________________
ગુરુનો ઠપકો મળે, ગુરુની કઠોરતાની પ્રસાદી મળ્યા કરે, ગુરુ ગમે ત્યારે તે કહી શકે, પૂછી શકે, તપાસ કરી શકે, એને હું શિષ્યનું – મારું સદ્ભાગ્ય ગણું છું. હિતની એકાંત વૃત્તિ, અને તેની પાછળ ધબકતું નિષ્કારણ વાત્સલ્ય એ સિવાય આવું કોણ કરે ?
મને ખાતરી છે કે, આજનો શિષ્ય આવું સદ્ભાગ્ય લઈને જન્મ્યો નથી. એને ઠપકો આપે, તતડાવે, બધી વાતે પૂછપરછ કરે, ઉલ્લંઘન થાય તો શિક્ષા કરે ક્ષણેક્ષણની ચિંતા કરે, એવા ગુરુ મળે તેમ નથી; અને મળે તો તે પરવડે એમ પણ નથી. હવે તો શિષ્ય નહીં, ગુરુએ ડરવાનું હોય છે; ગુરુ નહીં, શિષ્ય ઊલટતપાસ, ચોકી અને દેખરેખ રાખતો હોય છે; શિષ્ય ધારે તે કરી શકે, ગુરુ કરી તો ન શકે, પણ તેને પૂછી પણ ન શકે; શિષ્ય રીસાય અને ગુરુએ તેને મનાવવા-શાન્ત કરવા તે ઈચ્છે તેમ કરવું પડે, ગુરુ તેવું ન કરી શકે; આ અત્યારના સમયની તાસીર છે. સાહેબ કહેતા કે “રીસ ચડે દેતાં શીખામણ, ભાગ્યદશા પરવારી જી.' અને અમે એવું સ્વીકારતા પણ ખરા. અત્યારે આનાથી ઊલટી સ્થિતિ જોવા મળે છે.
આનું પરિણામ? પરિણામ કાંઈ સારું નથી. અધૂરા ઘડા જેવા જીવો ! થોડીક કાંઈક આવડત કે ક્ષમતા કે વાહવાહ પામે કે છલકાઈ જાય, છકી જાય ! ગુરુની અવગણના કરતાં થવા માંડે, આપમતીથી વર્તવા માંડે; પોતાનું ધાર્યું કરવાના હેતમાં રમે. ઘણીવાર બાહ્ય આચરણથી સારા જણાતા હોવા છતાં તત્ત્વથી અપરિણત અનુભવાય. આવા અધૂરા અને અધીરા જીવો આપણા સમયમાં સર્વત્ર વ્યાપ્ત છે, જેનું અનુચિત પરિણામ સંઘે-શાસને ભોગવવાનો વારો આવી લાગ્યો છે. શાસન અને સંઘની ગત, સાંપ્રત અને અનાગત સ્થિતિથી જેઓ વાકેફ છે અને કલ્પના પણ કરી શકે છે, તેઓ જ આ, એકદમ કડવી-આકરી લાગતી વાતના મર્મને પામી શકે તેમ છે.
ગુરુ જો ગળથુથીમાં સંઘ-શાસન અને સંયમનો રાગ રેડે; પરિવારજનોના, શરીરના અને સ્વાર્થના રાગનું વિસર્જન કરવાનું શીખવી દે, તો જ ગુરુને સાચા અર્થમાં શિષ્ય મળે. શિષ્ય ગુરુને સમર્પિત હોય એનો એકજ અર્થ હોય એ શાસનને અને સંયમને સમર્પિત હશે; અને પોતાના પરિવારાદિને સમર્પિત નહીં જ હોય. સાહેબે ગળથુથીમાં આ બાહ્ય રાગ ભૂલવાની ટેવ પાડી હતી, અને ગુરુને મનપ્રાણથી સમર્પિત રહેવાનું શીખવેલું. દીક્ષાના બાર વર્ષ લગી મારા સંસારી માતા
સુરતત્ત્વ |૨૪૩
