________________
(૩૮).
ધર્મ વિષે સતત ચિન્તન ચિત્તમાં ચાલ્યા જ કરે છે. ધર્મની આજની સ્થિતિ જોતાં એમ લાગ્યા કરે છે કે ધર્મને આત્મા તથા આત્મિક ગુણોના વિકાસ સાથે નહિ, પણ વ્યવહાર સાથે અને આડંબર સાથે વધુ નિસબત છે. કોઈ પણ ધર્મનું કામ કરીએ તો તેનો દેખાવ સારો હોવો જોઈએ – સારું દેખાવું જોઈએ, બધાએ તેનાં વખાણ કરવાં જોઈએ, સગવડ અને અનુકૂળતા સચવાવી જોઈએ - કોઈ જાતની તકલીફ ન પડવી જોઈએ, પછી એમાં થોડોઘણો ગોટાળો થાય, આવું પાછું થાય, નિયમ કે મર્યાદાથી વિપરીત થાય, તો પણ વાંધો નહિ. એવું તો ચાલ્યા કરે - ચાલે – ચલાવી લેવાનું. ધર્મ ઉપર વ્યવહારનું કેટલું વર્ચસ્વ વધ્યું છે તે આ ઉપરથી બરાબર સમજી શકાય છે.
સામાન્ય સમાજની માનસિકતા જ એવી થતી ચાલી છે કે અમારે ધર્મ તો કરવો છે, પણ અમારી સગવડે અને સગવડો સાચવીને જ, અગવડ જરાય ન થવી જોઈએ. અમને જ્યારે, જે રીતનો ધર્મ ગમે કે સૂઝે તે વખતે તે જાતનો ધર્મ કરવાની અમને તમામ સુવિધાઓ મળી જ જવી જોઈએ, એમાં ઓછુંવતું થાય તે બિલકુલ ન ચાલે.
આના પરિણામે ધર્મકરણીથી થનારો આત્મિક ગુણોનો વિકાસ સાવ રૂંધાઈ ગયો, અને ધર્મકરણીની ધૂળ મર્યાદાઓમાં પણ ખાસ્સી તોડફોડ થવા માંડી, જેના લીધે સામાન્ય માનવીય ગુણોનો પણ વિકાસ થતો ભાગ્યે જ જોવા મળે છે.
ધર્મ બહુ બધાંને કરવો છે, પણ પોતાના શરીરની સગવડ અને સુખાકારી જળવાય તે રીતે. શરીરને જરાપણ ઘસાવું પડે તો કાં તો ધર્મ નથી કરવો, અને કાં તો - મોટા ભાગે - જબરાઈ કરી સગવડ પ્રાપ્ત કરીને જ ધર્મ કરવો છે. ધર્મ એટલે આત્માને સગવડ અને શરીરને અગવડ એ પાયાની સમજણ જાણે કે ખૂટી ગઈ છે! પરિણામે ધર્મક્રિયાની, ધર્મસ્થાનોની તથા દેવ - ગુરુની આમન્યા કે મર્યાદા કે વિનય – વિવેક સૂકાઈ રહ્યાં છે.
આપણાં સમાજની એક વિચિત્ર ખૂબી એ છે કે ઘણા લોકોએ સ્વીકારી લીધું હોય તેવું અનિષ્ટ પણ ઇષ્ટ ગણાય છે. અને તેવો અધર્મ કે ધર્મવિરુદ્ધ બાબત પણ ધર્મમાં ખપી જાય છે. સામૂહિક સ્વીકૃતિને માટે પ્રયોજાયેલો મજાનો શાસ્ત્રીય શબ્દ છે “લોકહેરી'. લોકોને ગમે છે તો માન્ય રાખવું તે લોકહેરી. પછી આના
૧%
