________________
આનો બીજો અને વધુ ખરો અર્થ એવો પણ થાય કે મારા ચિત્તમાં એક આસ્થા હતીઃ સત્ય ઉપર, અથવા તો સત્યને સ્વીકારવાની મારી ક્ષમતા ઉપર. ખબર નહિ કે ખરાખરીનો સમય આવ્યો અને એ આસ્થા ડગી કેમ ગઈ ? પરિણામે તેનો સ્વીકાર કરવામાં કેટલો વિલંબ થઈ ગયો ? વિલંબ તે જ હાનિ !
ચોથો શે’૨ જીવનના કટુ સત્યને ઉજાગર કરી આપે તેવો શે'ર છે. આપણને ગળથૂથીમાં પાઠ મળ્યો હોય છે કે સગા બાપનો પણ ભરોસો કરવો નહિ. અમારા પંડિતજી એક પંક્તિ ભારપૂર્વક કહેતા : વૃહસ્પતેરપિ પ્રાજ્ઞો, ન વિશ્વાસં પ્રગેન્નર, અર્થાત્ શાણો માણસ, બૃહસ્પતિ પોતે આવે તો તેનો પણ, વિશ્વાસ ન કરે. પણ આપણું ભોળપણ, અજ્ઞાન અથવા તો મોહ કે મૂર્ખતા, આ વાતને ભાગ્યે જ યાદ રહેવા દે છે. વળી, આપણા મનમાં એક ગર્વ હોય છે કે, હું તો એમને પગથી માથા સુધી બરાબર ઓળખું. માણસને પારખવાની મારી ક્ષમતા, રીત, આવડત તે મારી જ, બીજાને એ ન જ આવડે વગેરે. અને આ ગર્વવશ જ આપણે વિશ્વાસ અથવા અવિશ્વાસમાં રાચતા હોઈએ છીએ. આના ફળરૂપે જે ભૂલો થાય છે, જે વીતકો વીતે છે અને જે પીડાઓ વ્હોરવી-વેઠવી પડે છે, તેમાંથી બહાર આવવાનું ક્યારે બને ? કદાચ વરસોના વરસ લાગે. કદર્થના એ છે કે, વારંવારના આવા ભૂલભર્યા અનુભવ પછીયે, આપણે આપણા ફાંકામાંથી બહાર આવતા નથી, અને તે ભૂલોની ઘટમાળ ચાલુ જ રાખીએ છીએ ! તો તેનાં પરિણામો ભોગવવાં જ પડે, તેમાંથી છટકી ન જ શકાય. એ ભૂલને સુધારવી હોય તો વર્ષોય ઓછાં જ પડે.
પાંચમો શે’૨ વળી જીવનના પરમ સત્યનું અનાવરણ કરી જાય છે. આમાં કવિ અથવા ભાવક એક સાધકની ઊંચાઈએ પહોંચતા જણાય છે. મનુષ્ય એટલે થોડા ગુણો અને થોડાક દોષોનો સ૨વાળો. એક પણ ગુણ વગરનો માણસ યુધિષ્ઠિરને પણ નહોતો જડ્યો, તો એકાદાયે દોષ વિનાનો જણ દુર્યોધનનેય નહોતો મળ્યો. આવા સંજોગોમાં ‘હું સર્વગુણ સંપન્ન, મારામાં ખામી સંભવે જ નહીં' એવો દાવો કરે તે ઢોંગી જ હોય. પોતાની એબ કે ખામીને સફળતાપૂર્વક છાવરી જાણે તે ઢોંગી. પોતાની ખોડને ઢાંકવા ખાતર બીજાના દોષોને ઉઘાડા પાડે, સતત શોધ્યા કરે, તે ધૂર્ત, દંભી. આનાથી સાવ ઊલટું, પોતાનાં દૂષણોને સુપેરે જાણે, જાણ્યા પછી કાં તેને સુધારવાનો અને તે કઠિન હોય તો તેને સ્વીકારવાનો સભાન ખ્યાલ રાખે, પણ દૂષણને ગુણરૂપે કે અનિવાર્ય ગણાવીને બચાવ ન કરે, બલ્કે પોતે તેનાથી બચી નથી શકતો તે માટે અફસોસ અનુભવે, તેનું નામ છે સાધક. કવિ – શાયરના
ધર્મતત્ત્વ
|૧૬૫
