________________
અંગગત શ્રુતમાં બારમું દૃષ્ટિવાદ-અંગ વિચ્છેદ પામ્યું છે, તેથી હાલ આચારાંગ સૂત્ર વગેરે અગ્યાર આગમો વિદ્યમાન છે, અને અંગબાહ્ય શ્રુતમાં બાર ઉપાંગ, છ છેદ સૂત્ર, ચાર મૂળ સૂત્ર, દશ પન્નાસૂત્ર તથા શ્રીનંદી સૂત્ર અને અનુયોગદ્વાર સૂત્ર - આમ કુલ મળીને ૪૫ આગમસૂત્રો હાલ વિદ્યમાન છે.
વીતેલાં અઢી હજાર વર્ષોમાં આપણા દ્વાદશાંગી પ્રવચન રૂપ આગમસૂત્રોએ અનેક અનેક ચડાવ-ઉતાર જોયા છે. કંઠસ્થ પરંપરા આ સૂત્રોની એકમાત્ર વાહક હતી. ગુરુ શિષ્યને આગમો શીખવે. શિષ્ય યાદ રાખે અને જાળવે. આમ સેંકડો વર્ષો ચાલ્યું. પરંતુ તે સમયગાળામાં વારંવાર બાર બાર વર્ષના દુકાળો પડ્યા. ક્યારેક શ્રતધર પુરુષ કોઈને બધું આપે તે પહેલાં વિદેહ થતા ગયા. ક્વચિત પાઠ ગ્રહણ કરવામાં તથા કંઠે રાખવામાં શિષ્યોએ પ્રમાદ સેવ્યો. કાં અશક્તિ આદિ કારણોસર સ્મૃતિભંગાદિ દોષો નડ્યા. આવા વિવિધ કારણોસર આગમો લુપ્ત થતાં ગયાં, કાં તો આગમોના ઘણા અંશો ભૂલાયા.
તેમ છતાં, તે આગમો અને તેના અંશોની જાળવણી કરવા માટે આપણા મહાન પૂર્વપુરુષોએ અનેકવિધ પ્રયાસો કર્યા છે તે હકીકત છે. મહામેઘવાહન સમ્રાટ ખારવેલે બોલાવેલી સંગીતિ, પૂર્વધર ભગવંત શ્રીભદ્રબાહુસ્વામીએ આપેલી વાચના, કાળાંતરે સ્કંદિલાચાર્યજીની માથુરી વાચના, નાગાર્જુનાચાર્યજીની તથા તેમના પછીની દેવર્ધિ ગણિક્ષમાશ્રમણની એમ બે વલભી વાચના, બીજી વલભી - વાચનામાં વિદ્યમાન અને ઉપલબ્ધ શ્રુતજ્ઞાનને પુસ્તકારૂઢ કરવાનો ભવ્ય પુરુષાર્થ - આ બધાં ઉમદા પરિબળોને કારણે આગમોનો વધુ વિચ્છેદ થતો રોકાઈ ગયો અને આજે આપણા સંઘ પાસે જે આગમો ઉપલબ્ધ છે તે આ વલભી વાચનાને જ આભારી છે, એમ કહી શકાય.
અગાઉ પુસ્તક રાખવામાં, લખવામાં દોષ મનાતો. પુસ્તકને પરિગ્રહ ગણવામાં આવતા. કાળના પરિવર્તન સાથે પુસ્તકલેખનને ધર્મનું, ધર્મ-આરાધનાનું એક શ્રેષ્ઠ અંગ અથવા કારણ ગણવામાં આવ્યું. ભગવંત હરિભદ્રાચાર્યે લખ્યું કે
“तथा सिद्धान्तमाश्रित्य, विधिना लेखनादि च । लेखना पूजना दानं श्रवणं वाचनोद्ग्रहः । प्रकाशनाऽथ स्वाध्याय-श्चिन्तना भावनेति च ॥"
૧૮|
