________________
(૫)
ઐસા ગુરુ દુનિયામેં મિલના કઠિન હૈ.. ગુરુમાં ત્રણ ગુણો અવશ્ય હોવા જોઈએ કઠોરતા, વાત્સલ્ય અને ઉદારતા. જે કઠોર ન થઈ શકે તેણે ગુરુ બનવાનું ટાળવું જોઈએ. એકલું વાત્સલ્ય અને ઔદાર્ય આશ્રિતનું અહિત જ કરે છે. જે સરવાળે ગુરુ માટે પણ હાનિકર જ નીવડે છે.
કઠોરનો મતલબ આશ્રિતો પ્રત્યે તો ખરા જ, પરંતુ સાથે સાથે પોતાના જીવનની શિસ્ત અને આચરણ પરત્વે પણ કઠોર હોય તેવા. પોતાનું વર્તન શિસ્તવિહોણું હોય. સંયમના સંસ્કારોને ચાતરી જનારું હોય, સત્યવિમુખ કે અસત્યપોષક હોય અને પાછા આશ્રિત પ્રત્યે કઠોરતા દાખવે, તેવા ગુરુને તો નિષ્ફર જ કહેવા પડે. એવા ગુરુની એવી કઠોરતા અકિંચિકર જ બની રહે; એને ગુણ નહિ, દોષ કહેવો પડે.
પોતે શિસ્તનાં કડક ધોરણો સ્વીકારે. તે ધોરણોને પોતે પણ પાળે, પોતાની સાથેના સહુ કોઈ પાસે તેની અપેક્ષા તથા આગ્રહ રાખે, અને આશ્રિતો પાસે તે પળાવે - કડકાઈથી પળાવે, તેવા ગુરુને હું કઠોર કહું છું. મારા ગુરુ આવા કઠોર હતા; મને એમના આ ગુણનો સહુથી વધુ અને હકારાત્મક લાભ મળ્યો છે. એમની આ કઠોરતા જ મારા માટે એમનું વાત્સલ્ય પણ નીવડી છે, અને એમની ઉદારતા પણ નીવડી છે. એ કાયમ કહેતા (અને એને અમલમાં પણ લાવતા)
“ગુરુ પરજાપત સારિખા, ઘટ ઘટ કાઢે ખોટ
ભીતરસે રક્ષા કરે, ઉપર લાવે ચોટ......” અહીં “ભીતરથી રક્ષા કરવી એ એમનું વાત્સલ્ય છે, અને “ઉપર લગાવે ચોટ' એ એમની કઠોરતા છે. કઠોરતા વિનાના વાત્સલ્યનો અનુભવ, શિષ્યને માટે ખતરો જ બની રહેતો હોય છે. જેમાં કેવળ માર્દવ હોય તેવું વાત્સલ્ય વહાવે તે મા, માતા હોય. ગુરુ એ માત્ર મા નથી, માત્ર બાપ નથી; ગુરુ તો મા, બાપ, ઈશ્વર - આ ત્રણેયના અંશો લઈ – મેળવીને બનતું એક વિલક્ષણ સંયોજનકમ્પાઉન્ડ-તત્ત્વ છે : જે કઠોર છતાં વત્સલ હોય, અને જે વત્સલ હોવા છતાં ભારે કઠોર દીસે. માનું અઢળક વહાલ પણ બાળકને ઢબૂરી દેવા માટે જ હોય
૨૩૨|
