________________
‘જૂઠ’નો જોડિયો ભાઈ હોય છે કપટ. કપટ વિના જૂઠનું સેવન થઈ ન શકે. જૂઠ અને કપટની આદત ધરાવતો માણસ મનનો મેલો-પેટમેલો જ હોવાનો. એ કદી કોઈનો વિશ્વાસ ન કરે. અને લાંબે ગાળે એના પર પણ કોઈ વિશ્વાસ ન મૂકે.
નજીકના માણસોનો સ્નેહ અને વિશ્વાસ ગુમાવવા માટે જૂઠ સરીખું એકેય સાધન બીજું ન જડે. બોલીને ફરી જવું એ જૂઠની પદ્ધતિ છે. એમ લાગે છે કે હવે દોષનો ટોપલો આપણા શિરે આવશે, ત્યારે કાં તો અજાણ્યા થઈ જવું અને કાં તો સિફતથી કોઈને ગાળિયો પહેરાવી દેવો એ જૂઠની આગવી કળા છે. જૂઠનું સેવન એક હદ તક અવશ્ય સફળતા અપાવે, પરંતુ જ્યારે રહસ્ય ખુલે છે ત્યારે તે સફળતા બહુ મોંઘી પડતી હોય છે. જૂઠ થકી મનુષ્ય ધાર્યા કામ જરૂર કરી શકે, પણ અન્યનો વિશ્વાસ કે પ્રેમ તે ભાગ્યે જ મેળવી શકે.
આત્મિક દૃષ્ટિએ જોઈએ તો અસત્ય એ મહાપાપ છે, એમ શાસ્ત્રો વર્ણવે છે. શાસ્ત્રમાં એક પ્રસંગ - રૂપકાત્મક રીતે વર્ણવ્યો છેઃ
એક ચંડાળણી સ્ત્રી હાથમાં પાણી ભરેલું ઠામ લઈને જાહેર રસ્તા પર જતી હતી, અને રસ્તા પર પગલે પગલે પાણીનો છંટકાવ કરી રહી હતી. તેને કોઈકે પૂછ્યું : આ શું કરે છે બાઈ ? તેણે કહ્યું – ભૂમિશુદ્ધિ કરું છું. આ રસ્તો અપવિત્ર થઈ ગયો છે તેને ગંગાજળ વડે શુદ્ધ કરું છું. પેલાએ પૂછ્યું : પણ તું તો માંસાહારી ! બધી રીતે અપવિત્ર ! તું વળી શુદ્ધિ કેવી રીતે કરીશ ? શા માટે ? પેલી બાઈએ કહ્યું તે આપણી આંખ ખોલી દેનારું છે. તેણે કહ્યું : હું ભલે અપવિત્ર રહી, પણ મારા ચાલવાથી આ રસ્તો અભડાતો નથી. આ રસ્તા પર જૂઠું બોલનારા માણસો ચાલ્યા છે અને તેમના અસત્ય-સેવન થકી આ રસ્તો ખરડાયો છે. તે અસત્યની અપવિત્રતાને ટાળવા માટે હું આ ગંગાજળ છાંટું છું. બાર વ્રતની પૂજામાં કવિ શુભવીરે આ રૂપકને આ શબ્દોમાં ગૂંછ્યું છે :
“માંસાહારી માતંગી બોલે, ભાનુ પ્રશ્ન ધર્યો રે, જૂઠા નર જળ ભૂમિ શોધન જળ છંટકાવ કર્યો રે. મોહન મેરો, મુગતિસે જાઈ મળ્યો રે.”
૧૮૦
