________________
(૧૯)
વહીવટ
થોડા દિવસ અગાઉ આપણી એક બહુ મોટી સંસ્થાના એક વહીવટદાર-ટ્રસ્ટી બંધુ મળવા આવેલા. તેમણે સહજભાવે સવાલ મૂક્યો : ‘હું આ સ્થાન પર નવનિયુક્ત છું. મને માર્ગદર્શન આપો.' તે ક્ષણે તેમને અપાયેલો જવાબ, અને તે પછી તે મુદ્દે થયેલું ચિત્તન, અહીં નોંધીશ.
મેં તેમને કહ્યું : “ધર્મસંસ્થાનો વહીવટ કરનાર ગૃહસ્થ માટે, જો તે યોગ્ય રીતે વહીવટ કરી શકે તો, વહીવટ એ જ ધર્મઆરાધના બની જાય છે, અને વહીવટ કરીને જ તેઓ પોતાનું કલ્યાણ સાધી શકે છે. સામાન્યતઃ ધાર્મિક સંસ્થાનો વહીવટદાર બાવ્રતધારી શ્રાવક હોય એવી અપેક્ષા રહે છે. પરંતુ તે તો આજના સમયમાં, લગભગ, શક્ય નથી દેખાતું. આ સંજોગોમાં, શ્રાવકધર્મને ઉચિત વ્રતો તથા આરાધના ન કરી શકનાર ગૃહસ્થો પણ, જો ઉચિત રીતે, વિનય-વિવેકપૂર્વક, વહીવટ કરે તો તેના થકી જ તેમનું કલ્યાણ થઈ શકે તેમ છે. એથી ઊલટું, જો વહીવટમાં ગરબડ-ગોટાળા કરે, અને દેવ-ગુરુ-ધર્મ પ્રત્યેનું બહુમાન જાળવી ન શકે, તો એ વહીવટ તેને અવળો પણ પડી શકે છે.” આ જવાબથી, સંભવતઃ તેમને સંતોષ થયો હોય તેવું તેમના ચહેરા પરથી લાગેલું.
હવે આ વિષય પરત્વે થયેલું ચિત્તન નોંધું :
જૈન સંઘ અને જૈન ધર્મ સાથે જોડાયેલી કોઈ પણ પેઢી, સંસ્થા, તીર્થ કે ધર્મસ્થાન કે ટ્રસ્ટના વહીવટ કરનારાઓએ એક વાત સ્પષ્ટપણે સમજી રાખવી ઘટે કે આ બધાંના માલિક અને વહીવટકર્તા ખરેખર તો શ્રમણપ્રધાન ચતુર્વિધ શ્રીસંઘ છે. તેમાંયે મુખ્યપણે સાધુભગવંતો જ તેના અધિકારી છે. વહીવટ કરનારા ગૃહસ્થો તો શ્રમણસંઘના પ્રતિનિધિ માત્ર છે. અર્થાત્ સંધવતી તેઓ વ્યવસ્થા સંભાળનારા હોય છે. મધ્ય યુગમાં જૈન મુનિઓ અને આચાર્યોનો એક વર્ગ ‘ચૈત્યવાસી’ તરીકે ઓળખાતો હતો, અને દેરાસરો તથા તે સંબંધી મિલકતોનો બધો વહીવટ તે લોકો જ સંભાળતા હતા. એક તબક્કે, ગૃહસ્થ વહીવટદાર દ્વારા ગોટાળા કે ભ્રષ્ટાચારથી થાકેલા સંઘે, શત્રુંજય તીર્થનો વહીવટ પણ જૈન સાધુ મહારાજને સોંપેલો હોવાનો ઇતિહાસ છે. આનો અર્થ એટલો જ કે નિર્લેપ સાધુ મહારાજો સામાન્ય રીતે વહીવટી પળોજણમાં ભલે ન પડે; પરંતુ જ્યારે ગૃહસ્થો દ્વારા થતા સંચાલનમાં ગેરવહીવટ
૧૦૪|
