________________
(૧૪) રાજસ્થાન અર્થાત્ મારવાડ-મેવાડ એ એક એવો પ્રદેશ છે કે જ્યાં સેંકડો ગામ તીર્થસ્વરૂપ છે. પ્રાચીન કલાત્મક દેરાસરો, ઐતિહાસિક ભવ્ય જિનબિંબો - એ બંનેથી વિભૂષિત તીર્થક્ષેત્રો એ આ પ્રદેશની આગવી વિશેષતા છે.
ઘણાં વર્ષોથી આ તીર્થોનાં દર્શન અને સ્પર્શના કરવાનો મનોરથ હતો. પરંતુ સાધુજીવન અને ક્ષેત્રસ્પર્શનાને અંગે કદી આ તરફ આવવાનું બન્યું નહિ. આ વખતે એક નિમિત્ત ઉપસ્થિત થતાં અનાયાસ એ મનોરથ, અંશતઃ પણ, પૂર્ણ કરવાનો સુયોગ બની આવ્યો.
તારંગાજીથી દુર્ગમ ઘાટના માર્ગે ચાલીને કુંભારિયાજીતીર્થે આવ્યા. ત્યાંનાં કલાત્મક જિનાલયો, તેમાં ઠેર ઠેર પથરાયેલ પુરાણા ખંડાવશેષો - બધું નિહાળતાં આપણા ભવ્ય ભૂતકાળની, મહાન પૂર્વજોની તેમજ ક્રૂર અને ગમાર વિધર્મી આક્રમણખોરોની પશુલીલાની ભરપૂર ઝાંખી થઈ. સદીઓ અગાઉ મૂર્તિઓ તેમજ કોઈ પણ પ્રકારની, માનવ કે પ્રાણીની પણ, આકૃતિઓ પર મૂર્તિભંજકોએ જે રીતે તલવાર ચલાવી છે અને ખંડન કર્યું છે, તે જોઈને હૃદય ગ્લાનિથી તો ઊભરાય જ, પરંતુ સાથે સાથે એક પ્રકારની નફરતની તીવ્ર લાગણી પણ હૃદયમાં છવાઈ ગઈ.
આ તીર્થના વિકાસ અને રક્ષણ/જતન માટે ઘણું બધું કરવા જેવું લાગ્યું. મહદંશે સંચાલક પેઢી માટે પણ અને જૈન સંઘ - સાધુઓ આદિ માટે પણ, આ તીર્થ ઉપેક્ષિત હોય તે તો દેખીતું જણાઈ આવે તેમ છે. આ તીર્થની પ્રાચીનતા, ભવ્યતા અને કલા – એનો ખ્યાલ સૌને - સર્વત્ર મળી રહે તે રીતે વ્યાપક પ્રચાર આધુનિક પદ્ધતિથી થાય તે જરૂરી જણાયું. આ તીર્થનો પરિચય આપતી પુસ્તિકા પેઢી દ્વારા જ પ્રકાશિત હોવા છતાં તે અહીંના કાર્યાલયમાં મળી શકતી નથી; જોઈએ તેણે અમદાવાદ લેવા જવું પડે તેવી વ્યવસ્થા છે; આ કેટલું વિચિત્ર અને કઢંગું છે ! અહીં અંગ્રેજી ગ્રંથ (મૂલ્ય : એક હજાર) ઉપલબ્ધ હતો ! અસ્તુ.
અંબાજીમાં અંબાજી-મંદિરમાં પણ જવાનું થયું. કરોડોના ખર્ચે થયેલ જીર્ણોદ્ધાર, વિકાસ, અદ્યતન સુરક્ષા-વ્યવસ્થા ઇત્યાદિ જોઈને અચંબો થયો. તો યાત્રિકોનો અખ્ખલિત વહ્યા કરતો પ્રવાહ પણ જોવા મળ્યો. મંદિરના શિખર-સામરણના દંડકલશાદિ સુવર્ણમસ્યા જોવા મળ્યા. જૈનોનો ધસારો પણ માતાજી પાસે બહુ મોટો
