________________
जीवाभिगमसूत्रे
भावमाणसद्भावात् । तदुक्तम्- 'ज्ञानादयस्तु भावमाणा मुक्तोऽपि जीवति सबैरि इति । इह च माणविशेषस्यानुपादानेन सामान्यत उभयेषामपि प्राणानां संग्रहो भवति तच हे मदन्त ! जीवन पर्यायविशिष्टो जीवः, जीवइत्यनेन रूपेण काल:कालमधिकृत्य कियच्चिरं भवतीति प्रश्नः, भगवानाह - 'गोयमा' हे गौतम ! ‘सव्३द्ध' संसारावस्थायां द्रव्यभावप्राणानधिकृत्य मोक्षावस्थायां च केवलं मात्रप्राणानधिकृत्य सर्वत्रापि जीवनस्य विद्यमानत्वादिति । अथग-जीव इति नैकः प्रतिनियतो जीवो विवक्ष्यते किन्तु जीवसामान्यम्, ततः प्राणधारणलक्षण जीवनाभ्युपगमेऽपि न कश्चिद्विशेधः तथाहि - 'जीवे णं भंते' इत्यादि तत्र जीव क्षण नहीं है कि जीव अपनी इस जीवन रूप अवस्था से रहित हो जाय संसार अवस्था में तो यह प्राण एवं भाव प्राण इन दोनों प्राणों से जीता रहता है और मुक्त अवस्था में यह केवल ज्ञानदर्शन सुख वीर्यादि भव प्राणो से जीता है इसलिये संसार अवस्था में भी और मुक्त अवस्था में भी यह जीव 'जीव' इस नाम से कहा जाता है अथवा जीव पद से यहाँ किसी एक खास जीव का ग्रहण नहीं हुआ है किन्तु जीव सामान्य का ही ग्रहण हुआ है जीव सामान्य प्राण धारण रूप सामान्य अपने लक्षग से जीता है जिया है और जीता रहेगा इसमें कोई विरोध नहीं आता है अतः ऐसे इस सामान्य जीव की कार्यस्थिति का काल अनादि अनन्त रूप है । इस प्रकार जीव द्वार की तरह प्रज्ञापना के अठारह वे फायस्थिति नाम के पद में कहे हुए गति, इन्द्रिय, काय आदि घाईल द्वारों को भी समझलेना चाहिये, इनमें गति
४६४
કાળ રડે છે એવી એક પણ ક્ષણુ નથી કે જીવ પેાતાની આ જીવન રૂપ અવસ્થાથી રહિત થઈ જાય, સંસાર અવસ્થામાં તે આ દ્રવ્ય પ્રાણ અને ભાત્ર પ્રાણુ અને પ્રાળેથી જીવીત રહે છે. અને મુક્ત અવરથામાં આ કેવળ જ્ઞનન સુખવી વગેરે ભાવપ્ર ણેાથી જીવે છે. તેથીજ સ સાર અવસ્થામાં અને મુક્ત અવસ્થામાં પણ આ જીવ ‘જીવ' એ નામથી કહેવાય છે. અથવા જીવપદથી અહિયાં કોઈ એક ખાસ જીવનું ગ્રહણ થયેલ નથી. પરંતુ જીવ સામાન્યનું' જ ગ્રાણુ થયેલ છે. જીવ સામાન્ય પ્રાણધારણ રૂપ સામાન્ય પેાતાના લક્ષશેાથી જીવે છે જીપા છે, મને જીવતા રહેશે. તેમાં કંઇજ વિરે ધ આવના નથી તેથી એવા આ સામાન્ય જીવની કાયસ્થિતિના કાળ અનાદિ અને અનત રૂપ છે. આ પ્રમાણે જીવદ્વારની જેમ પ્રજ્ઞાપુના સૂત્રના અઢ'રમા કાયસ્થિતિ નામના પદમાં કહેલા ગતિ, ઇન્દ્રિય, કાય વિગેરે ખાવીસે દ્વારાને સમજી લેવા જોઇએ, તેમાં ગતિ પટ્ટની અપેક્ષાથી જ્યારે
