________________
મને વાંચનનો છંદ એમણે જ લગાડ્યો. જેમ જેમ ઉંમર અને સમજણ વધતાં ગયાં તેમ તેમ તદનુરૂપ સાહિત્યનો સંપર્ક તેઓ સામેથી કરાવતા રહ્યા. સાહિત્ય અને સાહિત્યકારોના પરિચય કરવાની આદત, હિન્દી-ગુજરાતી શિષ્ટ અને સંસ્કારપોષક સાહિત્ય વાંચવાની ટેવ, તેમના વિશાળ અને નરવા અભિગમને કારણે જ મારામાં પડી. પેપરો કે ચિત્રલેખા પ્રકારની સામગ્રીનો ચેપ ભૂલથીયે ન લાગે તે પણ તેઓ જોતા. તેઓ વ્યાખ્યાનાદિ કારણે બહાર હોય ત્યારે, અન્ય સાધુઓ, ત્યાં પડેલા છાપાં આદિ ઉથલાવી જાય તો પણ, મને તેવી ચેષ્ટા કરવાનું મન ક્યારેય ન થયું, તેનું કારણ તેમનો આવો તંદુરસ્ત અભિગમ જ હોય એમ લાગે છે.
બચપણથી જ એક શિસ્ત તેમણે શીખવેલી. નાનો હતો ત્યારે પોતાની નજર સામે કોઈ સ્થાને બેસાડે. બસ, પછી ત્યાંથી હલવાનું નહીં - કલાકો સુધી ગોખ્યા કરવાનું. એમ કરતાં થોડાં ડાફાં મારી લઉં. પણ વાત, અવાજ કે હાલવાનું તો નહીં જ. તેઓ સામેથી છોડે- છૂટ આપે ત્યારે જ ઊભા થવાનું. એક રમૂજી ઘટના યાદ આવે છે. હું જમીને આવ્યો. પૂછયું : શું કરું ? “ચોપડી લઈને ભણવા બેસી જા.” મને વસમું લાગ્યું. હવે તે વખતે તેઓ આહારાદિથી પરવારીને સૂતાસૂતા નવમારત ટાપુ' વાંચતા હતા. મેં રીસમાં ને રીસમાં ઉચ્ચાર્યું : પોતાને છાપું વાંચવું છે અને અમને ભણવાનું કહે છે ! અકળામણમાં બોલાયેલા શબ્દો તેમના કાને અફળાયા, અને લાગલા જ બેઠા થઈને મારા પૂજા-પાઠ ચાલુ ! હજી તો આવડું અમથું છે ને મોટાના વાદ લેવા છે !' બહુ માર પડ્યો. પણ તે દહાડે મારા બાળમાનસમાં એક બોધપાઠ બેસી ગયો : “મોટા કહે તે જ કરાય, તેઓ કરે તેવું ન કરાય.” આ પાઠ મને હમેશાં કામ લાગે છે. તે દિવસ પછીનાં ૫૦ વર્ષોમાં ક્યારેય તેમની સામે બોલ્યો હોઉં તે સાંભરતું નથી; તેમનું વેણ ઉત્થાપ્યું નથી; ગમે કે ના ગમે, યોગ્ય હોય કે ન હોય, તેમની વાત સામે દલીલો કરી નથી.
આ વડીલનો વાદ લેવાની આદત, ગુરુની જેમ પગ પર પગ ચડાવી બેસવું, ઉઘાડા શરીરે રહેવું, પાતળાં કપડાં પહેરવાં, છાપાં વ. વાંચવાં. આ બધી ટેવો, જતે દહાડે વક્રતા અને જડતામાં ફેરવાઈ જતી હોય છે, એવું મને લાગ્યું છે. એવા જીવો પછી, ગુરુના દોષો, છિદ્રો અને ભૂલોની ચીવટપૂર્વક નોંધ રાખતા થાય છે, અને જ્યારે ગુરુ તેમને કોઈ વાંક બદલ ઠપકારે કે રોકે ત્યારે તે જીવો,
‘તમે કેવા છો તેની મને ખબર છે કે પછી “તમે કરો તો વાંધો નહિ, ને અમે ૨૩૮||
