________________
૧૫૮ ૫૮
‘મનન’ અને તેના સાધનરૂપ ‘મન’ નો, મારા હિસાબે, આ સર્વશ્રેષ્ઠ ફાયદો જણાય છે.
વર્ષો અગાઉ, વાંચેલું એક સુભાષિત યાદ આવે છેઃ “ડાહ્યા માણસોની ઉત્તરાવસ્થા, તેમણે પૂર્વાવસ્થામાં આચરેલી બેવકૂફીને સુધારવામાં વીતતી હોય છે.”
બેવકૂફ તે જે ‘મનન’ વગર જ જીવતો હોય. બેવકૂફ હમેશાં ઉન્માદગ્રસ્ત હોય છે. તેને પોતાના હિત-અહિતનું ભાન ભાગ્યે જ હોય છે. બલ્કે કોઈ હિતની વાત કહે તો પણ તે તેની ઉપેક્ષા કે તિરસ્કાર કરે છે. આ સ્થિતિમાં ‘મન’ હોય તોય ‘મનન’ ગેરહાજર રહે છે. મનન વગરનું મન એટલે નિરંકુશ ઇચ્છાઓ ! ઇચ્છાઓ જ્યારે અનિયંત્રિત બને ત્યારે જીવનમાં જે બને તેને હોનારત સિવાય કાંઈ ન કહી શકાય. અને એ જ છે બેવકૂફી.
ડાહ્યો માણસ તે, જેના ધ્યાનમાં, વહેલે મોડે પણ, પોતાની બેવકૂફીઓ આવે છે. એ પછી તેના મનમાં મનનનું ચક્ર ચાલુ થાય છે, અને તે સાથે જ તેને પોતાની પેલી બેવકૂફીઓ તથા ઉન્માદનાં માઠાં પરિણામોનો અંદાઝ આવવા માંડે છે. પછી તે તેમાંથી બચવા માટે થઈને પણ, પોતાની બેવકૂફીઓ તથા ઉન્માદવશ આચરેલી ભૂલોને સુધારવાનો ઉદ્યમ આદરે છે. ‘મનન’નો આ જેવો તેવો ફાયદો ન ગણાય. જે લોકોને ઉત્તરાવસ્થામાં પણ આવું નથી સૂઝતું તે લોકો, ‘મન’ નામની અમૂલખ ચીજ પામ્યા હોવા છતાં, ‘મનન’ વિહોણાં જ રહી જાય છે; અને તેથી તેમના જીવવામાં અને ઝાડ-જાનવરોના જીવવામાં પાયાનો કોઈ તફાવત નથી રહેતો.
આપણે, હું અને તમે – બધાં, આપણા જીવનનું પુનઃ મૂલ્યાંકન કરીએ, અને આપણે કોના જેવું જીવીએ છીએ તે વિષે વિચાર/મનન કરીએ. અસ્તુ.
ચાતુર્માસ અમારા માટે સ્થિરતાનો અવસર છે. વિરાધનાથી બચવા માટે તેમ જ આરાધના વધારવા માટે આ ચોમાસી સ્થિરતા કરવાની હોય છે. ૮ મહિના વિહાર અને વિચરણમાં વહ્યા હોય છે. પ્રાસંગિક નાની-મોટી સ્થિરતા પણ થઈ હોય છે. પરંતુ આ ૪ માસ તો સંપૂર્ણ સ્થિરતાના જ છે. પૂર્વના મહર્ષિઓ આ ચાતુર્માસ દરમ્યાન ઉત્કૃષ્ટ તપશ્ચર્યાઓ, અભિગ્રહો, ધ્યાનસાધના તેમ જ સ્વાધ્યાય કરતા. સ્થૂલભદ્ર મહારાજ તથા તેમના ત્રણ ગુરુભાઈઓના મહાન અભિગ્રહોની વાત વાંચીએ – સાંભળીએ ત્યારે આ વાત બરાબર સમજાય. પછીના - પાછલા
