________________
(૨૪)
પર્યુષણ - આરાધના પર્વ તો આવ્યાં તેમ વહ્યાં જશે. આપણે લોકોએ આપણને આવડી તેવી અને ગમી તેટલી આરાધના પણ કરી લીધી. પરંતુ તે બધાંની અસર આપણા જીવન ઉપર પડી ખરી ? કેટલી પડી ? એ બાબત જાણે કે આપણે વીસરી જ જઈએ છીએ. આમ કેમ ?
હમણાં, અને આમ તો ઘણીવાર, કોઈક પરિચિત-અપરિચિત જનોનાં મરણના સમાચાર મળતાં રહે છે. તેમાં ઘણાખરા લૌકિક મૃત્યુથી જ મરતાં હોય છે. કેટલાક સમાધિપૂર્વક મરણ પામ્યા હોવાનું પણ જાણવા મળે છે. સમાધિનો સાદો અર્થ એટલો કે અંત સમયે ગાઢ વેદના તથા રોગો હોય તો પણ, હાયવોય કે ફરિયાદને બદલે મુખમાં નવકારમંત્ર હોય, સાધુભગવંત કે સાધર્મિક જેવાં સ્વજનોના મુખે નવકાર સહિત ધર્મ મંગલનું શ્રવણ ચાલતું હોય, ડૉક્ટર અને દવાખાનાની પળોજણોથી સ્વયં નિર્લેપ હોય, અને આ સ્થિતિમાં પૂર્ણ જાગૃતિ સાથે, સૌને ખમાવીને, ચાર શરણાં સ્વીકારીને આવ્યાકુળપણે વિદાય લેવી તે.
આવી સમાધિ કોને મળે ? ક્યારે મળે ? કેટલાંને મળે? કરવાથી મળે? એ વિષે ઊંડો વિચાર કરીએ ત્યારે આપણી સામાન્ય સમજ અનુસાર જે જવાબ જડે છે તે કાંઈક આવો છે :
જે વ્યક્તિ આંતરિક રીતે સરળ હોય, કૂડ-કપટ તથા માયા-પ્રપંચની કુટિલતા જેના લોહીમાં વણાઈ ન હોય, માયા અને જૂઠ અને કોઈનાં છિદ્રો જોયા કરવાની વૃત્તિને બદલે સાચુકલો, નિર્દભી અને ગુણરાગી એવો જેનો વ્યવહાર તથા વર્તન હોય, પોતાનાથી ધર્મ નથી થતો, પોતે ઘણાં પાપ સેવ્યાં છે - સેવે છે તે પ્રત્યે જે ભીતરથી સભાન હોય અને પ્રસંગે પ્રસંગે તે અંગેનો પોતાનો કઢાપો સહજપણે પ્રગટ કર્યા કરતી હોય, આવી વ્યક્તિ મહદંશે સમાધિ મેળવી શકે છે.
ધર્મની ક્રિયાઓ વધારે કરે તેને સમાધિ મળે એવી માન્યતા આપણે ત્યાં પ્રવર્તમાન છે, પણ તેમાં ખાસ વજૂદ નથી. ધર્મનાં કામોમાં ઘણું ધન વાપરે તેને સમાધિ મળે તેવી પણ ધારણા હોય છે, તે પણ ભાગ્યે જ સાચી ઠરે છે. ધર્મ ઘણો કરીએ, પરંતુ દિલ સાફ ન હોય; અન્યના દોષો જોયા કરવા અને માયા ને જૂઠ સેવા કરવાં, તો તે સરળતાની નિશાની નથી. મોટાભાગે, ઘણો ધર્મ કરનારા
- ધર્મતત્વ ૧૨૩
