________________
(૪). તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં એક સૂત્ર આવે છે “નસ્વિમાવી વ સંવેમવેરાયાર્થ” અર્થાત્, જગતનો સ્વભાવ અને શરીર(પુલ)નો સ્વભાવ જેમ જેમ વિચારીએ - અનુભવીએ, તેમ તેમ સંવેગ અને વૈરાગ્ય વધતાં જાય. - ભગવાન શ્રીઉમાસ્વાતિજી મહારાજે શ્રુતજ્ઞાન અને અનુભવજ્ઞાનનો અર્ક આ સૂત્રમાં ઠાલવી દીધો છે. અસંખ્ય તત્ત્વપિપાસુઓની અનુપ્રેક્ષા તેમ જ અનુભૂતિનો નિચોડ આ એક નાનકડા સૂત્રમાં ભરી દીધો છે.
હમણાં તો દિલ અને દિમાગ પર એક જ વાત સવાર છે : પૂજયપાદ ગુરુ મહારાજના સ્વર્ગવાસની. એ સંદર્ભમાં ચાલ્યા કરતા ચિંતનમાં અચાનક જ આ સૂત્ર ઊગી આવ્યું. તેના આલંબને જે થોડુંક ચિંતન થયું તેનો સાર નોધું : - પૂજય સાહેબની કાયા કેવી સશક્ત, તેજસ્વી અને પ્રભાવશાળી હતી ! ચાલીને આવતા હોય તો સિંહપુરુષ આવતા હોય તેવું લાગે. બેઠા હોય તો ઓરડો ભર્યો ભર્યો અનુભવાય. ચહેરા પરનું તેજ અને રૂવાબ પણ કેવાં અદ્ભુત! ત્યાં બોલવાની કાચાપોચાની તો હિંમત જ ન ચાલે ! ઘણા ઘણા લોકોને, કશા જ કારણ વિના, તેઓ સામે જવામાં કે બોલવામાં ડર અનુભવતાં જોયા છે, એ ડરાવતા નહોતા અને હેતપૂર્વક વાત કરતા હતા છતાંય.
આવી તેજછલકતી અને રૂપમઢી કાયા પણ આપણી નજરની સામે જ ગણતરીની પળોમાં કેવી ક્ષીણ થઈ ગઈ ! કેવી અસ્ત પામી ગઈ ! એ પુદ્ગલ કેટલી ઝડપથી પોતાનો–સડન પડન ગલન વિધ્વંસન-ધર્મ બજાવી ગયું ! એમની એ અંતિમ ક્ષણો, એમનું શાંત રીતે અને અનાકુળ ચહેરે વિરમી જવું - હજી નજર સામે તરવરે છે, અને પુદ્ગલસ્કંધની ક્ષણભંગુરતા તાદશ થાય છે.
મન તો મૃત્યુનાં કારણોની શોધમાં લાગેલું રહ્યું જ પણ “વસ્તુતઃ મૃત્યુ એ પુદગલની અનિત્યતાનું પ્રત્યક્ષ દર્શન છે' એ સમજણ જ બધા પ્રશ્નોનું તાત્વિક સમાધાન હોય એ ભાન આવતાં થોડી વાર લાગી ગઈ. મૃત્યુ એક ઠેસ પહોંચાડે છે, એક ધક્કો આપે છે, આપણી મોહસંજ્ઞાને - આપણી રાગદશાને; અને સાથે જ એ આપણા વૈરાગ્યબોધને ઉજાગર પણ કરી આપે છે. સ્થૂલ મૈતિકતામાં સપડાયેલા જીવોને જયાં ક્લેશ – કકળાટ અને કલ્પાંત સાંપડે છે, ત્યાં સમજુ જીવના
ચિત્તમાં પુદ્ગલની અસારતાના બોધ દ્વારા વૈરાગ્યનો આવિર્ભાવ થાય છે. ૧લ્ટી
