________________
દેહભાન હોય ત્યાં અહંકાર હોય જ. નિર્વિષયી મનનો આનંદ પ્રગટે ત્યારે આત્મભાવ એની ચરમસીમાએ પહોંચતો હશે. એ અવસ્થામાં દમન અનાવશ્યક અને અપ્રસ્તુત બની રહે એમ બને.” (લે. ગુણવંત શાહ)
તપ સહજ બનવા માટે છે. તપ આપણી આવશ્યક્તાઓ ઘટાડી આપે છે. જેના વિના ન જ ચાલે તેનું નામ આવશ્યક. તપ આપણને એ શીખવે છે કે અત્યાર સુધી જેના વિના નહોતું ચાલતું તેના વગર પણ રહી તો શકાય છે! તો તે આવશ્યક શી રીતે ગણાય ? આપણી આવશ્યક્તાનાં મૂળ ઘણીવાર આસક્તિમાં પડેલાં હોય છે. આસક્તિ જીવનને અસહજ બનાવે છે, સ્વભાવથી આપણને અણસમજુ બનાવે છે. તપ એ આ અણસમજને, અસહજતાને, તેના મૂળ જેવી આસક્તિને દૂર કરવાની એક સરળ પ્રક્રિયા છે. તપ વડે જો આ ત્રણ વાનાં દૂર થાય તો જીવન અવશ્ય સહજ બની રહે.
જેને આસક્તિ, અપેક્ષા, આવશ્યકતા અલ્પ હશે તેનું તપ ખૂબ આનંદદાયી હશે. એવા તપસ્વીને શરીર પ્રત્યે કે અન્ય કોઈના પ્રત્યે કશી ફરિયાદ નહિ હોય. અપેક્ષા - અસહજતા – ફરિયાદ - આવો ક્રમ વિચારી શકાય. નિરપેક્ષ હોય તે સહજ હોય અને તેથી તેને કોઈ ફરિયાદ પણ ન હોય.
ધન કે અન્ય પ્રકારની પ્રભાવના મળવાની લાલચથી થતું તપ અસહજ હોય છે. માન, નામ, પ્રસિદ્ધિની ઝંખનાથી થતું તપ સહજ નથી હોતું. પોતાનો વટ પાડવા, કોઈને દેખાડી દેવા અથવા અન્યને ઊતારી પાડવા ખાતર થતું તપ તો તપ જ ન કહેવાય. કોઈ રેકોર્ડ બ્રેક કરવાના ભાવથી થતા તપને તપનો દરજ્જો કેમ આપી શકાશે? વિવિધ પ્રલોભનો આપવાની જાહેરાત દ્વારા કરાવવામાં આવતા તપને તપ ગણીએ તો પણ તેનો મરતબો ઘટે તો છે જ.
તપ નિરાશસભાવે કરવાનું છે. તપ આત્મિક ગુણોનો વિકાસ થાય અને વિષય-કષાયની વાસનાઓ ઘટે તે આશયથી કરવાનું હોય છે. બાહ્ય કોઈ પણ લાભ તે તપના આડલાભ ગણાય, જેની આશા - અપેક્ષા રાખવાની હોતી નથી. તપ પોતાની શારીરિક સ્થિતિ, તબિયત અને ક્ષમતાને ધ્યાનમાં રાખીને કરવાની બાબત છે. ઉભરો આવી જાય અને તપ કરવા માંડે, પછી જો તબિયત બગડે કે અજુગતું બને, તો તપ વગોવાય, શાસનની હીલના થાય, અને તપ કરનાર પાપનો ભાગીદાર થઈ પડે, તો તે અશક્ય નથી. આ બધું જ તપ કરતાં ધ્યાનમાં લઈએ
તો સહજ તપ સંભવિત બને ખરું. ૧૩૦.
