________________
પ્રકારની શ્રદ્ધા બંધાઈ ગઈ હતી. એ જે કરે છે તેમાં જ મારું હિત છે. પરિણામે, તેઓ જીવ્યા ત્યાં સુધી તેમની એક જાતની ધાક મારા દિમાગ પર રહી, અને તેમની ઇચ્છા, આજ્ઞા કે મર્યાદા વિરૂધ્ધ કોઈ કામ કરવાની હિંમત ન આવી. દૂર હોઉં અને કશુંક એમને ન ગમે તેવું કરું તો તે ક્ષણે પણ મનમાં થયા કરે કે “સાહેબને ખબર પડશે તો ?” અથવા “આ કરું છું તે સાહેબને ગમે ખરું ?' આ પ્રભાવ એમની વત્સલ કઠોરતાનો જ, એમાં શંકા નથી. | મારી નમ્ર સમજ છે કે ગુરુ કઠોર થતાં હોય તો તે આશ્રિતના હિત માટે જ. કઠોર થવાનાં ભયસ્થાન ઓછાં નથી. એ કઠોર થાય તો આવનારા એમને છોડી બીજે જતા રહે કાં ઘેર પાછા જાય; એમના ડરને કારણે ચેલા થયા પછીયે કોઈ સાથે રહે નહિ; એમની છાપ બગડે; એમને જ બધા દોષિત ઠરાવે. આવાં ભયસ્થાનો છતાં તેની દરકાર કર્યા વિના જો કોઈ ગુરુ કઠોર બને તો તેની પાછળ આશ્રિતનું હિત કરવાના ભાવ સિવાય ક્યો આશય કામ કરતો હોય ?
ગુરુ વિચારે છે કે આ બાળક, આ જીવ મારી પાસે આશ્રયે આવ્યો છે તે પોતાનું કલ્યાણ સાધવા જ આવ્યો છે. અને તેનાં માવતરે પણ તેનું હિત કરવાની ભાવનાથી જ અહીં મોહ્યો છે. તો તેનું અહિત તો ન જ થવું જોઈએ, અને હિત થવું જ જોઈએ. હવે જો તે જતો રહેશે એવી બીક રાખીને તેને નકરા લાડપ્યાર જ કરવામાં આવે અને તે ઇચ્છે તેમ જ તેને વર્તવા દેવામાં આવે, તો તેના સંસ્કાર બગડે, લાંબા ગાળે તેનો સ્વભાવ પણ બગડે, અને અવગુણો પણ વધતા જાય; અને તો તે અહીં આવ્યો તે વ્યર્થ જાય. આથી તેના પ્રત્યે કઠોર પણ થવું જ પડે.
મને લાગે છે કે આ સમગ્ર વિચાર એ આશ્રિતના આત્મા પ્રત્યે ગુરુના હૈયે છલકાતા અજોડ વાત્સલ્યનો જ પ્રકાર છે. આ વાત્સલ્યને પણ જો કઠોરતા જ ગણવામાં આવતું હોય તો તેવી કઠોરતાનું ભરપૂર પાન મને મળ્યું છે. એક તરફ એ-મારા ગુરુ-મને મારતા, કઠોર નજરે ડારતા; તો બીજી તરફ અન્ય મુનિવરોને તેઓ ઇશારા દ્વારા મને સંભાળી લેવાનો, રડતો છાનો રાખવાનો, ભૂખ્યોતરસ્યો ન રહું તેની કાળજી લેવાનો સંકેત બરાબર આપી દેતા, જેની મને ક્યારેય ખબર નહિ પડતી. મારા માટે થઈને તે મારા દાદાગુરુને-પોતાના ગુરુને પણ લડી નાખતા. સ્વાભાવિક રીતે જ દાદાગુરુને બાળક પ્રત્યે વિશેષ લાગણી થાય. વળી બહુ લડલડ કરવાથી છોકરો ઘેર જતો રહે એવી એવી ધાસ્તી પણ હોય જ. પણ મારા ગુરુ
૨૩૪|
