________________
થતો. મને તો હવે એક જ વાત જોઈએ : મારા હાથે સૌનું કલ્યાણ કરું, સૌને દુ:ખમુકત કરું.
આ કરુણા છે કતૃત્વભાવથી મઢેલી કે મહેકતી કરુણા. આટલું કર્તૃત્વ જો તેમનામાં ન હોત તો કદાચ તેમની તપસ્યાના બળે તેમનો તે જ ભવમાં મોક્ષ થયો હોત. પણ કર્તૃત્વ અને આવી ઇચ્છાના બંધનને કારણે તેઓ મુક્ત થવાને બદલે એક અપેક્ષાએ બંધાય છે; જિનનામકર્મ વડે બંધાય છે.
સ્થાનકપદોની આરાધના કરતાં કરતાં, કોઈક ધન્ય પળે, તેઓના હૃદયમાં સૌના કલ્યાણની કામનાનું વાવેતર થાય છે, અને ફળદ્રૂપ ભૂમિમાં વવાયેલા ઉત્તમજાતિના બીજને અનુકૂળ સંયોગો મળતાં જ જેમ તે અંકુરિત થતું જતું પલ્લવિત થઈ ઊઠે તેમ તેમના હૃદયમાં વવાયેલી તે ભાવના વધતી-વિકસતી-પલ્લવિત થતી થતી એવી તો સઘન બને છે કે તેમના આત્માના પ્રદેશે પ્રદેશે, હૈયાના અણુઅણુમાં અને શરીરના કણ કણમાં તે વ્યાપી જાય છે અને એ ભાવના વાત્સલ્યમાં રૂપાંતર પામીને ‘આર્હન્ત્ય' બની જાય છે, જે એ આત્માને જિનનાકર્મ નિકાચિત (ઘટ્ટ-ગાઢ) ક૨વાનું અને ભવિષ્યમાં - ભવાંતરમાં તીર્થંકર બનવાનું સબળ બીજ કે નિમિત્ત બની રહે છે.
૨
તીર્થંકર થનાર પુણ્યાત્મા દેવ થાય તો ત્યાં પણ તેનું સ્વરૂપ અને વર્તન અન્ય દેવો કરતાં વિશિષ્ટ અને નિરાળું હોય તેવી કલ્પના અવશ્ય થઈ શકે. દેવભવ તે આત્મા માટે ‘શિવમારગ-વીસામો' જ બની રહે. ત્યાં પણ તે કોઈનું અહિત ન આચરે કે અહિતકર પ્રયોજનોમાં ભાગ પણ ન લે. સાર એટલો જ કે બાહ્ય રૂપથી એ ભલે દેવ હોય, પરંતુ અંદર તો તેના ‘આર્હત્ત્વ’ નો નિખાર ચાલ્યા જ કરતો હોય, એમ કલ્પી શકાય.
સામાન્ય દેવ પણ જો એકાવતારી હોય તો તેના અંતિમ મહિનાઓ અને દિવસો ગ્લાનિ, ગ્લાનિ કે હાનિમાં વ્યતીત થતા નથી; એ તો છેલ્લી ક્ષણ સુધી અપ્લાન, અમ્લાન અને તેજોમય જ રહેતા હોય છે, એમ શાસ્ત્રવચન છે. જો એક સામાન્ય દેવની પણ આ વિશિષ્ટતા હોય તો જે દેવ માત્ર એકાવતારી જ નહિ, પરંતુ સાક્ષાત્ તીર્થંકર થવાનો છે, તેની વિભૂતિ અને ઐશ્વર્યની તો વાત જ શી કરવી ? એમનું બાહ્યાન્તર બધું સ્વરૂપ દેવભવના અંતસમયપર્યંત વૃદ્ધિંગત અથવા તો દેદીપ્યમાન જ હોય.
૬૪
