________________
તો ચાલુ જ હતો. કલાત્મક અંશો પણ જે ખંડિત હોય, તેને કાઢીને તેને સ્થાને તેના જેવા નવા ઘડીને મૂકવાનો ખયાલ હોય તેવું સોમપુરાની વાતથી લાગ્યું. તેને સમજાવ્યા ને આગ્રહ કર્યો કે ભલે ખંડિત હોય, પણ તેને કાઢો નહિ, બદલો નહિ. જે જેવા હોય તેને તેમ જ રહેવા દો. નવા બનાવીને અન્ય-નવા સ્થાને મૂકો, પણ આને ન કાઢશો. સોમપુરાને તો સમજાવી શકાય. પણ ‘ટ્રસ્ટી' નામના પ્રાણીઓને સમજાવવાનું શક્ય નહિ જ, નહિ જ.
વરકાણામાં, અને આની આગળ આવેલા ઉમેદપુરમાં, પૂજ્યપાદ વિજય વલ્લભસૂરિજી મહારાજ અને તેમના શિષ્યગણે સ્થાપેલ સરસ બોર્ડિંગો-છાત્રાલયો છે. મોટી સંખ્યામાં બાળકો રહે છે – ભણે છે. ધર્મતીર્થ તે આ રીતે શિક્ષણતીર્થ પણ બની ગયું છે. દાયકાઓ અગાઉ આ મહાપુરુષે દાખવેલી દીર્ધદષ્ટિ કેટલી તો સાર્થક છે, તે તો આ નજરે જોવાથી જ સમજાય. આપણાં અનેક પવિત્ર - પ્રાચીન તીર્થો છે, જયાં શ્રદ્ધાપૂર્વક લાખો ભાવિકો જાય છે. ત્યાં – એવાં ૮/૧૦ તીર્થોમાં જો આવાં છાત્રાલયો તથા વિદ્યાલયો સ્થાપવામાં આવે, તો બે મહત્ત્વનાં પ્રયોજનો સિદ્ધ થાય. તીર્થોની રક્ષા તથા પૂજા વગેરેની ચિંતા ન રહે; હજારો સાધર્મિક ભાઈઓ પોતાનાં બાળકની શિક્ષા અંગે નચિંત બની જાય. જો કે ઇંગ્લિશ, અને તે કરતાંય વધુ કોન્વેન્ટ સ્કૂલમાં જ ભણાવવાનો હઠાગ્રહ હૈયે ધરીને બેઠેલા જૈનોને આવાં તીર્થધામોમાં પોતાનાં બાળકોને મોકલવાનું ભાગ્યે જ ગળે ઊતરે ! સાધર્મિક તરીકે સહાય માગશે, દીન બનીને યાચના કરશે, ને ભણાવશે, પણ આ રીતે ગૌરવભેર ભણાવવાનું કદી નહિ ઇચ્છે. ગુજરાત-સૌરાષ્ટ્રના મોટા ભાગનાં છાત્રાલયો બંધ પડીને ખંડિયેર થતાં જાય છે, કાં ધર્મશાળામાં ફેરવાતાં જાય છે. મારવાડમાં હજી વાર લાગશે, પણ સ્થિતિ તો અહીં પણ એ જ થવાની, છાત્રાલયમાં ભણાવવામાં સ્ટેટસની દૃષ્ટિએ નાનમ અનુભવાય છે લોકોને !
ચેન્નાઈ-મદ્રાસ નજીક સેન્ટ જોસેફની સ્કૂલો તથા બોર્ડિંગ છે. ત્યાં પોતાના બાળકને મૂકવા માટે મારવાડી જૈનોમાં પડાપડી થાય છે. મોટાં ડોનેશન, ફી આપે; બાળકમાં જૈન તરીકેના તમામ સંસ્કારો નષ્ટ થઈ જાય તો તેનો ગર્વભેર સ્વીકાર કરે; બાળકે અભક્ષ્યભક્ષણ કરવું પડે તો તેનો પણ વાંધો નહિ! અને અહીં મફત ભણતર, ઉચ્ચ સંસ્કાર ઘડતર, ધર્મપાલન - બધું જ હોવા છતાં શરમ અનુભવે !
સકલતીર્થ-સ્તવનામાં “અંતરીક વરકાણો પાસ’ આવે છે કે તે આ જ તીર્થ.
60
