________________
આ બધાંનો સીધો ફાયદો એ થયો કે મારી કોઈપણ વાતના કે મારા વ્યાખ્યાન વગેરેના વખાણ થાય તોય મનમાં ‘હું કાંઈક છું' એવો નશો ન ચડતો. આમ કહેવામાં પણ અભિમાનની છાંટ ન આવી જાય તેની, આ પળે પણ, પૂરી કાળજી છે. મને લાગે છે કે આવા અહંકારથી, અને જો આવો અહંકાર હોત તો સ્પર્ધા, ઈર્ષ્યા, ડંખીલો સ્વભાવ, ધાર્યું ન થાય તો ઓછું આવવું અને સંક્લેશ થવો આ બધાં તત્ત્વોથી, ગુરુની એ કઠોરતાભરેલી કાળજીએ જ બચાવ્યો છે. તે વખતે ખ્યાલ નહોતો આવતો પણ અત્યારે ખ્યાલ આવે છે કે ગુરુ શિષ્યની કેવી રીતે રક્ષા કરે છે અને કેવા અવગુણોથી કેવી રીતે બચાવે છે.
-
એક એવી પદ્ધતિ તેમણે બનાવેલી કે મુકામમાં જે કાંઈ પણ આવે, લાવવામાં આવે, તે બધું જ ગુરુના હક્કનું બને. તેઓ યોગ્ય લાગે તેને આપે. ત્યાં સુધી કે કોઈવાર કોઈ વ્યક્તિ ભક્ત તરીકે આવે, આશ્રિતોમાંથી કોઈની પ્રેરણા કે સત્સંગથી પ્રેરાઈને આવે, અથવા કદીક કોઈ સંયમના ભાવથી પણ આવે, તો તે બધા ઉપર અધિકાર અને આધિપત્ય ગુરુનું જ રહે. તેમને ઠીક લાગે તે પ્રમાણે નિર્ણય કરે અને ગોઠવણ કરે. આનો અર્થ એ છે કે કશું જ, ગુરુ સિવાય, કોઈની માલિકીનું નહિ; કોઈને આ બધામાં મારું-તારું કરવાનો અથવા ‘આ મેં કર્યું કે મારા લીધે છે' એવો વિચાર કરવાનો રહેતો નહિ. આનો મોટો ફાયદો એ થયો કે ઈર્ષ્યાનું તત્ત્વ કે હરીફાઈનું તત્ત્વ જીવનમાં ન પેઠું. ગુરુ જે કરે તે બરાબર જ હોય, અને અન્યનું સારું થાય તો તેનો આનંદ જ હોય, એવી સમજણ તથા ઉદાર વલણના સંસ્કાર પડતા ગયા.
હું કાંઈ પણ લખતો હોઉં તો તેઓ ગમે ત્યારે પૂછે કે શું લખે છે ? અથવા ઓચિંતા આવીને ઊભા રહે, હાથમાં લઈને બધું જુએ કે ક્યાંય કાંઈ ગોટાળાવાળું તો નથી ને ? એ જ રીતે, વાંચતો હોઉં તો શું, ક્યું પુસ્તક વાંચું છું તેનો ખાસ હિસાબ લે. કશુંક ખરાબ કે અનાવશ્યક કે ખોટા સંસ્કાર આપે તેવું તો નથી વાંચતો ને, તેની ચોકસાઈ રાખે. એકવાર હું એક સંસ્કૃત કાવ્યગ્રંથ જોતો હતો : સુરથોત્સવઃ. એકાએક તેઓએ કડક સ્વરે પૂછ્યું : શું વાંચે છે ? મેં નામ આપ્યું, તો તેઓને થ નો ત સંભળાયો. સફાળા બેઠા થઈ ગયા. કહે, લાવ એ પુસ્તક. મેં તરત હાથમાં આપ્યું, જોયું, બધું ચીવટથી તપાસ્યું, પછી પાછું આપીને કહે, જા, વાંચ. મને આજે સમજાય છે કે એ કડકાઈમાં પણ કેટલું વાત્સલ્ય હતું ? એવી કાળજી ન હોત તો આજે કેવી હાલત હોત ?
ગુરુતત્ત્વ
૨૩૦
