________________
प्रमेयद्योतिका टीका प्र.३ उ.२ सू.२१ नारकाणां नरकभवानुभवननिरूपणमे ३२३ पुक्खरिणों पासेज्जा चउक्कोणं समतीरं आणुपुन्धि सुजायवप्पगंभीरसीयनजलं संछण्णपत्चभिसमिणालं बहुप्पलकुसुयणलिण सुभग सोगंध पुंडरीय महापुडरीय सयपत्त सहस्तपत्त केसर फुल्लोवचियं छप्पयपरिभुज्जमाणकमलं अच्छविमल सलिलपुण्णं परिहत्थममंतमच्छकच्छभं अणेगस उणिगणमिहुणगविरइ यसमायमहुर सरनाइयं तं पासइ, पासित्ता तं ओगाहइ ओगाहिसा सेणं तत्य उण्डंपि पविणेज्जा खुइपि पविणेज्जा जरंपि पविणेज्जा दापि पविणेज्जा, निदाएज्जवा पयलाएज्जवा सईबाई वा धिई वा उवलभेज्जा, सीए सीई 'भूए संकममाणे संक्रममाणे सायासोक्खबहुले यावि विहरिज्जा'
पष्टिहायन: प्रथमशरत्कालसमये (आश्विनमासे) चरमनिदाघकालसमय वा (आषाढमासे) उष्णाभिहतः तृषामिहतो दावाग्निज्वालाभिहतः आतुरः शुषितः पिपासितो दुर्बलः क्लान्तः एका महतीं पुष्करिणी पश्येत् चतुष्कोणां समतीराम् आषाढ के ललय में-जच बह गी से अत्यन्त संतप्त हो जाने के कारण पिपालाले आकुल व्याकुल होकर पानी की तलाश में इधर से उधर चक्कर काटने लगे चक्कर काटते मान लो वह जंगल में लगी हुइ अग्नि के पास अचानक पहुंच जावे-ऐसी स्थिति में गमी की वेद. ना से और प्यास की वेदना से आकुल बने हुए उस हाथी को उस अग्नि की दाह से संतप्त होने के कारण और क्या अवस्था हो सकती है-तो था उस समय और अधिक घबड़ा जाता है, उसके कण्ठ और तालु तथा ओष्ठ बिलकुल स्लूख जाते है पहिले से भी अधिक वा पिपासा से बाधित हो जाता है शारीरिक धैर्य और मानसिक पल उस. का विलकुल ढीला पड़ जाता है और एक तरह से उत्पन्न रूग्ण, धर्म जैसी उसकी परिस्थिति बन जाती है इस हालत में पड़ा हुआ वह हाथी અષાઢ મહિનામાં જ્યારે તે ગરમીથી અત્યંત તપાયમાન થવાના કારણે તરશથી આકુળ વ્યાકુળ થઈને પાણુની તપાસમાં આમ તેમ ફરવા મંડે અને ફરતાં ફરતાં માને કે તે જંગલમાં લાગેલ આગની પાસે અચાનક પહોંચી જાય, આવી પરિસ્થિતિમાં ગરમીની વેદનાથી અને તરસની વેદનાથી આકુળ વ્યાકુળ બનેલા તે હાથીની તે અનિના દાહથી કેવી અવસ્થા થઈ શકે ? અર્થાત તે સમયે એ હાથી વધારે ગભરાઈ જાય છે. તેનું ગળું અને તાળવું અને હોઠ એકદમ સુકાઈ જાય છે, પહેલાં કરતાં પણ વધારે પડતી તરસથી વ્યાકુળ બને છે. શારીરિક ધીરજ અને તેનું માનસિક બળ એક દમ નરમ પડી જાય છે, એક તરફથી થયેલ રૂણાવસ્થાની જેમ તેની પરિસ્થિતિ બની જાય છે, આ