________________
એ ઉપાસનાનો એક પ્રકાર તે ગુરુમૂર્તિની પ્રતિષ્ઠા તથા સેવા. ઇતિહાસની દષ્ટિએ તો પ્રાયઃ ૧૧મા-૧૨મા સૈકાથી ગુરુમૂર્તિ બનાવવાનો રિવાજ આરંભાયો હોય તેવું જણાય છે. જો કે તે પૂર્વે ગુરુની આકૃતિ ન જ બનતી કે નથી જ બની, તેવું નથી. પ્રાચીન કાળની, ૧૨૦૦-૧૫૦૦ વર્ષો પહેલાંની અનેક શિલ્પકૃતિઓ વિવિધ સ્થળોએ વિખરાયેલી પડી છે. જેમાં કોઈ ને કોઈ આચાર્ય અથવા સાધુની આકૃતિ કોતરેલી હોય છે. પરંતુ ગુરુમૂર્તિની રીતે બનેલી અને પ્રતિષ્ઠા પામેલી, વર્તમાને ઉપલબ્ધ એવી, સંભવતઃ સૌથી જૂની ગુરુમૂર્તિ, વિ. સં. ૧૧૯૭ની સંડેરગચ્છના આચાર્ય દેવનાગની પ્રતિમા છે, જે હાલ રાજસ્થાનના સાંડેરાવ ગામમાં બિરાજે છે. આ પ્રતિમા પરનો સુવાચ્ય લેખ, તે આ. દેવનાગની મૂર્તિ હોવાનું પ્રમાણિત કરતો હોવા છતાં લોકો તેને “આ. યશોભદ્રસૂરિ-પ્રતિમા' તરીકે જ ઓળખે છે, પ્રચારે છે. ઇતિહાસના બોધની આ ન્યૂનતા ક્યારેક કઠે. જો કે આવી ઘણી ગુરુમૂર્તિઓ રાજસ્થાનમાં, ગુજરાતમાં વિવિધ સ્થળોએ હજી સચવાઈ છે, જોવા મળે છે. તેમાં થોડાંક વર્ષો આમતેમ હોય તેવી પ્રાચીન મૂર્તિઓ પણ છે જ.
ગુરુમૂર્તિ-નિર્માણની આ પરંપરા સમય જતાં વધુ ને વધુ ફૂલીફાલી છે. અને વર્તમાનમાં તો લગભગ મોટા ભાગના આચાર્ય-ગુરુઓની મૂર્તિઓનાં નિર્માણ અને સ્થાપના પ્રવર્તી રહ્યાં છે. આ પ્રથાના ઔચિત્ય વિષે પ્રશ્ન ઊઠી શકે. મતમતાંતરો પણ હોઈ શકે. પણ આજે આ પ્રથા વેગપૂર્વક ચાલી છે તે તો સ્વયંસ્પષ્ટ છે.
પૂ. સાહેબજીએ છેલ્લા દિવસોમાં, ઓછામાં ઓછા ત્રણેક જણાને સૂચના કરેલી કે “મારું સ્મારક, મૂર્તિ ન બનાવશો. એ બધું તો શાસનસમ્રાટ જેવા મહાપુરુષનું હોય, શોભે, મારા માટે ન હોય"
એમની આ આંતરિક વિવેકશક્તિ પરત્વે અહોભાવ જાગે તેવી આ વાત છે. આ સૂચનનું ઉલ્લંઘન કરવાની હિંમત કે રૂચિ નથી, ન જ હોય, તેથી જ તો તેમના અંતિમ સંસ્કારના સ્થળે નાની દેરી અને ચરણપાદુકા જ નિર્માવ્યાં હતાં.
પરંતુ શ્રી જયંતિભાઈ શેઠ ગોધરાવાળા જેવા તેઓશ્રીના અંતરંગ ભકતજનોની એક લાગણી થઈ કે અમારી લાગણીને પણ ધ્યાનમાં લો, અને અમને એકાદ ગુરુમૂર્તિ કરાવી આપો. સાચાં હૈયાંની લાગણીને ઉવેખવાનું શક્ય ન બન્યું, અને ગુરુપ્રતિમાનું નિર્માણ થયું.
ગરતવ
૨૨૫
