________________
(૧૧) કવિ-જન - હૃદયમાં ઊછળતાં ભક્તિરસ-તરંગોના અધિષ્ઠાતા
ભગવાન ગૌતમસ્વામી ભારતીય જનસમાજ, ઘણા પ્રાચીન કાળથી ભક્તિતત્ત્વને વરેલો છે. ભક્તિ એ જાણે એનો જીવનધબકાર છે. ભક્તિ વિનાનું જીવન, ભારતીય માનવને મન, મીઠા વગરની દાળ સમું છે. - ભક્તિનાં આ લાવણ્યમય તત્ત્વની ભેટ, ભારતીય માનવને આર્યોની ધર્મસંસ્કૃતિ તરફથી મળી છે, એમ કહી શકાય, અને એટલે જ આર્યસંસ્કૃતિનું મૌલિક સૌંદર્ય, ભારતના ભક્તિ-ઉત્સવોમાં મુકતપણે નિખરતું જોવા મળે છે. એ ભક્તિમાં જયારે શ્રદ્ધાનું તત્ત્વ ભળે છે. ત્યારે તો એ ભક્તિ, સાકરનાં મિશ્રણવાળાં ગાયનાં શેડકઢા દૂધ જેવી મીઠી લાગે છે. ભક્તિ અને શ્રદ્ધાનું સુભગ મિશ્રણ, માત્ર ભક્તિ કરનારને જ નહિ, પણ એને જોનાર અને માણનારને પણ ઘડીભર ડોલાવી જાય છે.
સામાન્ય રીતે, જેટલો કાળ આર્યસંસ્કૃતિનો તેટલો જ કાળ આ “ભક્તિ તત્ત્વનો પણ માનવો જોઈએ. જનપરિભાષાનો કાલ્પનિક ઉપયોગ કરીએ તો
ભક્તિ અને સંસ્કૃતિ' આર્ય માનવના સહભાવી પર્યાયો છે. અલબત્ત, કાળભેદે એ બન્નેની માત્રામાં વધઘટ થઈ હોવાનું ઇન્કારી ન શકાય. અહીં બહુ દૂરની વાત નહિ કરીએ પણ, આજના ઇતિહાસવિદો કહે છે કે જ્યારથી પુષ્ટિમાર્ગ અસ્તિત્વમાં આવ્યો ત્યારથી એટલે કે છેલ્લા ૫૦૦ વર્ષમાં, જનસમાજમાં ભક્તિનું એક જોશીલું મોજું ફરી વળ્યું, અને ઉત્તરોત્તર વધતું જ રહ્યું.
ભારતના વિવિધ સંપ્રદાયો પણ એની અસરથી બાકાત ન રહ્યા, તો કવિની કવિતામાં પણ આજ સુધી સૌંદર્ય તો હતું જ, હવે તેમાં ભક્તિનો પ્રવેશ થયો, અલબત્ત સવિશેષપણે જો ભાષા કવિતાનું વાહન હતી, તો કવિતા ભક્તિનું વાહન બની.
ભક્તિ જેમ જેમ કાઠું કાઢતું ગઈ, તેમ તેમ તેણે નવા વિષયો પર પોતાની પસંદગી ઊતારવા માંડી, અને એ સાથે જ, સ્થળ, કાળ તેમ જ ભાષાના સીમાડા ઓળંગીને કવિની કવિતાના માધ્યમથી, પ્રાચીન – અર્વાચીન જનમાન્ય અને રાષ્ટ્રમાન્ય મહાપુરુષો તથા ધર્મપુરુષોનાં જીવનકવનનું શ્રદ્ધાભર્યું ભક્તિગાન સવિશેષ પ્રારંભાયું. એના ફલસ્વરૂપે પ્રેમાનંદ ને શામળ જેવા અનેક ભક્ત આખ્યાનકારોની ભેટ ભારતને મળી.
\
