________________
(૧)
રાજસ્થાનની યાત્રા ઘણી જ આનંદદાયક રહી. ઘણું ઘણું જોવા જાણવાનું મળ્યું. દિવસો સુધી પહાડીઓની વચ્ચે વિહરવાનો આનંદ સ્વર્ગીય આનંદ હતો. તો ગામગામનાં તીર્થરૂપ મંદિરોની યાત્રાનો લ્હાવો પણ અવિસ્મરણીય જ ગણાય. પર્વતની ગોદમાં જ હોય, ચોફેર ગાઢ જંગલનું વાતાવરણ હોય - નિરામય અને અપ્રદૂષિત, એવાં તીર્થો કેટલાં બધાં જોવા મળ્યાં ! તો કેટલાં બધાં ક્ષેત્રોમાં બાવન જિનાલય કે ૨૪ જિનાલયનાં ચૈત્યો જોયા ! મૂળે તો પુરાણાં જ, ૮૦૦-૧૦૦૦ વર્ષ જૂનાં જ તે ચૈત્યો; પણ વર્તમાનમાં તેનો જીર્ણોદ્ધાર કરીને કઢંગાં કરી મૂકેલ ચૈત્યો! એની પ્રાચીનતા અને અસલ રોનક તો આ જીર્ણોદ્ધાર થવા સાથે જ સમાપ્ત થઈ ગઈ એમ સ્પષ્ટ જણાઈ આવે.
દા.ત. જૂના બેડા ગામ તે ‘દાદાજી’ના નામે ઓળખાતું દાદા પાર્શ્વનાથનું પુરાણું તીર્થ છે. ત્યાંના પુરાતન દેરાસરનો સર્વથા નાશ કરવામાં આવ્યો છે, અને તેને સ્થાને પાયામાંથી નવીન આરસનું ભવ્ય જિનાલય બનાવી દેવામાં આવ્યું છે. ભગવાનની ૨-૪ પ્રતિમા સિવાય, પ્રાચીન તીર્થ તરીકેનું એક પણ ચિહ્ન આ સ્થાનમાં રહેવા દેવાયું નથી ! જંગલનું, આદિજાતિની વસાહત વચ્ચેનું આ મજાનું સ્થાન છે. જો તેની પ્રાચીનતા જાળવી શકાઈ હોત તો એની મજા કાંઈક અનેરી હોત.
વરમાણ, જીરાવલા તીર્થની નજીકનું ગામ ‘બ્રહ્માણ’ સ્થાન તે તેનું મૂળ નામ. અહીંથી બ્રહ્માણ ગચ્છ પણ પ્રવર્તેલો. અહીં ૯૦૦ વર્ષ જૂનું ભવ્ય જિનાલય હતું. તેમાં સામાન્ય મરામત સિવાય જીર્ણોદ્ધારની કોઈ જ જરૂર નહોતી અને તેવી મરામત તો બે એક વાર થઈ પણ ગયેલી. પરંતુ કોઈકની દૃષ્ટિએ ચડી ગયું આ ક્ષેત્ર; અહીંના જૂના ચૈત્યના સ્થાને નવું બને તો આપણા હાથે પ્રાચીન ભવ્ય મંદિરનો ઉદ્ધાર થયો ગણાય - આવી ભાવનાથી તેમણે કોઈક ભગતને તૈયાર કર્યા, અને તે ભાઈએ આખી મિટીને પોતાની વાતમાં સંમત બનાવીને જૂના જિનાલયનું વિસર્જન કરાવ્યું. એનો એક પણ પત્થર કોઈને જડે નહિ તેમ ફેંકાવી દીધા ! વળી, પાયા ખોદવા દરમ્યાન અંદરથી પ્રાચીન અતિભવ્ય, ખંડિત તથા અખંડિત જિનબિંબો નીકળ્યાં, જે અનુપમ તો હતાં જ, ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ અતિમૂલ્યવાન પણ હતાં. તે બિંબોને કોઈનેય ખબર ન પડે તેમ જળશરણ કરાવી દીધાં. વરમાણમાં
જ આ અવશેષોનું મ્યુઝિયમ બનાવવાની લોક-માગણી હતી; અનેક આચાર્ય
૯૪|
