________________
એક વખત શ્રીગુલાબદાસ બ્રોકરે મને પૂછેલું : આ ભાઈ વંદન કરે છે તમને, તે પળે તમારા મનમાં કેવો ભાવ જાગે ? અભિમાન જાગે ? હું વંદનીય અને આ તુચ્છ, એવો વિચાર, કોઈ પળે પણ, આવે ખરો?
પળનોય વિલંબ કે વિચાર વિના તેમને આપેલા જવાબનો ભાવ આવો હતો : મને કોઈ આવી રીતે વંદન કરતું હોય ત્યારે મનમાં ભારે સંકોચ થાય છે. અભિમાન તો નથી થતું, કેમ કે અભિમાન કરવા જેવું કાંઈ છે જ નહિ મારામાં. પણ એવો ક્ષોભ અવશ્ય થાય છે કે આ બધાનાં વંદન માટેની લાયકાત મારામાં છે ખરી? જો ના, તો મારાથી વંદન કેમ લેવાય? હવે વ્યવહાર એવો છે કે, વંદનનો અસ્વીકાર તો ન કરી શકાય. તેથી મનમાં એક પ્રાર્થના જાગે છે કે “ભગવંત! આ બધાનાં વંદનો માટેની પાત્રતા મારામાં પ્રગટે એવી કરુણા કરજો.”
મારી સાદી સમજણ અનુસાર વર્તમાન સમયમાં સાધુપદનો આસ્વાદ અને આહ્વાદ અનુભવવા માટે જે ખાસ વાતો હોવી જોઈએ તે આ છે : ૧. પોતાની અલ્પતાનું, ઊણપનું સતત ભાન. ૨. પરિતૃપ્તિ. ૩. વૈચારિક ઉદારતા. ૪. કારુણ્ય અને વાત્સલ્યથી લથબથતું હૈયું. ૫. શુદ્ધ ચારિત્રના અનુભવ માટેની તીવ્ર ઝંખના. ૬. અંતર્મુખતા.
તો કેટલીક બાબતો ન હોવી જોઈએ તે આ છે : ૧. મહત્ત્વાકાંક્ષી સ્વભાવ. ૨. વેષ ધર્યો એટલે અમે સબકુછ એવો ભાવ. ૩. ક્ષુદ્રતા. ૪. ઈર્ષ્યા. ૫. પરના દોષોનું દર્શન તથા વર્ણન. ૬. લોકસંપર્કની, માન-પૂજાની લાલસા. ૭. બહિર્મુખતા.
એવું નથી કે આ બધું હોવા જેવું મારામાં છે અને ન હોવા જેવાં મારામાં નથી. પરંતુ એટલું તો પ્રમાણિકપણે કહી શકાય કે ન હોવા જેવી બાબતો જે ક્ષણે જે અંશે ખુદમાં જોવા મળી કે મળે છે, તે ક્ષણે “આ ઠીક નથી કરતો” એવો બોધ અવશ્ય વર્તે છે. અને તે બદલ ડંખ તથા પશ્ચાત્તાપ પણ થયા વિના નથી રહેતો. સાથે જ, હોવા જેવી કોઈ વાત કોઈવાર ખુદમાં જોવા મળી જાય તો તેનો ગર્વ ન થઈ આવે તેટલી સભાનતા પણ મહદંશે જાળવી શકાય છે.
જીવનનો કે સાધુતાનો અલ્પાંશે પણ જો આનંદ છે, તો તેનું રહસ્ય આ સ્થિતિમાં જ છે, એમ કહી શકાય.
ધર્મતત્ત્વ
૧૮૩
