________________
કોઈ માર્ગદર્શન કરે તો જ સમજાય. સવાલ એટલો જ કે આવું માર્ગદર્શન કરનારા તો ઘણા બધા હોય છે, આપણે કોને અનુસરવું? કોના દર્શાવેલા રસ્તે ચાલવું?
વાત પણ સાચી છે. જગતમાં ધર્મો અનેક છે. પંથ, મત, સંપ્રદાય, ફિરકા - બધાંનો કોઈ પાર નથી. વળી દરેક મત-માન્યતા ધરાવતા લોકો પોતે ચાલ્યા હોય, પોતે પસંદ કર્યો હોય કે સ્વીકાર્યો હોય તે રસ્તાને જ ધર્મનો સાચો માર્ગ એટલે કે સાચો ધર્મ માને, અને આપણને તે રસ્તે જ ચાલવા પ્રેરે. તેમના મનમાં આપણું ભલું કરવાનો જ ભાવ હોય છે, અને આપણું ભલું, આપણે તેમણે ચીંધેલા માર્ગે ચાલીએ તો જ થશે તેની તેમને ખાતરી, બલકે શ્રદ્ધા હોય છે. આવા મૂંઝવણભર્યા સંજોગોમાં આપણે આપણો રસ્તો – ધર્મમાર્ગ પસંદ કરવાનો રહે છે.
ધર્મનો સીધો સંબંધ આત્મા અને આત્મકલ્યાણ સાથે છે. આત્માના કલ્યાણ ભણી દોરી જાય તેવો માર્ગ તે જ ધર્મનો સાચો માર્ગ, એમ કહી શકાય. આત્માનું કલ્યાણ ક્લેશમુક્તિમાં છે, સંસારની વાસનાઓથી મુક્ત થવામાં છે, આટલું તો નિઃશંકપણે સ્પષ્ટ છે જ. હવે આપણે તપાસવાનું છે કે આપણને જે માર્ગદર્શકો ઉપલબ્ધ છે તેમાં ક્લેશ અને વાસનાઓથી છૂટકારો અપાવી આત્મહિત સધાવી શકે તેવો માર્ગ કોણ બતાવે છે? જો બધાના માર્ગ આવા જ હોય તો તે અલગ અલગ ન હોય, એટલે આ બધામાંથી કોઈ એકનો દર્શાવેલો માર્ગ જ ઉપર કહ્યું તેવો હોઈ શકે; બાકી તમામના માગમાં ક્યાંક ને ક્યાંક, કાંઈક ગરબડ હોવાની જ.
વિવેકી જીવ, વિવિધ માર્ગોની પરીક્ષા કરે, અને પછી પોતાને ગમે અથવા માફક આવે તેવો નહિ, પરંતુ પોતાના આત્માને અનુકૂળ થાય અને આત્માનું સાચા અર્થમાં હિત થતું હોય તેવો માર્ગ અપનાવે.
કવિ-પંડિત શ્રીરામવિજયજી આવા જ એક વિવેકી આત્મા છે. જીવનના વિવિધ રસો ચાખ્યા – માણ્યા પછી જ્યારે તેનો થાક લાગ્યો, ત્યારે તેમના વિવેકે તેમને આત્મધર્મનો માર્ગ શોધવા પ્રેર્યો. તેમણે પોતાની સૂક્ષ્મ વિવેકબુદ્ધિના બળે વિધવિધ માર્ગો તપાસ્યા હશે; અનેક માર્ગદર્શકોને તેમજ તેમના દ્વારા સાંપડતાં માર્ગદર્શનને પણ ચકાસ્યાં હશે. તે સમગ્ર પ્રક્રિયામાં તેમનું ચિત્ત કર્યું શ્રીમહાવીરસ્વામી ઉપર અને તેમના ચીંધેલા માર્ગ ઉપર, તેમની આજ્ઞા ઉપર. તેથી તેમણે બીજા તમામ ધર્મ માર્ગોનો તેમ જ તે માટે મળતાં માર્ગદર્શનોનો ઇન્કાર કરી દીધો, અને મહાવીરના માર્ગ પ્રત્યે ચિત્તમાં જાગેલી અનન્યાશ્રય જેવી શ્રદ્ધાને આ શબ્દોમાં પ્રગટાવી :
이
