________________
વખતમાં નગરો અને વસાહતોમાં ચોમાસામાં થવા લાગતાં લોકસંપર્ક વધ્યો. તેથી લોકોને પણ ધર્મમાં જોડવાનું આવશ્યક મનાતું ગયું, અને આજે તો, લોકો ધર્મમાં જોડાય; તપ, ક્રિયા, અનુષ્ઠાનો કરે, તે માટે ધન ખરચે; અને તે રીતે શાસનની પ્રભાવના થાય તેમ જ ઘણા લોકો પામી જાય એવી વાસના કે અપેક્ષા કે મહેનત વ્યાપકપણે જોવા મળે છે. પરિણામે થાય છે એવું કે જ્યાં વધુ પૈસાનો ભપકો થાય ત્યાં વધુ સંખ્યામાં લોકો જોડાય, અને તે ઉપરથી તે સાધુ મ. ના પુણ્યનો, પ્રભાવનો, શાસન માટેની ધગશનો – બધાંનો અંદાઝ નીકળે, અને જ્યાં ભપકો ન હોય ત્યાં લોકજુવાળ પણ ન હોય અને તેથી ત્યાં પુણ્ય, પ્રભાવ, જ્ઞાન, આવડત વ.ની કમી હોવાનું નક્કી થતું હોય છે. લોકસંજ્ઞા અને ઘસંજ્ઞાની આ કરામત. ઘણીવાર, ગમ્મત પ્રેરનારી બને છે - વિવેકશીલ જનો માટે.
વાસ્તવમાં ચાતુર્માસ એ સાધુજનો માટે યોગવતનાદિ તપસ્યાની આરાધનાનો અવસર છે; જ્ઞાનાર્જન અને સ્વાધ્યાય – ક્રિયા દ્વારા ચિત્તને સ્થિર, શુદ્ધ અને સ્વસ્થ કરવાની પુણ્યવેળા છે; અને એ પ્રક્રિયા દરમિયાન જ, વ્યાખ્યાન અને વાચના તેમજ તપ-જપ-અનુષ્ઠાનોમાં લોકોના સમૂહને જોડીને, ધર્મ પમાડવાનો સુયોગ પણ સહજપણે મળી જતો હોય છે. આ રીતે થતો ધર્મ વધુ સંગીન અને લોકોને અંતરથી સન્માર્ગમાં જોડનારો બની રહે છે. “ભાર વિનાના ભણતર” ની જેમ, “ભાર વગરના ધર્મ નો અખતરો પણ હવે કરવા જેવો છે. ધર્મનો પણ ભાર હમેશાં અને બધાંને રૂચિકર નથી થતો.
(અષાઢ, ૨૦૬૮)
ધર્મતત્ત્વ
૧૫૯
