________________
(૩૪)
શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય પાંચ વર્ષના હતા ત્યારે તેઓ પોતાના ગુરુ શ્રીદેવચંદ્રસૂરિ ભગવંતને વંદન કરવા ગયેલા – પોતાની માતા સાથે. તે વખતે ગુરુનું આસન ખાલી હતું તે જોઈને તેઓ તેના પર બેસી ગયેલા ! એમની આ હરકતથી માતા અકળાય ત્યાં જ બહારથી આવી પહોંચેલા ગુરુએ તેને સાંત્વન આપીને કહ્યું કે આ બાળક મહાન આચાર્ય થવા જ જન્મ્યો છે. બહેન, તમે તેને અમને સોંપી દો.
માતાની ખુશીનો પાર ન રહ્યો. તે માનસિક રીતે તૈયાર થઈ ગઈ, પણ તેના પતિ ન માન્યા: મારા છોકરાને હું સાધુ નહિ થવા દઉં. એટલે એક દિવસ તેમની ગેરહાજરીમાં જ માતાએ બાળ ચાંગદેવને ગુરુચરણે સમર્પણ કરી દીધો.
પાંચ વર્ષના બાળકને પણ ગુરુ ભાવી ગયા. તે કશા જ કકળાટ વિના રહ્યો. ૪ વર્ષની કેળવણી પછી, ૯ વર્ષની વયે ગુરુએ તેને દીક્ષા આપી. નામ સ્થાપ્યું, મુનિ સોમચંદ્ર. તે પછીનાં દસ-બાર વર્ષો તે મુનિના સઘન અભ્યાસનાં વર્ષો રહ્યાં. આ ગાળામાં તે સર્વ શાસ્ત્રો અને જ્ઞાન-શાખાઓમાં પારંગત તો બન્યા જ; સાથે સાથે તેમણે સારસ્વત – સાધના કરીને માતા સરસ્વતી દેવીનો સાક્ષાત્કાર તેમ જ વરદાન પણ પ્રાપ્ત કરી લીધાં.
જ્ઞાને પરિપૂર્ણ, સંયમમાં સ્થિર અને નૈષ્ઠિક બ્રહ્મચર્યના પાલન દ્વારા પરમ સત્ત્વશીલ બનેલા યુવાન મુનિની સજ્જતા તેમ જ પાત્રતા પ્રીછીને ગુરુએ તેમને આચાર્યનું એટલે કે ગુરુનું પદ અર્પણ કર્યું, અને તેમને હેમચંદ્રાચાર્ય એવા નામે પ્રતિષ્ઠિત કર્યા ત્યારે તેમની ઉંમર હતી ફક્ત ૨૧ વર્ષની.
એમની પદવી સં.૧૧૬૬ ના વૈશાખ શુદિ ત્રીજના દિને નાગોરમાં થઈ. યોગાનુયોગે, તે જ પ્રસંગે તેમનાં માતા પાહિણી દેવીએ દીક્ષા ગ્રહણ કરી, અને સાધ્વીસંઘનાં તેઓ પ્રવર્તિની સાધ્વી બન્યાં.
આ પછી થોડોક સમય સર્વત્ર વિચર્યા બાદ, આચાર્યશ્રી પાટણમાં સ્થાયી બન્યા, અને ત્યાંના બે મહાન રાજવીઓ - સિદ્ધરાજ જયસિંહ તથા પરમહંત કુમારપાળને પ્રતિબોધીને તેમના માધ્યમથી અનેક અનેક યશસ્વી સત્કાર્યો કર્યા.
તેમણે સાડા ત્રણ કરોડ શ્લોકોની રચના કરી, ગુજરાતને વ્યાકરણ વગેરે શાસ્ત્રો માટે પરાવલંબી બનવું પડતું, તેનાથી ઉગારી, નવાં શાસ્ત્રોની રચના કરી
આપી, સ્વાવલંબી બનાવ્યું. અઢાર અઢાર દેશો ઉપર આધિપત્ય ધરાવતા ગુજરાતમાં ૧૪૮
