________________
વહેલું હિત થાય, એ નક્કી છે. ગુરુ કશુંક કરવાની ફરજ પાડે, અથવા કરવાની ઇચ્છા હોય તે કરવા ન દે, તો એમાં પણ આવી જ કોઈ દૃષ્ટિ કામ કરતી હોય છે, એ મારો વર્ષોનો સ્વાનુભવ છે. દા.ત. આપણે વ્યાખ્યાન વાંચવું હોય અને તેઓ વાંચવા ન દે. આપણને લોકોનો પરિચય ગમતો હોય અને તેઓ કોઈની સાથે પરિચય કે વાત કરવાની મના કરે. આપણી ઇચ્છા કોઈકને શિષ્ય કરવાની હોય અને તેઓ તેમ ના કરવા દે અને અન્યથા કરે-કરાવે. આવી આપણી ઘણી ઘણી ઇચ્છા-અનિચ્છાઓને ડામીને તેથી વિપરીત જ કરાવે. આ કારણે, કોમળ શ્રદ્ધા ધરાવતો જીવ ક્યારેક ઉભગી જાય, અકળાઈ જાય, સામો કે વિપરીત થઈ બેસે, ઉન્માદવશ કહ્યું ન માનીને, ધારેલું કરે, આવું બધું જ બની શકે. તે વ્યક્તિ ગુરુને ઈર્ષ્યાળુ, પોતાનું સારું થતું સાંખી ન શકનારા, ખટપટી અને સ્વાર્થી તરીકે પણ જુએ અને નવાજે. પણ તેમાં તે વ્યક્તિની અપરિપક્વતા, અયોગ્યતા,અપરિણત કે અતિપરિણત મનોદશા, પોતાના હિતાહિતના વિવેકના અભાવ અને આત્મહિતને બદલે ભૌતિક હિતનો જ તેનો રસ- આ બધું જ છતું થાય છે. આવી વ્યક્તિ કોઈ વખત ટળી જાય તો તેમાં ગુરુને એકાંતે લાભ જ થતો હોય છે.
આ બધી બાબતો સમજી શકીએ તો આપણે “શિષ્ય' થવાના અગણિત લાભો અવશ્ય ખાટી શકીએ. મારી વાત ફરી કરું તો, આટલા શ્રેષ્ઠ ગુરુ મળવા છતાં, હું તેમનો ઉત્તમ શિષ્ય થવાનું ચૂકી ગયો છું, એવું મને હમેશાં લાગ્યા કરે છે. અસ્તુ.
અમે નાના હતા ત્યારે અમને સંસ્કૃતનાં ઉત્તમ સુભાષિતો કંઠે કરાવવામાં આવતાં. એક જ વખત સાંભળીને શ્લોક યાદ રાખવાનો, અને પછી તરત તેમ જ જ્યારે કહે ત્યારે બોલવાનો. આમ અમારી કેળવણી ચાલ્યા જ કરતી. આમાં એક સુભાષિત ગુરુ વિષે આવું હતું :
उपरि करवालधाराकाराः क्रूरा भुजङ्गमपुङ्गवात् ।
अन्त: साक्षाद्राक्षा दीक्षागुरवो जयन्ति केऽपि जनाः ॥ અર્થાત્, દેખાવમાં તલવારની ધાર જેવા, કાળોતરા નાગથી પણ ક્રૂર, પણ હૃદયમાં તો દ્રાક્ષ જેવા કોમળ અને મધુર એવા દીક્ષાગુરુ કોઈક જ હોય છે.
મને ગૌરવ છે કે મને આવા ગુરુ સાંપડ્યા હતા. એમણે પ્રારંભથી જ જો આવી કઠોરતા ન દાખવી હોત તો ? તો આજે હું કેવો હોત અને શું હોત તે કલ્પનાતીત છે. વ્યક્તિત્વ ભલે કર્મને આધીન હશે, અસ્તિત્વ તો એમને જ-ગુરુને
જ આભારી છે, એટલું જ કહીશ. ૨૪ર.
