________________
atruोतिका टीका प्र. ३ उ. ३.२७ गन्धाङ्गस्वरूपनिरूपणम्
કાર
पत्रतमालपत्रादिः ५, पुष्प प्रियङ्गुनागर पुष्पादि ६, फलं जातिफल कलकैलालवंग प्रभृतिः । एते च मूलादयः प्रत्येकं कृष्णनीलादि भेदात् पञ्च पञ्च भेदा भवन्तीति, वर्णञ्च केन गुणिताः सन्तः पञ्चत्रिंशद् (३५) मवन्ति गन्धमधिकृत्यै ते सुरभिगन्धन्त एवेत्येकेन गुणिताः पञ्चत्रिंशदेव (३५) तत्रापि एकैकस्मिन् वर्णभेदे रसञ्चकद्रव्यभेदेन विविक्तं प्राप्यते इति सा पञ्चत्रिंशत् संख्या रसपञ्चकेन गुणिता सती पञ्चसप्तत्युत्तरशतं ( १७५) भवन्ति, स्पर्शश्च यद्यपि अष्टौ भवन्ति तथापि गन्धाङ्गेषु यथोक्तरूपेषु प्रशस्याः स्पर्शः व्यवहारतश्वत्वार एव मृदुलघुशीतोष्णरूपा', ततः पञ्चसप्तत्युत्तरशत स्पर्शचतुष्टयेन गुण्यते तदा जातानि सप्तशतानि ( ७०० ) । तदुक्तम् —
काष्ठ शब्द से गृहीत हुए हैं ३, कपूर आदि निर्यास शब्द से गृहीत हुए है ४, जाति पत्र, तमाल पत्र आदि पत्र शब्द से गृहीत हुए हैं ५, मिगु नागर पुष्प आदि पुष्प शब्द से गृहीत हुए है ६, जाति फल एलाफल- कर्कोलक, ऐला - इलायची और लबङ्ग आदि पुष्प शब्द से गृहीत हुए है ये सातों ही प्रत्येक कृष्ण, नील आदि पांच वर्णों के भेद से पांच २ भेद वाले होते हैं इस तरह एक एक के पाँच वर्णों की अपेक्षा लेकर पांच पांच भेद हो जाने के कारण ये मूल आदि गन्धाङ्ग पैतीस हो जाते हैं । गन्ध इन में एक सुरभि ही रहता है, अतः इसकी अपेक्षा ये पैंतीस ही रहते हैं ३५ पांच वर्णों की अपेक्षा जिस प्रकार से सात गन्धाङ्गों से पैंतीस भेद ये कहे गये हैं उसी प्रकार से इनमें पांच रस भी पाये जाते हैं अतः पैंतीस को पांच से गुणा करने पर एक सौ पचहत्तर १७५, ये हो जाते हैं । तथा स्पर्श आठ होते हैं किन्तु आठ स्पर्शो में से इन गन्धाङ्गों में चार प्रशस्य નિર્યાસ શબ્દથી ગ્રહણ થયેલ છે. ૪, જાતીપત્ર, તમાલપત્ર, વિગેરે પત્ર શબ્દથી ગ્રહણ કરેલ છે. ૫, પ્રિયંગુ નાગર પુષ્પ વિગેરે પુષ્પ શબ્દથી ગ્રહણ થયા છે. ૬, જાતિકૂળ અર્થાત્ જાયફળ કકેલિક, એલા કહેતાં ઇલાયચી. અને લવિંગ વિગેરે પુષ્પશબ્દથી ગ્રહણુ કરાયેલ છે. આ સાતે કૃષ્ણ, નીલ, વિગેરે પાંચ વર્ણીના ભેદથી પાંચ પાંચ ભેદવાળા હાય છે. આ રીતે એક એકના પાંચ વધુની અપેક્ષાથી પાંચ પાંચ ભેદ્ર થવાના કારણે આ મૂળ વિગેરે ગયાંગના પાંત્રીસ ભેદા થઈ જાય છે. આમાં ગંધ એક સુરભિ ગ ધજ હોય છે. તેથી ગધની અપેક્ષાથી આ પાંત્રીસજ ડાય છે, પાંચ વની અપેક્ષાથી જેમ સાત ગ’ધાંગાના આ ઉપ૨ ૩૫ પાંત્રીસ ભેદો કહેલા છે એ જ પ્રમણે આમાં પાંચ રસ પણ મળે છે. તેથી પાંત્રીસને પાંચથી ગુજીવાથી ૧૭૫ એકસે પચેાતેર ભેદા થઈ જાય છે. તથા સ્પશ આઠ હાય છે. પરતુ આઠ સ્પર્ધામાંથી આ ગાંગામાં ચાર
