________________
દેવદ્રવ્ય જેટલાં જ પવિત્ર અને તેથી સંભાળપૂર્વક સાચવવા જેવાં અન્ય ખાતાના દ્રવ્યો પણ ગણાય. જેમ કે જ્ઞાનદ્રવ્ય, ગુરદ્રવ્ય, સાધારણ દ્રવ્ય, જીવદયાદ્રવ્ય તથા અન્ય વિવિધ દ્રવ્યો. આમાંના એક પણ દ્રવ્યનો ગેરઉપયોગ એટલે સંઘના દ્રવ્યોનો ગેરઉપયોગ તથા હાનિ ગણાય, અને તે કરવામાં દોષ અવશ્ય લાગે.
સંઘના ચોપડે ઓવલું કોઈપણ ખાતાનું દ્રવ્ય તે સંઘ-દ્રવ્ય છે. તેનો દુરુપયોગ કરવો તે દોષ છે, સંઘ પ્રત્યે અપરાધ છે. ક્યારેક તે ધન શરાફી પેઢીમાં કે બેંકો આદિમાં રોકવામાં આવે, અને તેની સામે વહીવટકર્તાને ધંધામાં, વ્યવહારમાં લાભ મળે; લૉન મળે, વ્યાજદરમાં રાહત મળે, ઓવરડ્રાફટની સગવડ મળે વગેરે. એ અંગે વિકસેલા સંબંધો માટે સંઘના દ્રવ્યનો વપરાશ પણ થાય.
ક્વચિત્ સંઘનાં જીર્ણોદ્ધાર, બાંધકામ વગેરે ચાલતાં હોય ત્યારે તેને માટે જે પત્થર, રેતી, સિમેન્ટ વગેરે માલસામાન આવે તેની સાથે કાર્યકર્તાના ઘર-બંગલાનો માલસામાન પણ આવતો હોય અને કામ પણ સમાંતરે ચાલતું હોય. ઘણીવાર અમુક કારીગરો પણ કોમન હોય. આ સ્થિતિ શંકાસ્પદ તો છે જ, પણ ઘણીવાર શંકાને સાચી પાડનારી પણ હોય છે.
ઘણા વહીવટકર્તાઓ, દેરાસર-ઉપાશ્રયના કે સંઘના નોકરો પાસે પોતાનાં ઘરકામ તથા અંગત કામ કરાવતાં જોવા-જાણવા મળે છે. શાકભાજી લાવવાં, ઘેર કામવાળા માણસ ન આવે ત્યારે કચરા – પોતાં ને રસોઈ વ. કરાવવાં, ઘરધંધાના કામે ધક્કાફેરા કરાવવા વગેરે. પોતે કદીક, વરસને વચલે દહાડે ૨૫પ૦ રૂ.ની બક્ષીસ આપી દે, અને તે કર્મચારી દેરાસરાદિનાં કામોમાં ગરબડ ગોટાળા કરે તો પણ આંખ-મીંચામણાં થાય, અને તેથી સંઘનાં કાર્યો સદાય, બગડે. આમાં એક તરફ ધર્મદ્રવ્યના ભક્ષણનો દોષ, તો બીજી બાજુ સંઘનાં કાર્યો બગાડવાનો દોષ - એમ બેવડી જવાબદારી આવે.
સંઘના આશ્રયે ઉત્સવો, ઉજમણાં, ઉપધાન, યાત્રા વગેરે કાર્યો થાય અને તે માટે અઢળક ધન આવે; ત્યારે ક્યારેક તે કામોની સાથે કોઈ વહીવટકર્તાનાં અંગત પ્રયોજનો-કામો પણ પતી જતાં હોય છે. અલબત્ત, મોટાભાગના લોકો આવું બધું ચલાવી લે છે કે ભલે લઈ જતો, કામ તો કરે છે ! | મહોત્સવો વ. થાય ત્યારે મોડી રાત્રે સંઘની ઑફિસમાં કે પછી બહાર હોટલો વ.માં નાસ્તા - પાણીના દોર ચાલતા તો અનેક ઠેકાણે જોવા મળે. એનાં બિલો
સંઘની પેઢી પર કે ઉત્સવ માટેના ફંડ ઉપર જ પડે. ધર્માદાનું ખાવાની આદત ૧૧૮.
