________________
સૂર્યની કે ભૂગોળ-ખગોળની બાબતે ખોટા પાડવાનો દાવો કરનાર “વિજ્ઞાન', માનવજાતની જીવનરક્ષાની બાબતે જીવલેણ તથા ક્રૂર દુશ્મન પુરવાર થયું છે, તેનો ઇન્કાર ખુદ વૈજ્ઞાનિકો પણ કરી શકે તેમ નથી. આ વિષયમાં આપણા પૂર્વજો ‘વિજ્ઞાન કરતાં અનેકગણા શ્રેષ્ઠ, મહાન અને જીવનરક્ષક સાબિત થઈ શકે તેમ છે.
પહેલાં અનાજ વેચાતું હતું. પછી રાંધેલા ખાદ્યપદાર્થો વેચાવા માંડ્યા. હવે રોજની રસોઈ પણ વેચાવા લાગી છે, અને પીવાનું પાણી પણ હવે વેચાતું લઈને જ પી શકાય છે. વિજ્ઞાનના આશીર્વાદ સાથેની આ પ્રગતિ આવી જ રીતે ચાલતી રહે તો હવે થોડા વખતમાં શુદ્ધ હવા પણ વેચાતી લઈને જ જીવવું પડશે; એ દિવસ પણ દૂર નથી લાગતો. - આધુનિક માનવજાતનો જીવનમંત્ર એક જ છે : “ઉપભોગ”. ચાર અક્ષરનો આ મંત્ર જેમ વધુ જપાતો રહે છે, તેમ વધુને વધુ સ્કૂલ-સૂક્ષ્મ જીવોનો સંહાર ચઢતા દરે થતો જાય છે. ત્વરિત અને વળી વધતી માત્રામાં આવું ફળ આપતો આ મંત્ર મંત્રશાસ્ત્રના અન્ય તમામ મંત્રોને નકામા બનાવી મૂકે છે, એમ ખાતરીપૂર્વક કહી શકાય.
આપણી જૂની લોકકથામાં રાજા એવું કહેતો કે “રોટી નહિ મિલતી, તો ખાવ ખાજા.” આજની કંપનીઓ રાજાપાઠમાં આવીને એવું શીખવાડે છે કે “પાની ન મિલે તો પીઓ પેપ્સી-કોક” વિષય જરૂર બદલાય છે, વાત કે મુદ્દો નહિ!
આ બધું જ થવાનું મૂળ કારણ મનુષ્ય-સમાજની બાહ્ય-આંતર સ્થિતિ છે. સમાજની જે તે સમયે પ્રવર્તતી સ્થિતિ અથવા માનસિકતા જ ઉપર વર્ણવ્યું તેવું બધું બનવામાં નિદાનરૂપ ગણાય.
આપણા સમયના માનવ-સમાજની અવસ્થા-વ્યવસ્થાનું ચિત્ર, બારમા સૈકામાં શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે કયું છે અને આલેખ્યું છે. એ ચિત્ર આપણે એમના જ શબ્દોમાં અવલોકવા જેવું છે. એમણે કરેલું વર્ણન અને આજની આપણી સ્થિતિ, બે વચ્ચે ભાગ્યે જ લાંબો તફાવત શોધી શકાશે. પોતાના મહાગ્રંથ “ત્રિષષ્ટિશલાકાપુરુષચરિત'ના અંત ભાગમાં શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે આલેખેલું એ શબ્દચિત્ર આ પ્રમાણે છે :
“હવે પછીના દુઃખમય કાળમાં લોકો મર્યાદાવિહોણા થઈ જશે; કષાયોના અતિરેકને લીધે તેમની ધર્મબુદ્ધિ-ધર્મભાવના નષ્ટપ્રાય થશે.
ધર્મતત્ત્વ
૧૫૧
