________________
(૩૧)
આપણે એક વાત વારંવાર સાંભળતા હોઈએ છીએ કે આ જીવન ઘણું જ મૂલ્યવાન છે, કિંમતી છે, અને તેને ગમેતેમ વેડફી નાખવું ન જોઈએ; તેને સાર્થક બનાવવું જોઈએ, વગેરે વગેરે. આજે આ અંગે એક સવાલ પૂછવો છે કે આપણા મનમાં, આપણા આ જીવનની કિંમત કેટલી છે ? આપણને પૈસા સિવાયની કોઈ પરિભાષા સમજાતી પણ નથી અને માફક પણ આવતી નથી. એટલે આ સવાલને આપણે એ પરિભાષામાં ઢાળીને જ વિચારીએ : આપણા આ જીવનની કિંમત કેટલા પૈસા ગણાય ? કેટલા પૈસામાં આપણું આ જીવન આપણે વેચી શકીએ ? વાપરી શકીએ ? બચાવી શકીએ ? પોતે જ પોતાની કિંમત નક્કી કરવાની છે; બીજા પાસે કે ધરમના કાંટા પર એ નક્કી કરાવવા જવાનું નથી. પોતાના જીવનની કિંમત દરેકને પોતાને જ ખબર હોય, અને એ પણ જેને ખબર ન પડે તેના જીવનમાં વ્યર્થતા સિવાય કાંઈ નહિ હોય.
ઉપરોક્ત સવાલ પર વિચાર કરતાં એક નાનકડી કથા યાદ આવે છે.
એકવાર એક કરોડપતિ શાહુકાર પાણીમાં ડૂબવા લાગ્યો. કાંઠા પર સેંકડો લોકો હતા, પણ વહેતાં પાણીમાં છલાંગ મારીને તેને બહાર કાઢી લાવવા જેટલી હિંમત કોઈનામાંય નહોતી. એ વખતે એક ગરીબ યુવાનને થયું કે ગમે તેમ કરીને પણ આને ઉગારવો જોઈએ; મરવા ન દેવાય. એ કૂદી પડ્યો અને પેલા શાહુકારને બચાવી લીધો.
બહાર આવી ગયા પછી કરોડપતિ શેઠે ગજવામાંથી એક પૈસો કાઢીને બચાવનાર યુવાનને ભેટ કે ઇનામ તરીકે આપ્યો. એ જોતાં જ ત્યાં ઊભેલું ટોળું ગાજી ઊઠયું : આ કંજૂસ શાહુકારને અમે બરાબર ઓળખીએ છીએ. આવાને તો મરવા જ દેવાનો હોય; બહાર કઢાય જ નહિ.... ઇત્યાદિ.
બરાબર એ જ વખતે ટોળામાંથી એક ફકીર આગળ આવ્યો, અને શાંત સ્વરે એ બોલ્યો ઃ અરે ભાઈ, આમાં આટલું બધું બૂમરાણ મચાવવાની શી જરૂર ? આ શાહુકારે પોતાની - પોતાના જીવનની કિંમત કેટલી થાય છે - તે તેણે પોતે જ આંકી આપ્યું છે. આ માણસ જો ડૂબી ગયો હોત તો દુનિયાને એક પૈસા જેટલું જ નુકસાન થાત ! - અને લોકો તરત વીખરાઈ ગયા.
૧૪૦|
