________________
પણ વાસના જ કહેવાય. એ જ રીતે કોઈકને સતત અવનવી ઇચ્છાઓ થયા કરતી હોય છે. વળી, પોતે જ્યારે જે ઇચ્છે ત્યારે તેમ થવું જ જોઈએ તેવો આગ્રહ પણ તેમનો હોય છે. આવો ઇચ્છાગ્રહ પણ વાસનાની કક્ષામાં જ આવશે.
આમ, કોઈને ભેગું કરવાની વાસના હશે, કોઈને બીજાને હેરાન કરવાની અને તે રીતે પોતાની સત્તા કે તાકાત પ્રદર્શિત કરવાની વાસના હશે. તો કોઈકને અકરાંતિયાની માફક ખા ખા કરવાની વાસના હશે. કોઈને વળી પોતાની આવડતથી અન્યને આંજી દેવાની અને તેનું નીચું દેખાડવાની પણ વાસના હોય છે.
આ અને આવી અગણિત બાબતો “વાસના'ના પ્રદેશમાં આવે છે. તેનો સર્વસમાવેશી એવો એક જ શબ્દ પ્રયોજવો હોય તો તે છે : “વિષયવાસના”. ઉપર વર્ણવી તે સઘળી વાસનાઓ આ એક જ શબ્દ દ્વારા અભિવ્યક્ત થઈ શકે છે.
આવી તમામ વાસનાઓનો ઉપશમ, આપણે, ધર્મ આરાધવો ગમતો હોય તે દરેકે કરવાનો છે, એટલો જ આ સમગ્ર ચિન્તનનો સાર છે.
ક્યારેક ક્યારેક મને મારી જાત પર હસવું આવે છે. ઘણીવાર મન નવરું બેઠું હોય ત્યારે વિચારોની રમણામાં જ એ વિચારવા માંડે છે કે હું કેટલો સારો છું ! મારા જેવી અક્કલ અને આવડત કદાચ કોઈનામાંય હશે ખરી ? મેં કેવો કેવાં કામો કર્યા? હું કેવું-કેટલું ભણ્યો છું ! વગેરે-વગેરે. આવા વિચારોનો સાર એક જ : પોતાની ઊંચાઈ પોતાની જ માપપટ્ટી વડે પોતે જ માપવી-માપ્યા કરવી.
આવા વિચારો તો શેખચલ્લીજીની માફક આવ્યા જ કરે, પણ પછી એ વિચારતંદ્રા ઊડે કે જાત ઉપર ભારે હસવું આવે. એને વખતે મને એક પંક્તિ, મારી નોંધપોથીમાં વર્ષો પહેલાં લખી રાખેલી, ખાસ યાદ આવે. એ પંક્તિ જ ટાંકું :
પાની કે એક બુંદને ખુદ કો દરિયા સમજ લિયા
બંદેને અપને આપકો ખુદા સમજ લિયા ! બંદો તે જે બંદગી (પ્રાર્થના) કરે, ખુદાનો અદનો સેવક. ક્યારેક એવું બને કે પ્રાર્થના કરતાં કરતાં એને એવો મદ ચડી જાય કે એને પોતે જ ખુદા હોવાનો ભ્રમ થવા માંડે! અને ત્યારે કેવી હાસ્યાસ્પદ સ્થિતિ સરજાય ! મારા જેવી વ્યક્તિ
જ્યારે પોતાની જાતને “I am something? - હું કાંઈક છું' એવી સમજવા માંડે
ત્યારે, પાણીના ટીપાંને પોતે દરિયો હોવાનો વહેમ હોય એવું લાગે. આપણે ત્યાં ૧૦૮
