________________
(૨૦)
ચોમાસું એટલે આનંદની મોસમ. સાધકો માટે સાધનાના દિવસો, ખેડૂતો માટે ખેતીના અને પાકના દિવસો, અને વ્યાપક સમાજ તેમજ પશુ-પંખીઓ માટે ઠંડક પામવાના દિવસો એટલે ચોમાસું. આરાધક જીવો આ દિવસોમાં આરાધના કરશે, સ્વાધ્યાય કરશે, અને તે દ્વારા ભવનો થાક ઊતારતાં જઈને આનંદમાં મગ્ન બનશે. વિહાર-શ્રમે શ્રમિત મુનિગણ, સ્થિરતાની આ ઋતુમાં શાસ્ત્રસ્વાધ્યાયમાં પરોવાઈને, વિતેલા ૮ માસ અને આવનારા ૮ માસમાં પડેલી ઘટને કે પહેલા તોટાને ભરપાઈ કરવાનો સબળ ઉદ્યમ કરશે.
જો કે આજકાલ ચાતુર્માસ એ શ્રાવકલક્ષી વ્યવસ્થા જેવાં બની રહ્યાં છે. સાધુએ પોતાની તમામ શક્તિ અને ક્ષમતાનો ઉપયોગ, શ્રાવકોને ધર્મ કરાવવાના પ્રયોજનમાં જ કરવાનો એક રિવાજ પડી ગયો છે. પરિણામે વ્યાખ્યાન અને પ્રતિક્રમણ – એ બે પૂરતા જ મર્યાદિત રહેતા આ ૪ મહિના, વિધવિધ તપ-જપઅનુષ્ઠાનો, ફંડફાળા અને વહીવટો વગેરેમાં અને તેના આયોજનમાં જ વહી જાય છે. ફલતઃ એક બાજુથી સાધુવર્ગ પોતાની સાધના તથા સ્વાધ્યાયને ગુમાવે છે, તો બીજી બાજુ, અનાયાસે જ શ્રાવકોને આધીન બનીને જીવતો એક આયોજક અથવા વહીવટકર્તાઓનો વર્ગ ઊભો થઈ જાય છે. શ્રાવકો, પછી, આ વર્ગનો ફાયદો ઉઠાવતા રહે છે. બગડે તો મહારાજનું બગડે છે, આપણે શું ? આપણી તો વાહ વાહ જ થાય છે ને ! આવું માનસ, પછી, કેળવાઈ જાય છે.
આત્માર્થી જીવો આ બધાં પ્રત્યે સાવધ થતાં હોય છે. તેમના મનમાં તેમનું લક્ષ્ય સ્પષ્ટ હોય છે કે મહિનાઓ સુધી વિહાર અને વિવિધ ધર્માનુષ્ઠાનોમાં આપણો સ્વાધ્યાય સીદાતો રહ્યો છે, તેને પાછો ભરપાઈ કરવામાં આ ચોમાસી સ્થિરતાનો સદુપયોગ કરી જ લેવો જોઈએ. આમ, લક્ષ્ય બંધાયું હોય ત્યાં ચોમાસાની સ્થિરતા એ વાવણીની અને લણણીની – બંનેની મોસમરૂપ બની રહે છે, અને તેનો આનંદ અવર્ણનીય જ હોય છે.
ચાતુર્માસની મનભાવન મોસમનો આરંભ થઈ રહ્યો છે ત્યારે કષાઢસ્ય પ્રથમવસે, અષાઢી બીજના કચ્છી નૂતન વર્ષના તેમ જ રથયાત્રાના શુભ દિવસે, આપણે આરાધનાનો શુભારંભ કરવો છે.
૧૩૨.
