________________
સારાયે મગધદેશમાં એ અદ્વિતીય વૈદિક આચાર્ય ગણાય છે. પોતાના યજ્ઞયાગાદિ કર્મોમાં એમનું સાંન્નિધ્ય મેળવવા બ્રાહ્મણોમાં પડાપડી થાય છે. પોતાની પચાસ વર્ષની ઉંમરે તેઓ અપાપાપુરી(પાવાપુરી)માં થઈ રહેલા એક મહાયજ્ઞમાં વરિષ્ઠ આચાર્ય તરીકે ભાગ લઈ રહ્યા છે. સાથે તેમના બે નાના ભાઈઓ અગ્નિભૂતિ અને વાયુભૂતિ ઉપરાંત અન્ય આઠ દિગ્ગજ પંડિતો પણ છે. એ યજ્ઞ ચાલુ છે. તે જ વખતે ભગવાન મહાવીર સર્વજ્ઞ બનીને તે નગરીમાં પધારે છે. એમને સર્વજ્ઞ કહેવાતા જાણીને ઇન્દ્રભૂતિનું અભિમાન ઘવાય છે, ને તેઓ શાસ્ત્રાર્થ માટે ભગવાન પાસે પહોંચે છે. ત્યાં ભગવાન એમને પ્રતિબોધીને પોતાના પ્રથમ પટ્ટશિષ્ય-ગણધર તરીકે સ્થાપે છે. આ પછી ત્રીસ વર્ષ સુધી તેઓ અખંડ પ્રભુસેવા કરે છે. એમનો પ્રભુ પ્રતિનો અજોડ અનુરાગ, એમને કેવળ જ્ઞાન મેળવવામાં અવરોધક બને છે. આથી એમને વારંવાર અફસોસ થાય છે કે બધાને કેવળજ્ઞાન મળે ને મને જ નહિ ! પણ ભગવાન એમને ખાતરી આપે છે કે ગૌતમ ! તનેય કેવળજ્ઞાન મળશે જ. અને ભગવાનના નિર્વાણ પછી તરત જ એમને કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. બાર વર્ષ કેવળજ્ઞાની તરીકે વિચરીને કુલ સો વર્ષનું આયુષ્ય પરિપૂર્ણ કરીને તે નિર્વાણપદના અધિકારી બને છે.
ગુરુ ગૌતમના જીવનનો ટૂંક સાર આપણે જોયો. હવે આપણે પં.સૌભાગ્યવિજયજી મહારાજે કરેલી એમની સ્તુતિનું અવલોકન કરીએ.
જો કે કાવ્યના પ્રકાર તરીકે “પ્રભાતિયા'કોઈ વિશિષ્ટ કે પૃથફ સ્થાન નથી મનાતું. તેને “પદ' ના જ એક પ્રકાર તરીકે સાહિત્યકારોએ સ્વીકાર્યું છે. તો પણ વિચાર કરતાં લાગે છે કે “પ્રભાતિયા' ની ગેયતા અને તેના ગાન દ્વારા વાતાવરણમાં પ્રકટતી અને પ્રસરતી પ્રસન્નતા, મધુરતા તથા પવિત્રતાનો અનુભવ કરનાર ભક્તહૃદયમાં તો તે ભક્તિરસનું નિરૂપણ કરતા એક કાવ્યપ્રકાર તરીકે પોતાનું આગવું જ સ્થાન પ્રસ્થાપિત કરે છે.
એટલે જ, કવિએ ગુરુ ગૌતમની સ્તુતિ માટે પ્રભાતિક-પ્રભાતિયા-રાગને - પસંદ કર્યો છે. પ્રભાતિક એટલે પ્રભાતે ગવાય છે. પ્રભાતે ગવાતો આ રાગ પ્રભાતના પહોરની સહજ પ્રસન્નતાને વધુ બહેલાવે છે, અને તે સમયની નિર્દોષતાનું વાહન બની તેને પૂરબહારમાં રેલાવે છે. ખાસ કરીને મીઠી હલકથી કોઈ આ રાગ ગાય તો કઠિનકઠોર માનવના હૈયામાં પણ કોમળતા આણવાની એનામાં તાકાત છે. નરસિંહ
ભક્તિતત્વ |૦૩
