________________
ઇશ્ક મિજાજી એટલે બે વ્યક્તિઓનો એકબીજા પ્રત્યેનો પ્રેમ. આમાં સંબંધિત બન્ને જણનાં હૃદય પ્રેમથી ભીનાં હોય છે, અને બન્નેને અરસપરસ આકર્ષણ હોય છે. આ સ્થિતિ એક રીતે Two way traffic જેવી ગણાય. આથી સાવ ઊલટું, ઇચ્છે હકીકી એટલે One way traffic. આ સ્નેહમાં ભક્ત-હૃદયને પરમ તત્ત્વ પ્રત્યે આકર્ષણ હોય, પરંતુ પરમ તત્ત્વ તો નિરપેક્ષ જ હોવાનું. નિરંજન-નિરાકાર પરમાત્મા, આપણા જેવા સંસ્કારરસિક આત્મા સાથે જોડાય, આકર્ષણ અનુભવે, તે તો કેવી રીતે સંભવે? એટલે આ પ્રકારનો પ્રેમ એકપાક્ષિક કે એકતરફી જ રહેવાનો. કવિએ તેથી જ લખ્યું કે “એક પખો જે નેહનિર્વહવો, તે માંકી (મારી) શાબાશી...”
પરંતુ પ્રેમની, ભક્તિરસથી ભીના ભીના અપાર્થિવ પ્રેમની કમાલ પણ જોવા જેવી છે. ભક્તિભીના હૃદયના અતલ ઊંડાણથી વહેતા પ્રેમ-પ્રવાહનાં છાંટણાં, નિર્ગુણ મનાતા અને નિરંજન-નિરાકાર ગણાતા પરમાત્માને પણ સ્પર્યા વિના નથી રહેતાં; ભીંજવી મૂકે છે; અને તેના ફલરૂપે સ્વયં પરમાત્મા, એ ભક્તહૃદય પ્રત્યે કેવું અદમ્ય આકર્ષણ અનુભવવા લાગ્યા હશે, તેનું વાસ્તવદર્શીબયાન કવિ-હૃદયઆ રીતે આપે છે :
“સ્વામી ! તમે કાંઈ કામણ કીધું, ચિત્તડું હમારૂ ચોરી લીધું; સાહિબા ! વાસુપૂજ્ય જિગંદા, મોહના ! વાસુપૂજ્ય જિગંદા...”
ભક્તિમાર્ગની સામાન્ય સ્થિતિ એવી છે કે ભક્ત ભગવાનને સ્નેહ કરે, પણ ભગવાન નિર્લેપ જ રહે. ભક્ત ભગવાનને પોતાના તરફ આકર્ષવાનો પ્રયાસ અવશ્ય કરે, પણ ભગવાન તેના પ્રત્યે આકર્ષાય પણ નહિ અને તેને પોતાના તરફ આકર્ષવાનો પ્રયત્ન પણ ન કરે. એકતરફી પ્રેમ એ જ જાણે કે ભક્તિ !
પરંતુ અહીંયા કાંઈક જુદી જ સ્થિતિ સર્જાઈ ગઈ છે. કવિ વર્ણવે છે તે પ્રમાણે તો અહીં પરમાત્મા તેના પ્રેમી તરફ આકર્ષાયા છે, અને તેના ઉપર “કામ” કરીને તેમણે તેનું ચિત્તડું ચોરી લીધું છે ! “નાવમેં નદિયાં ડૂબી જાય' તે આનું જ નામ હશે? કવિ કાંઈક આક્ષેપની ભાષામાં વાત કરે છે : સ્વામી ! તમે તો કેવું કર્યું? અમે માનીએ કે અમારા ભગવાન તો વીતરાગ હોય, અને તેઓ કોઈના પર આકર્ષણના કે કામણના પ્રયોગ ન જ કરે. પણ તમે તો ગજબ કર્યો! અમારા પર કામણ કર્યું તમે, અને અમારા ચિત્તને જ ઉઠાવી ગયા ! અમે તમને “સાહેબ” સમજતા હતા, પણ તમે તો ભાઈ, “મોહન” - મોહ પમાડી જનારા, મોહિની વિદ્યાવાળા નીકળ્યા, પ્રભુ ! આવું કામણ કોઈ ઉપર કરાય કાંઈ ?
પણ વાંધો નહિ, પ્રભુ ! હવે જ્યારે તમે જ મોરચો ખોલ્યો છે, તો અમે પણ હવે ઊણા તો નહિ જ ઊતરીએ :
- ભક્તિતત્વ |૩૦
