________________
એનું અસલ નામ “વરકાંડક' હશે, એવું એક પ્રાચીન રચનામાં આવતા ઉલ્લેખ પરથી જણાયું છે. “કાંડ શબ્દ સંસ્કૃતમાં “શબ્દ-કાર્ડ' એમ લખાય.તેનું અપભ્રંશ કાણ થતાં અને છેવટે આવેલ “ક” નો “અ” થઈને તે “ણ” માં ભળી જતાં થયું વરકાણા. અભ્યાસુજનો માટે આ આનંદપ્રદ-રસપ્રદ વાત છે.
અહીંથી નાડોલ આવ્યા. નાડોલનું મૂળ નામ નતૂલ. લઘુ શાન્તિના કર્તા . શ્રીમાનદેવસૂરિજીની આ જન્મભૂમિ. શાન્તિની રચના અહીં જ થયેલી. અહીં તેમનું સ્થાન છે, ત્યાં ભોંયરું પણ છે. અહીં બેસીને શાંતિના પાઠ કરનારની મનોકામના ફળે છે તેમ વ્યવહાર છે. પ્રાચીન, શિલ્પખચિત, ભવ્ય જિનાલયો છે. જીર્ણોદ્ધાર તો થયા જ છે. કેટલુંક નષ્ટ પણ છે. છતાં પ્રમાણમાં થોડુંક જળવાયું છે ખરૂં.
નાડલાઈ આવ્યા. અહીં ૧૧ જિનાલયો છે. બે પર્વતો – તેના પર જિનાલયો છે. મુખ્ય જિનાલય દસમા સૈકાનું છે. ૧૦મા સૈકામાં, કહે છે કે, મહાપ્રભાવક આ. શ્રીયશોભદ્રસૂરિ ભગવંત મંત્રશક્તિથી આ જિનાલયને, વલભીપુરથી અહીં લાવ્યા હતા. તેમનો એક બ્રાહ્મણ શિષ્ય પણ તે જ સમયે તે જ પ્રકારે મહાદેવનું મંદિર અહીં લાવેલો, જે તેના નામે તપેશ્વર મહાદેવ” તરીકે પ્રખ્યાત છે. તે બ્રાહ્મણે પાછળથી દીક્ષા લીધી હતી, અને આચાર્ય પણ બનેલ.
આ મુખ્ય પુરાતન જિનાલયનું સ્થાપત્ય ભારતભરમાં કદાચ એક જ હશે. અદ્વિતીય. યુનિક. હવે અહીંના કોઈક સજજનને તેનો જીર્ણોદ્ધાર કરવાનું મન થયું છે. સાંભળવા પ્રમાણે સંઘની ના છતાં હઠ કરીને તેણે ચોફરતા ૨૪ જિનાલયનો નાશ કરીને તેના સ્થાને શ્વેત આરસની નવી ૨૪ દેરી બનાવી દીધી છે. મૂળ પ્રાસાદમાં પણ અંદરનો ભાગ તો કઢંગી રીતે બદલાવ્યો છે. બહારનું સ્થાપત્ય હવે બે ચાર માસમાં તોડવાનું છે, અને નવું બનાવવાના છે.
કાળજું વલોવાઈ જાય તેવી આ દુર્ઘટના છે – માનવસર્જિત દુર્ઘટના. હજાર કરતાં વધુ વર્ષો જૂનું સ્થાપત્ય આપણી પાસે ભાગ્યે જ બચ્યું હોય છે. તેમાં આ તો અદ્વિતીય છે - દરેક રીતે. આનો નાશ કર્યા પછી આવતીકાલે કોઈ કહેશે કે આ દેરાસર મંત્રબળે લાવવામાં આવ્યું હતું, તો કોણ માનશે? નવી પેઢી કહેશે કે ગપ્પાં મારો છો. રાજસ્થાનમાં જૈનધર્મની પ્રાચીનતા પુરવાર કરવા માટે આવાં મંદિરો કામમાં - સાક્ષીરૂપ આવતાં હતાં. હવે ? પ્રતિમાઓ તો દરેક તીર્થમાં ક્યારનીયે બદલાઈ ગઈ છે. મુસ્લિમ આક્રમણોને કારણે કે બીજા કારણોથી, અસલ મૂર્તિ નથી જાલોરમાં, નથી વરકાણામાં, નથી નાડોલમાં કે નથી આ ક્ષેત્રમાં. બધી
છે.
ધર્મતત્ત્વ
| ૧
