Book Title: Jainagama Swadhyay
Author(s): Dalsukh Malvania
Publisher: Prakrit Text Society Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001042/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenAgama svAdhyAya, -dalavukha mAlavaNayo. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyA vikAsa phaMDa, graMthAMka-6 zreSThI ka. lA. mA. nidhi, graMthAMka-4 jenAjhama svAdhyAya dalasukha mAlaNiyA : prakAzaka : prAkRta jaina vidyA vikAsa krUDa amadAvAda Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka : De. ke. Ara. caMdrA mAnada maMtrI, prAkRta jene vidyA vikAsa phaMDa " 375, sarasvatInagara, AjhAda sosAyaTI, amadAvAda-3800 15 prata : 500 I. sa. 1991 mUlya : 100-00 mukhya vitaraka pAzva prakAzana nizALa, jhaverIvADa, rilIpha roDa amadAvAda-380 001 mudraka : harajIbhAI ena. paTela krinA prinTarI 966, nAraNapurA junA gAma, amadAvAda-13 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSThIvarya zrI kastUrabhAI lAlabhAI janma : 1894, amadAvAda] www.jainelibra [sva. 1980, amadAvAda Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AbhAra A graMthanuM prakAzana kharca zreSThI kastUrabhAI lAlabhAI smAraka nidhi (khI 11, nyU kalotha mArkeTa, amadAvAda-2) dvArA prApta thayuM che. e TrasTanA sau udAramanA TrasTIe zrI aravindrabhAI narAttamabhAi zrI AtmArAmabhAi bhAgIlAla sutariyA zrI savegabhAI aravindrabhAI zrI kalyANabhAI puruSottamadAsa phaDiyA zrI ramezabhAi puruSottamadAsa zAha pratye ame hArdika AbhAra vyakta karIe chIe. -prakAzaka - Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeThazrI kastUrabhAI lAlabhAI (1894-1980) sva. zeThazrI kastUrabhAI lAlabhAInA AyuSyano paTa vIsamI sadInA ATha dAyakA para eka yuganI jema vistarela hato, amadAvAda sthapAyuM tenI pahelAMthI gujarAtamAM mahAjananI je paraMparA cAlI AvatI hatI teno lagabhaga chelle kahI zakAya tevA staMbha karatUrabhAI hatA. te paraMparAnA pratinidhi tarIke temaNe nIti ane prAmANiktA para maMDAyela vepArano Adarza pUro pADyo hato. udyogakSetre nUtana yuga pravartAvanAra agraNIomAM temanI gaNanA thayelI che. "udyogamAM moDarnAijhezananI havA phUMkavA sAthe rASTranuM hita joIne vyavahAra karanAra bhAratanA alpasaMkhya udyogapatiomAM temanuM sthAna hatuM. videzI peDhIonA sahakArathI bhAratamAM raMga-rasAyaNanA utpAdanane prAraMbha karanAra kastUrabhAI anekhI AvaDatathI bhAratIya arthanItinA AdhArastaMbha banyA hatA. . AMtararASTrIya kSetre vepAra ane arthakAraNanI aneka aTapaTI AMTIghUMTIone buddhipUrvaka ukelI batAvanAra niSNAta ane vicakSaNa viSTikAra tarIke paNa temaNe nAmanA meLavI hatI. amadAvAda ke bhAratanA ja nahIM, duniyAnA kApaDaudyoganA itihAsamAM temanuM nAma ane kAma suvarNAkSare lakhAya tevI temanI e kSetranI ke sevA hatI. udyoganI mAphaka kalA ane zikSaNa paratve paNa temanI daSTi pragatizIla hatI. rANakapura ane delavADAnAM zi9pa-sthApatya, aTIrA, pI.Ara.ela. ane AI. AI.ema. jevI saMsthAo temanI pragatiabhimukha vicArazreNInAM ciraMjIva diSTAnta che. AjhAdInA saMgrAmakALa daramyAna temaNe rASTrIya netAone Apela sahakAra temanI hiMmata ane dezadAjhanI gavAhI pUre che. baTuM kharca eka paisAnuM paNa na thAya tenI teo cIvaTa rAkhatAM paNa jarUra lAge tyAM lAkho rUpiyAnuM kharca lokakalyANa arthe dAna rUpe karavAmAM saMkoca rAkhatA nahIM. temanA udyogagRhamAM eka vAra mANasane nImyA pachI ' sAremAMTe prasaMge tenI paDakhe UbhA rahIne madada karavAmAM temanuM udAra, mAnavatAbharyuM stana pragaTa thatuM. dhananI mAphaka zabdonI ane samayanI paNa teo karaksara karatA, - Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da nANAM, zabda ane samaya e traNamAM temanI kaI karakasara caDe te kahevuM muzkela che. e traNe bAbAnA ceAkhkhA ane cokkasa hisAba rAkhavAmAM temane! Agraha rahetA. A badhuM te koI paNa Adhunikane zaramAve teTalI cIvaTa ne sudhaDatAthI karatA. zista ne sayamanA te cAluka hatA. vajra jevA dekhAtA temanA hRdayanI nIce svajane, svadhamI e ane svadezavAsIe mATe premanA jharA vahetA. temanI jAhera sevApravRtti 1918 mAM gujarAta relasaMkaTanA rAhatakArya thI zarU thayelI te meArabInI heAnArata sudhInAM rAhatakAryAM sudhI cAlelI. lAkakalyANanAM vividha kSetrAmAM temaNe karelA dAnanA pravAha amadAvAdathI gujarAtamAM phelAIne bhAratabharamAM pharI vaLela che, jenA phaLasvarUpe jaina tIrthA ane dha sthAnAne lAdaSTipUrvakanA hAra thayeA che, gujarAta vizvavidyAlaya ane tene salagna vividha zikSaNasaMsthAonI sthApanA thayela che ane prAcya vidyAkalAnA saMzodhananI temaja kApaDaudyoga ane vyavasthApana ( bijhaneza menejamenTa ) nA tathA bhautikazAstra, paryAvaraNavidyA vagerenA zikSaNanI abhinava uttama sagavaDa UbhI thaI zakI che. AvI bahumukhI pratibhA dharAvatA, gujarAtanA A mahAna sapUtanA jIvananI jhalaka joIe, kastUrabhAIne janma I.sa. 1894 nA Dise'baranI 19 mI tArIkhe amadAvAdamAM thayA hatA. temanA pitA lAlabhAI dalapatabhAI zeTha bI.e. sudhI bhaNelA. dhane pAnanI sAthe samAja pratyenI javAbadArI adA karavAnI bhAvanA temanAmAM hatI. eTale jaina samAjanAM ane vyApaka leAhitanAM kAmeAmAM temane ahissA rahetA, nagarazeTha mayAbhAInA avasAna pachI zeTha ANa cha kalyANajInI peDhInu pramukhapada temane sApAyuM hatu. leA karjhane mAunTa AyunI mulAkAta daramyAna delavADAnAM daherAMnAM zilpasthApatyathI prabhAvita thaIne te madirA sarakArI purAtattva khAtAne sAMpavAnA prastAva mUkeleA, tyAre lAlabhAI zeThe tene virAdha karelA, ane peDhI hastaka tenI surakSA supere cAle che tenI khAtarI karAvavA AThadasa varSa sudhI madirAmAM kArIgarAne kAma karatA batAvyA hatA. 1903 thI - 1908 sudhI jaina zvetAMbara kAnpharansanA mahAmaMtrI tarIke temaNe sevAo ApI hatI. 1908mAM sametazikhara para khAnagI mRgalA bAMdhavAnI sarakAre maMjUrI ApelI tenI sAme virAdha noMdhAvIne sarakAra samakSa asarakAraka rajUAta karIne Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAlabhAi zeThe te maMjUrI rada karAvI hatI. tee gujarAta kolejanA TrasTI paNa hatA. zALAo, pustakAlayA ane sAmAjika saMsthAenA puraskartA dAnavIra tarIke temanI suvAsa gujarAtabharamAM phelAyelI hatI. sarakAre temanI savAenI kadara rUpe temane saradArane khitAba ApyA hatA. 1912nA jUnanI pAMcamI tArIkhe ekAeka hRdaya baMdha paDavAthI 49 varSanI vaye temanu avasAna thayeluM. lAlabhAIne sAta saMtAneA hatAM. traNa putra! ane cAra putrIo, stUrabhAInI pahelAM e baheneA, DAhIbahena ane mANekabahena ane eka bhAI, cImanabhAI janmelAM. temanI pachI janmelAM te narottamabhAI, kAntAbahena ane lIlAvatIbahena, pitAnA kaDapa ane mAtAnA vAtsalya vacce sAte saMtAneAne uchera thayA hatA. kastUrabhAIe prAthamika zikSaNa traNa daravAjA pAsenI myunisipala zALA naM. 8mAM lIdhuM hatuM. 1911mAM Ara. sI. hAIskUlamAMthI teo meTrikayulezana parIkSAmAM bIjA vargamAM U Mce naMbare pAsa thayelA. te vakhate Ara. sI. hAiskUlanA heDamAstara kendrekaTara tathA sAkSarazrI kezavalAla dhruvane prabhAva temanA para paDele. sva. ballubhAI ThAkora ane sva. jIvaNalAla dIvAne svadezInI hIlacAla zarU thatAM e sarakArI zALAmAMthI rAjInAmu` ApeluM. te vakhate kastUrabhAI aMgrejI cauthA dhAraNamAM hatA. meTrika pAsa thayA pachI teo gujarAta kaoNlejamAM dAkhala thayA. paraMtu te pachI cha mahinAmAM pitAnuM avasAna thatAM milanA vahIvaTamAM bhAIne madada karavA sAru' temane bhaNatara cheDavu paDyu. majhiyAruM' vahe...cAtAM kuTuMbane bhAge AvelI rAyapura milanA vahIvaTa kAkAnI nigejhubAnI nIce zarUAtamAM cAlatA hatA. kastUrabhAIe TAImakIparanI, sTAraphIparanI ane rUnI kharIdI aMgenI kAmagIrI bajAvatAM bajAvatAM kApaDaudyoganI jANakArI meLavI lIdhI. pachI ApasUjha ane kunehathI milane vahIvaTa evI suMdara rIte karyo ke prathama prayatna ja UMcI guNavattAvALuM kApaDa utpanna karIne rAyapura milane bhAratanA nakazA para mUkI ApI. pachI te! azeka mila (1921), aruNa mila (1928), araviMda mila (1931), nUtana mila (1932), anila sTArca (1937), nyUkATana mila (1937), nIlA proDakaTsa (1944) ane e saunA zirameAra jevA atula saMkula (1950) : ema temanA udyoganA uttarAttara vikAsa thatA gayA ane lAlabhAI grupa'nI gaNanA dezanAM agragaNya udyogagRhamAM thaI. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A badhe vakhata kastUrabhAIe pitAnI mAphaka sArvajanika hitanAM kAmamAM paNa eTalA ja utsAhathI rasa lIdho hato. 1921mAM saradAra vallabhabhAI paTela amadAvAda myunisipAliTInA pramukha banelAM. temanA kahevAthI karatUrabhAI ane temanA bhAIoe myunisipala prAthamika zALA mATe rUpiyA pacAsa hajAranuM dAna ApyuM. tyArathI dAnanA zrIgaNeza maMDAyA. 1921ne DiseMbaramAM InDiyana. nezanala koMgresanuM adhivezana bharAyeluM te vakhate paM. motIlAla neharu sAthe temane maitrIsaMbaMdha baMdhAye, 1922mAM saradAranI salAhathI kastUrabhAI vaDI dhArAsabhAmAM milamAlika maMDaLanA pratinidhi tarIke cUMTAyA. 1923mAM svarAja pakSanI sthApanA thaI. te pakSane amadAvAda tathA muMbaInA milamAlikoe pAMca lAkha rUpiyA ApyA hatA. vaDI dhArAsabhAmAM kApaDa paranI jakAta rada karavAnuM bila kastUrabhAIe mUkyuM hatuM ke sarakAra taraphathI aneka vidane AvavA chatAM te bila chevaTe pasAra thayuM hatuM. svarAja pakSanA sabhya nahIM hovA chatAM kastUrabhAIne paM. meMtIlAlAe "savAI svarAjisTa'nuM biruda ApyuM hatuM. 1921 mAM amadAvAdamAM majUro ane milamAliko vacce bonasa aMge jhaghaDe thayela 1923mAM pagAraghaTADAne kAraNe majUroe haDatALa pADelI ane 1928mAM majUranI vetanadhArAnI mAgaNI aMge gAMdhIjI ane maMgaLadAsanuM paMca nimAyeluM. 1936mAM milamAlikoe vetanakApanI jAherAta karatAM gAMdhIjI ane kastUrabhAInA paMca vacce matabheda Ubho thayelo. te badhA prasaMge kastUrabhAIe koInI sehamAM taNAyA. vagara potAne svataMtra abhiprAya Apelo. paNa A matabhedane kAraNe temaNe koInA tarapha rAgadveSanuM valaNa dAkhavyuM nahotuM. svarAja AvyA pahelAM majUronA pratinidhi tarIke (1929) ane bhAratanA udyogapationA pratinidhi tarIke (1934) temaNe jinIvA majUra pariSadamAM bhAga lIdho hato. bhArata ane briTana vaccenA vepAra aMgenI samiti para temanI nimaNUka thayelI (1936) temaja IjiptamAM kharIdela rUnA prazna aMge Ijita sarakAra sAthe (1943) ane briTananA TekasTAIla mazInarI menyuphekacararsa sAthe (1946) vATAghATe karelI. svarAja AvyA pachI paNa A prakAranAM pratinidhi- : maMDaLanI AgevAnI temaNe saMbhALelI. e badhA prasaMge dezanuM hita sarvopari gaNIne temaNe paradezIo sAthe carcA karI hatI ane kunehapUrvaka potAnI vAta temane gaLe utArI hatI. kastUrabhAInI zikSaNa ane saMskRtinA kSetranI sevA temaNe karelI lokahitano pravRttionA zikhararUpa che. 1935nA menI 15mI tArIkhe amadAvAda ejyukezana Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sosAyaTInI sthApanA thaI. tenuM Ayojana kastUrabhAIe karI ApyuM hatuM. bhaviSyanA vikAsane lakSamAM rAkhIne temaNe cha ekara jamIna 70 lAkha rUpiyA kharcAne saMpAdana karAvI hatI, jene lIdhe gujarAta yunivarsiTInuM bhavya ne vizALa kempasa astitvamAM AvI zakyuM che. temanA parivAra taraphTI ArTasa kolaja, enjiniyariMga koleja tathA prAcyavidyAmaMdirane mATe moTAM dAna apAyAM. keTalAM trIsa-pAMtrIsa varSamAM lAlabhAI dalapatabhAI parivAra TrasTa taraphathI paNa traNa karoDa rUpiyAnI ane temane hastaka cAlatAM udyogagRha taraphathI cAra karoDa rUpiyAnI sakhAvata thayelI che. kastUrabhAI zeThane zikSaNa pratye keTalI dilacaspI hatI te A parathI joI zakAze. je tema na hota te aTIrA, pI.Ara.ela., lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, InDiyana InsTiTayUTa opha menejamenTa, skUla opha ArkiTekacara, nezanala InsTiTayUTa opha DijhAIna ane vikrama sArAbhAI kamyuniTI senTara jevI AMtararASTrIya khyAti pAmelI saMsthAo amadAvAdane AMgaNe UbhI thaI zakI hona ke kema e zaMkA che. pIDha udyogapati karaturabhAI ane juvAna vijJAnI Do. vikrama sArAbhAInA saMyukta svapnanI e siddhi che. kastUrabhAInI priya AkAMkSA pAra pADanArI bIjI eka saMsthA te yunivarsiTI kempasa para chellA traNa dAyakAthI AgaboTa AkAranA rUpakaDA sthApatyarUpe UbheluM lA. da bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira che. 1955 mAM tenI sthApanA thayelI. tenuM uddhATana javAharalAla neharue kareluM. munizrI puNyavijayajIe A saMsthAne 10,000 hastaprata ane 7000 pustakanI atyaMta mUlyavAna bheTa ApI hatI. Aje saMsthA pAse 70000 jeTalI hastaprata ekatra thayelI che, temAMthI dasa hajAra jeTalI hastapratonI yAdI kendra sarakAranI sahAyathI ane pAMca hajAra jeTalI hastapratonI yAdI gujarAta sarakAranI sahAyathI prasiddha thayelI che. Aja sudhImAM saMsthA taraphathI 100thI paNa vadhu saMzodhanagraMtha prakAzita thayelA che ane 2000 jeTalI kImatI hastapratonI mAIkephilma utarAvAyelI che. A saMsthAnuM mukhya AkarSaNa sAMskRtika saMgrahAlaya che. kastUrabhAI ane temanAM kuTuMbIjano taraphTI bheTa maLelI saMkhyAbaMdha purAvastuo temAM saMgharAyelI che. suMdara citro, zilpa, AbhUSaNe, gRhazobhAnI vastuo, piothIo ane bAramI sadInI citrayukta hastaprata maLIne Azare cAraso namUnAo A saMgrahAlayamAM mUkelA che, je prAcIna bhAratIya jIvana ane saMskRtinI mehaka jhalaka pUrI pADe che. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kastUrabhAInI kalAdaSTine junA premAbhAI holanI bAMdhaNuM khUMcatI hatI. tene kAyAkalpa karAvavAnI temaNe yojanA karI, rU. 55,70,000 nA kharce premAbhAI holanI navaracanA thaI temAM rUA. 32,15,000nuM dAna kastUrabhAI parivAra ane lAlabhAI grupanA udyogagRhae ApeluM. vikhyAta sthapati luI kAhe kastUrabhAIne kudaratI sUjhavALA sthapati kahyA hatA te, temaNe potAnI jAta dekharekha nIce rANakapura, delavADA, zatruMjaya ane tAraMgA tIrthanAM maMdiranA zi95-sthApatyano jIrNoddhAra karAvyo che te jotAM, sAcuM lAge che. zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhInA adhyakSa tarIke temaNe dAyakAothI jIrNa avasthAmAM paDelAM tIrtha maMdironI ronaka sudhAravAnI yojanA ghaDI, cAre bAju TekarIonI vacce jaMgalamAM bismAra hAlatamAM upekSita rahelA rANakapura tIrthe punaruddhAra pAmatAM navI ronaka dhAraNa karI che. kasturabhAIe khUba jahemata uThAvIne jUnI kotaraNI jyAM jyAM kSata thaI hatI tyAMtyAM temAM bhaLI jAya tevI navI kotaraNI ane bhAta kArIgara pAse upasAvarAvI hatI. evuM ja delavADA, tAraMgA ane zatruMjaya tIrthanuM che. delavADAnAM daherAMnA ArasanA kuLano Arasa dAMtAnA DuMgarAmAMthI meLavatAM khUba takalIpha paDI hatI. jIrNoddhArano khaca zilpIe ghanaphUTanA pacAsa rUpiyA kahele paNa zilpa taiyAra thayA pachI te pacAsane badale baso rUpiyA thayelo mAlUma paDyo, paNa eTalI suMdara pratikRti banI hatI ke kastUrabhAIne kalApremI AtmA prasanna thaI gayo ane vadhu kharcane jarA paNa raMja na thayo. zatruMjaya tIrthamAM temaNe jUnA pravezadvArone sthAne bhavya daravAjA mukAvyA che ane mukhya derAsaranI kaLAne DhAMkI detI nAnI derIo ane temAMnI mUrtione vaccethI khaseDI lIdhI che. - dharmadaSTi khUlatAM jIvanadarzananI kSitijone vistAra thAya che tevuM jIrNodvAra pAmelAM A dharmasthAne jenArane lAgavAno saMbhava che. * eka amerikana mulAkAtIe eka vAra kastUrabhAIne, prazna karyo, "AvatI kAle ja tamAruM avasAna thavAnuM hoya te..." "mane AnaMda thaze." aTTahAsya karatAM kastUrabhAIe kahyuM. "paNa pachI zuM ?" pachI zuM thaze tenI mane jarAya cintA nathI." "tamAruM zuM thaze teno vicAra Ave che kharo ? - Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "huM punarjanmamAM mAnuM chuM." "eTale ?" 11 "jaina tattvajJAna pramANe Izvara jevuM kAMI nathI. huM IzvaranI sthiti panta pahAMcI zakuM chuM. teneA artha e thayA ke mAre mAru cAritrya eTaluM UMce laI javu joIe ke e pate mATe huM kramekrame pAtra thatA jAuM. A vicAra mATe mane khUba mAna che, gaurava che." "te sthitie zI rIte paheAMcI zakAya ?' "te paNa amArA dharmAMmAM batAvyuM che. satya khelavuM, dhanane parigraha na rAkhavA, hiMsA na karavI, vagere. A kaLyA tenAthI UMcA siddhAntA khIje bhAgye ja jovA maLaze.' "jaina dharma eTale zu?' "kharu. pUche| tA jaina dharma te dharma nathI, jIvana jIvavAnI eka rIta che, jenuM anusaraNa karavAthI A jiMdagImAM ja ucca AdhyAtmika keATie pahAMcI zakAya che." "" jaina dharmamAM dhananA saMcaya na karavAnuM kahyuM che kharuM?" "nA. temAM ema kahyuM che ke nakkI karelI maryAdAthI adhika sa patti narAkhavI.' "tame enuM trata lIdhuM che kharuM?" "nA. pote meLavela dhanane amuka bhAga sAvajanika kalyANa athe khavA eve! mArI niyama che kharI." tA. 8 jAnyuArI 1980. kastUrabhAI muMbaImAM mAMdA paDyA. DAkaTare temanI nAjIka tabiyata joIne paMdara divasa pathArImAM rahevAnI salAha ApI. "mane eka vAra amadAvAda bhegeA karI. pachI tyAM ArAma laIza," kastUrabhAIe kahyuM. DaoNkaTare pravAsanuM jokhama kheDavAnI nA pADI. paNa kastUrabhAIe amadAvAda sAthe evuM adbhuta sAdhyuM hatu ke chellA divase amadAvAdamAM gALavAnI temanI tIvra IcchA hatI. temanI mecenI joIne DokaTare chevaTe temane amadAvAda javAnI samati ApI. vedanAmAM paNa temanA mukha para AnaMda chavAyeA. embyulansa gADImAM temane sTezane laI gayA. bIje divase savAre amadAvAda pahoMcyA tyAre mana praphulla thayuM ane sa` jANe adRzya thaI gayuM. te pachI, 19mI jAnyu 6 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ArIe temanI priya karmabhUmi parathI vidAya laI priyatara divyadhAma javA mATenuM teDuM AvyuM, jene temaNe zAnti ne saMtoSathI svIkAra karyo. kastUrabhAI mAnatA ke mANasa mRtyu pAme tene lIdhe dezanuM utpAdana aTakavuM nahIM joIe, kharI aMjali to tenI bhAvanA mujabanuM kAma karIne ApavI joIe. temaNe spaSTa sUcanA ApelI ke mArA avasAnanA zokamAM eke mila baMdha na rahevI joIe. temanA putrae zeThanI A icchA lAlabhAI gRpanI nave milonA kArIgarone pahoMcADI. majUre zeThanI adaba jALavIne kAma para caDI gayA. AkhA amadAvAdamAM jemanA zokamAM haDatALa hatI, temanI ja milo e divase cAlI te eka apUrva ne abhinaMdanIya ghaTanA gaNAya! dezanA koI netAnA avasAna vakhate nahotuM banyuM, te kasturabhAInA avasAna vakhate banyuM. dhIrubhAI ThAkara Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya prAkRta jaina vidyA vikAsa pheDano uddeza-"prAkRtanA mULa sAhityanuM saMpAdana ane anuvAdanuM prakAzana temaja prAkRtanA viziSTa akhetAone protsAhita karavAne che." A uddezanI pUrtirUpe udAramanA dAtAono sahayoga maLavAthI ema. e. ane pIeca. DI. nA vidyArthIo taiyAra karI zakayA ane amuka graMtha prakAzita karI zakyA tene amane AnaMda che. prAraMbhamAM amArI pravRtti bahu nAnA pAyA para hatI ane sauthI pahelA hindI bhASAmAM eka nAnakaDuM pustaka 1. "mAratIya mAvAmAM ke vivAra saura sAhitya vize samRddhi meM amane ja mahatvapU coravAna" I. sa. 1979 mAM prakAzita karyuM. tyArapachI khAsa karIne "zreSThI kastUrabhAI lAlabhAI smAraka nidhine sahayoga maLavAthI moTA prakAzane hAthamAM lIdhA, jema ke-2. "prAkRta-nDiI kroza"-(I. sa. 1987). 3. "Kothala's Lilaval-kaha'nuM aMgrejImAM rUpAMtara (I.sa. 1988) 4. "ArAmazobhA-rAsamALA" (I.sa. 1989) ane pa. pU. mahendrasUrikRta-"namayAkuLa-, hinzI anuvAra ke sAtha" (I. sa. 1989) atyAre jena-darzananA AMtararASTrIya khyAtanAma AdaraNIya paM. zrI. dalasukhabhAI mAlavaLiyAnuM pustaka "jenAgama- svAdhyAya prakAzita karatAM amane khUba AnaMda thAya che jemAM jaina Agama sAhitya vizenA emanA svataMtra gujarAtI lekho ane amuka Agama graMthomAM gujarAtImAM lakhelI prastAvanAo mAMthI temaNe pite ja pasaMda karelA lakhANane samAveza karavAmAM Avyo che. paM. zrI. dalasukhabhAI mAlavaLiyAe emanA jaina Agama sAhitya vizenA uparokta baMne prakAranA gujarAtI lakhANane pustakarUpe rajU karavAnI amane je taka ApI te badala sau prathama ame temane khUba khUba AbhAra mAnIe chIe. vaLI aMzanuM pariziSTa taiyAra karIne A graMthanI je vidyAkIya upayogitA vadhArI che te badala emanA putra zrI. ramezabhAIne ame AbhAra mAnIe chIe. A graMthanA prakAzanamAM "zreSThI kastUrabhAI lAlabhAI smAraka nidhi" e saMpUrNa sahayoga karyo che te badala temanA TrasTIone ane zrI AtmArAmabhAI Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 sutariyAe A kAryamAM UMDo rasa laIne amane sahakAra Ape che te badala temane paNa AbhAra mAnIe chIe. prAkRta jaina vidyA vikAsa phaMDanI zaikSaNika ane vidyAkIya pravRttiomAM paM. zrI dalasukhabhAI mAlavaLiyA tathA De. zrI harivallabha bhAyANInI preraNuM, protsAhana ane mArgadarzana amane haMmezAM maLatAM rahyAM che tene mATe ame temanA AbhArI chIe. A graMthanuM suMdara mudraNa karavA mATe ame kriznA prinTarInA mAlika harajIbhAI ena. paTela ane sau kArIgarabhAIonA AbhArI chIe. graMthanA prAraMbhamAM zreSThI zrI. kastUrabhAInuM jIvana lakhavA mATe zrI. dhIrubhAI ThAkaranA AbhArI chIe - jaina dharma ane dazananA prakAMDa vidvAnanA A graMthane pUrepUro lAbha jaina ane jenetara vidvAne, sAdhu-saMto ane vidyAthIo leze evI amArI apekSA che. tA. 28-3-1991 caitra suda terasa, saM. 2047 mahAvIra jayantI ke. Ara. candrA mAnada maMtrI prA. je. vi. vi. phaMDa Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhakanA be mAla prastuta pustaka 'jainAgama svAdhyAyamAM I. 1947 thI zarU karI Aja sudhI je kAMI gujarAtI bhASAmAM jainAgama viSe lakhyuM che temAMthI cUMTIne lakhANAnA saMgraha karavAmAM AvyA che. hindI aMgrejImAMnA lakhANA avasare prakAzita karavAnA irAdA che. prathamanA lekhamAM jaina sAhityanA nirmANa pAchaLanuM dRSTibiMdu zuM che te vistArathI nirUpavAmAM AvyuM che, ane bIjA lekhamAM jainadAnika vicAraNA je pachInA kALe vistAra pAmI che tenu mULa jainAgamamAM che te darzAvavAne prayatna che. A pachI jainAgamA viSe sarvekSaNa che. temAM jainAgamAnA karyAM, tene samaya, tenI vAcanA, tene viSaya. tenA vicchedanI carcA, jainAgamA kayA kayA ane tenI TIkA ityAdi viSe saMkSepamAM nirUpaNa che, ane pachI keTalAka AgamAnA saMkSipta ke vistRta paricaya ApyA che. saMkSipta paricayamAM AcArAMga ane sUtrakRtAMgamAM jainadarzananI bhUmikA kevI sthira thaI tene sAra ApavAmAM AvyA che ane jainAgameAmAMnA sthAnAMga-samavAyAMgane paNa sAmAnya paricaya che. ! zrI mahAvIra jaina vidyAlaya dvArA prakAzita jainAgama granthamALAmAM pUjya munizrI puNyaviccha ane paMDita zrI amRtalAla bhAjaka sAthe 1 nadisUtra ane anuyAgadvArasUtra tathA 2 paNavaNAsutta (khe bhAga) saMpAdita karavAnA avasara maLyA hatA te mAruM sadbhAgya hatuM ane ukta banne prakAzaneAmAM vistRta prastAvanAe amArA traNenA nAme prakAzita che. temAMnA me lakhele aMza ahI' prakAzita karavAmAM AvyA che. prastuta granthatAmeTA bhAga A prastAvanAe razake che. prajJApanAsUtra e bhagavAna mahAvIra pachInA 400 varSamAM jaina tattvavicArI je rUpe sthira thayA tenu sarvekSaNa che. tA naMdI-anuyAga e bha. mahAvIra pachInA lagabhaga hajAra varSoMmAM sthira thayelI jaina mAnyatAone vizvASa che. prastutamAM prajJApanA e pUrva ne AdhAre racAyuM ane 'pU' nAmanuM sAhitya vidyamAna hatu` e matane sthApIne pachI prajJApanAnA karyAM AdinI jarUrI carcA karyAM pachI samagra granthanI tulanA bhagavatI, jIvA vAbhigama sAthe te! karI ja che Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 uparAMta digaMbara Agama rkhaMDAgama' sAthe 36 mAMnA pratyeka padanI tulanA karavAmAM AvI che. Ama prajJApanAnA sAra uparAMta bIjI Avazyaka sAmagrI samAviSTa che. AmAM pratipAdana karavAmAM Avyu` che ke pattApanA e SaTkaMDAgamathI pUvattI che. mArI A mAnyatAnA virodhamAM suprasiddha vidvAna DaoN. e. ena. upAdhye ane khIna zikhara vidvAnee potAnA vicAre darzAvyA che. sAce . mata zuM che te teA ahIM je carcA ApavAmAM AvI che te viSe vidvAna ja * nakkI kare e vinaMtI che, mA mane have navI dalIla je sUjhe che te A che--jaina AgamamAM jIvabhedA sAthe sthAnanI yAjanA aneka ThekANe che paNa jIvasamAsa athavA guNasthAnanI yAjanA AgamamAM tA nathI ja. samavAyAMgamAM mAtra ullekha che, uparAMta gusthAna 14 e tenI kAI vAta umAsvAtie tattvArthasUtramAM paNa kahI nathI. tethI ulaTu tattvArtha sUtramAM mAtra deza sthAneAnI carcA che (947) je bauddhonI dRza bhUminu anusaraNa che. paN SaTkaMDAgama tA jIvabhedamAM, mANAsthAnA uparAMta 14 guNasthAneAnI yeAjanA anekavAra kare che. AthI jaNAya che ke guNasthAna 14 che e vicAraNA sthira thayA pachI ja SaTyuMDAgamanI racanA thaI haze, jyAre pannavAmAM tA 14 guNasthAne viSe kazI ja carcA nathI mAtra jIvabhedamAM mANAsthAnAAnI yAjanA karavAmAM AvI che. prajJApanAnI prastAvanAmAM bIjo je eka muddo vicAraNIya che te e che ke jainAnA namaskAra maMtranA koI itihAsa hoI zake ke nahIM. prastutamAM ati saMkSepamAM meM navakAramaMtra kevI rIte uttarAttara vikasita thayA te darzAvavA prayatna karyo che (pR. 99). Ane maukhika virAdha pUjya munizrI jamUvijayajIe karyAM che ane pariNAme mAre jainAgama granthamALAnA saMpAdana kAryAMthI chUTA thavuM paDayuM che. Azcarya tA e che ke temaNe pAtAne A vAMdhA maukhika jaNAvyA che ane haju sudhI A bAbatamAM kAMI lakhyuM nathI. vaLI A vAta pU. puNyavijayajI sAthe mArA nAme prakAzita thayA chatAM AnA virAdha temaNe pUjya munirAja zrI puNyavijayajI samakSa darzAvyA hAya evu mArI mAM nathI. temanA avasAna pachI virAdhane mahAvIra vidyAlayanA TrasTIo samakSa vyakta karavAmAM Avye che, e je hAya te paNa vidvAne vinaMtI ke A bAbate paNa nirNaya kare, prajJApanAnA paricaya pachI nadI-anuyAganI prastAvanAnA aMza ApavAmAM AvyeA che. ahI jainAgamA viSe puna: vicAraNA karavAmAM AvI che. ane pachI Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdI-anuyAgamAM pratipAdita viSaya carcAnA saMkSepa ApI aMte vistArathI vyavahAra ane nizcayanayanI AgamayuganI vicAraNA ApavAmAM AvI che. 17 mArA A lakhANAnuM mudraNa-prakAzana jemaNe jemaNe pU kALe karyu che temanA AbhAra mAnavA prasaMgaprApta che. temAM vizeSe zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA ma`trIzrIne AbhAra mAnuM chuM, jemaNe baMne prastAvanA prakAzita karavAnI saha` maMjUrI ApI che. prastuta prakAzananI badhI ja javAbadArI mArA paramamitra haiM|. ke. RSabhacandra svIkArIne prAkRta jaina vidyAvikAsa granthamALAmAM Ane sthAna ApyuM che te badala temanA vizeSa AbhArI chuM. uparAMta mArA paramamitra DaoN. harivallabha bhAyANIe AnA prakAzanamAM je rasa lIdhA che te mATe temane paNa AbhAra mAnu chu. pariziSTa banAvavAmAM ane prazna tapAsavA mATe mArA putra rameze sahAya karI che tenA nirdeza paNa Avazyaka che. A pustakanA TAiTala mATe zrI zazikAMta paMcAle citra karI ApyuM che te badala temane paNa AbhAra mAnuM chuM. zrI kriznA prinTarInA mAlika zrI harajIbhAIe rasa laIne mudraNa karyuM che te badala temaneA paNu AbhArI cheM. . 8, AperA seAsAyaTI amadAvAda-7 tA. 28-3 -'91 dalasukha mAlaviyA Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA 43 51 * 1 jaina sAhityagata prAraMbhika niSThA 2 jaina Agama-jenadarzananuM mULa 3 jenAgama 4 AcArAMga-sUtrakRtAMga-jaina dArzanika vicAraNAne Adi kALa 5. sthAnAMga-samavAyAMga 6 pratApanA 7 jainAgame 8 naMdIsUtra anugadvAra - 10 AgamayuganA vyavahAra ane nizcayana 289 32 3 341 367 pariziSTA 403 - 1 grantha-granthakAra 2 viSayasUci zuddhipatra 411 432 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhityagata prAraMbhika niSThA jena sAhitya samArohanuM A bIjuM adhivezana che. tenA pramukhapade mane besAryo che, paNa mArAthI paNa vizeSa yogyatA dharAvanArA vidvAno hovA chatAM mane kema besAryo haze te vicAruM chuM tyAre mArA pratyene saMcAlakone anurAga haze ema mAnavA mana thAya che. e je hoya te paNa jyAre have mAre pramukhapade besavuM ja che te te svIkArI saMcAlakano AbhAra mAnavAnuM ja mAre mATe zeSa rahe che. AbhAra mAnI AgaLa vadhu chuM. samArehanI tArIkhe nizcita karavAmAM je thoDe vadhAre vakhata vidvAnane ApavAmAM Ave to AvA samAre sArthaka bane e pUre saMbhava che. Ama na bane te ghaNA vidvAnane A samAroha mATe lakhANa taiyAra karavAno pUro avakAza na maLe ane tene kAraNe uccastaranA nibaMdho ApaNane na maLe te sahaja vAta che. bIjAnI zI vAta karuM; mAre paNa A bhASaNanI taiyArI je prakAranI karavI hatI tene mATe pUre avakAza maLyo nathI. tethI AmAM kSati hoya te nibhAvI levA vinaMti karuM to asthAne nahIM lekhAya. jena sAhityane jyAre ApaNe anya sAhityathI juduM pADIe chIe tyAre te zAthI? A prazna che. Ano uttara e che ke bhAratIya sAhityamAM vedathI mAMDIne je sAhitya racAyuM che temAM jene ApaNe jaina sAhitya tarIke oLakhIe chIe te anya vaidika sAhityathI juduM che. tenuM mukhya kAraNa e che ke, jyAre anya sAhitya, vizeSe dhArmika sAhitya vedamUlaka che eTale ke vedane pramANa mAnIne racAyuM che. jyAre jene ApaNe jaina sAhitya kahIe chIe teno prAraMbha vedanA prAmANyanA virodhane kAraNe thaye che. A virodha prAraMbhamAM be rIte prakaTa thAya che. eka te bhASAne kAraNe ane bIjo pratipAdya vastune kAraNe. vedika sAhityanI bhASA je ziSTa mAnya saMskRta hatI tene badale jaina sAhityano prAraMbha prAkRta eTale ke, lokabhASAthI thaye vedae ane tenI bhASAe Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *mantra'nuM pada prApta karyuM hatuM. tethI tenA uccAraNa AdimAM kaze| bheda thavA na joIe, ane tenA vidhipUrvakanA uccAra mAtrathI kAryasiddhi thavAnI dhAraNA vaizvikAmAM baMdhAI hatI. AnA virodhamAM jaina sAhitye potAnI bhASA prAkRta svIkArI ane tItha 'karA leAkeAnI bhASA amAdhimAM upadeza Ape che tevI mAnyatA sthira thaI. eTale prArabhika jaina sAhityanI racanA prAkRtamAM ja thaI che te cheka IsAnI ceAthI sadI sudhI-tA ApaNe joI zakIe chIe. paNa jyAre gupta kALamAM saMskRta bhASA ane vaidika dharmanuM punarutthAna thavA lAgyuM tyAre jaineAe paNa peAtAnA sAhitya mATe prAkRta uparAMta saMskRta bhASAne paNa apanAvI. te eTale sudhI ke, mULa jaina AgamAnI TIkAo gadya ke padyamAM prAkRtamAM lakhAtI hatI tene badale IsAnI AThamI sadInA prAraMbhathI tA saskRtamAM lakhAvA lAgI ane pachI kadIe TIkAe prAkRtamAM lakhAI ja nahI. ane ekavAra paraMparAmAM saMskRta bhASAne praveza thayA eTale sAhityanA badhA prakArAmAM prAkRtane badale mukhyapaNe saMskRtane apanAvavAmAM AvI. A tA bhASAnI vAta thaI. have ApaNe pratipAdya vastu viSe vicArIe. veda, brAhmaNa, AraNyaka ane upaniSadonA kALa pachInuM ja jaina sAhitya ApaNane maLe che, e nivivAda che. eTale vaidika sAhityanA prabhAvathI sathA mukta evuM jaina sAhitya zakaya ja nathI. paNa vaidika dharmonI je niSThA hAya, je siddhAntA hoya temAMthI jaina sAhitya kathAM juduM paDe che, e ja vicAravAnuM prApta thAya che. prAraMbhamAM evuM banyuM che ke, vaidika vicArane ja keTalIka bAbatamAM apanAvavAmAM AvyA, paNa kALakrame temAM parivartana karavAmAM AvyuM. udAharaNa tarIke AcArAMgamAM AtmAnA pAramArthika svarUpanA nirUpaNamAM vaidika vicAra ja nahIM, tenI paribhASA paNa apanAvavAmAM AvI paNa kALakrame temAM parivartana karavAmAM AvyuM, jyAre ema mAlUma paDayu ke jainasaMmata svataMtra vicAra sAthe vedasaMmata AtmasvarUpanA samagrabhAve meLa nathI. AcArAMgamAM eka bAju ema kahevAmAM AvyuM ke, AtmA saMsAramAM paribhramaNa kare che. A maulika vicAranI sAthe AtmAnI vaizvika samata vyApakatAne! meLa saMbhava ja nathI. AthI AtmAne dehaparimANu spaSTa rUpe svIkArIne tenI vedasaMmata vyApakatAne niSedha karyAM, ane pariNAme AcArAMgamAM je ema kahevAmAM AvyuM hatu, ke AtmA nathI dI ke sva tene badale tene hUsva-dI Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svIkAravAmAM AvyuM ane te saMsArI AtmA pUratuM ja maryAdita na rahyuM paNa siddha AtmAmAM paNa svIkArI levuM paDyuM. vaidika vicAramAM upaniSada sudhImAM samagra vizvanuM mULa koI eka tattva cheAvI vicAraNAne puSTa karavAmAM AvI che. arthAt eka mAtra brahma ke AtmA ja vizva prapaMcanA mULamAM che evI vicAraNA vaidikamAM daDha thatI AvI ane upaniSadomAM te vicArane aMtima rUpa ApavAmAM AvyuM. paNa jaina AgamamAM citta ane acitta ke cittamaMta ke, acittamaMta athavA jIva ane ajIva A be to ja svIkAravAmAM AvyA che. vaLI A vizvanI utpattinI vicAraNe vaidika sAhityamAM thaI hatI. ane Izvara jevA alaukikatattvanI pratiSThA vaidikee karI hatI. tene sthAne A vizva anAdikALathI vidyamAna che ane anAgatamAM rahevAnuM che eTaluM ja nahIM paNa jyAre Ama che tyAre adhinAyaka Izvara jevA tatvano paNa asvIkAra e jaina tattvajJAnanI vizeSatA che, je jaina sAhityamAM sArA pramANamAM pragaTa thatI rahI che. karmanI pratiSThA yajJakarmarUpe mukhyatve vaidikamAM hatI, sArAMza ke yajJakarmane svIkAra vedikamAM hato, paraMtu samagra prakAranA karma ane tenA phaLanI carcA atyaMta gauNa hatI. ethI ja karmasiddhAMtanI carcA upaniSada sudhI to gughavidyA hatI jenI carcA sau samakSa nahIM paNa ekAMtamAM karavI paDatI. yajJakarmanI pratiSThA upaniSadomAM ghaTADavAmAM AvI ane tene sthAne jJAnamArganI pratiSThA karavAno prayatna karavAmAM Avyo. paNa karmane nAme yajJakarmanI pratiSThAnuM nirAkaraNa jaina sAhityamAM spaSTa che. eTaluM ja nahIM paNa kamaeNvicAraNA AgavI rIte jaina sAhityamAM dekhAya che. temAM prathama to e ke AtmAnI vizuddhi mATe ke AtmasAkSAtkAra mATe mAtra jJAnanuM ja mahattva nahIM paNa jJAna ane kriyA banenuM sarakhuM mahattva che ema spaSTa karavAmAM AvyuM. ahIM kriyA eTale satkarma athavA sadAcaraNa samajavAnuM che. upaniSadoe jJAnamArganI pratiSThA karavA mATe prayatna karyA paNa, sadAcAra ke sadAcaraNa zuM, tenuM joIe tevuM spaSTIkaraNa te sAhityamAM dekhAtuM nathI, AthI ja parigrahanA pApa viSe ke hiMsAnA pApa viSe upaniSado ApaNuM mArgadarzaka banI zake tema nathI. jyAM badhuM ja AtmasvarUpa hoya tyAM keNa kone mAre ane keNu zuM le ke cheDe AvI vicAraNAne bahu avakAza raheto nathI. AthI sadAcAranA je dhoraNa jaina sAhityamAM Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApavAmAM AvyAM te vaidika sAhityamAM ke je upaniSado sudhI vikasyuM hatuM temAM e dhoraNanI kaI vizeSa carcA jovA maLatI nathI. jyAre jaina sAhityamAM to e dhoraNonI ja mukhya carcA tenA prAraMbhika sAhityamAM jovA maLe che. ane je dharaNe temAM sthapAyAM tenI ja puSTi arthe samagra jaina dhArmika sAhitya prayatnazIla rahyuM che. ane tenI chApa upaniSada pachInA vaidika vADamayamAM paNa jovA maLe che. karmavicAraNAmAM jaina sAhityanI AgavI vizeSatA e che ke karma karanArane tenuM phaLa e karma ja Ape che. vaidika mate yajJakarmamAM tenA phaLa mATe prathama devanI apekSA hatI paNa pachI to e devatAne maMtramathI svIkAravAmAM AvyAM ane tethI karmanuM phaLa vAstavika devatAne adhIna na rahyuM paNa maMtrane AdhIna rahyuM. AthI maMtranA jJAtAnuM mahattva vadhyuM. ane teo ja sarvazaktisaMpanna manAvA lAgyA. A paristhitino sAmano jene sAhityamAM be rIte thayo. eka to e ke e manconI zaktinuM nirAkaraNa, saMskRta bhASAnuM ja nirAkaraNa karI karavAmAM AvyuM ane bIju e ke maMtramAM evI koI zaktino asvIkAra ja karI devAmAM AvyuM ane tene sthAne kamaramAM ja phaLadAyinI zaktine svIkAra karavAmAM Avyo. Ama karma karanAranuM ja karmanA phaLa aMge mahattva thayuM eTale je jevuM kare tenuM tevuM phaLa te pAme. A vAta siddhAMtarUpe thaI. A rIte karmanuM phaLa devAnI zakti devatA ke Izvara ke mancamAM nahIM. paNa e karmamAM ja che, jene lIdhe phaLa maLe che-A siddhAMta sthira thaye, eTale svayaM manuSya ja zaktisaMpanna thayo. mAtra manuSya ja nahIM. paNa saMsAranA samagra jI pitAnA karmane mATe svataMtra thayA. Ama jIvane tenA svAtaMtryanI oLakhANa sarvaprathama jaina sAhityamAM jovA maLe che. A siddhAMtathI e paNa phalita thayuM ke saMsAramAM A jIva tenA potAnA ja karmane kAraNe bhramaNa kare che ane duHkhI thAya che. tene paramArtha mATe anya koI vyakita kAraNa nathI. ane je Ama che to tenA zAzvata sukha mATe teNe pote ja prayatna karavAno che. tene bIjo koI sukha ApI devAne nathI. te to teNe potAnA aMtaramAMthI ja meLavavAnuM che. ane tene upAya che-karmavihIna thavuM te. jainonuM prAcInatama pustaka AcArAMga che ane emAM karmavihIna kema thavuM --jethI saMsAra paribhramaNa TaLe ane paramasukhanI nirvANa avasthA prApta thAya Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te samajAvavAmAM AvyuM che. vaidikanA karmakAMDI yajJamArga ane upaniSadonA jJAnamArgathI A mArga--eTale ke karmavihIna thavAne A mArga sAva nirALa che. sAmAyika athavA samabhAvane siddhAMta karmavihIna thavAne mArga che. tadanusAra sarva jIvo samAna che-eTale ke koIne du:kha gamatuM nathI, koIne mRtyu gamatuM, nathI, saune sukha game che, jIvavuM game che. mATe evuM kazuM na karo jethI bIjAne du:kha thAya. A che sAmAyika ane tene sarva prathama upadeza. bha. mahAvIre ja Apyo che ema sUtrakRtAMgamAM spaSTIkaraNa che. AvA sAmAyika mATe sarvasvano tyAga kare to ja bIjAnA du:khanA tame nimitta nahIM bano. eTale gharasaMsArathI virata thAva ane bhikSArthI jIvanayApana kare ema kahyuM che. gharasaMsAra mAMDyo hoya to aneka prakAranAM karmo karavAM paDe che, je bIjAne du:khadAyaka che. AthI bIjAnA du:khanuM nimitta na banavuM hoya to saMsArathI virakata thavuM e ja sAco mArga che. bhikSAvI thavAnI paNa maryAdA che ane te e ke je kAMI pitA nimitte thayuM hoya teno svIkAra na ja karavo. kAraNa, AthI pote hiMsA bhale na karato heya paNa bIjA pAse e karAvato hoya che. pariNAme AhAra Adi AvazyakatAomAM maryAdA mUkavI paDe ane tapasvI banavuM paDe. AthI ApaNe joIe chIe ke, jaina dharmamAM tapasyAnuM mahattva sthApita thayuM. vaidikamAM bhikSAjavI mATe AvI koI maryAdA nathI. bauddhomAM paNa nathI, ane anya zramaNa saMpradAyamAM paNa nathI. AthI jaina sAhityamAM anazana Adi tapasyAne vizeSa mahatva apAyuM che. tapasyA to pUrve paNa thatI. paraMtu te bIjA prakAre eTale ke e tapasyAmAM bIjA jIvonA duHkhane vicAra na hato. jema ke paMcAgni tapasyA. AmAM pitAnA zarIrane kaSTa che enI nA nahIM, paNa anya kITapataMgane paNa kaSTa che tenuM jarApaNa dhyAna temAM apAyuM nathI. agni AdimAM ja che. ene to vicAra sarakho paNa jaina sAhityapUrve thayuM ja nathI. AthI ja AcArAMgamAM sarvaprathama vachavanikAyanuM svarUpa batAvyuM. jeNe ahiMsaka banavuM hoya, paradu:khadAyaka na banavuM hoya teNe e to jANavuM ja joIe ke kyAM, kevA che. e jANyA vinA anya jIvonA kaSTane khyAla ja na Ave. e jANyA hoya te pachI ja manuSya ahiMsaka banI zake. Ama tapasyAnuM rUpa ja badalAI gayuM, jene prAraMbha jaina sAhityamAMthI ja maLI zakaze. vaLI A tapasyAne uddeza keI zakti prApta karI bIjAnuM bhaluM-bUra karavuM e nathI paNa eka mAtra Atmavizuddhi ja tenuM dhyeya che. saMgraha karela Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmInA kSaya karavAmAM ja tenA upayAga che. jethI zIghra ka`vihIna thaI zakAya. dhArmika sadAcAranI eka vizeSatA e paNa che ke dhArmika anuSThAna e vyaktigata che. sAmUhika nathI. yanA je thatAM te puraiAhitanA Azraya ke sahAya. vinA thatA nahIM, paNa jaina dharmomAM dhArmika kAI paNa anuSThAna heAya te vyaktigata ja hoya. sAmuhika na heAya--bhale jIve samUhamAM rahetA hAya, eka ThekANe ekatra thaI dhArmika anuSThAna karatAM hoya, paNa te anuSThAna tA vaiyaktika ja hAvuM joIe. AvI jaina dharmanI prAraMbhika mAnyatA hatI. jIva peAte ja peAtAneA mAdaka che. ane mArge cAlanAra paNa che. bIjo preraka hAya tevuM bane paNa preraNA prApta karI anuSThAna te vyaktie ja karavAnu rahe che. AthI AnA preraka tIrthaMkara thayA, dharmAnuSThAnaneA mA karI ApanAra thayA paNa temanA batAvela mArge javAnuM kAma to sAdhakanuM ja nizcita thayuM. AthI IzvaranuM sthAna jaina sAhityamAM tIthaMkare lIdhuM. je mAtra mAdaka ke mA kAraka che, paNa te khIjAnuM kalyANa karavA ke tene daMDa devA zaktimAna nathI. temanA AzIrvAdathI kazuM thAya nahI. paNa temanA dekhADelA mArge cAlIne ja kAI peAtAnuM kalyANa karI zake che. Ama bhakti kharI paNa te ekapakSIya bhakti jaina sAhityamAM pratiSThita thaI. e bhaktimAM levaDa-devaDa nathI. mAtra Adarza nI upasthiti che. Ama jaina darzanamAM IzvaranI ke bhagavAnanI samagrabhAve navI ja kalpanA upasthita thaI ane enI puSTi samagra jaina sAhityamAM jovA maLe che. jenee vaizvikAnI jema aneka madirA-pUjA Adi bhakti nimitte UbhAM karyAM paNa temAM birAjamAna bhagavAna vItarAgI che eTale bhaktanI bhaktithI prasanna paNa nathI thatA ane abhaktithI nArAja paNa nathI thatA. A prakAranI keTalIka maulika vizeSatAethI Agama nAme eLakhAtuM jaina sAhitya samRddha che. e sAhityanI je TIkA racAI temAM maulika dhAraNAo to kAyama ja rahI paNa je kaThera AcaraNanI apekSA mULamAM rAkhavAmAM AvI hatI. tenuM pAlana sahaja na hatuM ane vaLI dharmAM jyAre eka samUhane dha ane che, tenA anuyAyIone eka vizALa samAja bane che, tyAre tenA maulika kaThAra AcaraNamAM deza, kALa ane paristhiti pramANe parivartIta karavuM paNa anivAyaeN bane che. ane te mATenI sagavaDa mULa AgamanA TIkAkArAe karI ApI che. ahiMsA AdinI je maulika vicAraNA hatI temAM bAMdhacheDa puN karI ApI che. te tyAM sudhI ke e baMdhacheDa evI banI gaI ke gItAnI Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA ane jaina AgamanI TIkAnI ahiMsAmAM vizeSa bheda rahyo nahIM. Ama paristhitie palaTo khAdhe temAM paNa bhagavAna mahAvIre yajJa AdimAM je AtyaMtika hiMsA hatI tenA sthAne AtyaMtika ahiMsAnuM pratipAdana karyuM hatuM, te have DhIluM paDayuM. be AtyaMtika bahu lAMbo kALa Take nahIM. e hakIkata che eTale chevaTe madhyamArgIya ahiMsA paNa thaI ane hiMsA paNa madhyamArge AvI UbhI rahI. dharmAcaraNamAM yajJonA anuSThAnamAMthI hiMsA lagabhaga nirasta thaI tema ahiMsAnA ati kaThora mArgamAMthI ahiMsAnuM AcaraNa paNa madhyama mArge AvI UbhuM rahyuM. "ati sarvatra varjayetune siddhAMta ja chevaTe svIkArya bane che, te A AtyaMtika hiMsA ane AtyaMtika ahiMsAnA indramAM paNa jovA maLe che. pUrvavarNita jena niSThAone AdhAra banAvI Agametara sAhitya vipula pramANamAM racAyuM che. tenuM ekamAtra dhyeya ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigrahane puSTa karavAnuM che. jena AcAryoe lalitavA-mayanuM paNa je kheDANa karyuM, ane te najIvuM nathI, temAM paNa A maulika dhyeyane teo bhUlyA nathI. zRMgArapradhAna kRti race paNa tenuM chevaTa te sAdhuno AcAra svIkAravAmAM Ave ane tene pariNAme mokSa jevA parama dhyeyanI prAptimAM paryAvasAna hoya, ane bIje pakSe je hiMsA Adi dUSaNe hoya to tenuM pariNAma narakyAtanA dekhADavAmAM Ave. Ama saNanI pratiSThA ane duSTaguNanuM nirAkaraNa A dhyeya svIkArIne bhAratIya sAhityamAM ajoDa evuM kathA-sAhitya jaina AcAryoe madhyakALathI mAMDIne Aja sudhI ApyuM che. e samagra sAhityanA vivaraNanuM A sthAna nathI. mAtra tene sUra kare che. e ja jANavuM ApaNe mATe basa che. jana AcArane pA je sAmAyika che to janavicAra athavA darzanane pAyo nayavAdathI niSpanna anekAMtavAda che. jIvo pratye samabhAva e je AcAramAM sAmAyika hoya to vibhinna vicAra pratye AdaranI bhAvanA keLavavI hoya to nayavAda anivArya che. arthAta vicAramAM samabhAva e jaina darzanano paNa pAyo mAnIe te ucita ja gaNAze. AthI prAcInatama nahIM evA AgamamAM pachInA kALe je dravyArthika-paryAyArthika no pravezyA te vaicArika samabhAvanI mahattA samajAvavAnI dRSTithI ja pravezyA haze tema mAnavuM rahyuM. Ama zAthI mAnavuM tenI thoDI carcA jarUrI che eTale ahIM kare to asthAne nahIM lekhAya. kAraNa ke bhAratIya darzanamAM vivAda nahIM paNa saMvAda lAvavAno je mahAna prayatna jaina dArzanikee karyo che te abhUtapUrva che emAM saMdeha nathI. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzananuM ke dArzanika sAhityanuM vAstavika nirmANa kyAre thayuM to tene javAba che ke te AcArya umAsvAtinA tattvArtha sUtrathI. te pUrve anya bhAratIya darzanamAMnA vicAranI vyavasthA thaI cUkI hatI. tenuM samarthana paNuM thaI rahyuM hatuM ane te Aja lagI cAlu ja che, tenA ucita samarthana sAthe, jyAM sudhI be virodhI pakSonI upasthiti thAya nahIM, tyAM sudhI syAdvAdane avakAza ja nathI. tattvArthasUtragata jena taranI vyavasthAnuM samarthana karavuM jarUrI hatuM ane tenA samarthanamAMthI ja nayavAdane udaya thayo jene pariNAme jenone ane kAMtavAda dArzanikakSetre pracalita banya. AcArya siddhasene bhAratIya vividha dArzanika maMtavyonI saMmatitamAM phALavaNI vividha nayAmAM karIne anekAMtavAdano mArga mokaLo karI Apyo. eTale tenA vistArarUpe AcArya malavAdIe nayacakranI racanA karIne e batAvavA prayatna karyo, ke bhAratIya darzanemAM ekaaneka-Adi ke satkArya Adi ke puruSa-niyativAda Adi ke dhruva...adhava Adi ke vA-avAcya Adi je je vividha maMtavyo che, te eka ja vastune vividha dRSTie jovAnA mArgo che. te saMpUrNa satya nathI paNa AMzika ApekSika satya che. e badhA parasparanA virodhI vAdomAM potAnI dRSTine ja sAcI mAnavAthI ane virodhIonI dRSTine mithyA mAnavAthI virodha dekhAya. paNa e badhI daSTione, e badhA vAdone svIkAravAmAM Ave to ja vastunA saMpUrNa satyadarzana pratye pragati sadhAya. AvuM siddha karavA temaNe te te pratyeka vAdanI sthApanA ane anya dvArA utthApanA batAvI saune prabaLa ane nirbaLa dekhADavA prayatna karyo che ane tethI ja te te vAdIe pitAnI ja nahIM paNa anyanI daSTine paNa svIkAravI anivArya che, ema siddha karavA prayatna karyo che ane e prakAre nayavAdathI niSpanna anekAMtavAda vastunuM samagrabhAve yathArthadarzana karAvavA samartha che ema siddha karyuM che. malavAdIe sthApelI A jainadArzanika niSThAne AdhAre samagra jaina dArzanika sAhityanuM kheDANa thayuM che, ane bhAratIya dArzanikenA saMvAda sthApI ApavA prayatna thayo che. dhArmika ane dArzanika uparAMta vyAkaraNa, alaMkAra, nATaka, saMgIta-nRtya Adi vividha sAhityanI laukika vidyAmAM paNa jenenuM pradAna najIvuM nathI. te jaina sAhitya eTalA ja mATe che ke te jenoe racyuM che, paNa vAstavika rIte tene jaina dharma ke niSThA sAthe karaze saMbaMdha nathI. eTale te jaina racita sAhitya kharuM Jain Education Infernational Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa enA viSe jaina saMskRti pUratA ja sImita nathI. te sArvajanika che. sarvopagI che, mAtra jenanA vADAmAM tene bAMdhI zakAya nahIM. te eTalA mATe ke jaina sAhityanuM je mukhya lakSaNa ke dhyeya che ke te AtmAne karmathI mukta thavAmAM sahAyaka bane ja. A lakSaNa A prakAranA laukika sAhityamAM maLatuM nathI tethI tene jaina sAhityanI aMtargata karavuM Avazyaka nathI. mAtra vidvAnonI te tarapha upekSA che tenA nivAraNa arthe tene paricaya jaina sAhityamAM apAya to te ucita ja che. prastuta vyAkhyAnamAM jaina sAhityanI je niSThA che tene AchA paricaya ApavA prayatna che. A kAMI AkharI zabda nathI. vicArake vizeSa carcA-vicAraNA kare ane nirNaya upara Ave evI vinaMtI karuM to asthAne nathI. ATaluM vicAravA mATe mane samArohanA saMcAlakoe je avakAza Apyo ane Apa saue mane zAMtithI sAMbhaLyo te badala Apa saune atyaMta AbhArI chuM. (mahuvAnA jaina sAhitya samArohamAM pramukhapadethI kareluM pravacana tA. 2-2-79) Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Agama-jaina darzananu mULa jaina dA`nika sAhityanuM vibhAjana Agamika ane dArzanika ema che. Agamika sAhitya e dAnika sAhityanA AdhArarUpa che te e atha mAM ke jaina aenanI maulika dhAraNAe temAM sthApita thaI che ane tenuM anusaraNa pachInA dArzanika sAhityamAM anivAyape thayuM che. Agamika sAhityanuM sakalana bha. mahAvIranA upadezane anusarI bha. mahAvIranA nirvANathI mAMDIne eka hAra varSa sudhI thatuM rahyuM che. ane sAmAnya rIte te pachI dAnika sAhityanI racanA thaI che. dAnika sAhityanA puraskartA AcAya umAsvAti che. Agamika samagra sAhitya prAkRtamAM che jyAre dAnika sAhitya pradhAnarUpe saMskRtamAM che. ane tenA prAraMbha AcAya umAsvAtinA saMskRtamAM racita tattvArtha sUtrathI thAya che. AcAya umAsvAtine samaya ceAthI zatAbdI gaNAya che.. Agamika ane dArzanika sAhityanI vibhAjaka rekhA zI--ene vicAra ahI jarUrI che. AgamAmAM jaina darzananuM vyavasthita nirUpaNa nathI. jaina mantabyAnI prAsaMgika carcA temAM vikharAyelI maLI Ave che paNa jema tattvArthImAM prathama sUtramAM uddezanuM nirUpaNa karI krame samagra viSayeAnI carcA je rIte karavAmAM AvI che te rIta AgamAmAM apanAvavAmAM AvI nathI. tattvArtha sUtrane AdhAra AgamA ja che kAraNa temAM nirUpAyela ekeeka bAbatanuM mULa AgamAmAM che ja ane te AcAya AtmArAmajIe. 'tattvArthasUtra jenAgama samanvaya'mAM atyaMta spaSTarIte siddha karI ApyuM che. tattvA sUtra e dAnika koTinA sUtragrantha che chatAM te parIkSApradhAna grantha nathI. temAM uddeza ane vibhAga uparAMta lakSaNA maLI Ave che paNa parIkSA nathI. dAnika sUtreAmAM vaizeSika darzana jevA sUtragranthAnI kArTine e grantha che. paraMtu nyAyasUtranI kATimAM e granthane mUkI zakAya tema nathI. paraMtu tattvArtha sUtranI je TIkA racAI temAM mULasUtranI e kSatine dUra karavAmAM Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvI che ane te rIte saTIka tatvArthasUtra e jaina darzanano uttama grantha siddha thAya che eTaluM ja nahi paNa te jaina darzanamAM praveza pAmatA kramika vicAravikAsane nidarzaka grantha paNa banI rahyo che. - jaina darzananI kaI evI maulika dhAraNAo che jenuM mULa AgamamAM maLI Ave che te have vicArIe. pramANa, pramiti, prameya ane pramAtA A pramANe viSaya vibhAga dArzanika vicAraNAmAM karavAmAM Ave che, tethI tene anusarIne ja ahIM krame eka eka viSaya viSe vicAra karavo jarUrI che. - tattvArthasUtramAM pratyakSa ane parAkSa e pramANa vibhAga karavAmAM Avyo che. AgamAM pramANa vibhAga be rIte jovA maLe che eka rIte pramANanA cAra bheda karavAmAM AvyA che-pratyakSa, anumAna, upamAna ane Agama. ane bIjI rIte pratyakSa ane parokSa. A bIjI rItamAM vastutaH pramANanA bheda nathI karavAmAM AvyA paNa jJAnanA te prakAre bheda karyA che, ane tethI ja AcArya umAsvAtie kahyuM ke pAMca jJAno e ja be pramANe che, ane AmAMthI ja "jJAna" e ja pramANa che evI jenA darzananI mAnyatA sthira thaI ane je jJAna na hoya te pramANu na hoya te mAnyatA sthApavAmAM AvI. pariNAme jJAna uparAMta sannikarSa jevA padArthane je jJAnarUpa na hato tene pramANikaTimAMthI bahAra karavAmAM Avyo che. jJAnane ja pramANa mAnanAra bauddha darzana sAthe jaina darzananuM A bAbatamAM sAmya je dekhAya che te bauddhadarzananA anukaraNarUpe nathI paraMtu jaina-AgamanI mAnyatA tenA mULamAM che te dhyAna devA jevI bAbata che. pramANanA je cAra vibhAga karavAmAM AvyA che te mAtra lekanusaraNa karIne che ema nathI. paraMtu te vibhAgano vistAra jaina AgamamAM AgavI rIte karavAmAM Avyo che. tenI sAkSI jena Agama anugadvAra sUtra Ape che. pramANazabda tenA darzanomAM vaparAyela mAtra paribhASika arthamAM AgamamAM vaparAyela nathI paraMtu tenA zakya teTalA badhA ja arthamAM e zabdano prayoga AgamamAM che, te anuyAgadvAramAM pramANanuM je vivecana che temAMthI je arthe phalita thAya che te jotAM atyaMta spaSTa che. AthI darzana kSetre pramANe tenA saMkucita arthamAM che ane te AgamamAM jJAnanA pratyakSa ane parokSa evA be bheda karavAmAM AvyA hatA teno svIkAra pramANarUpe karIne AcArya umAsvAtie spaSTa karI ApyuM che. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 pramANanI carcAmAM avAMtara carcA nayA viSe paNa dAnika kALamAM thaI che tenuM paNa mULa AgamAmAM che ja, dravyanaya ane paryAMyanaya e dArzanika kALanA sAta nayeAnA mULamAM cheane tenI carcA AgameAmAM anekatra thayelI jovA maLe che. sAta nayeAno vistAra paNa anuyAgadvAra jeTalA to jUno che ja. Ama pramANa ane naya e vastune-viSayane jANavAnA e sAdhano che--enuM mULa AgamamAM maLI Ave che. danakALamAM A bannenI carcA anya nonI mAnyatAnA saMdarbha mAM karavAmAM AvI che e danakALanI vizeSatA che. pramiti ane pramANaneA bheda che ke abheda ityAdi carcA dAnika sAhityamAM maLe che paraMtu jaina danamAM e emAM abheda paNa mAnavAmAM AvyeA che Anu mULa paNa AcArAMga nAmanA jaina AgamamAM maLI rahe che. prameya eTale ke pramANanA viSaya te bAbatamAM nirUpaNa jaina AgameAmAM paMcAstikAyarUpe athavA to jIva ane avarUpe athavA SaDUdravyarUpe maLI Ave che. vaLI viSayanirUpaNa dAnika kSetre mekSApayeAgI viSayanI dRSTie paNa thatuM AvyuM che to te prakAra paNa navatattva athavA sAta tattvarUpe paNa jaina AgameAmAM maLI Ave che. viSaya vibhAga uparAMta viSayanA svarUpa viSenI tathA temanA lakSaNa viSenI maulika carcA paNa AgamAmAM maLI Ave che. e ja carcAnA vistAra dAnika kALamAM vicAravikAsanA krame thato rahyo che. viSaya eTale ke jIva ane ajIvanuM svarUpa zuM~e bAbatanI carcA dravya ane paryAya nayeAne AdhAre AgamamAM jovA maLe che ane temAM dAnika kALanA anekAMtavAdanuM mULa samAyeluM che e spaSTa joI zakAya tema che. paNa dAnika kALanI e carcA anya neAnI mAnyatAnA saMdabha mAM thayelI che e vizeSatA che. pramAtA eTale AtmA te bAbatamAM to jaina Agama AgavI vizeSatA dharAve che ane tene saMkSepa tattvAmAM che. jIvAnA bheda, temanAM zarIreA, temanI indriyA, maraNeAttara gati, mana, bhASA, jIvAnAM bhedanuM kAraNa ka` ane te katu vaividhya, veAnAM rUpa, raMga, Ayu, rahevAnA sthAnA, yeAni-utpatti sthAne, janmanuM vaividhya, veAnAM nAno, cAritranuM vaividhya, vAnI mukti ane tene mA, jIvAnuM patana ane tenAM kAraNeA-ityAdi aneka viSayeA vistArathI ca`vAmAM Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 AvyAM che. kadAca ema kahI zakAya ke jaina AgamA e bhAratIya vavidyAmAM agrasara che. ane tema banavAnu kAraNa e che ke jaina AgamanuM dhyeya ahiMsAne jIvanamAM siddha karavAnuM hatuM eTale vidyA jANavI anivAyaeN hatI. te vinA ahiMsAnuM pAlana azakaya hatu. AthI sauthI prAcIna Agama AcArAMgamAM sauthI prathama jIvAnA nikAyanI ja carcA karavAmAM AvI che ane te badhA prakAranA jIvAnI hiMsAthI bacavAnA upadeza ApavAmAM AvyeA che. Ama sAmAnya rIte kahI zakAya ke jaina darzananI AdhArazilA to AgamA ja che. mAtra te te viSayanuM, vipratipatti TALIne, anya matamatAMtarAnuM nirAkaraNa athavA samanvaya karIne jaina saMmata mantavyAnI tArkika rIte siddhi karavAnu kA AgamamAM je na thayuM hatuM tenI pUrti karavAnu kArya jaina dArzanika granthAmAM thayu' che. AgameAnI vizeSatA e che ke tenA AdhAra Apta vacana che, jyAre phrAnika granthAmAM e Apta vacananI satyatA tarka dvArA siddha karavI e che. ane chatAM tarkanI maryAdA paNa jaina dArzanikAe svIkArI ja che. hetuvAda ane ahetuvAda e bannenA viSayA pRthak gaNyA che, e batAve che ke ta game teTaleA samartha hoya paNa evA keTalAka padArtho che jemA tarkanI gati eka maryAdA sudhI ja pahoMce che, te viSayanuM aMtima satya to AgamathI ja siddha thaI zake che, tarkathI nahi. Ama tarka e AgamanA upagRhaka banI zake, tenu samana karI zake paNa tethI viruddha jaI na zake-enI e maryAdA anya dArzanikeAnI jema jaina darzanamAM paNa svIkAravAmAM AvI ja che. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Agama (1) vyAkhyA pauruSeya-apauruSeya brAhmaNa dharmamAM veda-zrutinuM ane bauddha dharmamAM tripiTakanuM jevuM mahattva che tevuM ja jaina dharmamAM zrata-Agama-gaNipiTakanuM mahattva che. brAhmaNa dArzanika mImAMsakoe vedavidyAne sanAtana mAnI aparuSeya kahI che ane taiyAyikavaizeSika Adi dArzanikee vedane IzvarapraNIta kahyA che. kintu vastuta: jaIe to bannene mate e phalita thAya che ke vedaracanAno samaya ajJAta ja che. ItihAsa tenI bhALa ApI zakato nathI, AthI ulaTuM bauddha tripiTaka ane jaina gaNipiTaka pauruSeya che, IzvarapraNIta nathI ane tenI racanAnA kALanuM jJAna itihAsane che. manuSyapurANa priya che. A paNa eka kAraNa che ke veda apauruSeya mAnavAmAM AvyA. jenonI sAme paNa e AkSepa thaye ja haze ke tamArA Agama to navA ja che, ene keAI prAcIna mUlAdhAra nathI ane uttara ApavAmAM Avyo che ke dvAdazAMgabhUta gaNipiTaka kyAreya hatuM nahIM-ema nathI, ane kyAreya nathI-ema paNa nathI ane kyAreya nahIM paNa hoya--ema paNa nathI. e to hatuM, che ane haze. e dhruva che, niyata che, zAzvata che, akSaya che, avyaya che, avasthita che ane nitya che-juo samavAyAMgagata dvAdazaMgano paricaya tathA naMdIsUtra sU. 27. jyAre Avo uttara Apyo tyAre tenI pAchaLa tarka Avo hato - pAramArthika dRSTithI jovAmAM Ave to satya eka ja che, siddhAMta eka ja che. nAnA deza, kALa ane puruSanI dRSTie e satyane AvirbhAva nAnA prakAre thAya che paraMtu te badhA AvirbhAmAM eka ja sanAtana satya anusmRta che. e sanAtana satya pratye ja dhyAna devAmAM Ave ane AvirbhAvanA prakAranI upekSA karavAmAM Ave to e ja kahevuM paDe ke je kaI rAgadveSane jItIne-jina banIne Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 upadeza Apaze te AcAranA sanAtana satya-sAmAyika--samabhAva vizvavAtsalyavizvamaitrIne ane vicAranA sanAtana satya syAdAda, anekAMtavAda--vibhajyavAdanA ja upadeza Apaze. evA kAI kALa nathI jyAre ukta sanAtana satyanA abhAva hAya. eTale jaina Agamane A dRSTie anAdi anata kahevAmAM Ave che arthAt vedanI jema apauruSeya kahevAmAM Ave che. bRhatkalpa bhASya. gA. 202-3mAM kahevAmAM AvyuM che ke RSabhAditIrthaMkarAnI zarIrasa`patti ane vamAnanI zarIrasaMpattimAM atyaMta vailakSaNya hAvA chatAM e badhAnI dhRti, saMdhayaNa, zArIrika racanAnA vicAra karavAmAM Ave teA, tathA emanI AMtarika saMpatti-kevaLajJAnane vicAra karavAmAM Ave to e badhAnI yeAgyatAmAM kazA ja bheda na heAvAne kAraNe temanA upadezamAM kazA ja bheda hAI zake nahIM. vaLI khIjI vAta e paNa che ke saMsAranA prajJApanIya bhAvA te anAdi ana`ta che. eTale jyAre paNa kAI samyaphUjJAtA emanuM nirUpaNa karaze tyAre kALabhedane kAraNe nirUpaNamAM bheda paDaze nahI. A mATe ja kahevAmAM Avyu che ke dvAdazAMgI anAdi anaMta che. badhA ja tIthaMkarAnA upadezanI ekatAnuM udAharaNa zAstromAM paNa maLe che. AcArAMga (4-126)mAM, tathA sUtrakRtAMga (2-1-15/ 2-2-41)mAM kahevAmAM AvyuM che ke--je je arihaMto prathama thaI gayA che, je atyAre vidyamAna che, ane je bhaviSyamAM thaze--e badhAyaneA eka ja upadeza che ke kAI paNa prANa-jIva--bhUta--ane sattvanI hiMsA karA nahIM, temanI upara peAtAnI sattA jamAvA nahIM, emane gulAma banAvA nahI, ane temane satAve paNa nahIM, A ja dharmo dhruva che, nitya che, zAzvata che ane vivekI puruSoe batAvyA che. paraMtu je vyAvahArika dRSTithI jovAmAM Ave ke satyane AvirbhAva kayArUpe thayA, koNe karyAM, kayAre karyAM ane kevI rIte karyAM Adi. te jainAgama sAtpattika siddha thAya che, ane A ja dRSTie pauruSeya paNa che, AthI ja kahevAmAM AvyuM ke tavaniyamanANaruvakhaM ArUDho kevalI abhiyanANI / to muyai nANavuTTi bhavithajaNavibohaNaTTAe || ta buddhimaeNa paDeNa gaNaharA ginhira niravasesa N / titthayarabhAsiyAr3a gaMthaMti tao pavayaNA // Avazyakaniyukti 89-90 | Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArAMza che ke tapa-niyama-jJAnamaya vRkSa upara ArUDha thaIne anaMtajJAnI kevaLI bhagavAna bhavyajanAnA viSedha mATe jJAna-kusumanI vRSTi kare che. gaNadhara potAnA muddhinA paTamAM te badhAM ja kusumeAne jhIlIne pravacanamALA gUMthe che. 15 A prakAre jaina AgamanA viSe pauruSeya ane apauruSeyane su Mdara samanvaya sahaja rIte siddha thAya che ane AcAya hemacandrane-- "AdIpamAvyobha samasvabhAva syAdvAdamudrAnatibhedi vastu" A vicAra caritArtha thAya che. zvetA ane vaktAnI dRSTie vyAkhyA jaina dharmomAM bAhya rUparaganI apekSAe AMtarika rUparaMgane adhika mahattva ApavAmAM AvyuM che. A ja kAraNa che ke adhyAtmapradhAna dharmamAM jaina dharme sthAna prApta karyuM che. keAI paNa vastunuM mUlya tenI AdhyAtmika ceAgyatAne AdhAre nizcita thAya che. A ja kAraNe nizraya dRSTie tathAkathita jainAgamane paNa mithyAzruta kahevAmAM AvyuM che, jo tenA upayega kaI duSTa puruSe potAnA durguNNAnI vRddhi mATe karyAM hAya. ane ve paNa samyak zruta che, je kAI mumukSue tene upayAga me kSamAne prazasta karavAmAM karyAM hAya. vyAvahArika dRSTie bhagavAna mahAvIranA upadezane je sArasaMgraha che te ja jainAgama che--(naMdIsUtra 40, 41; bRhatkalpa bhASya--gA. 88) tAtparya e ja che ke nizcayadRSTie AgamanI vyAkhyAmAM zreAtAnI pradhAnatA che ane vyavahAradaSTie Agama viSe vaktAnu prAdhAnya che. zabda teA nirjIva che ane sa prakAranA sAMketika arthAnA pratipAdananI meAgyatA dharAvatA hAI sarvAMka paNa che, A paristhitimAM nizcayaSTie vicArIe te| zabdanuM prAmANya ke aprAmANya svata: nahIM kintu te zabdanA prayokatAnA guNa ke deSane kAraNe zabdamAM prAmANya ke aprAmANya nizcita thAya che. eTale ja ahIM e Avazyaka banI jAya che ke vaktA ane zrAMtA bannenI dRSTie Agama viSe vicAra karavAmAM Ave. jainee e ane dRSTie je vicAra karyAM che te AvA che : zAstranI racanA niSprayeAjana nahIM, paraMtu zrotAne abhyudaya ane zreyaskara Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 mArganuM pradarzana karavAnI daSTie thAya che, A vAta sarvasaMmata che. zAstranI upakArakatA athavA anupakAratA enA zabdo upara nirbhara nathI, paraMtu e zAstravacanone grahaNa karanAranI yogyatA upara paNa che. A ja kAraNa che ke eka ja zAstravacananA vividha ane paraspara virodhI artho karIne dArzanike vividha matavAdo UbhA karI de che. eka ja bhagavadgItA athavA eka ja brahmasUtra keTalA vidhIvAdanuM mULa banI gayA che. eTale zretAnI dRSTie kaI eka granthane niyamataH samyapha yA mithyA kahevo athavA kaI eka granthane jinAgama kahevo e bhramajanaka che. AvuM ja vicArIne jinAgamanuM mULa dhyeya - jIvonI muktinI pUti je kaI zAstrathI thatI hoya te badhA ja samyapha che, te badhA ja Agama che-AvuM vyApaka daSTibiMdu jenee svIkAryuM che. Ane anusarI vedAdi badhA ja zAstro jenone mAnya che. je jIvanI zraddhA samyapha hoya tenI samakSa game te zAstra Ave paNa te tene upayoga mokSamArgane prazasta karavAmAM ja karaze. ata: tenA mATe badhA ja zAstro prAmANika che, samyaka che. paraMtu je jIvanI zraddhA ja viparIta hoya arthAt jene muktinI kAmanA ja nathI, jene saMsAramAM ja sukha bhaMDAra najare paDe che tene mATe vedAdi to zuM paNa tathAkathita jenAgama paNa mithyA che, apramANa che. AgamanI A vyAkhyAmAM satyane Agraha che, sAMpradAyika kadAgraha nathI. have vaktAnI daSTie AgamanI je vyAkhyA karavAmAM AvI che ene vicAra karIe-vyavahAra dRSTie je badhA zAstro jenAgamAntargata che te badhAne vyavahAra dRSTi AgamAntargata gaNe che. arthAt jene loko vedAdithI judA evAM je kaI zAstrane prAmANika mAne che te badhA ja AgamAntargata che. AgamanI sAmAnya vyAkhyA te eTalI ja che ke-Aptavacana je che te Agama che-nyAyasUtra 1-1-7/tattvArtha bhASya 1-20. jenAsaMmata Apta koNa che? AnA uttaramAM kahyuM che ke jeNe rAgadveSa jItI lIdhA che evA tIrtha. kara-jina sarvajJa bhagavAna ApyuM che-naMdIsUtra 40. arthAt jinapadeza ja jenaAgama che. AmAM vaktAnA sAkSAt darzana ane vItarAgatAne kAraNe doSanI saMbhAvanA nathI rahetI, pUrvAparavirodha paNa nathI ane yuktibAdhA paNa nathI. AthI mukhyarUpe jinone upadeza-nAgama pramANa manAya che ane gauNarUpe tadanusAra zAstra. ahIM prazna thAya che ke jenAgamane nAme dvAdazAMgI Adi zAstra prasiddha che. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 te zuM te jinone sAkSAt upadeza che ? arthAt zuM jinAe ja tene granthabaddha karyo che ? A praznano uttara detA pUrve spaSTIkaraNa karI devuM jarUrI che ke atyAre upalabdha aMga Agama e svayaM gaNadharagrathita AgamonI saMkalanA che. prastutamAM jenonI tAttvika mAnyatA kevI che tene batAvIne upalabdha jenAgamonA viSe AgaLa vizeSa vicAra karavAmAM Avaze. jaina anuzruti ukta praznano uttara Avo de che-jina bhagavAna upadeza ApIne-tatva ane AcAranA mULa siddhAMtane nirdeza karIne kRtakRtya thaI jAya che. e upadezane jevuM ke pUrvamAM ulikhita rUpakamAM batAvyuM che-gaNadhara athavA viziSTa prakAranA sAdhaka granthanuM rUpa Ape che. phalitArtha che ke granthabaddha upadezanuM je tAtparya che tenA praNetA jina-vItarAga-tIrthakara che, paraMtu je rUpamAM e upadeza granthabaddha thayo che yA sUtrabaddha thayo che te zabdarUpanA praNetA gaNadhara ja che- atyaM mArA carA mutta vaMti paNa nirAM ! -Ava. ni. 92 jenAgama tIrthaMkarapraNIta (nandI. sa. 40) je kahevAmAM Ave che enuM tAtparya e ja che ke teo granthArthapraNetA che, sUtrakAra nathI. pUrvokta vivaraNathI e spaSTa thAya che ke sUtra athavA grantharUpe upasthita jenAmenuM prAmANya gaNadharapraNIta hovAthI nahIM paraMtu tenA arthanA praNetA tIrthakaranI vItarAgatA ane sarvArthasAkSAtkAritAne kAraNe che. jenazratinA anusAra tIrthakara jevA ja anya pratyeka buddha dvArA ukta Agama paNa pramANa che ja-(mUlAcAra 5. 80; jayadhavalA pR. 153; ghaniceti TIkA pa. 3. jaina paraMparA pramANe kevaLa dvAdazAMgI AgamAntargata nathI kAraNa ke gaNadharakRta dvAdazAMgIthI judA evA aMgabAhya gaNAtA anya zAstro paNa AgamarUpe mAnya che; paNa te gaNadharakRta to nathI ja. kAraNa ke jaina paraMparA pramANe gaNadhare te mAtra dvAdazAMgInI ja racanA kare che. AthI aMgabAhya gaNAtA AgamonI racanA gaNadharabhinna sthavira kare che evI mAnyatA che-vizeSAvazyaka Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya gA. 550, bRhatka5bhASya gA. 144, tattvArthabhASya 1-20, sarvArthasiddhi 120. AvA aMgabAhya AgamonI racanA karanArA sthavire be prakAranA chesaMpUrNa zrutajJAnI ane dazapUrvI. saMpUrNa zrutajJAnI eTale caturdazapUrvI jene zrutakevaLI paNa kahevAmAM Ave che, teo gaNadharaprabhuta saMpUrNa dvAdazAMgInA sUtro ane artha viSe vizeSata: nipuNa hoya che. uparAMta bhagavAna mahAvIra pUrvanA Agama je pUrvane nAme prasiddha che temAM paNa nipuNa hoya che. A pUrvanI saMkhyA cauda che. Ama dvAdazAMgI ane pUrvanA jJAtA hovAthI teo je kAMI lakhe temAM zAstravirodha hovAne avakAza nathI. jinota viSayono saMkSepa athavA vistAra karIne tatkAlIna samAjane anukULa grantharacanA karIe ja temanuM prayojana hoya che. AthI temaNe racela granthane jena saMdhe sahaja bhAve AgamamAM samAviSTa karI lIdhA che. AnuM prAmANya svataMtra bhAve nahIM paNa gaNadharapraNIta Agama sAthe avisaMvAdane kAraNe che. saMpUrNa zrutajJAna jeNe hastagata karI lIdhuM hoya ane jene kevaLInA vacana, sAthe virodha na hoya tenA viSe AvI dalIla paNa karavAmAM AvI che ke badhA ja padArtho vacanagocara thavAnI yogyatA dharAvatA nathI. saMpUrNa yano Deka aMza ja tIrthakaranA vacanano viSaya bane che-pRhakalpabhASya gA. 64. A vacanarUpa dravyAgama zrutajJAnane je saMpUrNa bhAve hastagata karI le che, te ja to zrutakevaLI kaheva ya che. AthI je vastu tIrthaMkare kahI hoya tene zratakevaLI paNa kahI zake che-pRhakalpabhASya gA. 963, 966. A daSTie Agama racanAmAM kevaLI ane zrutakevaLImAM koI aMtara na hovAthI bannenuM prAmANya samAnarUpe che. kAlakrame vIrani. 10 varSa pachI, matAMtare 162 varSa pachI jainasaMghamAM zrutakevaLIne paNa abhAva thaI gayo ane kevala dazapUrve ja rahyA. tyAre temanI vizeSa yogyatAne dhyAnamAM laIne dazapUrva dharathita jainagranthano jaina AgamomAM samAveza karI dIdho. AnuM paNa prAmANya to sva bhAve nahIM paNa gaNadharapraNIta Agamo sAthe avisaMvAdane kAraNe ja che. jananI mAnyatA che ke caturdazapUrva dhara ane dazapUrvadhara te ja sAdhaka thaI zake che jemanAmAM nizcitarUpe samyagdarzana hoya che--bRhakalpa bhASya gA. 132, Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 1 AthI temanA granthomAM Agama vidhI mantavya hevAnI saMbhAvanA ja rahetI nathI. A ja kAraNe kAlakrame temanA granthone paNa AgamamAM samAviSTa karI levAmAM AvyA. AgaLa cAlatA keTalAka Adeze jenuM samarthana koI zAstramAM ne maLatuM hoya paraMtu viree pitAnI pratibhAne baLe koI eka viSayamAM saMmati ApI hoya-temano paNa samAveza aMgabAhya AgamamAM karI levAmAM Avyo che. ATaluM ja nahIM keTalAka muktakane paNa AgamamAM sthAna maLI gayuM che - bRhatkalpa bhASya gA. 144 ane tenI TippaNuM, vizeSAvazyaka bhASya gA. 55. Adeza ane mukataka AgamAntargata che ke nahIM A bAbatamAM digaMbara paraMparA mauna che. kintu gaNadhara, pratyeka buddha caturdazapUvI, ane dazapUrvI dvArA grathita badhAM ja zAstro AgamamAM samAviSTa che A bAbatamAM banne paraMparA ekamata che. A badhI carcAthI eTaluM to spaSTa che ke satyano AvirbhAva nirjIva zabdamAM nahIM paraMtu sajIva-AtmAmAM thAya che. AthI koI pustaka-pAnAnuM mahattva tyAM sudhI ja che jyAM sudhI te AtmonnatinuM sAdhana banI zake che. A dRSTie saMsAranuM samagra sAhitya jaino mATe upAdeya thaI zake che kAraNa ke egya ane vivekI AbhA mATe game tyAMthI paNa potAnA kAmanI vastu zodhI levI saraLa che. kintu avivekI ane agyane mATe Aja mArga bhayamukta nathI. ATalA mATe ja jana RSioe vizva sAhityamAMthI cUMTIne keTalAka aMzone ja jine mATe vyavahAramAM upAdeya batAvyA ane temane ja jana AgamamAM sthAna ApyuM. cUMTaNIno mULa siddhAMta e che ke-e ja viSayano upadeza upAdeya banI zake che jeno vaktAe svayaM yathArtha sAkSAtkAra karyo hoya eTaluM ja nahIM paNa tene yathArtharUpe kahyuM paNa hoya-evI kaI vAta pramANa mAnI ja zakAya nahIM jenuM mULa ukta prakAranA upadezamAM na hoya athavA je tenI sAthe saMgati dharAvatI na hoya. je yathArthadarza nathI paNa yathArtha zretA (zrutakevalI-dazapUva) che temanI paNa e ja vAta pramANa mAnavAmAM Ave che ke je temaNe yathArthadarzI pAsethI sAkSAta athavA paraMparAthI sAMbhaLI hoya. amRta kahevAne temane adhikAra nathI. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAtparya ATaluM ja che ke koI paNa vAta tyAre ja pramANa mAnI zakAya che tenuM yathArtha pratyakSa jJAna keIne paNa thayuM hoya. Agama te ja pramANa che je pratyakSamUlaka hoya. AgamaprAmANyanA A siddhAntAnusAra pUrvokta Adeza AgamAMtagata thaI zake nahIM. digaMbaroe to amuka samaya pachI tIrthaMkarapraNIta Agamane sarvathA lepa ja mAnyo che. ata: Adezane AgamAntargata karavAnI AvazyakatA ja rahI nahIM. kintu vetAmbaroe AgamonuM saMkalana karI surakSita rAkhavAne jyAre prayatna karyo tyAre jaNAya che ke temanI sAme evI ghaNI bAbato AvI je pUrvAcAryo dvArA paraMparAthI prApta to hatI paNa jeno mUlAdhAra tIrthakaronA upadezamAM hato nahIM. AvI vAtone paNa surakSAnI dRSTie AgamamAM sthAna ApyuM, sAthe ja temane Adeza ke muktaka saMjJA ApI anya AgamothI temanuM pArthakya paNa sUcita karI dIdhuM. (2) surakSAmAM bAdhAo RgU Adi vedonI surakSA bhAratIonuM eka adbhuta parAkrama che. Aje paNa bhAratamAM evA seMkaDe vadapAThI maLe che jeo AdithI aMta sudhI vedonuM uccAraNa karI zake che. emane vedanA pustakanI AvazyakatA nathI. vedanA arthanI paraMparA temanI pAse nathI paNa vedapAThanI paraMparA to avazya che. jenoe paNa potAnA Agama granthone surakSita rAkhavA evo ja prabaLa prayatna bhUtakALamAM karyo che. kintu je rUpamAM bhagavAnanA upadezane gaNadharoe grathita karyo hato te ja rU5 Aje ApaNI samakSa nathI. AgamanI bhASAmAM, te prAkRta hoI parivartana thavuM svAbhAvika che. ata: brAhmaNanI jema jainAcArya ane jena upAdhyAya aMgagranthanI akSaraza: surakSA karI zakyA nathI. ATaluM ja nathI paNa keTalAka mULa granthAne saMpUrNa bhUlI gayA che ane keTalAka granthane vikRta karI dIdhA che. chatAM eTaluM to kahI zakAya che ke aMgono adhikAMza je Aje upalabdha che te bhagavAnanA mULa upadezathI ThIka ThIka najIka che. emAM parivartana ane parivardhana thayuM che kintu samagrabhAve te navo ke kapolakapita che-ema to kahI zakAya tema nathI. kAraNa ke jainasaMghe te samagra zratane surakSita rAkhavA mATe puna:puna: je prayatno karyA che ene sAkSI je ItihAsa che tene maTADI zakAya tema nathI. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUtakALamAM je bAdhAo jenazrutanA nAzamAM kAraNa banI, zuM tevI bAdhAo vedano nAza karavAmAM samartha na banI? zuM kAraNa che ke jenazratathI paNa prAcIna veda to surakSita rahI zakyA ane jenazrata saMpUrNa nahIM to adhikAMze naSTa thaI gayuM ? A praznono uttara saraLa che vedanI surakSAmAM banne prakAranI paraMparAe sahakAra Apyo che. janmavaMzanI apekSAepitAe putrane ane eNe potAnA putrane tathA vidyAvaMzanI apekSAe gurue ziSyane ane teNe paNa pitAnA ziSyane vedanI zikSA ApI vedapAThanI paraMparAne avyavahita gatithI cAlu rAkhI che. kintu jenAgamanI rakSAmAM janma vaMzane kaI ja sthAna nathI. pitA pitAnA putrane nahIM paNa ziSyane bhaNAve che. ataH kevaLa vidyAvaMzanI apekSAe jenazrutane surakSita rAkhavA prayatna thaye che. A ja kSati jenazratanI avyavasthAmAM kAraNa thaI che. brAhmaNane potAno ja suzikSita putra ane tevo ja suzikSita brAhmaNa ziSya prApta karavAmAM kAMI kaThinAI nathI. kintu jena zramaNane mATe pitAno suzikSita putra jenazrutano adhikArI nathI, je te zramaNa thayo na hoya. ane azikSita paNa zramaNa, putra na hoya chatAM je ziSya hoya to te ja jenazratano adhikArI banI jAya che. vedanI surakSA eka varNa vizeSa dvArA thaI che, jene svArtha vedanI surakSAmAM ja hato. jenazratanI rakSA te prakAre kaI eka varNane adhIna hatI nahIM kintu cAreya varNamAMthI je ke manuSya je jene zramaNa banI jAya che to te ja jenazratane adhikArI banI jAya che. vedano adhikArI brAhmaNa adhikAra pAmIne tethI mukta thaI zakato nathI. arthAta tene mATe jIvananI prathamAvasthAmAM niyamita: vedAdhyayana karavuM te anivArya hatuM, anyathA brAhmaNa samAjamAM tenuM koI sthAna hatuM nahIM. AthI viparIta jenazramaNane janakRtano adhikAra to maLI jAya che paNa aneka kAraNe te, te adhikArano upabhoga karI zakato nathI. brAhmaNa mATe vedAdhyayana sarvasva hatuM. kintu jenazramaNa mATe AcAra-sadAcAra ja sarvasva che. ata: kaI maMdabuddhi ziSya saMpUrNa zratano pATha na karI zake te paNa tene mekSamAM kazI bAdhA nathI ane ahika jIvana paNa sadAcArane baLe vItI jAya che. jene sUtrane dainika kriyAmAM vizeSa upayoga paNa nathI. eka sAmAyika pada mAtrathI paNa mokSa mArga jyAM sulabha hoya tyAM viralA ja saMpUrNa zratadhara banavA prayatna kare to temAM kAMI Azcarya nathI. adhikAMza vedika sUktono upayoga nAnA prakAranA kriyAkAMDamAM thAya che. jyAre mAtra thoDAM ja jainasUtrono upayoga Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNane pitAnA dainika jIvanamAM che. zuddha jJAna-vijJAnamAM rasa hoya to jenA zruta samudramAM magana thaI javAnI saMbhAvanA che. anyathA Agamane adhikAMza jANyA vinA ja zramaNajIvanano rasa maLI zake che. potAnI smRtimAM bhAra ApyA vinA paNa pustakomAM tene lipibaddha karIne AgamanI surakSA zakya hatI paNa tema karavAmAM aparigrahavratano bhaMga temane asahya hato. evuM karavAmAM temane asaMyama dekhAya. ( 3gp bentaasaMgamo mavaDu - daza.cUNi pR. 21) ane jyAre temaNe pitAne aparigrahavratamAM thoDI DhIla mUkI tyAre to adhikAMza Agama naSTa thaI cUkyA hatA. prathama je pustaka parigrahane asaMyamanuM kAraNa mAnavAmAM AvyuM hatuM tene ja saMyamanuM kAraNa mAnavuM paDayuM-(vADha dhuLa vaDu vALavALA avochittinimitta voTTamAilsa vothag nama mADu-dazavai.cUNi pR. 21) kAraNa ke je AvuM na kahe te mRta vinAzano bhaya hato. kintu have zuM thaI zake tema hatuM ? je kAMI temaNe khoyuM hatuM te to maLI zake tema hatuM ja nahIM, paNa lAbha eTale avazya thayo ke temaNe pustaka parigrahane saMyamanuM kAraNa svIkAryuM, tyAre je kAMI Agama surakSita hatA te bacI gayA. adhika hAni thaI nahIM. Ama AcAranA niyamone zratanI surakSAnI dRSTie DhIlA karavA paDyA. zrutarakSA mATe keTalAya apavAdo paNa svIkAravAmAM AvyA. denika AcAramAM paNa zrata svAdhyAyane mahattva ApavAmAM AvyuM. ATaluM karavA chatAM je maulika kSati hatI tenuM to nivAraNa thayuM ja nahIM. kAraNa ke guru pitAnA zramaNa ziSyane ja jJAna AvI zake che te niyamamAM to apavAda thayo ja nahIM. AthI adhyetA zramaNanA abhAvane kAraNe gurunA sAthe ja jJAna paNa cAlyuM jAya to temAM zuM Azcarya ? ghaNuM kAraNe, khAsa karI jenazramanI kaThora tapasyA ane atyaMta kaThina AcArane kAraNe anya bauddhAdi zramaNanI jema jena zramaNasaMdhanuM saMkhyAbala prAraMbhathI ja ochuM rahyuM che. AvI sthitimAM kaMThasthanI to vAta javA daIe paNa valabhImAM likhita sakaLa granthanI paNa surakSA thaI na zake temAM Azcarya zuM che ? (3) vAcanAo (a) pATaliputranI prathama vAcanA bauddha ItihAsamAM bhagavAna buddhanA upadezane vyavasthita karavA mATe traNa saMgatio thaI che e vAta prasiddha che. A ja prakAre bhagavAna mahAvIranA Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezane paNa vyavasthita karavA mATe jaina AcAryoe maLIne traNa vAcanAo karI hatI. jyAre paNa AcAryoe joyuM ke zrutane hAsa thaI rahyo che tyAre AcAryoe ekatra thaIne tene vyavasthita karavA prayatna karyo che. bhagavAna mahAvIranA nirvANa pachI aMdAje 160 varSe pATaliputramAM lAMbA samaya sudhInA dubhikSane aMte jaina zramaNasaMgha ekatra thayo. e kALe madhyadezamAM anAvRSTine kAraNe jainasaMgha vighaTita avasthAmAM hato, AthI aMga Agama zAstranI duravasthA thAya e svAbhAvika che. ekatra thayelA zramaNoe ekabIjAne pUchI pUchIne 11 aMgone vyavasthita karyA paraMtu jaNAyuM ke upasthitamAMnA keIne paNa saMpUrNa bAramA aMganuM jJAna nathI. te samaye daSTivAdanA jJAtA AcArya bhadrabAhu hatA paraMtu temaNe 12 varSa mATe vizeSa prakAranA gamArganI ArAdhanAmAM mana parovyuM hatuM. eTaluM ja nahIM paNa teo nepAlamAM hatA. AthI saMghe sthUlabhadrane bIjA aneka sAdhuo sAthe daSTivAdanI vAcanA mATe bhadrabAhu pAse mokalyA. A badhAmAM kevala sthUlabhadra ja dRSTivAda grahaNa karavAmAM samartha siddha thayA. sthUlabhadra dazapUrvenuM jJAna laI lIdhA pachI pitAnI zrutalabdhinI siddhine prayoga karyo. A vAtanI jANa jyAre bhadrabAhune thaI tyAre temaNe AgaLa bhaNAvavAnuM baMdha karI dIdhuM. sthUlabhadranI ghaNI samajAvaTa pachI teo rAjI thayA ane zeSa cArapUrve mAtra sUtrarUpe bhaNAvyA paNa tenI anujJA eTale ke bIjAne bhaNAvavAnI chUTa ApI nahIM- (AvazyakaNi bhA 2. pR. 187, tilyogolIya gA. 801-2, vIranirvANasaMvata aura jena kAlagaNanA pR. 94). pariNAma e AvyuM ke sthUlabhadra sudhI zramaNasaMdhamAM caudapUrvenuM jJAna rahyuM paNa temane mRtyu pachI 12 aMgamAMthI 11 aMga ane bAramA aMgamAMthI mAtra dazapUrvanuM jJAna zeSa rahyuM. sthULabhadranuM mRtyu vIrani. 215 varSa pachI (matAMtare 219) thayuM.-(zrI kalyANa vijayanA mate mRtyu nahIM paNa yugapradhAna padane aMta. (vIrani. pR0 62). vAstavika dRSTie joIe to sthUlabhadra paNa zrutakevaLI to nahIM kAraNa ke temaNe dazapUrvanuM sUtra ane artharUpe adhyayana karyuM hatuM. paNa zeSa cAra pUrva to mAtra sUtrarUpe bhaNyA hatA. tenA arthanuM jJAna temane bhadrabAhue ApyuM ja na hatuM. AthI zvetAmbarone mate eTaluM ja kahevuM paDe ke bhadrabAhunA mRtyunI sAthe ja arthAt virani. 170 varSa pachI zrutakevalIno lepa thayo hato. arthAta Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e pachI saMpUrNa mRtanuM jJAna koIne paNa hatuM nahIM. digaMbaree zrata kevalIno lepa vIra. ni. 162 varSe mAnya che. bannenI mAnyatAmAM Ama mAtra ATha varSane pharaka che, A bhadrabAhu sudhInI banenI paraMparA A pramANe che zvetAmbara (InDiya enTI bhA. 11, pR. 245) sudharmA jabU digabara (dhavalA pu. 1. prastA vinA pR. 26) kevalI- gautama 12 varSa sudhamAM 12 , jaMbU 38 zrutakevalI- viSaNa 14 , nandimitra 16 , aparAjita 22 ,, govardhana 19 ,, bhadrabAhu 29 , prabhava zayyabhava yazobhadra saMbhUtivijaya bhadrabAhu 162 varSa 170 varSa sArAMza che ke bhadrabAhu pachI eTale ke prathama vAcanAnA phaLarUpe jainasaMdha pAse 11 aMga ane dazapUrvanuM jJAna upalabdha hatuM. anuga pRthakkaraNa ane pUrvone vicheda vetAmbarane mata dazapUrvenI paraMparAne aMta AcArya vajanI sAthe thayo. AcArya vajanuM mRtyu vikrama 114 mAM thayuM arthAta vIrAta 584; AthI viruddha digaMbaranI mAnyatA che ke aMtima dazapUrva dharmasena thayA ane vIrAt 345 pachI dazapUrvIne vicacheda thaye. arthAt digaMbarane mate zrutakevalIno viccheda zvetAmbaramatanI apekSAe ATha varSa vahelo thayo ane dazapUvane viccheda 239 varSa vahela. tAtparya ke zruta vicchedanI gati digaMbara mate tIvra che. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zvetAmbarA ane digaMbarAne mate pUrvI enI sUci A pramANe che-- zikhara zvetAmbara vizAkhAcAya preAli kSatriya yasena nAgasena siddhArtha kRtiSeNa vijaya buddhiliMga deva dharma sena 10 varSa 19 17 21 18 17 1 13 20 14 16 dr " d 34 dz ,, 23 ,, "" "" 27 183 varSa +1}R = 345 sthUlabhadra mahAgiri suharatana guNasuMdara kAlaka kadila (sAMDilya) revatimitra A mag dha 37 bhadragupta zrIgupta va 45 varSI 30 4 44 41 "" .. .. . 38 36 20 24 .. 39 15 36 .. , 29 22 .. 38 uparyukta sUci mATe jue dhavalA pu. 1. prastAvanA pR* 26 ane merutu ga-vicAra zreNI tathA vIrani. sa. pR. 64. 414 varSa +170=504 A vajra pachI ArakSita thayA. teo 13 varSI yugapradhAna rahyA. emaNe bhaviSyamAM mati-medhA-dhAraNa zaktithI rahita evA ziSyAne jANIne anuyAganuM vibhAjana karyuM. atyAra sudhI koI eka sUtrane anuyAga--vyAkhyA cAra prakAre thatI hatI. tenA badale temaNe vibhAga karI ApyA ke amuka sUtranI vyAkhyA kevala kAI eka anuyAgane anusarI thaze. ane vidhAna karyuM ke caraNakaraNAnuyAgamAM kAlikazruta eTale ke 11 aMga, mahAkapazruta ane cheda sUtrane samAveza karyAM. dha kayAnuyAgamAM RSibhASita Adine; gaNitAnuyAgamAM sUrya prAptine, ane dravyAnuyAgamAM dRSTivAdane samAveza karyAM- Avazyakaniyukti gA0 763777; vizeSA. gA. 2284-2295. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 A rakSitapUrve AvA koI vibhAga hatA nahIM. vaLI tyAra sudhI pratyeka sUtra mATe nayAvatAra karavAnuM paNa anivAryuM hatu. paraMtu jyArathI anuyAgAnu pAThya thayuM tyAra pachI nayAvatAra anAvazyaka mAnavAmAM Avyo --Ava. ni. 762: vizeSA0 2279. ArakSita pachI zrutanuM paThana-pAThana pUrvavat rahyuM nahIM hoya ane temAM zithilatA paNa AvI gaI haze. AnI pratIti uparanI carcAthI spaSTa thaze. AthI zrutamAM uttarAttara hrAsa thAya e paNa svAbhAvika che. svayaM ArakSita paNa mAtra navapUrva saMpUrNa jANatA ane dazamAM pUrvanA aMzane ja--vizeSA TI, gA. 2511, pote jANatA hatA eTaluM saMpUrNa zruta Aya rakSita paNa peAtAnA ziSyAne ApI zakavA nahI", emanI carita kathAmAM kahevAmAM AvyuM che ke temanA ziSyAmAM mAtra duClikA puSpamitra ja saMpUrNa navapUryAM bhaNavA sama thayA. paNa teo paN anabhyAsane kAraNe navamapU bhUlI gayA-(vizeSA. TI. 2511) ane A rIte uttarAttara pUrvanA vizeSa pAThakAne hrAsa thaIne aMte eka samaya evA AvyA jyAre pUrvAMnuM vizeSajJa koI na rahyuM. AvI sthiti vIranirvANa pachI hajAra varSe thaI-(bhagavatI TIkA 2.8; sattarIsayaThANuM 327) ane digaMbara mate vIranirvANa pachI 683 varSe thaI. (a) mAthurIvAcanA nandIsUtranI zUNi (pR. 8)mAM ullekha che ke khArava nA dukALane kAraNe grahaNa-guNana--anuprekSAnA abhAve sUtra naSTa thayAM. Aya skalinI adhyakSatAmA khAra varSoMnA dukALa pachI sAdhusa dha mathurAmAM ekatra thayA ane jene je yAda hatu. tenA AdhAre kAlikazruta-aMgAne vyavasthita karavAmAM AvyA. kAraNa ke A vAcanA mathurAmAM thaI tethI te mAthurI vAcanAnA nAme eALakhAya che. keTalAkanu kahevu che ke sUtreA naSTa thayA na hatA paNa pradhAna anuyAgadharAnA abhAva thaI gayA hatA. mAtra dila AcAya ja kheMcI gayA hatA. je anuyeAgadhara hatA, temaNe kAraNa ke mathurAmAM khIjA sAdhuene anuyAga ApyA hatA tethI mAthurI vAcanA kahevAI. AthI ATaluM te spaSTa thAya che ke khIjIvAranA dukALane kAraNe zrutanI duravasthA thaI gaI hatI. A vakhatanI saMkalanAnuM zreya ka dilane che. munizrI kalyANavijayajIe AcAya skaMdilanA yugapradhAna kAla vIrani. 827 thI 840 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 mAnyo che. AthI A vAcanA A kALamAM ja kyAreka thaI haze (vIrani. pR. 104) A vAcanAnA phaLa svarUpe Agama lakhavAmAM paNa AvyA. (ka) vAlajIvAcanA - jyAre mathurAmAM vAcanA thatI hatI te ja samaye valabhImAM paNa nAgArjuna AcArye zramaNasaMdhane ekatra karyo hato, ane temane tathA ekatrita saMghane je kAMI Agama ane tenA anuga viSe yAda hatuM te lakhI levAmAM AvyuM, ane prakaraNa granthonI paNa noMdha laI levAmAM AvI, ane vistRta viSaya viSe pUvapara saMbaMdhane anusarI vyavasthita karIne tadanusAra vAcanA ApavAmAM AvI. (vIrani. pra. 110). AmAM pramukha nAgArjuna hatA tethI A vAcana nAgAjunIya vAcanA tarIke oLakhAya che. (3) devagiNinuM pustaka lekhana uparyukta vAcanAo pachI lagabhaga doDhase varSa vItI gayA hatA tyAre karI valabhInagaramAM devardhigaNi kSamAzramaNanA adhyakSapade zramaNasaMdha ekatra thayo ane pUrvokta bane vAcanAomAM lakhAyela siddhAMto uparAMta je je grantha ke prakaraNa vidyamAna hatA e badhAne lakhIne surakSita karavAno nizcaya karavAmAM Avyo. A zramaNa samavasaraNamAM banne vAcanAono samanvaya karavAmAM Avyo ane yathAsaMbhava bhedabhAva dUra karIne ekarUpatA lAvavA prayatna karavAmAM Avyo. ane je mahatvanA pAThabheda hatA temane pAThAMtara' tarIke nirdeza karavAmAM Avyo. A pAThAMtare kavacita mULamAM, paNa moTe bhAge cUNimAM jovA maLe che. keTalAka grantha eka ja vAcanAmAM hatA temane paNa jemanA tema svIkArI levAmAM AvyA (vIrani. pR. 112). A ja kAraNa che ke mULa ane caNi jevA TIkAgranthamAM "vAyAMtare puLa" athavA "nAgAjunIyAstu paThanti' jevA ullekha maLe che.-vIrani. pR. 116. A ghaTanA vIranirvANa 980mAM banI ane matAntare 993 mAM banI. naMdIsUtramAM Agama granthanI je sUcI ApavAmAM AvI che tene je vAlabhI vAcanAmAM pustakArUDha badhA ja AgamonI sUcI mAnavAmAM Ave to kahevuM joIe ke ghaNuM Agame te lekhanasamaya pachI paNa naSTa thaI gayA che. khAsa karI prakIrNaka to aneka naSTa thaI gayA. kevala vIrastavanAmaka eka prakIrNaka Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ane piMDa niyukti evAM che, je nandIsatramAM ulikhita nathI kintu zvetAmbarane AgamarUpe mAnya che. (4) pUrvane AdhAre prathita anya digaMbara ane zvetAmbara bannene mate pUrvene viccheda thaI gayo che paraMtu pUrvagata viSayane sarvathA lepa thayo che ema nathI. kAraNa ke bane saMpradAyomAM keTalAka evA grantha ane prakaraNe vidyamAna che jeno mUlAdhAra pUrva batAvavAmAM Ave che. digambara AcAryoe te pUrvane AdhAre ja khaMDAgama ane kaSAya pAhaDanI racanA karI che e batAvavAmAM Avaze. A viSe ahIM prathaya zvetAmbara mAnyatA viSe kahevAmAM Ave che vetAaone mate daSTivAdamAM ja saMpUrNavAmayane samAveza che. kintu durbaLamati puruSa ane strIo mATe dRSTivAdanA viSayane laIne ja zeSa grAnI saraLa racanA karavAmAM Ave che -(vizeSA. gA. 551-2; bRhatka95 bhASya gA, 145-67) A matane AdhAre ja sUcita karavAmAM AvyuM che ke gaNadhare sarva prathama pUrvanI, je daSTivAdane ja eka bhAga che, tenI racanA kare che ane e ja pUrvane AdhAre zeSa aMgonI racanA kare che-naMdI cUrNi pR. 56, Ava. ni. ra92-3; AthI ulaTo mata che ke sarva prathama AcArAMganI racanA gaNadhara kare che ane pachI bAkInA aMgenI-AcA. ni. 8-9, AcA. cU. pR0 3; dhavalA pu. 1, pR. 65. prathama mata ucita jaNAya che paNa enuM tAtparya eTaluM samajavuM joIe ke vartamAna AcArAMga AdithI pahelA je zrutajJAna hatuM te ja pUrvane nAme oLakhAya che. ane tene ja AdhAre bha. mahAvIranA upadezane dhyAnamAM laI dvAdazAMganI racanA thaI ane te pUrvene paNa bAramAM aMganA ekadezarUpe samAvI levAmAM AvyA. pUrvanA AdhAre ja jyAre saraLa grantho banyA tyAre pUrvanA adhyayana-adhyApanamAM rUci ochI thAya te svAbhAvika che ane A ja kAraNa che ke sarva prathama viccheda pUrvano ja thayo. - A te eka sAmAnya siddhAnta thayo paNa keTalAka grantha ane prakaraNane viSe spaSTa kahevAmAM AvyuM che ke tenI racanA amuka pUrvane AdhAre thaI che. ahIM e granthonI sUcI ame ApIe chIe jethI pratIta thaze ke kevala SakhaMDAgama ane kaSAyaprAbhUtanI ja racanA pUrvene AdhAre karavAmAM AvI nathI. paraMtu zvetAmbarAna aneka grantha evA che jene AdhAra pUrva che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. mahAkA5 zrata nAme AcArAMganA nizItha adhyayananI racanA pratyAkhyAnapUrvanI tRtIya AcAra vastunA vIsamA pAhuDane AdhAre thaI che - AcA. ni. 291 2. dazavaikAlikane dharmaprajJapti nAmanA adhyayananI racanA AtmapravAda pUrvamAMthI piDeSaNa adhyayananI karmapravAda pUrvane AdhAre, vAkyazuddhi adhyayananI satyapravAda pUrvane AdhAre, ane zeSa adhyayanonI racanA navamAM pratyAkhyAna pUrvanI tRtIya vastunA AdhAre thaI che. AnA racayitA zayaMbhava che-daza. ni. 14-17. 3. AcArya bhadrabAhue dazAzrutaskaMdha, kalpa ane vyavahAra sUtranI racanA pratyAkhyAna pUrvane AdhAre karI che. 4. uttarAdhyayananuM parISahAdhyayana karmapravAdapUrvamAMthI uddadhRta che. A uparAMta AgametaramAM khAsa karI karma sAhityane adhikAMza pUrvamAMthI udhRta che. kintu ahIM enI carcA aprastuta che. (5) jenAgonI sUci : 12 aMga have ApaNe e joIe ke vartamAnamAM kayA kayA grantho jeno dvArA vyavahAramAM AgamarUpe mAnavAmAM AvyA che ? digambara, zvetAmbara mUrtipUjaka ane sthAnakavAsI tathA terApaMthI-A cAreya saMpradAyamAM e bAbatamAM to vivAda che ja nahIM ke vidyamAna sakala zratano mULAdhAra gaNadharapraNIta dvAdazAMga che. badhA ja saMpradAyamAM bAreya aMgonA nAma viSe paNa vivAda nathI. e bAra aMga A pramANe che 1. AcAra, 2. sUyagaDa, 3. ThANa, 4. samavAya, 5. viyAhapaNatti, 6. nAyAdhammakahA, 7. uvAsagadasA, 8, aMtagaDadasA, 9. anuttaravavAIyadA, 10. pahAvAgaraNa, 11. vivAgasUya, 12. diThivAya. cAreya saMpradAyone mate aMtima aMga diThivAyano lepa sarvaprathama thayo che. digambaramate zratane vida digambarenuM kahevuM che ke vIranirvANa pachI zrutane krame karI hAsa thatAM thatAM 683 varSa pachI kaI aMgadhara ke pUrvadhara AcArya rahyo nathI. kevala aMga Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane pUnA aMza mAtranA jJAtA AcArya thayA. aMga ane pUMdharanA azudhara AcAryAMnI paraMparAmAM thanAra puSpadana ane bhUtabali AcAryAe SaTsa DAgamanI racanA khIjA agrAyaNIya pUnA azane AdhAre karI ane AcAya guNadhare pAMcamApUrva jJAnapravAdanA aMzane AdhAre kAyapAhuDanI racanA karI--dhavalA pu. 1, pR. 71; dhavalA pR. 87. A baMne prathAne digambara sa`pradAyamAM AgamanuM sthAna prApta che. zikharamate aMgagama lupta thaI gayA che. diga'kharamate vIranirvANa pachI je krame zrutaneA viccheda thaye te nIce mujaba ApavAmAM Ave che-- 32 3 kevalI--gautamAdi pUrvokta 5 zrutakevalI pUrvokta 11 dazapUrvI 5 ekAMdazAMgadhArI nakSatra, jasapAla (jayapAla), pAMDu, dhruvasena, ka sAcAya 4 AcArAMgadhArI--subhadra, yazeAbhadra, yazAkhAhu, lAhAcAya d d 367-8. dara varSa 100 3, 183 220 2 683 varSa A sUci mATe jue--jayadhavalA prastAvanA pR. 49. 118 mR diga'arAnA agabAhya granthA ukta aMgathI atirikta 14 aMgabAhya AgamAnI racanA paNa sthavirAe karI hatI. AvI mAnyatA chatAM digaMbarInuM kahevuM che ke aMgamAdyane paNa leApa thaI gayA che. e 14 agakhAdyanA nAma A pramANe che-- 1 sAmAyika, 2 catuviMzavistava, 3 vaMdanA, 4 pratikramaNa, 5. vaiyika, 6 kRtika, cha zavaikAlika, 8 uttarAdhyayana, 9 kapavyavahAra, 10 kalpAkalpika, 11 mahAkalpika, 12 puDarIka, 13 mahApuDarIka, 14 nizIthikA-~ A mATe jIe-jadhavalA pR. 25, dhavalA pu. 1, pR. 96, gAmaTTasArajIva. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zvetAmbarAnA traNe saMpradAyAnA aMgabAhya grantha ane tadgata adhyayanAnI sUci joIe tA spaSTa thaze ke ukta 14 digaMbaramAnya aMgamAghu graMthAmAMthI adhikAMza zvetAmbara mate surakSita che. temane! viccheda ja thayA nathI. digabarAe mUlaAgamAnA lepa mAnIne paNa keTalAka prathAne Agama jeTalu ja mahattva ApyuM che ane temane jainavedanI saMjJA ApIne prasiddha cAra anuyAgAmAM vibhakta karyAM che. te A pramANe-- 33 1. prathamAnuyAga-padmapurANa (raviSeNa), harivaMzapurANa (jinasena), AdipurANu (jinasena), uttarapurANa (guNabhadra) 2. karaNAnuyAga-sUrya prApti, cadraprajJapti, jayadhavala 3. dravyAnuyoga-pravacanasAra, samayasAra, niyamasAra, paMcAstikAya (A cAreya kundakundamRta), tattvArthAdhimagasUtra (umAsvAmI) ane tenI samantabhadra (anupalabdha), pUnyapAda, akalaMka, vidyAnaMda Adi kRta TIkAo, AptamImAMsA (samantabhadra) ane tenI akalaMka, vidyAna6 AkRita TIkAo. 4, caraNAnuyAga mUlAcAra (vaTTakera), trivA~cAra, ratnakara DazrAvakAcAra bhAga 2, pR. 474 A sUcI mATe jue--jainadhama pR. 107, hisTrI epha inDiyana liraTecara sthAnakavAsInA AgamagranthA zvetAmbara sthAnakavAsI saMpradAyanA mate dRSTivAdane bAda karatA bAkInA adhA ja aMga surakSita che. aMgabAhya viSe temanA mata che ke kevaLa nimna likhita graMthA ja surakSita che---- 3 agabAhyamAM 12 upAMga, 4 cheda. 4 mULa ane 1 Avazyaka-A prakAre mAtra 21 granthAne samAveza che. A zvetAmbara mUrtipUjakane paNa mAnya che ja. upAMga-1aupapAtika, 2 rAjapraznIya, 3 jIvAbhigama, 4 prajJApanA, 5 sUrya prapti, huM jamUddIpa prApti, candraprajJapti, 8 nirayAvalI, 9 kalyAvata sikA, 10 puSpikA, 11 pucUlikA, 12 vRSNi dazA. 12 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 zAstrIdvAra mImAMsAmAM (pR. 41) A. amolakhaRSie lakhyuM che ke candraprajJapti ane sUryaprApti A banne jJAtA dharmanA upAMge che. A apavAdane dhyAnamAM rAkhIne kramaza: AcArAMganuM aupapAtika ityAdi krame aMgenI sAthe tenA upAMgonI yojanA karI levI joIe. ka cheda-1 vyavahAra, 2 bRhakalpa, 3 nizItha 4 dazAzrutaskaMdha. 4 mUla-1 dazavaikAlika, 2 uttarAdhyayana, 3 nandI, 4 anuyogadAra 1 Avazyaka A prakAre badhA maLI aMgabAhya 21 thAya che. je vidyamAna che. 21 aMgabAhya granthane je prakAre sthAnakavAsIoe mAnyAM che, zvetAmbara mUrtipUjaka temane te ja prakAre mAne che. A uparAMta keTalAka anya granthonuM paNa astitva mAne che jemane sthAnakavAsI pramANa mAnatA nathI athavA to lupta mAne che. sthAnakavAsInI jema tene eka upa saMpradAya terApaMthIne paNa 11 aMga ane 21 aMgabAhya granthonuM astitva ane prAmANya mAnya che. zeSanuM nahIM. A banne sthAnakavAsI ane terApaMthIne niyukti Adi TIkA granthanuM prAmANya svIkRta nathI. yadyapi vartamAnamAM ukta banne saMpradAyonA keTalAka vidvAnonI AgamanA ItihAsa viSe dRSTi gaI hovAnI tathA AgamonI niyukti jevI prAcIna TIkAonA abhyAsane kAraNe dRSTi kAMIka udAra thaI che ane teo e svIkAravA lAgyA che ke dazavaikAlika Adi zAstronA praNetA gaNadhara nahIM, kintu zayyabhava Adi che tathAvi jemano AgamanI TIkA-TipaNI viSe koI vizvAsa nathI tathA jemane AgamanI saMskRta TIkA viSe napharata che evA sAMpradAyika manovRttivALAono e ja vizvAsa che ke aMga ane aMgabAhya baMne prakAranA AgamanA kartA gaNadhare ja che, anya koI sthavira nathI. zAstroddhAramImAMsA pR0 43, 45, 47. vetAmbara mUrtipUjakenA Agamagrantha - e to kahevAI gayuM che ke aMga bAra che temAM te keIne vivAda nathI.eTale zvetAmbara mUrtipUjakone paNa pUrvokta 12 aMga mAnya ja che jemane digaMbara Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 paNa mAne che. pharaka mAtra eTalo ja che ke pUrvokta krame digaMbaree tene viccheda mAnyo che tyAre zvetAmbaree mAtra bAramA aMgane ja viccheda mA. emanuM mAnavuM che ke bhagavAna mahAvIranA nirvANa pachI hajAra varSe kevala pUrvagatane viccheda thayo che-bhagavatI 2.8; tithaigA. 801, sattarIyaThANa 327. jyAM sudhI pUrvene viccheda thaye na hato, pUrvanA viSayone AdhAre nAnAprakAranI racanAo thaI hatI. AvI adhikAMza racanAono samAveza aMgabAhyamAM karavAmAM AvyuM che, keTalIka evI paNa racanA che jeno samAveza aMgamAM paNa karavAmAM Avyo che. digaMbarAe 14, sthAnakavAsI-terApaMthIe 21 ane zvetAmbara mati. pUjakee 34 aMgabAhya AgAme svIkAryA che. zvetAmbarone mate upalabdha 11 aMga ane 34 aMgabAhyanI sUci A pramANe che- 11 aMga-pukti AcArAMga Adi 12 upAMga-papAtika Adi purvokta 10 prakIrNaka-1. canu zaraNa, 2. AturapratyAkhyAna, 3. bhaktapariNA, 4. saMstAraka, 5. taMduvaicArika, 6. caMdradhyaka, 7. devendrastava, 8. gaNividyA, 9 mahApratyAkhyAna, 10. vIrastava. A daza prakaNakane anya prakAre paNa gaNAvavAmAM Ave che-A bAbate jue-kenenikala liTrecara opha dha jensa pR. 45-51. 6 chedasUtra-1. nizItha, 2. mahAnizItha, 3. vyavahAra, 4. dazAzrutaskaMdha, 5. bRhatkalpa, 6. chataka95. 4 mULa-1.uttarAdhyayana, 2. dazavaikAlika, 3. Avazyaka, 4. piMDaniyukti matAMtare ghaniryukti 2 cUlikAsUtra-1. naMdI, 2. anuyogadvAra (6) Agamane racanAkAla ApaNe joyuM ke AgamazabdavA eka grantha nathI, paNa aneka granthane samudAya che. AthI AgamonI racanAne keI eka kAla batAvI zakAya tema nathI. bhagavAna mahAvIrano upadeza vikramapurve 500mAM zarU thayo. AthI upalabdha 2 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 kAI paNa AgamanI racanA e purve tA heAvAne saMbhava ja nathI. tathA khIjIane aMtima vAcanAne AdhAre pustaka lekhana valabhImAM thayuM te vikrama sa Mvata 510 (matAMtare para3mAM. AthI AgamAMtaga ta kAI paNa zAstravikrama 523 pachIteA tA heAI zake nahIM. AmAM catu:zaraNa ane bhaktaparinA jevA prakIka jenA ullekha nadImAM nathI te apavAda che. A granthA AgamamAM kayAre samAviSTa thayA te kahevu kaThaNa che. A maryAdAne dhyAnamAM rAkhIne ja AgamanI racanAnA kAla viSe vicAra karavAne che. aMga graMtha gaNadharakRta manAya che . paNa emAM paNa badhA eka jevA prAcIna nathI. AcArAMganA ja prathama ane dvitIya zrutaskaMdha bhASA ane bhAvanI dRSTie sona nathI. A vAta kAI paNa kahI zake ema che. prathama zrutaskaMdha dvitIyathI ja nahIM paNa samagra jaina vADmayamAM sauthI prAcInatama che. emAM paNa parivartana, pariva na sa thA thayuM ja nathI ema teA kahI zakAya tema nathI paNa emAM navuM sarvothA echuM meLavavAmAM AvyuM che e te nizcayapUrvaka kahI zakAya tema che. te bhagavAnanA sAkSAt upadezarUpa na paNa hAya chatAM tenI sAva nikaTa te che. ja. AvI sthitimAM tene ApaNe vikramapu 300 pachInI saMkalanA te kahI zakIe ja nahIM. adhikasa Mbhava tA e ja che ke e prathama vAcanAnI sakalanA che. AcArAMganA dvitIya zrutaska MdhanI racanA-saMkalana AcArya bhadrabAhu pachInu hAya evA saMbhava che. kAraNa ke temAM prathama zrutaskaMdhanI apekSAe bhikSuonA niyamepaniyamanA vanamAM vikasita bhUmikAnI sUcanA maLe che. ApaNe tene vikramapu bIjI zadI pachInI racanA kahI zakIe tema nathI. A ja vAta anya aMgeAnA viSe paNa sAmAnyata: kahI zakAya tema che. paNa ene a e te! na ja laI zakAya ke temAM je kAMI saMkalita che te badhuM ja A zatInuM che. viSaya je jUne che te gaNadhara pachInI paraMparAthI cAlyA AvatA ja hatA. ene ja saMkalita karavAmAM AvyeA. Ane arthe e paNa samajavA nahIM joIe ke vikrama pachI bIjI zatI pachI emAM kazuM ja joDavAmAM AvyuM nathI. sthAnAMga jevA aMga granthemAM vIranirvANanI chaThThI zatInI ghaTanAne paNa ullekha maLI Ave che, paraMtu AvA keTalAka aAAne cheADIne bAkInu badhuM ja jUnu che. bhASAmAM yatrataMtra kAlanI gatine kAraNe ane bhASA prAkRta heAvAthI bhASAvikAsanA niyamAnusAra parivartana thavu anivAya che. kAraNa ke prAcIna samayamAM Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 AgamanuM paThanapAThana likhita graMthane AdhAre nahIM paNa kaMThopakaMThathI thatuM hatuM. praznavyAkaraNa aMganuM varNana jevuM naMdI satramAM che, tene joIe te upalabdha praznavyAkaraNa aMga samagra bhAve ja pachInI racanA hoya tema nizcita kahI zakAya che. vAlabhI lekhana pachI A aMga kayAre naSTa thayuM ane kyAre tene sthAne navuM banAvI jeDavAmAM AvyuM, A jANavAnuM ApaNI pAse koI sAdhana nathI, eTaluM ja kahI zakAya tema che ke abhayadevanI TIkA je bAramI zatInA prAraMbhamAM lakhavAmAM AvI che te purve kyAreka te banI gayuM haze. A upAMganA samaya viSe have vicAra krama prApta che. prajJApanAne racanA kAla nizcita che. prajJApanAnA racayitA ArthasthAma che. emanuM bIju nAma kAlakAcAryo (nimedavyAkhyAtA) che. (vIrani. pR. 64) emane vIrani. 335mAM yugapradhAnapada maLyuM che, ane teo te pada para 376 sudhI rahyA che. A ja kAlanI racanA prajJApanA che. ata: A racanA vikramapurve 135 thI 94nI vaccenI hovI joIe. bAkInA upAMgonA kartA viSe kazuM ja jANavAmAM AvyuM nathI. kintu tenA racayitA gaNadhara te manAtA ja nathI. anya koI sthavira mAnavAmAM Ave che. A badhA koI eka kAlanI racanA hoya tema jaNAtuM nathI. candrapra, sUryapra., ane jabUdIpaprApti A traNa upAMgono samAveza digaMbarAe daSTivAdanA prathama bheda parikarmamAM karyo che. (dhavalA pu. 2, pR. 43) naMdIsUtramAM paNa Amane nAmollekha che. AthI A banne grantha zvetAmbara-diga baranA bheda purvenA hovA joIe. AthI Amano samaya vikrama saMvatanA prAraMbhathI pachIno hovA saMbhava nathI. zeSa upAMgone viSe paNa sAmAnyata: Ama ja kahI zakAya. upalabdha candrapranTa ane sUryapravemAM khAsa kAI bheda nathI jaNAta. ata: ema saMbhava che ke mUla candrama0 naSTa thaI gaI hoya. prakIrNa kenI racanA viSe ema kahI zakAya ke tenI racanA samaye samaye thaI haze. ane aMtima maryAdA valabhI vAcana hoI zake athavA te pachI paNa hoI zake. chedasUtromAM dazAzrutaskaMdha, bRhatkalpa ane vyavahAranI racanA to bhadrabAhue karI hatI (dazani. gA. 1) AthI temano samaya virani. 170 pachI te hoI zake ja nahIM. arthAta vikramapurva 300 pahelA te banI cUkyA hatA. A granthanI Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 niyukti bhASya Adi aneka TIkAo banI che, AthI AmAM parivartanane avakAza nathI. " nizItha sUtra to AcArAMganI cUlikA che AthI te paNa prAcIna che ja. kintu chatakalpa to A. jinabhadranI racanA heI temanA samayanI ja racanA gaNavI joIe arthAta vikrama 546-650 nI vacce kyAreka te racAyuM. jyAre paMcakalpa naSTa thayuM tyAre tenuM sthAna chedamAM chatakalpa lIdhuM -ema kahevAne badale Ama kahevuM yogya che ke te ka5-vyavahAra-nizIthanA sArarUpe heI tene chedamAM sthAna maLyuM. mahAnizItha te je haribhadra naSTa thatAM bacAvyuM te ja che. AthI tenI upalabdha saMkalanAnuM zreya haribhadrane ja che. AthI teno samaya paNa haribhadrano je samaya che te ja hoI zake. emAMno viSaya to jUno ja che. - mUla sUtromAM dazavaikAlika A0 zaAbhayanI kRti che. emane yugapradhAna pada virani 75 mAM maLyuM. ane teo te padamAM vIrani. 98 sudhI sthira rahyA. arthAta dazavaikAlikanI racanA vikramapurva 325 ane 392 nI vacce thaI ema mAnI zakAya. dazave nI cUlikAo temAM bAdamAM joDavAmAM AvI haze. A sivAya temAM kaI parivartana hovAno saMbhava nathI. uttarAdhyayana keI eka AcAryanI racanA nathI ane vaLI nathI te koI eka kAlanI racanA chatAM tene vikramapurva bIjI athavA trIjI zatInuM mAnavAmAM kAMI bAdhaka jaNAtuM nathI. Avazyaka sUtra aMgabAhya hoI gaNadharakRta te nathI ja paNa te samakAlIna kaI sthaviranI racanA haze sAdhuonA AcAramAM nityopayogamAM AvanAra A sUtra che. AthI tenI racanA dazavaikAlikathI paNa purve mAnavI jarUrI che. aMga granthamAM jyAM svAdhyAyane ullekha che tyAM "sAmAIyANi ekAdasAMgANi" bhaNavAno nirdeza spaSTa che. AthI spaSTa thAya che ke sAdhuone sarva prathama Avazyaka sUtra bhaNAvavAmAM AvatuM hatuM. AthI e paNa mAnavuM jarUrI che ke Avazyaka sUtra aMgakAlIna che. arthAt ja Ama mAnavuM ucita che ke AvazyakanI racanA vikramapurva cothI zatImAM thaI haze. piMDaniyukti e to dazavaikAlikanI niyuktine eka bhAga che. AthI te bhadrabAhu dvitIyanI racanA hovA vize zaMkA rahetI nathI tethI te vikrama pAMcamI- chaThThI zatInI racanA gaNAya. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 39 cUlikAstrAmAMnA naMdInI racanA devavAcakanI che. ane tenI racanA vikrama 423 pUrve thaI che. (jue naMdI-anuyAga prastAvanA pR. 32-3). anuyAga dvArasUtranA kartA kANu che e kahevuM kaThaNa che. paNa te Avazyaka sUtrane anuyAga hAI Avazyaka pachI ja kayAreka banyu haze ema kahI zakAya. pravAda pramANe te A rakSitanI racanA manAya che, paNa temAM tathya nathI. paNa tene samaya meM nizcita karavA prayatna karyAM che ane te IsvI 300 pachI teA nathI ja racAyuM, te pUrva kayAreka racAyuM haze evA ni ya upara huM AvyA chuM. (anuyeAgadvAra prastAvanA pR. 49-51) A anuyAgAramAM saMbhava che ke yaMtrataMtra keTalIka khAkhatA umeravAmAM AvI hAya. AgameAnA samaya viSenI A carcA aMtima che ema mAnavuM joIe nahIM. jyAre pratyeka Agama viSe aMtara--bAhya nirIkSaNa karIne A carcA paripu thAya tyAre ja samayaniNaeNya aMtima gaNAya. ahIM te| sAmAnya nirUpaNa karavA prayatna karyAM che. (7) AgamAnA viSaya A pUrve A bAbatanI gheADI carcA me' zrI premI abhinaMdana granthamAM karI ja che. paNa ahI jarUrI hoI te punaH karavAmAM Ave che. jaina AgamemAM keTalAka tA evA che je jaina AcAra sAthe saMbaMdha dharAve che. jevA ke AcArasa'ga, dazavaikAlika Adi. keTalAka Agame tatkAlIna bhUgALa ane khagALa Adi saMbadhI mAnyatAonuM varNana kare che, jevA ke jamUddIpa prajJapti, sUrya prApti Adi. chedasUtreAnA pradhAna viSaya jaina sAdhue nA AcAraviSayaka aurgika ane ApavAdika niyamanu varNana kare che ane prAyazcittanuM vidhAna kare che. keTalAka granthA evA che jemAM jaina mAnA anuyAyIonA caritanu citraNa karavAmAM AvyuM che, jevA ke vAsakaddasA, anuttarApapAtikadasA Adi- keTalAkamAM kalpita ke sAcI kathAe! ane dRSTAMtA ApI upadeza devAmAM AvyeA che. jema ke jJAtAdha kathA Adi. vipAkasUtramAM zubha-azubha karmAMne vipAka thAe dvArA nirdiSTa che, bhagavatIsUtramAM gaNadhare ane bIjAonA . mahAvIra sAthenA saMvAdonuM nirUpaNa che. bauddha sUttapiTakanI jema nAnA viSayeAnA praznottarAnA saMgraha paNa AmAM che. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana sAthe saMbaMdha dharAvanAra granthomAM khAsa karI sUtrakRtAMga, prajJApanA, rAjaprakrIya, bhagavatI, nandI, sthAnAMga, samavAyAMga ane anuyagodhAra sUtro mukhya che. sUtrakRtamAM tatkAlIna mantavyonuM nirAkaraNa karI svamatanI prasthApanA karI che. bhUtavAdIonuM nirAkaraNa karIne AtmAnuM svataMtra astitva siddha karyuM che. brahmavAdane sthAne nAnA AtmavAda sthira karyo che, jIva ane zarIrane pRthapha batAvyAM che. karmanuM astitva ane tenA phaLanI carcA karavAmAM AvI che, jagadutpattinA viSayamAM vividhavAdenuM nirAkaraNa karI jagata Izvare athavA evI koI vyaktie nirmita nathI karyuM, e to anAdi anaMta che-A bAbatanI sthApanA karI che. tatkAlIna kriyAvAda, akriyAvAda, vinayavAda, ane ajJAnavAdanuM nirAkaraNa karI susaMskRta kriyAvAdanI sthApanA karavAmAM AvI che. prajJApanAmAM jIvonA vividha bhAvone laIne vistRta carcA karavAmAM AvI che. rAjakazrIyamAM pArzvanAthanI paraMparAnA kezI zramaNe zrAvastInA rAjA paesInA praznonA uttaramAM nAstivAnuM nirAkaraNa karI AtmA ane tatsaMbaMdhI aneka viSayonI samaja dRSTAMta ane yuktio dvArA ApI che. bhagavatIsUtranA aneka praznottaromAM naya-pramANa Adi aneka dArzanika vicAra verAyelA paDyA che. naMdIsutra jaina dRSTie jJAnanuM svarUpa ane tenA aneka bhedanuM vizleSaNa karato eka anupama grantha che. sthAnAga ane samavAyAMganI racanA bauddhanA aMguttaranikAya jevI ja che, A bannemAM paNa AtmA, pudagala, jJAna, naya, pramANa Adi viSayonI carcA karavAmAM AvI che. bhagavAna mahAvIranA zAsanamAM thayela nihnonI carcA sthAnAMgamAM karavAmAM AvI che. AvA sAta nihno thayA che, jemaNe kALakrame bha. mahAvIranA siddhAntomAM matabheda prakaTa karyo che. AthI temane nihnava kahevAmAM AvyA che. anuyAgamAM zabdArtha karavAnI prakriyAnuM apurva varNana che, ane prAsaMgikarUpe temAM bIjA aneka viSaye carcita che. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) AgamanI TIkAo AgamonI TIkAe prathama prAkRtamAM ane pachI saMskRtamAM thaI che. prAkRta TIkAo niyukti, bhASya ane cUNine nAme lakhAI che. niryukti ane bhASya padyamAM ane cUNi gadyamAM che, curNimAM yatratatra saMskRta vAkyonuM mizraNa karavAmAM AvyuM che. upalabdha niyuktio dvitIya bhadrabAhunI che. temano samaya vi. pAMcamI-chaThThI zatI che. niryuktiomAM dArzanika carcA keTaleka prasaMga karI che. khAsa karI bauddha ane cArvAka viSe niryuktimAM jyAM kyAMI avasara maLyo avazya lakhyuM che. AtmAnuM astitva siddha karyuM che, jJAnanuM sUkSma nirUpaNa tathA ahiMsAnuM tAtvika vivecana karyuM che. zabdanA artha karavAnI pravRttimAM to bhadrabAhunuM naipuNya yatratatra sarvatra jaNAI Ave che. pramANa, naya ane nikSepa viSe lakhIne bhadrabAhue jaina darzananI bhUmikA pAkI karI dIdhI che. koI paNa viSayanI carcAnuM potAnA samaya sudhInuM pUrNarUpa jevuM hoya te te bhASyamAM maLI rahe che, bhASyakAromAM saMghadAsagaNI ane jinabhadra mukhya che. temano samaya sAtamI zatI che. jinabhadra vizeSAvazyakabhASyamAM Agamika viSayonuM tarkasaMgata vivecana karyuM che, pramANa, naya ane nikSepanI carcA to pUrNarUpamAM karI ja che. A uparAMta tanuM tAttvika yuktisaMgata vivecana temaNe karyuM che. ema ni:zaMka kahI zakAya ke dArzanika carcAno e kaI viSaya nathI jenA viSe jinabhadra pitAnI kalama calAvI na hoya. bRhatkalpabhASyamAM sAdhuonA AhAra-vihArAdi viSayanA utsarga-apavAda mArganI vistRtarUpe dArzanika DhaMge carcA karI che. temaNe paNa prasaMge jJAna, pramANa naya ane nikSepa viSe lakhyuM ja che. lagabhaga sAtamI-AThamI zatInI curNimAM maLe che. curNikAromAM jinadAsa mahattara prasiddha che. guNiomAM bhASyacarcita viSayonI saMkSepamAM gadyamAM carcA karavAmAM AvI che. jAtaka prakAranI kathAo curNinI vizeSatA che. jinAgamanI sauthI prAcIna saMskRta TIkA A. haribhadranI che. emano samaya vi. 757 thI 857nI vacceno che. haribhadre prAkRta yuNienuM saMskRtamAM prAya rUpAntara karyuM che, yatratatra pitAnA dArzanika jJAnano upayoga paNa temaNe TIkAmAM karyo che. AthI bhAratIya darzanonI pUrva pakSarUpe carcA temanI TIkAomAM Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 maLI rahe che. eTaluM ja nahIM paNa jaina tatvane dArzanika jJAnanA baLe sunizcitarUpe sthira karavAno prayatna paNa temaNe karyo che. " haribhadra pachI zIlAMkarie dazamI zatImAM saMskRta TIkAonI racanA karI. zIlAMka pachI prasiddha TIkAkAra zAtyAcArya thayA. temaNe uttarAdhyayanI bRhaTIkA lakhI. A pachI prasiddha navAMgI TIkAkAra abhayadeva thayA. emano janma vi. 1072 ane svargavAsa 1135 mAM thayo che. A banne TIkAkAroe pitAthI purvanI TIkAone upayoga to karyo ja che uparAMta pitAnI taraphathI dArzanika carcAo paNa karI che. ahIM bAramI zatInA haimacandra maladhArIne ullekha paNa jarUrI che. kintu saMskRta TIkAkAromAM sarvazreSTha sthAna te malayagirine ApavuM joIe, prAMjala bhASAmAM dArzanika carcAthI pracura TIkAo jevI hoya to malayagirinI TIkAo jevI joIe. emanI TIkA vAMcatA zuddha dArzanika grantha vAMcavAne AnaMda maLe che. jenazAstranI karma, AcAra, bhUgoLa, khagoLa Adi viSayanI carcA eTalI spaSTarUpe karavAmAM AvI che ke pachI te viSe bIju jovAnI jarUra rahetI nathI. jema vAcaspati mithe je paNa darzana viSe lakhyuM-temAM tanmaya thaI lakhyuM te ja prakAre malayagirie paNa karyuM che. teo AcArya hemacandranA samakAlIna hatA. atae temane bAramI zatInA vidvAna mAnavA joIe. saMskRta-prAkRta TIkAonuM parimANa ghaNuM badhuM meTuM hatuM ane viSayanI carcA paNa gahana-gahanatara thavA mAMDI hatI. AthI e jarUrI jaNAyuM ke AgamonI zabdArtha paraka TIkAo racavAmAM Ave vaLI samayanI gatie prAkRta-saMskRta bhASAone bolacAlanI bhASAmAMthI dUra karIne mAtra sAhityika bhASA banAvI dIdhI hatI eTale tatkAlIna apabhraMza eTale ke prAcIna gujarAtI bhASAmAM bAlAvabodhonI racanA thavA mAMDI. temane 'TabA' saMjJA ApavAmAM AvI. AvA TabAkAro ghaNA thayA che paNa pArdhacaMdra uparAMta 18 mI sadImAM thanAra pheMkAgacchatA dharmasiMha muni vizeSarUpe ullekhanIya che, kAraNa ke emanI daSTi prAcIna TIkAsaMmata arthane badalIne keTaleka sthaLe svasaMpradAya saMmata artha karavAnI rahI che. emane saMpradAya mUrtipUjAnA virodhamAM usthita thaye hato. (jenAgama' nAme hindI pustikA I. 1947mAM prakAzita thaI. tenuM gujarAtI bhASAMtara). Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMga-sUtrakRtAMga (jaina dAnika vicAraNAnA AdikALa) samayacarcA jaina dharmAMnA sAhityanA srota jaina AgamA che. ane 'jaina Agame' nAme atyAre je sAhitya ApaNI samakSa upalabdha che te badhuM ja bhagavAna mahAvIrakAlIna che athavA teA temanA pradhAna ziSyA gaNudharAe raceluM che ema kahI zakAya tema nathI. jaina Agama sAhityanA kAladaSTie aneka stare che. yadyapi jaina AgamasAhitya je rUpe ApaNI samakSa che te valabhImAM devavidha gaNuie lakhela ke lakhAvela che ane tenA kALa vIranirvANa pachI 980 vaSe mAnavAmAM Ave che, paraMtu Ane ae te nathI ja ke jaina AgamanI racanAne e samaya che. jainAgamanI bhASA ane temAM pratipAti viSayAnA abhyAsa karI vidyAnA je-te AgamanA kALa judA judA mAnatA thayA che. valabhImAM je lekhana thayuM te paNa valabhI vAcanAnusArI nathI paNa mAthurI vAcanAnusArI che e paNa dhyAnamAM levu jarUrI che. racanA, vAcanA ane lekhana e badhu' ekakAlIna nathI e have spaSTa thayuM che. paraMtu hajI paNa e asaMdigdha rUpe spaSTa nathI thayuM ke valabhI lekhanamAM keTalAM AgamAne samAveza hatA. nadIsUtramAM je sUci Ave che te bahu moTI che. ane nadIraciyatA ane devavidha gaNi eka nathI. eTale ema tA na ja kahI zakAya ke naMdisUcimAM AvatAM badhAM ja AgamAnuM saMkalana mAthurIvAcanAmAM thayuM hatu, ane te saunuM lekhana valabhImAM thayuM hatuM. eTale valabhImAM kayAM AgamA lakhAyAM e prazna aNu-UkalyA ja mAnavA joi e. Ama chatAM je te AgamAnA samaya te te AgamAnI bhASA ane pratipAti viSayanA vizeSa abhyAsa karavAmAM Ave te pUrvApara bhAva nakkI thaI zake che ane AvA prayatna vidvAnoe karyAM paNu che ane evA sAmAnya niya upara AvyA che ke AgamAmAM sauthI prAcIna AcArAMga prathama zrutaskaMdha che ane te pachI sUtrakRtAMga prathama skaMdhanuM sthAna Ave che ane temanA samaya bhagavAna Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIrathI bahu dUra nathI. I. pU. tIjI zatIthI me ene samaya mAnavAne kaI kAraNa nathI. AcArAMganA prathama taskaMdhamAM jaina darzana jaina darzananI sthiti A baMnemAM kevI che te je jANIe to jaina darzananuM prAcInatamarUpa ApaNI samakSa Ave tema kahI zakAya. tatvArthasUtra je AcArya umAsvAtie I. sa. ethI-pAMcamI AsapAsa lakhyuM temAM jaina darzananI te kALa sudhInI vikasita vicAraNuM sunizcita rUpe ApavAmAM AvI che eTale te kALanI vicAraNAmAM AvatA pramANa-prameye viSe AcArAMgamAM ze nirdeza maLe che te jovuM prApta thAya che. prameyanI vicAraNamAM AcArAMgamAM vahUchavanikAyanI prarUpaNuM mukhya bhAga bhajave che. jyAre tattvArthamAM paMcAstikAya ke dravya vicAraNuM spaSTa che. AthI kahI zakAya ke te kALe paddha viSe kaI vizeSa vicAraNuM thaI hoya ema lAgatuM nathI. SaDUdravyanI spaSTa vicAraNe jaina darzanamAM kALakrame AvI haze ema kahI zakAya. jagata athavA leka jIvothI vyApta che. e mAnyatA spaSTa che paraMtu ajIva ke pugalane ulekha nathI. ene artha e te nathI ja ke AcArAMgane badhuM chavarUpa ja mAnya che, kAraNa ke kamarajanI vAta temAM spaSTa che ane tethI jIvane baMdha thAya che. ane karmathI mukta thavAne ane mekSa pAmavAne upadeza to temAM che ja. vaLI 'cittamaMta ane "acittane ullekha che ja, je jIvaachavanI sUcanA Ape ja che; (1-5-2-4) jIva athavA AtmAne punarjanma che ane tenuM nivAraNa karavuM jarUrI che e vAtane nirdeza spaSTa che. vaLI Asavane ullekha che, paNa saMvara zabdane prayoga maLato nathI. jo ke nirjarA te che. AthI spaSTa thAya che. ke jaina darzananA prameyonI vicAraNuM sAta ke nava tatva tarapha pragati karI rahI hatI. hajI paddhavya ke paMcAstikAyanI bhUmikA racAI nathI. vaLI e paNa spaSTa che ke emAM jagatanA kartA tarIke Izvarane paNa sthAna nathI paNa jIvanA sukhaduHkhane AdhAra tenA kama upara ja che e bhUmikA spaSTa thaI che. pramANane vicAra karIe te umAsvAtimAM pAMca jJAna ane tenI pratyakSa ane parokSa evA be pramANamAM vahecaNuM spaSTa che. te AcArAMgamAM A viSe ke vicAra che te joIe. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgamAM dRSTa, zrata, mata ane vijJAta A cAra zabdono prayoga ekasAthe jJAnenA bhedadazaMkarUpe thayelo che (1-4-2-3) paNa pratyakSa-parokSa zabdo vaparAyA nathI. vaLI avadhi ke mana:paryayane ulalekha paNa nathI. "Akevaliehi" e prAga (1-6-2-1) maLe che kharo ane te AgaLa jatAM kevaLa ane kevaLanI je carcA thaI tenA ItihAsamAM upayogI thAya kharo, paNa spaSTa rUpe kevaLa jJAna evo prayoga te hajI maLatuM nathI. spaSTa che ke pAMca jJAnanI mAnyatA haju te rUpamAM ane te mATenA zabdomAM AcArAMga pachInA kALe sthira thaI pachInA te haju A kALe na hatI. A kALamAM te atividya, ativijJa, anusaMvedana, avagraha, avadhAna, jJAdhAtunA prayogo-gArU, varALar6, amiSAbaDuM, samigALiyA pariNA, supAtta vinALarU ityAdi, tarka, tathAgata darzana, prajJA, prajJa, pajJAna, parijJAna, pazyaka, prekSA, budha, dhAtunA pra bodhi jevA, mati, matimanta, medhAvI, vidyA, vijJAna, vijJa, vedana, zra--dhAtunA prayoga, saMjJA, sammati, jannata zruti-ItyAdi sarvasAmAnya zabdono prayoga jovAmAM Ave che. paraMtu pAMca jJAnanA pAribhASika badhA zabdo dekhAtA nathI. spaSTa che ke AmAM jaina darzananA prameya pramANanI prAthamika bhUmikA che, jemAM hajI vikAsa ane vyavasthAne pUre avakAza che ane je pachInA kALe thayela ApaNe joIe chIe. AcArAMganA kALe kriyAvAda ane akriyAvAda eTale ke karma ane punarjanmane mAnanArA ane nahIM mAnanArA evA be pakSamAM bhAratIya dArzanike vaheMcAyelA hatA. temAMthI bhagavAna mahAvIre pitAne spaSTa pakSa kriyAvAdI rUpe rajU karyo che. ane AcArAMganA prAraMbhamAM ja kahyuM che ke je punarjanmano svIkAra kare che te ja AtmavAdI, lakavAdI ke kriyAvAdI che. bhagavAna buddhanA vize paNa jyAre temanA anAtmavAdane kAraNe akriyAvAdI hovAne AkSepa thaye tyAre temaNe sitathI javAba Ape ke huM satkarmane upadeza ApuM chuM tethI kriyAvAdI chuM ane asakarmanuM nirAkaraNa karuM chuM tethI adiyAvAdI chuM. bauddha pAlipiTakamAM je keTalAka akriyAvAdI tIrthakaronA mate AvyA che, temanuM maMtavya jotAM ema jaNAya che ke teo kamamAM ke punarjanmamAM mAnatA nahi ane AtmAnuM astitva paNa maraNa vakhate mAnatA nahIM, paralokamAM teo mAnatA nahi. zAzvata AtmAmAM paNa mAnatA nahIM. AthI te sonI viruddha jaI bhagavAna mahAvIre pitAne kriyAvAdI jaNAvyA eTaluM ja nahi, paNa buddhathI pArthakya batAvavA Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 AtmavAdI ane kriyAvAdInuM samIkaraNa paNa karyuM. AtmavAda vinA kriyAvAdanuM astitva TakI zake nahIM evuM emanuM maMtavya AthI spaSTa thAya che. e AtmAnA svarUpanI carcA AcArAMgamAM je che te AvI che. saMsArI AtmA karmabaddha che ane tethI te nAnArUpe eTale ke pachavanikAyarUpe anubhavamAM Ave che paNa te jyAre mukta thAya che te kALe tenuM ja svarUpa che tenuM spaSTIkaraNa karatAM AcArAMgamAM kahyuM che : "samve sarA niyati takkA jattha na vijjai, maI tattha na gAhiyA...se na dIhe, na Tusse na va...na jidde na nahe...na phuthI na purise...3mAM 7 vijJag...... jyAre A AtmasvarUpa jANIe chIe tyAre ApaNane upaniSadonA brahma viSenI kalpanA yAda AvI jAya che. paNa ahIM eka bAbata dhyAnamAM levA jevI che ane te e ke pachInA kALe je siddhonuM varNana sthira thayuM che te AnuM saMzodhita rUpa che kAraNa ke temAM paMcAstikAya ane dehaparimANa AtmAnI je paribhASA sthira thaI tenA anusaMdhAnamAM siddhonA AtmasvarUpanuM paNa saMzodhana karavuM anivArya hatuM. ahIM tene dIrgha ke hasva hovAne niSedha che. jyAre pachInA kALe siddhAtmAnuM svarUpa hasva ke dIrdha saMbhave che ema nirUpAyuM che. AcArAMgamAM AtmA viSe eka bIjI vAta paNa ahIM jANavA maLe che ane te tenA svarUpa viSe. temAM jaNuvyuM che ke : "je AyA se vinnAyA, je vinnAyA se AyA, jeNa vijANai se AyA" A uparathI AtmA e vijJAnamaya che evuM maMtavya siddha thAya che ane te upaniSadone maLatuM Ave che. paNa A vijJAnamaya AtmAnuM prAcIna rUpa jALavIne paNa temAM saMzodhana karavAmAM AvyuM ke AtmAmAM jJAna, darzana, sukha ane varSa e cAra zaktio che. A saMzodhananA mULamAM paNa jenA pachInA kALanI ATha kamanI vicAraNAe ane temAM paNa ghAtakamanI vicAraNAe mukhya bhAga bhajavyo che e spaSTa thAya che. AcArAMgamAM mokSa-nirvANanI kalpanA to che paNa mukta jIvonA sthAna viSenI koI kalpanA karavAmAM AvI nathI. A viSe paNa paMcAstikAyanI vicAraNA ane AtmAnA deha-pariNAmanI vicAraNuM jyAre thaI tyAre ja mukta Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 jIvenA sthAnanI kalpanA paNa anivArya banI gaI ane te lekAMte hovAnuM svIkAravAmAM AvyuM. AcArAMga bAbate hajI vistAra apekSita che. paNa ahIM to mAtra dizAsUcanarUpe ATalu kahI teSa mAnu chu, jethI sAmAnyarUpe jaina 'nanI prAcIna bhUmikAnuM astitva sUcita thaze. sUtrakRtAMganA prathama zrutaskaMdhamAM jaina darzana AcArAMgamAM AcAranI vizeSa rUpe carcA hAI evI dalIla thaI zake ke temAM daOnika carcAne avakAza na hAI zake. paraMtu AcAranI carcAprasaMge paNa nirUpaNunI pravRttimAM je zabdanA prayoga karavAmAM Avyo che te pachInA kALe vaparAtA pAribhASika zabdanI bhUmikArUpa che, pAribhASika rUpe athavA paribhASAad nathI eTaluM te nakkI ja. paraMtu sUtrakRtAMga viSe te evI dalIlane pazu avakAza nathI. temAM te te kALanA anya nikAnI mAnyatAnuM khaMDana karavAne uddeza che ja. e paristhitimAM potAnA dAnanI spaSTa mAnyatA ApavAnA prasaMga upasthita che ja, paraMtu ahI paNa ApaNe joIe chIe ke jaina `nanI potAnI mAnyatA paNu haju pachIthI sthira thayelI potIkI paribhASAmAM ApavAmAM AvI nathI. eTale mAnavuM paDe che ke ahIM paNa jaina na tenI prAthamika bhUmikAmAM ja che. ane te kevu che te ApaNe joi e. prathama e jANavuM jarUrI che ke anya matAnuM nirAkaraNa je prakAre ApavAmAM Avyu' che tethI ATaluM teA siddha thAya che ke nirasta matathI judA mata jainAnA che paraMtu te kayA rUpamAM che te te hajI sUtrakRtAMgamAM paNu darzAvavAmAM AvyuM nathI. sUtrakRtAMganA prathama zrutaskaMdhamAM paMcamasmRti" matanA nirdeza che, jenI mAnyatA hatI ke leAkamAM pAMca mahAbhUta-pRthvI, apa, teja, vAyu ane AkAza che ane te pAMca bhUtAthI anelA dehI AtmA che. AnuM nirAkaraNa AmAM che. paNa pAMca bhUtathI svata Mtra AtmAnu svarUpa kevu jainasa Mmata che tenI kazI vizeSa hakIkata nathI. vaLI pAMca bhUte uparAMta TTo AtmA (AtmaSavAdI) evuM mAnanAranuM paNa nirAkaraNa che--ethI paNa siddha thAya ke AvI mAnyatA jainanI nathI paNa tene sthAne zu` hAya tenA nirdeza nathI maLatA. upaniSadonA ekAtmavAdanu khaMDana te anivAya' hatuM, kAraNa ke AcArAMgamAM SaDthavanikAyanuM nirUpaNa thayela che. eTale ekAtmavAda nahIM paNu AtmA nAnA che evA jainanA vAda siddha thAya Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 che. jIva ane zarIra judAM nathI e vAda (tajIvatacharIravAda)nuM khaMDana sUtrakRtAMgamAM che tethI jIva ane zarIra judAM che. ema svIkArI zakAya, vaLI AtmA artA che (akArakavAda) e vAdanuM nikiraNa maLe che-A vAda ApaNe sAMkhyadarzanamAM sthira thayele joIe chIe AnuM khaMDana thayela hoI AtmAne kartA mAnavo joIe ema phalita thAya ane AcArAMgamAM te spaSTa A vAta kahevAmAM AvI ja che ke jIva karmano kartA ane bhakto che ja. bauddhonA kSaNika evA pAMca dhone ullekha karI tenuM paNa nirAkaraNa karyuM che paNa ene sthAne jena mAnyatAnA paMcAstikAya ke evI kaI kalpanAne nirdeza ahI thI. gozAlakanA sAgatika athavA niyativAdanuM khaMDana karavA mAM AvyuM che. tethI puruSArthavAda phalita thAya che. A jagatanI utpatti keNe karI te viSenA viSNu, Izvara AdinAnA matonuM nirAkaraNa sUtrakRtAMgamAM che. tethI e phalita thAya che ke A sRSTinI utpatti keIe kyAreya karI hoya ema nathI. paNa te anAdi anaMta che. arthAta je pAchalA kALamAM bhAratIya darzanamAM sthira thayela IzvarakRta jagata che e matane svIkAra jene karatA nathI. ane te matanuM vistRta nirAkaraNa pAchaLanA kALanA jena dArzanike e kyuM che. ajJAvAdInuM paNa khaMDana karyuM che. ethI e siddha thAya che ke saMsAranA prameya jANI zakAya che. ane ethI ja sarvajJane siddhAMta phalita thAya che. sUtAMganA dvitIya zrutaskaMdhamAM ukta badhA ja vAdanuM vistArathI varNana che ane tenuM nirAkaraNa karavAmAM AvyuM che. e badhA ja matanuM vagIkaraNa kiyAvAdI, akriyAvAdI vinayavAdI ane ajJAnavAdI--ema cAramAM paNa karavAmAM AvyuM che, ane tene vistAra 36 3 matomAM thAya che evuM dvitIya zrutaska dhamAM nirdiSTa che. jena mata kriyAvAdI che e te AcArAMgamAM sapaSTa thayuM ja che. paNa sUrakatAMgamAM (1-12) anya kriyAvAdIthI jainasaMmata kriyAvAdanI zI vizeSatA che te A-kamathI nahIM paNa akamathI kamane kSaya thAya che. medhAvI purumAM lAbha ane bhaya nathI hotA, teo saMtoSI che mATe pApa nathI karatA; teo atIta vartamAna ane bhaviSyane yathArtharUpe jANe che, teo svayaM netA che, bIjAe batAvela mAga umpara cAlatA nathI; teo buddha che ane antakRta che; teo zAzvata ane azAzvatane jANe che. janmamaraNane jANe che ane janonA upapAtane jANe che, sonA adhelokamAM thanAra vimudanane jANe che. teo Asava, saMvara Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 tathA du:kha ane nirAne jANe che. AvA medhAvI puruSo kriyAvAdanA upadezane lAyaka che. A uparathI eTaluM kahI zakAya ke AmAM aneka tIthaMkaranI bhAvI kalpanAnAM khIja paDelAM che, eTaluM ja nahi paNa sAta ke nava tattvanI vyavasthAnI bhUmikA paNa taiyAra thaI che, eTaluM ja spaSTa che ke haju lAka e paMcAstikAyamaya che eN bhUmikA AmAM nathI. ka ane punaHjanmanI vAta che paNa ka`nA bhede ane te kaI rIte phaLa Ape che. tenu nirUpaNa haju bhaviSyanA ga'mAM che. jIvAnI gati thAya che paNa e gatinA prakAra keTalA te viSe paNa haju cesa spaSTIkaraNa AmAM nathI, kAraNa ke devAnI ja gaNatarI (1-12-14) rAkSasa, yamaloka, asura gadhaCkAya, deva-e rUpe ApI che te prasthApita jaina mAnyatAthI judI paDe che. vaLI AmAM zAzvata ane azAzvata jANavAnI vAta kahI che ane leAkane zAzvata kahyo che paraMtu bhagavatImAM lAkane zAzvata-azAzvata banne kahyo che e bhUmikA hajI ahIM jovA maLatI nathI. jo ke sutranA dvitIya zrutaskaMdhamAM spaSTIkaraNa che ke leka anAdi anaMta che eTale tene kevaLa zAzvata ke azAzvata na kahI zakAya (2-5-2) vaLI AcArAMga ane sUtrakRtAMga bannemAM vizvanA bhogavAtA prameyAnI kSaNabhaguratA ane pariNAmazIlatAnI vAta che ane tenA upara bhAra paNa che. Ama je rUpamAM anekAMtavAda samagra tattve AvarI le che e viSenI mAnyatA haju sthira thaI nathI, chatAM e to noMdhavuM ja joIe ke sUtrakRtAMgamAM vibhavAdanA puraskAra karavAmAM Avye che tenA svarUpa viSe ApaNune bauddha piTathI vizeSa jANavA maLe che, kAraNa yuddha peAtAne vibhajayavAdI hAvAnu aneka vAra jaNAve che. A vibhajayavAda ja pachInA kALe vikasita anekAntavAda--syAdvAdanI bhUmikArUpa che. mokSamArga ne AmAM----JAsu vijJASaraLa vamALa` (-12-11)-jaNuAvyA che te hajI vaidika paribhASAyI pRthaka nathI dekhAtA. je pachInA kALe umAsvAtimAM trividharUpe spaSTa thAya che. sUtrakRtAMgamAM khIjA skaMdhamAM krAne asti kahevA enI eka sUcI che. tethI pazu e sUcita thAya che ke haju navatattvanI bhUmikA ja racAI che, ane SaDvavyanI te koI sUcanA ja maLatI nathI. (ra-5) kamabaMdhanAM tAttvika svarUpa ke bhedo viSe paNa haju AmAM koI khAsa X Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 pragati thaI hoya tema jaNAtuM nathI. kamanA anusaMdhAnamAM cAra kaSAyane badale hajI prAcIna paribhASA desa, peja-Sa ane rAga ja jovAmAM Ave che. sUtrakRtAMgamAMnI eka vAta viSe ahIM vizeSa rUpe dhyAna doravAnuM Avazyaka samaju chuM. AcArAMgamAM AtmapAmya dvArA jIvahiMsA na karavAne upadeza vAraMvAra ApavAmAM AvyuM che paNa sAmAyika zabdano prayoga nathI maLatuM. paNa sUrAkRtAMgamAM te spaSTa kahyuM che na hi nUNa purA aNussuyauM aduvA tauM taha no samuSTiya / muNiNA sAmAi Ahiya nAeNa jagasavvadasiyA // (-2-2-) ahiMsA viSe te AcArAMga ane sUtrakRtAMga baMnemAM aneka arihaMtee upadeza ApyAnI vAta karavAmAM AvI che paraMtu ahIM te spaSTa karavAmAM AvyuM che ke jJAtapurA bhagavAna mahAvIre ja sarvaprathama sAmAyikane upadeza Apyo che eTale vratamAM dIkSitane apAtuM sAmAyika vrata e bhagavAna mahAvIrathI zarU thayuM hoya evuM anumAna saheje karI zakAya che. jaina darzananA A AdikALamAM jaina purANe ane pachInAM jaina AgamAM je prakAranI tIrthakara cakvatI baLadevavAsudeva, utsapiNI-avasarpiNI ane bhUgoLanI vyavasthA dekhAya che temAMnuM kazuM ja nathI. tIrthakara zabdano prayoga maLe che ane arihaMta aneka che ema jaNAya che. paNa te te kALagata nizcita saMkhyAnI koI sUcanA nathI. ema kahI zakAya ke A AdikALamAM zramaNanA AcAra viSe je jarUrI hatuM te vistArathI kahevAyuM che. ane gRhasthAzramanI te niMdA ja thaI che. saMdhavyavasthA ke saMdhamAM zramaNopAsakanuM yogya sthAna e te A pachInA bhaviSyakALanI vyavasthA che je mATe A pachInAM Agamo jarUrI sAmagrI pUrI pADe che. (jaina sAhitya samArohamAM, vyAkhyAna khaMbhAta. tA. 15-2-85 guccha 2, 1988). Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAMga--samavAyAMga 1. prAstAvika 35ma-vasa hAra : AjathI bAra-tera varSa pahelAM sthAnAMga ane samavAyAMga e e aMga granthonA anuvAda pUMjAbhAI jaina granthamALAmAM prakAzita karavA mATe ApI rAkhele; paNa laDAInI meAMdhavArI ane kAgaLanI atane kAraNe paDI rahela te have prakAzita thAya che ene AnaMda mane che. pU. 5. becaradAsajIe ukta mALA mATe jJAtAdhama kathA ane upAsakadazA e baMne granthAnA anuvAdo karI Apela temAM temaNe zabdazaH anuvAdane badale sArAtmaka anuvAde karavAnI zailI svIkArI hatI. e ja zailIne vikAsa zrI geApAladAse temanA anuvAdomAM karyAM che. pazu sthAnAMga ane samavAyAMga e be agagranthA badhA agapranthAmAM bhAta pADe tevI aneAkhA zailImAM racAyA che; tethI sArAtmaka anuvAda zakaya na hatA. e baMne grantheAmAM tattvAnu nirUpaNa vivecanAtmaka zailImAM nahi paNa pratipAdya viSayanI gaNatarI karIne karavAmAM AvyuM che; eTale ke, pratipAdya viSayanuM nirUpaNu bhedapratipAdana dvArA karavAmAM AvyuM che. AthI sAra ApavA zakaya na hatA; eka paNa vastu UDI zakAya tema na hatI; eTale meM AmAM svataMtra zailI apanAvI che. sthAnAMgamAM ekavidhathI mAMDIne darzAvadha sudhInI vastunI gaNatarIe kramazaH dRza sthAna athavA phLa adhyayanamAM ApavAmAM AvI che. tyAre samavAyAMgamAM zathI AgaLa paNa evI gaNatarIne laI javAmAM AvI che. AthI viSayanA pratipAdanamAM vastu-saMgatinA kramane badale bheda-saMgatinA kramane svIkAryAM che. pariNAme, je kAMI vastu eka hoya, te eka sAthe gaNI dIdhI che; ane te ja pramANe viSayane badale sakhyAne mahattva ApIne banne granthAmAM pratipAdana thayu` che. pariNAma e AvyuM che ke, jIva jevI kAI paNa eka vastunu` samagrabhAve pratipAdana kevu. che e jANavuM adharuM thaI paDe che. ekeka ke babbe ke daza dRza kaI kaI vastu che, temanu' saMkalana karIne mUkavAmAM smRtine saralatA paDe e hetu hAya; paNa ethI samagrabhAve koI pazu eka viSayanuM sa`klana kaheNu paDe che. smRtijIvIo mATe A banne prathA upakAraka jarUra thayA haze; paNa Aje smRti upara evA anAvazyaka bhAra ApavAne kazuM ja kAraNu nathI. vaLI ekathI daza sudhInI sakhyAmAM sthAnAMga ane samavAyAMgamAM ghaNuM ja sarakhApaNuM thaI Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para che. eTale e baMne granthonA pRthapha pRthapha anuvAdone badale meM banne granthane anuvAda eka sAthe karavAnuM ucita mAnyuM ane saMkhyAnA prAdhAnyane badale viSayanuM prAdhAnya svIkAryuM che. eTale ke A anuvAdamAM viSayonuM vargIkaraNa karIne temanI goThavaNI karI che, ane jyAM sthAnAMga ane samavAyAMganuM pratipAdana sarakhuM che, tyAM banne pratyenA sUtrAMke ApI dIdhA che; vastunuM punarAvartana karyuM nathI. vargIkaraNa karavAmAM truTi rahevAno saMbhava che; ane evo paNa saMbhava che ke amuka vargamAM mUkelI amuka vastune bIjA vargamAM mUkI zakAya. paNa ekaMdara je vargakaraNa karyuM che, te saMgata che, ema mane lAge che. mULanA zabdonI vyAkhyA jyAM jarUrI hatI tyAM Ava-Deza karIne athavA kausamAM ApI che. jyAM jarA vadhAre vivaraNanI AvazyakatA hatI, tyAM tevuM vivaraNa karIne pAnAnI nIce ApI dIdhuM che. ane jyAM lAMbA vivaraNanI AvayatA hatI, tyAM tema karyuM che. paNa tevA lAMbA vivaraNane "TippaNanA nAme pratyeka prakaraNanA aMte ApyuM che. vaLI A granthomAM AvatA aneka viSayo jenAgAmamAM anyatra paNa maLI Ave che tenI paNa neMdha TippaNamAM lIdhI che. A rIte A anuvAda mAtra zuSka gaNatarIone nathI rahyo. - bauddha piTakamAM aMguttaranikAya ane puggalapatti e baMne grantha paNa A aMgagranthanI zailImAM ja lakhAyA che; eTaluM ja nahi paNa A baMne granthonuM ane temanuM viSayasAdazya paNa ghaNe ThekANe che. ethI meM TipaNamAM ane pAnAnI nIce e grantha sAthe tulAnA paNa karI che. AjathI bAra varSa pahelAMnA mArA anuvAdamAM e samayanI mArA jJAnanI maryAdA pramANe meM prayatna karyo che. Aje pharI A granthone anuvAda karavAne hoya, te temAM ghaNI navI sAmagrI umeravAne avakAza che ema mane A anuvAdagranthanAM prapha tapAsatAM jaNAyuM che. paNa e icchAnuM saMvaraNa karyA vinA chUTake hite nahi. kAraNa, tema karavA jatAM be bhAga jeTalA daLamAM prakAzita thatA A granthanuM kada kadAca cAra bhAga jeTaluM thaI raheta; ane ema karavuM te granthamAlAnI - maryAdAnI bahAra thaI jAta. temAM prakAzita thayelA bIjA granthamAM apanAvAyelI madhyamamAgI zailI-bahu lAMbuM nahi tema bahu TUMkuM paNa nahi-ne bhaMga thAta ane kSAtAM bIjo vadhu samaya saheje nIkaLI jAta. eTale je rUpe taiyAra hate te ja rUpe tene dhyAnamAM AvelI jAtio dUra karIne pAvI dIdho che. AmAM Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 bhrAnti nahi ja rahI hoya evA dAvA karI zaktA nathI; vidyAne te zeAdhe ane mane sUcave evI vina MtI che. A anuvAda AgameAya samitinI AvRtti uparathI taiyAra karavAmAM Avye che ane sUtrAMke tenA ja rAkhyA che. pU. munirAja zrI puNyavijayajI AgamAnAM navAM saMskaraNA taiyAra kare che, ethI mULapAThanI zuddhi thavAne ghaNA saMbhava che. paNa A banne granthA pUratuM teA sAmAnyapaNe kahI zakAya ke, bhASAnI dRSTie mahattvanAM pAThAMtaro maLI AvavA saMbhava che; paNa vastunI dRSTie vizeSa phera paDavAne ghaNA ja ochA sabhava che. eTale navI AvRttinI dRSTie paNa A anuvAdamAM vizeSa phera paDe ema mane lAgatuM nathI. Agameya samitinI AvRttimAM koI kAraNe AdhArabhUta pratimAM pATha chUTI gayAne kAraNe jo TviTa rahI gaI haze, te te anuvAdamAM sudhArI levI paDaze. - anuvAda karatI vakhate mArI zaMkAnuM samAdhAna pU. paMDita zrI sukhalAlajIe karyuM che; paNa jo temaNe AkhA anuvAda tapAsyA hAta, te bhrAntio rahevAnA ochAmAM oche saMbhava hatA. paNa e samaye ame banne khIjAM saMpAdananAM kAryomAM phasAyelA hAI, me temane kaSTa ApavAnuM ucita dhAyuM` nahi. AkhA anuvAdanA lakhANane zrI geApAladAse joDaNI ane vyavasthAnI dRSTie ThIka kyu che ane prupha paNa temaNe joI ApyAM che. te badala temanA RNI chuM. pU. paoNMDitajIe te pitA jevA mamatvathI mArA kAryamAM rasa lIdheA che; eTale aupacArika AbhAravidhi karIne tenuM mUlya ghaTADavA nathI mAgatA. mArA vidyArthI zrI. nandanalAla khI.e. zAstrIe zabdasUcI anAvavAmAM mada karIne mAre mATe bhAra halakA karyA che, te baddala temanA AbhArI chuM. 2. sthAnAMganA paricaya saMkalanakartA ane samayamaryAdrA: para parA pramANe sthAnAMganA upadeSTA bhagavAna mahAvIra che, e vastu 'muya ne Arasa teLa mAvatA vamavalaya' A vAkayathI granthanA prArabhe ja sUcita karavAmAM AvI che. granthanA athataH upadeza bhagavAnane chatAM zabdataH racanA konI che e bAbata mULa granthamAM kazuM ja kahevAmAM nathI AvyuM. paNa paraMparAne AdhAre TIkAkAra vyAkhyAmAM kahe che ke, sudharmA nAmanA pAMcamA gaNudhare ja vyU nAmanA potAnA ziSyane uddezIne AnuM pratiSThAdana karyuM che. Ane atha zu ? zu ApaNe ema samajavu` ke svayaM sudharmAe A granthanI racanA karI? Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 sAmAnya rIte ema manAya che ke, agagranthAnu sa'kalana gaNadharo kare che; ane upalabdha agagranthAnA sakalanakartA sudharmAM svAmI che. prastuta granthanA sakalana sudhAMne mAnI laIe te paNa temaNe je rUpe tenuM saMkalana karyuM`` haze te ja akSuNNa rUpe ApaNI sAme e grantha che, ema teA kahI zakAya tema nathI. A granthanI racanA ja evI che ke temAM samaye samaye umeraNa thaI zake che; kAraNa ke prathamanI eka vastune tenA pachInI kahela khIjI vastu sAthe kAI sabaMdha nathI. saMbaMdha hoya to mAtra sakhyAneA che. eTale sakhyAne dhyAnamAM laIne je navI vastu jyAM umeravI hAya te tyAM umerI zakAya che. granthanA AMtarika adhyayanathI ema siddha paNa karI zakAya ke, AmAM samaye samaye umeraNa thayuM che, tenA nizcita purAvA A granthamAM AvatA sAta nihnavAnA ullekha che. (pR0 266). sAtamA aArdika nirdenava bhagavAna mahAvIranA nirvANa pachI 584 varSe thaye che. ane tene ullekha AmAM hovAthI ema te nizcitapaNe kahI zakAya che ke ukta varSa sudhI AnI sakalanAmAM yatratatra navuM umeraNu thayu che. anyatra AvatA meTika ninavanA ullekha AmAM nathI. eTika nihnanA samaya vIranirvANa pachI 6 09 varSI che. AthI ema kahI zakAya ke AmAM chelle ume 584 vI ni. sudhI ja thayA che; tyAra pachI nahi. vIranirvANu 1980 agara 993mAM thayelI vAlabhIvAcanAnA samaye paNa A granthamAM parivartana thayu' hAya ema jaNAtuM nathI. jo thayuM hota, teA A granthanI zailI pramANe AThamA sthAnamAM ATha nihnavAnA ullekha AvI gayA hota; eTalu* ja nahi paNa AmAM AvatA agagranthA ane temanAM adhyayanAnA paricaya paNu badlAI gayA hota. A uparathI eka e vastu paNa nizcita thAya che ke, vAlabhIvAcanA samaye vyavasthA game te prakAranI karavAmAM AvI hAya, paNa te samaye upalabdha granthAnI vastumAM umeraNa ke ghaTADo karavAmAM nathI AvyeA. jo tema karyu hota to A sthAnAMgamAMthI ghaNAM ja sUtreA ochAM karavAM paData ane ghaNAM navAM umeravAM paData. eTale vAlabhAvAcanAnA saMskaraNukartAe saMkalanamAM pUrI prAmANikatA jALavI che, potAnA taraphathI navI vastu umerI nathI tema temane na samajAtI ke aNugamatI vastunI dhAlamela temaNe nathI karI, ema mAnavu rahyuM. eTaluM ja nahi, paNa paraspara visaMgatine TALavAnA prayatna paNu temaNe nathI karyAM. eTalu. ja temaNe karyu che ke temanI samakSa je kAMI upasthita hatu. tene temaNe vyavasthita karyuM. A badhI vastu 1. pRx 328mAM 544 chapAyuM che te mudraNadoSa che, 584 beie. 2. juo pR0 231261 ane temAM AvatAM TippaNeA Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa dhyAnamAM laIe te ema kahI zakAya ke, A granthanI mULa saMlanA game teTalI jUnI hoya ane aMtima saMskaraNuM valabhI vAcanAmAM thayuM ema manAya chatAM AMtarika pramANene AdhAre AnI aMtima saMkalanA vIra nirvANa saMvata 184mAM thaI; agara te A grantha je rUpe atyAre maLe che tenuM tevuM rUpa tene vAranirvANa saMvata 184mAM maLyuM. Ano artha eTale ja samajavo joIe ke temAM 584 vI. ni. pachI kaze ja pheraphAra thayo nathI. tenI prAthamika saMklanA sudharmA svAmIe karI e paraMparAne TIkAkAra noMdhe che ane tene aprAmANika mAnavAne kazuM ja kAraNa nathI. ane temanI mULa saMkalanAmAM samaye samaye umeraNa thaIne tenuM aMtimarUpa vI. ni. savaMta 18 AsapAsa nirmita thayuM. gharanI strI H samavAyAMgamAM (sU0 138) bAra aMgeno paricaya ApavAmAM AvyuM che. temAM sthAnAMgane je paricaya che te prastuta pustakamAM saMgRhIta che ja (pR. 235); eTale te Akhe ahIM utAravAnI AvazyaktA nathI. temAM spaSTa jaNAvavAmAM AvyuM che ke, temAM ekavidha, dividha yAvata dazavidha jIva ane puddagalonuM varNana che ane lekasthitinuM paNuM varNana che." samavAyAMge sUcavela zailI prastuta aMgranthamAM AdithI aMta sudhI barAbara jaLavAI rahI che. eTale ke saMkhyAnA krame ekathI dazavidha vastuone AmAM saMgrahavAmAM AvI che. A aMgagrasthamAM daza adhyayane che ane te badhAne sthAna paNa kahevAmAM AvyAM che. ekavidhathI dazavidha vastuone saMgraha hovAthI sAmAnya rIte A A grantha daza prakaraNomAM vaheMcAI jAya te svAbhAvika che. daza adhyayanamAMthI bIjAnA 4, trIjAnA 4, cothAnA ja ane pAMcamAnA 3 "udeza" nAme upavibhAge karavAmAM AvyA che. bAkInAM adhyayananA upavibhAga nathI. sthAnAMganAM daze adhyayane maLIne eka zrutaskaMdha AcArAMga ke sUtrakRtAMganI jema che, ema samavAyAMgamAM kahyuM? che. emAM ekAdhika zrutaskaMdha nathI. samavAyAMgamAM sthAnAMganAM padonI saMkhyA 72 00 ApI che; eTale ke surAkRtAMgathI bamaNI mudrita pratimAM granthAtra 370 0 che ema jaNAvyuM che. padathI zuM vivakSita che ane jeTalAM pade samavAyAMgamAM sthAnAMgatargata batAvyAM che te kevI rIte gaNavAM, te viSenuM spaSTIkaraNa sAdhanAne abhAve thaI zake tema nathI. paNa eTaluM te kahI zakAya che ke, samavAyaMgamAM aMgagranthonAM padonI, AcArAMganAM 18000 padethI uttarottara bamaNuM bamaNI saMkhyA, samavAyAMga sudhInI ApavAmAM AvI che, te vastusthitinuM sAmAnya sUcana karavA pUratI paNa satya haze ke kema te paNa saMdigdha che. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 smaraNa karavuM sarala thaI paDe e dRSTie jema jaina aMgagrantheAmAM sthAnAMga ane samavAyAMga jevA akhaMDa granthanI racanA karavAmAM AvI che, te ja pramANe baudghatripiTakamAM aMguttara nikAya ane puggalapa--ttinI racanA karavAmAM AvI che. te bannemAM paNa prastuta jainagranthAnI jema sakhyAne mukhya mAnIne pratipAdya viSayAnuM saMkalana karavAmAM Avyu che. aMguttaramAM (attara) ekanipAta, dukanipAta ema ekAsakanipAta eTale ke ekathI mAMDIne agiyAra sudhInI sa MkhyAmAM kramazaH vastuonI gaNatarIo ApavAmAM AvI che. jyAre puggala-pa-gattimAM ekaka-niphresathI mAMDIne dasaka-nirdesa sudhI sthAnoMganI jema pratipAdana karavAmAM AvyuM che. sthAnAMga--samavAyAMga ane ukta banne bauddha granthAmAM evI ghaNI mAkhatA che je samAna che. khAsa karIne prastuta granthamAM puruSa-parIkSAne (pR. 813) nAme me' je kha'nuM saMkalana karyu che, emAM AvatA viSayAnuM Azcayajanaka sAmya che. ane sahasA evuM anumAna thaI jAya che ke koI paNa eke khIjAmAMthI lIdhu haze. puggala-5-gatti abhidhamane grantha hAI tenI saMklanA aMguttara karatAM jUnI na lekhAya; ane temAMnI ghaNI bAbate a'guttara jevI ja che. khAsa karIne puruSanI bhaMgIo sthAnAMga, aMguttara ane puggala-pattimAM eka sarakhI che. meM uta khaMDanAM TippaNeAmAM tulanA karI che ethI ahIM te viSe lakhANu karavuM binajarUrI che. racanApaddhatimAM ukta jaina-- bauddhagranthAmAM je bheda che te e che ke, jaina granthA mAtra gaNutarIe! ja Ape che. jyAre ukata ane bauddhagranthA tenu vivaraNu paNa kare che. ethI zreNI evI khAkhatA che jenuM spaSTIkaraNa jaina granthamAM sulabha nathI, te baugranthA vAMcatAM atyaMta spaSTa banI jAya che. banne paraMparAnA granthAne viSaya zramaNa paraMparAmAM sAmAnya hAI, kANe kAnAmAMthI lIdhuM' e kahevu' RNu che. atyAre eTaluM ja kahI zakAya ke jaina-bauddha paraparA A viSayamAM samAna che ane ekabIjAnA vicArAnA paDadhA ekabIjAmAM paDIne ane paraparA pariniti banI che. dIdhanikAyanuM sa MgIti-pariyAya-sutta ane suttarasutta, khuSkanikAyane khuY=pATha (kumArapagjha) AdinI racanA paNu` sakhyAne prAdhAnya ApIne thaI che. eTale ema mAnI zakAya ke, bauddhagranthAmAM aMguttara ane puggala-5--ttinI ja e zailI nathI; paNa evAM aneka prakaraNA che jemAM smRtisaunI dRSTie sakhyApradhAna racanA karavAmAM AvI che. mahAbhAratanA vanapava mAM adhyAya 134mAM 1. pAlisAhitya kA ItihAsa'--pAdhyAya, 50 179 2. hisTrI opha InDiyana leAjika -pR. 13. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pala baMdI ane aSTAvakrane vAda che; temAM ane uttarottara ekathI mAMDIne tera sudhInI gaNavAmAM AvatI vastuonuM parigaNana kare che A uparathI jaNAya che ke, prAcIna kALamAM smRtisaukaryAnI dRSTie saMkhyA pradhAna racanAo racAtI hatI. jaina granthomAM paNa sthAnAMga-samavAyAMga sivAyanA granthomAM paNa keTalAMka prakaraNomAM AvI saMkhyA pradhAna racanAne apanAvavAmAM AvI che. jema ke, uttarAdhyayananuM 31muM adhyayana "cAritravidhi' nAmanuM che, temAM ekathI mAMDIne 33 sudhInI saMkhyAmAM vastuonuM parigaNana karavAmAM AvyuM che. bhagavAna mahAvIranA upadezavidhimAM AvI prakriyAne paNa sthAna hatuM te A ja granthamAM Avela vimalavAhana nAmanA bhAvI tIrthakara (pR. 27) nA caritra uparathI siddha thAya che. ane ethI e paNa siddha thAya che ke uttarAdhyayanamAM Avela saMkhyA 1 thI 33 nI bAbate ane vimalavAhananA caritramAM jaNAvela bhagavAna mahAvIranA upadezanI te ja bAbato samAna che; eTale ema niHzaMka kahI zakAya ke bhagavAnanA upadezane saMkhyAnI dRSTie sAMkaLavAnI pravRtti bahu ja jUnA kALathI pracalita che. tenuM ja bRhadrUpa sthAnAMga ane samavAyAMgamAM jovA maLe che. sthAnamAM parivRHi A granthanI paddhati jANyA pachI e jANavuM bahu sarala thaI paDe che ke AmAM samaye samaye kevI jAtanA umerA thayA che. je umerA saMkhyAnI dRSTie thayA che chatAM jene saMbaMdha itihAsa sAthe paNa che, tevA umerAne te tAravI zakAya che ane emane viSe ema kahevAnI zakyatA che ke amuka sUtra pAchaLathI umerAyuM ja haze. AmAM nidbhava jevAM sUtrono samAveza (pR. 266) thAya che. paNa je saMkhyAbaddha sUtromAM ItihAsa athavA samayanI kaI sUcanA nathI, te pAchaLathI umerAyAM hoya chatAM ApaNI sAme tevAM sUtro judAM tAravavAnuM sAdhana nathI. paNa A granthamAM evAM ghaNuM sutro che je samagra granthanI paddhatithI judAM paDe che. temane viSe nizcitarUpe kahI zakAya ema che ke, e sUtro A granthanI paddhatine anurUpa nathI ane game tyAre paNa pAchaLathI praviSTa thaI gayAM che. sthAnAMgamAM bhAvI tIrthakara vimalavAhananuM vistRta jIvanacaritra Ave che (pR. 7ra7). te nizcitarUpe pAchaLathI ja umerAyuM che temAM zaMkAne sthAna nathI. saMpUrNa granthanI paddhati evI che ke kazA paNa vivaraNa vinA mAtra gaNunAo ApI devI. paNa AmAM te prathama sUtra 691mAM je jIvoe bhagavAna mahAvIranA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 zAsanamAM tIthaMkara nAma-gotra niSpanna karyu tevA navanAM nAma gaNAvyAM che. temAM bhAvI tIthakara rAjA zreNikanuM nAma paNa che. sUtra 692mAM AgAmI utsapi`NImAM cAturyaMma dharmonA upadeza ApIne je jIvA siddha thaze tevA navanAM nAma gaNAvyAM che. AmAM zreNika ke vimalavAhananuM nAma nathI. ane tyAra pachI sUtra 693mAM rAjA zreNikano jIva vimalavAhana tI kara thaIne zuM zuM karaze te varNavyuM che. Ama A sutra ahIM asaMbad rIte gAThavI devAmAM AvyuM che eTaluM ja nahi paNa tenI paddhati paNa samagra granthanI nizcita paddhatithI judI ja paDe che. temAM mAtra vimalavAhananuM caritra vaLyuM che je samagra granthathI juduM' tarI Ave che. tene prastuta navanI saMkhyA sAthe kazA ja sabaMdha nathI. AthI ema kahI zakAya ke bimalavAhananuM caritra game tyAre paNa koIe sthAnAM gamAM goThavI dIdhu che; te prAthamika saMklanA nathI. A ja pramANe sUtra 607mAM (pR0 646) naMdIzvaradvIpanA acanaka patAnu varNana ApavAmAM AvyuM che. te jotAM paNu ema lAge che ke sakhyA cAranA kramamAM cAra acanaka patAnAM nAma Ave temAM kazuM ja ayogya nathI. paNa ahIM teA te patAnuM' vistRta varNana paNa che. te batAve che ke e vananA bhAga tA nizcitarUpe pAchaLathI ja umerAyA che. A ja vastu sUtra 135 (pR0 8) jemAM traNane pratyupakAra duSkara che te batAvavAmAM AvyuM che, tene paNa lAgu paDe che. temAM paNa mAtra gaNutarI nathI paNa vivaraNa che. Ane maLatAM bIjAM sUtro paNa che jemane viSe nizcitapaNe kahI zakAya tema che ke te badhAnuM vivaraNu pAchaLathI ja umerAyu' che. jemake sukhazayyA (pR0 29), du:khazayyA (pR0 30), meAhanIya sthAneA (pR0 64), mAyAvI (pR0 137), vibhaMganAna (pR0 269) Adi. baLadeva vAsudevanu varNana (pR. 754) paNa pAchaLathI ja umerAyuM hoya tema tenuM vivaraNu jonArane lAgaze ja. vaLI svaramaDala prakaraNa (pR0 879)nA aMtamAM 'Ama A svaramaMDala pUru thayu' ema kahevAmAM Avyu che te sUcave che ke e AkhuM prakaraNa ja AmAM pAchaLathI gADhavI devAmAM AvyuM che. TippaNumAM jaNAvyA pramANe e Akhu prakaraNa anuyeAgadvAramAM paNa che. paNa vastutaH e svataMtra nAnA prakaraNa grantha haraze agara koI bIjA moTA granthanuM eka svataMtra prakaraNa mAtra haze. tene ema ne ema AmAM soMpUrNa bhAve goThavI devAmAM AvyuM haze. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTa tRtIyasthAnanA bIjA udezane aMte sUtra 16 617 che. temAM gautamAdi zramaNo ane bhagavAna mahAvIra vacceno saMvAda Ave che. A paNa samagra ganthanI zailInI daSTie meLa vinAnuM che ane nizcitarUpe pAchaLathI umerAyuM che. TIkAkAra e satronI tRtIya sthAnamAM saMgati ghaTADe che, te lUle bacAva jaNAya che. (pR 29, 167) vimAnananI vANI : A grantha mukhyatve vibhAgaparaka che. eTale ke pratipAdya viSayonA bhedonI gaNatarI AmAM ApavAmAM AvI che. sAmAnya rIte e bhedo agara vibhAgo te te vastune saMpUrNa rIte AvarI le che; paNa evAM paNa keTalAMka sthAne che jyAM vibhAgIkaraNa khAmI bhareluM jaNAya che. vastunA bhedamAM kAMto badhA bhedanI gaNatarI nathI karI athavA te anAvazyaka vistAra, nizcita vibhAjaka tatvano Azraya lIdhA vinA karavAmAM AvyuM che. AvAM keTalAMka sthaLo mATe jue pR0 198, 345, 346, 347, 384, 399, 573 AdinAM TipaNe. trInA pratho sAthe saMvaMdhaH A granthanI koI eka nizcita viSayane nahi hovAthI Ane saMgrahagrantha ja kahevo joIe. bhagavAnanA upadezanI vastuone AmAM levAmAM AvI che e kharuM; paNa prazna e che ke temanA sAkSAt upadezane bhAga AmAM keTale ? Ane javAba paraMparA pramANe ema ApI zakAya ke AmAM je kAMI che te bhagavAnane sAkSAta upadeza ja che; kAraNa ke A eka aMgagrantha che. paraMtu atyAra sudhInI carcA uparathI e vAta cokkasa thaI che ke AmAM navA umerA paNa thayA che. eTale bhagavAnanA sAkSAta upadeza sivAyanuM paNa AmAM ghaNuM che ema mAnavuM joIe. sthAnAMga sUtramAM samavAyAMganuM nAma Ave che (sUtra 672). baLadeva-vAsudevanA A prakaraNamAM vistAra samavAyAMgamAM joI levAnuM kahyuM che. arthAta samavAyAMgamAM e sUtra vistRta rUpe hovAthI ahIM vistAra nathI karyo. bhagavatInA nAma vinA paNa evAM ghaNAM sUtro AmAM che jemano saMbaMdha zabadazaH bhagavatInAM te te sUtra sAthe che. jemake pU0 79, 201, 202 AdimAM Avela te te sUtro bhagavatImAM paNa che. bhagavatI paNa eka saMgrahagraMtha che eTale e kahevuM kaThaNa che ke mULa vastuo kayA granthamAM saMgRhIta thaI paNa sAmAnyapaNe kahI zakAya che ke, bhagavatImAM pratyeka udezanA prAraMbhamAM viSayasUcIno saMgraha karatI gAthAo ApavAmAM AvI che eTale temAM navuM umeravAne avakAza ocho che; jyAre sthAnAMgamAM navA umeraNane roke evuM koI tattva nathI. eTale saMbhava e Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 che ke bhagavatInI te te vastu sthAnAMgamAM saMgRhIta karavAmAM AvI che. sAdhusaMdhanA AcArane lagatAM ghaNAM sUtra sthAnAMtramAM evAM che je zabdazaH bhIna jainAcArapratipAdaka AgamAmAM upalabdha thAya che. khAsa karI vyavahArasUtra (pR. 761, 774, 675 Adi), bRhatkalpasUtra (pR0 778, 782, Adi), zAzrutaskaMdha (pR0 786), nizItha (pR0 780) AniAM keTalAMka sUtro zabdazaH AmAM levAmAM AvyAM che. ema mAnavAne kAraNu e che ke te te sUtrA te te granthamAM suvyavasthita che, jyAre sthAnAMgamAM te temanA saMgraha mAtra sa MkhyAne dhyAnamAM laine karavAmAM AvyA che. 783, 784 AvazyakaniyuktimAM AvatI keTalIka gAthAo sthAnAMgamAM paNa jovA maLe che (pR. 755 Adi). paraMtu te gAthAo AvazyakaniyuktimAMthI AmAM levAmAM AvI che ema mAnavAne badale ema mAnavu vadhAre sa`gata che ke anyatra prasiddha tevI gAthAone saMgraha Avazyakaniyukita ane sthAnagAM bannemAM thaye che. AvazyakaniyuktinI badhI gAthAe AcAya bhadrabAhue ja racI hoya evA sabhava Ahe che. prAcIna para parAmAMthI ghaNI gAthAo temaNe ema ne ema laIne potAnI niyuktimAM saMgRhIta karI dIdhI hAya evA sabhava vadhAre che. ane ethI ja mUlAcAra ane AvazyakaniyuktimAM ghaNI gAthAomAM sAmya ApaNe joI zakIe chIe. sthAnAMgamAM pratipAti ekeka viSayanu mUla sthAna zodhavu eTaluM ja nahi paNa anya AgameAmAM paNa kayAM kayAM te te che tenI zeAdha karavI Avazyaka che. anya AgamAmAM AvatA sarakhA viSayeAnI sUcanA sahajabhAve zaka hatI te meM TippaNAmAM ApI che, paNa te adhUrI ja che. Ane mATe AcArya zrI AtmArAmajInA tattvAtha jainAgama-samanvayanI zailIthI sthAnAMga samavAyAMga-jaitAgama-samanvaya jevA eka svataMtra granthanI AvazyakatA che ja. ane te kAya ukta AcArya'zrI bahu suMdara rIte pAra pADI zake tema che. e uparAMta jainetara graMthAmAM paNa te te viSayanI zodha karavI Avazyaka che, me bauddha mULa tripiTakamAM AvatA keTalAka samAna viSayeAnI sUcanA TippAmAM ApI che; paNa te paNa adhUrI ja che. tene paNa pUrI karavAmAM bauddha adRkathAenI tulanA karavI Avazyaka che; ane vaidikavADmayanI tulanA paNu jarUrI che. A mahAkAya jo thAya, teA jaina, bauddha ane vaidika para parAmAM sAMskRtika aikaya keTalA moTA pramANamAM che, te ApaNI sAme bahu ja su Mdara rIte upasthita cAya ema che. Avazyaka che; viSaye Ave Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 3. samavAyAMganA paricaya mujanAM ane samayamaryAda : sthAnAMganI jema AmAM paNa 'suya me Ausa teNu bhagavayA evamakakhAya" che eTale A paNa paraMparA pramANe sudharmAnI sakalanAnta ta manAya che. paNa AmAM paNa umeraNa thayu che eTale atyAre je rUpamAM che te rUpe te saMpUNaeN sudharmAnI kRti che ema kahI zakAya nahi. paNa AmAM sAtanI gaNatarImAM nihnanA ullekha nathI ene jo sUcaka mAnIe, teA ema kahI zakAya ke AmAM sthAnAMganI jema lAMbA kALa pa``ta umeraNa thayuM nathI. vaLI AmAM AvatI AgamAnI hakIkatAmAM vidyamAna Agama sAthe kAMIka kAMIka meLa nathI khAtA--tethI paNa ema kahI zakAya ke AmAM vAlabhAvAcanA samaye navI vastu umeravAmAM nathI AvI. paNa AmAM AhArapada, avadhipada (prajJApanA) ane kalpane nAmataH ullekha che. e uparathI kalpanA kartA bhadrabAhu ane prajJA punAnA kartA zyAmAcAnA samaya sudhI AmAM umeraNa thayuM che ema nizcitarUpe kahI zakAya. AcArya bhadrabAhu vIranirvANa pachI 170 vaSe svastha thayA che. ane A zyAma vIranirvANu 335-376 sudhI yugapradhAna hatA, e ja kALanI racanA prajJApanA hAI zake; eTale sAmAnya rIte vIranirvANu 400 sudhImAM sama vAyAMgane vidyamAnarUpa prApta thayuM hoya ema mAnIe te temAM asaMgatinA sabhava nathI. samavAyAMganI zailI : samavAyAMgamAM samavAyAMganA je paricaya ApyA che, te prastuta granthamAM ApavAmAM AvyA che (pR0 235). e uparathI spaSTa che ke AnI zailI paNa racAnAMga jema saMkhyApradhAna che. bheda e che ke sthAnAMga daza adhyayanamAM vibhakta che; jyAre samavAyAMgamAM mAtra eka ja adhyayana che. ane te samagra grantha eka zrutaska Mdha rUpe che. sthAnAMga ekavidhathI mAMDI davidha padArthAnuM vaNuna kare che; jyAre AmAM e krama AgaLa paNa laMbAvavAmAM Avye che. mULa pAThamAM sthAnazatanI sUcanA che (sUtra 139); e uparathI jaNAya che ke ekathI mAMDIne seAnI saMkhyA sudhInI gaNunA AmAM ApavAmAM AvI che. jyAM ekanI gaNanA ApavAmAM AvI che, tyAM ekanI sAthe eka lAkha, eka palya ke eka sAgara e badhAne paNu, te saumAM ekanI saMkhyA sAmAnya hAvAthI gaNI levAmAM AvyAM che. A ja pramANe AgaLa dvividha vageremAM paNa che. eTale zatasthAnanA artha mAtra zata levAnA nathI paNa zatanA guNAkAra thaIne je saMkhyA Ave te paNa temAM AvI jAya che. pariNAme eka sAgarApama Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kADAkoDI arthAt 10000 paNa temAM samAviSTa thaI jAya che. kara | 000000 = eka kare!Da x eka karoDa) saMkhyA ekathI mAMDIne se sudhInI sakhyA te kramazaH ApavAmAM AvI che paNu sA pachI 500 sudhInI saMkhyA 50-50 umerIne che. eTale ke 100 pachI 101 nahi paNa 150-200-250 ityAdi krame karI 500 sudhI che. tyAra pachI 100nA vadhAreA che eTale ke500, 600, 700 Adi. tema 1100 sudhI cAle che. pachI 2000 ApavAmAM AvyA che. tyAra pachI hajAra-hajAranI vRddha rI 3000, 4,000 AdithI karIne daza hajAra sudhI krame che. daza hajAra (10000) pachI eka lAkha ( 100000), e lAkha, 3 lAkha, cAra lAkha, pAMca lAkha ema krame 9 lAkha sudhI gaNatarI che. nava lAkha pachI acAnaka nava hajAra ( kAMIka adhika sahita ) Ave che, je asthAne che. TIkAkArane paNa AmAM sUtranI vicitra gati athavA lekhakadoSa jaNAyA che. pachI za lAkha, eka karoDa ane eka kADAkADI che. ahIM sakhyAbaddha sUtreAnI samApti che. kharI rIte samavAyAMga grantha tyAM ja samApta thavA joitA hatA. paNa temAM tyAra pachI dvAdazAMganA paricaya ApavAmAM AvyeA che. je nizcitarUpe pAchaLathI umerAye hevA joIe. khAra aMganA paricaya pachI jIva ane ajIvanu vyavasthita nirUpaNa prajJApanAnA vividha padone AdhAre ApavAmAM Avyu che. prajJApanAnA avadhipadanA ullekha paNa che. tyAra pachI pane AdhAre samavasaranuM varNana samajI levAnuM kahyuM che. ane pachI kulakarAdi, tIthakara, cakravatI', khaladeva, vAsudeva, gaNudhara AdiA avasarpiNI ane AgAmI avasarpiNInA mahApuruSA saMbadhI hakIkatA ApavAmAM AvI che. A prakaraNa paNu kaI svataMtra prakaraNa "jAya che je pAchaLathI AmAM umerAyuM che. kAraNa ke, e prakaraNane aMte eva khvAhighnati ta nahAvuravate rU ya vatisthayayaMsengyu '' ityAdi upasaMhAra ApavAmAM AvyeA che. prajJApanAmAMthI je bhAga che athavA teA je bhAganeA saMbaMdha prajJApanA sAthe che, temAM bhagavAna ane gautamanA saMvAda che. anyatra mAtra gaNatarIo ApavAmAM AvI che. sthAnAMga ane samavAyAMganI ghaNI bAbate samAna hoI, sthAnoMga viSenI vicAraNAmAM samavAyAMgane lagatuM pazu dhaNuM kahevAI gayu che; tethI tenuM punarAvata na ahIM jarUrI nathI. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 4. viSayaparicaya sthAnAMga-samavAyAMganA viSaye samAna hovAthI te baMnenA viSayanA paricaya ekasAthe ja ApI devA yeAgya che. prastuta anuvAdamAM me' viSayAne sAta khaMDamAM vaheMcI nAkhyA che. te A pramANe--1. mokSamArgI, 2. tattvajJAna, 3. gaNitAnuyoga, 4. mahApuruSo, 5. sadhavyavasthA, 6. puruSaparIkSA ane cha. vividha. prathama khaMDamAM jIva ane ajIvanA vivaraNane lagatI hakIkatA cheoDI daIne navatattvavicAraNAmAM sAmAnya rIte je samAI zake evA badhA viSayAnA saMgraha karyA che. jIva satsaMgane prApta karIne mekSe jAya e daramiyAnanI samasta sAdhanAne lagatI hakIkatA tAravIne A khaDanu' nAma meAkSamA rAkhyu che. khIjA khaMDamAM dravyAnuyAgane lagatI hakIkatA ApavAmAM AvI che tethI tenuM nAma tattvajJAna rAkhavAmAM Avyu che. AmAM jIva ane ajIva viSenI badhI hakIkatA sakalita karavAmAM AvI che. deva ane devalAka tathA naraka ane nArakonI hakIkatA paNa AmAM samAviSTa karI dIdhI che. khaMDa trIjo gaNitAnuyoga athavA bhUgaLane nAme che. temAM leAkaalAka ane lekamAM samAviSTa drIpa-samudro-nadIo vagerene lagatI hakIkatA haiAvAthI ane para parAmAM gaNitAnuyoganA nAme A vibhAga eLakhAtA hovAthI AnuM nAma gaNitAnuyAga rAkhyu che. khaMDa ceAthAmAM kulakarA, tItha karA, cakravatIo, baLadevA, vAsudeveA, Aphri mahApuruSAnI hakIkatono saMgraha hovAthI AkhaMDanuM yathA' nAma mahApuruSo rAkhavAmAM AvyuM che. paraMparAmAnya nAma zalAkApuruSA che. paNa AmAM zalAkA puruSA sivAyanA paNa keTalAka mahApuruSo jevA ke gaNadhara vagerenI paNa hakIkatA hAI, A khaMDane zalAkApuruSo evu' nAma ApyuM nathI. khaDa pAMcamAmAM caturvidhasaMdhane lagatI paNa adhikAMze sAdhu ane sAdhvI sa baMne lagatI hakIkatAnA saMgraha che tethI tenuM nAma saMdhavyavasthA Apyu che. o khaMDa puruSaparIkSAne nAme che. temAM puruSa viSe vividha bhaMgIo ApavAmAM AvI che. te lagIenA mukhya AdhAra puruSanA guNu dASA che ane evA guNu-deSAne AdhAre ja ApaNe kaI paNu puruSanu mUlya AMkI zakIe chIe; tethI AnuM nAma meM puruSaparIkSA rAkhyuM che. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtamA khaMDamAM paracUraNa viSayone saMgraha hovAthI tene vividha evuM nAma ApyuM che. AmAM vyAkaraNa, saMgIta, kaLA, vaidyaka, daMDanIti vagere aneka prakAranA rocaka viSayone samAveza che. A pramANe samagra bhAve joIe te AmAM saMsAranAM lagabhaga badhAM ya, heya ane upAdeya to viSe thoDIghaNI hakIkate ApavAmAM AvI che; tethI A granthanuM yathArtha nAma vizvakoSa banI zake che. viSayasUcimAM najara pheravIe te A vastunI sahaja pratIti thaI jAya che. A granthanI evI kaI vizeSatA che je anya jaina granthamAM nathI ? e to ApaNe joI gayA chIe ke A eka saMgrahagrantha che; tethI anyatra viSaya ne mukhya rAkhIne nirUpAyelI hakIkato AmAM saMkhyAne mukhya mAnIne nirUpAyelI che. eTale evI badhI hakIkate anyatra jaina AgamomAM vikharAyelI maLI zake che. paNa A granthamAM purUSaparIkSA A nAme je khaMDa saMkalita karavAmAM Avyo che, te sthAnAMgamAMthI ja sakalita che. ane ema kahI zakAya ke sthAnAMgatagata e khaMDanI hakIktamAMthI bahu moTo bhAga evo che ke je anyatra jaina AgamamAM nahi maLe. te viSaya jenagraMthamAM mAtra sthAnAMgano Aga che. eTaluM ja nahi paNa A samagra graMthamAM te khaMDanI recatA sarvoparI che. gaNatarInA raNamAM jANe zItaLa jaLanI vIraDI jevuM e prakaraNa ApaNane ghaDIbhara vividha manebhAvonA UMDA rahasyamAM vicaraNa karAve che ane ApaNuM pitAnA manabhAvanI parIkSA karavA prere che. eTaluM ja nahi paNa unnatinA mArge javA paNa utsuka banAve che. vAcakone emAMthI kAMIka evI preraNuM maLaze te mATe zrama vyartha nahi jAya. (tA. 27-11-54 sthAnata-samavAyAMganI prastAvanA.). Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanA aMgamAla graMthAnI racanA; tene aMga sAthe sabaMdha zvetAmbara samata vidyamAna jaina AgameAnI racanAnA je aneka tabakkA che temAM prathama tabakkAmAM aMga prathAnI saMlanA ke racanA thaI. paraparA pramANe aMga prathAnI racanA gaNadharA kare che. eTale ke tIthaMkaranA sAkSAt mukhya ziSyA dvArA te aMga graMthenI racanA thAya che. AthI kahI zakAya ke vidyamAna jaina AgamAmAM sauthI prAcIna racanA aMga graMthAnI che. te racanAmAM mukhyapaNe bhagavAna mahAvIranA upadezanuM ane temanA jIvananA prasa MgonuM saMklana gaNudharAe karyu che. vidyamAna aMga grathAnI saMkalanA ke racanA gaNudhara sudharmAM dvArA thayelI che. ane te ApaNane para parAthI zrutarUpe prApta che. bhagavAna mahAvIre je upadeza ApyA e prakAranA upadezanI eka para parA cAlI AvatI hatI tene anusarIne tethAM kAlAnusArI sa`zAdhana parivatana-parivana chatAM bhagavAna mahAvIre e upadeza ApyA hatA----evI mAnyatA che. paraparA spaSTa kare che ke dvAdazAMgInI racanA 'pUrva'ne AdhAre che. A pUrva"ne nAme prasiddha Agama atyAre upalabdha nathI, mAtra nAme ane temAM pratipAdya viSayanI sUcI upalabdha che. paNa 'pUrva e zabda ja sUcave che ke te bhagavAna mahAvIra pUrvanu kAI paraMparAprApta zruta haze. paraMparA ema paNa kahe che ke te pUnA samAveza bAramA aMga dRSTivAdamAM karI levAmAM AvyA hatA ane durbhAgye e bAramuM aMga vidyamAna nathI. paNa evA dhaNA gra Mthe ane adhyayanA vidyamAna che jemAM athavA jemane viSe spaSTapaNe kahevAmAM Avyu` che ke tenI racanA dRSTivAdanA AdhAre karavAmAM AvI che, athavA te| dRSTivAdagata amuka pUnA AdhAre karavAmAM AvI che.1 Do. zuzrI ga dRSTivAda ane pUrva viSe cokkasa zuM mata dharAve che te temanA lakhANa uparathI tAravavuM muzkela paDe che. paNa temanAM eka-eka vidhAnAthI cokkasa kahI zakAya tema che ke pUrvAM e prAcIna graMthA hatA ane tene AdhAre amuka graMthA anyAnI je vAta kahevAmAM Ave che te temane mate eka bhrAnta samaja AgamayugakA jainadarzana, pR0 20. 1. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 athavA tA gerasamaja che.ra teo e paNa nakkI karI zakayA nathI ke e dRSTivAgata vividha pravAda (pUrvIne pravAda tarIke oLakhAvyA che.) vastutaH vidyamAna hatA ke mAtra kAlpanika che. paratu temane mate amuka pravAdanAM evAM, na samajAya tevAM nAmeA che, je temane banAvaTI hAvAnuM samana kare che.4 temanAM ukta maMtavyo viSe saMmata thaI zakAya tema nathI, kAraNu ke zvetAmbara ane digaMbara ane paraparAmAM dRSTivAda viSenI ane tenAM prakaraNA AdinI ane khAsa karI pUrvI viSenI mAnyatAmAM najIveA bheda che, te sUcave che ke banne saMpradAyeA judA pADyA te pahelAM te banne pAse eka sAmAnya paraMparA hatI jene anusarIne bannee ekasarakhI hakIkatA dRSTivAda ane pUrvI viSe kahI che. aMga ane agabAhya ane Rtara graMthAnu mULa, je dRSTivAdamAM athavA amuka pUmAM jaNAvavAmAM AvyuM che, tene bhrAnta samaja agara gerasamaja zA mATaeN mAnavI te samajAtu nathI. kAraNa A bAbatanA cheka niyuktikALamAM ane prastuta gra Mtha prajJApanA jevAmAM svIkAra karavAmAM AvyA che. vaLI, na samajAtAM nAmeAne kAraNe kAIne banAvaTI mAnavAnI dalIla paNa gaLe Utare tevI nathI. aga ane pUnA sabaMdha viSe DaeN. zuzrIge samavAyAMganI abhayadevanI TIkAnA uddaraNane AdhAre je niSkarSa kADhayo che te paNa ucita jaNAtA nathI. eka vAta to temaNe e jaNAvI che ke abhayadeva aMgeAnA AdhAra pUrvAMte mAnatA nathI; ane khIjI e ke pUrva ane agA ane svataMtra hatAM, ekbIjAnA AdhArarUpa nathI. temanA A banne niSku' ucita che ke nahi tenA niya mATe abhayadevanI TIkA ame uSkRta karIe chIe ane vidvAnAne ja vinaMti karIe chIe ke te A bAbatamAM svayaM abhayadevane ze| mata che te ane tenA AdhAre Do. zuzrIge jaNAvela niSkarSI phalita thaI zake che ke nahi tene niNya le 2. Schubring : Doctrine of the Jainas SS 38, p. 74 "It is in harmony with the misunderstanding according to which" etc. ejana. SS 38, p. 75 "Whether the Pavaya of the Ditthivaya (the 12th Anga) were fiction or fact we do not know. ejana, SS 38, p. 75--"The names of 2 Aggeniya for their obscurity all speak in favour of their factitive nature." 5. ejana, SS 37, p. 74.But he does not derive the Angas from the Purvas......Hence it follows that the two series were parallel to, not dependent on, each other." 3. 4. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 " atha kiM tat pUrvagatam ? ucyate yasmAt tIrtha karaH tIrtha pravartanakA gaNadharANAM sarva sUtrAdhAratvena pUrvaM pUrva gatasUtrArtha bhASate, tasmAt pUrvANIti bhaNitAni / gaNadharAH punaH zrutaracanAM vidadhAnA AcArAdikrameNa racayanti, sthApayanti ca / matAntareNa tu pUrva gatasUtrArthaH pUrvam aha~tA bhASito gaNadharairapi pUrva gatazrutameva pUrva racita pazcAd AcArAdi / nanveva N yadAcAraniyuktyAMmabhihita - 'savvesiM AyAro paDhamo' ' ityAdi tat katham ? ucyate / tatra sthApanAmAzritya tathoktam / iha tu akSararacanAM pratItya bhaNita' ' pUrve pUrvANi kRtAni' iti / " - samavAyAGgaTIkA, patra 130-131 / AcAya abhayadeve je vAta saskRtamAM kahI te ja vAta tethI paNa pUrve nadIcUrNimAM jinadAse kahI che ane tene ja AcAya haribhadre naMdInI potAnI TIkAmAM (pR0 88) jemanI tema laI lIdhI che. cUrNinA pATha A pramANe che " se kiM ta pugvagata 1 ti, ucyate - jamhA titthakaro titthapavattaNakAle gaNadharANa savvasutAdhArattaNato puvva pubvagatasutattha mAsati tamhA puNva tti bhaNitA / gaNadharA purNa suttarayaNa karentA AyArAikameNa rayati ThaveMti ya / aNNAyariyamateNa puNa putragatato puvaM arahatA bhAsito, gaNaharehi vi pugvagatasutaM ceva puvva raitaM pacchA AyArAi / evamukte codaka Aha-NaNu phuvAvaraviruddhaM / kamhA ? jamhA AyAranijjutIe bhaNitaM "savveMsiM AyAro" gAhA [AcArAGganiyukti ga0i 8] / AcArya Aha-satyamuktam / kintu sAThavaNA / imaM puNa akkhararayaNa paDDacca bhaNitam-puva phuvA katA ityarthaH / - nadIsutacuNNI (P.T.S.), pR. 75. vaLI, A bAbatamAM AcAya jinabhadranuM svapanavRtti sAthenuM vizeSAvarayakabhASya je mantavya dharAve che te paNa jANavA jevuM hoI teno nirdeza ahI jarUrI jane che " Aha- zrUyate hi pUrva pUrvANyevopanibadhyante pUrva praNayanAdeva ca pUrvANi - iti / - tatra ca samastamasti vAGmayamataH kimiha zeSAGgaraGgavAzceti ? ucyatebhUtAvAde savvassa vayogatassa otArI 1 NijjahaNA tathA vihu dummedhe pappa itthI ya // 548|| jati gAhA / yadyapi dRSTivAde samastavAGmayAvatAre:, tathApi durmedhasAmayogyAnAM strINAM cAnugrahArtha manyazrutavizeSopadezaH, zrAvakANAM ca / / " - vizeSAvazyambhASya, 50 115. 7 jati vi 9. AyArAMganiryukti, gAthA 8. 7. yA gAthA zrRDekSyalASyabhAM pazu che--0 145 tathA lubho AvazyamyUrzi patra 34. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIce bhagavAna mahAvIra pUrvenA tIrthakaranA ziSyanA adhyayana viSe ullekha ApavAmAM Ave che - jJAtAdharmakathAmAM ariSTaneminA ziSya thAvaggAputra (sU) 54) ane pAMce pAMDava baMdhuo (sU0 128 ane 130), tathA thAvasthA putranA ziSya zukyurivrAjaka (sU0 55), mahila jinanA ziSya (sU0 78)-e sau viSe emaNe sAmAyikAdi caturdaza pUrvonuM adhyayana karyuM-sAmAphayamagyAruM vokta puSpAruM"--evA ullekha maLe che.' " bhagavatIsUtramAM tIrthakara munisuvratanA ziSya kArtika zeTha viSe ullekha che ke temaNe "tamAramAyA corasa phuvArUM" nuM adhyayana karyuM (sU0 617). * tIrthakara vimalanA praziSya mahambala viSe paNa evo ja ullekha che (sU0 432). antakRdazAmAM paNa tIrthakara ariSTaneminA ziSya viSe cauda pUrva bhaNyAnA ulekho che (sU0 4, 5, 7). apavAda mAtra temanA eka ziSya gautamano che, jemane viSe ullekha che ke temaNe "te baM se joyame...sAmArUM vizvAsa T6 manniti (sU0 1). uparanA ullekhone AdhAre eTaluM to kahI zakAya che ke bhagavAna mahAvIra pUrvenA tIrthakaronA kALamAM 'pUrvanuM mahattva hatuM, aMga"nuM nahi. ane te uparathI ema kahI zakAya ke AganA saMkalanAkArane mate "aMganI apekSA 'pUrva e jUnuM sAhitya hatuM. AthI ja te sAhityano saMgraha dRSTivAdamAM 'pUrvagata" evA mathALAmAM karavAmAM AvyuM hoya ema mAnavAmAM asaMgatine avakAza nathI. pUrvajanuM "zrata' tarIke mahattva ethI paNa siddha thAya che ke karma sAhityamAM ane anyatra jyAM zrutano vicAra karavAmAM Ave che tyAM mApadaMDa tarIke "aMga" 8. maraNasamAdhiprakIrNakamAM yudhiSThirane caturdazapUrva ane zeSa cAra pAMDavone ekAdazA gInA jJAtA jaNAvyA che. gA0 4pa9). 9. zunA ziSya zelaka sAmAyikAdi agiyAra aMga bhaNyA, evo ullekha che-jJAtA, sU0 56. 10. malliadhyayanamAM pUrvabhavanI kathA prasaMge mahAvidehamAM sthavira pAse dIkSita thanAra bala sAmAcita Adi agiyAra aMga bhaNyA-evo ullekha che-jJAtAsUtra 64. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahI paNa pUvane rAkhavAmAM Ave che. have je "pUrva jevuM kAMI hoya ja nahi te AvuM mahattva zAthI apAya ? zrutanA tAratamyano vicAra vizeSAvazyakabhASyamAM Avazyakaniyuktine AdhAra laI karavAmAM Avyo che, tyAM pUrvadhara' zabda che, mRtadhara" ke "aMgadhara" zabda nathI.-gA. 141, 531, 536, 555. AmAMnI gA2 536 bRhatka5bhASya (gA. 138)mAM paNa che. naMdIsUtra (sU) 71)mAM kahyuM che-" phure posTarsa jaLavida vaddalapuvA samUsuta, misapukivansa sammard, ghara miuLasu mathaT" te uparathI paNa kahI zakAya ke "pUrve ne sabhyazrutanA mApadaMDa tarIke svIkAryA te je pUrvonuM astitva ja na hoya to kema bane ? AcArya haribhadra, zIlAMka ane anya TIkAkArone mate zrutakevalI ane catuIza"vIsamAna ja che; arthAt caturdazapUvI hoya tenAthI zrutanI koI ja vAta ajJAta rahetI nathI, evuM te bannenuM maMtavya che-"_"na tuTuMrApUrvavidraH prApanIrtha ii vayitamana" prajJApanA, haribhadravRtti, pR. 18; zIlAMka, AcAsaMga TIkA, patra 183, 185; prajJApanA, malayagirI vRtti patra kara. - vyavahArabhASyamAM jaNAvyuM che ke pUrvakALe caturdazapUvIne gItArtha mAnavAmAM AvatA, paNa have je prakalpadhara hoya te gItArtha che-uddeza 3, gAthA 173. A paNa to ja bane jo koI kALe pUrvanuM astitva ane mahattva svIkRta hoya. prajJApanATIkAmAM malayagiri gautama gaNadharane caturdazapUvI kahe che (patra 72). vaLI. kalpasUtramAM bhagavAna mahAvIranA caturdazapUrvadhArI ziSyonI saMkhyA ApavAmAM AvI che-kalpasUtra (zrIpuNyavi. saMpA0) sU0 137, paraMtu dvAdazAMgadhara ziSyanI saMkhyA nathI ApI, te paNa batAve che ke mRtadhara tarIke pUrvadharonuM mahattva hatuM. te ja pramANe bhagavAna pArzva AdinA paNa caturdazapUrvadharonI saMkhyA (sU0 157, 166 Adi) ApavAmAM AvI che, paNa aMgadhArIonI nathI ApI. AthI paNa e vAta te nakkI thaI ja zake che "pUrva' nAme koI zAstra hatAM ja. kalpasUtramAM ja nahi paNa jabUdIpaprAptimAM paNa RSabhadevanA caturdazapUvIonI saMkhyA ApavAmAM AvI (sU) 81) che. naMdItherAvalImAM nAgAjunAcAryanI prazastimAM (gA. 35) temane kAlikazruta (aMga) nA ane pUrvanA dhAraka kahyA che. tethI siddha thAya che ke kAlika 1 arthAta aMgathI pUrvanuM pArthakaya hatuM. naMdI (sU0 78) mAM gamikane dRSTivAda ane agamikanekAlika-jemAM zeSa 11 aMge vagere che-kahyuM che tethI te bannenuM pAtheya siddha che. 11. zraTizrutanAvarAtrinIAri0 TI, pR. 69. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 03 catuHzaraNaprakI`kanI nIcenI gAthA dvAdazAMgadhara karatAM caudapU.dharanA ullekha judA kare che te paNa tenu svAtantya siddha kare che-- "varasa-sa-navaputhvI juvArisaMpiLo ne e jiNa kappAhAla dia parihAravisuddhisAha ya // 33 // anuyAganA bhASA-vibhASA-vAtika jevA bhedanI vyAkhyAprasa Mge AvazyakacUrNi mAM kahyuM che ke je sUtrapadAnI aneka vyAkhyA, te vibhASA. A vibhASA karavAmAM tu zapUvI' sama che, paNa sa`prakAre vyAkhyA, je vAtika kahevAya che, te kevaLI ja karI zake (AvazyakacUrNi, patra 115), (gA0 35). bhagavAna mahAvIranA gaNadhara gautamane caturdAzapUvI' kahevAmAM AvyA che, paraMtu bhagavAnanA gaNadhara sivAyanA anya ziSyA viSe bhAgye ja cauda pUrvanA adhyayanano ullekha maLe che. lagabhaga badhA ja viSe----'sAmAyamorArasagaMLArU ema mAtra agiyAra aga bhaNNAnA ullekha maLe che. 12 AthI viruddha, ApaNe joyuM te smANe, bhagavAna mahAvIra pUrvenA tIrthaMkarAnA ziSyA viSe pradhAnapaNe cauda pUrva bhaNyAnA ullekhA che. AthI eka bAbatanuM anumAna ApaNe karI zakIe ke bhagavAna mahAvIra pahelAMnuM je zruta hatuM tene ja 'pUrva' nAme oLakhAvavAmAM AvyuM hoya, tevA pUrA saMbhava che. e pUne AdhAre agaracanA thaI e ApaNe joI gayA chIe. eTale te pRthak ane svataMtrya chatAM AdhArabhUta banyuM ane kayAreka tene samAveza bAramAM aMgamAM 'pUrvAMgata' e nAme karI levAmAM Avye--ema mAnIe te te ucita gaNAze. eka bAbata ahIM noMdhavA jevI e che ke ApaNe eka mAnyatA viSe pUrve joyu ke strI AdinA hitArthe pUne AdhAre agaracanA karavAmAM AvI che. jyAM sAdhvInA adhyayananI vAta che tyAM satra bhagavAna mahAvIranA pUrvenI athavA bhagavAna mahAvIranA kALanI sAdhvIonA adhyayana viSenA ullekhAmAM eka ja prakArano ullekha che--ke teoe agiyAra a MgAnu adhyayana karyu. kAI paNa sAdhvI viSe pUnA abhyAsa rkAnA ullekha maLatA nathI. AthI ukta mAnyatAnu samana thAya che. jJAtA mAM jaNAvyuM che ke draupadIe agiyAra agAnuM adhyayana kyu, paNa pAMDavAe 14 pUrvAnuM.~~~jJAtA. 129. ariSTaneminI 12. bhagavatI sU., 93, 382, 385, 418; vipAkasUtra, 33, jJAtA0, 28, 105; anuttarA. 3 ityAdi. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 AryA padmAvatI vize paNa evo ja (agiyAra aMganA abhyAsane) ullekha che. -aMtagaDa, sU0 9. bhagavAna mahAvIra kALe zreNikanI patnIe dIkSita thaI te temane viSe paNa jaNAvyuM che ke temaNe 11 aMgenuM adhyayana karyuM-aMtagaDa, sU0 16. pUrvanuM mahattva hovAthI ja tenA jJAnane eka prakAranI Rddhi ke labdhi gaNavAmAM Ave temAM Azcarya nathI. AvazyakaniyuktimAM labdhidhane gaNAvatAM pUrva dharAne paNa temAM gaNAvyA che, te sUcave che ke "pUva'nuM mahattva zrutamAM vizeSa hatuM.-gAthA 69; vizeSA, gA0 776. AgamavyavahAra athavA te pakSavyavahAranI carcAne prasaMge AgamavyavahAramAM cauda daza-nava pUrvadhara ane gaMdhahastIno ullekha che.- jitakalpabhASya, gA. 112, 113. vaLI, pUrvadharonA vicacheda sAthe prAyazcittane paNa vicacheda thayo che e mata koI dharAvatA hatA tene ullekha AcArya jinabhadde karyo che (ejana, gA. 256-62) ane tene prativAda paNa karyo che (gA. 263thI). je "pUrva" jevI kaI paraMparA hatI ja nahi to A badhI carcA nirarthaka ja Thare, mATe mAnavuM joIe ke kyAreka paNa pUrva nAme oLakhAtuM zruta vidyamAna hatuM. te mAtra kalpita che ema mAnavAne kaI AdhAra nathI. e pUrvane samAveza daSTivAdamAM pUrvagata" nAme karI devAmAM AvyuM hata-A paraMparA nirAdhAra nathI. siddhAtika graMtho ane AgamanAM keTalAMka prakaraNamAM pUrva ne ja athavA te daSTivAdano AdhAra zA mATe levAmAM Avyo, vidyamAna aMgamAMthI ja te te graMthanI sAmagrI zA mATe levAmAM na AvI, te prazna sahaja che, paNa jyAre svayaM aMgenI ja racanA "pUvene AdhAre thaI hoya ema manAtuM hoya tyAre aMga karatAM 'pUrva nuM mahattva vizeSa che ja, te pachI te kAraNe graMthakAra 'pUrvane AdhAra le temAM zuM khoTuM che ? vaLI, je atyAre vidyamAna nathI te, te kALe paNa vidyamAna nahIM hoya tema mAnavAne kAraNa nathI. kAraNa, tene vicacheda paNa samaya jatAM thayA che. vaLI, daSTivAda e nAma ja sUcave che ke dArzanika mAnyatAo-pachI te svayaM jainadarzananI hoya che ke anya darzananI ke ubhaya darzananI-daSTivAdamAM samAveza pAmI haze. eTale dArzanika ke saiddhAtika carcAnuM mULa anya karatAM je daSTivAdamAM zedhavAmAM Ave te te ucita gaNuMvuM joIe. ane banyuM paNa ema ja che. aMgabAhya graMthomAM je graMtho saMddhAnika arthAta tAtvika carcA sAthe saMbaMdha dharAve che tenuM mULa sAmAnya rIte daSTi Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 vAdamAM che ema kahevAmAM Avyu che. diga Mbara sapradAyanA siddhAnta gru'thA TUkhaDAgama ane kyAyapAhuDanA saMbaMdha dRSTivAda ane pUrva sAthe joDavAmAM AvyA che. zvetAMbara-digaMbara bannene sa Mmata kama`sAhityanA prAcIna kama prakRti, paMcasa Mgraha jevA saddAntika prathAnuM mULa pazu ' pUrvI 'mAM manAyuM che. te ja pramANe prastutamAM saiddhAntika graMtha prajJApanAne saMbadha paNa dRSTivAda sAthe ja che. vizeSatA e e che ke SaTka'DAgamanuM mULa dRSTivAdamAM che ema tenA TIkAkAra dhavalAmAM spaSTa kare che; jyAre prastutamAM te svayaM graMthakartA prajJApanAnA sabaMdha dRSTivAda sAthe jaNAve che. pUrvI vidyamAna hatAM, to pachI e upekSita kema thayAM ane vicchinna kema thayAM AvA prazna svAbhAvika che. AnA uttara e che ke temane AdhAre vadhAre vyavasthita graMthAnI racanA thaI tethI temanI prathama upekSA ane pachI sahaja bhAve viccheda thAya evA krama mAnavAmAM aucitya che. digabarAe zvetAMbara saMmata AgamA vicchinna che ema te mAnyuM, paNa temane mate paNa sauthI vadhAre prAmANya ane mahattva SakhaMDAgama jevA saiddhAntika graMthAtuM hatuM. chatAM paNa tenI eka mAtra prati upalabdha thAya ane te adhyayana adhyApanamAMthI chellA hajAra varSathI dUra thAya tenuM kAraNa zodhIe to A praznanA uttara maLI rahe che. jema pU graMthAmAMthI aMga ane anya graMthanI racanA thaI tyAre pUrvanuM prAmANya ane mahattva chatAM te krame karI upekSita thAya ane adhyayana-adhyApanamAMthI bAkAta thAya ane chevaTe vicchinna paNa thAya, tema jyAre gemmadrasAra jevA vyavasthita ane sArabhUta gra MthanI racanA SaTkhaMDAgamane AdhAre thaI, tyAre dUkha DAgama paNa upekSita thaI mAtra eka pratimAM vidyamAna rahe--e svAbhAvika che. pachI AvA graMthAnuM aitihAsika mahattva tA rahe ja che, paNa adhyayana-adhyApanamAM te upekSita ja thAya che. ane vicchednu ekamAtra kAraNa A upekSA ane che. A ja prakriyA pramANe prAcIna zikhara mate thaI gayA, mAtra AMzika aMgo vidyamAna rahyAM, ane sarvAza lupta thaI gayAM. pazu zvetAMbara mata pramANe thayA; tenA aMzAnA lepa thayA che. gAne adhika bhAga lupta Adhunika mAnyatA pramANe agAne sarvathA leApa nathI jema pUmAMthI aMgAnuM nirmANa thayuM tema pU' ane a MgAne AdhAre aMgabAhya prathAnI racanA kALakrame thaI. tenuM nirmANu sthavirAe karyu. jema pUrvamAMthI racAyela aMgamAM pUrvI karatAM vadhAre racanAsauSThava hAya, tema pUrva ane Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s aMgane AdhAre racAyela A gabAhya graMthamAM kALakrame vadhAre racanAsauSThava Ave te svAbhAvika che. AthI viSayanirUpaNanI bAbatamAM vyavasthA, aMga karatAM aMgabAhyamAM vadhAre sArI hoya--vAcakane sugama ane anukULa hoya-tema banavuM svAbhAvika che. AvI vyavasthAnuM-suMdara ane vAcakane anukULa vyavasthAnuM-pramANapatra mAtra Aje ja ApaNe ApIe chIe tema nathI, paNa aMga graMthanI aMtima vAcanAmAM aMgabAhya graMthane AvuM pramANapatra ApavAmAM AvyuM che, ane te, te te viSayanuM nirUpaNa vizeSAthIe te te aMgabAhyamAM joI levuM tema sUcavIne ApyuM che. AthI ja ApaNe joIe chIe ke aMga karatAM naMdI, anuyogadvAra ke prajJApanA kALadaSTie pachInI racanA chatAM bhagavatI jevA mahattvanA aMga graMthamAM naMdI, anugadvAra ke prajJApanAmAM te te viSaya joI levAnI bhalAmaNa karavAmAM AvI che. Ama prAmANyanI dRSTie pUrva ane aM vizeSa mahattvanAM chatAM viSayanirUpaNanI daSTie temanA karatAM aMgabAhya graMthe vizeSa mahattva dharAve che--e bAbata lakSyamAM levA jevI che. aMga graMthamAM saiddhAtika carcA nathI ja ema to na kahevAya paNa sthAnAMgasamavAyAMgamAM saMkhyAne AdhAre thayela che, viSayane AdhAre nahIM; jyAre bhagavatImAM sauddhAtika carcA mukhya chatAM-tenuM prAdhAnya chatAM-tene krama vyavasthita nathI, kAraNa ke temAM judA judA viSayane lagatI prasaMga prApta carcA thayelI che; jyAre aMgabAhya graMthomAM tema nathI. temAM te viSayanirUpaNa mukhya che. tethI nizcita krame temAM viSayonI vyavasthita carcA karavAmAM AvI che. A ja vizeSatAne kAraNe aMga karatAM adhyayana-adhyApananI dRSTie aMgabAhyanuM mahattva vizeSa che. aMgamAM bhagavAna mahAvIranA vihAra ane jIvanaprasaMge sAthe saiddhAtika carcAne vaNI levAmAM AvI che tethI koI paNa viSayanuM saLaMga varNana temAM maLavuM muzkela hatuM. A kamInI pUti aMgabAhya graMthanI racanA karIne AcAryoe karI che. pAlipiTakamAM paNa Ama ja banyuM che. suttapiTakamAM bhagavAna buddhanA upadeza prasaMge yatra tatra rauddhAntika carcA thayela che, paNa tethI samagra bauddha dazananuM svarUpa upasthita thatuM nathI; paNa tenI pUti abhidhamapiTakamAM karavAmAM AvI che. AthI bauddhasiddhAntanuM svarUpa jANavAnI icchA dharAvanAra mATe abhidhama adhyayana jema anivArya che tema jaina darzananI saiddhAtika daSTi mATe aMgabAhya graMthomAMnA prajJApanA, jIvAbhigama Adi graMthe anivArya che. eTale ema kahI zakAya ke jena Agama graMthonI racanAne je bIjo tabakko-eTale ke vyavasthita Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 viSayanirUpaka racanAne samaya-te aMgabAhya graMthanI racanAno samaya che. ane te samayanI racanA prajJApanA che. prajJApanA-nAma prajJApanA sUtranuM sAmAnya nAma graMthakartAe "adhyayana" evuM ApyuM che ane vizeSa nAma "prajJApanA" phalita thAya che, kAraNa, graMthakartAe spaSTa karyuM che ke bhagavAna mahAvIre sarva bhAvonI "prajJApanA karI che te pramANe ja huM karavAne . eTale uttarAdhyayananI jema A graMthanuM paNuM pUruM nAma "prajJApanAdhyayana " kahI zakAya. A samagra graMtha eka adhyayanarUpa che; jyAre 'uttarAdhyayana mAM aneka adhyayane che te dhyAnamAM rAkhavuM jarUrI che. pratyeka "padane aMte "TowvaMID mAvatI' e ullekha maLe che tethI pAMcamAM aMga vyAkhyAprajJaptinI jema upAMgomAM prajJApanAnuM vizeSa mahattva sUcita thAya che. "mavatIy" evo ullekha graMthaktane abhipreta nahIM hoya, kAraNa, graMthAta to "qugvaLar samattA --eTaluM ja maLe che. prajJApanA' zabdano prayoga ane artha svayaM prajJApanAmAM jaNAvyA pramANe (sU0 3) jIva ane ajIva viSenI prajJApanA eTale ke nirUpaNa te prajJApanA che. AthI jemAM chava-achavanuM nirUpaNa heya te zAstra paNa prajJApanA kahevAya. bhagavAna mahAvIrane kevaLajJAna thayuM te pahelAM temaNe daza mahAsvapna joyAM hatAM. temAM tIjA mahAsvapanA varNana prasaMge tenuM phaLa batAvatAM (za0 16, u0 6)mAM jaNAvyuM che -"tamane maLavuM mAre vivitta samaya-varasamadya phuvArupa vida mAghati vanati qhati......" A uparathI spaSTa che ke bhagavAna mahAvIranA upadezane prajJAti, prapati-evI kriyAthI jaNAvavAmAM AvyuM che. tene AdhAre ja temane upadeza "prajJApanA" ke "prarUpaNu" kahevAya e svAbhAvika che, tethI temanA upadezane AdhAra laI je graMtha racAya tene paNa prajJApanA" evuM nAma ApI zakAya ane tethI Aya zyAmAcAye potAnA graMthane prajJApanA" evuM nAma ApyuM che te ucita ja che. 2. 'ayani jinna'- 3 / 2. uvadaMsiyA bhagavayA paNNavaNA savvabhAvANa...jaha varNiNaya bhagavayA ahamavi taha vaNNaissAmi gA0 2-3 / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 vaLI, jyAM paNa aMgomAM "bhagavAne A kahyuM che ke AvuM nirUpaNa karyuM che tema batAvavAnuM hoya che tyAM paNa sarvatra "gha' (aa:) evo zabdaprayoga jovA maLe che. tethI paNa jena zAstranI zailImAM A prajJApanA zabdanuM prAdhAnya jaNAya che. ethI Arya zyAmAcAye e zabda pasaMda karyo te ucita ja che. svayaM bhagavAna mahAvIra paNa pitAnA upadeza mATe A zabdano prayoga kare che te dhyAnamAM levA jevuM che-- vahu mA vidyA vade zro7 jUne "bhagavatI, 2-1-90. A ja prakAranA prayogo AcArAMga Adi zAstromAM aneka ThekANe maLe che. vaLI, aMgamAM mahattvapUrNa lekhAtA pAMcamA aMganuM nAma "viyAhapannatti' 'vyAkhyAprApti che te paNa bhagavAnanA upadeza mATe "prajJApanA' zabdanuM prAdhAnya sUcave che. tethI A zabdanuM vizeSa mahattva jaina paraMparAmAM svIkArAya te svAbhAvika che. ane, TIkAkAranA jaNAvyA pramANe, A zabdaprayogamAM "" upasarga je mUkavAmAM AvyuM che te bhagavAna mahAvIranA upadezanI vizeSatAno sUcaka che eTale ke bhagavAna mahAvIre jIva, ajIva Adi tattvonuM je nirUpaNa karyuM che te viziSTa prakAranuM che; jainetara zAstromAM te prakAranuM nirUpaNa jovAmAM AvatuM nathI-- tevo bhAva paNa e zabdanA prayogamAM raheluM che. eTale ke A nirUpaNa jaina zAstramAM AgavI rIte thayeluM che, je anyatra dulabha che. ane te vastusithitinuM paNa sUcaka che ja. A prakAranuM nirUpaNa anyatra te kALanAM zAstromAM AvatuM nathI, e sUcaka che. vaLI, bhASA padamAM prastuta graMthamAM ja bhASAnA bhedone je vicAra che temAM gogvI" paNa bhASAne eka prakAra che (832). tene TIkAkAra athe kare che prasavanI' "prajJAbeneti prajJAvanI"-patra 249 ; ane tenuM spaSTIkaraNa karatAM kahe che ke-"kathAvasthatAthamidhanAdri prajJApanI"--patra 249 ; arthAta artha-vastu je prakAre vyavasthita hoya tenuM sthAna je bhASA vaDe thAya te bhASA prajJApanI kahevAya. vaLI, te ja bhASA padamAM prastuta graMthamAM. ja bhASAnA "kAttiyA" ane "apatti " evA be bheda karyA che (860) ane mapattiyA'nA vivaraNa prasaMge "aravI" eTale ke jene satya ke miththA sAthe, saMbaMdha nathI paNa kevaLa vastunuM nirUpaNa karavA pravRtta che, tevI bhASAnA je bAra prakAra jaNAvyA che temAM pAMcamo prakAra gogvaLA (866) bhASA che. eTale ke evI bhASA, je vastunuM nirUpaNa karavA pravRtta che, te googvaLI kahevAya che. prajJApa Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAne A sAmAnya artha che. eTale ke jemAM koI dhArmika vidhividha prazna nathI paNa vastuni paNa mAtra thayuM hoya te jJAnI bhASA kahevAya che. TIkAkAre A bhASA viSe je vivaraNa karyuM che tethI paNa prastuta prajJApanA" artha vizeSa spaSTa thAya che. temAM TIkAkAre anyata gAthAnuM uddhAraNa dIdhuM che-- "pANivahAu niyattA hava ti dIhAuyA arogA ya / emAI paNNattA paNNavaNI vIyarAgehiM / / " -prajJApanATIkA, patra 259ba sArAMza ke "jeo prANivadhathI nivRtta thayA che teo (bhavAntaramAM) dIrdhAyu ane aroga thAya che." A prakArano upadeza ke kathana te prajJApanI bhASAnuM udAharaNa che. AthI spaSTa thAya che ke prastumAM "hiMsA na kare' evI AzA ke upadeza nathI paNa vastusthitinuM nirUpaNa che ke jeo hiMsA nathI karatA teo dIrdhAyu ane nIroga thAya che; AthI bhASAne A prakAra prajJAnanI che. prastuta graMthamAM paNa chava ane ajIva viSe A ja jAtanI prajJApanA che. tethI tenuM "prajJApanA" nAma yathArtha Thare che. bauddha pAlipiTakamAM puruqmbara e nAmano graMtha che. temAM nAnA prakAranA pugalanA eTale ke puruSonA aneka prakAre bhedanuM nirUpaNa che. e nAmamAM vaparAyela prajJapti (5-gatti) ane prastuta prajJApatA (quLavaLar) nAmamAM tAtparya sarakhuM ja che. prAkRta goLavA athavA patta jevA zabdonA samAnArthaka zabda pAlimAM paNa vaparAyA che. te che-qbbatta, jJApana Adi. . prajJApanAno AdhAra daSTivAda che prajJApanAsUtra e cothuM upAMga che. jene AgamamAM aMga bAra che, paNa bAramuM aMga daSTivAda vinitra che, chatAM upAMganI saMkhyA te bAra che ane bAreya upAMge upalabdha che. te te aMga sAthe te te upAMgone saMbaMdha kayArathI joDAya te nakkI karavuM kaThaNa che, paNa saMskRta TIkAo lakhAvI zarU thaI tyArathI to evo saMbaMdha batAvavAmAM Ave che. te pramANe prastuta upAMga prajJApanA, samavAya nAmanA cethA aMganuM upAMga che--ema TIkAkAra AcArya malayagiri jaNAve che-rUyaM ca samavAyAvastha caturthAzveka, taTuthapratipAdunAtaprajJAvanArIvA, patra che. paraMtu Avo koI saMbaMdha prAcIna kALamAM joDavAmAM Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 Avato nahi-ane te saMbaMdha hato paNa nahIM te spaSTa che. kAraNa svayaM prajJApanAnA prAraMbhamAM ja kartAne jaNAvyA pramANe A prajJApanA dRSTivAdamAMthI jharato rasa che - . ajjhayaNamiNa citta suyarayaNa diSTrivAyaNIsa daM / / jaha vaNiyaM bhagavayA ahamavi taha vaNNaissAmi / 3 / / Arya zyAmAcAye A graMthano sIdho saMbaMdha daSTivAda sAthe joDaDyo che e to nizcita che ja, paNa ApaNI samakSa dRSTivAda che nahi tethI tenA kayA prakaraNa sAthe prajJApanAne saMbaMdha che tenI te kalpanA ja karavI rahI. ane e kalpanA pramANe dRSTivAdanA 14 pUrvomAMthI nIcenA pUrve sAthe prajJApanAnA viSayane saMbaMdha joDI zakAya tema che-- jJAnapravAda, AtmapravAda ane kamapravAda. paraMtu TUkhaMDAgamanI TIkA dhavalAmAM SakhaMDAgamane saMbaMdha* AgrAyaNI pUrva sAthe paNa joDavAmAM Avyo che te jotAM ane prajJApanA ane khaMDAgamane carcita viSaya samAna che e jotAM prajJApanAne saMbaMdha AgrAyaNI pUrva sAthe paNa hevAne saMbhava khare ja. AcArya malayagirinA mate samavAyAMgamAM kahela arthanuM ja varNana prajJApanAmAM paNa che. tethI te samavAyAMganuM upAMga che. paNa svayaM kartA evuM keI sUcana karatA nathI paNa teno saMbaMdha dRSTivAda sAthe spaSTapaNe jaNAve che. ane te ucita ja che. kAraNa, dRSTivAdamAM mukhyapaNe dRSTi-darzananuM varNana hatuM tethI jaina darzanane mAnya padArthonuM vyavasthita nirUpaNa karanAra prajJApanAne saMbaMdha dRSTivAda sAthe hoya te vadhAre ucita paNa che. ane je AdhAre paraMparA rUDha thaI te paraMparAne anusarI AcArya malayagirie jaNAvyA mujaba samavAyAMgamAM paNa chava-ajIva Adi tattanuM ja nirUpaNa che tethI prajJApanAne tenuM upAMga mAnavAmAM kaze virodha paNa nathI. prajJApanAnI racanAzailI graMthanA prAraMbhamAM stutirUpa maMgala karIne graMtharacanAnI pratijJA bAda pratipAdA viSayane nirdeza karatI gAthAo ApI che. AmAM 36 viSayane 3. A sthitimAM tAMbarAmAM bAramA aMgane sarvathA abhAva hovAnI sUcanA - pakhaMDAmamAM (pustaka 5, prastAvanA, pRSTha 71) karavAmAM Ave che te vicAraNIya che. 4. pakhaMDAgama, pustaka 5, prastAvanA, pRSTha 72. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s8 nirdeza che tethI prayane 36 prakaraNamAM vaheMcI devAmAM AvyuM che ane pratyeka prakaraNane 'pada' evuM sAmAnya nAma ApavAmAM AvyuM che, jenI sUcanA te te prakaraNane aMte samApta thatA pratipAdya viSaya sAthe ApavAmAM AvI che. AcArya malayagiri "padanI vyAkhyA karatAM kahe che ke-"ghaa prajarAma kathAdhira rUti vAra prajJAvanAra, patra 6 ! eTale ke "pada' zabdano artha ahIM prakaraNa ke arvAdhikAra ema samajavAnuM che. te samagra graMthanI racanA praznottara rUpamAM che. prAraMbhamAM 81 sUtra sukI praznakartA ke uttaradAtA ke tenA viSenI keI sUcanA nathI, mAtra prazno ane uttare che. paNa tyAra pachInA 82mA sUtramAM bhagavAna ane gautamano saMvAda che. vaLI, 83 thI 92 mAM sAmAnya praznottara dekhAya che ane acAnaka 93mA sUtramAM gautama ane bhagavAnanA praznottare che. tyAra pachI vaLI sAmAnya praznottare cAlu thAya che te 147mA sudhI cAle che. pachInI racanAmAM jyAM gautama ane bhagavAnanA praznottara che te A pramANe che H sUtra 148-211 arthAt samagra bIju pada, tIjA padamAM sUtra 225-25, 325, 330-333; cothA padathI badhAM ja padanA sUtramAM che. mAtra prAraMbhamAM, vacce ke aMte AvatI gAthAomAM ane sUtra 1086mAM te nathI. ane eka apavAda che, jene prAraMbha A pramANe che. sUtra 334 "ahaM maM! savIvapna rada nahAraM vattAphlAIma" -A rIte ziSya (te kahyuM che te jANavAmAM Ave tema nathI) gurunI samakSa mahAdaMDaka racavAnI pratijJA karIne sarva jIvonuM a5-bahutva varNave che. AnI TIkAmAM AcArya malayagirie A pramANe khulAso karyo che "anena etad jJApayati-tItha karAnujJAmAtrasApekSa eva bhagavAn gaNadharaH sUtraracanAM prati pravata te, na punaH zrutAbhyAsapuraHsaram iti / yadvA etad jJApayati-kuzale'pi karmaNi vineyena gurumanApRcchaya ca pravartitavyam, kintu tadanujJApuraHsaram / anyathA vineyatvAyogAt |"-pnnnnvnnaattiikaa, patra 163 a / AcArya malayagiri pote niHzaMka nathI. tethI vikalpa be bAbato raju 5. "sUtramUH prajaLanu" nyAyavArtika pR. 1. 9. A ja mahAdaDaka SaTakhaMDAgamamAM paNa che. tenI carcA AgaLa Avaze. che. prAraMbhamAM ja AcArya zyAma daSTivAdane AdhAre prajJApanAnI racanA kare che ema - temaNe jaNAvyuM che, eTale saMbhava che ke prastuta bhAga aMgano aMza hoya ane te rIte ene gaNadharanI racanA kahI zakAya. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ge kare che. prathamamAM temaNe mAnyuM che ke ahI paNu ziSya tarIke gaNudhara gautama vikSita che. khIjA vikalpamAM mAtra guru-ziSya evu sAmAnya rUpe vivakSita che. vaLI, jema prAraMbhamAM samagra graMthanI adhikAragAthAo mUkavAmAM AvI che, tema keTalAMka padonA prAraMbhamAM pazu viSayanirdezaka gAthAo racavAmAM AvI che.jue 3, 18, 20, 23 ityAdi padone prArabhamAM te ja pramANe upasa hAramAM paNa keTalIkavAra saMgraha-gAthAo mUkavAmAM AvI che, jema ke zamA padmanA aMtamAM, graMthanI vacce paNa jyAM jarUrI jaNAyuM che tyAM AcAya gAthA mUke che. samagra graMthanuM zloka pramANu 7887 che ane temAM kula gAthA, prakSepa Ada karatAM, 232 che,8 eTale samagrabhAve mukhyapaNe A graMthanI racanA gadyamAM che ema kahI zakAya. gAthAomAM sAmAnya rIte jIvanA vizeSa bhede athavA saMkhyAe (sUtra 24 40, 102 ityAdi) ApavAmAM AvI che, paNa kAMIka pratipAdya viSayanuM svarUpa paNa vata jovAmAM Ave che, jema ke siddha viSe--sUtra 211. siddha viSenI A gAthAo ane vavAyane aMte AvatI gAthA lagabhaga ekasarakhI che. AyI prajJApanAmAM AvatI adhI ja gAthAo Aya zyAmAcAye racI hAvAnA sa Mbhava nathI. kAraNu, mULamAM ja koIka vAra te "pho mAho anuna tavAo--" (sUtra pa[3], 187) ema nirdezapUrNAMka gAthAo mUke che te sUcave che ke te gAthAe paraMparAprApta che. vizeSa rUpe 'ta' naDDA' (sUtra 24, 38, 40, 41, 42, 43, 50, 54, 102, 110, 167 ityAdi) ema kahIne je gAthAo mUkavAmAM AvI che temAM paNa temanI potAnI ane anyanI racanA hAvA saMbhava che. zyAmAcAye keTalIka gAthAone 'saMgrahaNigAthA' (sutra 194, 206[2]) kahI che. te gAthAo saMbhava che ke anyanI hAya. keTalIka gAthAone 8. e. graMthanA atanI gAthAo aMka 231 che, paNa te 232 joIe, kAraNa ke 219 mI gAthAne aka evaDAyA che. AcAya . malayagirinA nimna ullekhA sUcave che ke gAthAo Aya zyAmanI haze-"tAvat sa MgrahItulana Ar'adyattara` 2' tyAddi thAyam'--prajJAvanATIga, vatra 84 maiM / " ahIM mimAha-'naLAvide', 'i patra 33 a / 'nAyAtrAmA'vatra rUp va / tathA jue patra 223 6, 262 6, 266 6, 4268 2 ItyAdi. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya malayagirie "saMpradAtha" ke "kaMganAthA' evuM nAma ApyuM che te gAthAo kenI racanA che te jANavuM kaThaNa che. prajJApanAnA samagrabhAve adhyayanathI enI nirUpaNazailI viSe je keTalIka bAbato nakkI thAya che te A che-temAM 36 padamAM sarva prathama je jIvanA bheda prathama padamAM jaNAvyA che, temAM saMsArI ane siddha e mukhya bheda pachI jIvanA IndriyanA hInAdhikane AdhAre eTale ke ekendriyathI mAMDI paMcendriyanA bheda-prabhedo gaNAvyA che. sArAMza ke saMsArI sakala jIvone samAveza ekendriyathI paMcendriyamAM karyo che. eTale ke chavabhedonuM mukhya niyAmaka tatva indriyonI kramika vRddhi e che. jIvanA sthAnane vicAra bIjA padamAM che. te chavabhedanA sthAnanI vicAraNAmAM paNa jIvonA ukta prathama padamAM bhedanirUpaNane je krama-eTale ke IndriyapradhAna-che te ja apanAvAya che. bheda che te e ke AmAM ekendriyane badale pRthvIkAya zabda vaparAya che, kAraNa, ekendriyanA pRthvIkAyAdi je bhedo che tene krame ekekane laIne vicAraNuM che. paNa nirUpaNukrama ekendriyathI mAMDI paMcendriya e che. ane bahuvaktavya nAmanA tIjA padamAM paNa prAraMbhamAM te ukta prakAre ja bheTe lIdhA che. paraMtu te pachI jIvonuM anya prakAre eTale ke gati Adine AdhAre, je vibhAjana thAya che, tenuM paNa grahaNa karyuM che; sUtra 216 mAMthI gatine AdhAre jIvavibhAjana dizAomAM vicArAyuM che ane punaH sUtra 225 thI gati, Indriya, kAya, yoga, veda, kaSAya, vezyA, samyakatva, jJAna, darzana, saMyata, upaga, AhAra, bhASaka, parita, paryApta, sUkSma, saMsI, bhava, astikAya, carima, jIva, kSetra baMdha -A badhI daSTithI paNa jIvanA je nAnA prakAre bheda paDe che tene laIne alpabahutvane vicAra che. paraMtu prajJApanAmAM trIjA pada pachInAM padomAM, amuka apavAda sivAya 11 sarvatra, nArakathI mAMDI 24 daMDakamAM vibhAjita jIvone laIne ja vicAre che. arthAta ukta gati Adi anekane pradhAna mAnI vividha prakAre jIvane je aneka rIte vargIkRta karavAmAM Ave che, te vagIkaraNone svIkAra karIne vicAraNA nathI; tevI vicAraNuM te vakhaMDAgamamAM che. sArAMza ke mAtra 24 daMDakane krame 10. prajJApanarTa, 2 0 2, 84 , 2 0 , 268 5, 3, 222 4 44 5, 24 2 | 11. A apavAda mATe juo pada 13, 18 ane 21. 12. jIvone 24 daMDakamAM vibhakta karavAnuM mULa paNa kharI rIte to gatino ja vistAra che, paNa temAM gatine bhaugolika daSTie nIcethI upara ema goThavI che. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chanuM je vibhAjana che te eka ja vibhAjanane svIkArIne vicAraNuM che. tethI ulaTuM, pakhaMDAgamamAM te jIvanA gatine laIne, indriyane laIne, kAyane laIne te ja rIte anya yogAdine laIne je bAra vibhAjanaprakAra che, te sau vibhAjana prakAromAM vicAraNuM che. eTale nAnA prakAre tALo meLavavAno prayAsa che. Ama A vicAraNA prajJApanAthI sUkSma che. viSayavibhAga (a) sAta tattavamAM AcArya malayagiri gAthA 2 nI vyAkhyA prasaMge prajJApanAgata viSayavibhAgane saMbaMdha chavAchavAdi sAta tattanA nirUpaNa sAthe nIce pramANe joDI Ape che - 1-2 jIva-achava pada 1, 3, 5, 10 ane 13 = 5 pade 3 Asrava pada 16 ane 22 = 2 pade 4 babdha pada 23. = 1 pada 5-7 saMvara, nijara ane mokSa pada 36 = 1 pada ane bAkInAM padomAM koIka vAra koI tattvanuM nirUpaNa thayela che-zeSa tu sthAnAdipadeSu kacitkasyaciditi-prajJApanATIkA, patra 5 a. (b) dravyAdi cAramAM vibhAga jena saMmata badhAM tattvone samAveza kavya, kSetra, kAla ane bhAva AcAramAM paNa thAya che, tethI te cAra viSayonuM nirUpaNu prajJApanAmAM kayAM thayuM che te paNa AcArya malayagirie jaNAvyuM che- prathama padamAM kSetranuM bIjA padamAM kAlanuM cethA padamAM bhAvanuM zeSa padomAM -prajJApanATIkA, patra 5 2 AmAM dravya, kSetra, kAla, bhAva-Ama cAra bhedamAM viSayanirUpaNa karavAnI paddhati jUnI jaNAya che. bhagavatImAM aneka viSayomAM te jovAmAM Ave che. 13 paraMtu tattva sAta prakAranuM che, A vyavasthA meDI che. tethI AcArya malayagirie ahIM prastuta prajJApanAnA viSayane je rIte sAtamAM vaheMcavA prayatna karyo che te 13. nyAyAvatAravArtikavRtti, prastAvanA, pR. 50-51. ; Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAranI vaheMcaNI svayaM Arya zyAmAcAryane abhipreta hatI tema mAnI zakAya nahi, paNa pitAnA kALamAM je paraMparA sthira thaI hatI tenI sAthe prajJApanAnA nirUpaNane meLa besADavAno prayatna AcArya malayagirine che, tema mAnavuM joIe. svayaM prajJApanAmAM sarAga darzanAryanA nirUpaNamAM nisaruci jIvanA lakSaNamAM je gAthA (120) ApI che, temAM paNuM sAta tattvane ullekha nathI, e dhyAnamAM levA jevI vAta che. pada vibhAga ane nirUpaNano krama sUtrakAlIna sAhityanI e vizeSatA che ke graMthanA prAraMbhamAM ja pratipAdya viSayanI sUci ApI devAmAM Ave che, jenuM pAribhASika nAma udeza che. nyAyasUtra Adi graMthamAM A paddhatinuM anusaraNa jovAmAM Ave che. prajJApanAmAM paNa prAraMbhamAM tene viSayavibhAga (sUtra 2) prajJApanA Adi 36 padamAM uddezarUpe nirdiSTa che. ane pachI te krame 36 pada gata ekeka viSayanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. sAmAnya niyama evo che ke udezamAM je krama nirdiSTa hoya tenuM ja anusaraNa nirUpaNamAM karavAmAM Ave che. A graMthamAM 36 padonuM nirUpaNa nirdiSTa krame ja karavAmAM AvyuM che. paraMtu viSayanirUpaNa prasaMge A graMtha lakSaNapradhAna nathI, paNa vibhAgapradhAna che. eTale ke viSayanuM nirUpaNa prathama lakSaNa karIne karavAmAM AvyuM nathI paNa vibhAga batAvavAmAM AvyA che ane pAchA te te vibhAgonA upavibhAga ane tene paNa upavibhAgo ema mAtra bheda-prabhedonuM ja nirUpaNa che. bhedone je krame nideza hoya che, te ja krame upabhedonuM nirUpaNa sAmAnya rIte thAya. paNa graMthakAra jyAM je upabhedonuM nirUpaNuM saMkSipta hoya che tyAM te upabhedanuM nirUpaNa prathama karIne pachI vistRta bheTavALA upabhenuM nirUpaNa kare che, jema ke satra 3 mAM prathama chavaprajJApanA nirdiSTa che ane pachI achavaprajJApanA. paNa cethA sUtramAM prathama ajIva prajJApanA karIne pachI codamAM sUtrathI chavaprajJApanAnA prabhedo nidiSTa che. vaLI, te ja nyAye 4thA sUtramAM rUpIachavaprajJApanA pachI arUpIachavaprajJApanA nirdiSTa che, chatAM paNa pAMcamA sUtramAM prathama arUpIavaprajJApanAna varNana karIne pachI chaThThA sUtramAM rUpIajIvaprajJApanA karavAmAM AvI che. e ja nyAye jIvaprajJApanAnA sUtra 14mAM saMsArI ane asaMsArI evA be bheda karI prathama saMkSepane kAraNe 15 mA sUtramAM asaMsArInuM varNana karI pachI saMsArI jIvonuM nirUpaNa 18 mA sUtrathI che. AvA kramabhaMganuM kAraNa, AcArya malaya Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 girie jaNAvyA pramANe, apavaktavya viSayanuM nirUpaNuM prathama karIne pachI bahuvaktavya viSayane hAthamAM levAmAM AvyA cheja te che ane te ucita jaNAya che. paribhASAmAM kahevu hAya teA kahI zakAya ke A graMthamAM uddeza, nirdeza ane vibhAga che paNu parIkSA nathI. nyAyasUtra jevA dArzanika graMthAmAM uddeza, nirdeza, vibhAga uparAMta parIkSA hAya che, paraMtu AmAM parIkSAnA abhAva che te dhyAnamAM rAkhavuM joI e. bhagavatI ane prajJApanA bhagavatI pAMcamuM aMga vyAkhyAprajJapti che chatAM vyavahAramAM te bhagavatIne nAme vizeSa pracalita che. prajJApanAne paNa 'bhagavatI' evu' vizeSaNa ApavAmAM AvyuM che te tenI vizeSatA sUcave che. bhagavatImAM prajJApanAsUtranAM 1, 2, 5, 6, 11, 11, 17, 24, 25, 26, ane 27 mA pademAMthI viSayanI pUti karI levAnI bhalAmaNu karavAmAM AvI che,15 te sUcave che ke te te viSayAnI pratipAdanazailI prajJApanAmAM vadhAre vyavasthita hatI. tethI UlaTu, prajJApanAmAM bhagavatInI bhalAmaNa nathI, e paNa ema sUcave che ke, joke prajJApanAnA AdhAra aMga graMtha che chatAM, viSayanirUpaNa prajJApanAmAM vadhAre vyavasthita rIte karavAmAM AvyuM che, tethI prajJApanAnA viSayanI pUti' anyatrathI karavAnI jarUra UbhI thatI nathI. mahAyAna baudghomAM prajJApAramitA viSe lakhAyela graMthAnuM paNa sarvAdhika mahattva hAI aSTasAhastrikA prajJApAramitA graMthanA mAtra bhagavatI evA nAme paNa ullekha thatA ema ahIM noMdhavu joI e--jue, zikSAsamuccaya, pR. 104, 112 ityAdi ane pR. 202 (sUcI). prajJApanA ane jIvAjIvAbhigama 16 prajJApanAmAM jIva ane ajIvanI prajJApanA che (sUtra-3) ane jIvAjIvAbhigamamAM pazu jIva ane ajIvanA abhigama che. prajJApanA ane abhigama 14. prajJApanATIkA, patra 7 6-'Avo alpavatathyAd anIvaprajJAvanAM prativivAcivuH / vaLI, juo patra 8 ; putra 18 1. 15. jue bhagavatIsAra, pR. 291, 312, 361-62, 396-7, 404, 457, 627, 680, 727. 16. prastutamAM devacaMda lAlabhAInI I. sa. 1919nI jIvAjIvAbhigamanI AvRttinA sUtrAMka ApavAmAM AvyA che. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 zabdane bhAvArtha eka ja che. ane aMgakhAdya prathA che. ane banne sthavirakRta che. banne 'adhyayana' nAme racAyA che. prajJApanA ceAthA aMga samavAyanA upAMga tarIke madhyakALamAM gaNAyu ane jIvAjIvAbhigama sthAna nAmanA tIjA aMganu upAMga gAyuM. annene viSaya-mukhya viSaya-eka chatAM ekane sthAna sAthe ane khIne samavAya sAthe joDavAmAM AvyuM temAM kAMI aitihAsika krama jevu che ke nahIM e tapAsavuM jarUrI che. jIvAjIvAbhigamanA mukhya viSaya jIva-abna prAraMbhamAM prajJApanAnI jema ja carcita che. temAM paNa jIva-ajIva e emAMthI prathama avanuM nirUpaNa karIne pachI ja jIvanuM nirUpaNa karavAmAM Avyu che. jIvanirUpaNane krama vAchavAbhigamamAM samagra graMthamAM--tenA je vividha prakAre be che tene mukhya rAkhIne che. eTale ke prathama sa`sArI jIvAnA e bhedathI mAMDIza bhedanuM nirUpaNa ane pachI savA~ jIvAnA ethI mAMDIne za bhedanuM varNana che. Ama jIvAjIvAbhigamamAM bhedAne mukhya rAkhIne nirUpaNu krame krame AgaLa vadhe che ane aMte sa` jIvAnA bhedonA varNanamAM te samApta thAya che. eka bAbata dhyAnamAM rAkhavI jarUrI che ke sthAnAMgamAM paNa darza sthAna che, aTale ke jIva avane lagatI eka, khe, traNa ema daza sudhInI bAbatA temAM sakhyAkrame nirUpavAmAM AvI che. ane jIvAvAbhigamamAM jIvanA ethI mAMDIne daza bheda--prathama mAtra sa MsArI javanA ane pachI sarvAM jIvanA----nirUpavAmAM AvyA che. Ama khethI dazanuM nirUpaNa bannemAM sarakhu che. saMbhava che ke prajJApanA ane jIvA vAbhigamamAM jIvAvanI carcA samAna che chatAM A prakAre ethI mAMDI dezanuM nirUpaNa sthAna ane jIvAvAbhigamamAM sarakhu hoI te ane aga ane upAMga tarIke gaNavAmAM AvyA hoya. paNa ApaNI mukhya samasyA e che ke prajJApanA ane jIvAvAbhigamamAM kAMI aitihAsika krama sthApI zakAya che ke nahI, tenuM samAdhAna to hucha bAkI ja rahe che. jIvAvAbhigamamAM prajJApanA ane tenAM padAnA ullekha anekavAra che. (sUtra 4, 5, 13, 15, 20, 35, 36, 38, 41, 86, 91, 100, 106, 113, 117, 19-122); vaLI, rAjapraznIya (sUga 109, 110) ane aupapAtika (sUtra 111) sUtronA paNa ullekha che. emAMthI aupapAtikanA ullekha te AgamAnA lekhana kALanA hAvA joIe, eTale ke valabhIvAcanAnA kALamAM te sagavaDa khAtara karavAmAM AvyA che, ema mAnI zakAya che. paraMtu prajJApanAnA ullekha paNa te ja kALe karavAmAM AvyA che ke racayitAe ja karyo che te nakkI karavA mATe te bannenuM paurvApaya anya prakAre nakkI karavu jarUrI che. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 chavAchavAbhigamanI sAmAnya racanA evI che ke temAM krame krame chavabhedanuM nirUpaNa ane te bhemAM te te jIvanI sthiti, aMtara, alpabadutva AdinuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. sAmAnya rIte ema kahI zakAya ke samagra graMtha be vibhAgamAM vaheMcAI jAya che. prathama vibhAgamAM ajIvanuM ane saMsArI jIvonA bhedonuM ane bIjAmAM samagra jIvonuM eTale ke saMsArI ane siddha e baMnene samAveza thAya evI rIte bhedanirUpaNa che. te te be bheda, traNa bheda ityAdi daza bhedanuM nirUpaNa karatI vakhate temAM sthiti vagere bAbatenuM kathana karavAmAM AvyuM che. paraMtu prajJApanAmAM paNa mukhya viSaya te ja chatAM temAM nirUpaNapaddhati judI che. temAM te graMthane 36 padomAM vibhakta karavAmAM Avyo che, ane bhedanirUpaNa mAtra prathama padamAM karavAmAM AvyuM che. eTale ke jIva-ajIvanI je bheda-prabhedo che tenuM samagrabhAve citra prathama prajJApanApadamAM maLI rahe che. tyAra pachInAM padomAM jIvanAM sthAna alpabahuta, sthiti ityAdi aneka viSayone krame vicAra che. sArAMza ke te te chavabhedanI sthiti Adine vicAra te te chavabhedanA varNana prasaMge ApaNe chavAvAbhigamamAM jANI zakIe; paNa prajJApanAmAM to te te padamAM badhA ja jIvonI sthiti Adi viSayone ekatra paricaya prApta karIe chIe. vaLI, je aneka viSayanI carcA prajJApanAnAM zeSa 35 (2 thI 36) padomAM che, te sarva viSayonI carcA chavAchavAbhigamamAM nathI-Ama nirUpaNapaddhatine bheda banemAM che ja; uparAMta, prajJApanAmAM vastuvicAranuM paNa Adhikya che. A uparathI saheje ema mAnavA mana thAya che ke chavAchavAbhigamanI racanA prajJApanAthI pUrve kadAca thaI haze. ane temAM prajJApanAno ullekha aMgamAM eTale ke bhagavatImAM karavAmAM Avyo che, tema saMkSepa khAtara karavAmAM Avyo haze. vaLI, jema aMga graMthamAM prAraMbhamAM maMgaLa nathI dekhAtuM tema prastuta chavAchavAbhigamamAM paNa maMgaLa karavAmAM AvyuM nathI, paNa mAtra eTaluM ja kahevAmAM AvyuM che ke jinamata, jinAnumata...jinadezita...jinaprazastanuM anuciMtana karIne temAM zraddhA dharAvIne sthavira bhagavaMtae A jIvAjIvAbhigama nAmanA adhyayananI prajJApanA karI che. graMthaprAraMbhanI A paddhati aMgaracanAnuM anukaraNa che. temAM jema "gvuM ne su e prakAre prApta thayela zrutane upadeza Arya sudharmA ja bUne Ape che tema ahIM sucanA che ke sthavire e je jinopadeza prApta karyo hato temAM zraddhA dharAvIne temaNe A graMthanI prarUpaNuM karI che. paraMtu prajJApananA prAraMbhamAM to maMgaLa eTale ke siddha vagerene vaMdanA karavAmAM AvI che ane pachI ja jinavaranA upadezane AdhAre racanA karavAmAM Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvI che te nideza che. Ama chavAchavAbhigamanA prAraMbhamAM aMgazailInuM anukaraNa che, jyAre prajJApanAmAM maMgalapUrvaka zAstraracanA thaI che. AthI paNa kahI zakAya ke maMgala karIne ja zAstra racavAnI paddhati zarU thayA pachI prajJApanAnI racanA thaI haze; jyAre, saMbhava che ke, jIvAchavAbhigamanI racanA te pahelAM thaI gaI hatI. prajJApanA ane SaTrakhaMDAgama prajJApanA ane pakhaMDAgama banenuM mULa dRSTivAda nAmanA aMga sUtramAM che. eTale sAmagrIne AdhAra eka ja che. ane saMgrahagra che. chatAM paNa banenI nirUpaNazailImAM je bheda che te samajavA jevo che. prajJApanAmAM jIvane kendramAM rAkhIne 36 pado" che, jyAre pakhaMDAgamamAM chavasthAna nAmanA prathama khaMDamAM karmanA hAsane kAraNe niSpanna guNasthAne, je jIvasamAsane nAme nirdiSTa che, tenI mAgaNuM jIvanAM mANasthAne gatyAdi dvArA karavAmAM AvI che. te samApta thaye zeSa khaMDamAMthI khuddAbaMdha, baMdhasvAmitva, vedanA, e khaMDamAM kamane kendramAM rAkhIne jIvane vicAra che, ema kahevAya. ane vargaNukhaMDamAM paNa mukhya to kamaragaNuM ja che; zeSa vagaNanI carcA che tene samajavA mATe che. chaThTho khaMDa te mahAbaMdhane nAme ja oLakhAya che, eTale temAM paNa karmacarcA ja mukhya che. prajJApanAnAM 36 padomAMthI kama (23), karmabaMdhaka (24), kamavedaka (25), vedabaMdhaka (26), vedavedaka (27), vedanA (35) --e padonAM nAme, je prajJApanA mULamAM ApavAmAM AvyAM che ane SaTrakhaMDamAM je te te khaMDanAM nAmo TIkAkAra dvArA sUcita karavAmAM AvyAM che, tenI tulanA karavA jevI che. te te nAmanAM 'pada" mAM je carcA prajJApanAmAM jovA maLe che tethI ghaNuM vadhAre carcA- sUkSma carcA-vakhaMDAgamamAM samAna nAme sUcita khaMDomAM che. Ama prajJApanAmAM jIvapradhAna ane TUkhaMDAgamamAM karyapradhAna nirUpaNa che. - prajJApanAmAM aMgasUtramAM apanAvAyelI praznottarapradhAna zailI jovA maLe che. ane ghaNe prasaMge te gautama ane bhagavAnanA ja praznottarI hoya ema paNa spaSTa che. paraMtu ghaTrakhaMDAgamamAM uddeza-nirdeza-vibhAga e zAstraprakriyAnuM anusaraNa che. kavacita ja prazna ane uttare jovA maLe che.17 17. pakhaMDAgama, pustaka 8, "baMdhasAmittavicaya" prakaraNa jevA sthAnamAM kavacita praznottaraulI che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 prApanA eka ja AcAryanI saMgrahakRti che, paNa khaMDAgama viSe tema nathI. prajJApanAmAM kaI cUlikA nathI, paNa pakhaMDAgamamAM aneka cUlikAe 18 umeravAmAM AvI che. te umero koNe kayAre karyo te jANI zakAyuM nathI; paNa cUlikA nAma ja sUcave che ke te pAchaLathI umeravAmAM AvI che--jema dazavaikAlika vagere Agama graMthamAM jovA maLe che. * prajJApanA maulika sUtrae lakhAyela che, jyAre TrakhaMDAgama satra uparAMta anuyoga=vyAkhyAnI zailIne paNa anusare che, kAraNa, temAM ghaNIvAra anAganAM dvArA vaDe vicAraNuM karavAmAM AvI che, je vyAkhyAnI zailIne sUcave che; jema ke "maLiorf" ema aneka dvArA sUcavIne pachI te kAranA kAme vicAraNuM che. uparAMta kRti, vedanA, kama-jevA zabdonI vyAkhyA nAma, sthApanA, dravya, bhAva Adi nikSepa dvArA paNa karavAmAM AvI che, je jenAgamanI niyuktiprakAranI vyAkhyAzailInuM spaSTa anusaraNa che. 20 "zanuma21, "daMtapavana" 2, ' ni23, "viheM',, (vimA )25 jevA zabdono prayoga paNa vyAkhyAzailI pratye IzAre karI de che. 18. pakhaMDAgama, pustaka mAM kula nava cUlikA che, pustaka 10mAM eka che, - pustaka 11mAM be cUlikA che, pustaka 12mAM traNa cUlikA che. pustaka 14mAM te sUtra 581mAM ja jaNAvyuM che ke "-rimAMthI vyA ma" ! 19. paraMDAgama, pustaka 1, sUtra 5; pustaka 9, sUtra 45; pustaka 10, sUtra 1; pustaka 11, sUtra 1; pustaka 11, sUtra 165; pustaka 12, sUtra 1; pustaka 13, sUtra 2 ityAdi. 20. pakhaMDAgama, pustaka 9, sUtra 5 thI mAMDIne A prakriyA pustaka 14 sudhI barAbara jovA maLe che. 21. ejana, pustaka 1, sUtra che; pustaka 3, sUtra 1 ityAdi. 22. ejana, pustaka 1, sUtra 7; pustaka 9, sUtra 91. 23. ejana, pustaka 1, sUtra 8; pustaka 3, satra 1 ityAdi. 24. ejana, pustaka 6, sUtra 2, pRSTha 4, pustaka 6, sUtra 1, pRSTha 145; pustaka 14, sUtra 1. 25. bauddhomAM vibhASAne mahattva ApanAra mata vaibhASika tarIke jANIto che, tenI ahIM noMdha levI joIe. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthasUtramAM je aneka prakAre anugaddAronuM prathama adhyAyamAM varNana che tenI vyavasthA prajJApanAmAM hajI thaI na hatI tema jaNAya che, kAraNuM, temAM prathama e anugadvArene gaNavIne keI nirUpaNuM nathIparaMtu pakhaMDAgamamAM te ATha anuyogakAranA nirdezapUrvaka spaSTa nirUpaNa che. evAM anuyogakAronI nirmANabhUmikA te prajJApanAmAM khaDI thaI che, jene AdhAre AgaLa jaI anuyogakAronuM nirUpaNa thavA lAgyuM. tattvArthasUtra (1. 8) mAM satasaMkhyA ityAdi ATha anugadvArane nirdeza che. A keI nirdeza prajJApanAmAM nathI. paraMtu temAM judAM judAM padomAMthI A anugadvArenuM saMkalana karavuM saMbhava che. evA nizcita saMkalanane upaga pakhaMDAgamamAM thayo che, je te bannenA kALa viSe avazya prakAza pheke che, ane siddha kare che ke pakhaMDAgama prajJApanA pachInI ja racanA ke saMkalana haze. jaDhiyALuvALa', "phALuvALa", "jIvANuvALa" ItyAdira zabdothI te te mAgaNadhAranI carcAne prAraMbha karavAnI paddhati pakhaMDAgamamAM sarvatra apanAva vAmAM AvI che, jenuM anusaraNuM prajJApanAmAM kavacita ja jovA maLe che. mAtra risALavA' ane 'vettAluvANA" e be zabdo28 vaparAyA che, paNa gati AdinI carcAmAM "narUdhyagvAI' jevo prayoga nathI. prajJApanA ane SakhaMDAgamamAM keTaleka sthaLe to nirUpaNa uparAMta zabdasAmya paNa che, je sUcave che ke banne pAse samAna paraMparA hatI. nirUpaNasAmya eTale ke te te bAbatamAM matakya te adhikAMza banemAM jovA maLe ja che. tethI tenI judI noMdha levI jarUrI nathI. paNa jyAM zabdasAmya spaSTa che tenI neMdha levI jarUrI che. sAmAnya rIte kahI zakAya ke banne graMthe gadyamAM lakhAyA che, paraMtu temAM gAthAo paNa che. te gAthAomAMthI keTalIka te pAraMparika saMgrahaNIgAthAo ja hevI joIe, ema jaNAya che. prajJApanAnI gAthA naM. 99, 100 ane 101 pakhaMDAgamamAM paNa maLe che, te A pramANe- pustaka 14, sUtra 121-"tattha ima sAhAraNalakkhaNa maNida sUtra 122 sAhAraNamAhAro sAhAraNamANapANagahaNa ca / ___sAhAraNajIvANa sAhAraNalakkhaNaM bhaNidauM / 26. pakhaMDAgama, pu. 1, sU0 7, pR. 155. 27. ejana, pustaka 1, sUtra 24, 33, 39 ityAdi. 28. prajJApanA. sUtra 213-224, 276-324, 356-329. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 stra 123 eyassa aNuggahaNaM bahUNa sAhAraNANa bheyassa / eyassa ja bahUNaM samAsado ta pi hodi eyassa // sUtra 124 samaga vakka tANaM samaga tesiM saroraNipphattI / samaga ca aNuggahaNaM samaga ussAsaNissAso / / pakhaMDAgamamAM dhyAna devA jevI eka vAta e che ke temAM maLa kahIne A gAthAo uddadhRta karavAmAM AvI che, jyAre prajJApanamAM te kaI nirdeza nathI. je krame prastutamAM udara zu che te anukrame prajJApanAmAM naM. 101, 100, 99 che. arthAt traNe gAthA vyutkrame prajJApanAmAM maLe che. vaLI prastuta sUtra 122 gata gAthAmAM "stravAM mAM" evo pATha che, jyAre prajJApanAmAM gAthA 101 mAM "varavaLa " evo pATha che. sUtra 123 gata gAthA ane prajJApanagata gAthA 100 eka ja che, paNa pakhaMDAgama karatAM prajJApanAgata pATha vizuddha che; jyAre paDakhaMDAgamamAM te avyavasthita thaI gayo che. sUtra 124 gata gAthA ane prajJAanAgata gAthA 99 eka ja che, paNa temAM paNa pAThAMtare che. prajJApanAgata pATha vizuddha che. prajJApanAmAM jIvananA alpabadutvavicAra prasaMge "maTuMDane prAraMbha Ama cha-"aha bhate ! savvajIvapgabahu mahAdaDayauM vattaissAmi-savvatthovA gabbhavakkatiyA azullA..." ane aMta Ama che-"saMgonI upaselA 16, saMsArarathA visAdiyA 67, vanavA visAyiA 18 " sUtra rU 24. pakhaMDAgamamAM paNa "mahAa' che ja. temAM tene prAraMbha A pramANe che-"etto savvIvesu mahAdaDao kAdavo bhavadi / savvatthovA maNussapajjattA movati" ane aMte "jovA visAyiA che"--pustaka 7 sUtra 1-79 vicAraNAmAM bannemAM thoDo je phera che, te e ke prajJApanAmAM A a5bahuvamAM kula 98 bheda lIdhA che. jyAre pakhaMDAgamamAM tenI saMkhyA 78 che. AnuM kAraNa prabhedano gauNamukhya bhAva gaNavuM joIe. paNa khAsa vAta te e che ke banne A vicAraNane "mahAdeDakara evuM eka ja nAma Ape che, je bannenI sAmAnya paraMparAnuM sUcana kare che. vaLI, prajJApanAgata 'varassA prayoga ane khaMDagamagata " vo" prayAga paNa sUcaka che. 29. SakhaMDAgamamAM anyatra paNa "maTuMDa' zabdano prayoga che.-pustaka 18, sUtra 643, pRSTha-501, pustaka 11, sUtra 30 mAM-'gopAgamaha3mo ' pustaka 6, sUtra 1, pRSTha 140, 142. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 prajJApanasUtranuM bIju pada "sthAnapada che. temAM nAnA prakAranA-ekendriyathI mAMDIne siddhanA-jIva lekamAM kyAM kyAM che tenuM varNana che. A ja prakAranuM varNana pakhaMDAgamanA bIjA khaMDamAM kSetrAnugama nAmanA prakaraNamAM (pustaka 7, pRSTha 29thI) che. bheda mAtra e che ke temAM gati Adi dvAre vaDe kSetrano vicAra che, jyAre prajJApanAmAM krame ekendriyathI mAMDI siddha sudhInA jInA kSetrane vicAra, che. prajJApanAmAM nirUpaNuM vistRta che, jyAre pakhaMDAgamamAM saMkSipta che. prajJApanA mAM alpabadutva aneka dvAre vaDe vicArAyuM che. temAM jIva-ajIva banene vicAra che. pakhaMDAgamamAM paNa 14 guNasthAnamAM gatyAdi mAgaNAsthAne vaDe jIvanA alpabadutvano vicAra che, je prajJApanAthI vadhAre sakSama che. uparAMta, SakhaMDAgamamAM gatyAdi mAgaNAnI daSTie paNa alpabadutvane vicAra jevA maLe che, temAM prajJApanAnA alpabadutvanI mArgaNAnAM ThAre 26 che, jyAre 1khaMDAgamamAM gatyAdi 14 dhAre che. temAMnAM gatyAdi 14 banemAM samAna che, je nIcenI sUcIthI jANavA maLe che- prajJApanA pakhaMDAgAma (pustaka 7 para) 1. dizAyara 2. gati 1. gati 3. indriya 2. indriya 4. kAya 3. kAya 5. ga 4. yoga 6. veda 5. veda 7. kaSAya 6. kapAya 8. vezyA 10. lezyA 9. samyakatva 12. samyakatva 10, jJAna 7. jJAna 11. darzana 9. dazana 12. saMyata 8. saMyama 13. upayoga 30. khaMDAgama, pustaka 5, pRSTha 241 thI. 31. ejana, pustaka 7, pRSTha para0 thI. 32. prajJApanA, pada 18mAM paNa AmAMnA 1, 24-26 e vinA 22 dvArAmAM vicAra che. sUtra 1259. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. AhAra 15. bhASaka 16. paritta 17. paryApta 18. sUkSma 19. sanI 20. bhava 21. astikAya 22. carima 23. jIva 24. kSetra 25. dha 26. puddagala dhyAna devAnI vAta e prakaraNane aMte mahAda Daka' ? 1 14. AhAraka 13. sannI 11. bhavya pahelAM jaNAvyA pramANe A mahAdaDakamAM 98 jIvabhede prajJApanAmAM che; jyAre SaTkhaMDAgamamAM 78 che. uparanI sUcIthI e paNa jaNAya che ke vicAraNIya dvArAnI saMkhyA paNa prastuta prakaraNamAM prajJApanAmAM vadhAre che. A uparathI kahI zakAya ke prajJApanAnuM prastuta prakaraNa vicAraNAnA vikAsa sUcave che, jyAre SaTkhaMDAgamamAM te prakaraNu tethI jUnI paraMparA pramANe svIkArI levAmAM Avyu che. che ke prajJApanA ane khaMDAgama bannemAM A che.--jue pustaka 7, pRSTha 175. kharI vAta evI jaNAya che ke prathama jIvasthAna nAmanA khaMDamAM 14 guNusthAnamAM 14 gatyAdi mANAsthAnA ghaTAvyAM che, paraMtu khAM khaDa khuddAkha dhamAM prakriyA alAI jAya che. temAM baMdhaka = jIva AdinA vicAra 14 mA NAsthAnamAM karavAmAM AvyA che. temAM guNasthAnane laIne vicAra nathI. AthI prajJApanA ane SaTsa DAgamanI zailI A prakaraNamAM eka jevI che. tevI ja rIte vanI sthitinA vicAra aneka rIte SaTsa DAgamamAM che. temAMthI kAlAnugamamAM pustaka 7, pRSTha 114thI) jIvAnI kAlasthiti gatyAdi 14 dvArA vaDe vicArAI che. paraMtu prajJApanAmAM 24 daMDakane nAme oLakhAtA jIvanA mukhya 24 bhedo ane tenA prabhedane laIne kAlavicAra che. prajJApanA, sthitipada cothuM Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 A ja pramANe 'avagAhanA', 'AMtara' Adi aneka bAbAnI samAna vicAraNA temAM che, paraMtu te viSe vizeSa lakhavAnuM mokupha rAkhI atyAre eTaluM ja sUcavavuM khasa thaze ke A banne gra MthAnI sUkSma dRSTithI tulanA karavA jevI che ane tethI jainAnA jIvavicAramAM ane kavicAramAM kace krame vicAravikAsa thayA che te jANavAnu eka sudRDha sAdhana A banne grathA che, e pratye dhyAna doravA ATaluM lakhyuM che. vaLI, bannenI eka bIjI samAnatA paNa AzcaryAM upajAve tevI che. gatyA. gatinI carcAmAM ja bannemA tIrthaMkara, cakravatI', khaladeva, vAsudeva padanI prAptinI carcA che.--prajJApanA, sUtra 1444-1465. kSma`DAgama pustaka 6, sUtra 216, 220 itpAdi. paNa prajJApanAmAM mAMDalika pada vizeSa ane ratnapada paNa vizeSa che.--prajJApanA, sutra 1466-69. jema prajJApanAmAM niyuktinI aneka gAthA che, tema tkha'DAgamamAM paNa te gAthAo maLI Ave che te sUcave che ke niyuCktimAM samAna paraMparAmAMthI gAthAo sadharavAmAM AvI che. AthI niyukti viSe svataMtra vicAra karIne temAM AcAya bhadrabAhu, te prathama hAya ke khIjA, temanI gAthAo keTalI ane temane paraMparAprApta keTalI ?-ju SaTka'DAgamamAM gAthAsUtreA, pustaka 13mAM sUtra 4, 5, 6, 7, 8, 9, 12, 13, 15, 16 ityAdi ane AvazyakaniyuOkti, gAthA 31 thI; vizeSAvazyaka, gAthA 604 zrI. prajJApanA upAMga e A zyAmAcAyanI racanA che, paraMtu tenA atha evA nathI ke temAMnI badhI ja bAbateA temaNe pote ja vicArIne rajU karI che. kAraNu, temanuM prayAjana to zrutaparaparAmAMthI hakIkatonA saMgraha karavAnuM ane tenI mAtra goThavaNI amuka prakAre karavI e hatu. AthI ApaNe joI zakIe chIe ke prAraMbhamAM prathama padamAM jIvanA je aneka bhede jaNAvyA che, te ja bhedamAM eTale ke te badhA ja bhemAM dvitIya sthAna' Adi dvArA'bAbatAnI ghaTanA teoe rajU karI nathI. sthAna Adi dvArAnA vicAra temanI samakSa je rIte--je vividha rIte temanI pUrvenA AcAyoe karyAM hatA, te vidyamAna hatA, eTale te te dvArAmAM te te vicArAno saMgraha karI levA --e kAma A zyAmAcAnuM hatuM. AthI 'sthAna' Adi dvArAmAM thayela vicAra yadyapi sarva jIvAne sparze che, paNa vivaraNa eTale ke jIvanA kayA bhedomAM te te ddArAne vicAra karavA, temAM akamatya nathI. te te dvArAnA vicAraprasage jIvAnA kyA kyA bheda-prabhedyAne vicAra Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 kare che, te viSayanA nirUpaNanI saralatAnI daSTie thayuM che. je eka ja vyakti pite ja badhuM vicArIne nirUpavA bese te judI rIte ja varNavI zake ema saMbhava che, paNa AmAM ema nathI banyuM. AmAM te judA judA AcAryoe jude jude kALe je je vicAra karyo, te paraMparAthI Arya zyAmAcAryane prApta thaye ane te vicAraparaMparAne temaNe AmAM ekatra karI che. A daSTie vicArIe te prajJApanA e te kALanI vicAraparaMparAne vyavasthita saMgraha che. A ja kAraNa che ke jyAre AgamanuM lekhana thayuM tyAre te te viSayanI samagra vicAraNA mATe prajJApanA joI levAnI bhalAmaNa karavAmAM AvI. jaina AgamanA mukhya be viSaya che--jIva ane karma. eka vicAraNA jhaka evo dekhAya che ke temAM jIvane mukhya rAkhIne tenA aneka viSaye, jevA ke tenA keTalA prakAra che, te kayAM rahe che, tenuM Ayu keTaluM che, te marIne eka prakAramAMthI bIjA kyA prakAramAM jaI zake che ke te te prakAramAM AvI zake che, tenI indriyo keTalI, veda keTalA, jJAna keTalAM, temAM kama kayAM-tyiAdinI vicAraNA thAya che; paraMtu bIjA prakAranI vicAraNane jheka kamane mukhya rAkhIne che. temAM kama keTalAM prakAranAM ane te vividha prakAranA jInA vikAsa ke hAlamAM kevo. bhAga bhajave che-Avo vicAra mukhya Ave che. AthI AmAM chavanA vikAsa kamane lakSIne 14 guNasthAne, je jIvasamAsane nAme oLakhAyAM, tenI mAgaNazodha mATe cauda mAgaNasthAne nakkI karavAmAM AvyAM. A mAgaNAsthAne eTale ke zeAdha mATenAM dvArA te jIvanA gati Adine kAraNe thatA vividha prakAre bheda che. prathama prakAranA kekanuM dRSTAMta prajJApanA pUruM pADe che. ane dvitIya prakArane eka prAcIna kama prakRti Adi karmasAhitya, pakhaMDAgama vageremAM jovA maLe che. vastusthiti AvI haI paurvAparyAnI vicAraNe ghaNI kaThaNa banI jAya che. paMdaramI zatAbdI ke te pachI paNa jyAre sthAnakavAsI paraMparAe AganI vicAraNAne bhASAmAM kaDArUpe rajU karavA prayatna karyo, tyAre enA e ja mAgaNAkAro vagere bAla jIvane saraLa rIte samajAya evI rIte rajU karyA ane aMga gaNAtA sthAnAMgamAM paNa te ja saMkhyAne mukhya rAkhIne hakIkato rajU karavAmAM AvI che. paNa je kALanuM sthAnAMga che te ja kALamAM jaTila rIte paNa jIva ane karmanI hakIkato rajU karavAmAM AvI hatI. AthI mAtra viSayanirUpaNanI sarala ke jaTila prakriyA athavA te viSayanI sUkSma ke gaMbhIra carcA joIne Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pauvaparyane vicAra nirNAyaka banI zake ema nathI. kAraNa evI racanAne AdhAra lekhakanA prayajana upara che, nahIM ke temAM carcAtA sUkSma ke skUla viSaya upara. AthI prajJApanA karatAM pakhaMDAgamanI carcA ghaNI ja AgaLa vadhI gayelI jaNAya che, chatAM paNa mAtra te bannemAM carcita viSayanI sUkSmatA ke thUlatA uparathI temanA pauvAparyane nakkI karavAmAM gaMbhIra bhUla thavA saMbhava che. AthI koI bIje ja mArga laIne tevA graMthane nirNaya svataMtra rIte karyA pachI ja temanuM paurvAparya nakkI thaI zake. banne prakAranA sAhityanuM mULa banene mate dRSTivAda che. AthI daSTivAdanA ja viSayane aneka rIte, aneka prayajana siddha karavA, aneka AcAryoe nirUpita karyo che. A paNa eka muzkelI che-jethI paurvAparva nakkI karavAmAM skUla ke sUkSma vicAra prastutamAM bAdhaka bane che. anyathA e kahevuM bahu sarasa hatuM ke vakhaMDAgamamAM je vicAranI sUkSamatA dekhAya che te prakAranI sUmacarcA prajJApanAmAM nathI mATe te khaMDAgama karatAM prAcIna che. paraMtu upara jaNAvelI muzkelIne kAraNe mAtra A dalIlane AdhAre prajJApanAne prAcIna TharAvavuM e ayogya jaNAya che. tethI te mAga cheDI devo e jarUrI che. ane TUkhaMDAgama ane prajJApanAe emAM ke prAcIna enI vicAraNuM judI ja rIte karavI jarUrI che. e karyA pachI ukta lIlane upayoga thaI zake. eka vAta te nizcita ja che ke khaMDAgamamAM-tenA keTalAka bhAgomAM-je prakAre anuyogadhArasUtramAM anugadvAra vaDe vyAkhyA karavAnI paddhati eTale ke nayanikSepa Adi paddhati dvArA vastunirUpaNa karavAnI je paddhati maLe che, tenuM ja anusaraNa spaSTa che. evuM kAMI ja prajJApanAmAM nathI, e bAbata prajJApanAnI pakhaMDAgama karatAM prAcInatA nirvivAdapaNe siddha kare che. vaLI, prajJApanAno samaya, AgaLa jaNAvavAmAM Avaze te pramANe, IsvIsana pUrve ja che; jyAre pakhaMDAgamanI racanA vIranirvANa pachI 683 (I. 156) varSa pachI ja kyAreka thaI che. tethI te nivivAdapaNe kahI zakAya ke prajJApanA e SakhaMDAgamathI pUrvavatI ja che. vaLI, 14 chavasthAna, 14 guNasthAna jevI sthira prakriyA je kALamAM 'nizcita thaI, eTale ke vicAraNanAM aneka kAre vaDe pUrvakALe je vicAra thata hate tene sthAne 14 jIvasthAna ane 14 guNasthAnane laIne vicAra karavAnI paddhati je kALe sthira thaI, tyAra pachInA kALe tenuM anusaraNa barAbara thayuM che. AvI koI nizcita paraMparA prajJApanAmAM dekhAtI nathI, paraMtu pakhaMDAgamamAM Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 spaSTa che. AthI siddha thaI zake che ke prajJApanA karatAM pakhaMDAgama e pachInA kALanI racanA che. Ama prajJApanAne pakhaMDAgamathI pauvaparya aneka rIte siddha karI zakAya che. eTale prajJApanAne pakhaMDAgamathI pUrvavatI graMtha mAna jarUrI che. prajJApanAnA kartA ane emane samaya prajJApanAnA mULamAM te kayAMya tenA kartAne nirdeza nathI. paNa tenA prAraMbhanA maMgala pachI be gAthAo che, jenI vyAkhyA AcArya haribhadra ane AcArya malayagirie paNa karI che. chatAM teo bane te banne gAthAone prakSipta ja mAne che. te gAthAomAM Arya zyAmAcAryane kartA tarIke ullekha che. eTale AcArya haribhadranA samayapUrve paNa prajJApanA zyAmAcAryanI kRti tarIke prasiddha hatuM ema mAnI zakAya. AcArya malayagirie te temane viSe "mavAnuM AzvAno vi rUthameva sUtra ravatti' (TIkA, patra 72) "mavAnuM thAH vadati" (TIkA, patra 47), "sarvelA prAvInasUrInAM matAne maLavAnuM kAryarAma 3divA" (TIkA, patra 385), "mavALAmautavattI" (TIkA, patra 385)23 ityAdi prayogomAM bhagavAnanuM pada ApI dIdhuM che, te temanuM mahatva sUcave che. ukta be prakSipta gAthA uparathI paNa phalita thAya che ke A zyAma vAcakavaMzamAM thayA che ane teo pUrvazrutamAM vizArada hatA. prajJApanAnI racanAmAM temaNe evA prakAranI kuzaLatA dekhADI che ke aMgaupAMgamAM paNa aneka viSayonI vistRta carcA mATe prajJApanAnI bhalAmaNa karavAmAM AvI che. nandIsUtranI paTTAvalImAM sudharmAthI mAMDIne eka pachI eka je nAme ApyAM che temAM 11 muM nAma "yaMti: hArij 2 sALaM'-e prakAre Arya zyAmanuM nAma Ave che ane temane hArita gotranA gaNAvyA che. paraMtu ukta pratApanAnA prAraMbhanI prakSipta gAthAmAM temane vAcakavaMzamAM 23mA jaNAvyA che tene anusarIne AcArya malayagiri paNa temane trevIsamI pATe gaNe che. emAM mAtra 23mI pATane nirdeza che, paNa sudharmAthI zyAmAcAya sudhInAM nAmo viSenI koI neMdha nathI. 33. A ullekhanI zrI paM. becaradAsajIe bhagavatIsUtra, dvitIya khaMDa, pRSTha 135 mAM prajJApanA viSenI temanI TippaNImAM noMdha lIdhA che. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 paTTAvali uparathI traNa kAlakAcA thayAnI hakIkta jANavA maLe che. eka kAlaka je vIra nirvANuM 376 mAM mRtyu pAmyA (dharmasAgarIya paTTAvalI pramANe, jyAre kharataragacchIya paTTAvalI pramANe-'gAya: prajJAvanAt phandraya ane niyoravicAravatA zyAmAnArthIvaranAmA | satu vIAt 276 varSe'taH). bIjA gajillAdaka kAlakAcAya vIra nirvANu 453 mAM thayA=vikrama purve 17 mAM. ane tIjA vIra nirvANu 993=vikrama para3 mAM thayA, jemaNe saMvatsarI tithi pAMcamanI ceAtha karI. racanA A traNamAMthI prathama kAlaka ane zyAmAcAya, jemaNe prajJApanAnI karI, te eka che evI paraMparA paTTAvalIomAM jaNAya che. paraMtu paTTAvalImAM temane 23muM sthAna apAyu nathI; jyAre ukta prakSipta gAthAmAM temane 23mI pATe gaNavAmAM AvyA che. AthI pATa viSenA ullekha gauNu karIne ja temanA samayanA vicAra karavA jarUrI bane che. aMtima kAlaka, je vIra nirvANu 993 = vikrama 523mAM thayA, te te prajJApanAnA kartA saMbhavI zake nahi, kAraNa, naMdI, je vIra nirvANu 993 = =vikrama para3 pahelAM ja racAyu' che, temAM prajJApanAne AgamasUcImAM sthAna maLyu che. eTale prathama e kAlakamAMthI kayA kAlaka te zyAmAcAya che te praznanu nirAkAraNu bAkI rahe che. Do. umAntane mate jo te banne kAlakane eka mAnavAmAM Ave te agiyAramI pATe ullikhita zyAmAcAya ane gabhilecchedaka kAlakAcA eka Thare che. paTTAvalImAM jyAM te bannene judA gaNyA che, tyAM paNa ekanI tithi vIra 376 ane bIjAnI 453 che. kharI rIte 376 mAM 'jAta' chatAM te temanI mRtyutithi ja anyatra gaNAI, te ja pramANe bIjA kAlakanI 453 e mRtyutithi ja haze. eTale te bannenA samayamAM bahu phera nathI. 'jAta:' jemanu tema mAnIe te paNa annemAM mAtra chacha varSa nA pharaka che. eTale game teNe prajJApanA cyu' hAya, cAhe te prathama kAlaka hoya ke bIjA, agara banne eka hAya, paNa te vikrama pUrve thanAra kAlakanI racanA che--eTaluM teA nizcita rUpe kahI ja zakAya che. prajJApanAmAM je keTalIka gAthAe maLe che temAMnI keTalIka sUrAkRtAMga, uttarA yana, Avazyaka ane AcArAMganiyuktimAM paNa maLe che. te viSe kAMIka tulanA karavI jarUrI hAI nIce keTalIka gAthAonI tulanA ApavAmAM Ave cheH Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prApanA uttarA0 36 AcArAMganiyukti 20 24. gAdeg 8 1 gA 74 gA 73 9 ra mA 75 gA 74 10 OM gA. 76 gA 75 11 4 gA 77 gA. 76 AcArAMganiyudkti (gA. chara, 76) ane uttarAdhyayana (gA0 73) mAM spaSTa 36 bhedo hAvAnu jaNAvyu` che, chatAM uttarAdhyayanamAM 40 bhedo che, jyAre AcA rAMganiyuktimAM 36 ja che. ane sUtrakRtAMga ane prajJApanAmAM 40 bhedo che. AthI siddha thAya che ke mULe 36 bhedya gaNAtA hatA' temAM A gAthAmAM cAra umeravAmAM AvyA che. tethI prajJApanAmAM te gAthAo anyagathI uddhRta ja mAnavI paDe ane temAM saMzodhana thayAnuM paNa mAnavuM paDe. sUtrakRtAMgamAM paNa te ja gAthAo che. te gAthAnuM sauthI jUnuM rUpa AcArAMganiyuktimAM upalabdha thAya che ema mAnavuM paDe. te gAthA sUtrakRtAMgamAM paNa uddhRta thaI hAya evA saMbhava che.35 ,, "" "" "" "" wr sUtrakRtAMga 2.3.19. gA 37 "" "" . 29 "" niyu`kti prathama ke dvitIya AcAryaM bhadrabAhunI racanA mAnIe te paNa temAMnI badhI gAthA AcAya bAhue ja racI hoya tevA sabhava A che. paNa temAM ghaNI saMgrahaNIgAthAone samAveza karI levAmAM AvyA haze ema mAnavu yeAgya thaze. eTale niyuktine AdhAre prajJApanAnA samayanA vicAra karavA yogya nathI. uttarAdhyayananuM javAvavibhakti nAmanu 36mu` adhyayana ane prajJApanAnA prathamapadanI tulanA karavAthI e spaSTa thAya che ke uttarAdhyayana pachInI bhUmikAe prajJApanAmAM jIva-vicAra karavAmAM AvyA che. AthI uttarAdhyayananuM te adhyayana prastuta rUpamAM prajJApanAthI prAcIna ja che. paraMtu svayaM uttarAdhyayanane viSe 34. mUlAcAramAM (5. 8-12) paNa pRthvInA 36 ja bhede gaNAvyA che. tethI gAthA paNa pAThAMtarA sAthe AvI ja che. 35. sUtrakRtAMgamAM A gAthAo uddhRta hoya ema jaNAya che, kAraNa, 'mAmo mAdAo anumaMta vo" ema kahIne gAthAo ApI che. ane aMte vaLI dyAo su mAyanyAonAhyo nAma sUraja tattA vikRti'-ema jaNAvyu` che. tulanA karA, prajJApanA, sUtra 55 mAM si~ga rUmo zAho anuna tajvAbo'" e vAka. 6 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % % % % 90 70 % x x x x vidhAnae eka ja AcAryanI kRti nahIM mAnatAM ene saMklanagraMtha mAnavA tarapha valaNa dharAvyuM che. eTale tene AdhAre paNa prajJApanAne samaya nakkI karavAmAM muzkelI ja che. prajJApanA ane vivAIyamAM paNa siho viSenI gAthAo maLI Ave che, jemAMnI uttarAdhyayanamAM paNa jovAmAM Ave che ane Avazyaka niryuktimAM paNa che- prajJApanA sU0 211 ujavAI uttarA ao 36 Avani (vize ) gA. 158 gA. 159 6 168 56 678 (3978) gA. 160 huM 169 679 (3779) gA. 161 6 171 tulanA-65 664 (DI.) (3810) gA. 162 6 170 963 (DI.) gA. 163 17ra 965 (dI) (3811) gA. 164 173 966 (DI.) (3812) gA. 165 174 967 (dI.) (3813) gA. 166 huM 175 968 (dI.) (3814) gA. 167 6 176 680 (3828) gA. 168 huM 177 681 (3829) gA. 169 huM 178 682 (3835) gA. 170 huM 179 683 (3836) gA. 171 huM 180 685 (3847) gA. 17 huM 181(tulanA) tulanA-67 686 (3848) gA. 177 182 4 687 (3849) gA. 174 6 183 688 (3850) gA. 175 tulanA- 67 689 (3851) gA. 176 che 185 x 690 (3852) gA. 177 $ 186 (3853) gA. 178 huM 187 (3889) gA. 179 188 (3890) 6 189 uparanI tulanA uparathI eka vAta cokkasa thAya che ke uttarAdhyayanamAM siddho viSenI gAthAo bhUmikArUpa che ane anyamAM teno vistAra che. AthI e paNa x x x x x x % 184 jI - * * * X Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 'siddha thAya che ke uttarAdhyayanuM A prakaraNa, jene vizeSa saMbaMdha prajJApanA sAthe che, te prajJApanA karatAM prAcIna che. vavAya ane prajJApanAmAM prAraMbha ane aMtanI gAthA viSe vibheda che. saMbhava tA vadhAre e jaNAya che ke prajJApanA vavAya karatAM prAcIna hAvuM joI e. paraMparA pramANe nigAvyAkhyAtA kAlaka ane zyAma' AcAya' eka manAyA che, kAraNa, e banne zabdo ekAaeka ja che. paraMparA pramANe te vIra nirvANu 365mAM yugapradhAna thayA ane 376 sudhI jIvyA. AthI prajJApanA jo te ja kAlakanI racanA heAya to vIranirvANu 35-376 vaccenI racanA haze. arthAt vikrama pUrve 135-94, IsvIna pUrve 38 vacce te racAyu` haze.36 prathama bhadrabAhukRta niyuOkti mAnavAmAM Ave--ane temAM mULe jIvabhede uttarA"dhyayana pramANe '36' ja svIkArAyA hatA, tema mAnavAne kAraNe che--tA prajJApanA niyukti pachInI racanA Thare che. ane ukta prajJApanAnA samaya sAthe prathama bhadrabahunA samayanA paNa virAdhI nathI, kAraNuM, te prajJApanAnA samaya karatAM prAcIna ja manAyA che. lakSma'DAgama tenA vidyamAna rUpe bhadata puSpadaMta-bhUtabali e e AcAryAMnI racanA che ane teonA samaya vIra nirvANu 683 pachI kyAreka thanAra dharasenA. cAya pachI che, ethI prajJApanA khaMDAgama pUrvanI racanA che te nizcita thAya che. AthI kahI zakAya ke SaTkhaMDAgamamAM je vicAranI prauDhatA ane vyavasthA tathA anuyAgazailInuM anusaraNa dekhAya che te tenI uttarakAlIna sthiti hovAne kAraNe che. nadIsUtranI AgamacImAM prajJApanAnA ullekha che ane nadI vikrama savata para3 pUrvInI racanA che. AthI tenA samaya sAthe paNa prajJApanAnA ukta samayane kaze! virAdha nathI. prajJApanAnuM maMgala ane pacanamaskAra maMtra prajJApanAnA prAraMbhamAM je maMgala gAthAo che temAM sarvaprathama siddhane namaskAra che, pachI jinavarendra bhagavAna mahAvIrane namaskAra karyAM che. SaTrakhaMDAgamamAM pazu dhavalAkAra pramANe prArabhamAM pacanamaskAramaMtrane nirdeza che. prajJApanA mULa sUtranI lakhAyelI badhI ja pratAmAM paNa pacanamaskAranA nirdeza maLe che. paratu AcAya haribhadra ane malayagirie tenI vyAkhyA nathI karI tethI te mULa sUtrAMta36. DaoN. zApenTiyarane mate Aya zyAmanA samaya lagabhaga I. pU. 60 che, utta. prastAvanA, pR0 27. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 gata nathI evI mAnyatA saMpAdakenI che, jene nirdeza prastuta AvRttinA prAraMbhamAM pRSTha 1 nA TippaNa 1 mAM karavAmAM Avyo che. sAmAnya rIte AvI mAnyatAnuM mULa e che ke jyArathI paMcanamaskAramaMtranuM mAhAmya vadhyuM che, tyArathI jenAgamonI pratamAM prAraMbhamAM te lakhavAnI prathA apanAvavAmAM AvI haze. tethI te vastutaH te te graMthanA prAraMbhamAM graMthakartAe mUkyo che ke nahi tenI cakAsaNI karavI Avazyaka che. prajJApanAnA prAraMbhanA maMgaLanAM prathama sine namaskAra che ane pachI arihaMtane, te tarapha paNa dhyAna devuM jarUrI che. kAraNa, paMca namaskAramAM prathama arihaMta ane pachI siddhane namaskAra che. prAcIna ulekha pramANe tIrthakaro. dIkSA letI vakhate mAtra siddhane namaskAra kare che, te pratye dhyAna devAmAM Ave te maMgaLaprathAnA prAraMbhamAM jenomAM siddhane namaskAra karavAnI prathA zarU thaI hatI tema mAnI zakAya. paraMtu tIrthakarena-arihate pratyakSa upakArI hovAthI paMcanamaskAramAM temane prathama sthAna ApavAmAM AvyuM,37 tyArathI paMcanamaskArane anusarI sAmAnya rIte arihaMtane prathama vaMdanA karavAmAM Ave che. namaskAra-vaMdanA svarUpamAM pAMca pada krame kevI rIte AvyAM haze tene vicAra karIe te kAMIka AvuM banyuM haze ema mAnI zakAya-tIrthasthApanA thaI na hoya tyAM sudhI te siddho ja vaMdanIya Thare che. te pramANe tIrthakara jyAre dIkSA le che. tyAre mAtra sAmAnya siddhane ja namaskAra kare che. paNa tIrthakaranI upasthitimAM arihaMta-tIrthakara mahattva pAme e svAbhAvika che. ane jayAre teo nirvANa pAme tyAre siddhakoTimAM gaNAya. chatAM, bhale te siddha thaI gayA hoya te paNa, Asanna upakArI hovAthI temane arihaMta tarIke ja yAda karavAmAM Ave. A prakAra ApaNe legara" sUtramAM jaIe chIe. ane tenuM anusaraNa anya aneka prAcIna maMgalAcaraNamAM paNa jovA maLe che. jyAre A prakAre arihaMta ane siddha bane vaMdanIya TharyA tyAre amuka samaya sudhI siddhane paraMparA pramANe prathama yAda karI pachI ja arihaMtane yAda karavAnuM banyuM hoya; paNa pachI e krama badalAIne arihaMta ane siddharUpe arihaMta tathA sarva siddha ema sidamAM sarvane samAveza karI 37. khAravelano zilAlekha, je I. sa. pUrvene che. temAM prathama arihaMtane namaskAra che, pachI siddhane, eTale te pahelAM A prathA zarU thaI haze. vaLI, temAM A bene ja namaskAra che te paNa dhyAna devA jevI vAta che. azokanA. zilAlekhonA prAraMbhamAM namaskAra nathI enI noMdha levI jarUrI che. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 vaMdanAkramamAM prathama arihaMta ane pachI siddha-A kama IsvIsana pUrvamAM pracalita thaI gayo hato tema khAravelanA zilAlekhathI jANavA maLe che. paNa Ane artha ema to na ja laI zakAya ke te kALe paNa mAtra A eka ja krama hate. vaMdanA e vyaktinI rucino prazna che. tethI graMthanA prAraMbhamAM vaMdanA lakhavAnI ane na lakhavAnI ane lakhavAmAM paNa koI nizcita sarvasaMmata evA krama vinA lakhavAnI prathAnAM darzana ghaNuM lAMbA samaya sudhI thAya che. te paNa eTaluM to nakkI thaI zake ke arihaMtane siddhanI pahelAM vaMdanA karavAnI paNa prathA IsvIsana pUrvamAM pracalita thaI gaI hatI, je AgaLa jatAM paMcaparameSThimaMgalarUpe sthira thaI. jyAre tIrthaMkara paNa na hoya tyAre temanI paraMparAnA rakSaka AcArya ane pachI upAdhyAyaA bannenuM mahatva vadhe. paNa teo vaMdanAkeTimAM Ave te ja sAthe pravacana yA zAsana je lipimAM lakhAyela hoya te lipi paNa AdaraNIya bane ane te kAraNe ja pravacana ke zAsananA rakSaka tarIke temanuM mahattva gaNAya rakSaNaya karatAM rakSakanuM mahatva haMmezAM vizeSa gaNatuM AvyuM che te krame pravacana ke zAsana ke lipine sthAne tenA dhArako-rakSaka AcArya ane upAdhyAya ja vaMdanIya rUpe mahattva pAmyA ane temane paMcanamaskAramAM sthAna maLyuM ane pravacana vagere gauNa banyAM. chevaTe sayatomAMthI mAtra sAmAnya sAdhu ja bAkI rahetA hatA, temane paNa kharI rIte to zrAvakanI daSTie, paNa chevaTe sarvanI dRSTie vaMdanAmAM sthAna maLyuM-Ave kaMIka krama paMcanamaskAranI ghaTanAmAM haze ema mAnI zakAya. namaskArasUtra-paMcaparameSThinamaskAramaMtra-nA kartA keNa, enI carcAnuM utthAna AvazyakasUrAnI niyaMtimAM sarvaprathama jovA maLe che. prathama adhyayana sAmAyika nAme che. eTale prathama prazna e thayo ke e sAmAyika adhyayana keNe kahyuM ? zA mATe kahyuM ? e prasaMge AcArya bhadrabAhue spaSTa karyuM che ke titthakaro kiM kAraNaM bhAsati sAmAiya tu ajjhayaNaM / titthakaraNAmagottaM baddhaM me veditavvaM ti // 526 // taM ca kadhaM vetijjati agilAe dhammadesaNAdIhi / bajjhati taM tu bhagavato tatiyabhavosakkaittANaM / / 527 // gotamamAtI sAmAiya tu kiM kAraNaM NisAmanti / NANassa taM tu suMdarama gulabhAvANa uvaladdhI / / 528 // -vizeSAvazyaka, 2594-96 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 sArAMza ke tIrthakara bhagavAna mahAvIre sAmAyika adhyayananuM eTale ke tenA arthanuM kathana karyuM ane gautamAdi ziSyoe te sAMbhaLyuM. AthI AcArya bhadrabAhune mate sAmAyikanA arthakartA tIrthakara che ane sUtrakartA gaNadhara che, Ama phalita thAya che.38 ane namaskAra maMtrI e sAmAyikane prAraMbha che-athavA te ema kahevAya ke ziSya prathama paMcanamaskAramaMra vaDe vaMdanA kare pachI huM tene sAmAyika zratane pATha ApavAmAM Ave che tethI te AvazyakasugamAM sAmAyika adhyayananA prAraMbhamAM mUkavAmAM AvyuM che. have prazna e che ke mULe te Avazyaka aMza che ke anyathI AnIta che ? A praznano uttara AcArya jinabha Ape che ke naMdIsaramAM paMcanAmakArane pRthapha zrutaskaMdha gaNavAmAM AvyuM nathI. chatAM paNa te sUrA to che ja. vaLI, te prathama maMgala paNa che, tethI tene sarvastrAntargata gaNu joIe.40 A ja kAraNa che ke sarvaprathama namaskAramaMtranI vyAkhyA kyA pachI ja sAmAyika adhyayananA sUrAnI vyAkhyA karavAmAM Ave che. A ja krama temaNe paNa vizeSAvazyakamAM apanAvyo che. AcArya jinabhadranI A carcA uparathI eka vAta to nakkI jaNAya che ke namaskAramaMtra e mAtra AvazyakasUrane ja aMza nathI, paNa sarva zrutanI AdimAM namaskArarUpa maMgala jyArathI zarU thayuM tyArathI tene sarvaprathama AvazyakamAM sthAna maLyuM haze, kAraNa, zrutamAM sarvaprathama sAmAyikane ja pATha ApavAnI prathA che ane te ApatAM pahelAM maMgaLa-paMcanamaskAra jarUrI hovAthI te tenA eka aMza. rUpe gayo. paNa te tene ja aMza che ema nathI. paNa e ja prakAre je kaI zrutano pATha ApavAno prasaMga Ave tyAre prAraMbhamAM te namaskAra karavuM jarUrI hoI te sarvatrutAMtargata gaNAya. A uparathI eka vAta te nakkI thAya che ke te 38. sAmAnya mAnyatA pramANe to badhA ja tIrthakare sAmAyikano upadeza Ape che-niyukti, gAthA 238; vizeSAvazyaka, gAyA 1676; paraMtu vidyamAna zratatA upadezaka mahAvIra che, tethI sAmAyikanA kartA paNa teo ja che- vizeSAvazyaka, gAthA 1544. vaLI, juo niyukti, gAthA 89-90; vizeSAvazyaka, gAthA 1091-92 che. 39. RtaVranamolsa renita sAmarza vidhivir | -vizeSAvazyaka, gAthA 5. 40. vizeSAvazyaka bhASya, pajJa TIkA, gAthA 10, 41. ejana, gAthA 11. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 koI eka zratane aMza nathI, vaLI svataMga mRta tarIke paNa gaNu nathI, yaraMtu tenuM mAhAtma te hatuM ja, krame vadhatuM jatuM hatuM, tethI tene zruta ke sUtramAM sthAna to ApavuM jarUrI hatuM ja. tethI tene sarvazrutAMtargata gaNavAmAM Avyo. AthI sUcita e paNa thAya che ke A maMtra te rUpamAM kyAreka keI e racce haze athavA krame krame tenuM AvuM rUpa ghaDAyuM haze. tenA katRtva viSe kaI cokkasa paraMparAnI neMdha AcArya bhadrabAhue niyuktimAM lIdhI nathI; mAtra tenI vyAkhyA prasaMge je kAranI carcA jarUrI che tenI neMdha lIdhI che ane temAM prathama ThAra utpatti-eTale ke namasakAranI utpatti-anutpatti-nI carcA vividha nonI apekSAe karI che. temAMthI tenAM rtA keNa, kyAre-e kazuM ja phalita thatuM nathI, paNa jema samagra zruta viSe zAzvata-azAzvatanI carcA naya daSTie karavAmAM Ave che, tema A namaskAramaMga vize paNa nayadaSTie zAzvata-azAzvatanI carcA karI che. ane te bAbatamAM AcArya jinabhadde vistRta bhASya racyuM che. eTale ke AmAM te dArzanika dRSTie zabdanityAnityanI carcA ja mukhya bhAga bhajave che. tenI utpattimAM samutthAna, vAcanA, labdhi43 e traNa nimittomAMthI mukhya kayuM tenI paNa vistRta carcA bhASyamAM jovA maLe che. te carcA paNa nayadRSTie ja karavAmAM AvI che. 44 eTale mukhya prazna te maMtra race koNe ane kayAre racAyo te ajJAta ja rahe che. athavA te sAmAnya rIte kahevAya ke arthe. padeza bhagavAna mahAvIre Ave ane sUrarUpe gaNadharoe race, kAraNuM A ja bAbata samagra zratanA katva aMge sAmAnya che. tAtparya ke, AcAya jinabhadrane mate, anya zrutanA kartAthI koI judA kartA namaskAramaMAnA nathI, kAraNa, te sarvazrutAbhyantara che. paraMtu mahAnizItha (adhyayana 5), jene udhAra AcArya haribhadde karyAnuM manAya che, temAM A maMtranA uddhAranI (katRtvanI nahi) carcA che ane tenA uddhArane yazapa Arya vajIsvAmIne ApavAmAM AvyuM che. paraMtu AzcaryanI vAta 42. Avazyakaniyukti, gAthA 644-46; vizeSAvazyaka, gAthA 3335-37 ane te gAthAonI bhASyagAthAo vizeSAvazyaka, gAthA 3338 thI jevI. 43. Avazyakaniyukti, gAthA 646; vizeSAvazyaka, gAthA 3337. 44. vizeSAvazyaka, gAthA 3357 thI. 45. dhyAna devuM jarUrI che ke Aya vaja namaskAramaMtranA uddhAraka manAyA che. tenuM katRtva te vRddhaparaMparA pramANe tIrthakara-gaNadharonuM ja che, je niyukti bhASyamAM paNa che. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 to e che ke AcAya haribhadra pachI thanAra dhavalATIkAkArane mate te namaskAranAM kartA puSpadaMtAcA 46 Thare che. A paraMparA dhavalAkAra pUrvanA koI graMthamAM astitvamAM hatI ke nahIM te jANuvAnuM sAdhana nathI, paNa sAmAnyapaNe ema kahI zakAya ke dhavalAkAra samakSa SaTyuMDAgamanI je prata haze temAM AdimAM pacanamaskAra lakhAyela haze, tethI tene zracartA dvArA nibaddha maMgala mAnIne AcAya vIrasene tenuM katRtva puSpadantAcAryAMnuM che ema mAnI lIdhuM che. saMbhava che ke temanI samakSa te bhAkhatanI koI paraMparA hoya. paNa te viSenuM sUcana anyana maLatu nathI. A uparathI eka vAta te nakkI thAya che ke A matra mULe Agama eTale ke aMga AgamamAM hatA nahI, tenI racanA a`garacanA pachI kayAreka thaI che. te keNe racce te matabhedatA viSaya che. mAhAtmyane kAraNe tene savazrutAbhyaMtara gaNIne AcAya jinabhadre niyuktine anusarIne tItha' kara-gaNudharAne kartA TharAvyA che; jyAre vIrasena AcAya tenA kartA tarIke. AcAya puSpadaMtane jaNAve che. AcA` abhayadeva tA bhagavatInA prAraMbhamAM upasthita pacanamaskAramatrane bhagavatIsUtranA prAraMbha mAne che, tethI te matranI TIkA paNa kare che. prathama paTTa : jIva ane ajIvanA prakAra ajIvana paNa prajJApanAmAM prathama padamAM ja jaina-nasaMmata maulikI tattvAnI vyavasthA bheda-prabhedo batAvIne karavAmAM AvI che, ane tyAra pachInAM padmAmAM te ja tattvAnu vizada rUpe nirUpaNu Ave che. nirUpaNapaddhati samagra gra MthamAM bheda-prabhedo batAvIne ja karavAmAM AvI che. te anusAre prajJApanA eTale ke nirUpaNane e 46. dhavalATIkA, pustaka 1, pRSTha 41. A bAbatanI vizeSa carcA mATe juo, dhavalATIkAnI prastAvanA, pustaka 2, pRSTha 33-41. ahI eka bhramanivAraNa Avazyaka che : dhavalAnI A prastAvanAmAM lakhyu che ke bhagavatIsUtranA prAra'bhamAM paMcama padma 'namo cho sabhyasAdUna' ne badale Lamo gaMmIr eve pADe che, paraMtu vastuta: ukta pacama pada temAM che ja, uparAMta brAhmI lipine namaskAra che. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 vibhAgamAM vaheMcI devAmAM AvyuM che : jIva ane ajIvanI prajJApanA (sUtra 3). prathama achavaprajJApanA. (sUtra 4-13) eTalA mATe karI che ke te viSenuM vaktavya thoDuM che ane pachInA samagra graMthamAM, thoDA apavAda sivAya, sarvatra che saMbaMdhI ja samagra bhAve vividha rIte vicAra karavAmAM Avyo che. achavanA nirUpaNamAM rUpI ane arUpI ajIvanA bhedo karIne tenuM vivaraNa che. rUpImAM pugala dravyano samAveza che ane arUpImAM bAkInAM dharmAstikAyAdi tane. eka vastu dhyAnamAM levA jevI e che ke prastutamAM maulika bhedonA nirUpaNa prasaMge dravya, tatva ke padArtha jevAM sAmAnya nAmone upayoga nathI karavAmAM Avyo; te A graMthanI prAcInatA puravAra kare che. dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAza e traNane te te uparAMta deza ane pradezanA bhedomAM paNa vibhakta karavAmAM AvyA che. temanuM lakSaNa zuM che te te samagra graMthamAM kyAMya jaNAvyuM nathI. te traNe sAthe joDAyela astikAyazabdano artha paNa mULa graMthamAM jovAmAM AvatuM nathI. paNa addhAsamaya sAthe astikAya zabda joDAyelo nathI, te uparathI te bannene bheda te bAbatamAM che, eTaluM te spaSTa thAya che. vaLI, maulika bheda chava sAthe paNa prastutamAM astikAya zabdano prayoga nathI, paNa eno artha e nathI ke jIvanA pradezo graMthakArane abhimata na hatA. pAMcamA padamAM jIvanA pradezane laIne vicAra che ja (sUtra 440 Adi). vaLI, prastuta prathama padamAM java ane ajIvanA maulika bhedo jene kahevAmAM AvyA che temane ja pAMcamA vizeSa padamAM chavaparyAya ane ajIvaparyAye evA nAmathI ane teramA padamAM pariNAma nAmathI jaNAvavAmAM AvyA che.1 prathama padamAM nAraka Adi je jIva bhedo che, temane pAcamAmAM ane teramAmAM krame chavaparyAyomAM ane jIvapariNAmomAM samAviSTa karyA che, ane prastuta prathama padamAM je rUpI ane arUpI tathA tenA je bheda-prabhedo che temane ajIva paryAne nAme pAMcamA padamAM oLakhAvyA che. 1. sUtra 438. 2. sUtra 439 thI. 3. sUtra 500 thI. bane padanA viSayamAM ze bheda che tenI carcA AgaLa karavAmAM AvI che. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajIvanA bhedabrabhedone nakaze nIce pramANe che: aLave 1 arUpI 106 (10) adAsamaya (1) dharmAstikAya (4) adharmAstikAya (ra) , deza (5) ,, deza (3) , pradeza (6) ,, pradeza (7) AkAzAstikAya (8) , deza (9) , pradeza 2 rUpI (1) skandha (2) skandha deze (3) skandhapradeza (4) paramANupurA Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) vaNapariNata (2) gaMdhapariNata (3) rasapariNata (4) spezapariNata 1. surabhigaMdha. pariNata 2. durabhigaMdha pariNata 2 + 1. kRSNavarNa pariNata 2. nIlavarNa. pariNata 3. hitavarNa pariNata 4. hAridravarNa pariNata 5. zukalavarNa pariNata 1. tiktarasa pariNata 2. kaTukarasa. pariNata 3. kaSAyarasa pariNata 4. azlarasa- pariNata 5. madhurasa pariNata 5 + (5) saMsthAna pariNutA 1. parimaMDala saMDANapariNata 2. vRttasaM. pariNata 3. vyasana pariNuta 4. caturastrasaMDANa pariNata 5. AyatasaMThANa pariNata : 1. karkazasparza pariNata 2. mRdusparza pariNata 3. gurukasparza pariNata 4. laghukasparza pariNata 5. zItasparza pariNata 6. uSNasparza pariNata 7. snigdhasparza pariNata 8. rUkSasparza - pariNata 8 + 107. - 5 + 2 +5 + 8 + 5 = 25 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 je rUpI padArtha kRSNa varNamAM pariNata hoya te be gaMdha, pAMca rasa. ATha sparza ane pAMca saMsthAna-sarva maLI (2 + 5 + 8 + 5 = 20) kALakrame karI 20 prakAre pariNata thAya che, tethI kRSNa varNanA 20 pariNAmo thAya. te ja pramANe zeSa nIlAdi varNanA paNa pariNAmo saMbhave. tethI 5 8 20 = 100 varNapariNAmonA bheda thAya. te ja pramANe gaMdha vagerenA pariNAme samajI levAnA. eTale 5 varNa 20 zeSa gaMdhAdi 100 2 gaMdha = 23 zeSa varNAdi= 46 5 rasa X 20 zeSa vadi=100 8 sparza x 23 varNAdi 184 5 saMsthAna x 20 zeSa varNAdi = 100 X X X X 530 pugalanA A 530 prakAranA pariNAme mULa sUtramAM (9-13) ekekanuM nAma daIne gaNAvavAmAM AvyA che. TIkAkAra A bhedonuM pAribhASika nAma varNAdine paraspara saMbaMdha evuM Ape che TIkA, patra 13 zra). AmAM varNAdi kula 25 che, temAM sparza ATha che. tene saMvedamUlaka bhedo bIjA karatAM vadhAre che, tenuM kAraNa e che ke koI eka karkaza sparzane pariNAma paNa bIjA cha sparzanA pariNAmo dharAvI zake che; mAtra potAnAthI virodhI pariNAma dharAvI zakatuM nathI, jema ke karkaza pariNAma hoya tyAre mRdu pariNAmane dharAvI zake nahi. paraMtu kRSNavarNa pariNAma bIjA koI varNanA pariNAmane dharAvI zakti nathI. e ja nyAya bIjA gaMdha Adi pariNAmane paNa lAgu paDe che. prastutamAM TIkAkAra spaSTIkaraNa kare che (patra 17 1) ke pariNAma skaMdhanI apekSAe paNa che. ane skaMdhamAM te amuka aMzamAM kRSNa pariNAma hoya to bIjA aMzamAM anya varNanA pariNAme paNa saMbhave che. ane te dRSTie to bhaMge adhika thavA joIe. paraMtu prastutamAM te gaNavAmAM nathI AvyA eTale vyavahAra dRSTie jene kALe skaMdhe kahevAmAM Ave, jema ke zarIramAM AMkhane amuka bhAga, tevA skaMdhanI apekSAe A aMge samajavAnA che. vaLI, A je saMkhyA bhaMganI che te paNa paristhala nyAyanI apekSAe ja samajavAnI Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che, kAraNa, eka kALeA vaNu paNa anaMta prakAranA hAya che. tevA bhedone ahIM dhyAnamAM lIdhA nathI. 109 puddagalanA A prakAranA pariNAmeAnA kALaneA vicAra mULamAM nathI, paNu TIkAkAra spaSTa kare che (patra 18 ) ke te jadhanyathI eka samaya sudhI TakI zake che ane utkRSNe asaMkhya kALa sudhI TakI zake che. pariNAmanA kALanA khulAsA eTalA mATe jarUrI che pariNAma zabda bauddha piTakamAM paNa vaparAye che, paNu pariNAmanA samayanI maryAdA jaina ane bauddhonI judI che. bauddhonA prAcIna abhidhama ne mate jJAnapariNAma traNa kSaNu Take che, jyAre rUpapariNAma 51 kSaNu Take che; pachI tene avazya nAza thAya che. vaLI, pariNAmanA nAza sAthe svayaM vastunA nAza thAya che ke nahI... e paNa prazna che. bauddha sivAyanA jaina ane bIjA pariNAmavAdIe vastunA nAza nathI mAnatA, paNa mAtra pariNAmane nAza mAne che; jyAre bauddho vastu ane tenA pariNAmamAM bheda nathI karatA, tethI pariNAmanA nAza sAthe te vastu paNa sarvathA naSTa thAya che ane navI ja vastu tene AdhAre (tA. vratIstya) utpanna thAya che tema mAne che. vaLI, mahAyAnamAM teA vastunI kSaNikatA ja eTale ke tenI utpatti ane vinAzanA eka ja kALa che, tema pachIthI mAnavAmAM AvyuM, AthI temane mate pariNAma e kSaNika ja siddha thAya che. vaLI, jaina dananI mAnyatAthI taiyAyika vaizeSika nAnI vizeSatA e che ke rUparasAdine tee vastunA pariNAma nahI paNa vastuthI atyaMta bhinna guNe| mAne che; jyAre jaina mate vastuthI rUparasAdine kacit abheda paNa che. AthI pariNAmanI paribhASAmAM rUparasAdinu prastutamAM je nirUpaNa che te jaina dazyUnanA te saMbadhI sthira thayelA vicArane anurUpa ja che. prastuta prakaraNamAM mULamAM vAriLayA (vaLa rreLatA:), ga MdharraLayA (nandavarraLatA:) ityAdi prayAga che. tenA artha AcAya malayagiri pramANe--vaLa ta: riLatAH varNa pariNAmamAja ityarthaH pariNatA ityatItakAlanirdezo vartamAnAnAgatakAlApalakSaNam...tateo varNapariNatA iti varNarUpatayA pariNatAH pariNamanti pariNamiSyantIti muramyam / tra' gadhasaraLatA tyApa mAnanIyaC 1'' TIkA, patra 10. sArAMza 4. abhidhammartyasaMgrahA, 4. 8. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110. ke pugale te te rasAdirUpe pariNAmane pAme che. eTale ke pugalanA e badhA pariNAme che. prastutamAM je pariNAme abhipreta che, te badhAne ja ullekha pAMcamA padamAM paryAya zabdathI thayela che. vaLI, te padanuM nAma to vizeSapada che, chatAM bheda batAvatI vakhate vizeSa zabdane badale paryAya zabda prayoga che. vaLI, teramA padamAM te ja badhAne pariNAma" nAme oLakhAvyA che. te vicAravAnuM e che ke pariNAma, vizeSa ane paryAya--e zabda bhinnArthaka che ke ekArthaka ? - AcArya malayagiri pramANe te pudagala dravyonI je vividha avasthAo che, te pariNAme che ema ukta vyAkhyA uparathI phalita thAya che. pAMcamA vizeSapadane kaze ja artha padonI gaNatarI samaye (sUtra 2) AcArya malayagiri karatA nathI. ane pAMcamA padanA prAraMbhamAM te paryAyapada hoya ema ja vyAkhyA zarU kare che. eTale ke temane mate vizeSa ane paryAya ekIrthaka ja che. ane sUtrakArane mate paNa tema ja che, kAraNa, prAraMbhamAM prajJApanAnAM 36 pado (sUtra 2) gaNAvyAM tyAre padanuM nAma "vizeSa" ApyuM. paNa pAMcamAM padane prathama prazna che viThThA naM aMte pannavI gutA ?" (sUtra 438)-AthI paNa siddha thAya che ke sUtrakAra paryAya ane vizeSane ekArthaka mAne che. A ja vastune paryAya zabdanI vyAkhyA karatAM AcArya malayagiri kahe che -"tatra vayA muLA vizeSA ghana phucanata" TIkA, patra 179. prastutamAM paryAyane samAnArthaka zabda 'guNa paNa AcAryo jaNAvyo che. tenuM kAraNa e che ke prathama padamAM rasa -vagere, jene bIjA dArzanike "guNa' kahe che, te paNa kharI rIte to paryAya ja che. kAraNa, prathama padamAM teno saMbaMdha pariNAma sAthe che, e to spaSTa che. AthI sUtrakArane mate pariNAma, paryAya, guNa ane vizeSa e badhA zabdo samAnArthaka che. bauddho rUparasAdine dhama" zabdathI oLakhAve che tethI tene paNa samAveza paryAyanA samAnArthaka zabdomAM karyo che. prastutamAM AcArya malayagirie guNa ane paryAyane samAnArthaka zabdo jaNAvyA che, paraMtu paryAya ane guNa judA che ke eka che e viSeno vivAda che ane tenA mULamAM uttarAdhyayana, a0 28, gA. 5 mAM dravya. guNa ane paryAyane pRthaka ulekha ane te pachI traNenAM lakSaNo karyA che te, ane TLavayavat rathamU' AcArya umAsvAtinuM sUtra (5.31) hoya ema jaNAya che. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. 1 kAraNa svayaM umAsvAtie bhASyamAM tenI je vyAkhyA karI che, temAM taluma catra vitha la Trazcam (pa.37) ema jaNAvyuM che. tethI temane mate guNa ane paryAya judA kare che. paraMtu TIkAkAra siddhasene to "varatuta: vayA muLA phUTya cakU"--evI vyAkhyA karIne AcArya malayagirine mArga sarala karI Ape che. guNa ane paryAyanI samagrabhAre carcA mATe sanmatitarka prakaraNa bhAga 5. pra. 31, TippaNuM na. e jovuM jarUrI che. vaLI, guNa zabdanA dravyAdi nikSepa viSe AcArAMga niyukti, gA. 169 thI jevI jarUrI che. paNa eka prazna thAya ke te pachI prathama pada ane pAMcamA padane viSaya ema kema nahi ? prathama padanI pAMcamA padamAM punarAvRtti zA mATe na mAnavI ? Ane uttara e che ke prathama padamAM dravya mukhya che; te te paryAyarUpe pariNata dravyonI gaNatarI prathama padamAM che; jyAre pAMcamA padamAM te te dravyanA paryAnI gaNatarI che. A prakAre pAMcapA padanA viSayanuM punarAvartana nathI. prastuta jIva-achava5NaNavaNI sAthe uttarAdhyayananA jIvAvavibhakti ane mUlAcAranA paMcAcAra adhikAragata jIva ane ajIvanuM nirUpaNa sarakhAvavA jevuM che. mUlAcAramAM prathama jIvanuM nirUpaNa karIne pachI ja ajIvanuM nirUpaNa che, jyAre prajJApanA ane uttarAdhyayanamAM prathama ajIva ane pachI jIvanuM nirUpaNa che, mUlAcAramAM paNa prajJApanA ane uttarAdhyayananI jema jIvonA saMsArI ane siddha evA bheda karyA che, paraMtu siddhanA prabheda karavAmAM AvyA nathI. prajJApanAmAM tIrthaMkarasiddha Adi 15 bhedo siddhanA che, paraMtu uttarAdhyayanamAM eTalA bheda nathI, je nIcenI tulanA parathI jaNAze : prajJApanAsUtra 16-17 uttarA0, a* 36, gA. 50 thI (a) 1. tirthI 2 atithI 3. tirthIgara 4. atithagara 5. sayaM buddha 6. poyabuddha 7. buddhahiya 8. IOIliMga IndI Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 9. purisaliMga purisa 10. napusakaliMga napuM saga 11. aliMga saliMga 12. aNaliMga annaliMga 13. gihiliMga gihiliMga 14. ega I gAva para mAM liMgabhede eka samayamAM 15. aNaga siddha thanAranI saMkhyA gaNAvI che. (4) prathamasamaya Ada A uparathI spaSTa che ke uttarAdhyayananA a0 36 pachI ja prajJApanA racAyuM che. jIvanA bheda-prabhedo siddhanA bheda prastutamAM je jIvanA bheda-prabhedonI gaNatarI che te pramANe cho sarva kALamAM astitvamAM hoya che ema samajavAnuM che. ahIM jaNAvela eka paNa bhedathI zanya kayAreya paNa loka hato nahIM, haze nahi ane che paNa nahi. jIvonA mukhya be bheda che-saMsArIpa ane siddha (satra14), siddha eTale maukSane pAmanAra-mukta. AmAMthI siddhanA bhedono je gaNatarI che temAM kharI rIte e bhedo siddhanA nathI paNa samayanI apekSAo eTale ke te te jIva siddha thayAne-mokSa pAmyAne-keTalo samaya thayo tenI gaNatarInI dRSTie bheda karavAmAM AvyA che. temAM je siddhono te avasthAne prApta karyAne hajI prathama samaya ja che teo je paristhitine anusarIne siddha thayA hoya tene dhyAnamAM rAkhIne temanA paMdara bheda karavAmAM aAvyA che (sUtra 16). e paMdara bheda paraspara atyaMta vyAvRtta che ema nathI samajavAnuM. paNa prathama samaya vItyA pachI to mAtra kALanI gaNatarI ja mukhya rahe che. AthI prathama samayanA siddhonuM pAribhASika nAma che-vaMtarasidga = sanattarasiddha = prathamasamayasiddha; ane jene be samaya ke tethI vadhAre samaya thayA hoya te badhA varaMvarasiddha = gharagharasiddha kahevAya 5. saMsArasamAvavava = saMsArasamApannagIta 6. asaMsArasamAvaNNajIva = asa sArasamApannajIva / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 che. A paraMparasiddhonA to anaMta bhedo thaI zake che, kAraNa, anaMta samayathI siddho thatA AvyA che (sUtra 17). anantarasiddhone je paMdara bheda (sUtra 16) gaNAvavAmAM AvyA che, tethI eka bAbata spaSTapaNe siddha thAya che ke jIva keI paNa gurunA upadeza vinA paNa mukta thaI zake che. tene vezanuM baMdhana nathI, jAtinuM baMdhana nathI; game te vezamAM hoya te paNa te mukti pAmI zake che. strI hoya ke puruSa jatine hoya te paNa mukti pAmI zake che. jainadharmanuM A tAttvika svarUpa che. dharmane kaI nAma ApavAmAM ApavAmAM AvyuM nathI ke amuka dharmanI zraddhA hoya te ja tene mukti maLe, anyathA nahi, evuM koI bAdhaka tattva AmAM nathI. jainadharmanI sthApanA thaI. arthAta bhagavAna RSabhadeve tIrthanI sthApanA karI, te pahelAM paNa je siddha thayA te atIrthasiddha kahevAyuM che. jenadharmamAM pracalita che veza che te vinAM paNa siddha thanAra anyaliMgasiddha tarIke mAnya che. vaLI, sAdhuno veza svIkAryo na hoya ane gRhasthanA vezamAM rahyA hoya chatAM paNa siddha thayA hoya temane hisTiMga siddha = hesTiAsitra kahyA che. Ama jainadharmanuM je tAtvika svarUpa che te AthI phalita thAya che. jenadharmanA mukhya be saMpradAyo che. temAM vetAMbara saMpradAya to strIne paNa mokSa mATe ja che, paNa digabara saMpradAya, nagnatAnA Agrahane kAraNe, strInA mokSane niSedha karavA lAgyo. A niSedha prAraMbhamAM hato nahi tenI sAkSI digaMbara saMpradAyanA siddhAMtagraMtha pakhaMDAgamamAM che. paraMtu zvetAMbara sAthenA vAdavivAdane pariNAme, vastranA sadaMtara asvIkAranA pariNAma svarUpe, AcArya, kaMda ane bIjAo strImokSano niSedha karavA lAgyA. pariNAme pakhaMDAgamanI dhavalA TIkAmAM teno paDagho paDaze ane mULanI vyAkhyA judI ja rIte thavA lAgI ane sAme pakSe strI mokSanuM samarthana paNa thavA lAgyuM AcArya malayagiri prastuta sUtra (sUtra 16)nI TIkA (patra 20 va) mAM strI mokSanuM samarthana vistArathI kare che, kAraNa, mULamAM rUDhirfDhA evo eka bheda paNa siddhono batAvavAmAM Avyo che. - prastuta paMdara bhedamAM laghuddhi, vadhuDhaDhi ane yuddhasiddha evA traNa bhedo ullekha che tenuM spaSTIkaraNa karavuM jarUrI che. naMdIcUrNine AdhAre AcArya malayagirie je vivaraNa ApyuM che tene sAra A pramANe che : sAMzuddha = svayaM buddha te che, jemAM koI paNa bAhya pratyaya = kAraNa vinA badhine Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 prApta kare che; AMtarika kAraNa jAtismaraNa sa`bhave che. A svayamruddhanA e prakAra che : eka te, jee tItha kara hAya che; ane bIjA te, je tIkara nathI hatA. prastutamAM eTale ke siddhanA bhedomAM tIrthakara sivAyanA je svayaM mudda che te abhipreta che, kAraNa, tItha karaddhinA ullekha A para bhedamAM thayelA ja che. svayuddha bAhya kAraNa vinA pratioSa pAme che, paNa pratyekamuddha khAdya kAraNathI pratimAdha pAme che. teo ekalA vicaratA hAI pratyekabuddha kahevAya che; gacchavAsInI jema tee samUhamAM vicaratA nathI. svayamruddha ane pratyekabuddha vacce AdhimAM kAraNakRta ukta mukhya bheda che. uparAMta, upadhi--upakaraNa, li ga-veza ane zrutanI apekSAe paNa bannemAM bhedda che, te e ke pAtrAdi bAra prakAranI upadhi svayamruddhane hAya che, paNa pratyekamuddate jadhanyathI e upadhi-upakaraNa hAya OM ane utkRSTa nava prakAranI upadhi hoya che. temAM prAvaraNanA vastranA samAveza thatA nathI. svaya buddhane kheAdhi prApta thayAM pahelAM zrutajJAna hoya ane na paNa hAya tema bane. jo zruta hoya ane eAdhi prApta thAya te teo guru pAse jaI te vezane svIkAra kare che, athavA devatA AvIne temane veza samarpita kare che. AvA svayaMbuddha peAtAnI IcchA hoya tA gacchamAM rahe che, anyathA ekalA paNa vicare che. ane jo kheAdhi prApta thayA pahelAM A prakAranA svayamruddhane zrutanA edha na hoya teA te avazya guru pAse jAya che ane vezane svIkAra karIne gacchamAM avazya rahe che, ekalA vicAratA nathI. svayuddhane upara pramANe zrutanA saMbhava viSe vikalpa che, paNa pratyekabuddhane tA kheAdhi prApta thayA pahelAM zrutanA medha hoya ja che, ane te jadhanyathI agiyAra aganA jJAtA hAya athavA utkRSTa bhinnadazapUrvI saMbhave. pratyekamuddha mATe veza anivArya nathI; te dhAraNa kare paNa kharA ane na paNa kare; dhAraNa kare teA deve dIdhela veSa hAya. svayaMmuddha ke pratyekabuddhane edhimAM khIntanA upadezanI jarUra nathI; te vinA ja e banne edhi prApta krare che. paraMtu mukheAhiya = muddAdhita siddha viSe tema nathI. teo koI paNa yuddha eTale ke AcAya dvArA edhita thAya che eTale ke upadezane pAme che. eTale ke tee svayaM sUjhathI edhine pAmelA nathI, 7. ahIM spaSTa che ke devatAnI vAta pAchaLathI dAkhala thaI che. tAttvika rIte tA vezaparivartana paNa Avazyaka nathI; paNa jyAre kAI paNa dharma para MparA sudRDha bane che ane tene bAhyAcAra susthira thaI jAya che tyAre veza e para'parAnuM anivArya aMga banI jAya che, tenuM A paNa eka udAharaNa che. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 paNa bIjAnA upadezathI mAdhine pAmyA che. tethI muddAdhita siddha kahevAya che.. kharI rIte tItha siddha ane atI siddhue e bhedamAM ja bAkInA bhedo samAI jAya che, paraMtu mAtra e be bhedo ja karavAmAM Ave tA siddhinI pUrvAvasthAmAM je vividhatA hoya che--vizeSatA hAya che-te viSene kazA khyAla AvavA saMbhava nathI, tethI e vizeSatAnuM bhAna karAvavA vistArathI bhedanirUpaNa karavAmAM AvyuM che. prastuta jaina matanA anusaMdhAnamAM bauddha mata jANavA lAbhaprada che. bauddha mate (sthaviravAdamate) kheAdhinA traNa prakAra che : sAvakAdhi, paccekamedhi ane sammAsAdhi (zrAvakoAdhi, pratyekAdhi ane samyakusaMdhi). samyak saeAdhi dharAvanAra sabhyaph* saMbuddha kahevAya che. temanA upadezathI je aha padane pAme (-jaina mate kevaLI padane pAme) tene sAvakakSeAdhi dharAvanAra kahevAya. sArAMza ke upAsakane bIjAnA upadezathI je edhi prApta thAya che, te edhi sAvakakSeAdhi che. A sAvasamud paNa bIjAne upadeza ApavAnA adhikArI che (vinayapiTaka, mahAvargI, 1.ra1). jaina matanI jema ja paAkodhine prApta karanAra khIjAnA upadezanI apekSA rAkhatA nathI, paNa te svayaMsaMbuddha che. te upadeza ApatA nathI, bInane samuddha karI zakatA nathI; mAtra bInta mATe temanuM jIvana uddAharaNarUpa bane che. * sammAsa kheAdhine prApta karanAra paNa, potAnA prayatnathI ja--bIjAnA upadeza vinA ja--te prApta kare che ane khIjane edhi prApta karAvavA sama hAya che. jaina mata pramANe tI karanI je yeAgyatA che tevI ja yAgyatA sammAsaedhi dharAvanAra sammAsamruddhamAM hoya che. sAmAnya paribhASAmAM ApaNe temane yuddha tarIke jANIe chIe.10 sasArI jIvA prajJApanAnA prathama padamAM siddha thavAnuM nirUpaNa karyAM pachI saMsArI 8. ukta traNeya viSe juo prajJApanATIkA, patra 19 5 thI. 9. prajJApanATIkA, patra 23 3. 10. prastuta carcA mATe jue upAsakajanAla kAranI prastAvanA, pR0 16 ane teja pustakanuM leAkuttarasa pattinisa (pR0 340) nAmanuM prakaraNa (P. T. S.) Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvonA bhedabhrabhedo gaNAvyA che. e gaNatarIne mukhya AdhAra Indriya che. tenA prabhedamAM chanI samratA ane sthUlatA tathA paryApti ane aparyAptine bhede jIvonA prabhedo thAya che. vaLI, janmanA prakArane laIne bheda paDe che. ekandriyathI caturindriya sudhInA samUcchima; tiryacapaMcendriya ane manuSyamAM garbhaja ane samaSThima; ane nAraka tathA devane upapAta janma che. nAraka ane samUrNima niyamata napuMsaka ja hoya, garbhajamAM traNe liMga hoya, demAM purUSa ane strI hoya che. Ama liMgabhede paNa te te jIvone bheda che. paMcendriya jIvomAM je bheda paDe che teno AdhAra narakAdi cAra gati che. uparAMta garbhaja tathA samUrNima e paNa bhedaniyAmaka che. manuSyanA bhedaniyAmakamAM dezabheda, saMskArabheda, vyavasAyabheda, jJAnAdizaktibheda jevI bAbato levAmAM AvI che. nAraka ane devenA bheda sthAnabhedathI che. " ATalI sAmAnya hakIkata jANyA pachI chavabheda-prabhedonI sUcI, je nIce ApavAmAM Ave che, te samajavI sahelI thaI paDaze. sUcImAM mULamAM jyAM-jemA ke vanaspatinI bAbatamAM-meTI saMkhyAmAM bhedo ApyA che, tyAM mAtra saMkhyAMka ApIne ja saMtoSa mAnyo che. jijJAsue te sthaLe mULa joI levuM joIe. chanA A ja bheda-prabheda viSe dvitIya Adi padomAM aneka bAbata-jevI ke temanAM rahevAnAM sthAna, temanuM paraspara saMkhyAnI dRSTie tAratamya, Ayu, temanA vizeSa-paryAyo ityAdi aneka bAbata-no vicAra thayo che. tethI te dRSTie A sUcI jarUrI che. 1, jIva (satra 14) 1, 1. asaMsArasamApana (siddha) (15) 1, 1. 1. anantarasiddha (16) 1, 1. 1 1 tIrthasiddha 9 purUSaliMgasiddha .2 atIrthasiddha .10 napuMsakaliMgasiddha .3 tIrthaMkarasiddha .11 svaliMgasiddha .4 atIrthaMkarasiddha .12 anya liMgasiddha 5 svayaM buddhasiddha .13 gRhiliMgasiddha 6 pratyekabuddhasiddha .14 ekasiddha 7 budhitasiddha:' .pa aneka 1.8 strIliMgasiddha * Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 117 1. 1. 2. paraMparasiddha (17) : 1. 1. 2 .1 aprathamasamayasiddha .2 disamayasiMha .3 trisamayasiddha 4 catu:samayasiddha .......... a. anaMtarAyasiddha 1. 2 saMsArasamApanna (saMsArI) (14) [.. paryApta, 2. aparyApta 1, 2. 1, ekendriya (19) [ga. paryApta, 2. aparyApta 1, 2. 1, 1 pRthvIkAyika (20) [(ma.) paryApta, (2) aparyApta - 1, 2. 1. 1. 1. sUkSma-5. paryApta, 2. aparyApta (21) 1, 2. 1. 1. 2. bAdara- (25) [ma. paryApta, 3. aparyApta 1, 2. 1. 1. 2. 1. zlaSNabAdarapRthvI (23). 1. 2. 1. 2. 2. 1 1 kRSNamRttikA 11 5 zukalamRttikA 2 nIlamRttikA 6 pAMDu mRttikA .3 lahitamRttikA .7 panakamRttikA 4 hAridrakRttikA 1, 2. 1. 1. 2. 2 kharabadara pRthvI (2) 1, 2. 1. 1. 2. 2 .1 pRthvI2 6i lavaNa 2 zarkarA 7 USa .3 vAlukA .8 ayasa 4 upala 9 tAmra .5 zilA 10 trapusa 11. uttarA, ao 36, gA0 73 mAM A sAteyane ullekha che; sUtrakRtAMga ane dazavaikAlimAM nathI. mUlAcAramAM paNa nathI. paraMtu acArAMganiryukti (gA. 72) mAM pAMca bheda che. 12. uttarA, a0 36, gA0 73-78 mAM bhedo chatrIza che ema kahyAM chatAM gAthAomAM prastuta jema 40 bheda che. mUlAcAra-paMcAcArAdhikAramAM gAve 8-12 mAM 36 bhede gaNAvyA che. AcArAMganiryuktimAM paNa (gA. 73-76) chatrIsa bhedo gaNAvyA che. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 11 sIsaka .26 sphaTikamaNi, 12 rUma 27 lehitAkSamaNi .13 suvarNa .28 maraktamaNi 14 vaja 29 masAragalamaNi. .15 haritAla .30 bhujamocakamaNi .16 hiMgulaka 31 indranIlamaNi 17 mana:zilA .32 candanamaNi .18 sAsaga .33 garikamaNi .19 aMjana 34 haMsagarbhamaNi 20 pravAla 35 pulakamaNi 21 azvapaTala .36 saugalpikamaNi 22 abhravAlukA .37 caMdraprabhamaNi 23 gAmeknakamaNi 38 vairyamaNi .24 rUkamaNi 39 jalakAMta maNi .25 aMkamaNi 40 sUryakAMta maNi ityAdi. 1, 2. 1. 2 akAyika (26) [ga paryApta, I aparyApta 1. 2. 1. 2. 1 sUkSma-(ga) paryApta, (4) aparyApta (27) 1. 2. 1. 2. 2 bAdara-(5) paryApta, (2) aparyApta (28) 1. 2. 1. 2. 2 1 13 * 6 zuddhodaka .2 hima 7 zItodaka .3 mahikA .8 uNeka .4 karaka 9i kSArodaka 5 haratanuM 10 khodaka 13. uttarA, a0 36, gA. 86 mAM pAMca ane AcArAMganiryuktimAM (gA 108) paNa pAMca ja bheda che. sUtrakRtAMga (2, 3. 17) mAM prathama cha ne nirdeza che. daza0 (4. 8) mAM prathama chane nirdeza che. ane mUlAcAramAM karaka sivAyanA prathama cha ane ghanedakane ema kula 6 ne ullekha che gA. 5. 13. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 .11 azloka .15 dhRtAdaka 12 lavaNeka .16 kSedodaka 13 vAdaka .17 rasohaka ityAdi. .14 kSIrAdaka : 1. 2. 1. 3 teja:kAyika (29) ((ga) paryApta, (3) aparyApta 1. 2. 1. 3. 1 sukSma-(2) paryApta, (2) aparyApta (30) 2. bAdara-(ga) paryApta, (2) aparyApta (31) 1. 2. 1. 3. 2 1 aMgAra14 7 ukA 2 vAlA .8 vidyuta 3 mumra 9 azani 4 arci. .10 nirdhAta 5 alAta .11 saMgharSa samusthita 6 zuddhAgni 12 sUryakAMta maNiniHsRta ItyAdi. 1. 2. 1. 4 vAyukAyika (32) [(ra) paryApta, (2) apapta]. 1. 2. 1. 4. 1 sukSma-(ba) pAMkha, () aparyApta (32) 2 bAdara-(ba) paryApta, (3) aparyApta (3) 1. 2. 1. 4. 2 .1 prAcInavAta5 6. adhevAta 2 pratIcInavAta 7. tiryagvAta 3 dakSiNa vAta 8. vidivAta 4. udIcInavAta 9. vAtabhrama 5. UddhavAta 10. vAtkAlikA 14. AcArAMganiryukti, gA. 118 mAM pAMca, mUlAcAramAM pAMca, (5. 1), uttarA (36: 110, 111) mAM sAta ullekha che. 15. uttarA (36. 119, 120) mAM pAMca, AcArAMgani. (gA. 185, 166) mAM pAMca ane mUlAcAramA paNa pAMca che (5.15), uttarAdhyayanamAM - teja ane vAyune trasa gaNyA che tenI paNa noMdha levI ghaTe-36.108. AcA. ni., gA. 153 mAM teja,vAyune labdhitrasa kahyA che. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 11 vAtamaMDalI .16 saMvata kavAta pa2 utkalikAvAta -17 ghanavAta 13 maMDalikAmAtA .18 tanuvAta 14 muMjAvAta .19 zuddhavAta .15 jhaMjhAvAta ItyAdi 1. 2. 14:5, vanaspatikAyika (35) [ ma) paryApta, (2) aparyApta 1. 1.1 5. 1 sUkSma-(%) paryApta, () aparyApta (36) 1 bAdara-(37) () paryApta, (2) aparyApta (54) che. 2. 1. 5. 2, 1 pratyekazarIra (38) 1. 2. 1. 5. 2. 2 sAdhAraNazarIra (54) 1. 2. 1. 5. 2 1 pratyekazarIra bAdaravanaspatikAyika (38) 1. 2. 1. pa. 2 1 1 vRkSa (39)-(ga) ekAsthika (40), " : '.. . (4) bahubIjaka (41) .2 gucha (42)-aneka prakAra .3 gulma (43) ( ! : 4 latA ) (ja) , 5 vallI (45) - 6 parvagA (46) '.7 tRNa (47) ' .8 valaya (48) 9 harita (49) .10 auSadhi (50) .11 jalasaha (51) .12 kuhaNa (52) , 16. uttarA0, 36, 5-6 gAthAmAM kramabhede A ja bheda batAvyA che. vanaspatinA bhedo mATe jude krame jue mUlAcAra, 5 16-18; sUtrakRtAMga. ('. 2. 3.1, 2 3. 12, 2 3. 13 dazavai. 4. 1. prastuta prajJApanAnI A gALa 12 AcArAMganiryuktimAM paNa che gA. 129. vaLI, prajJApanAnI gA0 45-46 AcArAMganiyutimAM gA0 131-132 che. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 1. 2. 1. 5. 2. 2 sAdhAraNuzarIra bAdaravanaspatikAyika-aneka prakAra (54) 1. 2 2. dIndriya-(56) (ba) paryApta, (2) aparyApta (56) 1. 2. 2 1 pAyukRmi18 .10 jaleyA 19 kaluya 2 kukSikRmi .11 jaleuvA .20 vAsa *3 gaMDUlaka 12 saMkha 21 ekAvata 4 golama .13 saMkhaNaga 22 ubhayAvarta 5 ura 14 thula 23 naMdyAvata 6, somaMgalaga .15 khula . 24 saMyuka 7 vaMsImuha .16 varADa 25 mAIvAha .8 suImuha 17 setiya 26 zuktisaMpuTa .9 gajaloyA 18 mottiya - 27 candanaka ityAdi 1. 2. 3 trIndriya--() paryApta, () aparyApta (57). 1. 2. 3 1 vaIya .11 taNahAra .21 tausamiMjiya .31 iMdikAIya .2 rohiNIya .12 kaTTAhAra 22 kapAsa i .32 Idagovaya samiei .3 kuMthu 13 mAlUma 23 hiliya'', 33 usaluMcaka .4 pipIliyA 14 pattAhAra 24 jhiliya: . .34 kenthalavAhaga 5 uddasaga .15 taNaviMTiya.25 jhiMgira 35 jUtha 6 uhiya .16 pattaviMTiya 26 kiMgiriDa 36 hAlAhalA 7 uli 17 puSphaviMTiya 27 pAhuya .37 pisuya .8 uliya 18 phalaviMTiya 28 subhaga .38 satavAIyA .9 urDa 19 bIyaviTiya 29 sovariya 39 goDI .10 u5Da 20 teduraNa- 30 suyaviMTa 40 hatyiseMDa18 majijaya 17. uttarA* 36. 97-100. prajJApanA gADha 99. pakhaMDAgamamAM khU. 5, pustaka 14 mAM mahUiM kahIne uddhata che pR0 rara9; prajJA ga0 100 paNa khaM, pR. rara8 mAM uddhata che. ane e ja gAthA cA2 ni gArDa 137 che. prajJA gA0 101 1khaM0 mAM pR0 ra6 mAM uddhata che. ane te ja AcA0 vi0 mAM gA0 136 che. 18. uttarA 36, 129-130 mAM AthI eAchA bhedo che. 19. uttarA0 36. 138-140 mAM ochA bhedo che. : , ItyAdi. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1, 2. 4. caturindriya-(6) paryApta, (6) aparyApta (58) 1. 2. 4 .1 aMdhiya20 .2 Nettiya .3 mayi .4 mamigakIDa .5 yaMga 6 .7 kukakuDa *8 3kahe .9 nAvatta 10. sigiri 11 kiNThatta DhiMkuNa 122 .12 nIlapatta .13 lAhiyapatta .14 hAlipatta .15 sulipatta .16 cittakakha .17 vicittapa+-kha 18. ela jaliya 19. jalacAriya .20 gabhAra .ra1 NIya .rara tatava .23 aoirADa .24 agjhiveha .25 sAraga .26 Nela 27 dAla 28 bhamara .ra9 bharilI .30 jala .31 tAlu .32 vizruta .33 pattavicyuya .34 chAviSNuya .35 jalaviSNuya .36 piya gAla .37 kaga .38 gAmayakIDa 1. 2, 5. paMcendriya-(5) [(a) paryApta, (6) aparyApta) 1. 2. 5. 1 nairiyaka--(ma) paryApta, (2) aparyApta (60) 20. prajJA, gA0 110 ane uttarA., 36. 147 mAM mATuM sAmya che. bhedde mATe uttarA0 36. 147-149 temAM ochA bhedo che. ityAdi. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 1. 2. 5. 1 1 ratnaprabhApRthvInarayika .2 zarkarA prabhApRthvInarayika .3 vAlukAprabhApRthvInerayika ja paMkawbhApRthvInairayika 5 dhUmaprabhApRthvInarayika 6 tamaHprabhApRthvInarayika 7 tamastamaHprabhApRthvInarayika 1. 2.5 2 tiryaMca-(1) [(ba) paryApta saMmUrNima, (2) aparyApta saMbhUmi , (%) paryApta garbhaja, () aparyApta garbhajI' 1. 2. 5. 2. 1 jalacara paryAta garbha21, (62), (68) 1. 2. 5. 2. 1. 1 matsya (63) (1) saha (11) vaDanagara (2) khavalla (12) timI (8) juga (13) tibiMgilA (4) vijhiDiyA . (14) zuka (5) hali (15) taMdulamaccha (6) magdari (16) kaNikkAmaccha (7) rahiya (17) sAlisacchiyA (8) halIsAgara (18) lasaNa (9) gAgara (19) paDAga (10) vaDa (20) paDAgAtipaDAga ityAdi .2 kacchabha (14) (1) aphrikacchabha (2) masakacchabha 3 gAha (5) (1) dilI (4) pulaga (2) veDhala (5) sImAgAra (3) muddaya 21. jalacaranA masyAdi pAMca bheda uttarA 36, 173 mAM che, paNa teno . uttara bhedono nirdeza temAM nathI. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124. .4 magara (66) (1) sAMDha .5 susumAra (69). 1. 2 5. 2. 2 sthalacara-(69) ekAkAra ' 1.2 5. 2. 1 1. 2. 5 2. 2. 1. .1 egapura (71)22 [ (ka) paryApta sa'sUcchi'ma, (ca) aparyApta samrucchi`ma, (4) paryApta gabha je, (3) aparyApta garlseja (75) ] catuSpadra (70) asa (2) atara (3) gheADaga (4) garbha 2 dupura (ra) (1) u (2) gANa (3) gavaya (4) rAjha (5) pasaya (6) mahisa (7) miya (8) saMvara 3 ga'DIpada (73) (1) hathI (ra) maTTa (5) gArakakhara (6) kalaga (7) sirika laga (8) Avatta ityAdi (9) varAha (10) aya (11) elaga (12) (13) sarabha (14) camara (15) kuraMga (16) gAkaNa (4) khagga (5) gaDha (ra) pUNya (3) makuNahathI ityAdi 22. sUyagaDha, 2. 3. 15 mAM egapurAdi mULa bhedo che, paNa uttara beTTA nathI. ityAdi Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 4 saphada (74) (1) sIha (8) biDAla (2) vizva (9) suNagA (3) dIviya (10) kAlasuNaga (4) accha (11) kekaMtiya (5) taracha (12) sasaga (6) parasTara (13) cittaga (7) siyAla (14) cittalaga ityAdi. 1. 2. 5. 2. 2. 1. 2 parisarSa (9) 1. 2. 5. 2. ra. 1. 2. 1 uraparisarSa (77) (a) ahi3 (78) .1 daOIkara (79) (1) AsIvisa (8) nissAsavisa (2) diddhivisa (9) kaNahasaNa (3) ugnevisa (1) seTasapa (4) bhogAvasa (11) kAdara (5) tayAvisa (12) dajajhapupha (6) lAlAvisa (13) kelAha (7) ussAsavisa (14) melimiMda ityAdi. .2 maulI (1) divvAga (6) maMDali (ra) gANasa (7) mAli (3) kasAhIya (8) ahi (4) vaIula : - (9) ahisalAma (5) cittali ' (1) paDAga ItyAdi 23. sUyagaDa, 2. 3. 15 mAM urapariyanA ahi Adi mULa bheda cheuttara . bhedane nirdeza nathI Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 3. (6) ayagara (ekAkAra) (81) (6) AsAliyA (82) (3) maheAraga (83) 5. 2. 2. 1. 2. 2 bhuyaparisa` (85) (1) Naula24 (ra) gAhA (3) sarA (4) sabhbhA (5) sara'Tha (6) sAra (7) khArA (8) dhAilA 1. ra. 5. 2. 3 khecara (86) 126 1. ra. 5. 2. 3.1 cupakakhI25 (87) (1) vajhulI (ra) leAyA (3) aDilA (4) bhAraDa 2 leAmapakakhI (88) (9) 6'5 (ra) kaMka (3) kurala (4) vAyasa (5) caphUMkAga (9) vistabharA (10) mUsa (11) maoNMgresa (12) payalAiya (13) chIravirAliyA (14) jAhe (15) caupAyA ityAdi. (5) jIva jIva (6) samudRAyasa (7) kaNattiya (8) piriAlI ityAdi. 24. sUtrakRtAMga, 2. 3. 15 mAM A paMdara bhedamAM pAThAMtarI che. 5. sUyagaDhamAM jalacara pAMcendriyanA bhedo tarIke cama` pakSI, leAmapakSI, samudgakapakSI ane vitatapakSI-evA bhedo che. AmAM jalacara----evA pATha barAbara jaNAtA nathI--sUyagaDa 2. 3. 15, paNa temAM uttara bhedyanA ullekha nathI. (i) hasa (7) kalahuMsa (8) pAhe sa (9) rAyahaMsa (10) aDa Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127, (11) eDI (26) tittira (12) baga (27) vaTTaga (13) balAgA (28) lAvaga (14) pAriSNava (ra9) koya (15) keca (30) kaviMjala (16) sArasa (31) pArevaya (17) mesara (32) ciDaga (18) masUra (33) cAsa (91) mayura (34) kukakuDa (20) satavaccha (35) suga (21) gahara (36) barahiNa (rara) paDarIya (37) madaNa lAga (23) kAga (38) keIla (24) kAmaMjuga (39) seha (25) vejulaga (40) varellaga .3 samuccapakhI (89). 4 vitatapakhI (90) 6. 2. 5, 3 manuSya - 2) [(ga) paryApta, (2) aparyApta 1. 2. 5. 3. 1. saMmUcchima (gaMdakImAM utpanna thAya tevAM 14 sthAna gaNAvI ityAdi kahyuM che.) (93) 2 garbhavyutkrAntika27 (1) antadapaka (28 prakAranA, sUtra. 95) (ra) akarmabhUmika (30 prakAranA, sUtra. 96) (3) karmabhUmika (15 prakAranA, sUtra, 97) 26. manuSyanA karmabhU0, akarmabhU0. antI, Arya ane pleccha evA mukhya bhedo sUyagaDa 2, 3. 14 mAM che, uttara bhedo nathI. ra7. uttarA 36. 195 mAM A ja traNa bhedo che ane uttara bhedanI mAtra saMkhyAne nirdeza gA0 196 mAM che. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) karma bhUmika manuSya (1) mleccha (98) (1) saga (ra) javaNa (3) cilAya (4) sabara (1) ammara (6) kAya (7) muruDa (8) uDDa (9) bhaga (10) Niga (11) pANiya (1ra) kulakakha (13) gAMDa (14) siMhala (1pa) pArasa (16) gAMdha (17) uDaa (18) mila (19) cilala (6) Arya (99) 1-ariha'ta ra-cavaTTI 3-maladeva 18 (20) puliMda (21) hArAsa (rara) DAMkha (23) vAkANa (ra4) gaMdhAhAraka (25) bahuliya (26) ala (27) rAma (A) RddhiprApta (100) (28) pAsa (29) pasa (30) malaya (31) cuMya (32) li (33) kAMkaNa (34) meya (35) pulaha (36) mAlava (37) magara (38) AbhAsiya (B) anRddhiprApta (101) (39) (40) cINa (41) hesiya (4ra) khasa (43) khAsiya (44) NepUra (45) maDha (46) DAMailaka (47) lasa (48) ausa (49) keya (50) araAga (51) hraNa (52) rAsaga (53) bharuga (54) sa (55) vilAya 4-vAsudeva pa-cAraNa 6-vijajAhara 1-kSetrAya (magadhAdi sADA pacIsa dezanA, sUtra-102) ra-jAtiAya (baTTa Adi iblajAti che, sUtra-103). Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 3-kulaArya (ugrAdi cha kula, sUtra-104). 4-karmaArya (desliya Adi aneka sUtra-105) pa-zilpaAye (tuNAga Adi aneka, sUtra106) 6-bhASAArya sUtra-107). -jJAnaArya (satra-108). -darzanaArya28 sUtra-109) 8cAritraArya (sUtra120) 1. 2. 5, 4 deva (139) [(ba) paryApta 1. 2. 5. 4. 1 bhavanavAsI (ba) paryApta, (2) aparyApata (140) (1) asurakumAra (6) dIpakumAra (2) nAgakumAra (7) udadhikumAra (3) suparNakumAra | (8) dikumAra (4) vighukumAra ' (9) vAyukumAra (5) agnikumAra (10) statinakumAra 1. 2. 5. 4. 2 vyantara () paryApta, (2) aparyApta (14) (1) kinnara (5) yakSa (ra) kiMguruSa (6) rAkSasa (3) mahAraga (cha) bhUta (4) gaMdharva (8) pizAca 1. 2 pa. 4 3 jayotiSka (ka) paryApta, (7) aparyApta (14ra) (1) candra (4) nakSatra (2) sUrya (5) tArA (3) graha 28. prajJApanA, gA. 119-1rara uttarA0 28, 16-19 che. prajJA 123 mI gAthA gAThAMtara sAthe uttarA0 28. 20 che. 124-131 e uttarA0 28. gA. 21-28 che. prajJA gAA 13ra e uttarA0 28. 31 che. uttarA mAM vacce be gAthA vadhAre che. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 1. 2. 5. 4. 4. vaimAnika (ma) paryApta, (2) aparyApta (143) (1) kopaga (144) 1-saudharma 7-zukra 2-IzAna 8-sahastrAra 3-sanakumAra -Ata 4-mahendra 10-prANata pa-brahmaloka 11-raNa 6-lAMtaka 12-azruta (2) kapAtIta (145) A-2yaka (nava prakAra) B-anuttaraupapAtika 1-vijaya 4-aparAjita 2-vaijayaMta pa-sarvArthasiddha 3-jayaMta bIju sthAna pada : jIvenuM nivAsasthAna cha be prakAranA che : saMsArI ane siddha. temanA aneka prakAra prathama padamAM gaNAvyA. have bIjA padamAM te te prakAranA jIvanuM nivAsasthAna kyAM che te jANavuM jarUrI che. tethI tene vicAra "sthAna" padamAM karavAmAM AvyuM che. sthAnanA vicAramAM kAyamI nivAsasthAna ane prAsaMgika, ema be prakAra saMbhave che. prastutamAM kAyamI nivAsasthAnane-eTale ke jIva janma dhAraNa karyA pachI te maraNa paryata kayAM rahe che tene-"svasthAna" nAme oLakhAvyuM che. ane prAsaMgika nivAsasthAnane vicAra "u5pAta" ane "samughAta -ema be prakAre karavAmAM AvyuM che, jene zAstranI paribhASA pramANe pUrvabhavamAM mRtyu thAya eTale ke pUrvabhavanuM Ayu samApta thAya eTale navA bhavanAM nAma, gotra ane AyunAM niyAmaka karmono udaya thaI jatuM hovAthI mRtyu pachI nave nAme oLakhAya che, jema ke pUrvabhavamAM deva hoya ane marIne te jIva manuSya thavAne hoya te devAyu samApta thAya eTale te manuSya nAme oLakhAya. paNa jenA mate jIva vyApaka Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 nathI. tethI mRtyu pachI teNe navA jIvanane svIkAra karavA mATe yAtrA karIne svajanmasthAnamAM javuM paDe che. AvI yAtrAnA kALamAM teNe devaloka to cheDI dIdhe, manuSyalomAM hajI Avyo nathI, te te yAtrA daramiyAna teNe je pradezanI yAtrA karI te paNa tenuM sthAna" te kahevAya. A "sthAnane "upapAta sthAne kahyuM che. spaSTa che ke A prAsaMgika che. chatAM paNa te anivArya te che ja. tethI jIvanA sthAnano vicAra karatI vakhate tene paNa lakSamAM levuM te joIe. ane tIju "samuddhAta' sthAna che. ApaNe anubhava che ke jyAre kaI krodha karatA hoya che tyAre tene cahere lAla-lAla thaI jAya che, te ja prakAre jayAre kaI vedanA thatI hoya tyAre paNa zarIramAM vikRti jaNAya che. jene mAnyatA pramANe Ave prasaMge jIvanA pradezano vistAra thAya che. tene paribhASAmAM "samudraghAta' kahevAmAM Ave che. samuddaghAta aneka prakAranA che. tene viSe vizeSa nirUpaNa prajJApananA 36 mA padamAM che ja. eTale A "samughAta' nI apekSAe jIvanA nivAsasthAnane vicAra paNa jarUrI bane che. Ama prastuta padamAM jIvonA je nAnA prakAre che te viSe svasthAna, upapAtasthAna ane samudaghAtasthAna ema traNe prakAranAM nivAsasthAnane vicAra karavAmAM Avyo che. - prastuta sthAnapadamAM have pachI jIvonA je bhedonAM sthAnone vicAra ane krama jaNAvyuM che te uparathI jaNAya ke prathama padamAM chavabhedomAM nirdiSTa ekendriya" jevA keTalAka sAmAnya bhedane vicAra nathI karavAmAM AvyA, jyAre paMcendriya jevA sAmAnya bhedone vicAra karavAmAM Avyo che. vaLI, vizeSabhedaprabhedamAMthI paNa badhAne vicAra nathI. Ama chavanA bhedo ane tenA prabhedo viSe prathama padamAM je mAhitI che, te badhA viSenAM judAM judAM sthAnone vicAra prastuta padamAM nathI. paNa temAMthI mukhya mukhyano che, prajJApanAmAM thayelI A vicAraNA sAthe anyatra thayelI A viSayanI vicAraNAnI tulanA tenA saMkSepavistArano itihAsa jANavAmAM upayogI thaze ane krame karI viSayavistAra kema thato gayo tenuM adhyayana karavAmAM ja nahi paNa te te graMthonA samayanirdhAraNamAM paNa A hakIkato upakArI thavA saMbhava che. tethI tene ahIM ApavI jarUrI jaNAya che. paNa chavanA A nivAsasthAnano vicAra zA mATe jarUrI che e paNa prazna che, tenuM spaSTIkaraNa e che ke mAtra jaina darzanamAM ja AtmAne zarIra1. AtmAnA pariNAma viSe juo gaNadharavAda, prastAvanA, pR. 92. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa mAnyA che; te vyApaka nathI. tethI sasAramAM tenI nAnA jnma vakhate gati thAya che ane niyata sthAnamAM ja te zarIra dhAraNa karI zake che. tethI kayeA jIva kyAM heAya te vicAravu prApta thatu hoI tenuM vivaraNa jarUrI bane che ane tethI jainadharmInI AtmAnA pariNAma viSenI je mAnyatA che tenI paNa puSTi AthI thAya che. anya daCnamAM AtmA sarvavyApaka manAyeA hoI temane nivAsa sthAnA vicAra mAtra zarIradRSTie ja karavA prApta che, paNa jIva tA sa tra saMdeva lekamAM upalabdha che tethI jIvanA sthAnanA vicAra temane anivAya nathI. citta tA che ja ane te cittanI dRSTie AvyuM che. te mATenI vyavasthA jijJAsue baudh danamAM jIva nathI. paNa leAkamAM tenuM sthAna nakkI karavAmAM abhidhamapiTakamAM joI levI. 132 veAnA je bheda-prabhedo viSe sthAna vicAra che te traNe sthAnaneA che. paraMtu siddha viSe mAtra svasthAnane ja vicAra che. tenuM kAraNa e jaNAya che ke je upapAtadaSTie sthAna che te siddhone 'upapAta' na heAvAthI hAI zake nahi. sihonA upapAta eTalA mATe nathI ke bIjA vAne te te janmasthAna prApta karatAM pahelAM te te nAma-gAtra-AyunA udaya hAya che tethI te nAma dhAraNa karI navA janma levA te gati karatA hAya che. siddhone tA karmone abhAva che. tethI siddharUpe temaneA janma thato nathI, paNa jIva peAtAnA svarUpane prApta kare che te ja siddha che. vaLI, navA janma letI vakhate anya jIvAnI je gati che. te AkAzapradezAne sparza karIne thatI hAI te te pradezAmAM tenuM sthAna' thayuM ema kahevAya, paNa siddhanA jIvAnI siddhimAM athavA teA mukta jIvAne rahevAnA sthAnamAM je gati thAya che te AkAzapradezAne sparzIne nadhA thatI--evI jaina mAnyatA che, tethI te gati aspRzaddhati kahevAya che.ra Ama mukta jIvanuM gamana chatAM AkAzapradezAneA sparza na hoI te te pradezamAM siddhonuM sthAna' thyuM kahevAya nahi. AthI upapAtasthAna siddhone che nahi. samuddhAta paNa siddhavAne sabhavato nathI. kAraNa, te sakama jIvAne hoya che; siddha to aka che-ka rahita che. tethI siddhanA samuddhAtasthAnane vicAra paNa asthAne che. Ama mAtra svasthAna-siddhisthAna ja siddhajIvAne saMbhavatu hoI tene ja vicAra ' siddhanA jIve viSe che. 2. bhagavatI, za. 14, 60 4; bhagavatIsAra, pR yovijaya"e aspRzaddhativAda nAme prakaraNa racyuM che. 313; upAdhyAya zro Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAnya rIte ema kahI zakAya ke ekendriya jIvA samagra leAkamAM prApta cAya che. paNa jayAre Ama kahIe chIe tyAre e bAbata dhyAnamAM rAkhavI joIe ke A eka vyaktinI vAta nathI paNa samagrabhAve-sAmAnya rUpe ekendriya jAtinI che. vaLI, samagra leAkamAM prApta thAya che ema kahIe chIe tyAre paNa te jIvanAM traNe sthAneAnI judI judI dRSTi rAkhI nathI, paNa traNe sthAne samagrabhAve samajavAnAM che. dvIndriya jIvA samagra leAkamAM nahi paNa tenA asaMkhyAtamAM bhAgamAM che. e ja bAbata trIndriya ane caturindriyane paNa lAgu paDe che. paMceMdriya" viSe temanuM sthAna leAkanA asaMkhyAtamA bhAgamAM kahyuM che. ane siddhi leAkAce che.pa te paNa leAkane asaMkhyAta bhAga ja samajavA joIe. 133 3. sUtra 150, 153, 156, 159, 162 mAM "savajrovariyAvaLA" kahyA che. 4. paMcendriya viSe je nirdeza che (sUtra 160) te sAmAnya pacendriya viSe che ema TIkAkAra jaNAve che. ane t yAgya che. kAraNa, te pachI nAraka, tiya "capa cedriya, manuSya ane devA viSe pRthak nirdeza che. paraMtu A sUtra eka asaMgati jaNAya che te e ke manuSyasUtra 176 mAM--samunnAna sabhyaaA" ema kahyuM che. tethI tene anusarIne prastuta sUtra 166 mAM paNa tema ja hAvu joIe, paNa tema nathI ane samuUALa hoyarasa masa leggaphe sare" ema che. asaMgati dUra karavA mATe TIkAkAre manuSyasUtra (1976) mAM samuUALa savajo" A sUtrapAThanI TIkAmAM vasimughAtamadhitya ema - khulAsA karyAM che. AthI ema lAge che ke pacendriyasUtra (166) mAM asadvegaDamALe ema je jaNAvyuM che te chAvasthika samuddhAtane lakSIne ja che. kevalisamuddhAtane viSaya alpa hovAthI 166 mAM sUtramAM tenI vivakSA karI nathI. khaMDAgamamAM (pu. cha, sU0 11-1ra, pR0 310~11) A viSayanAM e sUtreA judAM karyAM che. te uparathI paNa ema samajAya che ke prAcIna paraMparAmAM chAjJasthika samuddhAtane lakSIne ja A vastu kahevAmAM AvatI haze. 5. siddhazilA athavA iSatprAgbArA pRthvInuM varNana tathA siddhonuM svarUpa, temanu sukha ane temanI jadhanyAdi avagAhanA viSe mULamAM su Mdara nirUpaNa che, te sUtra 211 mAM joI levu. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvaledA kAM hAya (1) bAdarapRthvIkAyika paryApta (148) traNe lekamAM svasthAna prApta apraryApta (149) thAya che. (ra) sUkSmapRthvIkAyika praryApta-aparyApta (150) (3) bAdaraaAyika (151-2) "> "" (153) "" (4) samAyika (5) bAdarateja:kAyika paryApta-aparyApta (154-5) (6) sUkSmateja:kAyika (15) "" (7) bAdaravAyukAyika (8) samavAyukAyika (9) bAdaravanaspatikAyika (10) sUkSmavanaspatikAyika (11) dvIndriya (12) trIndriya (13) caturindriya (14) paMcendriya (15) nAraka "" (16-22) prathamathI sAtamInA nArake "3 33 "" dz 25 134 39 .. "" 33 "" "" "3 "3 .. "3 "" "" (157-8) (159) (160~1) (162) (163) (164) (165) paryApta-aparyApta (168-174) 23 5'cendriyatiya ca paryApta-aparyApta (175) ,, 22 33 . #3 "" .. "" .. "" (166) (167) adheAleAkanI sAta pRthvI .. 6. prastutamAM mAtra svasthAnanI noMdha lIdhI che. kAraNa, kharI rIte te ja kAyamI hAI tenuM sthAna vicAraNIya che. upapAta ane sumuddhAtasthAna to kAdAcitka che tethI mULamAM tenA nirdeza chatAM prastuta sUcImAM tene nirdeza karyAM nathI. vaLI, samuddhAtapada (36) ane vyutkrAntipada (6) nA kattoddAra (sUtra-639-665) mAM te bAbatonuM vizeSa vivaraNa che ja, 7. prastutamAM sAmAnya nirdeza karyAM che. eTale ke Udhva, adha: ane tigleAkamAM game tyAM samagramAM ke azamAM te prApta thatA hAya to te traNe leAkamAM che ema sAmAnya nirdeza karyAM che. vigate jANavA mATe mULa jovuM. 8. mULamAM nirdeza che ke je sthAne paryAptanAM che aparyAptanAM paNa te ja che. jue sUtra 149 Adi. te te pRthvImAM traNe leAkamAM Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) asurakumAra, (27) dakSiNanA asurakumAra, (28) uttaranA asurakumAra, (29-31) nAgakumAra, dakSiNa-uttaranA nAgakumAra, (24) manuSya, paryApta-apa+sa (177) (25) bhavanavAsI deva, (53-55) stanitakumAra, dakSiNa-uttara stanitakumAra, 135 (32-34) supa kumAra, dakSiNa-uttaranA supaNa kumAra, (35-37) vidyutsumAra, dakSiNa-uttaranA vidyutsumAra, (38-40) agnikumAra, dakSiNa-uttaranA agnikumAra, (41-43) dvIpakumAra, dakSiNa-uttaranA dvIpakumAra (44-46) udhikumAra, dakSiNa-uttaranA udadhikumAra, (47-49) dikakumAra, dakSiNa-uttaranA kikumAra, (50-para) vAyukumAra. dakSiNa-uttaranA vAyukumAra (56) byantara, (57) pizAca, aDhI dvIpamAM, tiglAkamAM, manuSyakSetramAM. paryApta-aparyApta (177) ratnaprabhA pRthvInA prathama kAMDamAM . "" "" "2 39 "" "" "" "" "" .. ', "" 39 .. .. .. .. "" "" 93 33 "" "2 "" (178) (179)9 (180) (181-83) (184-86) (187) (187) "" (187) (189) .. "" .. "" .. d. v ,, . ,, (187) ratnaprabhApRthvInA prathama koMDhamAM . 9. asurakumAra Adi deza bhavanapatinA dakSiNa-uttaranA indronA paNa. pRthak nirdeza che, jenI ahI judI noMdha lIdhI nathI. "" Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 (196) (58-19) pizAca, dakSiNa--uttaranA 10 paryApta aparyApta (190) (60-62) bhUta, dakSiNa-uttaranA, ,, , 192) (63-5) yakSa, dakSiNa-uttaranA, , , (66-67) rAkSasa, dakSiNa-uttaranA, , (68-70) kinnara, dakSiNa-uttaranA, (71-73) puiruSa. dakSiNa-uttaranA, (74-76) bhujagapati mahAkAya, dakSiNa-uttaranA, , (7-78) gaMdharva11 dakSiNa-uttaranA, , (79) jyotiSkadeva...12 ,, (15) UrvelakamAM- [A pachInA uttarottara UMce samajavA (80) vaimAnikadeva- (81) saudharmade , (197) (82) IzAnadeva ,, (198) (83) sanaskumAradevo (19) (84) mAhendradevo (85) brahmalokade (86) lAMtade (87) mahAzukadevo y, " (203) (88) sahastrAradeva (8-90) Anata-prANatadevo , , (25) (91-92) AraNa--ayyadeva (93) hekhrima zreyakadeva . ( 27) (94) madhyama , , 10. pizAca Adi vyaMtaranA indrone paNa pRthaka nirdeza che, tenI noMdha ahIM judI lIdhI nathI. 11. vyaMtaranA pizAcAdi ATha prakAra uparAMta aNavaNiNaya Adi ATha avAntara prakArane paNa nirdeza mULamAM che. sUtra 188, 194), paNa tenI judI noMdha ahIM lIdhI nathI. 12. temanA candra ane sUrya be Indro che. sUtra 195[2] (100) 3 01 >> : che (2012) " , (204) ' '' i (206) che (ra08) Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 (5) uvarima zaivayakadevI paryApta aparyApta (ra09) . (96) anuttarIpapAtidevo 13 ,, . (210) (7) siddho (11) sauthI upara prazna thAya ke ajIvana sthAna viSe vicAra kema nathI karyo ? ema jaNAya che ke jema jIvonA prabhedomAM amuka nizcita sthAna kalpI zakAya che tema pudgala viSe nathI. paramANu ane kaMdhe savagra kAkAzamAM che ane temanuM sthAna keI nizcita nathI. game tyAre game tyAM hoya ema saMbhave che ke pAMcamA padamAM temanI avagAhanAnA aneka rIte vicAra karavAmAM AvyuM che. eka rIte te temanA sthAnano vicAra kahI zakAya. paNa "sthAna mAM je prastutamAM abhipreta che tevuM nizcita koI sthAna pudgala viSe kapI zakAtuM nathI. tethI temanA sthAna viSe prastutamAM carcA jarUrI nathI. vaLI, dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzanA sthAnanI judI carcA jarUrI nathI, kAraNa, prathama bene te samagra kavyApI mAnavAmAM AvyA che ane AkAza te anaMta che. eTale prastutamAM che tevI carcA temane viSe jarUrI nathI. pakhaMDAgamamAM jIvonA sthAna-kSetranI carcA Ave che, paNa temAM jIvonuM krame karI prajJApanAnI jema nahi paNa gati AdinA bhedamAM nirUpaNa che. pustaka 7, pR. ra99 thI khetANugAmanA prakaraNamAM A carcA che. temAM paNa svasthAna, upapAta ane samudraghAtane laIne sthAna-kSetrano vicAra che. trIju bahuvaktavya pada : cho ane ajIvonuM saMkhyAgata tAraNya prastuta tIjA padamAM tattvone saMkhyAnI daSTie vicAra karavAmAM Avyo che. bhagavAna mahAvIranA samayamAM ane tyAra pachI paNa tana saMkhyAvicAra mahattva dharAve che. upaniSadomAM samagra vizva eka ja tatvane pariNAma ke vivarta che e mata eka tarapha che, to bIjI tarapha cho aneka paNa ajIva eka ja evo sAMkhyono mata che. bauddho citta aneka mAne che ane rUpa paNa aneka 13. vijayAdi pAMcane judA gaNAvyA nathI. mULamAM pAMcane anuttarasAmAnyamAM ja gaNAvI dIdhA che. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 mAne che. A viSe jaina matanuM spaSTIkaraNa Avazyaka hatuM te A padamAM karavAmAM AvyuM che. anya darzanemAM mAtra saMkhyAnuM nirUpaNa che, jyAre prastutamAM te saMkhyAne vicAra aneka dRSTie karavAmAM AvyuM che. mukhya vicArataMtu tAratammanuM nirUpaNa eTale keNa kenAthI ochI ke vadhAre che, te che. paraMtu prastutamAM e vicAraNe aneka rIte karavAmAM AvI che. pUrvAdimAMthI kaI dizAmAM ja vadhAre che ane kaI dizAmAM eAchA-ema dizAne AdhAre prathama vicAraNA che. vaLI, temAMnI kaI dizAmAM te te prakAranA jIvomAM ochA-vadhatA che tene vicAra che, eTaluM ja nahi paNa chavonA te te prakAranA bheda-prabhedomAM paNa paraspara kaI dizAmAM ochA vadhatA che, tenuM paNa nirUpaNa karavAmAM AvyuM che (213-224). te ja pramANe gati (225), Indriya (227), kAya (232), yoga (upara) ityAdi aneka rIte jIvanA je prakAre che temAM saMkhyAne vicAra karIne chevaTe samagra jIvanA je vividha prakAre che temAM kayo prakAra kramamAM sauthI ochI saMkhyAvALo ane saMkhyAkrame uttarottara kayA jI vadhAre che ane chevaTe sauthI vadhAre keNa che te rItane samagra jIvone saMkhyAkrama nirdiSTa che (334). mAtra jIvonuM ja nahi paNa dharmAstikAya Adi cha dravyonuM paNa paraspara saMkhyAbata tAratamya nirUpavAmAM AvyuM che ane te tAratamya dravyadRSTie (ra70) ane pradezadRSTie vicArAyuM che (271). paraspara uparAMta te te dharmostikAya Adi pratyeka dravyamAM paNa ukta be dRSTithI saMkhyAvicAra che (sUtra ra72). ane chevaTe ane baMne dRSTie ye dravyanA tAratamyanuM nirUpaNa che (273). prAraMbhamAM dizAne mukhya rAkhIne saMkhyAvicAra che to AgaLa jaI Urdhva, adha: ane tiryagU loka ema traNa lokanI dRSTie samagra jIvonA prakArane saMkhyAgata vicAra che (276). jIvonI jema pudgalonI saMkhyAnuM tAratamya paNa te te dizAmAM, te te Urve lokAdi kSetramAM te nirUpita thayuM ja che, uparAMta dravya, pradeza ane baMne dRSTie paNa paramANu ane skaMdhanI saMkhyAno vicAra che (326-330). ane te pachI pugalenI avagAhanA, kAlasthiti tathA temanA paryAyanI dRSTie paNa saMkhyAvicAra che (331-337). Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 dravyonuM saMkhyAgata tAratamya ahIM ye dravyonuM je saMkhyAgata tAratamya che tenI sUcI caDiyAtA krame ApavAmAM Ave che, jethI kayuM dravya kenAthI saMkhyAmAM sarakhuM athavA vadhAre che te jaNAI Avaze. jIvono je saMkhyAnI dRSTie caDiyAta krama che tenI sacI pRthapha ApavAmAM AvI che. tethI A sUcImAM ajIva dravyone te krama vizeSarUpe samajavAne che (sUtra-273). 1 (1) dharmAstikAyadravya ! dharmAstikAyAdi pratyeka, dravyathI eka hoI traNe (2) adharmAstikAyadravya (3) AkAzAstikAyadravya | | sarakhA che. ane saMkhyAmAM sauthI cheDA. 2 (1) dharmAstikAyapradeze | pratyekanA pradezonI saMkhyA asaMkhyAt asaM. (2) adharmAstikAyapradezo khyAta che ane sarakhI ja che. pUrva karatAM asaMkhyAtaguNa adhika. 3 jIvAstikAya ka...chavadravya anaMta saMkhyAmAM che tethI pUrva karatAM anaMtagaNu. jIvAstikAyapradeze...pratyeka jIvanA asaMkhyAta pradeza heI pUrva karatAM asaMkhyAtaguNa adhika. pugalastikAya ka...anaMta pudgala dravyo che ane te pUrva karatAM anaMtaguNa adhika che. 6 pudgalapradeze...badhA maLI pudgalapradezanI saMkhyA pudagalo karatAM asaMkhyAtaguNa adhika che. 7 ahAsamayadravyo...pUrva karatAM anaMtaguNa che. aDhApradeza detA nathI. 8 AkAzAstikAyapradeze pUrva karatAM anaMtaguNa adhika che. jIvonuM saMkhyAbata tAratamya nIce jaNAvela krame nAnA prakAranA cha uttarettara adhika saMkhyAmAM che. keTalIkavAra pUrvathI uttara vizeSAdhika eTale ke mAtra thoDA adhika hoya che, te vaLI keTalIkavAra saMkhyAtaguNa adhika hoya che to keTalIkavAra asaMkhyAtaguNa ane keTalIkavAra anaMtaguNa hoya che. prastuta sUcI tRtIyapadagata mahAdaMDaka (sUtra Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 334) ne AdhAre che. tRtIyapadane aMte chellA sutramAM A sUcI che. svayaM tRtIya padamAM gatyAdi aneka prakAre vargIkaraNa karIne alpabahutvane vicAra karyo che. e vicArane tALo meLavavAne AmAM prayatna che athavA te samagrabhAve jInuM a5bahutva kevuM nakakI thAya che te A sUcIthI phalita karavAmAM AvyuM che. tethI AnuM vizeSa mahattva hoI te ahIM ApavI ucita jaNAya che. vaLI, saMkhyAnI bAbatamAM mULamAM sAmAnya sUcana che. paraMtu TIkAkAre te te saMkhyAo keTalI che te samajAvavA ane tenI saMgati yuktipUrvaka batAvavAne prayatna karyo che. A sucI uparathI je keTalIka bAbate phalita thAya che te A pramANe che-te kALe paNa AcAryoe jIvonI saMkhyAnuM tAratamya batAvavAne A prakAre prayatna karyo che te mukhya bAbata che. vaLI, puruSa karatAM strIonI saMkhyA-pachI te manuSya hoya ke tiryaMca hoya-vadhAre mAnavAmAM AvI che. adholomAM nArakamAM prathamathI sAtamI narakamAM krame ghaTe che. eTale ke sauthI nIcenA narakamAM sauthI ochA chavo che AthI UlaTa krama UrdhvakanA devAmAM che; temAM sauthI nIcenA devamAM sauthI vadhAre jIvo che. eTale ke saudharmamAM sauthI vadhAre ane anuttaramAM sauthI ochA che. paNa manuSyalokanI nIce bhavanavAsI de che tethI temanI saMkhyA saudharma karatAM vadhAre che ane tethI UMce chatAM vyaMtara devo saMkhyAmAM vadhAre ane tethI paNa vadhAre jyotiSko che, jeo vyaMtara karatAM paNa UMce che. sauthI ochI saMkhyA manuSyanI che, tethI te bhava durlabha gaNAya te svAbhAvika che. jema Indriyo ochI tema jIvonI saMkhyA vadhAre athavA to ema kahI zakAya ke vikasita jIvo karatAM avikasita jIvonI saMkhyA vadhAre. anAdi kALathI Aja sudhImAM jemaNe pUrNatA sAdhI che evA siddhanA jIvonI saMkhyA paNa ekendriya jIvo karatAM ochI ja che. saMsArInI saMkhyA siddhothI vadhI ja jAya che. tethI loka saMsArI jIvathI zunya thaze nahi, kAraNa prastutamAM je saMkhyAo ApI che temAM kadI parivartana thavAnuM nathI; e dhruvasaMkhyAo che. : 1. prastuta bhAganI TIkA mATe juo prajJAvanAvI, vatre 1 63 ma thI. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtamI narakamAM anya karatAM sauthI ochA nAraka jIvA che, tA sauthI UMcA devalAka anuttaramAM paNa anya detalAka karatAM sauthI ochA jIvA che. te sUcave che ke jema atyaMta puNyazALI thavuM duSkara che, tema atyanta pApI thavu paNa duSkara che. paNa jIvaneA je kramika vikAsa mAnavAmAM Avye che te pramANe teA nikRSTa keATinA thavA ekendriya che. ekendriyamAMthI ja AgaLa vadhIne jA krame vikAsa pAme che. ekendriya ane siddhonI saMkhyA anaMta keTimAM paheAMce che. abhavya paNa ana ta che, ane siddha karatAM samagrabhAve saMsArInI saMkhyA paNa adhika che. ane te saMgata che. kAraNa, anAgata kALamAM saMsArImAMthI ja siddha thavAnA che; te echA hAya te! saMsAra khAlI thaI jaze ema mAnavuM paDe. 141 ekendriyathI pacendriya sudhI krame jIvAnI sakhyA ghaTe che--A krama aparyAptamAM (naM. 49-53) jaLavAyA che, paNa paryAptamAM vyutkrama jaNAya che (naM. 44-48). tenu rahasya jANavAmAM nathI. samagra jIvAnuM sakhyAgata tAratamya 1. gaja manuSya puruSaH sarvathI thADA 2. manuSya strI (saMkhyAtaguNa4 adhika) 3. bAdara teja:kAya 4. anuttara|papAtikadeva 5 upalA (traNa) traiveyakanA deva 6. madhyama (,,) 7. nIcalA (,, ) "" (asaMkhyAtaguNaadhika) (asaMkhyAta (saMkhyAtaguadhika) ( .. .. 2. manuSyamAM strI-puruSane bheda, dhyAnamAM lIdheA che, paNa napuMsaka viSe mauna : sevyuM che, joke samAcchama manuSya, jee napusaka che, temane judA gaNyA che, jue aMka 24. / / 3. saMdhyeya phATI x kATI - evI saMkhyA TIkAkAre sUcavI che. ane pachInA mATe paNa sayA ane tenI saMgati TIkAkAra sUcave che te jijJAsue TIkAmAM joI levuM. 4. TIkAkAre puruSa karatAM strInI saMkhyA 27 gaNI vadhAre jaNAvI che. > Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 (saMkhyAtaguNaadhika) ( , , ) (asaMkhyAta , ) ( , , ) ( , , ) 8. ayyata kalpanA devo -9, AraNa kalpanA devo 10. prANata , , 11. Anata , , 12. sAtamI narakanA nArA 13. chaThThI narakanA nArake 14. sahastrAra kalpanA devo 15. mahAzukranA deva 16. pAMcamI narakanA nAraka 17. lAMtaka kalpanA de 18. cethI naraka nArako 19. brahmaleka kalpanA de 20. tRtIya narakanA nArako 21. mAhendra kalpanA de rara. sanakumAra kalpanA deva 23. bIjI narakanA nArako 24. saMmUrNima manuSya 25. IzAna kalpanA deve 26. IzAna kalpanI devIo 27. saudharma kalpanA de. 28. saudharma ka95nI devIo ra9 bhavanavAsI deva 30. bhUvanavAsI devIe 31. prathama narakanA nArake 32. khecara paMcaeNndriya tiryaMca puruSa 33. , , , strIo (saMkhyAta ) (asaMkhyAta , ) (saMkhyAta ,, (asaMkhyAta che ) ( , , ) (saMkhyAtaguNaadhika) Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 34. sthalacara puruSo (saMkhyAtaguNaadhika) - - - - - - - - ( ,, che , - - - ( ,, ,, (vizeSAdhika) 35. ,, , , strIo 36. jalacara ,, , puruSe 37. ', , , strIo 38. vyantara devo 39. vyantara devIo 40. tiSka de 4. ,, devIo jara. becara paMcendriyatiryaMca napuMsaka 43. sthalacara paMcendriya tiryaMca napuMsaka 44. jalacara , , , 5. caturindriya paryApta 46. pacendriya , 47. dIndriya , 48. trIndriya , 49. paMcendriya aparyApta 50. caturindriya >> 5. trIndriya , para. hIndriya , 53. pratyekabAdaravanaspati paryApta 54. bAdara nigada paryApta 55. bAdara pRthvI , 56. bAdara aplAya , 57. bAdara vAyukAya , 58. bAdara teja:kAya aparyApta (asaMkhyAtaguNaadhika) (vizeSAdhika) ( ) (asaMkhyAtaguNaadhika) WWW.jainelibrary.org Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59. pratyekabAdaravanaspati aparyApta 60. bAdara nigeAda aparyApta 61. bAdara pRthvI 62. khAdara aplAya 63. bAdara vAyukAya 64. sUkSma teja:kAyika,, 6pa. sUkSma pRthvIkAyika,, ,, "" 66. sUkSma aSThAyika 67. sUkSma vAyukAyika,, 68. 69. ,, "" .. ', .. "" 70. 71. 72. 73. 74. abhavasiddika 75. pratipatitasamyaktva 76. siddho 77. bhAdaravanaspati paryApta .. 23 "" teja:kAyika paryApta pRthvI ,, aplAyika paryApta vAyukAyika nigeAda aparyApta paryApta ." 78. Adara paryApta 9. bhAdaravanaspati aparyApta e, bAdara aparyApta et. bAdara jIve 82. sUkSma vanaspati aparyApta 83. aparyApta 84. vanaspati paryApta 144 "" .. ', "" (vizeSAdhika) . >> "" "" . ', (saMkhyAtaguNaadhika) (vizeSAdhika) (vizeSAdhika) (vizeSAdhika) (asaMkhyAtaguNaadhika) (saMkhyAtaguNaadhika) (ana taguNaadhika) .. (vizeSAdhika) (asaMkhyAtaguNaadhika) (vizeSAdhika) (asaMkhyAtaguNaadhika) (vizeSAdhika) (saMkhyAtaguNaadhika) Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 85. .. paryApta (vizeSAdhika) 86. , jI 87. bhavasiddhika 88. nigoda jIva 89. vanaspati 90, ekendriya 91. tiryaMca 92. mithyAdaSTi 93. avirata 94. sakaSAya 85. chadmastha 96. sagI 97. saMsArI 98. sarva che pakhaMDAgamamAM prastuta padagata vicAra je rIte karavAmAM Avyo che tenI paNa noMdha ahIM levI jarUrI che. prajJApanA sUtra ra12 mAM a85bahutvane vicAra ra7 dvAre vaDe karavAmAM Avyo cheparaMtu pakhaMDAgamamAM gatyAdi 14 dvAre vaDe jIvonA apabahutvane vicAra che (pu7, pR. para); jyAre prastuta prajJApanAmAM te 14 dvAre uparAMta paNa dhAre che. A carcA pakhaMDAgamanA putra 7 mAM dravyapramANAnugama nAme prakaraNamAM paNa pR. 244 thI che. vaLI, temAM asaMkhyAta jevI saMkhyAnuM spaSTIkaraNa paNa mULamAM ja che. je prajJApanAnI TIkAmAM che, SakhaMDAgama, putra 7 pR. 244 thI vaLI, pakhaMDAgamamAM A carcA anyatra paNa jovA maLe che. pu. 14, sutra 568, pR. 465 mAM chAnA alpabahutvane vicAra dravyapramANa ane pradezapramANunI daSTie paNa karavAmAM Avyo che. prajJApanAnA atyikAya dvAra sUtra ra70 mAM dravyArthika ane pradezArthika-e be dRSTio che, te e rIte judI che ke pakhaMDAgamamAM pakAyano vicAra che, jyAre prajJApanAmAM paddhone laIne vicAra che. prajJApanAna (sUtra 334) mahAdaMDaka ane pakhaMDAgamano mahAdaMDaka paNa tulanIya che (pu. 7, pR. 575 thI-). bannemAM sarva jIvanI apekSAe alpabadutvane vicAra che. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 cAyu 'sthiti' padma : jIvAnI sthiti=Ayu cothA padamAM nAnA prakAranA javAnI sthiti arthAt AyunA vicAra che. jIvAnI te te nArakAdirUpe sthiti-avasthAna keTalA kALa hAya tenI vicAraNA AmAM hAvAthI A pannuM nAma sthiti pada che. arthAt AmAM jIvAnA je vividha paryAM che, tenA AyunA vicAra che. jIvadravya tA nitya che, paNa te je nAnA rUpA-nAnA janma-dhAraNa kare che te paryAyeA te anitya che, tethI te kyAreka tA naSTa thAya ja che. AthI temanI sthitinA vicAra karavA paDe che. ane te prastutamAM karavAmAM AvyA che. jadhanya Ayu keTalu ane utkRSTa Ayu keTalu ema e prakAre tenA vicAra prastuta che. AmAM mAtra saMsArI jIvAne ja Ayu hoI temanA bhene vicAra che. siddo te sArIyA apannacitA''--Tg 78, 5 24, sUtra 262) kahyA che, tethI temanA AyunA vicAra aprApta hAI te karyAM nathI. vaLI, ajIvadravyanA paryAyAnI sthitinA vicAra paNa AmAM nathI. kAraNu, temanA paryAye jIvanA AyunI jema amuka maryAdAmAM kAlanI dRSTie mUkI zakAya tema nathI. tethI te vicAra cheADI devAmAM Ave te svAbhAvika che. prastuta paTTamAM Ayune nirdezakrama A prakAre che : prathama te te venA sAmAnya praznAra laIne tenA AyunA nirdeza che; pachI tenA aparyApta ane paryApta bhedonA nirdeza che, jema ke prathama sAmAnya nArakanuM Ayu, pachI nArakanA aparyAptanuM ane tyAra pachI paryAptanuM Ayu nirdiSTa che. A ja krame ekeka nAraka Adi laIne sa` prakAranA javAnA AyuvicAra che. nIce apAtI sUcImAM sAmAnyanuM Ayu ApavAmAM AvyuM che, paryAptaaparyApta bhedaeNne ApyA nathI. vaLI, AyunA vicAra jadhanya ane utkRSTa ema e prakAre che, tethI te anne prakAranA sUcImAM samAveza karavAmAM Avyo che. sthitinI je sUcI che te uparathI paNa e teA phalita thAya ja che ke puruSa karatAM strInuM Ayu echuM che. nAraka ane devAnuM Ayu makhkhuya ane tiryaMca karatAM vadhAre che. ekendriyamAM agnikAyanuM Ayu sauthI echuM mAnavAmAM AvyuM 1. EMDAgamamAM kAlAnugama nAme A ja vicAra che (pu. 7, pR 114 ane 462) bheda e che ke gatyAdi 14 dvArA vaDe ekeka vanA ane nAnA jIvAnI apekSAe paNa vicAre che. A vicAranI tulanA uttarA0, 36.80 AdimAM satatinI apekSAe je kAlavicAra che tenI sAthe che. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 je te, agni olavAI jatA anubhavamAM Ave che, te uparathI jaNAya che. ekendriyamAM pRthvIkAyikanuM Ayu sauthI vadhAre che, paNa drIndriya karatAM trIndriyanu Ayu ennuM mAnavA pAchaLa zuM kAraNa haze te jaNAtuM nathI. vaLI, caturindriyanu Ayu trIndriya karatAM vadhAre che. paNa drIndriya karatAM ochu che, e paNu rahasya che. jIvale 1. nAraka (335) (1) ratnaprabhA (336) (2) zakarAprabhA (337) (3) vAlukAprabhA (338) (4) 1'prabhA (339) (5) dhUmaprabhA (340) (6) tamaHprabhA (341) (7) adhaHsaptama (342) . (a) 31 (343) (3) dhruvI (344) (1) bhavanavAsI deva (345) devI (346) 3. pRthvIkAyika (354) (1) sUkSma pRthvIkAyika (355)4 (2) Adara (4) aplAyika (356) (357) (5) teja:kAyika (360) 6. vAyu , (363) 7. vanaspati (366) .. "" jaghanya daza hajAra va "" 1 sAgaropama 3 7 10 17 22 "" daza hajAra varSa "3 "" "" "2 "" "" ,, 39 [asurakumArAdi viSe mULamAM jovu] antamuta "" ,, "" "" .. utkRSTa 33 sAgarApama 1 3 9 10 17 22 33 33 15 23 .. 93 "" 12 "" 2 .. 1 sAgare pamathI kaMIka adhika 4 pakSeApama "" payeApama 2. nArakAmAM prathamAdi pUnArakanuM je utkRSTa Ayu te ja pachInA dvitIyAdi nArakamAM jadhanya manAyuM che. te uparanI sUcIthI phalita thAya che. 22000 varSa anta ta 22000 varSa 7000 varSa traNa rAta-ni 3000 varSa 10000 varSa 3. A pachI sUtra 347-353 sudhImAM asurakumArAdi deza bhavanapatinAM deva- devInuM Ayu che. 4. sUkSma aAya, tejaHkAya vAyu ane vanaspatinI sthiti A ja pramANe che; sUtra 358, 361, 364, 367, Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (369) 8. dvIndriya 9. trIndriya (3190) 10. caturindriya (371) 11. paMcendriyatiya ca (372) (a) saMmUqhima (373) (6) gala`ja (374) (6) jalacara (375)1 (2) catuSpada sthalacara (378) (3) uparisa` (381) (4) bhujarisapa` (384) (5) khecara (387) 12. manuSya (390) 13. vyantara deva (39) devI (394) 14. jyAtiSka deva (395) jyeAtika devI (395)deg ,, 15. vaimAnika deva (407) devI (408) 39 148 ,, "" ,, .. "" . .. "" "" .. "" 10000 varSa ? palseApama - paDyeApama [candrAnI vigata mULamAM jovI] 1 palyeApama 12 varSa 49 rAta-ni .. palyAsa dhyeyabhAga traNa palya 1 payaeNApama ? payeAlama 1 palyeApama + 1 lAkha varSa ,, [saudharmAdinI sthiti mULamAM jovI cha mAsa 3 pakSeApama 1 pUva kATi 3 pulyeApama 1 pUva kATi 3 palseApama 1 pU'keTi o payeApama + 50000 prastutamAM ajIvanI sthitine vicAra nathI. tenu kAraNa e jaNAya che ke dha, adhama ane AkAza te nitya che ane pudgaleAnI sthiti paNa eka samayathI mAMDI asaMkhyAta samayanI che te pAMcamAM padamAM kahyuM ja che (515-518), 5. jalacarAdimAM paNa gaja ane samUchimanI sthiti judI judI gaNAvI che. paNa te sUcImAM nathI lakhI. sUtra 376 Adi. 6. manuSyamAM paNa gaMja ane samagjhimanI sthiti judI gaNAvI che.- sUtra 391-92. 33 sAgaropama 55 patyeAma 7. caMdrAdinAM deva-devIonI sthiti paNa vaMta che-sUtra 397-406, 8. sUtra 409-426. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 tethI tene jude nirdeza jarUrI nathI. vaLI prastutamAM te AyurmakRta sthitine vicAra che. te achavamAM aprastuta che. pAMcamuM "vizeSa pada : jIva ane ajIva dravyanA bheda ane paryAye prastuta pAMcamAM padanuM nAma "vizesaM-vizeSa pada che. vizeSa eTale jIvAdi dravyanA vizeSa arthAta prakAre. ane bIjo artha che chavAdi dravyanA vizeSa arthAta paryAye, prathama padamAM jIva ane ajIva e be dravyanA prakAro, bheda-prabheda sAthe, gaNAvI dIdhA che. tenuM ahIM paNa saMkSepamAM punarAvartana karyuM che, te eTalA mATe ke prastutamAM je bAbata spaSTa karavAnI che te e ke jIva ane ajIvanA je prakAre che te pratyekanA anaMta paryAya che. je pratyekanA anaMta paryAyo hoya to samagranA paNuM anaMta hoya ja. ane dravyanA je paryAyo-pariNAme hoya te te dravya phUTasthanitya na ghaTI zake, paNa tene pariNuminitya mAnavuM joIe -AvuM sUcana paNa phalita thAya che. ane vastunuM ravarUpa dravya ane paryAyarUpa che e paNa AthI phalita thAya che. eka bAbata, je dhyAnamAM rAkhavAnI che, te e paNa che ke padanuM nAma 'visesa ApyA chatAM te zabdano upayoga sUtromAM karyo nathI; paNa samagra padamAM tene mATe paryAya zabda vAparyo che (sUtra 438-). jaina zAstramAM A paryAya zabdanuM vizeSa mahattva che. graMthakAre AthI prathama te e sucana karyuM ke paryAya kahe ke vizeSa kahe emAM kAMI bheda nathI. je nAnA prakAranA cha dekhAya che, ke ajIvo dekhAya che, te sau te te dravyanA paryAya ja che. pachI bhale te sAmAnyanA vizeSarUpe-prakArarUpe--hoya agara dravyavizeSanA paryAyarUpe hoya. jIvanA je bhede gaNAvyA che, jema ke nArakAdi, te badhA prakAre ne te chavadravyanA paryAye paNa che. kAraNa, anAdi kALamAM jIva aneka vAra te te prakAre avataryo hoya che. ane jema koI paNa eka jIvanA te paryA che tema sala jIvonI samAna yogyatA hoI te badhAe paNa te te nArakAdhirUpe janma lIdhe ja hoya che. Ama jene prakAra ke bheda ke vizeSa kahevAmAM Ave che te pratyeka jIvadravyanI apekSAe paryAya ja che, te jIvanI eka vizeSa avasthA ja che, paryAya ke pariNAma ja che. paryAyazUnya dravya kadI hatuM ja nathI. eTale te te dravya te te paryAyaavasthAmAM ja hoya che-AvuM sUcana prastuta padamAMthI phalita thAya che, kAraNa, jene dravya kahevAmAM Ave che tene paNa prastutamAM paryAyanA nAme ja oLakhavavAmAM AvyAM che (439). sArAMza ke dravya ane paryAyane abheda che, evuM sUcana AmAM che. tethI ja Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 graMthakAre dravyanA prakAra mATe paNa paryAya zabda vAparyo che (439, 501). A vastu AcAya` malayagirie paNa noMdhI che. Ama dravya ane paryAyanA abheda chatAM graMthakArane e paNa spaSTa karavuM hatuM. ke dravya ane paryAyanA bheda paNa che, ane koI eka ja dravyanA A badhA paryAyeA-pariNAmeA nathI : A bAbatanI sUcanA judAM judAM drabyonI saMkhyA ane paryAyAnI saMkhyAmAM je bheda che te darzAvIne karI che, jema ke temaNe nArakone asaMkhya kathA (439), paNa nArakanA paryAyAne anaMta kahyA che (440). jIvAnA je nAnA prakAra che, temAM vanaspati ane siddhae e ja prakAre evA che, jenA dravyAnI sakhyA anaMta che. tethI samagrabhAve jIvadravyA anaMta kahI zakAya, paNa te te prakArAmAM te! ukta enA apavAda sivAya badhAM ja dravyo asaMkhyAta che, anaMta nahi. ane chatAM te badhA ja prakArAnA paryAyAnI saMkhyA anata che te vastu prastuta padamAM spaSTa karavAmAM AvI che. granthakAranAM AvAM sUcanAne AdhAre ja jaina dAInikee ti sAmAnya ane UrdhvatAsAmAnyanI mAnyatA svIkArI che. vaizika bhedanuM je sAmAnya che te tiya sAmAnya che ane kAlika bhedonu je sAmAnya che te UrdhvatAsAmAnya che. UrdhvatA sAmAnya dravyane nAme oLakhAya che. UrdhvatAsAmAnya eka che ane te abhedajJAnamAM nimitta bane che; jyAre tiya sAmAnya aneka che, ane te samAnatAmAM nimitta bane che. vasAmAnya e aneka vAnI apekSAe ti sAmAnya che, paNa eka ja jIvanA nAnA paryAyAnI apekSAe te UrdhvatAsAmAnya che. kAlakrame dArzanikAe dravya, paryAya, sAmAnya ane vizeSa e badhAM vize anya danAnI tulanAmAM je spaSTIkaraNA karyAM che, tenAM mULa A graMthamAM spaSTapaNe joI zakAya che. ane prastutamAM paNa je spaSTatA karavAmAM AvI che tenuM mULa bhagavatI jevA agatra thAmAM upalabdha che ja.2 vedAntanI jema jaina mate jIvadravya eka nathI paNa anaMtasaMkhyAmAM che. eTale jIvasAmAnya jevI svataMtra eka vastu koI nathI, paNa aneka jIvAmAM je caitanyadharmAM dekhAya che te nAnA che, ane te, te te jIvamAM ja paribyApta che ane te dharma avathI ne judo pADanAra che, tethI nAnA chatAM ekasarakhI rIte 1. TIkA, patra 179 6, 202 6. 2. A viSayanI carcA mATe jue . nyAyAvatAravAti kavRttinI prastAvanA, pRSTha 25-31; ane Agama yugakA jaina darzana, pRSTha 76-86. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 achavathI jIvane bhinna siddha karavAnuM kArya karatA hovAthI sAmAnya kahevAya che. A sAmAnya tirlaphasAmAnya che, te eka nathI paNa nAnA che, tethI tenI asamAnatA chatAM enA e bhrama che; athavA kalpita ekatA che. -vAstavika ekatA nathI te ja pramANe achavadravya keI judu eka dravya nathI. paNa aneka achavadravyaacetanadravya che. te badhAM chavathI judAM che mATe te arthamAM temanI samAnatA achavadravya kahevAthI vyakta thAya che, tethI te sAmAnya achavadravya tirlaphasAmAnya che. A tiryasAmAnyanA paryA-vize-bhede te prastutamAM chava ane ajIvanA paryAya-vizeSa-bheda che (439, 501) ema samajavAnuM che. paNa jene mate koI paNa eka dravya aneka rUpe pariNata thAya che, jema ke keAI eka chavadravya nArakAdi aneka pariNAmone dhAraNa kare che. A pariNAmo kALakrame badalAyA kare che. paNa chavadravya dhruva che, arthAta tene jIva rUpe kadI nAza thato nathI, nArakAdi paryAyarUpe nAza thAya che. aneka nArakAdi paryAye dhAraNa karavA chatAM te acetana banI jatuM nathI. A chavadravyane sAmAnya-UrdhvatAsAmAnyakahyuM che, ane te eka che. ane te sAmAnyanA nAnA paryA-pariNAmo-vize-bhede che. prastutamAM rayikAdinA je paryAyonI carcA che (440, 504), te A UrthatA sAmAnyanI apekSAe karavAmAM AvI che. tethI te tenA paryAya-pariName che, ema samajavuM. Ama prastutamAM paryAya zabda prakAra-bheda arthamAM ane avasthA ke pariNAma ema be arthamAM prayukta che. ane te bannenuM sAmAnya judu judu che, e dhyAnamAM rAkhavuM jarUrI che. bhedonuM tirlaphasAmAnya vAstavika chatAM eka nathI, jyAre paryAnuM UrdhvatA sAmAnya eka che ane vAstavika che. javasAmAnyanA nArakAdi aneka bhedo-vizeSa che, tethI tene jIvana paryAya kahyA che. ane jIvasAmAnyanA aneka pariNAmo-paryAyo paNa che, tethI tene jIvanA paryAye kahyA che. A ja prakAre ajIva viSe paNa samajI levAnuM che. Ama graMthakAre paryAya zabdane be arthamAM vAparyo che te dhyAnamAM rAkhavuM jarUrI che. ane paryAya ane vizeSa e banne zabdone ekAWka ja svIkAryA che. jemAM aMgagraMthamAM paryAya zabda ja pracalita hatuM tethI te zabda vivaraNamAM rAkhe che. paraMtu vaizeSika darzanamAM vizeSa zabdano prayoga thavA lAgyo hato tethI te zabdane paNa prayoga paryAya arthamAM ane vastunA bheda arthamAM paNa thaI zake che te 3. AvI kalpita ekatAnI dRSTie ja sthAnAMgamAM AvatAM "je mA, ityAdi vAkyo samajavAnAM che. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra sacavavA AcArya prakaraNanuM nAma "visesa ema rAkhyuM hoya tema jaNAya che. vaLI, eka bIjI vAtanuM dhyAna rAkhavAnuM che te e ke saMsArI avasthAnA jIvomAM kamakRta je avasthAe che, eTale ke jene AdhAre jIva sAthe pagale saMbaddha thAya che ane te saMbaMdhane laIne jIvanI nAnI avasthAo-paryAya bane che, te paugalika paryAye paNa chavanA paryAya gaNavAmAM AvyA che. Ama saMsArI avasthAmAM jIva ane pugalane jANe ke abheda hoya tema mAnIne jIvanA paryAnuM varNana che. jema svataMtra rIte varNa, rasa, gaMdha ane sparzanI vividhatAne kAraNe pudgalanA anaMta paryAye thAya che (519-), tema jyAre te pudgalA jIvasaMbaddha hoya tyAre te badhA ja jIvanA paryAyo (440) paNa gaNavAmAM AvyA che. AnuM kAraNa e che ke jyAre jIva sAthe te saMbaddha hoya che tyAre pudagalamAM thatA pariNamanamAM jIva paNa kAraNa che, tethI te paryAye pudagalanA chatAM jIvanA che ema mAnavAmAM AvyuM che. ane AthI ja e spaSTa thAya che ke saMsArI avasthAmAM jIva ane pugalane kathaMcit abheda paNa che. anAdikALathI A abheda cAlyo Ave che ane tene ja kAraNe jIvanamAM AkAra, rUpa AdinuM vaividhya che; anyathA siddhajIvonI jema sau jIvo ekasarakhA ja rahe, mAtra vyaktibheda rahe, paraMtu je vividha prakAre saMsArI jIvomAM nArakAdi rUpe bheda paDe che te paDe nahi. AthI te bhedanA niyAmaka tarIke jIva ane pugalano kathaMcita abheda svIkAravAmAM AvyuM che. jyAre karmanA AvaraNathI chava mukta thAya che, tyAre jIvamAM koI paNa prakAranuM pudgalanuM baMdhana rahetuM nathI tethI temAM kaI paNa bAhAkArane bheda paNa-rU5 Adine paNa-rahetA nathI. jema kamanA udayane kAraNe jIvamAM bAhya AkAra-prakAramAM bheda paDe che ane nAnA paryAyanuM sarjana thAya che, tema jIvamAM je tenuM svarUpa jJAnAdi che, tene kAraNe paNa nAnA paryAnuM sarjana thAya che, Ama jIvanA anaMta paryAyanI saMgati graMthakAre jaNavI che. A rIte prastuta padamAM jIva ane ajIva dravyanA bhedo ane paryAnuM nirUpaNa che. bhedo viSe te prathama padamAM nirUpaNa hatuM ja, paNa te pratyeka bhedamAM anaMta paryAye che, tenuM sUcana karavuM e prastuta pAMcamA padanI vizeSatA che. prathama padamAM bheda batAvyA hatA ane trIjA padamAM temanI saMkhyA jaNAvI hatI, paNa tIjA padamAM saMkhyAgata tAratamyanuM nirUpaNa mukhya heI kyA vizenI keTalI saMkhyA che te jANavAnuM bAkI rahI jatuM hatuM, tethI prastutamAM te te bhedanI saMkhyA paNa jaNAvI dIdhI che. ane pachI te te bhedonA paryAyonI saMkhyA paNa jaNAvI dIdhI che. paryAyonI saMkhyA te badhA ja dravyabhedonI anaMta che. bhedanI Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa3 sakhyAmAM keTalAka asakhyAta te keTalAka anaMta che. mAtra vanaspati ane siddhonI sakhyA jIvabhedAnI anata che, bAkInA badhA jIvabhede asakhyAta che. vaLI, prastutamAM prathamapadanirdiSTa badhA ja bheda-prabhedone laIne vivaraNa nathI, paNa saMsArI jIveAmAM mukhya mukhya jIvabheda, jete AAvIsa daDaka' nAme oLakhavAmAM Ave che, temanI tathA siddhonI saMkhyA ane paryAyAnA vicAra che te dhyAnamAM rAkhavu jarUrI che. AgaLa upara e sUcI ApavAmAM Ave che, te jovAthI e spaSTa thaze. temAM na. 1 thI 24 saMsArI jIvAnA bhedo che, tene cAvIsa daDaka kahevAmAM Ave che ane 25me nabara siddhone che. dravyanA nArakAdi bhedonA paryAyAne vicAra aneka prakAre-aneka dRSTithI karavAmAM AvyA che. ane temAM jainasaMmata anekAMtadRSTine upayoga spaSTa che. jIvanA nArakAdi je khedAnA paryAyAnuM nirUpaNu che, temAM dravyA'tA (jvadayA), pradezA'tA (varesaatA), avagAhanAtA (moLAddaLatA), sthiti (fOM), kRSNAdi va, gaMdha, rasa, spa`, jJAna ane darzana- za dRSTiAnA upayoga karavAmAM Avye che (sUtra 440-454). vicAraNAnA krama AveA che-prazna che ke nAraka jIvAnA keTalA paryAyeA che. uttaramAM jaNAvyu` che ke nAraka jIvAmAM anaMta paryAyeA che. A paryAyeAnI saMgati jaNAvavA mATe ukta daze dRSTithI te paryAyAnI saMkhyA jaNAvI che. temAM kekalIka dRSTithI sakhyAta te keTalIka dRSTithI asakhyAta ane keTalIka dRSTithI anaMta sakhyA thAya che. anatA kadaSTine dhyAnamAM laI ne nArakanA paryAyane anaMta kaLyA che, kAraNa ke te dRSTie sauthI vadhAre paryAye ghaTe che. vaLI, te te saMkhyAone sIdhI rIte nathI jaNAvI, paNa eka nArakanI anya nAraka sAthe tulanA karIne te saMkhyA phalita karavAmAM AvI che, jema ke---- dravyAtA vaDe koI nAraka anya nArakothI tulya che, Ama kahyuM. AnA a` e che ke dravyadRSTie koI nAraka eka dravya che tema anya nAraka paNa eka dravya che. sArAMza ke koI paNa nArakane dravyadRSTithI eka ja kahevAya, tenI saMkhyA ekathI vadhAre hAya nahi arthAt te saMkhyAta che. te ja rIte-- 4pradezAtA vaDe paNu nAraka jIve paraspara tulya che. Ane atha e che ke jema eka nAraka--vanA pradeza asaMkhyAta che, tema anya nArakanA pradeza X. dravya dharmAstikAyAdinI jema sapradeza hAvAthI A dRSTie vicAra jarUrI bane che. vaLI, kALa ane paramANu apradezI che tethI samagra jIvAjIvanA vicAra haiAya tyAM dezadRSTie vicAraNA jarUrI che. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 paNa asaMkhyAta che. sArAMza ke pradezonI apekSAe kaI paNa eka nAraka asaMkhyAta che ema kahevAya. avagAhanArthatA vaDe eTale ke jIvanA zarIranI UMcAInI apekSAe vicAravAmAM Ave to eka nAraka anya nArakalI hIna paNa hoya, tulya paNa hoya ane adhika paNa hoya. jIvapradezonI daSTie sarakhA chatAM nArakAmAM zarIranI UMcAIne laIne je bheda paDe che, te ukta traNa prakAranuM che. saMkhyAnI paribhASAmAM A vastu jaNAvavI hoya te e jANavuM jarUrI bane che ke nArakanI ochAmAM ochI avagAhanA keTalI? ratnaprabhAmAM jaghanya avagAhanA aMgulane asaMkhyAtamo bhAga che ane utkRSTa sAta dhanuSa traNa hAtha ane cha aMgula pramANe che. A avagAhanA uttarottara bamaNuM vadhatI jAya che ane sAtamI narakamAM utkRSTa avagAhanA pAMcaso dhanuSa che. sArAMza ke jaghanya aMgulane asaMkhyAta bhAga ane utkRSTa 500 dhanuSa; A be vaccenI saMkhyAonuM tAratamya te hInAdhikatAnuM niyAmaka bane che. tethI kaI nAraka anyathI hIna hoya te asaMkhyAta bhAga ke saMkhyAtabhAga hIna hoya; athavA te saMkhyA guNa ke asaMkhyAtaguNa hIna heya. adhika hoya te paNa ukta prakAranI saMkhyAthI ja adhika hoya. A rIte nArakanA avagAhanAnI dRSTie asaMkhyAta prakAranA paryAya bane che. sthitinI apekSAe vicAravAmAM Ave te paNa avagAhanAnI jema ja che. eTale ke ukta asaMkhyAtabhAgahIna Adi catuHsthAnake hIna ane adhika hoya che, athavA te tulya hoya che. sArAMza ke asaMkhyAta prakAre paryAya bane che. gaNAdivanI apekSAe vicAravAmAM Ave te tenI anaMta paryAye bane che, kAraNa ke ekamuNa kRSNathI mAMDIne anaMtaguNa kRSNa havAne saMbhava che. A ja bAbata gaMdha, rasa ane spazane paNa lAgu paDe che. eTale ke te te dRSTie nArakanA anaMta paryAye ghaTI zaktA hoI tenA anaMta paryAye che. Ama nAraka jIvanA anaMta paryAnI saMgati vaNuM rasa-gaMdha-sparzanA paryAye dhyAnamAM levAmAM Ave te che, ema graMthakAre spaSTa karyuM che. 5 prajJApanAra, patra 181 e. For.Private & Personal Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 te ja pramANe jJAna ane darzananI daSTie paNa tene anaMta paryAye che, tema graMthakAra jaNAve che. varNAdi paryAye paugalika chatAM te jIvanA che, te spaSTIkaraNa prathama thaI ja gayuM che. ane jJAnAdi to jIvanA svarUpagata ja paryA che. tethI paNa jIvanA-nAraka jIvanA-anaMta paryAnI saMgati che. AcArya malayagiri neMdhe che ke prastuta je daza dRSTio che tene saMkSepamAM dravya, kSetra, kAla, bhAva-e cAra daSTimAM vibhakta karI zakAya che. dravyarthatA ane pradezArthatA e dravyamAM, avagAhanA e kSetramAM sthiti e kAlamAM ane varNAdi tathA jJAnAdi e bhAvamAM samAviSTa che. A ja nyAye daMDakone vicAra che (441-54). avagAhanA ane sthitine laIne tathA varNAdi ane jJAnAdine laIne chamAM hInAdhikatA che, e ApaNe joyuM. tethI punaH jaghanya-avagAhanAvALA, madhyama avagAhanAvALA ane utkRSTaavagAhanAvALA nArakAdi vIze daMDake, ane te ja pramANe sthiti-jJAnadarzanane laIne covIze daMDakonA payAnI krame ciMtA karavAmAM AvI che. (sUtra-455-499) ane te anaMta che ema siddha karyuM che. e samApta thaye achava-paryAyano vicAra che. jIvonI ane temanA paryAnI saMkhyA jIvabheda vizeSa (daMDaka) dravyasaMkhyA paryAyasaMkhyA anaMta (439) anaMta 1. nAraka asaMkhya (439) anaMta (44000 2. asura (441) 3. nAga , (42) 4. supaNuM 6. prajJApanA , patra 182 e. 7. sUtra 439 mAM samagrabhAve chavaparyayA (dravyo)ne anaMta kahyA che. ane pachI krame 440 Adi sUtramAM javanA te te prakArane anaMta paryAyavALe jaNavyo che. AthI phalita thAya che ke jIvanA paryAye anaMta che. 8. sUga 439 nArakone asaMkhya jaNAve che ane 44mAM nArakanA paryA anaMta jANuve che, tethI prathama dravyaparaka che ane bIju paryAyaparaka, e spaSTa che. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 5. vizukumAra 6. agnikumAra 7. dIpakumAra 8. udadhikumAra 9. dipakumAra 10. vAyukumAra 11. svanitakumAra 12. pRthvIkAyika 13. akAyika (444) 14. teja:kAyika (45) 15. vAyukAyika (446) 16. vanaspati anaMta (447) 17. dIndriya asaMkhya (448) 18. zandriya (49) 19. caturindriya (50) 20. paMcendriyati ca (451) 21 manuSya (45ra) 22. vyantara (453) 23. tiSka (454) 24. vaimAnika (455) 25. siddha anaMta ,, ajIvanA bhedo ane paryA prathama padamAM achavanA je prakAre bheda karyA che (4-6), te ja bheda prastuta pAMcamA padamAM paNa che. pharaka e che ke prathamamAM te prajJApanAne nAme che ane ahIM paryAyane nAme (500-502) che. prathama padamAM pugala eTale ke rUpI ajIva, je nAnA prakAre pariNata thAya che, te paNa ApaNe joI gayA chIe. prastutamAM te mukhya prazna che te gaNavela bhedonA paryAyonI saMkhyAne, eTale tene uttara Ape che ke te ananta che (503). paNa rUpI ajavanA kaMdhAdi je cAra bhede che, temAM vicAraNumAM to mukhyatve be ja eTale ke paramANu ane skaMdha ja levAmAM AvyA che, kAraNa, sakaMdeza ane skaMdhapradeza WWW.jainelibrary.org Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa7 e kharI rIte te skandhAntargata ja che. tethI paramANu, je aMdhathI judo che. te ane aneka paramANu jyAre bhegA maLe tyAre je piMDa bane che te aMdha, ema be ja mukhya bheda pudgalanA bane che. tethI prathama samagrabhAve rUpI ajIvanA paryAyanI saMkhyA anaMta kahI (503) ane pachI paramANu (504), dipradezI skaMdha (505), ripradezI ka dha (506), yAvata dazapradezI (507) ane saMkhyAtapradezI (508) asaMkhyAtapradezI (509) ane anantapradezI (510) e pratyekanA paryAye ananta kahyA che. te saunA paryAno vicAra jIvanI jema dravya-kSetra-kAla ane bhAvathI karavAmAM Avyo che. te uparathI paramANu viSe je bAbata dhyAnamAM levA jevI che te e ke jyAre paramANu skaMdhathI judo hoya tyAre tenA badhA ja svataMtra paramANunI avagAhanA samAna che, eTale ke sau sarakhuM kSetra reke che (504). paNa temanI kAlika sthitimAM bheda che. keI paramANu ekaja samayanI sthitivALA hoya che, te kaI be samayanI sthitivALa, cAvata asaMkhyAta kAlanI sthitivALA hoya che. mALoH sAparigsa 3SatoDar4masthAna-vaijJApanAra, patra 202 2. paNa svataMtra paramANunI anaMtakALanI sthiti nathI, tethI eka paramANu anya paramANunI kAlika sthitithI apekSAe hIna paNa hoya, tulya paNa hoya ane adhika paNa hoya. hInAdhika hoya te catuHsthAnapatita che, eTale ke saMkhyAtabhAga, asaMkhyAtabhAga, saMkhyAtaguNa ane asaMkhyAtaguNahIna ke adhika hoya. paNa paramANunA varNAdi paryAya-pariNAmo te anaMta prakAranA che, tethI kaI eka paramANu anya paramANunI tulanAmAM hIna-adhika hoya te sthAna patita kahevAya che eTale ke anaMtabhAga, asaMkhyAtabhAga, saMkhyAtabhAga, saMkhyAtaguNa, asaMkhyAtaguNa ane anaMtaguNa hIna ke adhika hoya che (504). A rIte paramANunA paryAye bhAvanI apekSAe anaMta siddha thatA hovAthI anaMta kahevAya che. kripradeza, tripradeza yAvat anaMtapradezI ske dhonI bAbatamAM je dhyAnamAM levAnuM che te e ke pradezonI apekSAe te te che samAna pradezI kaMdhe sAthe tulya hovA chatAM paNa temanI je avagAhanA che, eTale ke kSetranA jeTalA pradeza te skaMdhe roke che, temAM taphAvata paDe che. dipradezI DhaMdha AkAzanA eka pradezamAM paNa rahI zake che ane be pradezamAM paNa rahI zake che (pa05). te ja pramANe tripradeza skaMdha traNa, be athavA ekamAM rahI zake che (506). ane te ja pramANe saMkhyAta sudhImAM jaTalA pradeza je kaMdhanA hoya te skache pitApitAnA Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 pradezAnI sakhyA jeTalA AkAzapradeza roke che. ane krame dhaTe te yAvat AkAzanA eka pradezamAM paNa saMkhyAtapradezI skaMdha samAI zake che (507-8). ane asa khyAtapradezI kadha eka pradezathI mAMDIne asakhyAta pradeza kI zake che (509). paNa anaMtapradezI skaMdha ekathI mAMDI asaMkhyAta pradezamAM ja samAI zake che; tene anaMta pradezanI jarUra nathI (510). Ama mAnavAnuM kAraNa e che ke lAkAzanA pradezA to asaMkhyAta ja che, tethI anaMtapradezI spadhane teTalA ja pradezAmAM samAI javu paDe che, kAraNa ke leAkAkAzanI bahAra tA AkAza sivAya kAI dravya che ja nahi. A bAbatane pradIpadRSTAMtathI paNa samajAvavAmAM Ave che. paramANunI jema ska MdhAnI sthiti paNa eka samayathI mAMDI asaMkhyAta kALathI vadhAre nathI. paramANunI jema ska MdhAnA paNa vakti paryAyanA anaMta ja che (505-510). Ama prathama paramANuthI mAMDIne anatapradezI smudhAnA paryAyAne je vicAra thayA, temAMthI phalita e thayuM ke pudgalA AkAzanA eka pradezamAM, e pradezamAM, yAvata sakhyAta pradezamAM ane asakhyAta pradezamAM samAveza pAme che, te ja pramANe eka samayathI mAMDIne yAvata asaMkhyAta kALanI sthiti dharAve che. tethI ekapradezAvagADhathI mAMDIne asa khyAtapradezAvagADha (511-514) ane ekasamayasthitithI mAMDIne asaMkhyAtasamayasthitika pudgalAnA paryAyeA viSe (515-518) paNa judI vicAraNA karIne te badhAyanA paryAyeA paNa anaMta che tema jaNAvI dIdhuM. AmAM paNu dravya-kSetra-kAla-bhAvanI dRSTie ja vicAra che. e ja nyAye vaNuM AkRita pudgalanA je bhedo che, temAM paNa anaMta paryAya siddha karyA che (519-para4). A uparAMta avagAhanA, sthiti ane varNAdikRta je bhedo che tenA jadhanya, madhyama ane utkRSTa evA mAtra traNa bheda pADIne temanA paryAyAne paNa anaMta kahyA che (para5-558). Ama aneka rIte eka ja vAta kahevAmAM AvI che ke pudgalanA paryAye anata che. * vizeSamAM e jANavuM jarUrI che ke paramANuvAdI nyAya--vaizeSikA paramANune nitya mAne che; tenA pariNAmeA mAnatA nathI; jyAre jainA paramANune pariNAmI nitya mAne che. te svataMtra hoya tyAre paNa temAM pariNuAmA thAya che, te prastuta ane prathama 9. yukti ane pradIpadRSTAMta mATe prajJAvanATIA, patra 242 6 juo. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa0 padanA nirUpaNathI spaSTa thAya che ja. vaLI, jyAre te skaMdhanA pradezarUpe hoya che tyAre paNa, skaMdha ane paramANumAM, nyAya-vaizeSikanA avayava ane avayavInA atyaMta bhedanI jema, atyaMta bheda nathI. paramANu skaMdharUpe pariNata thAya che, ane te saMkadhanA vaLI paramANuo bane che. AvI prakriyA jenAbhimata che. vaLI, paramANu viSe bIjI eka vAta je spaSTa thAya che te e ke paramANamAM taiyAyika-vaizeSikanI jema jAtibheda nathI. eTale ke pArthika paramANu Adipe judI judI jAtinA paramANuo nathI, paNa kaI paNa eka paramANu pRthvI Adi aneka rUpe pariNata thaI zake che. koI paNa eka paramANumAM rUpa, rasa, gaMdha, sparza e cAreya hoya che. ane te cAreyanA tAratamyane kAraNe tenA anaMta pariNAmo bane che. AthI viruddha nyAya-vaizeSikane mata che. temAM pratyeka paramANumAM rUparasAdi cAreya anivArya nathI. chaThTha vyutkAntiH pada : jIvonI gati ane pAgati prastuta padanA viSayanI sucanA prAraMbhamAM vaghaMti-(satra 2) "vyutkAnti e zabdathI ApavAmAM AvI che. TIkAkAra e viSe prAraMbhamAM kazuM je vyAkhyAna karatA nathI, paNa chaThThA 5dAnA prAraMbhamAM je adhikAragAthA ApavAmAM AvI che (sU) 559) ane tenI je vyAkhyA che, te uparathI spaSTa che ke prastuta padane viSaya nAnA prakAranA jIvonI vyutkrAti eTale ke te te gatimAM utpatti ane te te gatimAMthI anyatra utpattine lagatA praznonI carcA karavI e che. sArAMza ke jIvonI gati ane Agatino vicAra prastuta padamAM che. ane te vicAraNuM nIcenA muddAo viSe karavAmAM AvI che- 1. (ma) upapAtavirahakAla-nArakAdi te te prakAranA cho te te rUpe utpanna thayA kare che, temAM vacce utpattizUnya kALa keTale, tenI carcA. (1) unAvirahakAla- nArakAdi jo maryA kare che temAM vacce maraNa zUnya kALa keTale, tenI carcA. AmAM nAraka, tiauca, manuSya ane deva e cAreya gatimAM jaghanya eka samaya ane utkRSTa bAra muhUrta upapAtavihakALa ane udhanAvirahakALa hovAthI prathama adhikAranuM nAma vArasa-bAra ema rAkhyuM che (560-68). Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 2. ane te te gatinA prabhedone vicAra karavAmAM Ave teA upAtavirahakALa ane urdUta'nAvirahakALa prathama narakamAM jadhanya eka samaya ane utkRSTa cAvIza muhUrta hovAthI khIjA adhikAranuM nAma cavIsA-cAvIza ema rAkhyu che (569-608). siddhagatimAM upapAta teA che, kAraNu, manuSyanuM nirvANuM thAya che tyAre te siddhagatimAM jAya che, paNa siddhagatimAMthI uddhRta'nA nathI, eTale ke je jIva siddha thaI gayA che tene te siddhagati kadI paNa cheDavAnI nathI. AthI siddagati viSe upapAtavirahakALanA prazna upasthita thatA hAvAthI teneA khulAsA karyA che ke siddhagatimAM upapAtavihakALa jaghanya eka samaya che ane utkRSTa cha mAsanA (564), paNa uddatanAvirahakALa viSe te prazna ja UThatA nathI. AthI meAkSamAMthI punarAgamana saMsAramAM nathI thatuM evI jainAnI mAnyatA phalila thAya che e cAkkasa che, te dhyAnamAM rAkhavA jevu che. AcAya. malayagirie ThIka ja prazna uThAvyeA che ke AgAmI sUtramAM eka paNa narakanA upapAtavirahakALa 12 muddata jaNAvyA nathI, paNa 24 muddata ane tethI vadhAre che, te sAmAnyamAM utkRSTa 12 muddata' virahukALa kevI rIte ghaTe ? tene khulAso temaNe ApyA che ke jyAre ratnaprabhAdi ekeka nArakanA vicAra karavAmAM Ave che, tyAre utkRSTa 24 murtI Adi virahakALa che, chatAM paNa sAteya narakAte ekasAthe rAkhIne vicAra karIe te bAra muddata' pachI to koIne koI narakamAM jIva utpanna thAya ja che, tethI temAM bAdha nathI. A ja nyAya anya gati viSe paNa che.--'fSe di nAma ratnatramAgijainirdhAranena aviratimukUrtAdiprmaann upapAtaviraho vakSyate, tathApi yadA saptApi pRthivIH samuditA apekSya upapAtavirahazcintyate tadA sa dvAdazamuhUrtapramANa eva labhyate, dvAdazamuhUrtAnantaramavazyamanyatarasyAM pRthivyAmutpAdasambhavAt / tathA kevalavedasopalabdheH / yastu pratyekamabhAve samudAye'pyabhAvaH' iti nyAyaH sa kAraNakAryadharmAnugamacintAyAM nAnyatra - ityadoSaH / " prajJApanATIkA, patra 205 ba. e vastunuM dhyAna rAkhavuM jarUrI che ke vaprabhedamAM badhAne sarakhI rIte utkRSTa virahakALa 24 mudda` nathI paNa eche-vadhatA paNa che. ane chatAM adhikAranuM nAma cavIsA'' rAkhyu che tenu kAraNa e jaNAya che ke prabhedamAM ratnaprabhAthI gaNatarI zarU karI che ane tene upapAta ane `tanA virahakALa Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 * utkRSTa 24 muhUrta che, tethI te prAraMbhanuM pada pakaDIne adhikAranuM nAma ApyuM hoya evo saMbhava che. vaLI, Arya zyAmAcAya e dhyAnamAM levA jaNAve che ke jyotiSka ane vaimAnika de viSe utanA zabdane prayoga kare nahi paNa "cyavana" zabdane prayoga karavo (608). jIvaprabhedamAM upapAtavirahakALa ane utanAvirahakALa samAna ja che, tethI sAthenI sUcImAM te ApavAmAM Ave che ane badhA ja cho jaghanya virahakALa te eka ja abhipreta che tethI tene judo nirdeza jarUrI nathI. jIvAnA upapAtane ane udvartanane virahakALa (utkRSTa) 1. nirayagati 12 muddata (56 0) 1-1. ratnaprabhA naraka (569) 1-2. zarkarAmabhA naraka 7 rAta-ti (570) 1-3. vAlukAprabhA naraka adhamAsa (571) 1-4. paMkaprabhA , 1 bhAsa (52) 1-5. dhUmaprabhA , 2 mAsa (573). 1-6. tamA 4 mAsa (574) 1-7. adhaHsaptamI naraka 6 mAsa (pa75) tiriyagati 12 muhUrta (561) 2-1. pRthivIkAyika apuramayavirahi= virahakALa nathI (pa79) 2-2. aplAyika (58 0). 2-3. teja:kAyika (58 0) 2-4. vAyukAyika (58 0) 1. badhAnA uddhatanA virahakALa mATe sUtra 6 7 ane 608 jevAM. kauMsamAM Apela sUtre upapAtavirahakALa mATe che. 2. tiryaMcagatine jaghanya eka samaya ane utkRSTa bAra muddata virahakALa kahyo che (51); ane prastuta mAM virahakALa nathI ja ema phalita thAya che, te AnI saMgati zI hoI zake, te bAbatamAM AcArya malayagiri kaze khulAso karatA nathI. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 3. 2-5. vanaspati virahakALa nathI (580) 2-6. dIndriya antamuhUrta (581) 2-7. trIndriya (582) 2-8. caturindriya (582) 2-9. saMchima paMcendriya (583) 2-10. garbhavyutkAtika paMcendriya 12 mudata (584) manuSyagati (562) 3-1. saMmarichama 24 (585) 3-2. garbhavyutkAntika 12 ,, (586) devagati 12 muhUrta (563) 4-1. asurakumAra (564) 4-2-10. nAgakumArAdi (565-78) 4-11. vANumaMtara (587) 4-12. jyotiSka (588) 4-13. saudharma (589) 4-14. IzAna (pa90) 4-15. sanakumAra nava rAtadina + 20 muhUrta (591) 4-16. mahendra 12 rAtadina + 10 ,, (592) 4-17. brahmaloka 22 rAtadina (593) 4-18. lAMtaka (594) 4-19, mahAzukra (55) 4-20. sahastrAra 4-21, Anata saMkhyAta mAsa (597) 4-22. prANata (598) 4-23. AraNa (599) 4-24. ayuta saMkhyAta varSa (6000) 4-25. hedima caiveyaka , ,, zata (601) 4-26. manijhama , ,, samastra (602) 4-17. uvarima lAkha (603) 4-28-31. vijayAdi asaMkhyAtakALa (604) 8 0 che varSa Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 4-32. sarvArthasiddha palyane saM yabhAga (15) 5. saddhagati cha mAsa (pa64) } . patipa. siddha , (606) udhanA siddhananAthI 3. sAMtara dvAramAM e nakkI karavAmAM AvyuM che ke te te jIvaprabhedomAM niraMtara jIvone upapAta ane unA thayA kare che ke temAM vyavadhAna paNa che? - AnuM spaSTIkaraNa e che ke sAMtara eTale ke vyavadhAna paNa che ane niraMtara paNa che vyavadhAna rahita paNa che. prathama be kAramAM je jIbhedane lIdhA che, te ja bhedane prastutamAM paNa lIdhA che. ukta niyamamAM apavAda mAtra pRthvIkAyika, apakAyika, teja:kAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAvika che. temAM niraMtara ja upapAta thayA kare che ane ukatanA paNa niraMtara ja che (6 17-18, 625); sAMtarane vikalpa svIkAryo nathI. ahI' paNa prazna thAya cheprathama be dhAremAM virahakALanuM vidhAna che, te pachI prastuta dvAramAM 'niraMtara" kahevAnuM tAtparya zuM che? ahI AcArya malayagirie paNa kaMI khulAso nathI karyo. ahIM paNa saMbhava evo jaNAya che ke samagrabhAve narake laIe te niraMtara hoya ane ekeka narakagati laIe te temAM nArakane upapata niraMtara na hoya paNa vyavadhAna paDatuM hoya. pakhaMDAgamamAM A carcA judI rIte Ave che tenI ahIM noMdha levI joIe. ane vivaraNamAM tulanA karatAM matabheda paNa jaNAya che, te jijJAsue tulanA karI joI levuM joIe. pakhaMDAgamamAM aMtarAnugama prakaraNamAM eka jIva te te gati AdimAM pharI kyAre Ave tenA aMtarano vicAra (pura 7, pR. 187), nAnA jIvanI apekSAe aMtara che ke nahi tene vicAra (pu. 7, pR. 237), tathA nAnA jIvanI apekSAe narake AdimAM nAraka jI Adi keTale kALa rahI zake che tene vicAra (pu. 7, pR. 462) che. ane SaTUkhaMDAgamanI paddhati pramANe gatyAdi 14 mArgadvArene laIne e vicAra che, te tenI vizeSatA che. uparAMta, juo khaMDAgama. putra 5 mAM aMtarAnugama prakaraNa, pR 1 thI. 4. ekasamayadvAramAM e nakkI karavAmAM AvyuM che ke te te jIvomAM eka samayamAM keTalAno u5pAta ane keTalAnI ukatanA che ? AnuM vivaraNa nIcenI sUcI pramANe che. upapAta ane udhanAnI saMkhyAmAM paNa bheda nathI, te dhyAnamAM Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 levAnuM che. paNa teno artha e nathI ke eka samayamAM jeTalA utpanna thAya che. teTalA ja maraNa pAme che. kAraNa, upapAta ane unAnI saMkhyAmAM vikalpa che. eka samayamAM keTalA ne upapAta ane ukatanA 1. nArako (1-7) jaghanya eka, be athavA traNa; utkRSTa saMkhyAta athavA te asaMkhyAta (626-6ra7). 2. asurakumArAdi (-10) jaghanya eka, be athavA traNa; utkRSTa saMkhyAtA athavA te asaMkhyAta (658-9). 3. pRthvIkAyika yAvata vAyu pratyeka samayamAM niraMtara asaMkhyAta (630-31). 4. vanaspati (a) svasthAna arthAta vanaspatimAMthI marIne vanaspatirUpe utpanna thanAra pratyeka samayamAM niraMtara anaMta che (632). (1) parasthAna arthAta pRthvI AdimAMthI marIne vapaspatirUpe utpanna thanAra pratyeka samayamAM niraMtara asaMkhyAta che (632). A ja pramANe udvartana viSe paNa samajavuM (38). 5. hIndriya jadhanya eka be ke traNa; utkRSTa saMkhyAta ke asaMkhyAta (633). 6. trIndriya 7. caturindriya 1 jaghanya eka, be, traNa; utkRSTa saMkhyAta ke 8. saMmUchima paMcendriyatiya ca | asaMkhyAta (6 34). 9. gabhaja paMcendriyatiryaMca 1 10, saMmUchie manuSya 11. garbhaja manuSya jaghanya eka, eka be, ke traNa; utkRSTa saMkhyAta (35) 12. vANumaMtara - 13. jyotiSTha- 14. saudharma yAvata sahastrAra jaghanya eka be ke traNa; utkRSTa saMkhyAta ke asaMkhyAta (6 34). 15. Anata yAhata anuttara jaghanya eka, be, traNa; utkRSTa saMkhyAta (35). 16. siddha jaghanya eka, be ke traNa; utkRSTa 108 (636). 5. jaoN (:) dvAramAM jIvo te te prabhedamAM kyAMthI marIne utpanna thAya e praznane uttara Ape che. eTale ke jIvanA je nAnA prakAro 3. kasamAM mUkela sUtro u5pAta mATe che, uThanA mATe sUtra 637-638. 4. jIvanI gati gati viSenI carcA TUkhaDAgamamAM potAnI rIte 14 bhAga. @dAra vaDe karavAmAM AvI che.--pustaka 6, pR. 418 thI. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 che, temAM utpanna thavAnI yeAgyatA saunI sarakhI che ke temAM kaMI apavAda che ? sAmAnya rIte badhA ja jIve nAnA bhava eTale ke badhA ja bhavAne yogya che. paraMtu amuka prakAranA jIvarUpe utpanna thavAnu. hAya teA avyavahita pUrvamAM te jIvane kayA bhava hAvA jarUrI che tenA nirNIya prastutamAM karavAmAM AvyA che. jIvA kayA bhavamAMthI Ave ? 1. nAraka (a) ti yacapa Mcendriya paryAptanA badhA ja bhedamAMthI; sivAya ke asa khyAta varSAyuvALA catuSpadda, sthalacara ane khecara 639 [1-22]. (A) ka`bhUmija sakhyAta varSAyuvALA gabhaCja paryApta manuSyamAMthI (639 [23-26]). (1) prathama ratnaprabhAmAM sAmAnya nArakanI jema (640). (2) za`rAmAM samUcchima ti pa Mcendriya sivAyanA upara pramANe (641). (3) vAlukAmAM bhujaparisapa` sivAyanA zakarA pramANe (642). (4) paMkaprabhAmAM khecara sivAyanA vAlukA pramANe (643). (5) dhUmaprabhAmAM catuSpada sivAyanA sivAyanA pakaprabhA pramANe (644). (6) tamAmAM sthalacara sivAyanA dhUmaprabhA pramANe (645). (7) saptamImAM (a) jalacara tiryaMcapacedriya paryApta ane (6) gabhaMja paryApta (6) kama`bhUmija sakhyAtavarSAyuvALA gaja paryApta manuSya~~~ puruSa ane napuMsaka (646-647). 2. asurakumArAdi (1-10) (a) paryApna tiyecapa cedriyamAMthI) (648) (6) gabha ja paryApta manuSyamAMthI (649) 3. pRthvIkAyika (tra) tiyecamAMthI ( 50 [1-10] ). (6) manuSyamAMthI (650 [11-12]). (4) devAmAMthI; sivAya ke sanatkumArathI mAMDIne anuttaranA deve (650[13-18]). 4. apkAya upara pramANe 651). 5. teja ane vAyu (a) tiyeca ane (2) manuSyamAMthI (52). 6. vanaspati pRthvIkAyikanI jema (657). Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. dvIndriya che. trIndriya | teja vAyu pramANe (65) caturindriya 8. paMcendriyatiryaMca (ma) nArakamAMthI. (2) ticamAMthI. (5) manuSyamAMthI. () devomAMthI; sivAya ke AnatathI mAMDIne mAMDIne - uparanA de--(655). 9. manuSya (a) nArakamAMthI; sivAya ke saptamI. (3) ticamAMthI sivAya ke teja ane vAyu. (4) manuSyamAMthI. (3) devamAMthI (6pa6). 10. vANumaMtara asurakumArAdinI jema (657). 11. jotiSka (5) garbhaja ticapacedriya, sivAya ke asaMkhyAta varSAyuvALA, 12. saudharma ane IzAna tiSka pramANe. (659).. khecara.. () manuSyamAMthI, sivAya ke antarapaja manuSya. (58). 13. sanakumAra yAvat savasAra asaMkhyAta varSAyuvALA ane akarmabhUmi sivAyanA upara pramANe. (660661). 14. Anata, yAvata ayuta samyagadaSTi athavA mithyAdaSTi paryApta saMkhe varSAyuvALA kamabhUmijagarbhaja manuSyomAMthI (662-6 6 3). 15. greveyaka saMyata manuSyamAMthI. (664). 16. anuttarapapAtika apramatta saMyata manuSyamAMthI. uparanI sUcI uparathI je keTalIka bAbato dhyAnamAM levA jevI che te A che- 1. sAtamI narakamAM manuSyastrI jatI nathI. 2. nAraka marIne nAraka thatuM nathI, deva thato nathI. 3. deva marIne deva thato nathI ke nAraka thato nathI, tema ja teja ane vAyu ane vileDhiyamAM jato nathI, paNa pRthvI, apU ane vanaspatimAM jaI zake che ane manuSya paNa thaI zake che. 4. paMcediyathI ochI IdriyavALA marIne nAka ke deva thatA nathI. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. badhAya nArako marIne paMcediyatiyeca thAya che. ane sAtamI naraka sivAyanA nArake manuSya paNa thAya che. kaI paNa nAraka ekendriyathI caturindriyavALA thatA nathI. 6. teja ane vAyunI bAbatamAM anya pRthvI AdithI judI vAta che. temAM mAtra manuSya ane tiryaMcamAMthI janme che. ane mArIne teo manuSya thaI zakatA nathI. 7. mithyAdaSTi manuSya sahastrArathI UcenA devalokamAM jaI zaktA nathI. 8. asaMyata ane saMyatAsaMyata manuSya zaiveyaka ane anuttaramAM jatA nathI. 9. manuSya marIne cAreya gatimAM jaI zake che, paNa sAtamIne jIva marIne manuSya thatuM nathI. 6. '3SazLar" -utanA eTale ke jIvo marIne kyAM jAya tene vicAra chaThThA ThAramAM che. pAMcamAM ThArane ulaTAvIne vAMcIe te A chaThThA ThArane viSaya spaSTa thAya che. pAMcamAmAM cho kyAMthI Ave te jaNAvyuM che. te uparathI ja jIvo marIne kyAM jAya che tenuM paNa spaSTIkaraNa thaI ja jAya che. AthI AnI judI sUcI ApavAnI jarUra jaNAtI nathI (666-676). 7. "gharamaviyADa' arthata parabhavanuM eTale ke AgAmI navA bhavanuM Ayu jIva kyAre bAMdhe che, tenI carcA A dvAramAM karavAmAM AvI che. jIve je prakAranuM Ayu bAMdhyuM hoya te ja prakArano navo bhava te dhAraNa kare che, tethI jIvanI gati-AgatinI vicAraNuM sAthe A praznano saMbaMdha che ja. tenuM nirAkaraNa A dvAramAM karavAmAM AvyuM che. AyunA be bheda che : sopakama ane nirupamapa temAM deva ane nArakane te nirUpama ja Ayu hoya che eTale ke temane Akasmika mRtyu hotuM nathI. ane teo AyunA cha mAsa zeSa rahe che tyAre navA AgAmI bhavanuM Ayu bAMdhe che (177, 678, 683). - ekendriyathI mAMDIne caturindriya sudhInA jIvone ukta banne prakAranA Ayu che. nirapakrama hoya te Ayune tIjo bhAga zeSa rahe tyAre parabhavanuM Ayu bAMdhe che ane sepakama hoya to tribhAga, tribhAgane tribhAga ke vibhAganA vibhAgane tribhAga zeSa rahe tyAre parabhavanuM Ayu bAMdhe che (679, 680). 5. yogasarA, 3. 22 ane tenuM bhASya juo. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 paMcendriya tiyeca ane manuSyamAM je asaMkhyAtavarSAyuvALA hAya che te niyamathI AyunA cha mAsa zeSa rahe tyAre, ane sakhyAtavarSAyuvALAmAMthI je nirupama AyuvALA hAya che te AyunA tribhAga zeSa rahe tyAre ane je sApama AyuvALA DrAya che te pUrvokta sApakrama AyuvALA ekendriya AdinI jema parabhavanuM Ayu bAMdhe che (681, 682). 8. 'Asi' --Aka. te te prakAranA prayatna vaDe thatuM karmAnuM upAdAna te AkaSa che, jema ke ApaNe eka glAsa pANI pIvu hAya teA eka ja ghUMTaDe pI jaIe chIe athavA te eka ghUMTamAM nathI pI jatA paNa tenA aneka ghUMTa karIe chIe, tema kama pudgalAnuM grahaNa paNa eka ke aneka AkaSamAM thAya che. prastutamAM prathama te te vemAM AyukamanA keTalA prakAro che tenuM nirUpaNa karIne te te Ayuka`nA pudgalAnu grahaNa keTalA AkamAM thAya che tenI carcA karavAmAM AvI che. badhA ja jIvA cha prakAranA AyubaMdha kare (685) ane badhA ja jIvA ekathI mAMDIne utkRSTa ATha AkamAM AyunA puddagalAnuM grahaNu karI le che (68-690). A ekathI mAMDIne vikalpe ATha sudhI thAya che eTale vaLI eka AkaSa ke tethI vadhAre AkarSI karanArAonuM tAratamya paNa nirUpavAmAM AvyuM che. temAM krama evA che ke ATha AkaSa karanArA sauthI theADA che. ane pachI jema jema AkarSI eA tema tema temanI saMkhyA krame sakhyAtaguNa che, arthAt sauthI vadhAre sakhyA eka AkaSa karanArAonI che. (691-692). Ayuba dhanA cha prakAre nIce pramANe che (684) : 1. jAtinAmanidhatta Ayu : nidhatta = niSikta, sAmAnya niyama evA che ke jIvA eka samayamAM jeTalA kamapradezAnuM grahaNa kare che tenI geAThavaNI ke racanA te je krame anubhavamAM AvavAnA hoya che te pramANe karI nAkhe che. A racanA niSeka kahevAya che. tethI AvI racanAmAM je geAThavAyuM te nidhatta = niSikta kahevAya che. nAmamanI uttara prakRtimAM ekendriyAdi pAMca jAti che. e jAtinAmamAM sAthe je Ayu nidhatta haiAya te jAtinAmanidhatta Ayu che. 2. gatinAmanidhatta Ayu : nAmakamanI uttara prakRtimAM narakAdi cAra gati che. te gatinAmakama sAthe je Ayu nidhatta DrAya te gatinAmanidhatta Ayu che. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. sthitinAmanidhatta Ayu : te te bhavamAM sthira karanAra je kama udayamAM hoya te sthitinAma che. tene gati, jAti ane zarIrAdi nAmakarmathI bhinna samajavAnuM che, kAraNa ke temano jude ullekha karavAmAM Avyo ja che (juo naM. 1, 2, 4 Adi). e sthiti sAthe je Ayu nidhatta hoya te sthitinAmanidhatta Ayu che. 4. avagAhanAnAmanidhatta Ayu : avagAhanA eTale jemAM jIva avagAhIne rahe . arthAta zarIra-dArikAdi pAMca zarIra-nAmakarmanI uttara prakRtio che. temanI sAthe je Ayu nidhatta hoya te avagAhanAnAmanidhana Ayu che. pa. pradezanA manidhatta Ayu : kamaparamANuo pradeza kahevAya che. je karmone anuttva mAtra pradezarUpe thAya eTale ke jene vipAkodaya nahi paNa pradezodaya heya che tevA pradezo sAthe je Ayu nidhatta hoya te pradezanA manidhatta Ayu che. 6. anubhAvanAmanidhatta Ayu : karmanA vipAka-phaLane anubhAva kahevAmAM Ave che. prastutamAM te vipAka tenA prakRSTa rUpamAM samajavAnuM che. eTale ke prakRSTa vipAka denArA karmanI sAthe je Ayu nidhatta hoya te anubhAvanAmanidhatta Ayu che. prastutamAM AcArya malayAgiri spaSTIkaraNa kare che ke AyunA A bhedo karavAnuM rahasya e che ke ukta jAti, gati AdimAM Ayukama pradhAna che, kAraNa ke teno udaya thavAthI ja te te jAti Adi karmane udaya thAya che. sAtamuM "ujjuvAsa peda : jIvonA dhA chuvAsa ApaNe jANIe chIe ke jIvanadhAraNa mATe zvAsocchuvAsanuM ghaNuM mahattva che. prastuta sAtamAM padamAM siddhi sivAyanA badhA ja saMsArI jIvonA zvAsechUvAsanA kAlanI carcA che. A samagra carcA uparathI je eka vAta phalita thAya che te tarapha AcArya mayagirie dhyAna doryuM che. ane te yathArtha ja che ke jema duHkha vadhAre tema zvAse chUvAsa vadhAre ane atyaMta duHkhIne to te niraMtara ja cAlyA kare; ane jema sukha vadhAre tema zvAse chUvAsanI-kriyAno virahakAla 6. prajJAvanArI, patra 27 e. 1. "atiduHkhitA hi nairayikAH, duHkhitAnAM ca nirantaraM ucchavAsaniHzvAsau, tathA loke darzanAt / " prajJApanATIkA, patra 220 ba / Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 vadhAre, kAraNa ke zvAsocchuvAsanI kriyA e paNa duHkha che. A vAta ApaNu anubhavanI che, ane zAstra paNa tenuM samarthana kare che. ' AcAya malayagirie prastuta carcAne AdhAre je eka niyama tAravI Ape che te e che ke devomAM jemanI jeTalA sAgaropamanI sthiti che temane teTalAM pakhavADiyAM zvAsocchavAsane virahakALa samajavAnuM che.' mULa satramAM "AnaMti vA vALAnaMti vA kAsatti nI saMsi vA" e pATha che. AcArya malayagiri namati ane krAMtine ekAthaka gaNe che ane vALamati ane nItine paNa ekAthaka gaNe che. paNa temaNe A bAbatamAM anyano mata paNa nirdiSTa karyo che, jemAM prathama be padone Antarika zvAse chUvAsa kriyAnA arthamAM abhipreta karavAmAM AvyA che." jIvonI zvAsocchuvAsayAne virahakAla 6. nAraka satata cAlyA kare che. 2. asurakumAra jadhanya sAta staMka, utkRSTa pakhavADiyAthI thaDe vadhAre. 3. nAgakumAra yAvat jadhanya sAta stoka, , muhUrta pRthakatva svanitakumAra 4. tiya"ca ane manuSya vimAtrAe=anizcita vimAtrAe 5. vANumaMtara jaghanya sAta stotra muhUrta pRthakatva 6. tiSka jadhanya muhapRthakatva vaimAnika 33 5 khavADiyAM (a) 1. saudharma 2. IzAna ,, thI adhika 3. sanakumAra jaghanya be pakSa 4. mahendra , be pakSathI adhika , cha pakhavADiyAthI adhika 2. "sukhitAnAM ca yathottara mahAnucchavAsaniHzvAsakriyAvirahakAla: / " prajJApanATIkA, patra 221 a. 3. yathA yathA''yuSaH sAgaropamavRddhistathA tathocchavAseniHzvAsakriyAvirahapramANasyApi vakSavRddhiH | 4. prajJApanATIkA, patra 220 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. latAMka 171 5. brahmaloka jadhanya 9 pakSa utkRSTa 10 pakhavADiyAM , 1 0 pakSa che. mahAzukra , 14 pakSa 8. sahastrAra , 17 pakSa 9. Anata , 18 pakSa 10. prANuta ,, 19 pakSa 11. AraNa , 20 pakSa 12. acuta , 21 pakSa () 1. raiveyaka nIcalAnA nIcalA , 22 pakSa 2. zreyaka nIcalAnA madhyama , 23 3. greveyaka nIcalAnA upalA ,, 24 pakSa 4. raiveyaka madhyamanA nIcalA ,, 25 5. raiveyaka madhyamanA vacalA ,, 26 6. zaiveyaka mAdhyamanA upalA ,, 27 pakSa 7. zreyaka upalAnA nIcalA , 28 8. zaiveyaka upalAnA vacalA , 29 pakSa 9. raiveyaka upalAnA upalA , 30 pakSa 31 () 1. anuttara vijyAdi 1-4 ,, 31 pakSa 33 2. sarvArthasiddha 33 5khavADiyAM ajaghanya anutkRSTa (693-724) AThamuM "saMjJA pada : jIvanI saMjJA prastutamAM jIvonI saMjJA eTale ke jene laIne te jIve che te jANI zakAya che te, arthAta jIvomAM thatI AhArAdi prAptinI kriyA e saMjJA che. prAraMbhanA sUtramAM (25) daza saMjJAo gaNavI che ane te saMsArI sarva jIvomAM che, e paNa te pachI spaSTa karavAmAM AvyuM che. (726-7ra9); paraMtu tyAra pachI je saMjJA viSe covIze daMDakanI apekSAe vicAra karyo che, temAM (sUtra 730, 732 Adi) ane saMjJAsaMpanna jIvane je alpabahuta vicAra karavAmAM AvyuM che, temAM (731, 733 Adi) mAtra prathamathI cAra eTale ke AhAra, bhaya, maithuna ane parigrahane ja svIkArI che te batAvI Ape che ke vastutaH prAcIna kALamAM cAra Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 saMjJAo ja manAtI haze ane pachIthI tenI daza saMkhyA karavAmAM AvI che, te A pramANe che. 1. AhAra, 2. bhaya, 3. maithuna, 4. parigraha, 5. krodha, 6. mAna, 7. mAyA, 8. lobha, 9. loka ane 10. ela. AhArAdi saMjJAne artha nAmathI ja spaSTa che. paNa leka ane oghanI vyAkhyA jarUrI bane che. zabdAdi arthane sAmAnya bodha hovo te ogha saMjJA che ane temane vizeSa avadha te lokasaMjJA che-ema AcArya malayagirie vyAkhyA karI che. paNa anya mate je vyAkhyA temaNe noMdhI che te pramANe vallI AdinuM je (vagara vicAye) ArahaNa thAya che te ghasaMjJA che ane lekamAM je heya pravRtti che te lakasaMjJA che. jIvomAM saMjJAno vicAra eka te utsunnabAhulya)nI dRSTie ane bIjo saMtatibhAva (sAtatya)nI dRSTie karavAmAM AvyuM che, ane noMdhavAmAM AvyuM che. ke nArakamAM bhaya saMjJAnuM bAhubalya che ane sAtatya te cAreya saMjJAnuM che (730). ticamAM AhArajJAnuM (732), manuSyamAM maithunanuM (734) ane devomAM parigrahanuM bAhubalya che (736), paNa te badhAmAM sAtatya te cAreya saMjJAnuM che. alpAbahatvano vicAra nIce pramANe che :- 1, nAra-maithunasaMtAvALA sauthI cheDA, tethI -AhAra saMjJAvALA saMkhyAtaguNa, tethI-- -parigrahasaMjJAvALA saMkhyAtaguNa, tethI-- -bhayasaMjJAvALA saMkhyatA guNa che (731). 2. tiryaMca- parigrahasaMjJAvALA sauthI thoDa, tethI-- -maithunasaMsAvALA saMkhyAtaguNa, tethI-- -bhayasaMjJAvALA saMkhyAtaguNa, tethI-- -AhArasaMzAvALA saMkhyAtaguNa che (773). 3. manuSya-bhayasaMjJAvALA sauthI thoDA, tethI-- -AhAra saMjJAvALA saMkhyAtaguNa, tethI- Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. devA 173 -parigrahasanAvALA sakhyAtaguNu, tethI~~~ --maithunasaMjJAvALA sakhyAtaguNa che (35), --AhArasattAvALA sauthI thADA, tethI-- --bhayasattAvALA saMkhyAtaguNu tethI - --maithunasattAvALA sakhyAtaguNu, tethI --parigrahasattAvALA saMkhyAtaguNa che (737). navamuM ceni' pade : jIvAnu` utpattisthAna eka bhavamAMthI mRtyu pAme che tyAre jIva tenI sAthe kAmaNu ane tejasa zarIra laIne jAya che, paNa je sthAnamAM te navA janmane lAyaka audArika Adi zarIranA puddagalAnuM grahaNa kare che, tene ceAni athavA teA utpattisthAna kahevAmAM Ave che. prastutamAM e yAninA aneka rIte vicAra karavAmAM AvyA che. prathama zItAdi sparzIne laIne (378), pachI te sthAna sacitta che ke kevuM che tene laI ne (754) ane tyAra pachI te sa MvRta che ke vidyuta (764) ityAdine laIne sala jIvAnI yAninA vicAra prastuta padamAM che. vizeSamAM, manuSyajanmanI ceAninI je vizeSatA che, tenuM paNa (773) nirUpaNu karavAmAM AvyuM che, ke kUrmAMnnatA, za'khAvAM ane vazIpatrAe traNa prakAre paNa manuSyanI cAna che. kUrmAMnta cenimAM tIthe karAdi mahApuruSe| janmadhAraNa kare che. strIratnane zakhAvartAyeAni hoya che, paNa temAM aneka jIvA Ave che ane gaMnu cayana paNa thAya che, paNa temAMthI kAInA janma thatA nathI; janma pahelAM ja te badhA cyavI jAya che, kAInI niSpatti thatI nathI. sAmAnya rIte manuSyastrImAM vazIpatrayeAnimAM hAya che (773). te te jIvAmAM ceAninI apekSAe alpabahutvane paNa vicAra karavAmAM AvyA che (753, 763, 7ra). manuSyanI je vizeSa yAni carcA che (773), temAM alpabahutvane vicAra nathI. 1. AcAya malayagiri vRdghapravAda noMdhe che ke strIratnamAM atiprabala kAmAgni hAIne gata dhvaMsa thaI jAya che. pranApanATIkA, patra 228 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acitta 1 acita x * * * * x x x x x x 8 | x | 8 chAnI thinie (378-772) chavabheda zIta uSNa zItaNuM sacitta acitta mizra saMskRta vivRta saMta-vivRta 1. nAraka zIta uSNa * 2. bhAvanapati 3 pRthvI, apara vAyu, vanaspati zIta uSNa zatiSNa sacitta acitta mizra saMvRta x 4. teja * uSNa x sacitta acitta mizra saMvRta x 5. jiya, trIndriya, caturindriya 6. paMcendriyatica saMbhUmi tiryaca uSNa zaraNa sacitta acitta mizra 4 vidyuta * garbhaja tica ceta x saMvRta x saMta-vivRta 7. manuSya samUrNima manuSya uSNa zaraNa sUcitta acitta mizra 4 vidyuta 4 garbhaja manuSya * zItaSNa 4 4 mizra 4 4 saMskRta vidyuta 8. vANumaMtara x x zItoSNa x acita x saMvRtta 4 9. tiSThA x x zItaSNa * acitta x saMvRtta 4 10. vaimAnika x x zItaLuM x acitta x saMvRta 4 11. siddhi 2. tejaskAya sivAyanA ekendriyenI ni jaNAvatAM (742-43)nI TIkAne pATha kiyALAmajananAM.. trividhA niH "A beTa chapAye che (prajJApanA-TIkA, patra 225 2, 226 a.) paNa TIkAnI samagra hastalikhita pratiomAM ahIM indriyAnAmamiyananAM...trividhA yoniH A mULa sUtrane saMvAdI zuddha pATha che. huM x * * x * X x | * Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 ceAninI apekSAe tAratamya (53, 763, 772) 1. zItAbjhayAnivALA jIvA sauthI gheADA, uSNuyeAnika tethI asaMkhyAtaguNa, ayeAnika (siddha) tethI anaMtaguNu, zItayeAnika tethI anaMtaguNu. 2. mizrayeAnika sauthI gheADA, acittayeAnika tethI asaMkhyAtaguNu, ayeAnika tethI ana taguNu, sacittayeAnika tethI anaMtaguNa. 3. saMvRtavivRtayeAnika sauthI theADA, vistRtayeAnika tethI asaMkhyAtaguNu, ayeAnika tethI anaMtaguNu, saMvRtayeAnika tethI anaMtaguNu. dasamuM 'carma'padma : drabyA viSe carama-acaramanA vicAra carma ane acarama-ratnaprabhA Adinu - jagatamAM racanA che, te temAM koi carama-a Mte hoya ane kAI acarama hAya = ante na hoya = madhyamAM hoya ema bane. AthI prastRtamAM vibhinna dravyA viSe te bAbatane vicAra karavAmAM Avye che. ratnaprabhA Adi pRthvI samagra lAkanA eka eka khaDa che, tema paramANu ane tenA vividhasaMkhyAvALA praderoAthI banelA skaMdhA paNa judA judA khaDA che. te ja rIte judA judA jIvA paNa kho che. tethI e kha`DAnA ekeka khaMDa laIne ane loka-alekane samagrabhAve paNu laI ne carama-acaramano vicAra karavAmamAM AvyeA che. dhyAnamAM rAkhavAnI bAbata e che ke koIne carama ke acarama kahevu hoya te khIjA koInI apekSAe carama ke acarama kahevAya, paNa tevI apekSA vinA te tene carama paNa na kahevAya ane acarama paNa na kahevAya (ekavacanamAM) ane carameA ke ayarame (bahuvacanamAM) paNa na kahevAya ityAdi nirUpaNa prastutamAM che. tenI have vigate carcA karIe-- sauthI prathama ratnaprabhAdi sAta ane AThanI dhRSaprAglArA (sidghAlaya) pRthvIe gaNAvI che. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 (774). te ATheya pRthvI, saudharmAdi vimAnA, loka ane alAya (776) e sau viSe caramanI bAkhatamAM ekasarakhA niSedha ane eka sarakhu` ja vidhAna che (775-- 776). praznamAM nIcenA cha vikalpo karyAM che-- 1. cama che ? 2. acarama che ? 3, carameA che ? ane e chaye vilpane niSedha karavAmAM AvyA che (765). AnuM rahasya, AcArya malayagirinA thana pramANe e che ke jyAre te te ratnaprabhA dine nirapekSa karIne prazna karavAmAM Ave te uttara niSedhamAM ja hoya. arthAt ratnaprabhA Adi amukathI carama ke acarama che ema pUchavAmAM Ave te uttara vidhimAM maLI zake, paraMtu kevaLa ratnaprabhAdine laI ne prazna hoya to uttara niSedhamAM ja maLe; kAraNa, carama ane acarama e koI nI apekSAe ghaTI cake che, vinA apekSAe TI zakatA nathI. 4. acarameA che ? 5. caramAntapradezeA che ?1 6. acaramAntapradezeA che ? AthI mULa sUtramAM ukta jye AvyA che; paraMtu mAtra niSedhamAM ja niSedha karyA pachI sUtramAM A prakAre niyamA arimaM 7 camaLiya; vikone uttara uttara che ema vidhi paNa che-- miMta vesA ya amitavavettA ya (775). Ane ze| a karavA e vicAraNIya che. TIkAkAre je spaSTIkaraNa karyu. che te A pramANe che : jyAre ratnaprabhAne akhaMDa eka mAnavAmAM Ave tyAre te ukta ye prakAranA niSedha ja karavA paDe. paNa tene jo te asakhya pradezamAM avagADha hAI aneka avayaveAmAM vibhakta mAnavAmAM Ave teA tene vize ukta vidhAna saMbhavita bane. eTale ke tene tenA carama bhAgamAM rahelA (badhI dizAmAM rahelA) avayaveA (caramA) ane madhya bhAganA eka khaMDa (ayama)-te bannenA samudAyarUpe vivakSita karavAmAM Ave ane eka akhaDa mAtra avayavI ke skaMdharUpe vikSita karavAmAM na Ave, te te acarama eTale ke madhyama khaMDa ane caramA eTale ke tenA save dizAmAM rahelA carama khaMDe, e bannenA samudAyarUpa kahevAya; AthI tene gavaramaM ca AramALa yaM" ema ubhaya rUpe nirdiSTa karavAmAM AvI 1. prastutamAM TIkAkAre bahuvrIhi samAsa nathI karyAM; atha e che ke ratnaprabhAne eka dravyarUpe nahi paNa te asakhyAta pradezAmAM avagADha hAI tene maga tenA pradezarUpa mAnavAmAM Ave te te aneka pradezeArUpa che (775). niSedhamAM ja ApavAmAM nathI. te cha vika`AnA Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 che. Ane citramAM batAvavuM hoya te A rIte batAvI zakAya? cAreya taraphlI cAra lITIo che te tenA caramo kahevAya ane vacceno bhAga acarama kahevAya, tethI te "acarama ane caramo" ema ubhaya rUpa kahevAya ? A uttara, dravya eTale ke avayavI tenA aneka avayavomAM vibhakta che ema mAnIne ApavAmA Ave che. AmAM dravyane pradhAna mAnavAmAM AvyuM. ; pradeza eTale ke tenA avayavone pradhAna mAnavAmAM Ave to je uttara maLe te A che--"rimaMtarve ja aramaMtranA " | eTale ke ratnaprabhA pRthvI aneka pradezArUpa che ane te be bhAgamAM vaheMcAyelA che. cAreya lITImAM rahelA pradeza te caramAnta pradezo che ane madhyamAM rahelA pradeza te acaramAnta pradezo che. Ama e baMne prakAranA pradeze maLIne ratnaprabhA pRthvI kahevAya. tethI tene "aramAntapradeza ane acaramAnta pradeze ema ubhaya rUpe nirdiSTa karavI joIe. jainadarzanamAM sthira thayela avayava ane avayavInA bhedabhedavAdanuM mULa prastuta carcAmAM joI zakAya che.? caramAdinuM apabahuva (tAratamya) prAraMbhanAM sUtro (774-776)mAM ratnaprabhAdi viSe carama Adino vicAra karyA pachI temanA apabahuvanI ciMtA (777-78 *) karavAmAM AvI che, te A pramANe che - 1. ratnaprabhA viSe. (4) dravyArthika nayathI (1) acarama eka heI sauthI sastaka, tethI- (2) carame asaMkhyAtaguNa, tethI- (3) acarama+cara vizeSAdhika che. prastutamAM prathama ane bIjAne saravALe samajavAne che. 2. prastuta carama ane acarama AdinI anya vyAkhyA paNa TIkAkAra noMdhe che. prajJApanATIkA, patra 29 naM. 3. prajJApanATIka, patra 229 2. 12 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 () prazirthika nayathI (1) caramAnta pradeza sauthI oMka, tethI(2) acaramAnta pradeza asaMkhyAtaguNa tethI(3) caramAnta pradeza + acaramAnta pradeza vizeSAdhika che. | (ka) dravya-pradeza ubhaya nathIAmAM dravyArthika ane pradezArthika banenuM pUrvokta tAratamya krame mUkI devAmAM AvyuM che, tethI dravyArthikanA traNa + pradeza thikanA traNa-ema ekathI chanA kramamAM tAratamya che. vizeSamAM eTaluM ke dravyArthikamAMnA tIjAnA karatAM pradezAthikane prathama asaMkhyAtaguNa samajavAne che. ra-3. je prakAranuM tAratamya upara ratnaprabhA viSe jaNAvyuM che, te ja prakAranuM tAratamya zeSa che narake, saudharmAdi badhAM vimAne, IzvastrAbbArA pRthvI ane A badhuM maLIne te leka-e pratyekanuM samajavAnuM che; kAraNu lekanA pradezo paNa asaMkhyatathI te vadhAre nathI ja. je bheda paDe che te alaka viSe che, kAraNa, pradezAthikanI daSTie alakanA pradeza anaMta saMkhyAmAM che. AthI alekanI ciMtAmAM acaramAnta pradeza saMkhyAtaguNane badale anaMtaguNa samajavAnA che (779) ane pachI leka ane alakane sAthe rAkhIne (780) je tAratamyanI sUcI ApI che te nIce pramANe che : 4. leka-aleka viSe (4) dravyArthikathI (1) bannene eka-eka acarama sarvastaka, tethI- (2) lokanA caro asaMkhyAtaguNa, tethI - alakanA caraNe asaMkhyAtaguNa, tethI-- banenA acaramo (1) + banenA carama (2-3) vizeSAdhika che. () pradezAhikathI lekanA caramAnta pradeze sarvastaka che, tethI- (2) alekanA caramAnta pradeze vizeSAdhika tethI (3) lekanA acaramAnta pradeza saMkhyAtaguNa, tethI-- (4) elekanA acaramAnta pradeza anaMtaguNa, tethI 5) loka ane alakanA caramAnta pradeza (1+2) + acaramAnta pradeza (3-4) vizeSAdhika che. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ re de de 179 () ubhaya nathI (1) leka-aleka bannenA eka-eka acarama sarvastaka, tethI- (2) lekanA caraNe asaMkhyAtaguNa, tethI--- alakanA carama vizeSAdhika, tethI- (4) leka-aloka bannenA acara ane carama [= (1) + (2), (3)] vizeSAdhika tethI- lekanA caramAnta pradeza asaMkhyAtaguNa, tethI- alekanA caramAnta pradeza vizeSAdhika, tethI-- lekanA acaramAnta pradeza asaMkhyAtaguNa, tethI aleka acaramAnta pradeza anantaguNa, tethI- (9) leka ane alekanA aramAnta (5+ 6) + acaramAnta (7+ 8) pradeza vizeSAdhika, tethI(10) sarva dravya vizeSAdhika, tethI (11) sarva pradeze anaMtaguNa, tethI - (12) sarva paryAye anaMtaguNa che. (780) paramANupudgala ane pudgalaskaMdha viSe caramAdi vicAra paramANu ane skaMdhanA caramAdi vicAra prasaMge praznamAM chavvIza (26) aMge karavAmAM AvyA che. ane pachI paramANu ane dipradezika Adi skaMdhamAM ukta 26 bhaMgomAMthI kyAnuM vidhAna karavuM ane kyA zeSane niSedha karavo, te spaSTa karyuM che (781-789) ane aMte te aMgenI bAbatamAM saMgrahaNIgAthAo paNa ApavAmAM AvI che (90). carama. acarama ane avaktavya e traNa mULa bhaMge che. tenA ekavacana ane bahuvacanane laIne ane e traNane paraspara meLavIne je chIza bhaMga thAya che te A pramANe che (781) :- (1) 1. carama 4. carama acarama 5. acara (3) 3. avaktavya 6. avaktavyo (4) 7. carama ane acarama 8. carama ane acarama ] * . . 9. carame ane acararma ke prathama caturbhagI. 10. carama ane acara) WWW.jainelibrary.org Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 (5) 11. carama ane avaktavya 12. carama ane avaktavyo : 13. carama ane avaktavyamadvitIya caturbhAgI 14. carama ane avaktavyo (6) 15, acarama ane avaktavya 16. acarama ane avaktavyo). 17. acaramo ane avaktavya tRtIya 18. acaramo ane avaktavyo) caturbhAgI (7) 19. carama, acarama ane avaktavya 20. carama, acarama ane avaktavya 21. carama. acarama ane avaktavya, 22. carama, acaramo ane avaktavya 23. carama, acarama ane avakatavya, 24 carama, acarama ane avaktavyo, 25 carame, acaramo ane avaktavya 26. carama, acaramo ane avaktavyo. uparanA chavvIza bhaMgone e rIte lakhyA che ke jethI ekavacanamAM prayukata bhaMge judA tarI Ave. prayojana e che ke jena dArzanikee saptabhaMgIne nAme je syAdvAdanI prarUpaNuM karI che, tenuM mULa A prakAranA bhaMgamAM raheluM che te rapaSTa thAya. A ja prakAranI saptabhaMgI bhagavatIsUtramAM paNa maLe che, te anyatra spaSTa karavAmAM AvyuM che, tethI te viSe vizeSa vicAraNuM ahIM jarUrI nathI. Agamayuga pachInA anekAMtayugamAM A baMnemAMthI bahuvacanane laIne je aMge thAya che, te dUra karIne jena dArzanikee saptabhaMgInI prarUpaNuM karI che te spaSTa thAya che, eTalu, ja sUcavavuM ahIM paryApta che. have paramANu AdimAM A baMnemAMthI kayA bhaMga lAgu paDe che te joI e (781789) : 1. paramANu mAtra eka bhaMga naM. 3. 2. dipradezika aMdha be bhaMga = naM. 1, 3. 3. tripradezika skaMdha 4 bhaMga = naM. 1, 3, 9, 11. 4. catura pradezika 7 bhaMga = naM. 1, 3, 9, 10, 11, 12, 23. 5. paMcapradezika 11 bhaMga = naM. 1, 3, 7, 9, 10, 11, 12, 13, 23, 25. 6. chapradezika 15 bhaMga = naM. 1, 3, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 19, 21, 23, 24, 25, 26. 4. koIne mate AmAM 14 bhaMga che. te pramANe naM. 8me saMmata nathI. prajJApanA TIkA, patra ra38 . - ' Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 181 7. saptapradezika 17 bhaMga =naM. 1, 3, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, - 14, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26. 8. aSTapradezika 18 bhaMga = naM. 1, 3, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26. 9. nava pradezathI mAMDIne saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMtapradezI, e pratyeka skaMdhonA bhaMge paNa 18 ja che; te upara pramANe-aSTapradezika skaMdhanI jema-samajavAnA che (789). saMsthAna vize caramAdi parimaMDala Adi pAMca saMsthAna (781), tenA prabhedo (793), tenI avagAhanA (784) ane tenA caramAdi (797)ne krame vicAra karavAmAM Avyo che ane chevaTe alpabadutva paNa nakkI karavAmAM AvyuM che (802-806), tene sAra nIce pramANe che : saMsthAne pAMca che : parimaMDala, vRtta, vyastra, caturastra ane Ayata (791). e badhAM saMsthAnomAMnAM pratyeka anaMta che (792); ane saMkhyAta asaMkhyAta athavA anaMtapradezI che (793) ane saMkhyAtapradezI saMkhyAta pradezomAM avagADha che, asaMkhyAta pradezI saMkhyAta ke- asaMkhyAta pradezamAM avagADha che ane anaMtapradeza paNa saMkhyAta athavA asaMkhyAta pradeza mAM avagADha che. (764-796). saMsthAmAM caramAdi vicAramAM pUrvokta (775) jema cha vikapa karIne tene niSedha te ja pramANe karavAmAM AvyuM che ane vidhi paNa pUrvavata (775) che (77-801). Ane khulAso karavAmAM Avyo ja che eTale ahIM tenuM punarAvartana jarUrI nathI. alpabahune vicAra paNa ratnaprabhAne (77) anusarato ja che (802- 806), tethI te viSe paNa vizeSa lakhavuM jarUrI nathI; paNa eka vizeSatA che, te che-"navaraM saMkrame anaMtakuLa' (805, 80 6); AnuM spaSTIkaraNa TIkAkAra kare che ke jyAre kSetravicAramAMthI dravyavicAramAM saMkramaNa thAya tyAre "anantaguNanuM vidhAna karavuM, te A pramANe-- 1. acarama sarvastaka che; 2. tethI kSetranI apekSAe caramo asaMkhyAtaguNa che; 3. paNa dravyanI apekSAe caramo anaMtaguNa che. ane 4. acarama+ carame tethI vizeSAdhika che. prajJApanATIkA patra 244 2. 5. saMsthAne pAMca che te pUrvagata sUtra 6 thI paNa phalita thAya che. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 jIve viSe cazmAdi nArakAdi ceAvIza daMDakanA vaijvAneA, saMgrahaNIgAthAmAM jaNAvyA pramANe (829), gatyAdi agiyAra apekSAe caramAdino vicAra karavAmAM AvyA che (807-829), jema ke gatinI apekSAe carama e kahevAya je have anya kAI gatimAM javAne nathI, manuSyagatimAMthI sIdhe| meAkSamAM javAnA che. paNa manu* mAMthI kAMI badhA mekakSamAM javAnA nathI tethI jenA bhava hajI khAkI hoya te badhA jIvA gatinI apekSAe acarama kahevAya. A pramANe sthiti AdinI apekSAe paNa jIvAne caramAcaramavicAra prastRtamAM karavAmAM AvyA che. agiyAramuM 'bhASApa6 : bhASAvicAraNA agiyAramuM bhASApada bhASAnI utpatti kevI rIte thAya che, e kayAM rahe che, tenI AkRti kevI che, e tathA tenu' svarUpa tathA bhede ane tene khelanAra ityAdi aneka mahattvatA prazno carce che. aneka ThekANe thayela bhASAvicAranA ekatra saMgraharUpe hAya ema jaNAya che. bhASA vicArane saraLatAthI samajAvavA mATe sUtreA tenA kramane badale vyutkramamAM levAM paDayAM che, tenI vAcaka noMdha le. bhASAnuM svarUpa ane utpatti bhASA eTale je khelAya che te. arthAt anyane avamedha-jJAnamAM je kAraNa bane che te, evA atha TIkAkAra kare che.2 e bhASAnu Adi kAraNa jIva che (858) arthAt mUla kAraNa jIva che. jIva na heAya te bhASA utpanna na thAya. paNa te mUla kAraNa upAdAnakAraNu samajavAnuM nathI. tenuM upAdAnakAraNa te, prajJApanA pramANe, bhASAdravyanA pudgala che, jemAM varSoM, gaMdha, rasa ane sparzI che (87[6]). tevAM pudgalA paNa jyAre sthitizIla TrAya che tyAre ja jIva temanuM grahaNa (87[1]) kare che. jIva bhASApudgalAnuM grahaNa zarIra vaDe kare che, ane bhASArUpe tenuM pariNamana kare che. jaina paribhASAmAM tene 'kAyayoga vaDe grahaNa kare che,' ema kahevAya che ema prajJApanAmAM kahyuM che (858, 859). zarIra vaDe grahaNa karAyelAM bhASAnAM pudgalA bhASArUpe pariNata thaIne jyAre nIkaLe che, tyAre tenA AkAra kevA DAya che te praznanA uttaramAM jaNAvyu` che ke te vajrAkAra che (858) TIkAkAra jaNAve che ke bhASA jyAre nIkaLe che tyAre samagra lekamAM tenAM 1. mAdhyate rUti mAthA'- 50 TI0, 246 6 / 2. ''mANA godhanI namUtA".'--10 TI0, 26 a. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 pudagalo vyApI jAya che ane lokane AkAra vajAkAra che tethI bhASAne paNa vajAkAra kahI che= prajJApanAmAM paNa e spaSTa jaNAyuM che ke bhASAnuM paryavasAna lokAntamAM che (858), eTale ke bhASAnA pugale phelAIne samagra lekane bharI de che. e tethI AgaLa jaI zakatA nathI tenuM kAraNa e che ke gamanamAM sahAyabhUta dravya dharmAstikAya lokamAM ja che, tethI bahAra nathI.' grahaNa karAyelA bhASAnA pudagala bhASArUpe pariNata thaIne bahAra nIkaLe emAM mAtra be samaya jeTalo kALa jAya che (859), kAraNa ke prathama samayamAM grahaNa che ane dvitIya samayamAM nisarga che-bahAra nIkaLe che." pudgalo paramANuthI mAMDIne anaMtapradezI skaMdharUpe hoya che. temAMthI je sko anaMtapradeza che tenuM ja grahaNa bhASA mATe upayogI che (877 [3]) ane te skaMdha paNa je kSetranI dRSTie asaMkhyAta pradezamAM sthita hoya te bhASAne gya che (874]), anyathA nahi. kALanI daSTie bhASAnA pagale eka samayathI mAMDIne asaMkhyAta samayanI sthitivALA hoya che. (877[5]). arthAt te pudgalanI bhASArUpe pariNati eka samaya paNa rahe athavA to vadhumAM vadhu asaMkhyAta samaya sudhI paNa rahe che. grahaNa karAyelA bhASAnA pudgalamAM rUpa, rasa, gaMdha ane sparzanA je prakAre che te, pratyeka bhASApudgalomAM ekasarakhA nathI hotA, paNa samagrabhAve vicAravAmAM Ave to eTale ke bhASA mATe grahaNa karAyelA samagra pudgalene vicAra karavAmAM Ave che, te badhA ja prakArane samAveza emAM thaI jAya che. arthAta pugalane rasAdipe kaI paNa pariNAma bhASAnA pulamAM na hoya ema banatuM nathI; badhA ja pariNAme temAM maLI Ave che (87[6] thI 8714]). 5Nu apavAda che te paNa dhyAnamAM rAkhavo jarUrI che, kAraNa ke spazanI bAbatamAM virodhI spamAMthI eka ja sparzanuM grahaNa thAya che ethI pratyekamAM bethI mAMDI mAtra cAra sparzavALAnuM ja grahaNa thAya che. ane samagrabhAve joIe te niyamataH cAra sparzavALAnuM grahaNa thAya che (87[13]). 3. . TI 0, 256 . 4. jha0 ra0, 256 2. 5. AcArya bhadrabAhunA kathanAnusAra kAyogathI bhASAdravyanA pulanuM grahaNa thAya che ane vAgyegathI nirgamana thAya che.-Avazyakaniryukti, gA. 7; . vizeSA, gA0 353. 6. prastutamAM TIkAkAra vyAkhyAbhedanI paNa seMdha le che. gha0 TI , vatra 262 . Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 pudgalA te samagra leAkAkAzamAM bharyAM paDayA che, paNa AtmA te zarIra pramANu ja iM, tethI prazna thAya ke te game tyAMthI bhASApudgalAnu grahaNa kare che ke nahi ? Ane khulAsA prajJApanAmAM e che ke mAtra spaSTa eTale ke AtmA sAthe spaza'mAM AvelA ja pudgalAnuM grahaNa thAya che, bIjAnu N nahi (877 [15]). vaLI, AtmAnA pradezAnuM avagAhana AkAzanA jeTalA pradezAmAM hoya teTalA ja pradezAmAM rahela bhASAnA pudgalAnuM grahaNa thAya che, anyanuM nahi (877 [16)]. AtmAnA te te pradeza vaDe bhASApudgalAnuM grahaNa thAya che. AthI spaSTa karavAmAM AvyuM che ke te te AtmapradezathI je bhASApudgale niraMtara hoya--eTale ke AtmAnA te te pradezamAM avyavahita bhAve je bhASApudgalA hAya, te te aNukha ke bAra rUpe hAya--temanuM ja grahaNa thAya che, vyavahitanuM nahi (877 [1718]). AvAM grahaNa karAtAM dravyo U, adhaH ketik dizAmAM sthita hAya che. ane Adi, madhya ke aMtamAM paNa grahaNa kare che (867 [1920]). jIva potAnA viSayamAM--pradezamAM Avelane = sRSTAvagADha anantarAvagADhane grahaNakare che ane te AnupUrvI krame = je Asanna hAya tene ye dizAmAMthI Avelane grahaNa kare che (877 [21-23]). = A bhASApudgalAnuM grahaNu sAntara ke niraMtara hAya che, arthAt khelavAnuM cAlu na rAkhe te grahaNumAM vyavadhAna paDe che tethI te sAMttara kahevAya che. ane khelavAnu` amuka samaya sudhI satata cAlu rAkhe te niraMtara grahaNa karavuM paDe che. AmAM samajavAnuM e che ke prathama samayamAM teA grahaNu ja che, ni`ma nathI, paNu khIjA samayamAM grahaNu ane niga`ma banne saMbhave che, kAraNa ke prathama samayamAM gRhIta pudgaleAnu dvitIya samayamAM nirgamana che ane tRtIya samayamAM jenuM ni`mana thavAnuM che tenuM dvitIya samayamAM grahaNa che. Ama vaccenA badhA ja 7. 877 [3] mAM mAtra anantapradezAnuja grahaNa thAya che ema spaSTa karyu... che ane ahIM aNunuM paNa grahaNa thAya che tema jaNAvyuM che. AmAM virodha nathI samajavAnA, kAraNa ke prastutamAM aNuzabdanA a` paramANu nathI, paNu aNu eTale AchA pradezamAM rahenAra, ane bAdarI eTale vadhAre pradezamAM rahenAra evA che. 60 TA, 262 6. 8. 60 TI0, 262 aMta dUta kALa paryaMta te puddagala grahaNuyeAgya che. temAM Adi, madhya ke aMta samaye te grahaNa kare che, ema samajavuM. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayamAM grahaNa ane nigamana bane thAya che ane aMte mAtra nirgamana che, grahaNa nathI, tema prathama samayamAM mAtra grahaNa che, nigama nathI (878-779), kAraNa ke nigama dvitIya samayathI zarU thAya che. lAkAtagamana prathama e kahevAI gayuM che ke bhASA lekAta sudhI gamana kare che, teno khulAso karatAM prajJApanAmAM jaNAvyuM che ke gRhIta pulanuM nirgamana be rIte thAya che. eka te je pramANamAM gRhIta karyA hoya te sarve pulonA piMDanuM ema ne ema nisaraNa thAya che-arthAta vaktA bhASAvagaNanA pudgalene piMDane akhaMDa rUpamAM ja bahAra kADhe che. A piMDa amuka yojanA gayA pachI dhvaMsa pAme che, arthAt tenuM bhASAnuM pariNamana samApta thAya che. paNa jo vaktA gRhIta pudgalene bhedIne arthAta tenA vibhAga karIne kADha10 (to te piMDe sUkSma thaI jAya che tethI zIgha dhvaMsa pAmatA nathI, UlaTuM saMparkamAM AvanAra anya pudgalene vAsita kare che = bhASArUpe pariNata karI de che.) te tethI te anaMtaguNa vRddhi pAmatAM pAmatAM lokanA aMtane sparze che (880). pudagalonuM AvuM bhedana aneka prakAre thAya che. tenA khaMDa, pratara, cUrNikA, anutaTikA ane utsarikA evA pAMca bheda sUtramAM dRSTAto sAthe jaNAvyA che (881-887), eTaluM ja nahi paNa e pAMceyanuM alpabadutva paNa nirdiSTa che. (887) bhASAnA prakAra prastuta padamAM bhASAnA bhede aneka rIte varNavyA che (830, 849, 859, 870, 896), paNa te bhedanuM vyavasthita nirUpaNa sU0 86 0866 mAM thayuM che, tethI bhedo mATe te sUtrane mukhya mAnIne ahIM vivaraNa karavAmAM Avaze. bhASAnA be prakAra che : paryAptA ane aparyAptA (860). TIkAkAre AnuM vivaraNa karyuM che, tadanusAra jenA pratiniyata svarUpane nizcaya thaI zake che, te paryApta che ane jenA viSe e nizcaya nathI thaI zakato te aparyApta che. nizcaya yathArtha paNa hoya che ane ayathArtha paNa hoya che. yathArtha hoya to satya kahevAya ane ayathArtha hoya te mRSA athavA mithyA kahevAya. AthI je bhASA yathArtha nizcaya 9. gha0 TI , vatra 264mAM vizeSAvazyaka bhASya (gA 0 371) ne AdhAre spaSTa karyuM che ke eka ja samayamAM be kriyAne virodha nathI; mAtra be upayogane virodha che. 10. kASThakagata bhAga mULamAM nathI paNa spaSTatA khAtara joDayo che. jue, vizeSA gA0 378 ane gha0 TI 0, patra 265 2. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 karAvatI hAya te bhASA satya che ane ayathArtha nizcaya karAvatI hoya te tRSA che; Ama paryAptAnA bheda e che H satyabhASA ane mRSAbhASA (8 61). yathArtha kone kahevu" e paNa apekSAbhedathI nakkI karavuM paDe che. AthI satyabhASAnA apekSAbhede za bhedeA che : 1. janapasatya, 2. sammatasatya, 2. 3. sthApanAsatya, 4. nAmasatya, 5. rUpasatya, 6. pratItyasatya. 7. vyavahArasatya 8. bhAvasatya 9. yeAgasatya ane 10. aupamyasatya (862).11asatya athavA te| tRSA khelavA pAchaLa aneka kAraNe! hAya che, AthI e kAraNabhede mRSA arthAt asatyabhASAnA je bhedo che te pazu dA che H 1. krAniHsRta 2. mAyAniHsRta 4. lAbhaniHsRta, 5. premaniHsRta, 6. dveSaniHsRta, 7. hAsyaniHsRta, 8. bhayaniHsRta 9. AkhyAnikaniHsRta 10. upazcAta niHsRta (863). aparyAptA bhASAnA be prakAra che : satyA-mRSA asatyA-mRSA (864). AmAMthI satyAmRSAnA deza (865) ane asatyA-mRSAnA khAra bhedo che (866), jemAM asatya abhipreta hoya te satyA mRSA kahevAya. ane jemAM satya ke mithyAnA sabaMdha na hoya te asatyA-mRSA; eTale ke koIne melAvavA hAya aa kahevuM ke e devadatta ! ityAdi. tenA bhedonuM vivaraNa TIkAkAre karyu che, tethI ahIM tenA vistAra karavAnI jarUra nathI (pra0 TI0, 259). mAnuM chu", citavuM chuM.A prakAranI bhASA avadhAraNI nizcayAtmaka kahevAya che (830) ane te satyAdi cAreya prakAre saMbhave che. je bhASA kheAlavAthI dharmAMnI ArAdhanA thAya te satya, jethI dharmAMnI virAdhanA thAya te asatya, mizraNavALI satya-mRSA bhASAthI ArAdhanA virodhanA banne thAya che, paNa asatyAkrRSA bhASAnA saMbaMdha ArAdhanA ke virAdhanA sAthe nathI (831, 856). prajJApanI bhASA, je asatyatRSAnA eka bheda che (866), te bAbatamAM prastutta padamAM vigate carcA che te AvI che--(bhASAnA zabdomAM teA strI, puruSa ke napusakane bhAva heAtA nathI chatAM paNa jAtivAcaka) ge! Adi zabdomAM pulliMgane prayeAga thAya che, teA tevA zabdone mRSAbhASA na kahevAya, paNa te prajJApanI bhASAnA namunA gaNAya (832), (kAraNa ke te zabdothI amuka aMnu nirUpaNu thAya che. te ja pramANe zabdomAM liga nathI, chatAM paNu) keTalAka zabdo pulli MgI (852) che, keTalAka strIli'gI (851) che ane keTalAka napusakaliMgI (853) che, (paNa temaneA pratipAdya atha to te zabdagata liMga dharAvato nathI chatAM) te paNa mRSAbhASA na kahevAya, paNa prajJApanI kahevAya (833, 854, 857). 11. sthAnAMga-samavAyAMga, pR0 122-23; pra0 TI. vatra 257. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 (bhASAnA zabdo vaDe game te liMga dharAvanArane AjJA paNa karavAmAM Ave che ane sAMbhaLanAra AjJA pramANe kare ke na kare tema paNa bane che, chatAM paNu) 2 AjJApanI bhASAne mRSA na kahevAya, paNa mAtra prajJApanI bhASA. kahevAya, (834, 855); puruSAdi traNe liMganAM lakSaNanuM prattApana karanArI bhASA pazu mRSA na kahevAya, paNa prajJApanI kahevAya (835); (pachI bhalene te te liMgadhArImAM samagrabhAve te te lakSaNA upalabdha thatAM na heAya) jAtivAcaka zabdomA pulliMgAdi traNe liMge dekhAya che (paNa jAtimAM tA kAI liga nathI), tApaNuM. te mRSA nathI paNa prajJApanI che (836). te ja pramANe jAtine lakSa karIne AjJA karavAmAM AvI hAya ke tenAM pulliMgAdi lakSaNAnu nirUpaNa thayu hoya te te bhASA paNa mRSA na gaNAya pazu- prajJApanI kahevAya (837, 838, 856). bhASAnA zabdonuM vargIkaraNu anya rIte paNa karavAmAM Avyu che ane tenA soLa prakAra jaNAvyA che. temAM liMga,13sakhyA14 ane kALanA traNa-traNa bhedIne laIne vacananA nava prakAra che H pratyakSa vacana, parAkSa vacana, adhyAtmavacana Adi jevA; zeSa paNa judA judI apekSAthI bhinna che (896); A badhA ja prakAranA samAveza prajJApanImAM karavAmAM AvyA che ane te mRSA nathI tema jaNAvyuM che (897). bAramuM padma : jIvAnAM zarIra prastuta bAramA padamAM vAnAM zarIra viSe carcA che. zarIra pAMca che : audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa ane kANu (901). upaniSadomAM AtmAnA pAMcara kAnI carcA maLe che, temAM mAtra annamaya koSa sAthe audArika zarIranI tulanA thaI zake tema che. ane pachIthI sAMkhya Adi darzanamAM avyakta, sama kaiM ligazarIra mAnavAmAM AvyuM che te jainasaMmata kAmaNune sthAne che. 12. AjJApanI e asatyamRSAne paNa eka bheda che. sU0 866. 13. li gabhedathI zabdabheda mATe jue sU0 851 852, 853. 14. saMkhyAbhedathI zabdano bheda s0849-850mAM paNa che. paNa tyAM saMskRtabhASAsaMmata dvivacanane nirdeza nathI, kAraNa ke prAkRtamAM te che nahi. 1. bhagavatI, 17-1 . 192. 2. taittirIya upaniSada, manuvI; khelavalakara ane rAnaDe, History of Indian Philosophy P. 250. 3. sAMkhyakArikA 39-40; melavalakara ane rAnaDe, History of Indian Philosophy P. 358, 430; 370; mAlavaNiyA 'gaNudharavAda", prastA vanA 50 121-123. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 nArakrAdi 24 daDakAmAM te pAMcamAMthI kayAM kayAM kAne hAya che tenuM nirUpaNu karIne (902-909) te pAMce zarIzanA be bhedde bahu = vata mAnamAM baMdhAyela, ane mukta = pUrvAMkALe bAMdhIne tyajI dIdhelAM zarIrA viSe vicAraNA karavAmAM AvI che ke temanuM sakhyAparimANu dravya, kSetra ane kAlanI apekSAe keTalu che (910). ane pachI 24 6DakAmAM e banne prakAranAM zarIganI saMkhyAne dravyA dinI apekSAe vicAra che (911-924). kAlanI dRSTie sakhyA eTale sUtramAM jaNAvela kAlamAnanA jeTalA samaya thatA heAya teTalA samaya jeTalI te sakhyA samajavI. ane te ja pramANe kSetra eTale te te sUcita kSetramAM jeTalA AkAzapradeza hAya teTalI sakhyA kSetranI apekSAe samajavAnI che. asaMkhyAta ane anaMta saMkhyA kramazaH asa`khyAta ane anaMtaprakAranI sabhave che, tethI sAmAnya rUpe asaMkhya ke anaMta kahela, chatAM te saMkhyA kayA prakAranI asaMkhya ke anaMta samajavI te darzAvavA mATe vacce vacce aneka jAtanAM samIkaraNo sUtramAM sUcavyAM che, te gaNitamAM rasa dharAvanAra mATe paNa rasaprada thaI paDe tevAM che. TIkAkAre tenI vistRta samajUtI ApI che. audArika Adi zarIravAcaka zabdonA artha tenA prayeAjananI daSTie TIkAkAre samajAvyA che, te pramANe joie te je mAMsa-asthi-Adiyukta sthUla zarIra che te audArika che, chatAM te zarIra pradhAna paNa che, kAraNa ke sauthI UMce vasanArA anuttara vimAnanA devA karatAM paNa te zarIranu` mahattva eTalA mATe vadhAre che ke te audArika zarIra ja evuM che je tIthakara Adine hAya che, ane devAne durlabha te zuM paNa saMbhavatuM ja nathI; nAraka ane daiva sivAyanA veAne A zarIra janmathI hAya che. vaLI, audArika Adi zarIra je krame nirdiSTa che. te krame ja uttarAttara sUkSma che. pradezeAnI saMkhyA uttarAttara zarIreAmAM vadhAre chatAM krame karI uttarottara sukSma che, e vastu TIkAkAre jaNAvI che. je zarIra vividha prakAranI kriyA karI zake che, eTale ke aneka prakAranAM rUpe dhAraNa karI zake che te, vaikriya che. A zarIra deva-nArakane janmathI che ane manuSyane RddhirUpe prApta thAya che. caturdazapUrvI' muni prayeAjana upasthita thaye yeAgamalathI jenI racanA kare che te AhAraka zarIra che. koi bAbatanI zaMkA upasthita thaye samAdhAna arthe tItha kara pAse javA mATe A zarIrane upayAga che. zarIramAM je tejasa arthAt pAcana AdimAM agninuM kAryAM kare che te tejasa zarIra che. ane kanimi`ta je sUkSma zarIra che te kAma`Nu-A e zarIra jIvathI Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 kadI viyukta thatAM nathI; mAtra siddhi samaye temanAthI chava vimukta bane che, anAdi kALathI A banne zarIra jIva sAthe joDAyelAM ja che. punarjanma mATe gamana karanAra jIvane paNa A be zarIre te hoya ja che, ane pachI audArika Adi zarIranI racanA thAya che. paTrakhaMDAgamamAM chavanAM A zarIranI vicAraNAmAM baddha ane mukta-evA bhedono vicAra nathI thayo, paraMtu satpadapaNu, dravyapramANunugama Adi ATha anAgadhAre vaDe jIvanAM zarIra saMbaMdhI vistRta vicAra jovA maLe che (pustaka 14, sU0 129, pR. 237), eTaluM ja nahi paNa zarIramarUpaNuM paNa karavAmAM AvI che, jemAM nAma, nirukti Adi cha anugadvAra vaDe vicAra che (pu. 14, sU0 236, pR. 321). - zarIra viSenI ekatra mAhitI mATe juo sthAnAMga-samavAyAMga, pR. 399.. daMDakamAM zarIravicAra bAhya ane AtyaMtara ema be bhede paNa thayuM che. A padano sAra nIcenA kepTakothI maLI raheze. sU0 001-909 daMDakamAM zarIra audArika vaikriya AhAraka taijasa kAmaNa 1. nAraka 2-11. asura yAvata svanita ! 12. pRthvIkAya 13. akAya 14. teja:kAya 15. vAyukAyA 16. vanaspatikAya 1. kIndriya 18. trIndriya 19. caturindriya 20. paMcendriyatica 21. manuSya 22. vANuvyaMtare 23. tiSka 24. vaimAnika x x x x x x x x x x x x x x Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | | | baddha ane mukta zArAnI saMkhyA ahi (o) saMkhyA kAlasamIkaraNa kSetrasamIkaraNa dravyasamIkaraNa 1. saMkhyA 2.asaMkhya 3 anaMta 1.asa2 anaMta 1.pratarane asaM bhAga 2.asa 03.anaMta zarIra u.a. u.a asaMzreNI leTa leka 1. audArika 1. baddha 2. mukta , C abhavyathI anaMta { guNa = siddhone 2. vaikriya || anaMtabhAga 1. baddha 2. mukta dArika pramANe 3. AhAraka 1. baddha zUnya athavA jadhanya ekathI mAMDI utkRSTa sahapRthakatva ', aurika pramANe 4. tejasa 1. baddha , siddhathI anaMtaguNa 3= sarvajIvane 1 anaMtabhAga 2. mukta - , - sarva jIvathI anaMtaguNa = jIvavagane anaMtabhAga 5. kArpaNa 1, baha tejasa pramANe | - 2. mukta | | | Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ x x * x x asa che x hakamAM baddha ane mukta zarIranI saMkhyA (aa-924). hArika- vaiyi AhAraka- taijasa kAmaNa baddha, mukta baddha, mukta baddha, mukta baddha, mukta baddha, mukta 1. nAraka >> anaMta asaM anaMta x anaMta asaM. anaMta asaM anaMta 2-11. asura yAvato , svanita | * 12. pRthvIkAya asaM 13. aplAya 14. teja kAyA 15. vAyukAyA 16. vanaspatikAya anaMta , anaMta , 17. dIndriya asaM0 , asaM0 , 18. trIndriya 19. caturindriya 20. padriya tiryaMca asaMtu 21. manuSya saM. athavA, sa 1 thI mAMDI ,, saMathavA , asaM. sahastrapRthakatva asaM0 asaMha 22. vANavyaMtara 1 x , a... " , asaM asaM , 23. tika 24. vaimAnika ja x x x x x saM athavA X X Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 teramuM pariNAma 56 : pariNAmavicAra bhAratIya nAmAM sAMkhya Adi pariNAmavAdI che, jyAre nyAya Adi pariNAmavAdI nathI. dha ane dhI ne atyaMta bheda mAnanAre pariNAmavAlne tyAga karyAM ane dharmAMdha nA abheda mAnanAre pariNAmavAdanA svIkAra karyAM che. Ane ja kAraNe bhAratIya darzanamAM traNa prakAranI nityatAne vicAra dAkhala thaye . che. sAMkhya, jaina ane vedAntIomAMthI rAmAnuja jevAoe pariNAminityatA svIkArI; temAM paNa sAMkhyAe mAtra prakRtimAM pariNAminityatA svIkArI; paNu puruSamAM te phUTasthanityatA mAnI. ane e ja phUTasthanityatA naiyAcikAdie badhA prakAranI nitya vastumAM mAnI ane pariNAminityatAne tyAga karyo; kAraNa ke temane mate dhama' ane dhI`nA atyaMta bheda hatA. bauddhoe kSaNikavAda mAnyA chatAM punarjanma tA mAnyo che. tethI temane mate nityatAneA vaLI eka trIjo prakAra thaye ane te che saMtatinityatA. prastutamAM jaina mate jIva ane ajIva baMnne prakAranA padArthonA pariNAmeA gaNAvyA che, tethI sAMkhyAdisa Mmata puruSakUTasthavAda jainAne amAnya che te sUcita thAya che . (925). prathama jIvanA pariNAmeAnA bheda-prabhedo gaNAvyA che (926-937) ane pachI nArakAdi covIze daDakAmAM te pariNAmenA vicAra karavAmAM AvyA che (938-946). ane aMte ajIvanA pariNAmeAnA bheda-prabhedonI gaNatarI ApI che (947-95). A uparathI eka dhyAna devA jevI vAta e phalita thAya che ke ajIva-pariNAmeAmAM mAtra pudgalanA pariNAmeAnI gaNanA che; dharmAstikAyAdi arUpI dravyAnA pariNAme gaNAvyA nathI te sUcave che ke eka kALa evA hatA jyAre dharmAstikAryAdi arUpI ajIva dravyAmAM pariNAme manAtA nahi hAya. bhagavatI za. 2, u. 10mAM ane sthAnAMga (30 441)mAM dharmAstikAyAdrinA namAM "o na jyAM, nAsI, na yArna mati, na yArna mavisa tti, bhuvaM bhavati bhavissati ya dhuve Nitie sAsate akkhae anvae avadhi jicce / mAvato pravane badhe ane aAse" ityAdi ullekha che te paNa siddha kare che ke temanA pariNAme viSenI mAnyatA prAcIna nathI, paraMtu e mAnyatA pachInA kALe 1. 'DhathI ceyanitA lUTanityAna , tatra kUTasthanityatA puruSasya / pariminityatA zuLanAm / " vArta. mA, 4, 32 bhagavatImAM paNa padmavAnI jema ja rinAmavayaM niravasesa mALiyara--14. 9, sa, 114. pariNAme majI levAnu` kahyuM che Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 kayAreka zarU thaI jyAre vastunuM lakSaNa utpAda-dhrauvya e tripadI vaDe karavAmAM AvyuM. ane pariNAma svarUpe ApaNe tattvArthasUtramAM joIe chIe ke temAM utpAda-vyaya-dhrauvya-e satanI vyAkhyA karavAmAM AvI (5. 29) eTaluM ja nahi paNa nityanI vyAkhyA paNa tene ja anusarIne karavAmAM AvI ke "tamavA nitya (pa.30). A lakSaNa upara pAtaMjala yogasutranI paraMparAnI chApa spaSTa che. pAtaMjalanA vyAsabhASyamAM nityanI vyAkhyA che--"strinuM paribhyane taravuM na vidate sannitya'-madhya 4-33. tattvArthasUtramAM pariNAmanI vyAkhyA che - tamArA pariNAmaH -541. bhagavatI ane sthAnAMgamAM dhamastikAyAdi bhAva=pariNAmonA vicAraprasaMge eTaluM kahyuM hatuM ke temAM rUpa, rasa Adi nathI, paNa zuM che te bAbata mauna che. sthAnAMgasUtra, 441; bhagavatI, 2-10, sU0 118. prastuta prajJApanAmAM achavanA daza pariNAmomAM eka "agurulaghu pariNAma paNa che (947), paraMtu te viSe spaSTa kahyuM che ke te "kAja (946) che. eTale tenA vizeSa pariNAme saMbhava ghaTe nahi. bhagavatImAM gurulaghuno vicAra aneka ThekANe che. te samagra carcAthI eka bAbata e phalita thAya che ke sUkSma pudagalaparamANuM ane arUpI dravyane "agurulaghu' kahyA che. eTale e pramANe chava, dharma adhama, AkAza ane kAla e "aMgurulaghu siddha thAya che. ahIM e dhyAnamAM levAnuM che ke sApekSa guru ane ladhune to gurulaghu" nAma ApyuM ja che, eTale "aMgurulaghu zabdathI tene niSedha ja samajI zakAya. eTale ke je dravya "aMguruladhu' tarIke oLakhAvyAM temAM guru ke laghu e bemAMthI ekeya ke sApekSa gurala' e bhAva nathI ema ja samajAya. guru-ladhunI caturbhagImAM e ce bhaMga che. tethI paNa e niSedha ja sUcave che. Ama e dhamathI koI vividharUpa dharma ke bhAva sUcavAta nathI, ema bhagavatInI gurulaghunI carcA (1. 9. sU0 73)thI samajAya che, paraMtu bhagavatImAM ja kuMdakanA adhikAramAM pAchuM lekanA anaMta agurulaghu paryAye hovAnuM jaNAvyuM che, eTaluM ja nahi paNa chava, siddhi ane siddhanA (2. 1. sU0 91) anaMta agurulaghu paryAye kahyA che. Ama mAMthI sarjananI prakriyA dekhAya che ane tethI bhagavatImAM judA judA vicAranA stare hovAnuM jaNAya che. ane ethI eTaluM kahI zakAya ke badhI vastunA paryAyapariNumAM hovA joIe; e navA vicAranA pariNAmasvarUpe dharmAstikAyAdimAM paNa . te ghaTADavAne A prayAsa che. A vicAravikAsanI e paNa eka bhUmikA che, je '' 13 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1945 tattvArtha sUtramAM jovA maLe che, jyAM pariNAmonA anAdi ane Adi evA bheda karIne (5 42) arUpImAM anAdi pariName hevAnuM bhASyamAM jaNAvyuM che, (pa. 42). A sUtranI mAnyatA ane vyAkhyAmAM je matabhedo thayA tenuM paNa e ja kAraNa che ke A vicAra na hato ane teNe sthirabhUmikA prApta karI na hatI. guru, laghu, gurulaghu ane agurulaghu viSenI vizeSa tArkika vicAraNA mATe AcArya jinabhadranuM vizeSAvazyakabhASya (gA 654-6 63) jovuM joIe. pariNAmenuM gaNana A pramANe che - jIvanA pariNAma (926-937) ajIva pariNAmo (94-956) 1. gati (narakAdi 4) 1. baMdhana (snigdharakSa) 2. indriya (zrotrAdi 5) 2. gati (smazadu-aspRzad athavA dIdha 3. kaSAya (krodhAdi 4) 3. saMsthAna (parimaMDalAdi 5) 4. lezyA (kRSNadi 6) 4. bheda (khaMDa Adi 5) 5. yoga (mana Adi 3) 5. varNa (kRNa Adi 5) 6. upayoga (sAkAra-anAkAra) 6. gaMdha (surabhi-durabhi) 7. jJAna (Abhinidhi Adi 5) 7. rasa (tikta-Adi 5). 8. darzana (samyapha Adi 3) 8. sparza (kakhaDa Adi 8) 9. cAritra (sAmAyikAdi 5) 9. agurulaghu (eka) 1. veda (strI Adi 3) 10. zabda (summui-dulmi) achavapariNAmonA baMdhanapariNAma prasaMge je gAthA naM. 200 che te ja gAthA pakhaMDAgamamAM paNa upalabdha thAya che. (pustaka 14, sUtra, 36, pR. 33) avagatipariNAmanA je be prakAra che te A che-pRzagati pariNAma ane aspRzagatipariNAma (949). jene mAnyatA pramANe AkAzapradeza te sarvatra vidyamAna che ja, paraMtu prastutamAM te pradezane sparza karIne ane te vinA-ema be Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prakAranI gati che evo artha nathI samajavAne ema AcArya malagirine abhiprAya che. paNa anya mata pramANe tethI UlaTuM che. tene viSe malayagiri kahe che ke A kema saMbhave te amane samajAtuM nathI-ce tu vyAjate pRthrativarA nAma yena prayatnavizeSAt kSetrapradezAn spRzan gacchati, aspRzadgatipariNAmo yena kSetrapradezAnaspRzanneva gacchati-tanna budhyAmahe, nabhasaH sarvavyApitayA tatpradezasaMsparzavyatirekeNa gaterasambhavAt / bahuzrutebhyo vA paribhAvanIyam" pra0 TIkA, patra 289 a / AcArya malayagirie spRzagati ane aspRzagatinuM dRSTAMta ApyuM che. ke taLAvamAM jyAre ThIkarI tirachI dizAmAM pheMkavAmAM Ave che tyAre te vacce vacce jalane sparza karatI ane sparza na karatI ema jAya che. prastutamAM matAntara thavAnuM kAraNa e jaNAya che ke AkAzanuM astitva svIkAravAmAM AvyuM ane tene pradezane svIkAravAmAM AvyA, te pahelAM prastuta carcA paraMparAmAM thaI haze te emanI ema cAlI AvI che. A asaMgatino tAkika khulAso karavAno prayatna upAdhyAya yazavijayajIe aspRzagativAdamAM karyo che. A khulAse eTalA mATe paNa jarUrI hato ke eka tarapha ema mAnavAmAM AvyuM ke siddhanA jIva eka ja samayamAM siddhisthAne pahoMcI jAya che, paraMtu bIjI tarapha ema kahevAmAM AvyuM hatuM ke jIvana mRtyusthAna ane siddhisthAna vacce asaMkhyAta AkAzapradezanuM aMtara hoya che. ane gatiniyama evo che ke eka pradezathI bIjA pradezamAM pahoMcatAM eka samaya lAge che. eTale siddhigatimAM prasthAna karanArA jIvane ochAmAM ochA asaMkhyAta samaya to thavA ja joIe. A asaMgati TALavA mATe aspRzagatine Azraya levAmAM AvyA che. A samagra carcA eka muddA upara. te ApaNuM dhyAna kendrita kare ja che ke jainadharmanI mAnyatAomAM kaI eka ja kALe badhuM kahevAI gayuM hatuM athavA to manAI gayuM hatuM ema mAnI levAnuM nathI. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 +1 196 chavadaMDakamAM 2. indriya 3. kaSAya 4. lezyA 5. yoga cendriya dha, kRSNa, nIka, kApita mana, vacana, kAya 1 gati naraka 1 nAraka mAna, mAyA, lAla 2-11. bhavanavAsI deva che , kRSNa nIlakata teja , , , 12, pRthvIkAya 13, akAya >ti 14. vanaspatikAya). ca ekIya che , cha , , kAya kAya vacana 2 : 15. taijaskAya ] 16. vAyukAya I , , kRSNa, nIla, pata 17. dIndriya , dIndriya , 18. zrIndriya trIndriya 19. caturindriya , caturindriya 20. paMcendriya tiryaMca ,, paMcendriya , 21. manuSya manuSya , te che, alezya anindriya akavAyI 22. vANavyaMtara deva paMcendriya cArakaSAya kRSNa,nIla,kati, teja 23. tiSka , , , teja 24. vaimAnika , , , teja, para, zukla traNayaga traNa, aga traNeyoga Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 pariNAme 938-946 6. upaga 7 jJAna 84 darzana siAkAra- Aibhi0, zruta, avadhi simyapha, anAkAra ramatiajJAna 'misthA, zrutajJAna, vibhaga samithA 9. cAritra acAritrI 10. veda napusaka, purUSa, strI matiajJAna ) zrutaajJAna mithyA - napusaka Abhi. zrata, 1. matiajJAna, 1 zrutajJAna, J. samyapha, mithyA Abhi0, zru, ao, matia0, mutaa. samyapha, mithyA, vibhaMga . samyagamiyA pAMca jJAna ) traNa ajJAna | Abhi0 mui avadhi matiajJAna, zrutaajJAna, vibhaga 5 aicAritrI, 'cAritrA1 cAritrI ciAritrI, acAritrI, 1cAritrAcAritrI acAritrI puruSa, strI Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 caudamuM "kaSAya 59 : kaSAyanirUpaNa A padamAM krodha, mAna, mAyA ane lebha e cAre kaSAye (58)jInA vIze daMDakomAM saMbhave che (59) ema jaNAvIne kaSAyanI AtmAmAM, 5ramAM, ubhayamAM pratiSThA ane apratiSThA vIze daMDakanA sakala jIvonI apekSAe darzAvI che (960). AmAM krodhanA bhAjana-abhAjananI apekSAe pratiSThA-apratiSThA zabdano prayoga che. ghaNIvAra evuM bane che ke akAraNa kaSAya thAya che tyAre kaSAyanuM pAtra kAI hotuM nathI. te apratiSThita kaSAya che, ema TIkAkAre A A bAbatamAM spaSTIkaraNa karyuM che. kSetra, vastu, zarIra ane upAdhine laIne kaSAyanI utpatti sakala saMsArI chonA vIze daMDakamAM che (96 1). kaSAyonA uttarabhedomAM anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAna, pratyAkhyAna ane saMjyalana evA uttarottara maMda, maMdatara kaSAyo che (962). vaLI, tenA Abhoganivartita, anAbhoganirvatita, upazAMta ane anuzAMta-evA paNa bheda che (963). temAM kAraNa upasthita thaye, tene samajIne kaSAya karavo te Abheganirvatita che. ane vagara samaje kaSAya kare te anAganirvatita che. kSAyane udaya na thAya tyAM sudhI te upazAMta kahevAya ane udayAvasthAmAM te anupazAMta kahevAya che. jaina AgamamAM AtmAnA doSonuM varNana aneka rIte karavAmAM AvyuM che. ane te doSone saMgraha paNa judI judI rIte karavAmAM Ave che. temAM eka saMgrahaprakAra rAga-dveSa-moha e che, paraMtu karmasiddhAntamAM ukta cAra kaSAyone ane mehane AdhAre ja vicAraNuM thaI che, tethI te saMgrahaprakAra jainasaMmata doSavarNananuM aMtima rUpa hoya ema jaNAya che.? A pUrvenA padamAM AtmAnA vividha pariNAme darzAvyA che, temAM ja kaSAya e paNa eka pariNAma che tenI noMdha levI joIe (926). 1. gaNadharavAda, prastAvanA, pR010. 2. preyas ane Sa tathA cAra kakSAnA vistRta varNana mATe "kasAyapAhuDa tenI TIkAo sAthe jovuM. - ' Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A kalA ja mukhyarUpe karmabaMdhanuM kAraNa che, tethI prastutamAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke traNeya kALamAM ATheya kemaprakRtinA cayananAM sthAna-prakAro vIze daMDanA chamAM cAre kaSAya ja che. mAtra cayana ja nahi paNuM upacayana, baMdha, udIraNa, vedanA ane nirjarAnAM paNa cAreya kaSAyo ja sthAne che (96-971). kaSAyaprakaraNane aMte viSaya nidarzaka saMgrahaNIgAthA ApavAmAM AvI che. paMdaramuM indriya pada: indriyanirUpaNa jIvanA pariNAmomAM IndrivapariNAmane paNa nideza che. gaNanAmAM kaSAya pU IdriyapariNAmane nirdeza che (926), paraMtu nirUpaNamAM prathama kaSAyane caudamAM padamAM sthAna ApyuM ane indriyane te pachI paMdaramAM padamAM. AthI siddha thAya che ke Arya zyAmAcA judAM judAM prakaraNe, je paraMparAprApta hatAM, tenuM pitAnI rIte saMkalana-saMpAdana karyuM che. A ja bAbatanA samarthanamAM lezyA (5da 17), samyakatva (pade 19), upalega (pada 29), auhI-avadhijJAna (pada 33), e pariName chatAM krame eka sAthe temanuM nirUpaNa nathI e paNa dhyAnamAM rAkhavA jevuM che. mA upayoga padamAM kharI rIte avadhijJAna paNa che ja. paraMtu ava. dhijJAnane judA padarUpe levAmAM AvyuM che te sUcita kare che ke avadhijJAna viSenI judI svataMtra vicAraNA cAlI AvatI haze, tethI tene svataMtra padamAM saMgRhIta karavAnuM zyAmAcAye ucita mAnyuM che. ' ahIM indriya viSenI vicAraNA be uddezAmAM karavAmAM AvI che. temAM prathama udezamAM 24 dvArA ane bIjA uddezamAM 12 dvAre che. prathama uzanA prAraMbhamAM ja tenAM 24 dvArene nirdeza karI devAmAM Ave che (972). sauprathama indriye pAMca che (973), ema jaNAvI te vIze viSayonI carcA krame karI karavAmAM AvI che. temAM prathama cha dvAranI eTale ke saMThANa-saMsthAnathI mAMDIne abadutva sudhI carcA samAra karIne te chaye kArene vicAra 24 daMDakAmAM karavAmAM AvyA che (993-989). ane pachI sAtamA dvAra puruM (skRSTa)thI mAMDIne viSaya nAmanA navamA ThAranuM vivaraNa karavAmAM AvyuM che (990-992). A dvAramAM daMDavicAra nathI. te dvAreno viSaya e che, jemAM 24 daMDakane lagate vicAra azakya ja che ema te mane kahevAya, paNuM e bAbatanI paraMparA koI sthira nahi thaI hoya tethI te carcA karavAmAM nathI AvI ema lAge che. '' ' E - . Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 sa997mAM bhAraNutika samudhAta vakhate je kamapudagalonI nirjarA thAya che, eTale je paramANuoe potAnA karmarUpa pariNAmane tyAga karyo hoya che, te paramANuo sUma hoya che, evuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. ane evuM paNa vidhAna che ke tevA paramANu samagra lokamAM hoya che. vaLI, sU0 993mAM evuM paNa vidhAna che ke chavastha cho e sUkSma paramANuone jANu-dekhI zakatA nathI. keTalAka de paNa evA che, je te sUkSma pudgalene jANI-dekhI zakatA nathI, te sAmAnya manuSyanI to vAta ja zuM karavI ? te pachI jIvanA 24 daMDakonI carcAmAM jaNAvyuM che ke keTalAka cho te sUkSma paramANuone jANI-dekhIne AhAramAM le che ane keTalAka jANyA-dekhyA vagara (sU0 95-998). sU0 99hmAM AdarzadaNa, asi Adi cakacakita padArthomAM je pratibiMba paDe che tene jonAra zuM jue che te carcA prasaMge Adarza Adine ane pitAne jete nathI paNa mAtra pratibiMbane jue che ema jaNAvyuM che. prastutamAM pratibiMba mATe pratibhAga (vakTimA) e zabdane prayoga che. A sUtranA pAThamAM Adarzane juve ke nahi, te bAbatamAM pAThAMtara che. AcArya malayagirine mate Adarzane paNa juve evo pATha che, paNa anya badhI pratimAM ane junA gujarAtI rabAmAM tethI viruddha pATha che. AnuM samAdhAna e hoI zake ke mAtra dazya viSayanI apekSAe AcArya malayagirie vyAkhyA karI ane Adarza paNa dazya che ema mAnyuM. paraMtu dazya game te hoya, paNa je viSayane upayoga athavA te vikalpa AtmAne thAya tene ja dazya mAnIe te pratibiMba jotI vakhate ApaNane bhAna-upayoga ke vikalpa te Adarzagata pratibiMba viSayaka ja hoya che. AthI Adarzane jete nathI ema kahevuM hoya to upayoga-bhAnanI daSTie ema paNa kahI zakAya. pratibiMba viSenI rocaka caca nizIthabhASyamAM gAya 4318 thI che. ane syAdAdaratnAkaramAM te te samagra carcA vistArathI che, pRi 858 thI. tattvAtha sUtranI siddhasenIya TIkAmAM paNa pratibiMbanI rocaka carcA che, 5. 24, pR. 364. kaMbalanATaka (kAmaLA)ne gADha vaNavAmAM Ave ke pAMkho vaNavAmAM Ave, paNa te sarakhA pradezane ja sparze che, A vAta indriyanA prakaraNamAM sparza sAmyane kAraNe mUkavAmAM AvI hoya tema jaNya che (1000). Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 dhUNuM-staMbha Ubho hoya ke ADo paDyo hoya paNa te sarakhI ja jagyA roke che, e hakIktane nirdeza paNa IdriyaviSayane lakSIne ja haze (1001). A ja pramANe AgAsathigala = loka vagere bhaugolika padArtho viSe dharmAstikAyAdinA sparzane vicAra paNa karavAmAM AvyuM che (10 02-5), temAM AcArya malayagirinI vyAkhyA pramANe AgAsathignala (1002) ane loka (1008) e banne dvArene viSaya eka ja che, mAtra zabda judA che. paraMtu je tema hoya te be tAro judAM kema rAkhyAM e prazna thAya che. AcArya malayagirine mata, banne dvArAmAM sparza viSenuM nirUpaNa ekasarakhuM ja gaNavAmAM AvyuM che tethI baMdhAyo haze, paraMtu mULakArane paNa mAtra zabdabheda ja abhipreta haze ke nahi te praznano uttara AthI maLatuM nathI. prastuta paMdaramA padanA bIjA udezamAM bAra dvArA che, temane nideza prAraMbhamAM ja che (1006). jiyono upacaya 24 daMDakamAM varNavavAnA udeze jene jeTalI indriyo hoya te jIva teTalI indriyonA nirmANa mATe pulanuM grahaNa kare che (10071008) tema jaNAvIne te ja pramANe upacayana thayA pachI te te indriyanuM te te chava nirmANa kare che te jaNAvyuM che (1009) ane tevA nimaNumAM badhA ja jIvone asaMkhyAta samaya jeTalA aMtamuhUtane kALa lAge che (1010). 24 daMDakomAM Indriyalabdhine nirdeza karIne (1011) te te Indriyone upayogakALa 24 daMDakanA chamAM hoya che te jaNAvyuM che (1012). IndriyonA upayogakALanuM alpabadutva nIce pramANe che (2013) : 1. cakSuno upayogakALa jadhanya che te sauthI thoDo che. 2. zrotrane te tethI vizeSAdhika 3. dhrANendriyane 4. jinendriyane 5. sparzendriyaMnA "pUrvamAkAzathigalazabdena lokaH pRSTo'dhunA lokazabdenaiva taM pipRcchissuraah"prajJAvanA TIva, patra 3 0 8 3. samagra AkAzamAM lokabhAga sAva thoDo hovAthI te thIgaDA jevo che evA abhiprAyathI leka mATe AkAzathignala zabdano prayoga che ema AcArya malayagirie spaSTIkaraNa karyuM che, ejana vatra 3 0 . Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 A krama uttarottara utkRSTamAM paNa samajI levAnA che. ane parasparamAM jadhanya--utkRSTa viSe paNa ema samajavAnuM che ke sparze ndriyanA upayeAganA je jadhanya kALa che tethI vizeSAdhika cakSunA utkRSTa upayegakALa che. pachI krame tethI vizeSAdhika utkRSTa kALa zro,ta dhrANu, jiddavA ane sparzendriyane che. 24 daDakonA jIveAmAM indriyA vaDe AgAhaNA (avagrahaNa) = pariccheda, avAya, IhA, ugRha (avagraha) -a ane vyaMjana banne prakAro--vaDe enu nirUpaNu che (1014-1023). AmAM dhyAna devA jevu e che ke je dvArA prArabhamAM (1006) nirdiSTa che temAM IhA pachI vyaMjanAvagrahanA nirdeza che. paNa nirUpaNamAM (1017) avagrahanA be prakAro jaNAvI pachI bannenu nirUpaNu che. vaLI jJAnanA je krama tattvA sUtra, nadI AdimAM svIkRta thaI gayA che, te kramamAM paNa nirUpaNuM nathI paNa vyutkrama che. vaLI, e paNa dhyAnamAM levuM ke mAtra cAra IndriyAnA ja vyaMjanAvagraha che, cakSunA nathI (1018) ane arthAvagraha te cha prakAranA che, jemAM pAMca indriyA uparAMta, nAindriya = mana paNa samAviSTa che (1019). paraMtu avagrahaNa (1014), IhA (1016) ane avAya (1015) nA mAtra indriyAnA pAMca bhede pAMca prakAronuM ja kathana che. sArAMza ke avagrahaNu, avAya ane ihAne mAtra indriyAnAM gaNAvyAM, anindriyanAM nahi; paraMtu ugRha (avagraha)mAM indriya-anindriya bannene lakSamAM lIdhA che. A uparathI zuM ema samajavu` ke IDA, avAya ane avagrahaNumAM manane upayoga abhipreta nathI ? pachInA kALe manaHkRta paNa bheda IhA ane avAyanA paDe ja che, je AmAM nathI. vaLI, dhAraNA nAmanA bheda te savathA nirdiSTa nathI e paNa dhyAnamAM levA jevu che. zu' ema ane ke 1014 mAsUtramAM AgAhA-avagrahaNanI je vAta che tethI dhAraNA abhipreta hAya ? kAraNa ke AgANA ane ugRha-e bannene prastutamAM judA gaNAvyA che. ane ugRhanA vyaMjanAvagraha, arthAvagraha evA je bheda pADavA tethI te te avagraha siddha thAya che, ane AgAhaNA-avagrahaNa tethI juduM nirdiSTa che, teA tethI dhAraNA abhipreta hoya ema sabhave. eTalu nakkI ke prastutamAM jJAnanirUpaNuM A stara prAcIna che. A pachI indriyAnA bhedI vaLI judI rIte karyAM che : dravyendriya ane bhAvendriya (1024); paraMtu vilakSaNatA e dekhAya che ke tattvArtha sUtramAM pAMce dravyendriyonA nivRtti ane upakaraNa evA be bhedA karyAM che, eTale daza dravyendriya thAya (tattvArthasUtra 2. 17). 2. nadIsUtra, para, 53. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 . prajJApanAmAM indriyapadanAM kAramAM IndriyApacaya, indriyanivartana, indriyalabdhi, IjipagAddhA. evAM je dhAre che tenI tattvArthasUtramAM vyavasthA karIne dravyendriyamAM prathama bene ane bhAvendriyamAM aMtima bene samAveza karI - lIdhuM hoya ema saMbhave che. paraMtu prajJApanAmAM AgaLa cAlI dravyendriyanA ATha bheda batAvyA che. jihavA ane spaza sivAyanI indriyonA ja babbe bheda che (1925). e bane bhedane tatvArthasUtranI jema koI nAma apAyAM nathI. ane pachI 24 daMDakamAM e ATha vyakTi kone keTalI che tene nirdeza che (10261029). AthI prastutamAM dravyendriyanA be bheda tatvArthasUtrAsacita nivRti ane upakaraNa abhipreta hoya tema jaNAtuM nathI; ane prajJApanAgata upacaya ane nivatana abhipreta hoya ema jaNAtuM nathI. kAraNa ke tatvArthasUrA ane prajJApanA banemAM e bheda badhI ja indriyanA che, jyAre ahIM prajJApanAmAM (sUI 1025) mAtra traNa ja indriyonA be be bheda jaNAvyAM che. * tyAra pachI 24 daMDakonA jIvanamAM e paNa vicAra karavAmAM AvyuM che ke te te chone atItamAM, vartamAnamAM ane bhaviSyamAM keTalI bendriye heya che (1030-1054) ? bhAvedrinA pAMca prakAra (156) jaNAvIne ra4 daMDakAnA jIvamAM tene viniyoga karyo che (1056-1067). Indriye viSe bhAratIya darzanikenI vicAraNA mATe pramANamImAMsA (siMdhI jaina graMthamALA), bhASATippaNa, pR. 38-41 jevuM. .' ' , seLayuM "prayoga pada : prayAga-AtmAno vyApAra - " mana-vacana-kAya e traNanA AdhAre thanAra AtmAnA vyApArane yoga kahevAmAM Ave che. tene ja nideza prastuta padamAM prayoga zabdathI che. te AtmavyApAra 1. "prayoga: rispathiA , AtmAra rUtya-karAvanArIja, patra 27. "AtmapravRtteH karmAdAnanibandhanavIryotpAdo yogaH / athavA AtmapradezAnAM sngkoravivo yoH"--dhava, 6, pR. 640. AcArAMganiyuktimAM (gA. 183) kamanA daza bhedomAM eka prayogakama" e bheda che. tenI vyAkhyAmAM AcArya zIlAMka 15 bhedo gaNave che. patra 94. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 eTalA mATe kahevAya che ke AtmA na hoya to e traNenI viziSTa kiyA thaI zakatI nathI. jaina paribhASA pramANe e traNe pugalamaya che ane pudgalane je sAmAnya vyApAra gati e te AtmA vinA paNa temAM hoI zake, paraMtu jyAre pudgale manavacana-kAyarUpe pariNata thayA hoya che tyAre temane AtmAnA sahakArathI je viziSTa prakArano vyApAra thAya che, te te te te rUpe apariNutamAM saMbhave nahi. vaLI, pudgalane mana Adi pariNAma paNa AtmAnA kamane ja AdhIna che. tethI temanA vyApArane AtmavyApAra kahI zakAya che. e vyApAra-prayoganA 15 bheda (1968) ne nirdeza karI sAmAnya jIvamAM ane vizeSa rUpe 24 daMDakamAM prayoganI yojanA jaNAvI che (1069-1084). A pejanAmAM amuka prayoga hoya tyAre enI sAthe anya keTalA prayoga hoya enI paNa bhaMgaracanA karI batAvI che. * vakhaMDAgamamAM paNa yoganA, prajJApanAnI jema ja, paMdara bhedo che ane tenI rojanA jIvone lagatAM mAgaNakArene avalaMbI che.-pu1, pu. 278thI. khaMDAgamamAM mana-vacana-kAya e traNa mULa bhedone "prayogamamAM samAveza che, paNa tenA uttara bhedonI gaNanA dhavalAmAM che.-50 13, pR0 43. prayoganA paMdara bheda nIce pramANe che (1068) : 1. satyamanaHprayoga. 2. asatyamanaHprayoga. 3. satya-mRSAmanaHprAga. 4. asatya-mRSAmanA prayoga. 5-8. e ja pramANe vacananA prayoganA cAra bheda. 9. dArika zarIrakAyaprayoga.2 10. dArikamizrazarIrakAyapraga. 11. diyazarIrakAyaprayoga. 12. vaiyimizrazarIrakAyaprayoga. 13. AhArakazarIrakAyapraga. pakhaMDAgamamAM "kAyaprayogamAM "zarIra pada nathI. "orAnTiyAno' evA pATha che. pakhaMDA pu. 1, pRSTha 281. vaLI, mananA cAra, vacananA cAra ane kAyanA sAta ema bhedo gaNAvyA che. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 14. AhArakamizrazarI kAyaprayoga. 15. karmazarIrakAyaprayoga AcArya malayagirie satya-mRSAmana:prayoga ane e ja prakAranA vacanaprayogane vyAvahArikanayanI apekSAe mizra, paNa nizcayanayanI apekSAe to asatya ja jaNAvyuM che. asatya-mRSAmana:prayoga ane vacanaprayAga svarUpamAtranuM paryAlacana ane vacana che. ajJAparaka vAkyone pravega, jema satya-asatyane koI saMbaMdha nathI te paNa asatya-mRSAvacanaprayoga che. nizcayanaye te vipratAraNabuddhithI Avo prayoga hoya to te asatya ja gaNAya. kAyaprayogamAM tejasakAyaprayogane ullekha nathI te dhyAna devA jevI vAta che. prayoga padamAM paMdara prakAranA prayogonI carcA samApta karyA pachI "gatipavAya -gatiprapAtanuM nirUpaNa che (1086-1123); A prAsaMgika saMgrahanI daSTie jaNAya che. AmAM jyAM "gati'no saMbaMdha che te badhA vyavahArano saMgraha karI tenA pAMca prakAra jaNAvyA che, te A che - 1. prayogagati, 2. tatagati, 3. baMdhana chedanagati, 4. upapAtagati. 5. vihAgati (1085). AmAMnI prayogagatinI 24 daMDakanA jIvamAM yojanA karI che. bAkInI viSe tema karyuM nathI. AmAM prathama prayogagati che te ja che, jenA paMdara prakAranI carcA pUrve (1068-) thaI ja gaI che enuM ahIM punarAvartana ja che (1086-1089). tatagati viSe jaNAvyuM che ke jyAM pahoMcavAnuM hoya tyAM pahoMcyA pahelAMnI badhI gatine tatagati kahe che, te eTalA mATe ke te vistIrNa che (1090). 3. AcArya malayagirine mate "tejasa-kAmaNazarIra praga" evuM nAma ahIM abhipreta che. paraMtu khaMDAgamamAM paNa pATha che- "HphAyako'.-- pu. 1, pR. 289. AcArya malayagirine zaMkA thaI haze ke kAyamayegamAM taijasanuM kyAMya nAma AvatuM nathI, tethI kAmaNa sAthe tejasa joDIne tenI . vyAkhyA karI. prajJA TIkA, patra 319. AvI koI zaMkA dhavalamAM jovAmAM AvI nahi. 4. "Ama tiH prasiriyarthaH ! prasidgha zattaraviNayA pacAttAviSA ... te jAtivAta...... tirAddhapravRtti nivArya - rA0 Tal, putra rU 28. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 jIva ane zarIra vaccenuM badhaMna chUTI javAthI je gati te baMdhana chedanagati che (1091). - bhopAtagatinA cAra prakAra che, deva, nAraka, manuSya, tiya ca; e cAra bhavamAM je gati eTale ke jIvane te rUpe kamajanya payaya te bhapAtagati che. vanirdiSTa kSetrano pAMcame bheda siddhagati AmAM nathI, kAraNa ke ahIM kamajanya gati vivakSita che, je siddhamAM nathI. che, upapAtagatinA traNa bheda che : kSetre papAta, bhapAta ane bhopapAta gati. cha te te kSetramAM gati kare te kSetre papAtagati. jIvone te te mane AdhAre nArakAdi gatirUpa bhava thAya te bhopapAtagati che (10992-99). che. bhAbhapAtagatinA be bheda che : pugalonI ane siddhonI gati. A banenI gati karmajanya nathI tethI te gatine bhopAtagati kahI che (1100). . . koI paNa dizAne eka cheDethI bIjA cheDe mAtra eka samayamAM pugalanI je gati thAya che tene pugalanI bhASapAtagatinI saMjJA ApI che (1101), paraMtu siddhi viSe prastutamAM siddhanA pUrvokta bheda (sU0 15-17) ja gaNAvyA che. temanI paNa gati paramANunI jema eka samayamAM thAya che te keI nirdeza prastu tamAM nathI (1102-4). vihAgatinA 13 bhedo che (1105), jenuM vivaraNa nIce pramANe che :- - 1. spezagati-svataMtra paramANunI anya pudgalene sparza karatAM karatAM je gati thAya te (1106). 2. aspRzagati --sparza karyA vinA paramANunI je gati thAya te (1107). : 3. upapadyamAnagati-koInuM avalaMbana laIne je gati thAya che. jema ke koI rAjA vagerene Azraya laIne yAtrA kare te (1108). ja. tethI viruddha keInA avalaMbana vinA svataMtra bhAve karavI te anupasaMpadyamAnagati che (1109). 5. paramANupula yAvata anaMtapradezI pugalaskaMdhanI je gati te pudagalagati che. (1110). 6. kudI kudIne gati karavI te aMkagati che (1111). 7. naukA dvArA gati karavI te naugati (1112). Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 8. nayagati-augamAdi eka naye karIne vicAraNuM te nayagati. athavA samagra na vaDe vicAraNuM te nayagati (1113). 9. chAyAnuM avalaMbana laIne gati karavI te chAyAgati (1114). 10. vastu pramANenI chAyA paDe te chAyAnupAtagati (1115). 11. eka kaI kRSNAdi leyA anya legyAnA saMparkathI te rUpe pariName te lezyAgati (1116). 12. leyAnapAtagati te che ke jemAM je te lezyAne anusarIne bharaNa pachI jIvanI je te lesyA thAya (1117). 13. koIne nimitto--jema ke AcArya Adine uddezIne-gati te udizya pravibhaktagati che (1118). 14. prasthAna ane paryAvasthitine lakSIne caturabhaMgInI apekSAe puruSanI je gati te catu puruSa pravibhaktagati; jema ke cAra puruSo sAthe cAlyA ane sAthe ja sthira thayA; sAthe cAlyA paNa sthiratAmAM sAthe rahyA nahi; sAthe cAlyA nahi paNa sAthe sthira thayA; ane cAlyA paNa sAthe nahi ane sthira paNuM sAthe thayA nahi (1119). | 15. vakra gatinA cAra prakAra--ghaTanatA eTale laMgaDAtI gati; staMbhanatA eTale dhamaNa AdinuM stabdha thaI javuM, athavA sthira thAya tyAre potAnA zarIranA aMgenuM sthira thavuM te; &SaNatA eTale ke zarIranA aMgeno paraspara sleSa thavo te; patanatA eTale ke UbhA rahetAM ke cAlatAM paDI javuM te (1120). 16. paMkagati e che ke je kAdavamAM cAlatI vakhate hoya che te. 17. baMdhanavimecAnagati-phaLa pAkAM thaI baMdha chUTI javAthI je nimna gati thAya te (1121). A gatinA je sattara bheda batAvyA che te evA nathI ke je parasparane vyAvRtta karatA hoya, paNa gatinI je nAnA prakAranI vizeSatA dekhAya che te tarapha dhyAna deravA mATe A aneka bheda varNavyA che. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 sattaramuM "lezyA pada : vezyAnirUpaNa lezyAnuM nirUpaNa karanAra padanA cha uddeza che. udezomAM koI vyavasthita dhAraNe kamaniyamana thayuM hoya ema jaNAtuM nathI. prathama udezamAM to vaLI aneka dvAromAM eka vezyAdvAra hoI te prakaraNane vezyApadamAM saMdharavAmAM AvyuM hoya ema jaNAya che. A pada e spaSTa kare che ke Aya zyAmAcAye keTalAMka prakaraNe prastuta prajJApanAmAM paraMparAmAM je rIte cAlyAM AvatAM haze tema tene mAtra saMgraha ja karyo che. A vAtanI puSTi bhASApadathI paNa thAya che. SaTrakhaMDAgamamAM lezyA 14 mAgaNAsthAnamAM sthAna pAmI che, tethI tenI carcA aneka sthaLomAM maLe e svAbhAvika che. pu. 1, pR0 132, 386 Adi; 50 7, pR. 459 Adi; pu. 4, pR. 200 Adi vagere. prathama uddezamAM nAraka Adi 24 daMDake viSe AhAra, zarIra, zvAsocchavvAsa, kamara, varNa, vezyA, vedanA, kriyA ane Ayu-e badhuM viSama che te zA mATe, tenuM spaSTIkaraNa karyuM che (1124-1155). A uparathI keTalIka jANavA jevI bAbate e phalita thAya che ke nArakamAM jenuM zarIra moTuM tenA AhArAdi vadhAre ane jenuM nAnuM tenA AhArAdi thoDA (1124); je prathamanA janmelA hoya tenAM kama cheDAM ane je pachI janmelA hoya tenAM kama vadhAre (1125); pahelA janmelAnAM vaNuM ane leNyA vizuddhatara ane pachI janmelAnAM vaNa ane legyA avizuddha (1126-1127); saMjJIne mahAvedanA ane asIne a5ra (1128); samyagadaSTine kriyA ochI ane anyane vadhAre (1129); nArakanuM Ayu badhAnuM sarakhuM hotuM nathI (1130). 1. levicAra jena Agama ane karmasAhitya tathA jaina darzanagraMthamAM ane jetaramAM kevA prakArano che tenI vistRta mAhitI mATe juo, legyAkeSa saMpAdaka, mohanalAla bAMDiyA tathA zrIcaMda coraDiyA, kalakattA, 1966; lezyAque call 2441 H12 Yan Sehubring, Doctring of the Jajnas : p. 195. nArakonI saMjJI-asaMjJI evA bheda je ahIM karavAmAM AvyA che tethI sUcita thAya che ke A prakaraNa te zabdonI paribhASA nizcita thayA prave racAyela che. AthI ja AcArya malayagirine A zabdonI prastutamAM vyAkhyA karavAmAM ane vikalpa karavA paDyA che. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 * * * * ukta hakIkata viSe krame karI bhavanavAsI Adi 24 daMDakomAM vicAraNuM che (1131-44). A pachI salezya jIvone laI nArakAdi 24 daMDakamAM ukta AhAra Adi viSe sama-viSamatAnI carcA che. (1145-1155), ane tene aMte prathama uddeza samApta thAya che. bIja uddezamAM prathama leyAnA cha bheda (1156) jaNAvIne nArakAdi cAra gatinA jIvomAM kene keTalI leyA hoya, tenI carcA karI che (1157-1169), te A pramANe che.- kRSNa nIla kApata teja pama zukla 1. nAraka 2. tiryaMca ,, ,, ,, ,, ,, ,, ekendriya , pRthvI che, apU ekendriya vanaspati , teja , vAyu kIndriya gIndriya caturindriya paMcendriyatiyaca saMmami , garbhaja ,, tiryaMcaNuM 3. manuSya -saMbhUmi -garbhaja manuSyaNI. 4. deva * * * * * * * * * * * * * * 14 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRSNa 210 nIla kapata teja patra zukla devI x x x x x * : bhavanavAsA dara cha cha * * * ,, devI vANavyaMtara deva ,, , , , * , devI ,, ,, , , tiSa deva devI x x x , aumAnika deva 4 , devI x x x x x sUsa 1170 mAM lezyAnI apekSAe jIvonA alpabadutvane kama A pramANe che :1. zukalezyAvALA sauthI thoDA. 2. padmalezyAvALA tethI asaMkhyAtaguNuM. 3. te leyAvALA ,, , 4. alezya , anaMtaguNa 5. kApatalezyAvALA, : 6. nIlalezyAvALA ,, vizeSAdhika. 7. kRSNalezyAvALA , , 8. lezyAvALA ,, , paraMtu narakanA jIvomAM alpabadutvane kama A pramANe che (1171) : 1. kRSNalezyAvALA sauthI thoDA. 2. nIla ,, tethI asaMkhyAtaguNa. 3. kApita , , , AnuM kAraNa e che ke jema jema nIcenI naraka tema tema temAM janAranI saMkhyA ochI. AthI sAtamI narakamAM janAra kRSNalezyAvALAnI saMkhyA ochI hoya e svAbhAvika che. ' tiyamAM alpabadutvane krama vaLI nArakathI UlaTo che. te sAmAnya kamane (1170) anusare che. phera eTale ke temAM alezya nathI hotA. 3. AnA spaSTIkaraNa mATe TIkA jevI. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rA tiyomAM ekendriya Adine judo vicAra paNa karavAmAM Avyo che (11731180), temAM kyAMIka kyAMka saMkhyAnI dRSTie bheda paNa paDe che. lehyAnI apekSAe manuSyo ane devomAM paNa alpabahutvane vicAra che (1181-1187). paNa AmAM bhavanavAsI Adi cAre prakAranA devonuM lazyAnI apekSAe paraspara alpabadutva paNa vicArAyuM che e vizeSatA che (1188-1190) RddhinI apekSAe te te lezyAvALA jIvamAM tAstane vicAra paNa che. temAM spaSTa karavAmAM AvyuM che ke kRSNalezyAvALA AdithI uttarottara vezyAvALA mahardika hoya che. eTale ke zukalarayAvALA anya prakAranI vezyAvALA jIvo karatAM sarvAdhika traddhivALA hoya che (1191), ane pachI uddezane aMte cAreya gatimAM lerayAnI apekSAe jIvonI hinuM apabahutva vicArAyuM che (1192-1197). . aMtima sUtra che " maLati-jAvanagli rUDhI mALiyA " (1198) eTale ke gatinI apekSAe ahIM Rddhino vicAra karyo che tene badale prastutamAM 24 daMDakanA jIne laIne vezyAnI apekSAe RddhinuM alpAhutva kahevuM. A uparathI jaNAya che ke A vAcanAbheda prajJApanAnA pATha viSeno che. ethI e paNa siddha thAya che ke prajJApanAnA pustakanuM saMkalana thayuM tyAre A bAbatamAM vAcanA. bheda cAlu haze. tIjA uddeza (1199-1217) mAM te te janma ane mRtyu kALanI lazyA viSenI carcA (1199-1214) ane te te vezyAvALA jIvonA avadhijJAnanI viSayamaryAdA tathA te te vezyAvALA jIvane keTalAM jJAna hoya te paNa jaNAvyuM che (1215-17). cothA udezamAM eka leyAnuM anya lezyarUpe je pariNamana thAya che, te tathA tenA varNa-rasagaMdha-sparzanI vistRta carcA che (1219-1241). A carcAthI spaSTa thAya che ke legyA e chene nimitta thatA pugalanA pariNAmarUpa che. sUtra 1242mAM lezyAnA vividha rIte thatA pariNAmonI gaNanA che ane te pachI tenA pradeza (1243), avagAhanakSetra (1244), vagaNuM (1245), sthAna (1246) ane alpabahuta (1247-49)ne vicAra sthAnanI apekSAe dravya ane. pradezane laIne karavAmAM AvyuM che. pAMcamAM uddezanA prAraMbhamAM te cethA udezanA pariNAma prakaraNanI punarAvRtti che ane pachI te te leyAnuM anya leyAmAM pariNamana nathI thatuM evuM nirUpaNuM Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 che (1252-1255). AcArya malayagirinuM kahevuM che ke cethA udezamAM parigamanane je svIkAra che te tiryaMca ane manuSyanI apekSAe samajavAnuM che ane prastutamAM pariNamanane asvIkAra che te deva-nAranI apekSAe samajavAnuM che, (prajJA TI. patra 371). sUtra 1252-55 viSe AcArya malayagiri je beMdhe che te dhyAnamAM levA jevuM che. "amUni ca sUtrANi sAkSAt pustakeSu na dRzyante kevalamarthataH pratipattavyAni, tatho mUTA na thAyathAnA"-praza0 Tal, vatra, rU 72.. chaThThA uddezamAM nAnA kSetramAM rahetA manuSya ane manuSyaNInI legyAno vicAra che (1256-1257). ane pachI janaka ane jananInI vezyA je hoya te ja janyanI legyA paNa hovI joIe-evo niyama nathI, e bAbatanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. janya-janaka ane janya-jananInI sama ane viSama lezyA saMbhavI zake che e phalita karavAmAM AvyuM che (1258). prastuta prajJApanAnuM zyAsaMbaMdhI prakaraNa ATaluM vistRta chatAM temAM, te te lezyAvALA jIvonA adhyavasAye kevA hoya te carcA je anya granthomAM vistArathI jovA maLe che tene tathA lazyAnA dravya-bhAva-evA be bhedonI carcA je anyatra che. tene sadaMtara abhAva che te prastuta prajJApanAnA saMkalananI prAcIna tarapha izAre. karI jAya che te noMdhavuM joIe. aDhAramuM kAyasthiti pada prastuta padamAM 'kAyamAM samAviSTa thatA jIva ane ajIva banenI sthitine eTale ke te te paryAyarUpe rahevAnA kALane vicAra che. cothA "sthiti' padamAM ane A kAyasthiti padamAM vicAraNAne je bheda che te prathama samajI levo jarUrI che. "sthiti padamAM 24 daMDake mAM jIvanI bhavasthiti eTale ke eka bhavanA Ayune vicAra che, tyAre A aDhAramA padamAM eka jIva marIne satata pAchA tenA te ja bhavamAM janme che tevA samagra bhavonI paraMparAnI kALamaryAdA keTalI athavA te samagra mAM bhogavela Ayuno saravALo keTale hoI zake tene 4. uttarAdhyayana, a0 34, 21-3ra. 5 bhagavatI,zataka 12, udeza 5, sU0 450, patra pa7ra. 1. "ya ruThTha paryAyaH varidyate-prajJA 0 TIkA, patra 375, Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rA vicAra che. vaLI sthiti' padamAM mAtra jIvAnA AyunA ja vicAra che, jyAre prastutamAM dharmAstikAya Adi achadravyo, je 'kAya' tarIke oLakhAya che, temanA te rUpe rahevAnA kALanA paNa vicAra karavAmAM AvyA che. SaTsa DAgamamAM 'sthiti' vicAraNA eka ane nAnA jIvanI apekSAe karavAmAM AvI che ane te paNa gati Adi 14 mA NAsthAnAne lai ne ane 14 guNasthAnAnI apekSAe. prastuta 'krAyasthiti'nA jevI ja vicAraNA paNa khMDAgamamAM tenI upara jaNAvelI AgavI rIte ja che. juA SaTrUkhaDAgamagana 'kAlAnugama' prakaraNa, pustaka 4, pR0 313, 357 ane pustaka 7, pR 114, 462. prastutamAM te EMDAgamagata 14 mAgaNuAsthAnAne khale bAvIza 'pado' vaDe kAyasthitine vicAra karavAmAM Avye che. e bAvIza 'pado' ane tenA jevAM anyatra nirdiSTa aneka drArAne AdhAre ''DAgamamAM 14 dvArAnI sakhyA svIkAravAmAM AvI che, te A pramANe che: prajJApanA 1. 1 2. gati 3. Indriya 4. kAya 5. yega 6. veda 7. kAya 8. lezyA 9. samyakatva 1. jJAna 11. na 12. saMyuta 13. upayega 14. AhAra 15. bhASa SaTkhaMDAgama 1. gati ra. indriya 3. kAya 4. yoga 5. veda 6. kyAya 10. lezyA 12. sabhyatva 7. jJAna 9. na 8. saMyama 14. AhAraka Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 16. parita 17. paryApta 18. sUkSma 19. saMsI 13. saMjJA 20. bhava (siddhi) 11. bhavya. 21. asti (kAya). 22. carima " - prastutamAM eka bAbata spaSTa karavI joIe ke nAraka marIne nAraka thata nathI ane deva karIne deva thato nathI eTale te bannenI sthiti bhavasthiti-eka - bhavanI AyumaryAdA (juo zuM "sthiti pada) ane "kAyasthitimAM kAMI bheda paDato nathI. tiryaMca ane manuSyamAM bhavasthiti ane kAyasthitimAM bheda paDe che. eTale jijJAsue cethA pada ane prastutanI tulanA karI levI joIe. 22 dvAramAM prathama kAra che "jIva'. jIvanuM astitva sarva kALamAM che (1260) ema jaNAvyuM che, eTale ke jIva anAdikALathI che; te chavarUpe kyAreya utpanna thayA nathI ane jIvarUpe kadI naSTa paNa thaze nahi-evo siddhAnta AthI phalita thAya che. TIkAkAre "prANadhAraNuM" evI vyAkhyA jIvananI karI che ane prANanI vyAkhyAmAM kahyuM che ke dravya-indriyadi ane bhAva-jJAnAdi e bane prakAranA prANu che. bhAvaprANamAM jJAnane samAveza thato hoI siddhone paNa chomAM ja samAveza che. kAlane vicAra be prakAre mULamAM jovA maLe che (1262-1286 Adi), tene khulAse TIkAkAre karyo che ke kAlane kAla daSTie ane kSetra daSTie vicAra karyo che. sArAMza e che ke 'anaMta saMkhyA anaMta prakAranI hoI kAlanA samayanI saMkhyAnI tulanA AkAzapradezanI saMkhyA sAthe karavAthI saMkhyAnuM tAratamya samajAI jAya che.* TIkAkAre tiryaMca nimAM nirdiSTa kAyasthiti (1262) viSe spaSTIkaraNa 2. saMripaMcendriya tiryaMca ane manuSyanA paNa utkRSTa ATha bhava ja satata thAya , che.--prajJA TIkA, patra 376. 3. prajJA TIkA, patra 375. 4. prajJA TIkA, paga 375. Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rA5 karyuM che ke A sthiti vanaspatinI apekSAe samajavAnI che. zeSa tiryaMcamAM ATalI sthiti hotI nathI. , devInI kAyasthiti (1264) viSe paNa TIkAkAre jaNAvyuM che ke A sthiti IzAnanI devInI apekSAe samajavAnI che. tinI kAyasthitimAM je utkRSTa sthiti (1268) jaNAvI che te devakurumAM thanAra tiyacanI apekSAe samajavAnI che (prajJA TIkA, paga 377). ndriyanI kAyasthiti, saMkhyAtakALa" kahI che (1273). tenuM spaSTIkaraNa e che ke te "joyani varSasadaLa' samajavI (prajJA TIkA, patra 378). sUtra 1277mAM aparyAptane ulekha che tenuM spaSTIkaraNa e che ke prastutamAM labdhi ane karaNabanne prakAranA aparyApta samajavA (prajJA TIkA, patra 378). sUga 1279mAM ane bIjA sUtromAM paNa paryApta zabdathI labdhiparyApta samajavA (prajJA TIkA. patra 378). kAyadvAra (1285-1320)mAM kAya zabda zarIranA arthamAM levAne che ane sUA 1285mAM "kAya' zabdathI kAmaNa ane tejasa e be ja zarIranA arthamAM kAyazabda prayukta che ema samajavuM (prajJA TIkA, paga 379). sUtra 1288mAM vanaspatinI kAyasthiti "zanA variyA' jaNAvI che, to tene artha e thAya ke koI paNa vanaspati chava anAdi kALathI vanaspati. rUpe rahI zake nahi; teNe vanaspati sivAyane paNa bhava karyo he joIe. paraMtu A bhrama dUra karavA mATe vanaspatinA vyavahArarAzi ane avyavahArarAzi evA be bheda batAvyA ane nigada jIvonuM svarUpa varNavyuM. A AkhI rasaprada carcA marudevIne jIva anAdikALathI vanaspatimAM hato evI ane enA jevI bIjI ghaTanAonI puSTimAM karavAmAM AvI che (prajJA TIkA, patra 379 tathA patra 385). A sUtra 1305mAM pRthvIkAya AdinA bAdarasAmAnya sUtramAM kahyuM che ke temanI kAyasthiti asaMkhyAta utsapiNI eTale kALa che ane tenuM kSetra sAthe samIkaraNa karatAM jaNAvyuM che ke aMgulane asaMkhyAtame bhAga. eTale saheje prazna thAya ke aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM jeTalA AkAza pradeza hoya teTalA ja samaya 5. ejana, paga 375. 6. ejana, parA 376. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 asaMkhyAta utsarpiNInA kevI rIte thAya? AnuM spaSTIkaraNa e che ke kALa karatAM kSetra sUkSma che tethI e zakya bane che (prajJA TIkA, paga 382). sendriya jIvA (1271), sakAya jIvA (1285), sannegI jIvA (1321), saveda jIvA (1326) AdinA bhedomAM anAdi anata jIvA evA paNu eka bheda gaNavAmAM AvyA che, te sUcave che ke jIveAmAM keTalAka jIvA abhavya paNa che, je kadI mukta thavAMnA nathI. yeAgadvAra (1321-25) mAM dhyAna devA jevI vAta e che ke maneyAga ane vacanayoganA jadhanya kALa eka samaya jeTalA kahyo che ane utkRSTa kALa antasu'dUta' jeTalA darzAvyA che; A uparathI ema siddha thAya che ke satata vacanayoganI ane maneyAganI eTale ke dhyAnanI utkRSTa mAtrA antamuta ja saMbhave tyAra pachI vacanayeAga ke maneyAga uparata thaI jAya che, evA vanA svabhAva che. kALa sUkSma heAvAthI e uparita jANamAM AvatI nathI ema spaSTIkaraNa TIkAkAre karyu che (prattA TIkA, patra 382). vedavicAraNAmAM vedanA kALa viSe pAMca matabhedonA ullekha gautama ane bhagavAnanA savAdarUpe mULa sUtramAM (1327) che. te pAMce mAnu` spaSTIkaraNa AcA malayagirie kayu tA che, paraMtu emAM kayA mata samIcIna che ane bhagavAna ane gautamanA saMvAdamAM AvuM kema bane ?-e bAbatamAM TIkAkAre je kahyuM che te A che-- "amISAM ca paJcAnAmAdezAnAmanyatamAdesamamIcInatA nirNayo'tizayajJAnibhiH sarvotkRSTazrutalabdhisampannairvyAkartuM zakyate / te ca bhagavadAryazyAmapratipattau nAsIran / kevalaM tatkAlApekSayA ye pUrva- pUrvatamAH sUrayaH tattatkAla bhAvigranthapaurvAparyaparyAlocanayA yathAsvamati strIvedasya sthitiM prarUpitavantasteSAM sarveSAmapi prAvacanikasUrINAM matAni bhagavAnAryazyAma upadiSTavAn / te ca prAvacanikasUrayaH svamatena sUtra paThanto gautamapraznabhagavannirvacanarUpatayA paThanti / tatastadavasthAnyeva sUtrANi likhatAgotamA ! ityuktam | anyathA bhagavati gautamAya nideSThari na saMzayakathana supapadyate, bhagavataH sklsNshyaatiitvAta -prasA0 TInga, putra 28. SaTkaMDAgamamAM A bAbatamAM eka ja mata ApavAmAM AvyeA che; tyAM - matabhedonI carcA nathI. samyakatvadAra (1343-45)mAM TIkAkAre samyagdaSTi ane sa myumithyAda STinI vyAkhyA A pramANe karI che : jinabhagavAna praNIta vAdi samagra tattva viSe Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 aviparyasta daSTi jene hoya te samyagdaSTi; bhagavAna praNeta tattvanI bAbatamAM jene jarA paNa vipratipatti hoya te mithyAdaSTi; ane jene te bAbatamAM samyazraddhA paNa na hoya ane te bAbatamAM vipratipatti paNa na hoya te samyagnadhyAdaSTi che. zatakaNine AdhAre cekhA AdithI ajANyA mANasane jema te pratye ruci ke aruci e bemAMthI ekeya nathI tema A samyamithyAdaSTine jinapraNIta padArthonI bAbatamAM ruci paNa nathI tema ja aruci paNa nathI. prajJA TIkA, patra 388. TIkAkAre avadhidarzanA (13pa6)nA kALanA prasaMge virbhAgajJAnIne avadhidarzana hevA na hovA viSenA sUtrakAra ane kAmacazvikanA matabhedanI carcA AcArya jinabhadrane anusarI karI che (prajJA TI., 50 391). upayogadvAra (1362-63) prasaMge sUtrakAre jaghanya ane utkRSTa kALa antamhUta jaNuM che te bAbatamAM TIkAkAre spaSTIkaraNa karyuM che ke A kALa saMsArI jIvanI apekSAne che, paraMtu kevaLIne eka samayane upayogI hoya che te ahIM vivakSita nathI (prajJA TIkA, patra 392). kharI vAta evI che ke kevaLIne jJAna-darzane paga krame hoya che ke yugapa e carcA jyArathI zarU thaI tyAra pahelAMnI A sUtranI racanA che. eTale temAM pachIthI e bAbatamAM je spaSTIkaraNa thayuM te A sUtramAM vivakSita havAno saMbhava ja nathI. AvI aneka vivakSAo AcArya malayagirie pitAnI TIkAmAM spaSTa karI che, te mATe jijJAsue TIkAmAM joI levuM. ahIM te mAtra keTalAka nAmanA Apyo che, te e sUcavavA ke vicAraNA jema AgaLa vadhatI jAya che tema vicAramAM vyavasthA AvatI jAya che. * 19muM "samyakatva pada: samyakatva viSe AmAM chava sAmAnya, siddha ane 24 daMDakamAM chavamAM samyagdaSTi, mithyAdRSTi ane samyagamithyAdaSTinI vicAraNuM che (1399-1405) te A pramANe sabhyaga mithyA samayamizyA 1. narakanA che 2-11. bhavanapati Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * * * * * * * * * * * 12. pRthvIkAya. : 13. akAya. 14. teja:kAya 15. vAyukAya 16. vanaspatikAya 17. ThIndriya 18. zrIndriya 19. caturindriya 20. pacedriyatiyaca 21. manuSya 22. vANavyaMtara 23. jyotiSka 24. vaimAnika - siddha * AnA uparathI ema phalita thAya che samyagamithyAdaSTi mAtra paMcendriya ja hoya che, ane ekendriya miAdaSTi ja hoya che. dvi-IndriyathI mAMDI caturindriya sudhImAM samyamithyAdaSTi hetA nathI. vakhaMDAgamamAM saMsI ane asaMjJI paMcendriya evA bheda pADIne asaMjJI paMcendriyane mAtra mithyAdaSTi ja kahyA che.--SakhasaMDAgama, pustaka 1, pR. 258, 261, A vicAraNuM kevI rIte AgaLa vadhI te sUcave che. khaMDAgamamAM jIvo samyakatva utpanna kare te kayA kAraNe tenI carcA paNa che.-pustaka 6, pR. 418-437. pachI mRtyu vakhate te bAbatamAM paristhiti kevI hoya tenuM varNana che. -pR0 437. vIsamuM antakriyApada bhavane aMta karanAra kriyA te aMtakriyA. e kriyAthI be pariNAma Ave; na bhava athavA mokSa. eTale antakriyA zabda ahIM mekSa ane maraNa e bane arthamAM vaparAya che. e aMtakriyAne vicAra vIze daMDakanA jIvamAM daza ThAre vaDe karavAmAM Avyo :- 1. nArakAdi che aMtakriyA (mekSa) kare che ? Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 2. nArakAdi che anantara bhavamAM ke vyavadhAnathI antakriyA (mekSa) kare che ? 3. nArakAdi che anantara bhavamAM antakiyA (mokSa) kare te ekasamayamAM keTalA kare ? 4. nArakAdi che uvRtta thaI (marIne) kaI yonimAM jAya ? 5. nArakAdi jo marIne tIrthaMkara thaI zake ? ke. , ,, ,, cakravatI thaI zake? che. , , , baLadeva thaI zake? 8. * >> , vAsudeva thaI zake ? 9. , , mAMDalika , ? 10. " , , ratna che ? A kArane AdhAre kahI zakAya ke antakriyA zabda be arthamAM vaparAya che. prathama traNa dhAremAM anakriyA eTale mekSanI carcA che, ane pachInAM dhArane saMbaMdha paNa antakriyA sAthe che, paNa tyAM teno artha maraNa laIe te ghaTe. uparAMta, A dvAramAM antakriyAne arthe mokSa paNa ghaTe, kAraNa ke te dvAromAM te te enimAM uThanA Adi karanArane mekSa saMbhave ke nahi evo prazna paNa upasthita karyo che. prathama ThArane sAra e che ke mAtra manuSyo ja mokSa pAmI zake che, ane te paNa badhA ja nahi-(1408 [3]). jIvanA nArakAdi aneka paryAye thAya che eTale nAraka Adi paryAyamAM rahela chava manuSyabhavamAM jaI mukta thaI zakato hoI nArakAdi viSe paNa ema te kahI zakAya ke keI nArakAdi mukta thAya che ane kaI nathI thatA (1407 [2]). bIjA dvAramAM e vicAraNuM che ke nArakAdi jevo anantarAgata ke paraMparAgata thaIne aMtakriyA kare che? eTale ke nArakAdi bhavamAMthI marIne vyavadhAna vinA ja manuSyabhavamAM AvIne mokSa pAme che ke nArakAdi pachInA eka ke aneka bhavo karI pachI manuSyabhavamAM mukti pAme che? Ane uttara e che ke prathama cAra narakamAMthI AvanAramAM banne prakAra saMbhave che. paraMtu pachInA traNa narakomAMthI AvanAra mAtra paraMparAgata hoya te (eka karatAM vadhu bhava kare to) ja aMtakriyA kare arthAt mokSa pAme. badhA ja bhavanapati, pRthvI, aplAya ane vanaspatimAMthI AvanAramAM bane prakAra saMbhave che. teja, vAyu, di-indriya, trIndriya, caturidriya mAMthI AvanAramAM Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra0 je mAtra paraMparAgata hoya temAM ane zeSa jIvanamAM banne prakAra saMbhave che (1410-13). - AcArya malayagirie spaSTIkaraNa karyuM che ke, teja ane vAyu marIne manuSya thatA ja nathI mATe ane dvi-IndriyAdine evo svabhAva che mATe anantarAgatanI antakriyA temane nathI (pR. 397) hatI. anantarAgata vize tIjA dvAramAM prazna che ke eka samayamAM teo keTalI saMkhyAmAM antakriyA kare ? (1414-16). - anantarAgata jaghanya saMkhyA utkRSTa saMkhyA nAraka 1, 2, 3 , 1-3 4 bhavanapati de , devIo pRthvI, apa vanaspati paMcendriya tiryaMca , , strI manuSya - 2 8 - ra : 8 8 8 + 4 8 2 8 >> strI dd y dd vANuvyaMtara , vyaMtarI ttiSka deva , devI vaimAnika deva , devI cothA udvatAramAM jIva marIne kyAM jaI zake tene vicAra che. prajJApanAmAM A prakaraNamAM uddhata zabda badhI gatimAM thatA maraNane mATe prayukta che. paraMtu khaMDAgamamAM tene sthAne utta, kAlagata ane zruta evA traNa zabdone prayoga che, naraka bhavanavAsI, vanavyaMtara ane jyotiSka gatimAMthI marIne janAra 1. sUtra 1410-13mAM je anantarAgata antakriyA kare che. temane viSe ja A vicAraNuM che. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mATe "utta, tiryaMca ane manuSyagatimAMthI marIne janAra mATe kAlagata" zabdane ane vaimAnikamAMthI anyatra janAra mATe "cuta" zabda prayoga dekhAya che. bharIne te te sthAne gayA pachI te chava krame karI dhamanuM zravaNa, bodha, zraddhA, mati-zrutajJAna, vratagrahaNa, avadhijJAna, aNagAratva, mana:paryAyajJAna, kevaLajJAna ane siddhi A badhAMmAMthI zuM zuM prApta karI zake che tenI paNa carcA karavAmAM AvI che. pakhaMDAgamamAM ukta bAbata uparAMta anya bAbatone-jevI. ke tIrthaMkarapada, cakravatI pada Adine-paNa samAveza karI levAmAM AvyuM che.' paraMtu prajJApanAmAM tIrthakara Adi padonI vicAraNuM judAM dvAra vaDe karavAmAM AvI che, te prajJApanAnI vicAraNAnuM muLa jUnuM hoya ema sUcavI jAya che, ane pakhaMDAgamamAM te vadhAre vyavasthita che. vaLI, eka bAbata neMdhavA jevI e che ke prajJApanAnA prastuta dvAramAM mAMDalika (dvAra 9 muM) ane ratna (dazamuM dvAra) e pade adhika che, jene abhAva pakhaMDAgamanA prastuta prakaraNamAM che. - khaMDAgamamAM je padanI prApti gaNAvI che tenI gaNatarIne krama A pramANe che : Abhinibodhika, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryAyajJAna, kevaLajJAna, samyagUmithyAtva, samyakatva, saMyamasaMyama, saMyama, baladevatva, vAsudevatva, cakravatitva, tIrthakaratva, nirvANa. (pustaka che, pR. 494) A sUcita kare che ke A krama prAptino nathI, paNa jJAna-darzanacAritra ane anya viziSTa pado-e krame parigaNanA che. marI kayAM jaI zake marIne navA janmamAM dharmazravaNadine saMbhava nAraka piceyi tiryaMca dezasaMyamI ane avadhijJAna manuSya 2. vakhaMDAgama, pu6, pR. 477 mAMne vizeSArtha. 3. tulanA mATe uttarA. a29 muM jovuM temAM saMvegathI mAMDI 73 pado che. tathA juo sthAnAMga-samavAyAMga, pR. 3-8. 4. pustaka 6, pR. 484-502. 5. juo prastuta vIzamA padanA pAMcamAMthI dazamA sudhInAM dvArA. cothA uttadvArA sAra A pramANe che (1417-43) : 6. mULamAM "sI4 vA vaya vA guNa vA veramaLa va va va vA sovekiM " (1420 []) mAM e pATha che. 142 0 [8] aNagAranI vAta che tethI A dezasaMyamI gaNavA joIe. zIlAditI vyAkhyA mATe juo TIkA (patra 399). mAkSa Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadhijJAna { bhavanapati, rarara pRthvI, apa, vanaspati bhavanapati Depacedriyatiyaca nATaka jema manuSya nAraka jema ||pRthvI, apa, teja, vAyo. pRthvI, apa, vanaspati dhi-tricaturindriya paceMdriyatiryaMca nAraka jema nAraka jema teja, vAyu pRthvI yAvata caturindriya 4 1pa cejiyatica dharmazravaNa diyi, trIndriya, pRthvI yAvata paMcendriyatiyaca pRthvI jema -caturindriya manuSya mana:paryAya nAraka samyayatva paMcediyatiyaca eka yAvat caturindriya pRthvInI jema paMcedriyatiryaMca manuSya nAraka jema (vANuvyaMtara jyotiSTha vimAnika manuSya upara pramANe vANuvyaMtara tiSka vaimAnika bhavanapati jema naraka jema - pAMcamA tIrthaMkaradvAramAM nArakAdi marIne anantara (manuSyabhavamAM) tIrthaMkarapada pAmI zake ke nahi tenI vicAraNuM che. sAthe ja tIrthaMkarapada na pAmI zake to vikAsakramamAM zuM pAmI zake tene paNa nirdeza jovA maLe che. tene sAra A pramANe che (1444-1458) : | manuSyane anantara pUrvabhava. manuSyamAM zene saMbhava ? ratnaprabhA yAvata vAlukAprabhA tIrthakarapada 5kaprabhA mokSa dhUmaprabhAta tamAM . viratAvirati ke sAtamI naraka samyaphavA bhavanapati ' mokSa che. prastuta mAM prApanApadanI tIrthaMkara Adi saMpadA vinA kepTaka mATe juo, yaMtrapUrvaka karmAdavicAra, pR. 118 virati virati Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthvI, apa tejavAyu vanaspati dvi-tri-caturindriya pacendriyatiye ca manuSya vAvya tara jyAtiSTha vaimAnika 223 sAkSa tItha' `karapada A uparathI jaNAya che ke mAtra nArakI ane vaimAnikamAMthI marI manuSya canAra ja tIkara pada pAmI zake che. meAkSa dharma zravaNa meAkSa mana:paryAya cakravatI padane yAgya prathama naraka ane devAmAMthI anantara manuSyabhavamAM janma lenAra che, anya nahi (1459-63). te ja pramANe khaladevapada viSe che. para Mtu emAM vizeSatA e ke zakarAprabhAmAMthI paNa janma lenAra A padanI yeAgyatA dharAve e (1464). vAsudevapada viSe paNa baLadeva jema ja che, paraMtu emAM vizeSatA e ke vaimAnikomAMnA anuttarApapAtikamAM janma lenAra vAsudevapada pAmatA nathI (1465). mAMDalikapada mAtra sAtamI naraka, teja ane vAyumAMthI janma lenAra pAmatA nathI (1466). dazamA ratnadvAramAMnI hakIkatanA sAra A pramANe che (1467-69)~~~ senApati, gAthApati, vadha`ki, purAhita ane strIratnapada mATe sAtamI, naraka, teja, vAyu ane anuttaramAMthI AvanAra ayeAgya che. azva ane hastiratnapada mATe narakathI mAMDI sahasrAra devalAka sudhInA yAgya che. ane cakra, chatra, ca, daMDa, asi, maNi, kAkiNI--A badhAM ratnA mATe asurakumArathI mAMDIne IzAna devaleAkamAMthI AvanAra caiAgya che. ratnaddArane aMte anya khAtA vize carcA che, jenA ratna sAthe zu' sabaMdha che tenuM spaSTIkaraNa TIkAkAra karatA nathI. AmAM nIcenI vyaktie devale kamAM kayAM jAya tenI carcA che (1470) : 1. asaMyuta bhavyadravyadeva bhavanavAsIthI mAMDI greveyaka. 8. A zabdane zu' atha karavA temAM vivAda che. koIne mate samyagdaSTi thAya che. paraMtu AcAya` malayagiri e ane nathI ane tenA atha mithyAdaSTi chatAM zramaNa vezamAM rahI carcAnuM pAlana karanAra bhavya ke abhanya jIvA Ave Ape TI, patra 44. enA atha mAnya karatAM zramAnI che.--prajJA Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. sayamanA avirAdhaka 3. sayamano virAdhaka 4. saMyamAsayama (dezavirati)ne avirAdhaka 5. samAsayamanI virAdhaka 6. asanI (akAmanirjarAvALA) 7. tApasa 8. kAndapika 10 9. caka-parivAja1 1 10. kilmiSika 12 11. tiyeMca (dezavirata) 324 saudhamathI mAMDI sarvothasiddhi bhavanavAsIthI mAMDI saudhama' sudhI. saudhama thI acyuta. lavanavAsIthI jyAtiSka. bhavanasAthInI vANutara. bhavanavAsIthI jyeAtika. bhavanavAsIthI saudhama. bhavanavAsIthI brahmalIka saudharmAMthI lAMtaka bhavanavAsIthI sahasrArakapa, 9. je mAtra pAMDAM vagere upara jIve che, tevA tapasvI, tAtparya ke je jainasa'mata rIte tapasyA nathI karatA. bhAratamAM tapAseAnI para parA bahu jUnI che. jaina paribhASAmAM tenI saMjJA bAlatapasvI che; jyAre jaina samata tapasyA karanAra patitapasvI kahevAya. sa`prathama tApasanA ullekha bRhadAraNyakamAM 4.3.22 mAM che. juo, vaidika inDekasa, 10. saMyama chatAM je hAsyajanaka vacana ke ceSTA dvArA anyane hasAve te kAMdaSTika, evuM lakSaNu bRhatkapabhASya gA0 1294-1301mAM che, jenu avataraNu AcAya . malayagirie prajJA TI. patra 405mAM karyu che. 11. TIkAkAre caraka evA parivrAjaka athavA caraka ane parivrAjaka evA atha karyA che. prathamamAM gidaDI arzI che, ane khIjAmAM caraka eTale kATaka kacchATA mArIne rahenAra, ane paritrAjaka eTale sAMkhya parivrAjaka eve atha karyAM che. 12. jJAna, kevaLI, dharmAcAryAM ane sarva sAdhunA nirdeka ane mAyI te kilbiSika kahevAya che. tenuM lakSaNa vyUhapabhASyamAM (gA0 1302-1307) che, jenu avataraNa prajJA TIkAmAM AcArya malayagiri kare che. jJAnanI niMdAprasa Mge bRhatkalpabhASyanI TIkAmAM jaNAvyu` che ke sUrya'prApti Adi jyAtiSazAstra ane yoniprAmRta jevA graMthAnI mekSAthIne zu` jarUra che ? Ama kahenAra jJAnAva`vAdI che (gA0 1303nI TIkA). Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 12. AjIvaka3 13. Abhiyogika14 14. svaliMga paNa navyApanna (nidbhava) "" "" 15 acyuta. prastuta carcAne AdhAre je keTalAMka matavyo phalita thAya che te A che : aMdaranI ceAgyatA vinA paNa bAhyAcaraNu zuddha hoya te jIva traiveyaka sudhI devalAkamAM jAya che. tethI chevaTe jaina liMga dhAraNa karavAnu paNa mahattva che te bAbata naM. 1 ane 14 thI phalita thAya che. AMtarika yeAgyatApUrvaka samayanuM yathA pAlana kare tA sarvArthasiddhi, je vaimAnika devAmAM sarvocca pada che, te pAme. "" traiveyaka A padane a Mte vaLI bIjI paNa carcA karavAmAM AvI che (1471-73); te che asaMjJInA AyunI. AmAM asanI avasthAmAM nAraka ane devAyunA je khadha thAya che tenI tathA te bAMdhanAranA alpabahutvanI carcA che. 21mu' avagAhanAsasthAna pada : zarIranu` saMsthAna ane avagAhanA A pa6mAM jIvAnAM zarIra viSe nIcenI bAbate vicArAI che : 1. zarIranA bheda. ra. saMsthAna-AkRti. 3. pramANu-zarIranuM mApa. 4. zarIranirmANa mATe pudgalAnu yayana. 5. jvamAM ekasAthe kyAM karyAM zarIra DhAya ? 6. zarIranAM dravya ane pradezAnuM apabahutva. 7. avagAhanAnuM alpAhutva. 13. gozAlakanA anuyAyI. 14. vidyAmaMdi vaDe vazIkarAdi karanAra. tenuM vivaraNu bRhatkalpabhASya (gA 1308-1314)mAM che. tenuM ja avataraNa prajJA TI. mAM AcAya malayagirie kayu' che. AvuM kRtya jo potAnA gaurava mATe kare te doSAvaha che, anyathA nahi----bRhatkapabhASya, gA0 1314, 1. A pUrve pa6 12muM zarIrapada AvI gayuM che tathA 16muM prayoga pada paNa zarIranA prayoganI carcA kare che. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 AmAMnA naM. 1, 2 ane 3 nI vicAraNe zarIranA te te bhedonA varNana prasaMge ja karavAmAM AvI che. ane e vicAraNA pUrI thaye kramaza: naM. 4 thI 7 dhAre levAmAM AvyAM che. e zarIra viSenI vicAraNAnI be kamika bhUmikA sUcave che. gati Adi aneka dvArA vaDe jIvanI vicAraNuM pUrvakALamAM thatI (prajJApanA, pada 3 ane 18); ane jIvanA gati Adi pariNAmono vicAra thato (prajJApanA, pada 13): paraMtu te gati Adi dvAromAM zarIradvAra nathI SaTrakhaMDAgamamAM paNa sarvaprathama zarIravicAraNuM prakRtisamutkIrtana nAmanI cUlikAmAM Ave che. juo pra. 6, pR. 50. nAmakarmanI prakRtimAM gati ane jAti pachI zarIra saMbaMdhI aneka prakRtine sthAna maLyuM che. prathama vidhi dvAramAM zarIranA pAMca bheda-audArika, vaikriya, AhAraka, tejasa, kArmaNa (1474)-pachI kramazaH audArika Adi zarIranA bhedo vagerenI carcA che. temAM dArika zarIranA bhedonI gaNanAmAM ekendriyathI mAMDI paMcendriyamAM manuSya sudhInA jeTalA jIvabheda-prabhedo teTalA ja bheda audArika zarIranA gaNuvyA che (1476-87). audArika zarIranuM saMsthAna AkRti paNa eTalA ja chavabhedanI vicArAI che, temAM pRthvIne masuranI dALa jevo, aplAyano stikabindu (sthira jalabindu) jevo, tejasUkAyane sUcIkalApa (sonA samUha) jevo, vAyukAyane patAkA je, vanaspatine nAnA prakArano AkAra che. dIndriyathI caturindriya jIvonuM huMDasaMsthAna, ane saMmUrNima sivAyanA bAkInA audArika zarIravALA paMcendriyone chaye prakAranAM saMsthAne hoya che. samUcchimane huMDasaMsthAna che (1488-1501). cha saMsthAno A che--4 1. samacaturastra, 2. nyodhaparimaMDala, 3. sAdipa 4. vAmana, 5. kuja. ja 2. e bheda mATe prajJApanA pada prathama jovuM. 3. "tigujAre je vivu punaritA vAtAtinA vilita:" TIkA. 50 411. 4. ahIM mULamAM cha gaNAvyA nathI, jAva' zabda prayoga che, eTale prathama ane aMtimanAM nAma che, -14hyu "paNa sU0 16948] (pada 23) mAM chaye saMsthAnanAM nAma ApelAM che. 5. pAThAntara-sAcI. ' Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 audArikAdi zarIranA pramANanA arthAt UMcAInA vicAra paNa ekendrinyAdi jIvAnI apekSAe karavAmAM AvyA che (1502-13). ', ' audyArikanI jema ja vaikriya zarIra viSe paNa ukta bAbatAne vicAra che, temAM bAdara paryApta vAyu ane paMcendriya tiya cAmAM sakhyAtavarSAyuvALA paryApta -gajone te zarIra hAya che ane paryApta manuSyamAM paNa te ja niyama che, paNa ka bhUminA manuSyane ja che. ane badhA ja devAmAM vaikriya zarIra hAya che. (1514-20), te jaNAvIne vaikriyanI AkRti-saMsthAna (1521-26) nuM varNa na karyuM che. te prasaMge bhavadhAraNIya ane uttaravaikriya zarIra-e bannene lakSamAM lIdhAM che. janma sAthe maLe che te bhavadhAraNIya ane anya AkRtinuM nirmAN karavuM te uttaravaikriya che, e ja pramANe pramANa-UMcAI athavA avagAhanAnI vicAraNA prasaMge paNa e banne prakAranAM zarIrA lakSamAM lIdhAM che (1527-32). AhAraka zarIra eka ja prakAranuM che ane te kama bhUminA RddhivALA saMyamI paNa pramatta manuSyane ja hAtha che (1533). te samacaturasra saMsthAnavALu (1524) ane jadhanya dezathI nyUna ratnI-hAtha ane utkRSTathI sapUrNa ratnI pramANa che (1535.) tejasa zarIra ekendriyathI mAMDI pacendriya sudhInA sakala jIvAne hAya che, tethI tenA jIvabhedo jeTalA ja bheda thAya (1536-39). taijasa zarIranuM saMsthAna varNavIne (1540-48) tenA pramANanI carcA (1545-51) karavAmAM AvI che. ane tejasanI jema ja kANu viSe paNa samajI levAnI bhalAmaNa karI che (1552). tejasa-kA NanI avagAhanAmAM khAsa karI mAraNAntika samuddhAtane lakSamAM laIne vicAra che. kAraNa ke te sivAyanA prasaMge tA tenI avagAhanA jIvanA audArika ke vaikriya zarIravI avagAhanAnI samAna ja heAya che. maraNu vakhate je jIvane marIne jyAM javAnuM hoya che, tyAM sudhInI avagAhanA kahevAmAM AvI che. zarIranA nirmANa mATe pudgalAnuM cayana sAmAnya rIte ye dizAethI thAya che. te ja pramANe upacaya (vadhAre pramANamAM grahaNa) ye dizAethI thAya che ane apacaya (pudgalAne zarIramAMthI hrAsa) paNa ye dizAmAM thAya che (1553-18). 6. kAma granthikAne mate apramattane paNa hAya che--prajJA. TI. 464. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekasAthe eka jIvamAM audArikAdi keTalAM zarIra saMbhave tene vicAra saMcAgadAra (1559-1564) mAM karavAMmAM AvyA che. tene sAra A pramANe che1. audArika sAthe saMbhave. vaikriya, AhAraka, tejasa ane kANuM. vaikriya audArika, taijasa, kANuM. 2. sAthe sAthe 3. AhAraka 4. taijasa 5. kANa sAthe sAthe "" ,, 228 59 audArika, vaijasa, kANuM. audArika, vaikriya, AhAraka, kAmaNa. audArika, AhAraka, tejasa, "" tejasa-kANa sAthe ja hAya che. zarIranA dravya-pradezAnuM alpabahuSa ane zarIranI avagAhanAnuM apabahutva aMtima e dvAramAM vicArAyuM che. (1565-66). temAMnI avagAhanAnA alpaahutvanI cAM SaTUkhaMDAgama, pu. 11, su. 33, pR0 56 mAM avagAhanAnA mahAdaDakamAM che. tathA zarIranA pradezAnuM alpabahutva tathA tenA upacayanuM a5ahutva paNa temAM cita che. jue, pu. 14, pR. 4ra9. jainasaMmata kAmaNa sAthe anya dAmAM je sUkSma zarIra mAnavAmAM Avyu che, tenI tulanA mATe jue gaNudharavAda, prastAvanA, pR0 121. dravyatI apekSAe apabahutvane krama A pramANe che : AhAraka, vaikriya, audArika, taijasa-kANa. pradezanI apekSAe te A pramANe che : AhAraka, vaikriya, audArikatejasa, kANuM. dravya ane pradeza bannene sAthe rAkhIne te krama A pramANe che : AhAraka dravyo, vaikriya drabyA, audArika dravyA, AhAraka pradezA, vaikriya pradezA, audArika pradezA, tajasakANa dravyA, tejasa pradezA, kANa pradezeA (1565). avagAhanAnuM apabahutva jadhanya, utkRSTa ane jadhanya utkRSTanI apekSAe vicArAyuM che te krame A pramANe che : jaghanyamAM--audArika, vaijasa-kANa, vaikriya, AhAraka. utkRSTamAM--AhAraka, audArika, vaikriya, vaijasakA g jaghanya utkRSTamAM --audArika (ja), vaijasakANu (ja), vaikriya (ja); AhAraka (ja), AhAraka (u), audyArika (u), taijasakANa (u) (1566). 9. hAya ja ema na samajavuM. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 22 muM "kriyApada : kriyAvicAraNA karma eTale vAsanA ke saMskAra. jene kAraNe punarjanma thAya che, tenI vicAraNuM bhAratamAM prAcIna kALathI thatI rahI che. AtmAnA janma-janmAktaranI kalpanA ke saMsAracakranI kalpanA sAthe karmanI vicAraNuM anivArya hatI. prAcIna upaniSedomAM kavacita ja A vicAraNuM jovA maLe che. paraMtu jaina ane bauddha sAhityamAM, khAsa karI jaina AgamamAM, A karmanI vicAraNuM vistArathI jovA maLe che. tenI paNa be bhUmikA to spaSTa jaNAya che. prAthamika bhUmikAmAM karma mATe kriyA zabdano prayoga thato haze ema lAge che, kAraNa ke sukRta-duSkRta, puNya-pApa, kuzala-akuzala karma ane tene mAnanAra mATe jUnA zabdo che kiriyA ane kiriyAvAI, je samAna rUpe jaina Agama 3 ane pAli piTakamAM vaparAyA che. AthI ja ApaNe joIe chIe ke jena AgamomAM te kALanA vAdonuM je vagIkaraNa ApyuM che, temAM kriyAvAdI, akriyAvAdI ityAdi cAra bheda che: ane bauddha piTakamAM jeo sukRta-duSkRta ke puNya-pApane mAne che temane kriyAnA upadezaka kahyA che, ane svayaM bhagavAna buddha pitAne kriyAvAdI tarIke oLakhAve che. ane temane karmavAdI ane krIyAvAdI kahI temanI prazaMsA karavAmAM AvI che. - dIdhao, seNadaMDasutta ane buddhanA anAmavAdane kAraNe temane kaI kriyavAdI kahetA haze, eTale akriyAvAda zabdane buddha pitAnI rIte ja artha karyo. ane te arthamAM buddhane keI akriyAvAdI kahe che temAM temane vAMdho hato nahi, tAtparya eTaluM ja samajavAnuM che ke te kALamAM kriyAvAda zabda karmane mAnanAra mATe ane akriyAvAda zabda tene nahi mAnanAra mATe pracalita hatuM. paraMtu krame karI kriyA 1. jaina AgamomAMnI kriyAvicAraNuM mATe juo, kriyAkAza. saMpAdaka zrI , mohanalAla bAMThiyA tathA zrI zrIcaMdra ceraDiyA, kalakattA, 1969. 2. gaNadharavAda, prastAvanA, patra 109. 3. sUtrakRtAMga, 1. 12. 1 4. dIgha0 sAmagaphalasutta. 5. bhagavatI, 30. 1; bhagavatI sAra pR. 570, anya pATha mATe juo kriyAkeSa, pR0 256. 6. vinayapiTaka, mahAvacca 6. 31; aMguttaranikAya, 4, 179, tathA juo, Agama yugakA jainadarzana. pR0 78. Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 zabda uparAMta kama zabdano paNa vyavahAra thavA lAgyA. tyAre prAraMbhamAM to kriyAvAda ane karmavAda banane zabdono ekabIjAnA paryAyarUpe ekasAthe prayoga thavA lAgyo. ane jayAre e nakkI thaI ja gayuM ke baMne ekArthaka ja che tyAre kriyAvAda zabda to bhUMsAI ja gayo, ane karmavAda zabda ja pracalita thaI gayo. Ama thavAnuM eka bIjuM kAraNa e paNa che ke karmavicAranI sUkSmatA. jema jema vadhatI gaI tema tema jUnA kriyAvicArathI te dUra paNa thato gayo. eTale aMte jUnA kriyAvicAranI paddhati sAthe enI saMgati rahI nahi, pariNAma e AvyuM ke kriyAvicAranI pUrvabhUmikArUpe eTale ke eka etihAsika kaDIrUpe ja ApaNI samakSa upasthita che. ane te kevo hato tenI jhAMkhI prastuta. prajJApanAnuM kriyApada, sUtrakRtAgagata kriyAsthAna (2.2) ane pratyAkhyAnakriyA (2.4) e be adhyayana te karAve ja che, uparAMta bhagavatImA aneka prasaMge je kriyA ane kriyAvAdanI carcA karavAmAM AvI che te paNa te kALe kriyA carcAnuM keTaluM mahattva hatuM te sUcavI jAya che. kriyAvicAranuM mahattva ghaTI karmavicAranuM mahattva vadhyuM. e bAbatamAM eka e paNa pramANe che ke pakhaMDAgamamAM karmavicAraNe, to bharI paDI che. paNa AgamomAM-khAsa karI prajJApanA ane bhagavatImAM-je prakAranI kriyAvicAraNuM che tevI vicAraNuM khaMDAgamamAM jovAmAM AvatI nathI. vaLI, e bAbata paNa jANavI jarUrI che ke kriyAvicArakomAM evA paNa hatA. jeo kriyAthI juduM koI karmarUpa AvaraNa mAnatA nahi.10 temanA jJAnane virbhAgajJAna kahevAmAM AvyuM che, A sUcave che ke paugalika karma, je AtmAnA AvaraNarUpe karmavAdamAM jaina AgamamAM manAyuM che, te mULa kriyAvicAranA prAraMbhamAM manAtuM na hatuM. je kriyA-karmanuM phaLa maLavAnuM hoya ane te paNa 7. AcArAMgasUtrane prAraMbhika bhAga ane dIghanuM seNadaMDasuttA banemAM baMne zabdo ekasAthe ja vaparAyA che. 8. bhagavatImAM jaNAvyuM che ke prathama kriyA pachI vedanA ane zramaNane paNa pramAda ane yogane kAraNe kriyA che. sU0 151; 15ra, (3. 3), vaLI. e kahyuM che ke kriyA che tyAM sudhI mukti paNa nathI.-sU0 153. 9. 1. 10; 30. 1; 3. 3; 7. 1; 7. 10; 2. 8, 18. 8; 6. 3. juo. bhagavatIsAra, pR. 34, 597. 10. sthA0 542. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 lAMbA kALe, tA kriyA tA naSTa thaI jAtI hovAthI kriyAjanya eka saMskAra, vAsanA phre AvaraNarUpe ka mAnavAmAM Avyu ane te kama` paulika hAvu' joIe evu paNa krame sthira thayuM. Ama kriyA ane ka mULe ekabIjAnA paryAyA hatA te bhinnAka thaI gayA. te bhinnAka thayA pahelAMnI bhUmikA e che ke prANAtipAtane ja kriyA kahI te prathama bhUmigrA (157ra) ane prANAtipAta vaDe thatI kriyA (=ka) te khIjI bhUmikA (1574) ane pachI kriyAsthAne kamaneA prayAga, e tIjI bhUmikA (1575). tethI kavAdanA paryAyavAcI kriyAvAda zabda paNa bhUMsAI gayA ane mAtra kama vAda zabda ja dArzanikAmAM pracalita thaI gayA. dRSTivAdamAM pUrvAMgatamAM kriyAvizAla nAme eka pUrva che, paNa ka`prakRtinA sabaMdha AgrAyaNIpUrva dUkhaMDAgamamAM jaNAvAyA che11, te paNa sUcave che ke prathama bhUmikAmAM kriyA ja karyuM hatuM ane krame karI kriyAthI kama juduM thaI gayuM. prastuta prajJApanAne kriyAvicAra12 paNa kriyA vize aneka rIte thayelI vicAraNAnA saMgraha ja kare che. ane kriyAvicAra kevA krame thayA haze tenI jhAMkhI karAve che--jema ke kriyAnA prathama prakAre pAMca bheda batAvyA te mAtra ahiMsA-hiMsAnA vicArane lakSIne ja che13 (s0 1567-72: 1905), kriyAnI khIjI rIte vicAraNA thaI te vaLI (s0 2574-80) mAtra pAMceya mahAtratAne ja laIne nahi paNa te jemAM samAviSTa thaI jAya che te aDhAra pApasthAnene laIne che. 14 ane vaLI trIjA prakAre kriyAnA je pAMca bhedo varNavyA che te tadna judA ja prakAre che. te pAMceya prakAra eka yA bIjI rIte aDhAra pApasthAnemAM samAvI zakAya tema che (1621). vaLI, sutradhRtAMgamAM paNa kriyAsthAneAnI 11. pustaka 9. sUtra 45, pR 134. 12. kriyAvicAraNA mATe jIesthAnAMga-samayAyAMga, pR0 410, jyAM samagrabhAve kriyAvicAra saMkalita karavAmAM Avye che. ane samajUtI paNa karavAmAM AvI che. 13. kriyAbhedane A vicAra jUne hevA saMbhava che. kAraNa ke AgaLanA sutra 1585 vageremAM, jyAM mAtra kriyAnA nirdeza che tyAM, kriyAnA A ja bhede abhipreta che. A pAMce kriyAnuM sAmAnya nAma AyejikA-saMsAramAM joDI rAkhanArI--evuM paNa che (1617). 14. AnI tulanA karA, vedanApratyayavidhAna sutrA sAthe, EDAgama, pu0 12, pR0 275, Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 : carcA che. Ama kriyAvicAra aneka rIte thatA hatA, paNa te vicAra nizcita bhUmikA prApta kare te pahelAM kavicAraNA vyavasthita thaI cUkI hatI ane temAM deASAnI sunizcita vicAraNA thaI, eTale A jUnA vicAranA lAbha te levAyA paNa tene te rUpamAM ja maMjUrI maLI nahi. jIvAmAM kANa sakriya ane kANa akriya tenA viveka karavAmAM AvyA che ane nakkI karavAmAM Avyu' che ke siddo te akriya ja che, temane kAI paNa prakAranI kriyA hotI nathI. sa'sArI jIvAmAM mAtra zailezI ja eTale ke ayAgI kevalI ja akriya che, zeSa sa` sakriya ja hAya che (1573), kharI rIte jIvAnA sakriya--akriya bhede jaNAvatuM A sutra saprathama hovu joItuM hatuM ane pachI kriyAnA bhedo ane temAMnA kayA bheda kayA jIvamAM lAle tenI carcA saMgata thAta. paNa, upara jaNAvyuM tema, A pada kriyA viSenI judI judI vicAraNAne sa'graha hoI Ama banyu che. tethI prathama kriyAnA pAMca bhedanA ane tenA uttara bhedA ja gaNAvyA (1567-7ra); pachI jIvA sakriya che ke akriya che e praznanI carcA karI (1573). kriyAnA mULa ane uttara bhedo prajJApanAmAM nIce pramANe gaNavAmAM AvyA che pAMca kriyA 15677215; aDhAra pApasthAna je vaDe pAMca kriyA (1621) kriyA (1574-80) 1605 1. kAyA (kAyikA) 1. aNuvasyakAiyA 2. duSpauttakAIyA 2. AhigaraNiyA 1. prANAtipAta 2. mRSAvAda 3. adattAdAna 4. maithuna (AdhikaraNikA16) 1. soyA igaraNiyA 5. parigraha 2. nivyattaNAhigaraNiyA 6. krodha 1. Ara`bhiyA 2. pArigdahiyA 3. mAyAvattiyA 15. jue, bhagavatIsAra, pR0 34; bhagavatI, zataka 3, uddezaka 3. 16. bhagavatI, 16. 1. 564-565; bhagavatIsAra, pR0 367. 4. apaccakakhANa kiriyA 5. micchAda savattiyA Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. pAdAsiyA (prAdeSika) 1. svaprati azubhamana ra, paraprati 3. tadubhayaprati 4. pAriyAvaNiyA (pAritApanikI) 1. svane asAtAnI udAraNA che 2. parane asAtAnI .. "" 3. ubhayane 5. pANAtivAta (prANAtipAta) 1. svanA pANAvivAta 2. paraneA 3. ubhayanA "" 1. adaMDa ra. anaDa 3. hiM sAdaDa 4. akasmAt daMDa 5. dRSTiviparyAMsada Da 6. mRSApratyayA 7. adattAdAnapratyayA 8. adhyAtmapratyayA 9. mAnapratyayA 10. mitradveSapratyayA 11, mAyApratyayA 12 lAbhapratyayA 13. irSyApathika "" 233 33 17. mAyASA 18. mithyAdarza nazalya . ahIM tulanA mATe sUtrakRtAMgagata (2. 2) kriyAsthAne tathA sthAnAMgagata (419) kriyA ApavAmAM Ave che. 13 kiyAsthAnA 7. mAna 8. mAyA 9. lAbha 10. prema 11. dveSa 12. kalahe 13. abhyAkhyAna 14. maizunya 15. paraparivAda 16. arati-rati 25 kiyA (1) 1. Ara`bhikI ra. pAritrahi 3. mAyApratyayA 4. apratyAkhyAnakriyA 5. mithyAdarzanapratyayA (ra) 6. kAyikI cha, AdhikaraNikA 8. prAdreSikI 9. pAritApanika 10. prANAtipAtakriyA (3) 11. danapratyayA 12. praznapratyayA 13. pratItyakriyA 17. lAca ane tapAnuSThAnathI thatI asAtAneA AmAM samAveza na karavA joIe evuM spaSTIkaraNa TIkAkAra kare che, kAraNa ke lAcanuM aMte phaLa sAru che ane azakaya tapAnuSThAna tA niSiddha ja che. pR0 436. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 14. sAmapanika 15. svastikI (4) 16. niRjikA 17. AnA nikA 18. vedAraNikI 19. anAbhogapratyayA 20. anavakAMkSA pratyayA (5) 21. premapratyayA 22. pratyayA 23. prayogakriyA 24. samudAnakriyA 25. ISapathikI prajJApanAmAM kriyA zemAM thAya che tene vicAra paNa karavAmAM Avyo che; jema ke prANAtipAtathI thatI kriyA8 cha prakAranA cha viSe thAya che eTale ke nArakAdi 24 daMDakanA jIvo chaye prakAranA jIvone prANAtipAta kare che (1514-5). jIvo mRSAvAda sarva dravyo viSe kare che (3676). adattAdAna, je dravyonuM grahaNa thaI zake tene viSe kare che (577). maithunakriyA rUpa ane rUpavALAM dravya viSe (1578) kare che. parigraha paNa sarva dravyono kare che (1579) A ja pramANe zeSa krodha, mAna Adi pApasthAne viSe paNa nArakAdi chavAmAM samajI levAnI bhalAmaNa karavAmAM AvI che (1580). chavo e prANAtipAta kriyA Adi aDhAra pApasthAnane kAraNe karmanI keTakeTalI prakRtino baMdha kare te paNa vicArAyuM che. temAM sAmAnya rIte e samajavAnuM che ke moTe bhAge jIvo Ayu sivAyanI sAta mULa karmaprakRtine baMdha karatA hoya che ane kavacita ja ATheya karma prakRtine baMdha te te prANAtipAta Adi kriyA vaDe kare che (1581-84). 18. bhagavatImAM jaNAvyuM che ke e kriyA-"puTTA vaDaga ne madhukA janA" 17. 4. 601; 1. 6. para. ahIM kriyAzabda karma (paugalika) arthamAM vaparAya che e spaSTa che. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 tethI UlaTI rIte ema paNa vicArAyuM che ke jIva jJAnAvaraNAdi karma.. prakRtine baMdha karatA hoya tyAre keTalI kriyAvALo te hoya (1585-81) : A. vicAraNAmAM phera e che ke ukta aDhAra pA5sthAnanI kriyAne dhyAnamAM lIdhI nathI, paraMtu pAMca kriyAone dhyAnamAM lIdhI che. paraMtu e pAMca kaI levAnI tene nideza mULamAM nathI, paraMtu TIkAkAre kAyiko Adi pAMca kriyAbheda abhipreta che ema jaNAvyuM che. vaLI, temaNe ema paNa spaSTIkaraNa karyuM che ke jIva jyAre prANAtipAta vaDe karma bAMdhate hoya tyAre e prANAtipAtanI samApti keTalI kriyAthI thAya--e prazna ahIM abhipreta che.18 AnA javAbamAM mULamAM kahevAmAM AvyuM che ke traNa, cAra ke pAMca kriyA hoya (1585-87), paNa te kaI levI tene nirdeza nathI. TIkAkAre kAyikI Adi krame samajavI. evo khulAso karyo che (TIkA patra 440 va). eka jIva, eka ke aneka jIvonI apekSAe ane aneka jIvo, eka ke anekanI apekSAe keTalI kriyAovALA hoya che, tene paNa vicAra karavAmAM Avyo che (1588-16 04). AmAM paNa kAyikI Adi kriyAo abhipreta che ema TIkAkAra jaNAve che, ane spaSTa kare che ke mAtra vidyamAna janmamAM thatI kAyikI Adi kriyA ja ahIM abhipreta che, evuM nathI, paNa atIta janmanA kAyazarIrAdi vaDe anya jIvo dvArA thatI kriyA paNa ahIM abhipreta che, kAraNa ke e atIta kAya-zarIrAdinI virati jIve svIkArI nathI. arthAta te zarIrAdinuM pratyAkhyAna karyuM nathI mATe te zarIrAdimAMthI je kAMI nirmANa thAya ane te dvArA anya jIvo je kaI kriyA kare te saune mATe jIva javAbadAra che, kAraNa ke jIve te zarIrAdino parityAga karyo nathI, te pratyenuM mamatva choDyuM nathI. A bAbatanI vistRta carcA mATe juo kriyAkeza, pR. 45 thI tathA pR. 150 thI. puna: sUtra 1605 mAM te ja pAMca kriyA gaNAvI, je A padanA prAraMbhamAM (sUtra 1567) gaNAvI che ane pachI 24 daMDakamAM e pAMce kiyA lAbhe che tema jaNAvyuM che (1606). kAyikI Adi pAMce kriyAnA sahabhAvanI vicAraNA karIne 24 daMDakomAM temanA sahabhAvane vicAra karavAmAM AvyA che (160-16). vaLI, e ja 19. TIkA, 50 440 . Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 pAMce kriyAone 'AyeAjikA' evA sAmAnya nAme paNa eLakhAvIne temanA sahabhAvanI ane nArakAdi jIvAmAM temanA sahabhAvatI vicAraNA pUvat karI che (1617-19), eTaluM ja nahi paNa temAM kALa ane dezanI apekSAe vicAravAnuM jaNAvI dIdhuM che ane samayanI dRSTie kriyAonA sahabhAvanA bhagAnI gaNanA paNa karI dIdhI che (1620). A pachI ArabhikI Adi pAMca kriyAne vicAra che, temAM tenA svAmI pramatta sayata Adi jaNAvyA che (1622-26). ane pachI 24 daMDakanA jIveAmAM svAmitvanI prarUpaNA che (16ra7). ane AraMbhikI Adine sahabhAva paNa nArakAdi jIvAmAM vicArAyA che. (1628-36) ane aMte samaya ane pradezanI apekSAe paNa sahabhAvane vicAra karyo che (1636). A pUrve (1578-80) prANAtipAta Adi aDhAra pApasthAneAnA vicAra thaI gayA che ane pachI prANAtipAtaviramaraNa Adine vicAra karavAmAM AvyA che (1637-1941), ane jaNAvyu che ke mAtra manuSya sivAya keAImAM prANAtipAta Adi 17 bAbatAnI virati nathI ane mithyAdarzananuM viramaNa ekendri-vikalendriyamAM nathI, zeSamAM saMbhave. A pachI aDhAra pApasthAnamAMthI prANAtipAta Adi pratyekanI viratine laIne nirUpaNa che ke te te virati vakhate keTalIka prakRtine badha hoya. tenA 27 bhaMgA jIvAmAM jaNAvyA che ane daDakAmAM te bhaMgA keTalA heAya tenI paNa vicAraNA karI che (1642-1649). vaLI, prANAtipAta AdithI viratane AraMbhikI Adi kriyA hAya ke na hoya ane hoya teA keTalI tenA vicAra karyAM che (1650-62). aMte AraMbhika Adi kriyAnA alpabahutvanA vicAra che, tenA krama A pramANe caDiyAtA krame che : mithyAdarza napratyayAkriyA, apratyAkhyAnakriyA, pArimahikA, ArAbhakI, mAyApratyayA (1663). Ama kahevAnuM tAtpa TIkAkAre samajAvyu. che ke mAtra mithyAdRSTine ja prathama mithyAdarzanapratyayA kriyA hAya che, paNa apratyAkhyAnakriyA tA aviratasamyagdaSTi ane mithyAdaSTi bannene hoya che. te ja nyAye mAyApratyayA apramattasayata, pramattasayata, dezavirata ane mithyAdaSTi e saumAM hAya che. tethI te sarvAdhika che.--TIkA patra 4para. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 A AkhA kriyAvivaraNamAM sAMparAyika ane preryApathika evA kriyAne je be mULa bheda pachIthI pracalita thayA che tene sthAna nathI maLyuM, te A carcAnA staranI prAcInatA sUcave che. 23 thI 27 kamaprakRti-karmabaMdhakarmabaMdhaveda karma baMdha-kamavedavedaka pado : kama vicAra pakhaMDAgamane cotho khaMDa vedanAkhaMDa nAme oLakhAya che ane pAMcamo vargakhaMDane nAme che. paNa kharI rIte karmaprakRtinAM je vIza anugAre che (pu9. su. 45 pR0 134) temAM bIjuM dvAra vedanA che tenA uparathI vedanAkhaMDa nAma paDayuM ane chaThThuM baMdhanadvAra che, tenI vibhASA vivaraNa) baMdha, baMdhaka, baMdhanIya ane baMdhavidhAnarUpe che (pu14, su. 1, pR. 1), temAMnA baMdhanIyanA vivecana prasaMge vargaNAnuM je nirUpaNa che (pu14, su. 68, pR. 48) tene AdhAre samagra pAMcamA khaMDanuM nAma vargaNAkhaMDa paDayu che. pakhaMDAgamamAM prathamanA traNa khaDe pachI AvatA A be khaMDe kharI rIte eka, akhaMDa ane svataMtra pustakarUpe svIkAravA che. jemAM prathamakhaMDamAM prAraMbhamAM namaskAramaMgala karI temAM 14 jIvasamAsanAM 14 mANasthAna dvArA prathama traNa khaMDamAM vivecanA karavAmAM AvI che, tema A banne khaMDomAM paNa prathama namaskAramaMgala karI karmaprakRtinAM 24 anuyogaThArano nirdeza karI ekeka anuyogadvAranuM vivecana karavAmAM AvyuM che. AthI bhale game teNe A be khaMDAno vibhAga karI nirdeza karyo, paraMtu vastutaH te eka akhaMDa svataMtra graMtha che. ane chaThThA khaMDa mahAbaMdhamAM paNa chaThThA baMdhanakAranA eka bheda baMdhanavidhAnanuM ja vivecana che. vedanAkhaMDanA prAraMbhamAM jaNAvyA pramANe AgrAyaNa pUrvanI pAMcamI vastunuM cothuM prAbhRta karma prakRti che (9, sU0 45, pR0 134). ane e ja karma prakRtinuM 24 anuyogakAre vaDe vivecana pakhaMDAgamamAM vistArathI karavAmAM 1. juo pustaka 9 ne viSayaparicaya, pR0 1. 2. pustaka 13 ne viSayaparicaya pR0 1. 3. pu. 1, prastAvanA, pR0 67. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvyuM che. e vivecana ane prastuta prajJApanAnAM sa3 thI 27 mAM padomAM AvatI karmavicAraNAnI tulanA karIe to jaNAya che ke prajJApanAgata karmavicAraNane stara khaMDAgamanI vicAraNuM karatAM prAcIna che, kAraNa ke pakhaMDAgamamAM nikSepa karIne vyAkhyA karavAnI je paddhati apanAvavAmAM AvI che, tevI vyAkhyApaddhatinAM darzana prajJApanAmAM thatAM nathI. ane vicAraNanA anya viSayanI tulanA karIe te paNa jaNAya che ke prajJApanAnI bhUmikA prAcIna che. prajJApanAmAM je viSaye carcAyA che te bahu ja sthUla che. baMdhanA prakRti Adi cAra prakArano nirdeza karI, e krame vivecana karavAne badale prakRti, anubhAva ane sthitinuM krama vinA svataMtra nirUpaNa che. pradezabaMdhanI te carcA ja nathI. eTaluM ja nahi paNa karmavicAraNAnI sUkSma ane sthira bhUmikA ane paribhASAo, jene svIkAra pachInA sAhityamAM zvetAmbara-digaMbara bannee karyo che, te bhUmikAnAM darzana prajJApanAmAM thatAM nathI. udAharaNa tarIke karmabaMdhanA kAraNa tarIke mAtra rAga ane 'Sane jaNAvyA che (1670) : A bAbata sarvamAnya hovA chatAM karmabaMdhanA kAraNono vicAra pachInA zvetAmbara sAhityamAM ane digaMbara sAhityamAM judI ja rIte che ane judI ja bhUmikAe thayo che, e nirvivAda che. prastutamAM yoga paNa karmabaMdhanuM kAraNa che teno nirdeza ja nathI e dhyAnamAM laIe te prajJApanAnI vicAraNAno stara prAcIna che te jaNAyA vinA raheze nahi. karmapradezanI carcA prajJApanAmAM che ja nahi tethI tenA sAthe saMkaLAyela yoganI kAraNatAno nirdeza prajJApanAmAM na hoya te svAbhAvika che. anubhAvabaMdhanI carcA paNa (1679) enA staranI prAcInatA ja sUcave che. * prajJApanAmAM karmaprakRtinA mULa ATha bhedo aneka vAra gaNAvyA che (1665, 1687, 1754, 1769, 1787). ane e bheda te te prakaraNanA prAraMbhe gaNAvyA che tethI anumAna thaI zake che ke prajJApanAnuM A pada ane pachInA karma saMbaMdhI pado judAM judAM prakaraNe hatAM, jeno saMgraha prastuta prajJApanamAM karI levAmAM Avyo che, e paNa spaSTa che ke prajJApanAnA 23 mAM padane prathama 4. vedanAnA 16 anugakAro mATe juo vakhaMDAgama, pustaka 10, pR. ' '' 1. karmanA nikSepa mATe juo pustaka 13, pR. 38. 5. karmane baddha ane spaSTa tathA baddhaskRSTa tathA saMcita vagere vizeSaNe ApyAM (1679) che, paraMtu karmanA pradezabaMdhanI carcA nathI. mAtra prakRti, sthiti ane anubhAvanI carcA jovA maLe che. Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 'uddeza ane bIjo udeza e banne judA judA kALanI racanA che. prathama uddeza prAcIna che ane prAcIna stara sUcave che, jyAre bIjo uddeza prathama udezamAM rahI gayelI kamIne dUra kare che tethI te pachIne che. ahIM temane paricaya paNa ekasAthe ja devAnuM ucita mAnyuM che. karmakRtinA mULa ane uttara bhedo (1688-96) A pramANe che - kamaprakRti mULabheda uttara bheda (1665, 1687, 17pa4, (1688-1686) 1768, 1775, 1787) 1. jJAnAvaraNIya 1. AbhinibaMdhijJAnAvaraNIya 2. zrutajJAnAvaraNIya 3. avadhijJAnAvaraNIya 4. mana:paryAyajJAnAvaraNIya 5. kevalajJAnAvaraNIya 2. darzanAvaraNIya 1. nidrApaMcaka: 1. nidrA 2. nidrAnidrA 3. pracalA 4. pracalA pracalA 5. syAnaddhi darzanacatuSka : 2. cakSurdazanAvaraNuMya 2. acakSurdazanAvaraNIya 3. avadhidarzanAvaraNIya 4. kevaladarzanAvaraNIya 6. kama prakRtinA mULa ATha bhedone vicAra 23mA padanA prathama uddezamAM che. temAM kamabaMdha zAthI thAya che vagerenI paNa carcA che. ane tenA bIjA . udezamAM uttara prakRtine gaNavIne pachI tenI jIvomAM sthiti Adine vicAra che. 7. . TIkAkAre prastuta karmane je krame nirdeza che te kramanuM samarthana karyuM che. - . TI. patra 4pa4 ma. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 3. vedanIya 1. sAtA vedanIya : 1. manez zabda 2. manejJa rUpa 3. manejJa gaMdha 4. manojJa rasa 5. manojJa sparza 6. manaHsukhatA 7. vacanasukhatA 8. kAyasukhatA 2. asAtavedanIya : 1-5. amanez zabdAdi pAMca 6. mana dukhatA 7. vacanaduHkhatA 8. kAyadu:khatA 4. mehanIya 1. darzanamohanIya : 1. samyatvavedanIya. 2. mithyAtvavedanIya. 3. samyaka-mithyAtvavedanIya. 2. cAritramohanIya : 1. kaSAyavedanIya : 1. anantAnubaMdhI krodha mAna. 3. >> mAyA. lebha. apratyAkhyAna krodha. mAna. mAyA. , mua ha r r r lebha. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 9. pratyAkhyAnAvaraNa koMdha. mAna. mAyA. 11. 12. lebha. saMvalana krodha. 14, 15. ? mAna. mAyA labha 16. , nokaSAyavedanIya : 1. strIveda. 2. puruSaveda 3. napuMsakaveda. 4. hAsya. 5. rati. 6. arati. 7. bhaya. 8. zeka. 9. jugusA. 5. Ayu. 1. narayikaAyu. 2. tiryacaAyu. 3. manuSyaAyu. 4. devAyu. 6. nAma gatinAma 1. narakagati. 2. tiryaMcagati. 3. manuSyagati. 4. devagati.. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 2. jAtinAma 1. ekendriya jAti. 2. zrIndriya jAti. 1. trIndriya jAti. 4. caturindriya jAti. 5. paMcendriya jAti zarIranAma : 1. audArika zarIra. 2. vaikriya zarIra. 3. AhAraka zarIra. 4. tejasa zarIra. 5. kAmaNu zarIra. 4. zarIrogopAMganAma : 1-3. audArikazarIrAMgopAMga Adi 5. zarIra bandhananAma : 1-5. audArikazarIrabandhana Adi 6. zarIrasaMghAtanAma : 1-5. dArika zarIrasaMghAta Adi 7. saMhanananAma : 1. vajI RSabhanArAcasaMhanana. 2. rUSabhanArAcasaMhanana. 3. nArAcasaMhanana. 5. ardhanArAcasaMhanana. 5. kalikAsaMhanana. 6. sevArtAsaM hanana. 8. saMsthAnanAma : 1. samacaturastrasaMsthAna. 8. vyAkhyAmAM matAMtaranuM khaMDana che. te mata AcArya jinavallabhane che. TIkA, patra 470 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 9. 2. nyatreAdhaparima`Dalasa sthAna, 3. sAdisa sthAna. 4. vAmanasaMsthAna. 5. kusa sthAna. OM huMDasaMsthAna. vaNuM nAma : 1. kRSNa. 2. nIla. 3. rakta. 4. pIta. 5. zukala. 10. gadhanAma : 1. surabhiga dha. 2. durabhi dha. 11. rasanAma : 1. tikta. 2. karyu. 3. kAya. 4. amla. 5. madhura. 12. spardhA nAma H 1. kaka za 4. mRdu 3. ladhu. 4. guru. 5. snigdha. 6. rUkSa. 7. zIta. 8. uSNu. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 13. agurulaghunAma. 14. upadhAtanAma 14. parAghAtanAma. 16. AnupUvInAma : 1. narayika AnupUvI. 2. tiryaMca AnupUvI. 3. manuSyaAnupUvI. 4. devaAnupUvI. 17. udghAsanAma. 18. AtapanAma. 19. udyota. 20. vihAgatinAma : 1. prazasta vihAgati. 2. aprazasta vihAgati.. 21. TasanAma. 22. sthAvaranAma. 23. sUkumanAma. 24. bAdaranAma. 25. paryApta nAma. 26. aparyApta nAma. 27. sAdhAraNazarIranAma. 28. pratyeka zarIranAma. 29. sthiranAma. 30. asthiranAma. 31. zubhanAma. 32. azubhanAma. 33. subhaganA ma. 34. durbhAganAma. 35. susvaranAma. 36. duHsvaranAma. 37. AdeyanAma. Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 38. anAdeyanAma. 38. yazakItinAma. 40. ayazakItinAma. 41. nirmANanAma. 2. tIrthaMkaranAma. -9. gotra 1. ucca gotra : 1. jAtiviziSTatA. 2. kulaviziSTatA. 3. balaviziSTatA. 4. rUpaviziSTatA. 5. tapaviziSTatA. 6. zrataviziSTatA. 7. lAbhaviziSTatA. 8. aizvaryaviziSTatA. nIca netra : 1. jAtivihInatA. 2. kulavihInatA. 3. balavihInatA. 4. rUpavihInatA. 5. tapavihInatA. 6. zrutavihInatA. 7. lAbhavihInatA. 8. aizvaryAvihInatA. 9. ahIM e dhyAna devA jevuM che ke ucca gotra mAtra janmane kAraNe nathI paNa zarIranA bAhya saudarya uparAMta AdhyAtmika tapa vagerenI saMpattine kAraNe paNa che. te ja pramANe nIca gotra paNa mAtra janmane kAraNe nahi paNa zArIrika ane AdhyAtmika saMpattinA abhAvane kAraNe che. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 8, aMtarAya 1. dAnAntarAya. 2. lAbhAnarAya. 3. bhegAttarAya. 4. upabhegAntarAya. 5. varyAntarAya. kamanI AThe mULa prakRti narayikAdi jIvanA vIze daMDakamAM hoya che ( 16)jI kevI rIte ATheya kama prakRti bAMdhe tene khulAso karatAM jaNAvyuM che ke jJAnAvaraNIyane udaya hoya tyAre darzanAvaraNIyanuM Agamana thAya che.10 darzanAvaraNIyanA udayathI darzanamohanuM ane darzanimehanA udayathI mithyAtvanuM ane mithyAtva udIrNa thaye AThe kamanuM Agamana thAya che (1667). badhA ja jIvamAM AThe kamanA Agamanane A ja krama che (1668).11 jIva jJAnAvaraNadi kama bAMdhe che tenAM be kAraNe che : rAga ane dveSa. rAgamAM mAyA ane lebhane tathA TheSamAM phedha ane mAnane samAveza che (16001624).12 jIva jJAnAvaraNu, darzanAvaraNa, mohanIya ane AMtarAya vede paNa kharA ane na paNa vedo. te ja pramANe covIza daMDakAmAMnA manuSya vede paNa kharA ane na paNa vede; bAkInA cha vede ja. paraMtu vedanIya, Ayu, nAma, gotra--A cAra karmo te vIze daMDakamAM ja vede ja vede (1675-78). A satramAM kamavedanAnI vAta kahI che. AnI tulanA SakhaMDAgamanAM vedanAmitta sUtra sAthe karavI-pustaka 12, pR. 294. A pachInA sUtramAM "vedanA" mATe ja "anubhava" zabdano prayoga ryo che, te paribhASAne vikAsa sUcave che. "anubhava" mATe vedanA" zabda jUne che. vaLI, e sUtramAM AvatI kAmanA baddha, spaSTa, saMcaya vagerenI vAta paNa e sUtrane kAlanI dRSTie pachInuM sUcave che (1679). kamano anubhAva2vipAka varNavatAM jIve bAdhelAM kama-saMcita karelAM karma, vipAka devA taiyAra thAya eTale 10. Ane mATe niyaRti" zabdane pravega che. 11. AcArya malayagirine AnI vyAkhyAmAM theDI muzkelI jaNaI che. tethI teo A sUtrane prAyika samajavuM ema sUcave che. vaLI, A prakAre karmanA AgamananI carcA pachInA graMthomAM to chUTI ja gaI che, te dhyAnamAM rAkhavuM joIe. prastuta sUtranuM tAtparya eTaluM ja che ke kamathI kama Ave che. 12. ahIM kamabaMdhanA kAraNamAM yogane sthAna maLyuM nathI, mAtra kaSAyane ja sthAna maLyuM che, te dhyAnamAM levA jevI vAta che. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 ke udyamAM Ave teTalA mAtrathI kAma saratuM nathI, paNa vipAka devA mATe tene gati, sthiti, bhava ane pudgalanI prApti paNa jarUrI che ane e ka`nI udIraNA paNa jarUrI che : ATalu hoya tyAre* jJAnAvaraNIyAdikanA amuka vipAka hAya che--ema jaNAvyuM che (1679-86). jJAnAvaraNIyanA anubhAva dRza prakAre che (1679) : 1, zretranuM AvaraNa 2. zretravijJAnanuM AvaraNa 6. dhrANuvijJAnanuM AvaraNa 7. rasAnAvaraNa 8. rasavijJAnAvaraNu 7. sparzAvaraNa 10. sparzavijJAnAvaraNu 3. netranuM AvaraNa ja. netravijJAnanuM AvaraNa 5. prANanuM AvaraNa . A badhAM AvaraNAnA uyathI jANavAnuM jANI zakAtu nathI; jANavAnI IcchA chatAM jaNAtuM nathI. jANyA chatAM tenuM jJAna rahetuM nathI; jJAna utsanna thAya che. pachInA kALe A prakAranA anubhAvanI carcA baMdha paDI che. vaLI, e paNa dhyAna devAnI vAta che ke, AmAM mana ane tenA vijJAnanuM AvaraNa nAMkhyu nathI. vaLI, zruta, avadhi, mana:paryAya ane kevaLajJAnanA AvaraNanI paNa AmAM noMdha nathI, e sUcaka che. tethI ema nakkI thAya che ke A sUtra atyaMta prAcIna staranuM ane ka`siddhAMtanI paribhASAmAM pUtti thayA pUrvenu che. AcAya malayagirie A bAbatamAM kazA khulAsA karyAM nathI. darzanAvaraNIya ka`nA nava prakAranA anubhAva A che (1680) : 1. nidrA styAnaddhi 2. nidrAnidrA 3. pracalA 4. pracalApracalA 5. 6. cakSurzanAvaraNa che. acakSu rzanAvaraNa 8. avadhidarzanAvaraNa 9. kevalarzanAvaraNa. A sUtramAM avadhi Adi rzanAnI noMdha levAmAM AvI che, paraMtu pUM sUtramAM avadhi Adi nAnAne bAkAta rAkhyAM che, e sUcaka vastu che. sAtA vedanIyanA anubhAva ATha prakAre A pramANe che (1681[1] ) : 1. manojJa zabda4 2. maneAjJa rUpa 13. anubhAva viSenu A AkhuM prakaraNa (1679-86) prAcIna staranuM che. 14. TIkAkAra vyAkhyAbheda nAMdhe che. putra 461. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 3. mane gaMdha 4. manejha rasa 5. manojJa sparza 6. manaHsukhatA 7. vacanasukhatA 8. kAyasukhatA asAtA vedanIyano anubhAva (1681 [2]) : sAtA vedanIyathI viparIta amane zabda Adine anubhava thAya che. mohanIyane anubhAva pAMca prakAre che (1682): 1. samyapharvavedanIya 3. samyakRmithyAtvavedanIya. 2. mithyAtvavedanIya 4. kaSAyavedanIya 5. nokaSAyavedanIya Ayuno anubhAva cAra prakAre (1683): 1. narakAyu 3. manuSpAyu 2. tiryaMcAyu 4. devAyu zubha nAmano 15 anubhAva cauda prakAre che (1684 [1]) : 1. ISTa zabda16 8. iSTa lAvaNya 6 2. ISTa rUpa 9. ISTa yazakIti 3. ISTa gaMdha 20. ISTa utthAna-kama-balavIya-puruSakAra-parAkrama 4. ISTa rasa 11. ISTa svara 5. iSTa sparza 12. kAMta svara 6. ISTa gati 6 13. priya svara che. kaSTa sthiti16 14. manejha svara duHkha nAmane 15 anubhAva paNa zubha nAmanA anubhAvathI viparIta 14 prakAre che (1684 [2]): ucca getrane anubhAva ATha prakAre che (1685[1]) : 1. jAtiviziSTatA 2. kulaviziSTatA 15. nAmakamanI uttara prakRti te 42 gaNavI, paNa ahIM anubhAvamAM 14 prakAra ja che. nAmakarmanA anubhavanI A sUcI prAcIna staranI sUcaka che. 16. TIkAkAra vyAkhyA bheda noMdhe che.--patra 463. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. khalaviziSTatA 4. rUpaviziSTatA 5. tapeAviziSTatA nIca gAtrane anubhAva ethI jema ke jAtivihInatA Adi. aMtarAya nA anubhAva pAMca 1. dAnAMtarAya 2. lAbhAMtarAya 249 6. zrutaviziSTatA 7. lAviziSTatA 8. aizvaya viziSTatA viparIta rIta ATha prakAranA che (168[2]); prakAre che (1686) : 3. bhAgAMtarAya 8. upabhAgAMtarAya 5. vIryAM tarAya kama prakRtinI sthiti ane tenA akhAdhAkALanu varNana karIne (1697- 1704) ekendriyathI mAMDI sannI pacendriya vAnI te te karmAMnI sthitinuM nirUpaNa karyu che (17-5--14). SaTrakhaMDAgamamAM utkRSTa ane jadhanya sthitinA varNana mATe jue pu. 6, cUlikA 6 ane 7. ane akhAdhA, niSeka vagerenI carcA mATe jue pu. 11 nI prathama cUlikA, pR0 139, 17 A pachI kamanI jadhanya sthitinA (1742-44) ane utkRSTa sthitinA (1745-para) adhaka jIvo koNa che tenu nirUpaNa che. kano adha e 24mA pa6mAM jJAnAvaraNAdimAMthI koI ekane adha karatA hoya tyAre jIva anya keTalIka prakRti bAMdhe tene covIza daDAmAM vicAra karavAmAM Avyo che (1755-68) te ja prakAre keI eka karmInA badha prasaMge anya keTalI prakRtinI vedanA hoya tenA vicAra 25mA kadhaveda nAmanA padamAM che. ane tethI UlaTuM eTale ke amuka ka`nI vedanA vakhate keTalI prakRtino adha hoya tenA vicAra 26mA ka vebadha e nAmanA padamAM che (1676-86). ane chevaTe 27mAka vedavedakapadamAM koI eka prakRtinI vedanA prasaMge anya keTalI prakRtinI vedanA hoya teno vicAra che (1787-92). * 17. AcAya malagirie 'tAvatA ca catuLamAprAyaLIyAce dvitIyapUrve ma pravRttipraamRte bandhavidhAne sthitibandhAdhikAre -- catvArya nuyogadvArANi tadyathA-sthitibandhasthAnaprarUpaNA abAdhA kaNDakaprarUpaNA utkRSTa niSekprarUpaNA algabahutvaprarUpaNA ca kRti" A pramANe TIkAmAM je ullekha karyA che (patra 479) tene pakhaMDAgamanA upara jaNAvelA sthAnanI sAthe sarakhAvI zakAya. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 28 muM "AhAra', pada ? chone AhAra prajJApanAmAM AhArapada alaga che, jyAre pakhaMDAgamamAM 14 mArga dvAramAM cheluM dvAra AhAra che tethI ema nizcaya karI zakAya che ke AhAranI vicaraNAnuM mahatva jaina vicArakanA manamAM hatu. AhAra padanA be uddeza che. temAM prathama udezamAM agiyAra dvArA vaDe ane bIjA uddezamAM tera dvAre vaDe AhAra saMbaMdhI vicAraNuM che. bIjA udezanAM tera ThAre sAthe pakhaMDAgamanAM 14 mArgaNadhAronI tulanA karavA jevI che-- prajJApanA 1965 . khaMDAgama pu16 pR0 132 1. AhAra 1. gati 2. bhavya 2. Indriya 3. saMjJI 3. kAya : 4. vezyA 4. vega (9) 5. dRSTi 5. veda (11) 6. saMyata 6. kaSAya (7) 7. kaSAya 7. jJAna (8) 8. jJAna 8. saMyama (6) 9. vega 9. darzana 10. upayoga 10. lezyA (4) 11. veda 11. bhavya (4) 12. zarIra 12. samyakatva (5) 13. paryApti 13. saMsI (3) 14. AhAra (1) pakhaMDAgamamAMnAM 14 mAMthI daza te prajJApanAmAM e ja nAme che. prAraMbhanA. traNa prajJApanAmAM nathI, paraMtu temAM zarIra ane paryApti vadhAre che. pakhaMDAgamamAM 1. pakhaMDAgama, pu. 1, pR. 132, 409; pu0 7, pR. 483; putra 4, pR. 137, 308, 486; 50 5, pR. 173, 238, 346; 50 7, pR. 24 112, 184, 231, 243, 298, 365, 465, 477, 93, 518, - 574; pu. 8, pR. 390. 2. kausamAM naMbara prajJA pAnAnA che. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 jJAna-dana judAM judA che. paraMtu prajJApanAmAM jJAna ane upayoga judAM judAM che temAM A sazeAdhana che. upayAgamAM jJAnana AvI ja jAya che; pachI jJAnane juduM karavAnI jarUra rahetI nathI, samyakatva mATe dRSTi zabda prAcIna che te prajJApanAmAM vaparAyo che; jyAre SaTsa DAgamamAM 'samyakatva' zabda prayukta che.. AhAranI vicAraNAmAM AhAra eka judu` dvAra heAya te jarUrI jaNAtu nathI. AthI jaNAya che ke tera dvAranI eka sUcI taiyAra hatI tenA ja upayoga prastRtamAM karyAM che ane e paNa spaSTa jaNAya che ke 14 dvAranI sUcI vadhAre vyavasthita che tethI te 13 dvAranI sUcI karatAM prAcIna hoI zake nahi. prathama uddezanAM dvArAmAMnA prathama dvAramAM che--246DakAnA jIvonA AhAra sacitta hAya, acitta hoya ke mitra ? e prazna. enA uttara che ke vaikriya zarIra dharAvanAra jIvAno AhAra acitta ja hoya, paraMtu audArika zarIrI jIvA traNe prakAranA AhAra le che (1794). A pachI nAraka jIvA viSe tee AhArAthI che ke nahi ? keTalA kALe AhArAthI hoya? AhAramAM zu le? badhI dizAmAMthI grahaNa karI badhuM ja parimAve che? lIdhela pudgalAnA savabhAve AhAra le che ke amuka bhAganA ? grahaNa karela badhA ja pudgalanA AhAra kare che ? AhAramAM lIdhela pudgalAnuM zuM thAya che?--ATalAM 7 dvArAnA ekasAthe vicAra karIne (1791-1805) pachI anya bhavanavAsI Adi 23 daDakomAM krame te sAteya dvArAnA vicAra kare che (1806-1852). AmAM nedhavA jevI hakIkatA e che keAhAra je levAmAM Ave che te Abhoganiva`tita ane anAbhoganiva`tita hoya che. eTale ke potAnI pRcchA thAya ane AhAra le te ane icchA vinA ja AhAra levAnA rahe te. icchA thAya ane levAya temAM, te te jIvAmAM judI judI kAlamaryAdA che. paNa icchA vinA levAtA AhAra to niraMtara levAtA ja rahe che (1796 ane 1806 Adi). AhAramAM4 vaNu -rasAdika panna pudgalA levAya che. tenA rakadha ochAmAM e ana tapradezI, asaMkhyAtapradezI kSetramAM avagAhIne rahI zake tevA ane 3. dhavalAmAM AhAramA AmAM AhAra zabdathI kavala, lepa, uSNa, mana, ka~~~ e badhA AhAra nahI', paNa nAkama`AhAra abhipreta che ema khulAsA che. pu. 1 pR0 409. 4. TIkAkAra spaSTIkaraNa kare che ke mULamAM eka vaNu Adi kahyu che te vyavahAranayanI apekSAe, nizcayanayanI apekSAe teA pAMceya varNavALA dha AhAra yogya che.--patra 501. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 AtmapradezathI spaSTa hovA jarUrI che (1797-1800). nArakamAM mATe bhAge azubha vipAkavALA varNAdinuM grahaNa thAya che. (1801). AhAranA pudgalAnu grahaNa sava dizAthI thAya che (1802). thayA pachI AhAra athe lIdhelA pudgalA. mAMnA asaMkhyAtamA bhAga AhArarUpe pariName che ane tenA anaMtamA bhAganA AsvAda levAmAM Ave che (1803). AhAra mATe lIdhelApa badhA ja pudgalAnA AhAra kare.che (1804). AhAramAM lIdhelA pudgalAnA pAMca indriyarUpa pariNAma thAya ane nArakane te te du:khajanaka pariNAmarUpe ja pariName (1805), paraMtu devAne tene sukharUpa pariNAma thAya (1806). jenI jeTalI indriya hoya tene te AhAra teTalI indriyanA pariNAmarUpe pariName (1813, 1819, 1820, 1823, 180 5). navamA dvAramAM AhArarUpe grahaNa karelA pudgalo ekendriyanA zarIrarUpa hoya che ke pachI yAvata paMcendriyanA zarIrarUpa hoya che, tenI 24 daDakAmAM carcA che. carcAnA sAra e che ke je pudgalAnu grahaNa thatuM hoya che te bhUtakALamAM teA game tenA zarIrarUpe hoya paNa vamAnamAM te te je jIvane jeTalI indriya hoya teTalI indriyavALAnuM zarIra AhArarUpe che, tema samajavuM. kAraNa ke lIdhela AhAra lenAranA zarIrarUpe pariNata thAya che tethI teTalI indriyavALAnu zarIra che tema kahevAya (1853-1858) dazamA dvAramAM 24 daMDakanA jIvAmAM koNa lAmAhAra ane zreNa prakSepAhAra kare tenI carcAmAM jaNAvyu` che ke nairayika, devA ane ekendriya lAmAhArI che (1859-6 0). dvIndriyathI mAMDI poMcendriya manuSya ane prakAranA AhAra kare che (1861). ekendriyane mADhuM hotuM nathI ane nAraka-devanA vaiyizarIramAM mukha chtAM temane prakSepanI AvazyakatA. na paDe tevo te zarIranA svabhAva che, mATe temane mAtra lAmAhAra che.evuM spaSTIkaraNa TIkAkAra kare che (patra pa09). vaLI, lAmAhAra mAtra paryAptane ja hoya, aparyAptane na hoya ema paNa TIkAkAre khulAsA karyAM che (patra 509). 5. ahI TIkAkAre sutromAM pUrvApara vireAdha na Ave tema vyAkhyA karavI joIe evuM sUcana karyu`. che. mATe AhAra mATe lIdhelA'ne apUrvAMsUtramAM je asaMkhyAtame bhAga kahyo che te ja abhipreta che, grahaNa karelA badhA ja pudgalA nahi.--TIkA; patra 504. Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 AgiyAramAM kAramAM kayA jIvane ja AhAra ane manathI bhakSaNa hoya che tene khulAso karatAM jaNAvyuM che ke nArake mAtra eja AhAra kare che, manathI bhakSaNa karatA nathI (1862). ane badhA ja dArika zarIrI viSe paNa e ja niyama che (1863). mAtra devo eja AhAravALA ane manathI bhakSaNa karanArA che (1864); eTale ke temane jyAre manamAM AhAra levAnI IcchA thAya ke tarata temanI AhArakAmanAnI pUti thaI jAya che (1864). je sthAne jIvanI utpatti thavAnI hoya tyAM je AhAgya pagale hoya tene AhAra te ja AhAra. aparyApta jIvane A AhAra ja saMbhave che--evuM spaSTIkaraNa TIkAkAra kare che (patra 510). A carcAne aMte sUtrakRtAMganI niyuktinI nimna gAthAo TIkAkAre uddhata karI che, te A prakaraNanA sArarUpa che : "sarIreNAyAhAro tayAya phAseNa lAmaAhAro / / pakkhevAhArA puNa kAvaliyo hoi nAyavvA // 171 // oyAhArA jIvA savve apajattayA muNeyavvA / pajattagA ya lAme pakhkheve heti bhaiyavvA // 172 // egidiyadevANa neraiyANa ca natthi pakkhevA / sesANa jIvANa saMsAratthANa pakkhevA // 173 // lomAhArA egidiyA u neraiyasuragaNA ceva / sesANaM AhAro lome pakkhevao ceba / / . oyAhArA maNabhakkhiNo ya savve vi suragaNA hoMti / sesA havaMti jIvA lome pakkhevao ceva // aMtima be gAthAo mudrita sUtrakRtaMganiyuktimAM maLatI nathI. prastuta padamA bIjA udezAmAM 13 kAronI apekSAe (1865) cho AhAraka che ke anAhAraka, A be vikalponI carcA karI che. AmAM AhAranA prathama udezamAM nirdiSTa AhAranA bhedonI keI carcA nathI (1866-1907). paNa vizeSatA e che ke temAM AhAraka ane anAhAraka e padone adhAre che bhaMgenI racanA karIne te te chavamAM keTalA bhaMge lAbhe tenuM nirUpaNa karyuM che. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 utkRSTa cha bhagAnI racanA mATe jue sU. 1880; A racanAnA AdhAra eka"vacana-mahuvacana che. tIjA 'sanI' dvAramAM TIkAkAre za kAnsamAdhAna karyuM che tenI neAMdha levI jarUrI che. sattI eTale samanaska.. vigrahagatimAM zrvane mana teA hetu nathI, te pachIvigrahagatimAM anAhAraka jIvane sattI kema kahevAya ? anu` spaSTIkaraNa karyu." ke jIva vigrahagatimAM hoya che tyAre sanI jIvanA AyukanI vedanA karatA hAvAthI tene sanI kahI zakAya--bhalene tene mana na hoya (pR0 514). bIjI zaMkA e che ke naiyika, bhavanapati ane vAnama tarane asattI kema katcA (1818 [2], 1880) o uttara ApyA che ke e traNeyamAM utpanna thanArA jIva asajJImAMthI paNa marIne Ave che te apekSAe temane asa'nI kahI zakAya (pR0 514). 29, 30 ane 93 mA 'upayAga, pazyattA, adhi' padmA : jIvAnA medhavyApAra prajJApanAsUtramAM veAnA kheAdhavyApAra athavA jJAnavyApAra viSe traNa padmamAM carcA che : upayoga pada 29 mu, pazyattA pa6 30 muM ane adhi56 33 muM. eTale e traNene ahIM eka sAthe lIdhAM che. AcArAMga sUtramAM ne AyA se vinnAyA, ne vinnAyAse AyA / jema vinALa se AyA" AcArAMgasUtra, pa. pU. sUtra 165. I saivve sarA niyati, takkA jattha na vijjai / maI tattha na gAhiyA / oe anvInara, pleyane se na lIdhe, na hase, na vaDhe, na taMte, na varase, na makake, "na vinde, na nIce, na sTo,i na dAhit, na suSTiae, na suminaye, na sumiye, na titte, na 36, na tANa, na viSe, na madure, na laDe, na ma, maiM mud, na 'rujju, na sI, maiM vaLye, na niduM, na hale, na jA, na rahe, na saMge, na thI, na puruSe, na annahA, parinne sanne utramA na vijjai / arUvI sattA apayassa payaM sthi | senA sadna ruve na pe na sena se-vaiyAti--tti vemi I AcArAMgasUtra, 5. 6. sUtra 170-171. Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 sArAMza ke AtmA e vijJAtA che. temAM koI paNa prakAranA rasa, rU5 Adi nathI. te arUpI levA chatAM sat che. bhagavatIsUtramAM jIvanuM lakSaNa batAvyuM che- "avaNNe agaMdhe arase aMphAse aruvI jIve sAsae avaTTie logadamve / se samAsao paMcavihe paNNatte / taM jahA-davao jAva guNao / davvao Na jIvatthikAe aNaMtAI jIvadayAi, khettao logappamAgakhette, kAlao na kayAi na Asi, na kayAvi natthi, jAva nicce, bhAvI puNa avaNNe agaMdhe arase aphAse, guNao uvoggunne|" 2. 20. 28. Ane sAra paNa e ja che ke AtmA arUpI che, lekapramANu che, nitya che ane tene guNa upaga che. tenI saMkhyA anaMta che. AtmAne guNa upayoga kahyo te sarvaprathama ahIM maLe che. prastutamAM yadyapi upayogamAM avadhine samAveza thaI jAya che, te chatAM tenuM juduM prakaraNa rAkhavAnuM tAtparya e jaNAya che ke te kALa sudhImAM avadhi viSe vizeSa vicAra thaI gayo hato tethI tene judA padamAM sthAna maLyuM che. ' prathama ApaNe upaga ane pazyattA vacce zo bheda che te samajavA mATe tenA je bhedo che tenI tulanA karIe. kAraNa ke mULamAM te bannenI kaI vyAkhyA che nahi. prAcIna paddhati pramANe bhede e ja vyAkhyA banI rahe che. upayoga (1908-10) pazyattA (1936-38). 1. sAkAropayoga 1. sAkArapazyatA 1. Abhinidhi jJAnasAkArapayoga ......x...... ........ 2. zrutajJAnasAkArapayoga 1. zrutajJAnasAkArapazyatA 3. avadhijJAnasAkArapayoga 2. avadhijJAnasAkArapazyatA 4. mana:paryayajJAnasAkAre paga 3. mana:paryayajJAnasAkArapazyatA - 1. bhagavatImAM A banne viSe prajJApanAnI bhalAmaNa che. 16, , 582. 2. mUlAcAra paMcAcArAdhikAra gAthA kalamAM paNa sAkAra-anAkAra upagane jIvanuM lakSaNa batAvyuM che. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 256 pa. kevalajJAnasAkAropayoga 6. matiajJAnarAkAre paga 7. zrutaajJAnasAkArapayoga 8. vibhajJAnazAkAre paga 4. kevalajJAnasAkAra thatA X 6. zrutajJAnasAkArapazyatA 6. vibhajJAnasAkArapattA anAkArAga 2. anAkArapattA 1. cakSudarzanaanAkArapazyatA X 1. cakSudarzanaanAkAropayoga 2. acakSudarzanaanAkAro paga 3. avadhidarzanaanAkAropayoga 4. kevalazanaanAkArapayoga 2. avadhidarzanaanAkArazyattA 3. kevaladarzanaanAkArapazyatA AcArya abhayadevasUrie pazyattAne upagavizeSa ja kahI che; vaLI spaSTIkaraNa karyuM che ke je badhamAM kevala saikAlika avadha hoya te pazyatA paraMtu je bedhamAM vartamAnakAlika ja baMdha hoya te upayoga che. A kAraNe matijJAna ane matyajJAna sAkArapazyattAnA bhedomAM lIdhAM nathI. kAraNa ke matijJAna ane matyajJAnano viSaya vatamAnakAlika avinaSTa padArtha ja bane che. AnAkArapattAmAM acakSudarzanano samAveza kema nathI--ene uttara AcArya Ape che ke pazyattA e prakRSTa IkSaNa che. ane prekSaNa te mAtra cakSudarzanamAM ja saMbhave che, bIjI Indri dvArA thatA darzanamAM nahi. bIjI indriyo karatAM cakSuno upayoga alpakAlIna hoya che ane jyAM alpakAlIna upaga hoya che tyAM bakSiAmAM jhaDapa vadhAre hoya che. A ja tenI prakRSTatAmAM kAraNa che.-bhagavatI TIkA. 50 714. AcArya malayagirie AcArya abhayadevanuM ja anusaraNa karyuM che; vizeSamAM spaSTIkaraNa karyuM che ke pazyattA zabda rUDhine kAraNe upayoga zabdanI jema sAkAra ane anAkAra bodhane pratipAdaka che, ema samajavuM (prajJApanA TIkA, 50 pa29). vizeSamAM e jaNAvyuM che ke jyAM dIrghakAla upaga hoya tyAM saikAlika bodha saMbhave. matijJAnamAM dIrghakAlano upayoga nathI mATe zaikAlika baMdha na thAya.. tethI tene pazyattAmAM sthAna nathI.--prajJApanA TIkA, 50 pa30. A sivAya upayoga ane pattAmAM zo bheda te jANavAnuM keI sAdhana nathI. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 257 (pRSTa ra58, paMkita 13 pachI A keThaka vAMcavuM) 12-16. sthAvara 17. dvAniya 18. zrIndriya 19. caturindriya 24. vaimAnika 20. paMce. tiryaca 23. jotiSa 22. vANavaMtara - 2-11. bhavanapati 1. nAraka 21. manuSya x , ,, X , " " " " " ". ,, x x * x x * * * * * x * x * upayoga-sAkAra 1. Abhiniodhika jJAna = = = = = = = = . , 2. , ajJAna 3. zrutajJAna 4. zrutajJAna 5. avadhi 6. vibhaMga x x x x x x x x x 9 7. mana:paryAya x x x x x x x x x 4 8. kevala upaga anAkAra x x x - = = = = = = 4 1cakSudarzana : : : : : : : : : : 4 2. acakSudarzana x x x x = : : : : : 4 3. avadhidarzana x x x x x x x x x x ha 4. kevaladarzana pattA-sAkAra = = = = = = = , 1. zrutajJAna : : : : : : : : : 4 , 2. zrutaajJAna 4 x x x = = = = = = % . avadhijJAna x x x x : : : : : : 4 4. virbhAgajJAna x x x x x x x x x 9 5. mana:paryAya x x x x x x x x x + 6. kevalajJAna pIyatA-anAkAra x x x : : : : : : : 4 1. cakSudarzana x x x x = = = = = = . 2. avadhidarzana x x x x x x x x x x 3. kevaladarzana x x x x x x x Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 upayoga ane pazyatA-e bannenI prarUpaNA jInA 24 daMDakamAM vicArAI che te A pramANe che--1912-1927; 1940-1553.) (A kASThaka 57 me pAne mUkayuM che.) 24 daMDakomAM jIvonA upayoga ane payattAno vicAra karyA pachI banne padamAM upayogavALA jIvone vicAra che. hakIktamAM kaze bheda paDatuM nathI (1928-1935, 1954-1962). tethI te viSe vizeSa carcA jarUrI nathI. paraMtu pazyatA padamAM aMte kevalInA jJAna-darzanane upaga yugapata che ke krame che, tenI carcA karI che, ane dalIla karI che ke jJAna sAkAra che ane darzana anAkAra che tethI kaI paNa vastune eka samayamAM jANe-dekhe nahi (1963-64). A carcA mATe sanmatiprakaraNane bIje kAMDa jevo joIe, jyAM upayogamAM krama, yaugapadya ane abheda e traNe rajU karavAmAM AvyA che. upaga ane pazyattA viSe anya kazI ja carcA karavAmAM AvI nathI, paraMtu avadhipadamAM avadhijJAna viSe tenA bhedo Adi sAta muddAo laI avadhijJAnanI vistRta carcA karI che. te sAta bAbate A che : 1. bheda. 2. viSaya, 3. saMsthAna, 4. AtyaMtara ane bAhya avadhi, 5. dezAvadhi, 6. avadhinI kSaya-vRddhi che. pratipAti-apratipAtI (1981). khaMDAgamamAM avadhijJAnanI carcA karmanA AvaraNa prasaMge karavAmAM AvI che ane tyAM avadhinA aneka bhedonI tathA saMsthAna AdinI carcA che (pu13, pR. 289-328). temAM dhyAna devAnI vAta e che ke AvazyakaniyuktinI avadhinI carcAno je kALa che te pachInA kALanI carcA vakhaMDAgamanI havAne saMbhava che; kAraNa ke kSetrathI japanyAvadhimAM AvazyakaniyuktimAM paNanuM dRSTAMta che, jyAre pakhaMDAgamamAM sUkSma nigodanuM che (Ava. ni. 29; vizeSAzyaka 585; khaMDAgama pu13, pR0 301). vaLI, Avazyakaniyuktigata gAthAo gAthAsUtrane nAme paNa pakhaMDAmamAM dekhA de che (Avazyakaniyukti, gA0 31 thI ghaNI gAthAo pakhaMDAgamamAM che; putra 13 ne aMte jue thAsUtrALa' nAmanuM pariziSTa pR. 11). gAthAomAM pAThAMtaro najare paDe che. saMbhava che ke A gAthAe prAcIna niyuktinI hoya, je Avazyakaniyukti ane SaTUkhaMDAgamamAM levAmAM AvI hoya. 3. bhagavatImAM A padanA sUtra (98rathI prAraMbha karI AkhuM avadhipada samajI levAnI sUcanA che. 16, 10, 181.. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 jaina AgamomAM AcArAMga jevA prAcIna graMthamAM te avadhinI carcA nathI, paraMtu jyArathI aMgaAgamamAM upAsaka jevA kathAgraMthane samAveza thaye tyArathI te avadhijJAnanI carcA zarU thaI gaI che; ane e carcAo uparathI jaNAya che ke upAsakane thatA avadhijJAnanI maryAdAmAM svayaM IndrabhUtine paNa zaMkA thAya che, e Azcaryajanaka ghaTanA che (uvAsagadasAo-honela, 1.84). ApaNe karmanA prakaraNamAM paNa joyuM ke temAM eka ThekANe mAtra pAMca indriyo ane tethI thatA vijJAnanA AvaraNanI carcA che, paraMtu avadhi Adi jJAne viSe mauna sevAyuM che. AthI avadhi Adi jJAnanI carcA jena AgamamAM pachIthI krame karI dAkhala thaI hoya evo saMbhava rahe che. avadhijJAnanA be bheda che : eka te janmathI prApta thatuM ane bIju karmanA kSapazamathI maLatuM. deva-nArakane te janmathI ja hoya che ane manuSya ane tiryaMca paMcendriyane kSayapazAmika (1982) hoya che. avadhijJAnanA viSayanI carcAne sAra A pramANe che: nArake kSetranI daSTie jaghanyathI aDadho gAu ane utkRSTa cAra gAu. pachI ekeke karI sAteya narakanA jenA avadhikSetranuM paNa nirUpaNa che. temAM nIcenI narakamAM uttarottara avadhikSetra ochuM thatuM jAya che (1983-1990). bhavanapatimAM asurakumAranuM avadhikSetra jaghanya 25 jana ane utkRSTa asaMkhyAta dvIpa-samudra che; ane bAkInA nAgakumArAdinuM utkRSTa saMkhyAta che. (1991-93). paMcendriyatiryaMcanuM avadhikSetra jadhanyathI aMgulane asaMkhyAtamo bhAga ane utkRSTa asaMkhyAta dvIpasamudra che (1994). manuSyanuM utkRSTa avadhi kSetra alokamAM paNa lekapramANu asaMkhyAta leka jeTaluM che (195). vANumaMtaranuM nAgakumAra jema. jyotiSka jaghanya saMkhyAta dvIpa-samudro. vaimAnikadevanA avadhikSetranI vicAraNAmAM vimAnathI nIcena. uparano ane vimAnathI tiryaMga bhAga-e traNenI daSTi rAkhavAmAM AvI che. ane jema vimAna upara tema temanuM avadhikSetra vistRta. chevaTe anuttarI papAtika deva samagra lenADIne jANe che, ema jaNAvyuM che (1996-2007). sUtra 2008-16mAM avadhijJAnanA kSetranI apekSAe taka, (heDI), pallaga, jhAlara, paDaha jevA vividha AkAra jaNAvyA che. AcArya malayagirie ene sAra e tAravI Ape che ke bhavanapati ane vyaMtarane uparanA bhAgamAM ane vaimAnikane nIcenA bhAgamAM, tika ane nArakone tirlaga dizAmAM vadhAre hoya che eTale ke vistRta hoya che ane manuSya tathA tiryaMcane avadhino AkAra vicitra hoya che.-TIkA, patra 542. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26o e paNa jaNAvyuM che ke nAraka ane deva avadhikSetramAM che, eTale ke temanuM avadhijJAna pitAnI cAre tarapha phelAyeluM hoya che; tiya"camAM tema nathI. paNa manuSya avadhikSetramAM paNa che ane bAhya paNa che. tAtparya ema che ke avadhijJAnane prasAra pite jyAM hoya tyAM hoya te te avadhinI aMdara (aMtaH) gaNAya, paNa pitAthI vicichanna pradezamAM avadhine viSaya hoya to te avadhithI bAhya gaNAya (2017-2021). mAtra manuSyane ja sarvAvadhi saMbhave che, bAkInAne deza avadhi ja saMbhave (2022-26). nArakAdimAM AnugAmika-anAnugAmika, vardhamAnahiIyamAna, pratipAtI-apratipAtI ane avasthita-anavasthita-A bhedone. vicAra che (2027-31). avadhijJAnanI vyAkhyA prajJApanA mULamAM kyAMya ApavAmAM AvI nathI, paNa anyatra je apAI che te e che ke Indriya ke mananI sahAyatA vinA AtmAne thatuM rUpI padArthanuM jJAna te avadhijJAna che. 31muM "saMkSi pada : saMjJavicAra A padamAM siddha sahita sakala jIvone saMsI, asaMsI ane saMsInaasaMjJI e traNa bhede vicAra karyo che. temAM siddho nathI saMjJI ke nathI asalI tethI temanI saMjJA nosaMjJIne asaMsI ApavAmAM AvI che (1973). manuSyamAM paNa je kevaLI thayA hoya te A bAbatamAM siddhanI samAna ja che, kAraNa ke teo paNa temane mana hovA chatAM tenA vyApAra vaDe jJAna prApta karatA nathI. anya maLyo saMsI ane asaMjJI banne prakAranA che. ekendriyathI mAMDI caturindriya sudhInA jIvo asaMsI che. nAraka, bhavanapati, vANavyaMtara ane paMcendriyatiyaca saMgI ane asaMjJI banne prakAranA che. jyotiSka ane vaimAnika mAtra saMsI ja che (1965-73). A padane aMte ApelI gAthAmAM manuSyane paNa saMsI-asaMtI ja kahyA che. paraMtu sUtra 1970mAM temAM traNa prakAra saMbhave ema spaSTa karyuM che. saMjJAno artha zuM le te sUtramAM spaSTa nathI karyuMpaNa manuSya ane nArapha tathA bhavanapati ane vyaMtarane paNa asaMjJI kahyA eTale mana jene hoya te Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 sa'nI e atha' prastutamAM ghaTe nahi. AthI TIkAkArane sattA zabdanA e a karavA paDayA che, chatAM paNa pUruM samAdhAna thatuM nathI, eTale nArakAdina sannI ke asanI kathA temAM tenA pUrvabhavamAM te sa'nI ke asa'nI hatA mATe sannI ke asatI kalyA--AvuM spaSTIkaraNa TIkAkArane karavu paDayuM che (TIkA, patra 534). AthI sattA zabda kharekhara kayA arthamAM abhipreta che te sazodhanane viSaya che. AcArAMganA prAraMbhamAM ja vizeSa prakAranA matijJAna mATe--khAsa karI AtmAnA pUrvabhavanA jJAnaprasaMge--'saMjJA' zabda vaparAya hAya ema lAge che. " iha megesiM no sannA bhavai, taM jahA puratthimAo vA disAo Agao ahamaMsi" ityAdi ! dazAzrutaskaMdhamAM jyAM daza cittasamAdhi sthAnAnuM varNana che tyAM saNiNANaM vA se asamuppannapuve samuppajjejjA appaNo porANiyaM jAi sumarittae" - zA, pAMcamI zA. DA. zuzrIMga sa pAti AvRttimAM "nAsaraLe vA se' evA pADe che, paraMtu A ja pAThe samavAyAMgamAM dhRta che (zama samavAya), tyAM upara pramANe pATha hAI zAzrutaskaMdhanA mULa pATha AvA ja hovA joIe ema amAruM mAnavuM che. vaLI, AcAya AtmArAmajInI AvRti (pR0 148)mAM-'ghna nAsarabena sAiLajaLa" vA se asamu" evA pADe che, te paNu barAbara jaNAtA nathI. e game te hoya paNa temAM paNa saLiLa e pATha te che ja, eTale ahIM sa`jJA' matijJAna vizeSanA athamAM levAmAM kAMI vAMdhA jaNAtA nathI. ane e jJAnanA eka prakAra kALakrame jAtismaraNune nAme ALakhAyA che; paNa te che te matijJAnane ja bheda. ane e atijJAnanA vizeSa eTale je jJAnamAM smaraNu-pUrvAM anubhavanuM smaraNa-jarUrI hAya tevuM jJAna 'saMjJA' zabdathI samajAtuM hatuM. saMjJA--saketa pachI te zabdarUpe hAya ke khIjA cihnarUpe hAya paNa tenA vaDe jJAna thavAmAM smaraNa Avazyaka hAya che. tethI jemAM smaraNu Avazyaka hoya evA jJAnavizeSane mATe saMjJA' zabda prAcIna kALamAM prayukta thatA hoya te Azraya pAmavAnuM nathI. 1. AvazyakaniyuktimAM saMjJAne abhiniSeAdha = matijJAna kahyuM che.. .--gA. 12; vizeSAvazyaka, 394. 2. auddhamAM 'saMjJA' zabdanA prayoga ane a` mATe jue Pali-English Dictionery (P.T.S.) da Buddhist Hybrid Sanskrit Dictionery. Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra62 paNa jena AgamamAM A "saMjJA" zabdanA arthane vistAra thaye hoya ema jaNya che. ane tene kAraNe kayAM zabdane zuM artha le e eka samasyArUpa banI jAya che. sthAnAMgamAM--"giA tA, 1 sannA, " mannA, A vijJA" (sU0 29-32) e pATha Ave che. e uparathI paNa jaNAya che ke "sajJA" e nAme kaI jJAna te kALe prasiddha te hatuM ja. sthAnAMgamAM ja anyatra saMjJAnA cAra prakAra jaNAvyA cheH AhAra, bhaya, maithuna, parigraha3 (sthA 0 356, samavAyAMga 4). vaLI. anyatra sthAnAMgamAM ja saMjJAnA daza bheda che : 1-4 upara pramANe pa. krodha, 6. mAna, 7. mAyA, 8. lebha, 9. loka, 10 ogha. ane A daze saMjJA 24 daMDakanA jIvamAM hoya che tema paNa jaNAvyuM che (sthA upara). AcArAMganiyuktimAM saMjJA viSe jaNAvyuM che- Se sacittAE mAve anumavALA saUTI | mati hoi jANaNA puNa aNubhavaNI kammasaMjuttA / / 38 / AhAra bhaya pariMggaha mehuNa suha dukkha moha vitigicchA / koha mANa mAya lohe soge loge ya dhammohe // 39 // ane anya prakAre paNa saMjJA zabdano artha bRhakalpabhASya ane vizeSAvazyakabhASyamAM karavAmAM Avyo che. temAM kAlika, heta ane dRSTivAdopadeza-e traNa saMjJAne AdhAre saMjJIasaMtIne vicAra che. ane ene niSkarSa e che ke zAstramAM prAya: kAlika-saMjJAne AdhAre saMjJIasaMjJI e vibhAga kare che ane tenuM tAtparya te samanaska amanaskamAM che. bRha0 gAi cha8-87; vizeSA 502-7. pakhaMDAgama mULamAM mArgaNAkAramAM saMDIdhAra che. paNa saMjJAne artha che abhipreta che te jaNAvyuM nathI. paraMtu miyAdaSTithI laI kSINukavAya vItarAgachadmaccha-guNasthAna sudhInA cha saMtI hoya che ane ekendriyathI mAMDI asaMtI paMcendriya sudhInA jIvo asaMjJI che, ema jaNAvyuM che (pu. 1, pR. 408). ane saMzI kSAyopathamika labdhithI, asaMgI audayika bhAvathI ane nasI 3. mUlAcAra, zIlaguNadhikAra, 3. 4. tulanA kare bRhatkalpabhASya gA. 87. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 naasaMjJI kSAyika labdhithI thAya che, ema paNa jaNuvyuM che (pu. 7, pR. 111- 112). AnA spaSTIkaraNamAM dhavalAmAM je kahyuM che te ane prAraMbhamAM saMjJAne je artha karyo che te uparathI sAmAnya dhAraNuM evI bane ke manavALA saMjJI", paraMtu dhavalAmAM paNa saMsI zabdanI be prakAranI vyAkhyA karavAmAM AvI che te sUcaka che : saga-1 nAnAti kRti saMrakhe--mana, taddAstAsi saMzI saindritharinAtighara, tattva manasoDamAvAta ! athavA zikSApirAtriApArI saMsI 3 - sikkhAkiriyuvadesAlAvaggAhI maNovalaMbeNa / no navo so takiyAvara masaLI phu 1-0 6, pR. 22. A bIjI vyAkhyAmAM paNa mananuM Alabana te svIkRta che ja, eTale tAtparyamAM kaze bheda paDato nathI. AcArya pUjyapAde tattvArthabhASyanuM anukaraNa karI tasvArthanI TIkAmAM (2.25) saMsInI je vyAkhyA ApI che te pakhaMDAgamanA saMsI zabdanA prayogane dhyAnamAM laIne che, tenuM tAtparya e che ke "saMjJA" zabda aneka arthamAM che tethI aniSTanI vyAvRtti sAru sUtramAM "manAH ' evuM vizeSaNa ApyuM che, jethI saMjJAvALA chatAM jene mana na hoya te saMsI kahevAya nahi, paNa asaMjJI kahevAya. mUlAcAramAM cha paryAptinA vivecana prasaMge asaMsIne pAMca ane saMsIne cha paryApti kahI che, tethI spaSTa thAya che ke jene mana hoya te saMjJI gaNya mUlAcAra, paryAtyadhikAra, 5-6, 86. * sthAnAMgamAM sarva jIvonA saMsI, asaMsI ane nosaMsIneasaMsI-evA traNa bheda batAvyA che, kAraNa ke siddhone paNa emAM gaNI lIdhA che. paraMtu temAMthI saMjJI koNa ane asaMsI keNa e phalita thatuM nathI (sU0 162). saMsArI chavamAM 24 daMDamAM saMjJI ane asaMjJI e bane bhedo hoya che (sthA. 79, samavA0 149), ema kahyuM tyAre paNa manavALA saMjJI evuM siddha thatuM nathI, kAraNa ke ekendriyAdimAM to mana nathI ja, chatAM temAM paNa saMsI-asaMsI e banne bheda jaNAvyA. ane jyAM mana avazya hoya che tevA nArakAdimAM paNa saMjJIasaMjJI evA banne bheda jaNavyA che. 5. tulanA-"sinaH samana " tattvArthasUtra 2. 26-tenI vividha digabarIya TIkAo sAthe. Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A uparathI eka vAta nakkI thAya che ke patine vicAra thayo te pahelAM ja saMjJAno vicAra thaI gayo hato. tethI paryAptinA vicAra sAthe e spaSTa thayuM ke saMjJA ane mana e banne jene heya tene ja saMjJI kahevA. saMjJI-asaMsInI samasyAnuM samAdhAna karavAno prayatna vAcaka umAsvAtie tattvArthasUtramAM karyo che. temaNe sUtra banAvyuM che ke -"zinaH samanaH (2.25); arthAt saMsI jIvo manavALA hoya che. ane bhASyamAM temaNe spaSTIkaraNa karyuM ke prastutamAM saMsI zabdathI te ja jIvo abhipreta che, jene saMpradhAraNa saMjJA hoya. arthAt mAtra saMpradhAraNa saMjJAvALA ne mana hoya che, anyane nahi. samadhAraNa saMjJAnI vyAkhyA karI che ke - "hApodavuti TUvoSavinAbhi saNadhAraNasaMjJA" --tattvArthabhASya 2.25. AhArAdi saMjJAne kAraNe je saMsI kahevAya tevA jIvo ahIM abhipreta nathI, eTale ke mana te te saMsI jIvone hoya, jeo saMpradhAraNa saMjJAne kAraNe saMsI kahevAtA hoya. karamuM "saMyama pada : saMyamavicAra saMyata, asaMyata, saMyatA sayata ane nosaMyatane asaMyatane saMyatAsaMyata-evA saMyamanA cAra bhedane vicAra sakala jIvomAM karavAmAM Avyo che. tene sAra e che ke nAraka, ekendriyathI mAMDI caturindriya jIvo, vANuvyaMtara, tiSka ane vaimAnika e asaMyata hoya che. paMcendri ti"ca asaMyata ane saMtAsaMmata hoya che. manuSyamAM prathama traNa prakAra che, paNa siddhomAM saMyamane cothe prakAra nesayataneasaMyatane saMyatAsayata che (1974-80). padane aMte Apela mAthAmAM siddhane vicAra nathI. parAgamanAM 14 mAgaNadhAramAM paNa eka dvAra saMyamane AdhAre jIvone vicAra karavAnI paddhati mahattva dharAve che, ema kahI zakAya. pakhaMDAgamamAM saMyamaThAramAM sAmAyikazuddhisaMyata, chedepasthApanazuddhisaMyata, parihArazuddhisayata, sUkSmasaM5rAyazuddhisaMyata, yathAkhyAtavihArazuddhisaMyata saMyanA saMyata ane asayata-evA bheda karIne 14 guNasthAnamAM tene vicAra che, pu. 1, pR. 368. 34 muM "pravicAraNA 58: paricAraNA (navicAra) prajJApanAnA prAraMbhamAM jyAM viSayasUcI ApI che, tyAM prastuta pada mATe Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 "vicAra" (vivAra) zabdano prayoga karyo che ane te ja zabda AcArya umA svAtinA pravIcAra' zabdanuM mULa jaNAya che (tattvArthasUtra 4.8). paraMtu prastuta padanA prAraMbhamAM jayAM ThAro batAvyAM che tyAM "riyALa' (2032) ane mULamAM paNa 'rivAraja' (rivAratA) (2033) evo pATha che. ane e kAranI carcA prasaMge "riyALar" mrivAranA' (205ra) zabdano prayoga maLe che. uparAMta, sariyA' (vi.), mAriyA' (aparivAran:) (2051), kAriyANaorr( (Aya. parivAranA), parivAra, variyALaT, saparivAraNa, manapariyAra (2052) jevA prayogo maLe che. tethI jaNAya che ke vivAra, variyALI ane variyArA e traNe zabda eka ja artha mATe vaparAya che. paraMtu vadhAre vaparAza "puriyAranan" e rUpo che; 'qfjAranA' ne prayoga mAtra prAraMbhamAM ane aMte che (vaviyAvartha sanatta). upaniSadomAM parivAra' no prayoga mathunasevananA arthamAM maLe che - rAmAH sarathAH satUryA na hIdRzA lambhanIyA manuSyaiH / AbhirmatprattAbhiH paricArayasva natio maLe mAnANIH | hova* 1.25. pAlimAM parivaraLa, "rivArati'; rivAra," jevA prayoga che-juo pAlikeSa (P.T.s.) bauddha saMskRta graMthomAM rivara", "ra, "rivAra", "parivArata', 'paritrAti' jevA zabdo maLe che. uparAMta vivAra." "vicAra" "vicAraNA, pravAsa, vAriAdi prayoga paNa jovA maLe che. ane te badhA prayogo prajJApanAnA prastuta padamAM je artha abhipreta che, te artha mATe paNa jovA maLe che. eTale kahI zakAya ke krIDA, rati, indriAnAM kAmaga ane maithuna mATe saMskRtamAM pravevAra', athavA pravivAra, ane prAkRtamAM ghariyA athavA pravicALA zabdano prayoga thayo che prarivAra kyAre kene saMbhave ane kayA prakAranI hoya. e viSayanI mukhya carcA prastuta padamAM daMDakene AdhAre karI che. temAM nArakenI bAbatamAM kahyuM che ke teo upapAtakSetramAM AvIne tarata ja AhAra levAnuM zarU kare che, eTale temanA zarIranI niSpatti thAya che. eTale cAre taraphathI pugalonuM grahaNa zarIranAM aMge pAMgathI zarU kare che ane te te pugalene zarIranI indriyAdi rUpe pariNata karatA thaI jAya che. Ama Indriya puSTa thaye teo paricAra zarU kare che, eTale ke zabdAdi badhA viSayane upabhoga zarU kare che. ane paricAra karyA pachI ja viturvaNuM-nAnA rUpa dhAraNa karavAnI 1. Ane mATe pAThAMtara che-"parivAra' pR. 421, 2. 2. "#ragvIvAre nAka maithunaviSAovasevanama" tavArthamaya, 4 08, "gvI . maithuno sevanam" sarvArthasiddhi, 4.7. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 prakriyA-zarU kare che (2033). paraMtu devAmAM A kramamAM bheda e che ke viSNu karyAM pachI paricAraNA che (2034, 2037). ekendriyamAM paricArAnA krama nAraka jema che, paNa temAM viNA nathI. paraMtu vAyukAyamAM vidhruNA che. dvIndriya-gIndriya-caturindriyamAM ekendriya jema (2035-36) paristhiti che. pace ndritiya ca ane manuSyamAM nAraka jema samajavuM (2036). prastuta prakaraNamAM prAsaMgika carcA e paNa karavAmAM AvI che ke jIvAmAM AhAranu grahaNu AbhAganivatita hAya che ke anAbhoganiva`ti ta ? ekendriya sivAyanA badhA jIvA AbhAga nitita ane anAbhoganiva`tita AhAra le che, paraMtu ekendriyamAM mAtra anAbhAganivRti ta ja che (2038-39). prastutamAM AbhAganiva`ti tanA atha TIkAkAra "manaHnidhAnapUrvamAMhAra yudghanti"-(patra 545) evA kare che ane ekendriya viSe spaSTa kare che ke "ndriyAnAmattisto vidyumanodrvylbdhismpnntvaat paTutara Abhogo nopajAyate iti teSAM sarbadA'nAbhoganirbartita eva AhAro ne punaH vASivyAmonirvartitaH"(patra 545). AmAM AcAya malayagiri apaTu paNa mana ekendriyane hoya che-evu lakhe che te maneAlabdhi badhA jIvAmAM che evI mAnyatAne AdhAre che. paraMtu kharI vAta te evI jaNAya che ke jIvA peAtAnI icchApUrvaka ane potAnA upayogapUrNAMka AhAra le te AtmAganiva`tita ane IcchA na hoya chatAM lemAhAra vagere anya prakAranA AhAranuM satata grahaNa thayA kare che te anAbhaga nitita kahevAya. AhArapadamAM bhoganivatita AhAranI carcA che, tene AdhAre Ave atha karI zakAya (1796, 1806 Adi), paraMtu manaHpraNidhAnanI vAta, je AcAya malayagirie lakhI che, tene samanvaya kevI rIte karavA e eka prazna che. kAraNa ke jema ekendriyane apaTu mana che, tema dvIndrayathI mAMDI caturindriya sudhI paNa apaTu mana ja che; teA ekendriyamAM ja kema anAbhAga ane khIjAmAM kema nahi, e praznanuM samAdhAna thatuM nathI. ema lAge che ke rasanendriyavALA prANIne mukha hAya che tethI tene khAvAnI icchA thatI hoI te badhAmAM Abhoganiva`tita AhAra mAnyA hoya ane rasanendriya vinAnAne anAbhAganiva`tita mAnyA hAya ama ane. 3. A carcA kharI rIte AhArapadamAM AvavI joItI hatI, paNa A pamAM AvI che tethI tene prAsaMgika kahI che. Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 267 AhAramAM levAnA pulo viSe carcA che ke AhAra karanAra te pudgalene jANe che, dekhe che ke jANata-dekhate nathI ? -tenA viSenA vikalpa karyA che tene sAra A pramANe che- (2040-46). jANe rekhe na jANe na dekhe nAraka, bhavanavAsI, vANavyaMtara, jyotiSka 0 0 ekendriyamAM-trIndriya caturindriyamAM- 1. keTalAka 2. , paMcedriyatiryaMca tathA che. keTalAka manuSya 2. " 3. ,, 4. " vaimAnika- 2. , 0 0 h h adhyavasAnasthAnanI paNa prAsaMgika carcA prastuta padamAM che. prazasta ane aprazasta evAM adhyavasAsthAne 24 daMDakanA jIvamAM asaMkhyAta prakAranAM hoya che ema jaNAvyuM che (2047-48). ATalI ja hakIkata prajJApanAmAM che, paraMtu A viSe SaTUkhaMDAgamamAM vistRta carcA jovA maLe che. karmanA sthitibaMdhanAM adhyavasAnaHsthAnenI carcA mATe prathama cUlikAmAM ghaNo vistAra che temAM khAsa karI sarvatekabaMdhasthAnanA svAmIthI mAMDI sarvotkRSTabaMdhanuM sthAna kone, jIvomAM saMkaleza ane vizuddhinuM tAratamya, alpabadutva AdinI carcA che (pu. 11, pR. 139). bIjI cUlikA te sthitibaMdhanA adhyavasAyasthAnI pUrI carcA mATe ja che (pu11, pR. 308). A pachI bhAvavidhAna nAmanA prakaraNamAM be cUlikA che, jemAM ekamAM upazama ane kSapakazreNInuM tAratamya (pu. 12, pR. 80) ane bIjImAM anubhAgabaMdhanAM adhyavasAyasthAnI vistRta carcA che (pu. 12, 5 87). paricAraNAdhAramAM devanI bAbatamAM paricAraNAnI daSTie A pramANe cAra vikalpone saMbhava batAvyuM che (2051) : ? - Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. devA 3. 4. .. sadevI devI "" 268 saparicAra aparicAra sarparicAra aparicAra paraMtu jaNAvyu che ke evuM banatuM nathI ke deva sadevI DrAya chatAM paNa aparicAra hAya, eTale ke ukta cAramAMthI khIjo vikalpa saMbhavatA nathI (2011). Anu' spaSTIkaraNa e che ke bhavanapati, vANunyatara, nyAti ane vaimAnikAmAMthI prathamanAM e vimAne--saudhama ane IzAna--mAM devIe hAya che tethI te saumAM prathama vikalpa che; eTale ke temAM kAyika paricAraNA che--devadevInu maithuna hoya che (2012), sanamArathI mAMDI acyutakalpa sudhInAM vimAnAmAM mAtra devA ja hoya che, devI hotI nathI, tethI temAM tIjo vikalpa che. eTale ke te vimAnAmAM devIo nathI chatAM paricAraNA che(2011). paraMtu traiveyaka ane anuttara vimAmAM devI paNa nathI ane paricAraNA paNa nathI. tethI temAM cethA vikalpa che (2011)4 devI nathI chatAM paricAraNA kema sa Mbhave tenu spaSTIkaraNa e che ke (201ra) : 1. sanakumAra-mAhendrakalpamAM speza paricAraNA. 2. brahmalAka--lAMtakapamAM rUpaparicAraNA. 3. mahAzukra-sahasrAramAM zabdaparicAraNA. 4. ANata-prANuta-AraNu-acyutakalpamAM manaHparicAraNA. kAyaparicAraNAmAM jyAre devAne icchAmana'nI utpatti-eTale ke kAyaparicAraNAnI IcchA-thAya che, tyAre devIo-apsarAo maneArama rUpa, uttaravaikriya zarIra dhAraNa karIne hAjara thAya che (2012 [2]), ahIM IcchAmana' zabda ghyAna devA jevA che. AthI spaSTa thAya che ke hu. mananI bAbatanI spaSTa kalpanA nizcita thaI na hatI. paricAvaNA samApta thaye icchAmana cAlyuM jAya che. apsarA sAthe devAnI kAyaparicAraNAnu` TIkAmAM spaSTIkaraNa karyu che ke manuSya jema ja maithunasevana (TI0 patra 549, 550). mULamAM e paNa jaNAvyu 4. A devAmAM paricAraNA nathI, chatAM temane brahmacArI na kahevAya; kAraNa ke temanAmAM cAritrapariNAma nathI. -TI, patra 549. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269 che ke e devomAM zukanA pugale hoya che ane te asarAmAM jaIne pAMca IndirUpe pariName che ane apsarAmAM rUpa-lAvaNyanA vardhaka paNa bane che. ahIM e dhyAna devA jevuM che ke AmAM paNa pAMca indriyane ullekha che, manane nathI (205ra [2]). ahIM e paNa jANavuM jarUrI che ke devanA e zukathI apsarAmAM garbhAdhana thatuM nathI,' kAraNa ke devone vaikriyazarIra che ane tenI utpatti garbhamAM nathI paNa aupapAtika che. jyAM spardhAdithI pravicAraNuM hoya che te te devakamAM devI nathI hotI, paNa jyAre icchA thAya che tyAre apsarAe vidurvaNuM karIne hAjara thAya che. ane te de anukrame sparzAdithI ja saMtuSTi anubhave che (2053 [5]); te ja temanI paricAra che. te devamAM paNa zukavisarjana che, paraMtu TIkAkAre khulAso karyo che ke " putrasaMsmo dhyiAmAvAvaleH" arthAta deva-devIne saMparka nahIM chatAM devImAM daivI prabhAvane krame zukrasaMkramaNa thAya che ane tenuM pariNamana paNa temanA rUpalAvaNyamAM vRddhikAraka bane che (dI pakSa 551). AraNathI mAMDIne mAtra manaHparicAraNA che ane tethI te te devonI paricAraNAnI IcchA thaye devIo pitAne sthAne rahIne ja manerama zRMgAra dhAraNa kare che ane te te deva pitAne sthAne rahyA rahyA ja manaHsaMtuSTi meLave che (205ra []). ane devIo paNa pitAne sthAne rahI rUpa lAvaNyavatI. banI jAya che. ane devonuM paricAraNAnI daSTie alpabahuta vicArAyuM che; temAM uttarottara vRddhigata krama Ave cheH aparicArake, manaparicAra, zabdaparicAraka, rUpaparicArake, sparza paricArake, kAyaparicArake (2013). paraMtu paricaraNamAM uttarottara sukhanI vRddhinI daSTie AthI UlaTe krama che; sauthI ochuM sukha kAyaparicaraNamAM, paNa sauthI vadhAre sukha aparicAraNa- vALA devomAM che. (TI. patra para). 5. "varuM te vaibirAjarattatA rRti na jadhAnadetavaH"--TI patra 550. 6. Ama sahastrAra sudhI devIo jAya che. ane jyAM sudhI keTalA AyuvALI devI jAya te mATe juo TIkA patra pepara . Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 35 su'vedanA" paTTa : jIvAnI vedanA 16DakAmAM jIvAne nAnA prakAranI vedanAne je anubhava thAya che, tenI carcA "A padamAM che. venAnA aneka rIte prakAre batAvavAmAM AvyA che, te A pramANe che : (1) zIta, uSNu, zIteAdhyu (2015). (2) dravya, kSetra, kAla, bhAva (2066). (3) zArIrika, mAnasika, zArIrika-mAnasika (2013). (4) sAtA, asAtA, sAtAsAtA (2066). (5) du:khA, sukhA, aduHkhA--asukhA (2069). (6) AlyupagamikI, aupakramikI (2072). (7) nidA, anidA (2077), 2 : lakSma`DAgamamAM venAkhaMDa cothA che te pu. 9 thI zarU thAya che. temAM krama prakRtinuM vivaraNu 24 anuyogadrArA vaDe karavAmAM Avyu che. temAM khIjuM dvAra vaMdanA' nAme che. te 'vedanA' dvAranuM vivaraNu pustaka 10 mAM che. ane te vedanAnuM vivaraNa 16 anuyogaMdrArA vaDe karavAmAM Avyu che. temAM prajJApanAgata vedanAnA bIjo prakAra, je dravya, kSetra, kAla, bhAva-e rUpe che, tenu' vistArathI vivaraNu e ja nAmanAM cAra dvArA vaDe karavAmAM AvyuM che. (pu. 10, pR. 1, 18; pu. 11, 1; pu. 12, pR. 1). vedanAnA svAmInI carcA prajJApanAmAM daMDakAne AdhAre karI che, jyAre lakSma`DAgamamAM svAmitvanA vicAra nayadraSTie syAt' zabdanA yAga vaDe, bhaMgAmAM karyAM che. (pR. ! 12, pR0 294). uparAMta, dravya Adi dvArAmAM svAmitvane vicAra che ja (pR 10, pR0 268; pu0 11, pR0 11, 132; pu. 12, pR. 12). 1. judAM judAM naraka sabaMdhI vedanA viSe sU2017 nI TIkAmAM--khtAvasUtra cirantaneSvavipratipattyA zrUyate / kecidAcAryAH punaretaddhipayamadhikamapi sUtra N paTanti :tatantamatamA'-AcAya malayagirIe A pramANe kahyuM che. TIkA. patra 555. bhagavatI, 19. 5. 656 mAM A ja bhAkhata che ane te mATe prajJApanAnI bhalAmaNa che. ahIM malayagiri kahe che-"nivAniyAvitastu vizeSo na gRhIto vicitratvAt sUtragateH ' Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 ema lAge che ke karmanA vipAkane pUre vicAra nizcita rUpa dhAraNa kare te pahelAM teno vicAra "vedanA" nAme thatuM hatuM ane e "vedanA" viSe je vividha vicAraNAo prAcInee karI hatI tene saMgraha prastuta padamAM che. A mATe vizeSa rUpe bhagavatI 3.3 jovuM, jyAM kriyA ane vedanAne vicAra che ane vaLI juo, bhagavatI 9.6. (bhagavatIsAra, pR. 481); 193; 194; 19.5; 6.1; 16.4 (bhagavatIsAra, pR. 46-50). vedanAnA prakAromAM nidA-anidA e prakAra viSe AcArya abhayadeva bhagavatInI TIkAmAM je spaSTIkaraNa kare che te A che -"niyataM sAnaM zurnAivazya "g zodhane' iti vacanAt nidA jJAnamAbhogaH-ityarthaH / tadyuktA vedanA'pi nidaaamo vItyarthaH | bhagavatI TIkA, 1 5. 656, pR. 769 ane AcArya malayagirie tenuM vivaraNa A pramANe karyuM che : "nitarAM nizcitaM vA samyak dIyate cittamasyAmiti nidA, bahulAdhikArAt 'upasargAdAta' rUdi ghana, sAmAjona jivata-vavidhaivatI vA rUsyarthaH " TIkA, patra papa7. LiyA' ne pAIasadamahomAM dezya zabda jaNavyo che. zItoSNa vedanA viSe TIkAkAre zaMkA karI che ke upayoga kramika che to zIta ane uNa e bannene yugapadanubhava kevI rIte thAya ? enuM spaSTIkaraNa e karyuM che ke vastutaH upayoga kamika ja che. paNa zIdhra saMcArane kAraNe anubhavamAM krama nathI jaNa te tethI te apekSAe sUtramAM zItoSNunI vedanA yugapa6 samajavI.TI patra 555. A ja nyAya zArIrika-mAnasika sAtAsAtA viSe paNa che. patra 556 2, 55 2. aduHkhA-asukha vedanAne aMrtha TIkAmAM che-sukhaduHkhAtmikA eTale ke jene sukha saMjJA na ApI zakAya, kAraNa ke emAM duHkhane paNuM anubhava che; ane duHkha saMjJA paNa na ApI zakAya. kAraNa ke emAM sukhane paNa anubhava che-evI vedanA. patra 556. sAtA-asAtA ane sukha-duHkha, emAM zo bheda che ?-A praznane TIkAkAra uttara Ape che ke vedanIya kamanAM pugalone krama prApta udaya thavAthI je vedanA thAya te sAtA-asAtA, paraMtu jyAre bIjo koI udIraNa kare ane je sAtAasAtAne anubhava thAya te sukha-duHkha kahevAya. TI. patra papa6. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 pote je zarIra pIDAne svIkAre te AbhupagamikI, jema ke kezanA loca AdithI thatI pIDA. karmanA udIraNAkaraNa vaDe vedanIyane udaya karavAthI thatI pIDA te aupakramikI. TIkA, patra 556. prasatatamAM paNa nArakane saMjJI ane asaMjJI banene prakAranA jaNAvyA che ane saMsIne nidA vedanA ane asaMjJIne anidA vedanA jaNavI che, te dhyAnamAM levA jevuM che (2008). pakhaMDAgamamAM sAtA-asAtA evA veranIyanA bhedane AdhAre vipAkanI carcA che, paraMtu vedanAvidhAna prakaraNamAM nAnI apekSAe vedanAnuM varNana karavAne prasaMge- mALiyA vecA, uivir vecA, vasatA yA-e prakAre paNa kahyA che ane tene laI aneka bhaMga thAya che. pu. 12, pR. 30-36 3. 36 muM "samuddaghAta pada : samudyAvicAraNuM pakhaMDAgamamAM svataMtra rIte samughAtanI carcA nathI. eTale ke prastutamAM prajJApanAmAM jema "samughAta sAta che' e nirdeza karI tenI vividha rIte carcA daMDakomAM che, tevuM SakhaMDAgamamAM nathI. paNa mAgaNadAromAM javAM kSetra ane sparzanI carcAne prasaMga che tyAM samudhAtanI apekSAe te bannene vicAra jevA maLe che; ane temAM paNa sAmAnya samughAtanI vAta che, kaI vizeSa samuddhAtanI apekSAe te carcA nathI.-50 7, pR. 299, 369. A uparAMta pakhaMDAgamamAM prAsaMgika rIte "vecanasamughadra', "bhAratiyasamudra "varjitamughI -A traNa prakArane ullekha maLe che.-50 12, pR. 498, 499, 506, 507. prajJApanAmAM vedanA, kaSAya, maraNuM vaikriya, tejasa, AhAraka ane kevalI A sAta samuddaghAta gaNAvyA che (2085, 2086), paraMtu temanI kaI vyAkhyA ApI nathI. vaLI, mAtra kaSAyasamuddhAtanA cAra bhede kaeNdha, mAna, mAyA 1. A viSe juo sthAnAga-samAvAyAMga, pR. 388-89; bhagavatI 2. 2; bhagavatIsAra, pR. 92-95. kevalisamuddhAta mATe juo vizeSAvazyakabhASya, 3641. Ane maLatI vistRta carcA prajJApanAmAM sthAnapadamAM che. sU0 148 thI. 3. prajJApanAmAM chavomAM tejasa ane kAmaNa zarIranI mAraNutikasamudaghAtacarcA mATe juo sU0 1545-5ra. Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra73 samadudhAta jaSNavyA che (2133) vaLI, prathamanA chanI sAmAnya saMjJA che- chadmasthanA samuddhAto (2147). te chAghasthika samudyAtone daMDamAM vicAra che (2148-52). samuddhAta zabdanI vyAkhyA AcArya malayagirie ApI che ke te te vedanA AdinA anubhavarU5 pariName sAthe AtmAne ekIbhAva, arthAt taditara pariNAmamAMthI virata thaI te te vedanIyAdi karmanA ghaNuM pradezane udIraNu vaDe vahelAM udayamAM lAgI bhogavI temanI nijA karavI te, athata AtmAthI khaMkherI nAkhavA te-TIkA, patra 559. temAM kayA kamanI nijara kayA samuddaghAtamAM che tenuM vivaraNa A pramANe che : 1. vedanA samuddaghAtamAM asadanIya kamanI nija rA. 2. kaSAyasamuddhAtamAM kaSAyamahanIyanI nijara. 3. mAraNatika samudhAtamAM AyukarmanI (aMtima aMtamuhUrta zeSa hoya tyAre). 4. vaikriyasamuddhAtamAM vaikriyazarIranAmakarmanI. 5. tejasa samuddhAtamAM taijasazarIranAmakarmanI. 6. AhAraka samuddhAtamAM AhArakazarIranAkamanI. 7. kevalisamuddhAtamAM sadasanIya kama, zubhAzubha nAmakama, UMca-nIca getrakarmanI-prajJA. TI, patra 559. samudyAtanA samayanI maryAdA A pramANe cheH kevalisamughAta ATha samayane che, paraMtu anya asaMkhyAta samayanA antamuhUtakALanA che (2087-88). sAtamAMthI keTalA kyA jIvone hoya tenuM spaSTIkaraNa che ke nArakamAM prathamanA cAra; bhavanapati, paMce driya tiyaca, vANavyaMtara, jyotiSka ane vaimAnikamAM prathama pAMca; vAyu sivAyanA ekendriyathI mAMDI caturindriyamAM prathamanA traNa; vAyumAM prathamanA cAra; ane manuSyamAM sAteya samudyAta hoya che (2009-292). ekeka jIvamAM ane te te daMDakonA nAnA jIvomAM atIta kAlamAM saMkhyAmAM kayA kyA samudhAta hoya ane bhaviSyamAM keTalI saMkhyAmAM kyA kayA saMbha tenI sUcanA pratApanAmAM che (2093-2100). uparAMta, eka daMDakanA ekeka jIvane ke te daMDakanA jIvone te te rUpe (svasthAne) ane anya daMDakanA kavarUpe (parasthAne). 8. eka ane nAnA jIvonI apekSAe vicAraNA karavAnI paddhati pakhaMDAgamamAM paNa dekhAya che.-50 7, pR0 25. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 bhUta-bhaviSyamAM keTalA ane kayA samuddhAtA saMbhave tenI carcA paNa karavAmAM AvI che (2101-2124). samuddhAtanI apekSAe jIvAnu alpabahutva vicArAyu' che temAM jadhanya saMkhyA AhAraka samuddhAta karanAranI che ane sauthI vadhAre sakhyA vedanAsamuddhAta karanAranI che. paNa tethI paNa adhika evA jIvA che, je samuddhAta vinAnA che (2125). daDakAmAM paNa AvI samuddhAtanI apekSAe apabahutvanI vicAraNA karavAmAM AvI che (21262131). pAyasamuddhAtanA cAra prakAra jaNAvyA che ane e cArenI apekSAe daDakAmAM atIta kALa tathA bhaviSyakALanA samuddhAtAnI vicAraNA eka jIva ane nAnA jIvAnI apekSAe karavAmAM AvI che (2137-2138). AmAM paNa svasthAne ane parasthAnanI apekSAe eTale ke nAraka hoya teA nArakarUpe ane tara rUpe tene keTakeTalA atIta-bhaviSyamAM kaSAyasamuddhAtA saMbhave tenA paNa vicAra che (2139-2141),eTalu' ja nahi paNa temAM alpabahutvane vicAra paNa karavAmAM AvyA che (2142-46), vaLI sivAyanA cha Adyasthika samuddhAta che ane temAMnA kayA kayA te te daMDakAmAM hoya enI vicAraNA karavAmAM AvI che (2147-52). paraMtu dhyAna devA jevI vAta e che ke sUtramAM mAtra asurakumAra deveza sivAyanA koI paNa devAnA...DakAnA ullekha nathI. sabhava che ke A truTine nivAravA AcAya. malayagirie lakhyu ke asukumArAvInAM sarveSAvi levAnAmAhArasamuddhAtavargA: zetrA: vajja samuddhAtAH / TI., patra 590 ma. A pachI vedanA Adi samuddhAtAnA avagAhana ane sparzInI daSTie vicAra che, temAM te te samuddhAta vakhate te te jIvanI avagAhanA ane spanA keTalI hAya te jaNuAvyu` che, ane te avagAhanA ane spaza` keTalA kALanAM hoya te paNa jaNAvyuM che (2153-2172). sAthe sAthe samuddhAta vakhate te te jIvane keTalI kriyA hoya tene paNa vicAra karavAmAM Avyo che(2153 tyAdi.) AmAM vizeSata: ke.lasamuddhAtanI carcA vistArathI che (2168-2175), temAM sayeAgI te siddh thAya nahi tethI karIne krame mana, vayata ane kAyayeAgane niredha karI ayeAgI thaye te siddha thAya che ema jaNAvyu` che, kAraNa ke have navA kama`tuM yoga dvArA Agamana va thAya che ane jUnA karmAMne krame karI kSINu karI nAkhe che, ane sAkAra upayeAgamAM vartamAna sidra thAya che (2975). graMthane a Mte siddhaMnA rUpanI caryAM che . (276), Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 prajJApanA sutranI vyAkhyAo, (1) AcArya haribhakRta pradezavyAkhyA A pradezavyAkhyA prasiddha bhavaviraha haribhadrasUrie lakhI che. prAraMbhamAM "sApano TFAno prArate kahyuM che tethI prajJApanAnA amuka aMze anuyoga-vyAkhyAna abhipreta che ema spaSTa che. AcArya haribhadra prajJApanAno upAMga tarIke ullekha kare che, paraMtu AcArya malayagirinI jema te "samavAyAMganuM upAMga che tema jaNAvatA nathI. AthI amuka aMganuM amuka upAMga evI vyavasthA kyAreka AcArya haribhadra pachI, paNa AcArya malayagiri pUve, thaI gaI haze ema mAnavuM rahyuM. vaLI, A vyAkhyAne "avacUrNikA" evuM nAma paNa ApI zakAya tema che, kAraNa ke AcArya haribhadra eka ThekANe -"prajAtivAphera avaqLamAtramaitaviti" -pR0 28, 113-A pramANe jaNAve che. AcArya haribhadra A pradezavyAkhyA lakhI te pahelAM paNa koIe prajJApanA upara nAnI-moTI TIkA avazya lakhI haze, ane te cUrNirUpe haze ema jaNAya che, kAraNa ke ghaNe ThekANe - tihu mavati" "muM mavati', "mayamatra bhAvArtha, "matra dRram' "haii mava' ityAdi zabda sAthe ke te vinA je vivaraNa maLe che te prAkRtamAM hoya che ane kavacita saMskRtamAM paNa maLe che.--pR0 12, 16, 17, 19, 21, 23, 27, 29, 30, 35, 41, para, 68, 69. 70, 72, 109, 112, ItyAdi. e cUrNikAra koNa haze te kahevuM kaThaNuM che, paNa saMbhava evo che ke te AcArya haribhadranA guru hoya, kAraNa ke "Ive tAvanuM pUgatA vyAvakSate pR. 75, "guravastu" 118, " tu pUgyAH" pR0 122, "vatra ravo zrAvate pR. 11. 147, guravo vaLatti' pR. 15ra-evA ullekha A vyAkhyAmAM maLe che. vaLI, e vAta to nizcita ja che ke AnI ukta cUrNi sivAya paNa anya eka ke aneka vyAkhyA AcArya haribhadra pUve haze ja. kAraNa ke prastuta vyAkhyAmAM matAMtaranI vyAkhyAnAM aneka sthaLe nedhyAM che, jemAM evAM keTalAMka 1. AcArya haribhadranA vistRta paricaya mATe "samadarza AcArya haribhadra' jevuM. ra. caNine ulekha AcArya malayagiri paNa kare che.--patra 269, 271.. Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaLa hovAne saMbhava khare ke je anya graMthanI vyAkhyAmAMthI lIdhAM heya.. uparAMta evAM paNa aneka sthaLo che, je A ja graMthanI vyAkhyAnI sUcanA ApI de tevAM che. AvAM matAMtaro mATe juo pR0 13, 14, 16, 19, 20, 21, 23, 36, 37, 60,61, 65, 71, 75, 78, 70, 83, 116, 117.. 119, 10, 133, 134, 145 ityAdi. keTalAMka matAMtare viSe te AcArya haribhadra pitAne spaSTa nirNaya jaNAvyA vinA mAtra gurune mata rajU karyo che-"gvuM tAt pUjyapAla vyAti, punaracA, tamitrArtha punatina mIravAna vayamavAchAmaH"-pR. 75, 118; te. vaLI keTalIka jagyAe keTalAkanA vidhAnane asaMgata jaNAvela che -"satra citratighntvaat prastutasya bhrAntyA likhitaM kilopazamazreNyanantara kSapakazreNI pratipadyata ruti e tapatizcama.." pR0 116. vAcaka umAsvAtinA tatvArthasUtrane nAma vinA ullekha aneka sthAnee karyo che ane bhASyamAMthI paNa avataraNo lIdhAM che.-pR0 99, 149, 153, 158 ityAdi vaLI, vAcaka umAsvAtine "saMgrahakAra evA sAmAnya nAme ullekhIne tatvArthasUtramAMthI sUtra udhRta kare che-pR0 101. teo pitAnI AvazyakaTIkA (pR. 2) uparAMta bIjA aneka graMthane ane graMthakArone nAma daIne ke nAma vinA ullekha kare che jema ke "nirivAre- pR0 105, siddhAmRta pR. 11; anuyAgadvAra pR. 32; chavAbhigama pR. 28; prApti (bhagavatI) pR. 33; uttarAdhyayana-pR. 111; "vivaraNa pratyena' pR0 105; "maNizaM 2 yurie pR. 29; "saghaLIvAnuM pR0 53; pratisaMdhyAyAma athavA "mapayaDIf" pR0 51, 59, 100, 129. 140; saMghAra' pR0 42, "vAdimuna pR. 4. AkhI TIkAmAM "3 =" kahIne aneka prAkRta gAthAo ApavAmAM AvI che ane saMskRta kArikAo paNa che, je AcArya haribhadranuM bahumukhI pAMDitva pradarzita kare che. AcArya malayagirie A vyAkhyAne saMpUrNa rIte upayoga karyo ja che ane tene nirdeza paNa karyo che. je keTalAMka vAdasthaLo AcArya malayagirinI vyAkhyAmAM dekhAya che tene AdhAra paNa prastuta TIkA che e bannenI tulanA , karavAthI saheje samajAI jAya tema che. ' AcArya haribhadrane samaya lagabhaga nizcita ja che ane te I. sa. 700770 mAnavAmAM Ave che. - Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 (2) AcArya abhayadevakRta, prajJApanAtIyapadagrahaNa ane tenI avacUrNi, prajJApanAmAM sarva jIvonA alpabadutva viSenI carcA tIjA padamAM che. te padane 133 gAthAmAM baddha karyuM che. AcArya abhayadeve (saM. 1120-) ja tene "saMgraha' evI saMjJA ApI che- "iya ahANauipayaM savajiyappavahumii payaM taiyaM / pannavaNAe siriabhayadevasUrIhiM sNghiy||" paraMtu te "gharanaguLA e nAme tathA prajJApanaddhAra e nAme oLakhAya che. kAraNa ke tenI samAptine aMte ane tenI avacUNine aMte paNa e nAmane 'nirdeza che; juo, kulamaMDanakRta avacUrNi--lA. da. saMgraha, lA. da. vidyAmaMdira, hastaprata naM. 3673 ane muni zrI puNyavijayajIne saMgraha naM. 664. A saMgrahaNInI avacUrNi kulamaMDana gaNie saM. 1441mAM racI che "zrIdevasundaraguroH prasAdato'vagatajinavaco'rthalavaH / kulamaNDanagaNiralikhadavarNimekAbdhibhuvanAbde // " A prajJApanAtIyapadasaMgrahaNI tenI avarNisahita vi. saM. 1974mAM zrI AtmAnaMda jena sabhA (bhAvanagara) dvArA prasiddha thayelI che. ahIM jaNAvelI kulamaMDanagaNita avacUrNinA badale A mudrita avacUrNi thaDA vistArathI lakhAyelI che ane tenA kartAnuM nAma nathI maLatuM, ema tenI prastAvanAmAM jaNAvyuM che. paNa saMbhava che ke zrI kulamaMDanagaNikRta avacUNine ja vadhu spaSTa karavA khAtara temAM kaI vidvAne thoDeka vadhAro karyo hoya, ema amane lAge che. (3) AcArya malayagirikRta vikRti AcArya haribhadranI pradezavyAkhyA karatAM lagabhaga cAragaNI vistRta vyAkhyA AcArya malayagirie (lagabhaga saM. 1188-1260) prajJApanAnI karI che ane te saMpUrNa prajJApanAne samajavA mATe utkRSTa sAdhanabhUta che. svayaM AcArya malayagiri kahe che ke A vyAkhyAno AdhAra AcArya haribhadranI pradeza vyAkhyA che, 3 - 3. nathati midrasUchidi vidyutavinamarvArthaH | , ' yadravanavAdakavi nAto na viThThatiH | pra. TI., patra 611. Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 paraMtu e vyAkhyA uparAMta AcAya` malayagirieka anya aneka gra MthAnA svataMtra bhAve upayAga karIne A vyAkhyAne samRddha banAvI che; u. ta. strI tItha Mkara thAya. che ke nahi e carcA AcAya haribhadre mAtra siddhaprAtanA havAlA ApI (pR0 11) samApta karI hatI, jyAre AcArya malayagirie strImeAkSanI carcA pU.pakSa -uttarapakSa racIne AcAya zAkaTAyanane AdhAra laIne vistArathI karI che, patra 20, e ja pramANe siddhanA svarUpanI carcA vakhate paNu anya dAnikAnA matAnI tulanA karIne jainamatanI sthApanA karI che, patra 11ra. prajJApanAnA pAThAntaronI carcA paNa aneka ThekANe maLe che--patra 80, 88 96, 165, 272, 39, 412, 430, 600. AcAya malayagirie peAtAnI TIkAonAM ane khIjA aneka lekhako ane graMthAnAM udderaNA ApyAM che te batAve che ke AcAya malayagiritu pAMDitya bahumukhI hatu - 'vaLini:svaprAkRtayALa' patra 5, 365, 83ttarAdhyayananayu AithA' -patra: 12; savistara nadyayanaTIjAyAM vyAvyAtAni putra 24, 298, 311, 376; 'prajJAvanAmUTIAt'ke mUTIAAraH putra 25, 114, 194. 202, 263, 280, 283, 294, 305, 325, 362, 372, 383, 384, 391, 470, 490, 546, 547. 564, 568; 'satpraddaLomUTI javAro harimadrasUri:' patra 418, papara; mUTIjAyAmU' patra 544, 147, 'nIvAminamaTIvA' patra 44, 45, 47, 48, 51; 'nAmime' patra 195; 'nIvAminamadhULI' patra 308. atrAkSerihAro candrapratiTIjAyAM sUryapratiSThAyAM vAmihitau ti toDayaSAyo'' patra 99; 'kSetramAsaTI' patra 107; 'anuyAmaDha revu' patra 114; 'vruddhArA : patra 135. 'prApta' patra 144, 19. vyAvyAprAptau" patra 262; "tathA cAha asyA eva prajJApanAyAH saGagrahaNIkArAH patra 167; 'rmaprakRti prakhyAm" patra 182; 'sadhdhaLInAtha' patra 201; 'dharmasaMtrI' patra 611; 'dharmasaMprITIjAyAm' patra 229, 307; zoTana:' patra 599; 'rAjUnuravi' patra 249; 'zArAyananyAsavRt' patra 563; 'vor sarAndrAnurAsanavivarane' patra 250, 2516 'tattvArthaTIAyAM mAvitam' patra 251; 'mAvAnuM madrAdusvAmI' patra 256, 257; 'mASyavRt' patra 264, 265, 300-2, 6 4. AcAya malayagiri viSenI vistRta mAhitI mATe AyAya malayagirikRta zabdAnuzAsananI prastAvanA jovI. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra79 542, 6-2, 63, 65, 608; "kUkara' parA 269, 271, 272, 2776 prajJApanAthAzmaLa patra 517; "pUrvArA patra 281; "padmasaMgha 283; "maTuMvAvina patra 284; "rmapratiTIyAM vasaMpradIvAya " patra 292; "tattvArthasUtrakRta patra 293; "taravAthaTIlI patra 298, 299; "avara niryuM patra 298; "tutijAro bAda paga 303; "bAvarAthamITivAyA patra 547; varavU patra 610; "avaya' patra 304, 438, 606; navuccayananRta patra 310, 311; "nipuMjile patra 318; "thitu" patra 319, 391; "mAnavatA varmapratikRtA zAvarALa rAtAbhe patra 331; " tirIviSa" patra 331, 480; "mikasUkisimiH patra 371; " vivAda" patra 339; yathAvatau' patra 341; "mASyaar" patra 604, 606, 610; "nimaNi kSamAzramaNapUjyapAdAH' patra 380; 'tathA cAha duSSamAndhakAranimagnajinapravacanapradIpo bhagavAn nigamanAmAzramaH" patra 380; "zatazRMgU' patra 388; "saMpradaLIthA' patra 344, 344; "siddhamatA' patra 357; "ttarane patra 366; "kAvArI patra 367, 503; "sUtrakRtani0i " patra 511; " viSAvatyA ninAmAjikSamarkamaLapUrAvA parA 391; "vasudevarate" patra 403; "mAdhyam vakRtamAgyaTIjAyA' patra 424, 541; "alpatti patra 467; "vaghAditamUTI thA" patra 474, "hun gAgALAthe dvitIyapUrve varmapratijJAma" patra 479; "prakRtisaM. maLavAraH" patra 488, 489; "siddharivAja" patra 532; "vRdhyAyathA" patra 600; "nUdIpapragaTya' patra 600; "dharmArakUTAyAM hamidrasUri " patra 605; pagrasaMgraTI' patra 6 09. A sUcIne AdhAre je keTalAMka to ApaNI samakSa Ave che te A cheH prajJApanAnI cUNi kaI prAcIna AcArye lakhI hatI je AcArya haribhadra ane AcArya malayagiri banee joI hatI. prajJApanA TIkAmAM AcArya malayagirijIe prajJApanA. saMgrahaNa, zrAvaka prApti ane dharmasAranI mUlaTIkAne ullekha karIne tenAM avataraNe ApelAM che. temAM saMgrahaNI tathA dharmasAranI mUlaTIkAnA kartA AcArya haribhadrasUrine jaNAvyA che; jyAre zrAvakaprajJaptinI kevaLa mUlaTIkAne ja ullekha che ane prajJApanAnA saMbaMdhamAM mUlaTIkA, mUlaTIkAkAra ke mUlaTIkAkRtane ullekha che. arthAta prajJApanA ane zrAvaka5. AmAM je uddharaNa ApelAM che te prakRtimAM che, ane AcArya haribhadramAM paNa te te ja rUpe prAkRtamAM maLe che-pR. 85, 86, 87, 91, 148. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 prAptinI mUlaTIkAnA kartAnA nAmane ullekha nathI karyo. AthI ame prajJApanA ane zrAvaka prAptinI hAribhaddI vRtti sAthe prajJApanA-malayagirIyA vRttimAM AvelAM simagra avataraNe meLavI jemAM ane tethI spaSTa thAya che ke AcArya malayagirijIe jaNAvelI prajJApanAmUlaTIkA ane zrAvakapratimULaTIkA te AcArya zrI haribhadrasUrikRta TIkA ja che. alabatta, keTalAMka avataraNamAM abhyAdhika pAThabheda che, te te sudIrgha samayanA aMtaranA lIdhe pratyaMtararUpe samajI zakAya. prajJApanAnI saMgrahaNI gAthAbaha lakhAI hatI ane TIkA AcArya haribha karI hatI. AcArya haribhadra dhasAranI paNa TIkA lakhI hatI. AcArya jinabhadra pitAnA bhASyanI svayaM TIkA lakhI hatI. je have mudrita thaI gaI che. AcArya malayagirie zabdAnuzAsana ane tenI saMpanna TIkA lakhI hatI, je mudrita thaI che. ane vAcapha umAsvAtie ja bhASya racyuM hatuM e sasTa thAya che. sAmAnya rIte AcArya malayagirie vyAkhyA vinA matabhedanI ja lIdhI che, paraMtu koI koI vAra te bAbatamAM paNa potAnuM maMtavya batAvyuM che ane te te bAbatamAM "ApaNe ajJAnI ze nirNaya laI zakIe, e te kevaligamya che-ema paNa jaNAvyuM che. matAMtare mATe juo-patra 28, 38, 73, 74, 76, 77, 86, 146, 220, 222, 229, 238, 262, 277, 283, 319, 331, 391, 406, 491. "taravuM punaH vaDhino vinitta, vizrito vA" patra 7, 76 239 403 maLye vite...tanna suthAmade patra 289: "manISAM vAnAmAzAnAnvita jerA mIcInatAnirNayo'tizayajJAnibhiH sarvotkRSTazrutalabdhisampannairvA Rtu zakyate / te ca bhagavadArya zyAmapratipattau nAsIran / kevalaM tatkAlApekSayA ye pUrvatamAH sUrayastatkAlabhAvigranthapaurvAparya paryAlocanayA tathAsvamati strIvedasya sthitiM prarUpitavantateSAM sarveSAmapi prAvacananikasUrINAM matAni bhagavAnArya zyAma upadiSTavAn / te'pi ca prAvacanikasUrayaH svamatena sUtra paThanto gautamapraznabhagavannirvacanarUpatayA paThanti / tatastadavasthAnyeva sUtrANi likhitvA gotamA ityuktam / anyathA bhagavati gautamAya nideSTari na sNshykthnavapate, mAnavata: savarAyatIttAt patra 385. anya vanyathars= mAvaniSai kurvanti / sA ca nAtizliSTeti na likhitA, na ca dUSitA, 'kumArga na hi tityakSuH punattamanuSAvati' rUti vyAyAnusarata " 6.7. A be graMthe zrI lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira (amadAvAda) taraphathI prakAzita thayA che. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 A "tena ya: prArda sUre "viroSa vra saMghanamU' kRti...3 grAnta...tyam pravite"--patra 470 "etAvatsUtra cirantaneSu avipratipattyA zrUyate, kecidAcAryAH punaretadviSayamadhikamapi sUtra pati tatattamatamAEUR-$.........' para papapa ' sUtronI saMgati siddha karavI e paNa vyAkhyAkArane dharma che ane e bAbatamAM AcArya malayagiri siddhahasta che, anekavAra judI judI nayadaSTine upayoga karIne sUtronI saMgati karI batAve che.-juo patra 10, 41, 73, 76, 149, 248, 284, 318, 323, 380, 437, 450, 455, 456, 598, 69; to vaLI aneka bAbatamAM teo mAtra pUrvAcAryonI vyAkhyAno ke saMpradAyane havAle ApIne saMtoSa le che-patra 41, 44, 76, 111, 135, 228, 242, 271, 28, 290, 294, 301, 333, 341, 380, 385, 349, 391, 441, 224. AcArya malayagirinI vyAkhyAkuzaLatAdarzaka keTalAMka sthAne jovA jevAM che, jema ke saMbaMdhanI carcA takanusArI ane zraddhAnusArInI dRSTie patra 2; jinavarendra zabdanI vyAkhyA patra 3; AcArya haribhadranuM anusaraNa karIne aneka sthaLoe nidezanA kamanuM yuktithI samarthana karyuM che patra 9, 269 Adi; prajJApanAnI racanA AcArya zyAme karI chatAM emAM gautama-mahAvIrane saMvAda kema ? tathA gautama-mahAvIrane saMvAda hovA chatAM emAM aneka matabhedane ullekha Ave che ke kema ? - ityAdi graMtharacanA saMbaMdhI prakriyAnA tAtparyanuM kathana patra 7, 47, 50, 72, 179, 180, 385siddhanA paMdara bhedanI vyAkhyA patra 19, ane tenI samIkSA patra 23; strImakSacarcA patra 20; strIo paNa paDAvazyaka, kAlika ane utkAlika sUtronuM adhyayana karatI evo ullekha patra 20; nigacarcA patra 39; grAmanagarAdinI vyAkhyA 47, 50, mlecchanI vyAkhyA patra 55; Agama prAkRtamAM kema ? patra 60; siddhanuM parimANa patra 109; siddhinI carcA patra 112; asaMkhyAta AkAzapradezamAM anaMtapradezI skaMdhano samAveza kevI rIte ? patra 242; vastudharmanI carcA 258; bhASAnA pudgalenA grahaNa-nisarganI carcA, patra 264; anaMta jIvo chatAM zarIra asaMkhyAta kema ? patra 271; rAjA, mAMDalika AdinI vyAkhyA patra 330; lesyA ane kaSAyanI vicAraNuM patra 330; kaka zabdane vicAra patra 331; vanaspati ane marudevInA nirvANanI carcA 39; Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 sAMvyavahArika jIva patra 380; kASThAdi muddinu nirUpaNu patra 424; tapa zakatyanuMsAra karavuM patra 436 ityAdi aneka viSayAnu spaSTIkaraNa AcAya malayagirie karyu che. (4) zrI municandrasUrita vanaspativicAra zrI municadrasUrie (sva^vAsa saM. 1178) prajJApanAnA Adya pamAMne vanaspativicAra 71 gAthAmAM vanaspatisaptikA'mAM lakhyA che ane tenI avasUri paNa maLe che. te konI che te jANavAnuM sAdhana nathI. AmAM khAsa karI pratyeka ane anaMta prakAranI vanaspatinA bhedonA vicAra karavAmAM AvyA che, tema prAraMbhamAM kahyu che ane aMte-- evaM pannavaNAra paNNavaNAe lavo samuddhario bhavANaggahaka sirimuNicaMdasUrihiM // 71 // iti vaNa phaisattarI // A 'vanaspatisaptatikA'nI vikramanA 16mA zatakamAM lakhAyelI prati zrI lA. 6. vidyAma MdiramAMnA pU. munirAja zrI kItimunijI mahArAjanA granthasa MgrahamAM che. ane tene kramAMka 10601 che. A sivAya pazu A saMgrahamAM AnI eka mULanI ane eka avasUrisahitanI prati che. AnI eka prati zrI lA. 6. vidyAma`diranA graMthasaMgrahamAM paNu che. A pratinI gAthAe 77 che. saMbhava che ke AmAM cha gAthAe prakSipta thaI hoya. A prakaraNane 'saptatikAnA nAme oLakhAvyu che. eTale 71 gAthA maulika mAnavI joIe. A pratinA aMtamAM prajJAvanAvAto vanaspativivAra; sampUrNa: ema lakhelu che. A sapU` pratamAM prAraMbhamAM acalagacchanA mahendrasUriSkRta vicArasattari ane tenI avacUrNi, pachI ukta vanaspativicAra avasUrNi sAthe ane aMte prajJApanAtRtIyapadasaMgrahaNI tenI abhayadevIyA avasUrNi sAthe lakhAyela che. A aMtima avacUrNi`ne aMte kulama DanasUrinA katRtvanA ullekha che. lA. 6. saMgrahanI A pratanA kramAMka 3674 che ane lekhana sa. 1670 che. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 (5) prajJApanAmIja ha kula gaNie racelA bhagavatInA khIjaka sAthe prajJApanAkhIjaka paNa. lakhAyela jovA maLe che, eTale te paNa ha kula gaNinI racanA hovA sA~bhava che--jo ke e bAbatanI keAI sUcanA prAraMbhamAM ke aMte ApavAmAM AvI nathI. AmAM prajJApanAnA 36 padanI viSayasUcI ApavAmAM AvI che. bhASA saMskRta che. lA. 6. vidyAmaMdiranA lA. 6. saMgrahanI prata naM. 5805 che, temAM putra 11 4 thI zarU thaI patra 14 6 mAM te samApta thAya che. lekhanasa'vata che-- sa'0 1859. (6) zrI padmasuMdarakRta avari AcArya malayagiranI TIkAne AdhAre A avasUri zrI padmasuMdare racI che. tenI eka harataprata lA. 6. sagrahamAM naM. 7400 lA. 6. vidyAma`diramAM che. te hastaprata sa. 1668 mAM AgarAnagaramAM pAtazAha jahAMgIranA rAjyakAlamAM lakhAI che. A padmasuMdara akabara bAdazAhanA mitra hatA ane temaNe akabarane ghaNAM jaina-ajaina pustakAnI bheTa ApI hatI. A padmasuMdara tapAgacchanA hatA. temanuM 'akabarazAhIzuMgArada'Na' nAmanuM pustaka ga`gA erienTala granthamAlAmAM saM. 2000 mAM prakAzita thayela che. temanA 'dusuMdara' nAmanA mahAkAvya tathA pArzva nAtharita'mahAkAvyanI hastapratA, tathA 'pramANasuMdara' nAmanA tattvajJAnanA graMthanI hastaprata lA 60 vidyAmaMdiranA saMgrahamAM che. vizeSa mATe jue akabarazAhIzuMgAradapa Nu'nI prastAvanA. O (7) zrI dhanavimalakRta TamA (mAlAvaedha) AnI eka hastaprata zrI lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya sa MskRti vidyAmaMdiramAM rahelA zrI prIti munijInA graMthasaMgrahamAM che, teneA kramAMka 11079 che. ane tene lekhanasa Mvat 1767 che. AthI A Tabane racanAsamaya sa'0 1767 8, A ha kula gaNIe sa1577 mAM kUrmAMputracaritanu saMzAdhana karyu hatuM; saM0 1583 mAM sUtrakRtAMganI TIpikAnI racanA karI hatI; sa0 1591 mAM TuDhikAnA racayitAne prAkRta vyAkaraNa paNa ha kule bhaNAvyuM hatuM : saM 1557 mAM vasudeva ceApAI'nI racanA karI hatI. jaina sa` itihAsa, pR. 519, para0, para6. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 ... prajJA pahelAMno che te spaSTa ja che. prajJApanAnA bhASAnuvAdanI kRtiomAM A racanA sauthI prathama havAno saMbhava che. TabAkAre Adi ane aMtamAM pitAne je ke paricaya Apyo che te A pratimAM A pramANe lakhAyela che- . :: .. Adi-praNamya zrImahAvIra natAzeSasurezvaram / prajJApanASya(khya)sUtrasya vakSe(kSye)'rtha lokavArta yA // 1 // sari(ti) bRhaTTIkAyA(?)dayo granthA manoharA[:] tathApi zva(sva)paraziSyAnA(NAM) vinodArtha karomyaham / / 2 / / sadguru buddhida natvA vinayAdvimalA midham / svaparAtmaprabodhAya stibukA likhyate mayA // 3 // ra anta-zrImattAgaNavibhAsanatApanAbhaH bhyavyAzumaha(bhavyAsumad)hRdayakeravarAtra (ba)ratnam / AsIdaguru] vimalasAmagaNAdhirAjaH saundarya dhI(dhai)ya guNagaNDalavArirAziH // 1 // gacche tatra vizAlasomaguru(ra)vaH zrIsUrayaH sAmprata(ta) bannIta(rtante) mahI(hi)maNDale gaNapadaprApta[pratiSTAsya (prAsA)daM / nAnAvAGayayaH(Damaya)sAgarAmbutaraNe sabu(buddhinAyAM (vAM)citrA(tA:) cAritrAcaraNena duSkaratapa:(pA:) zrIsthUlabhadropamA : ] // 2 // tadgacche'bhUt kriyApAtra(3) vidvaja(ja)nazirerAmaNI(NiH) / zrImadvi[naya vi]malA : ] paMDitaH paDitAgraNI[:] // 3 // tatzi(cchi)Syasevaka sAdhu (?) sAdhudha(dha)navimala: sata: / prajJApanASya(khya)sUtrasya vArtA cakre manoharA(rA) // 4 // uparanI prazasti uparathI jANI zakAya che ke zrI samavimalasUri (saM. 1591 thI 1633) nA ga7mAM thayela zrI vinayavimaLAjInA ziSya zrI dhanavimaLAjIe prajJApanA sUtrane A Taba racyo che. ahIM racanA saMvata Apyo nathI, paNa zrI somavimaLasUrine samaya nizcita che tethI anumAna karI zakAya ke A TabAnI racanA vikramanA 17 mA zatakanA uttarArdhamAM thayelI hovI joIe. prajJApanA sUtranA TabA (bAlAvabodha)nI bIjI eka hastaprata paNa zrI lAve da, vidyAmaMdiramAM rahelA muni zrI puNyavijayajInA graMthasaMgrahamAM che. tene kramAMka 2329 ane lekhanasaMvata 1920 che. A pratimAM zrI dhanavimalajInI saMpUrNa Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 prazasti tathA AdinA trIjA kSeAkamAM TakhAkAre peAtAnA guru zrI vinayavimaLane vaMdana karyu. che te zlAka nathI. Ama chatAM zrI dhanavimalajInA mAnA AdinA e zlAka A pratimAM che, AthI joke dhanavimalajInA TakhAnI akSaraza: nakalarUpe A prati nathI jaNAtI, chatAM saMbhava che ke dhanavimalajInA TakhAnI ja nalarUpe A prati lakhAyelI hovI joIe. (8) zrI jIvijayakRta DhA (mAlAvaedha) A bAlAvamedhanI hastapratA maLe che tenI noMdha jinaratnakANamAM levAI che. A stakhakanI racanA saM1784mAM thaI che tema jinaratnakASamAM noMdha che. lA0 60 vidyAmaMdiramAM paNa A bAlAvadhanI ekAdhika pratA che--muni zrI puNyavijayajInA sa`grahamAM na. 1058-59; lA0 60 sagrahamAM naM. 2094 ane zrI kIrti munisagrahamAM naM. 10214, 11079 A ja munie vi 1803 mAM karma graMtha upara paNa TakhAnI racanA karI che tema jaina sAhityanA sakSipta itihAsa (pR0 677) thI jANavA maLe che. . (9) zrI paramAnaMdakRta stamaka zrI paramAna kRta stabaka-TA rAya dhanapatasiMha bahAduranI prajJApanAnI AvRttimAM chapAyela che. A TakhAnI racanA saM0 1876 mAM zrI pUjya lakSmIcadrasUrinA samayamAM zrI AnaMdacaMdrajInA ziSya paramAnaMde karI che eve ullekha graMthAnte che. (10) zrI nAnakacaMdrakRta sa MskRta chAyA rAya dhanapatasiMha bahAduranI AvRttimAM TAITalamAM leAMkAgacchIya rAmacaMdra gaNikRta saMskRtAnuvAda ema chApyuM che. paraMtu prazastimAM rAmacaMdra gaNinA ziSya nAnakakca MdrajIe saMskRtAnuvAda karyAM che ema spaSTa kahevAmAM AvyuM che. ane e prajJApanAnuM saMpAdana-saMzAdhana paNa zrI nAnakacaMdrajIe ja karyuM che; eTale temane astitvakALa je varSamAM prajJApanA chapAI prakAzita thayuM te Thare che, arthAt I. sa0 1884 mAM teo vidyamAna hatA. c. . Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 (11) ajJAtakartaka kRta vRtti (2) : Ane ullekha jinaratnakeSamAM che ane tenI aneka hastaprata upalabdha che, tema paNa tyAM jaNAvyuM che. (12) prajJApanA sUtra bhASAMtara paM. zrI bhagavAnadAsa harakhacaMde racela A bhASAMtara vi. saM. 1991 mAM mudrita thayuM che. ' upara sUcavela prajJApanAsUtranI vyAkhyAo uparAMta, AgaLa jaNAvyuM tema, prajJApanAcUrNi paNa hatI, paraMtu tenI hastaprata upalabdha nathI. ane prajJApanAsUtra sAroddhAranI hastapratanI neMdha piTarsananA riporTa bhAga ekanA pariziSTakhaMbhAtanA zrI zAMtinAtha bhaMDAranI sUcImAM-pR. 63 mAM che. paNa te prata amArA jovAmAM AvI nathI, ane tenI sUcanA muni zrI puNyavijayajIe taiyAra karelA navA sUcIpatramAM paNa nathI, eTale e prata atyAre khaMbhAtamAM paNa upalabdha nathI ema mAnavuM rahyuM. A ane AcArya abhayadevakRta "prajJApoddhAra" athavA prajJApanAsaMgrahaNuM bane graMthe judA ja che, kAraNa ke prajJA5nAsAroddhAra te gadyaracanA che, jyAre prajJApanaddhAra" gAthAbaddha che. (13) pajJApanAparyAya | muni zrI puNyavijayajIsaMgraha, lA. 60 vidyAmaMdira, naM. 4801 nI hastaprata che "sarvasiddhAntaviSamapadaparyAya'; temAM prAraMbhamAM paMcavastakanA paryAya ApyA che. pachI AcArAMga AdinA paryAye patra 2-thI zarU thAya che. temAM patra pa-sa thI prajJApanAnA paryAye zarU thAya che. AmAM graMthakAranI paddhati evI che ke jene paryAya Apavo hoya te padanuM nAma ApI te te zabdanuM vivaraNa ke paryAya Ape che. prastutamAM sauthI prathama aDhAramA padamAMthI anAhAraka zabdanuM vivaraNa che ane patra - mAM to prajJApanAnA paryAye samApta karI dIdhA che ane nizIthacUrNi AdinA paryAya zarU karyA che pachI patra 63 ma thI patra 64 sudhImAM prajJApanAvivaraNaviSamapada paryAye che. A pratinA 26 me patramAM pAkSikasatraparyAya pUrNa thAya che. AdithI ahI sudhInA (pAkSikasUtraparyAya sudhInA) paryAya jevI eka tADapatrIya prati Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 khaMbhAtanA bhaMDAramAM che. juo Catalogue of palm-leaf manuscripts in the Shantinath Jain Bhandara Cambay (Part one] yo 72C Hivello vela niHzeSasiddhAntaparyAya. khaMbhAtanA bhaMDAranI A pithInA aMtamAM ApelI granthakAranI prazastinA AdhAre jANI zakAya che ke ukta "pAkSikasUtraparyAya sudhInA paryAyanA kartA candrakIrtisUri (vi. saM. 1212) che; Ama chatAM lA. da0 vidyAmaMdiranI sUcita pratinA 26 mA patramAM "pAkSikasUtraparyAya" pUrNa thayA pachI granthakAranI prazasti ApI nathI paNa te pachI "niriyAvaliyAsUtraparyAya Adi aneka granthAnA paryAye patra 26 thI 69 sudhImAM che. samagra pratinA aMtamAM paNa AnA kartA mATe kaI mAhitI nathI maLatI. AthI ema jANI zakAya che ke lAda. vidyAmaMdiranI pratimAM viSama padaparyAnI be prakAranI kRtio saMgRhIta thayelI che. AvI kRtio paNa anyAnya bhaMDAromAM upalabdha che. (I. 1971mAM zrI mahAvIra jaina vidyAlaya dvArA prakAzita "quLavAyutta' bhAga benI prastAvanA traNa nAme chapAI che temAMthI mArA dvArA lakhAyela aMza ahIM uddhata che. -da. mA.) Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina Agama jaina AgamanuM mahatva ane prakAzana kaI paNa dharma ane tenI saMskRtine TakAvI rAkhanAra aneka baLa hoya che. temAM te dharmanAM mAnya zAstro eka moTuM baLa lekhAya che. dharma pravartake te upadeza ApIne A saMsAra choDIne cAlyA jAya che, paNa teo je vAra mUkI jAya che te je zAstrArUpe saMdharA heya to e zAstro temanA pratinidhi tarIkenI sevA yugo sudhI ApatAM rahe che. AjanA yugamAM hiMdudhamanuM evuM baLa te veda ane vaidika zAstro che, bauddhonuM baLa emanAM tripiTake che, khristI dharmanuM bAyabala ane islAmanuM kurAna che. te ja rIte jainadharmanuM evuM baLa te gaNipiTaka tarIke oLakhAtA jaina Agamo che. duniyAnI eka ajAyabI tarIke brAhmaNoe saMrakSela de che. ane te vizvamAM sauthI prAcIna sAhitya gaNAya che. te ja paraMparAnAM upaniSada vagere sAhitya paNa surakSAnI dRSTie ane kALanI dRSTie paNa anya sAhityanA mukAbale prAcIna ja Thare che. ane tyAra pachI bauddhonuM tripiTaka ane jainonuM gaNipiTaka Ave che. paNa veda ane tripiTaka tathA jaina Agama vacce je mahattvano bheda che te jANavA jevo che. brAhmaNoe aneka RSimunio-kavio dvArA saMskRta bhASAmAM nimita sAhityane saMhitArUpe jALavI rAkhyuM tenA zabdonI surakSA viSe emaNe pUro prayatna karyo che, paNa tenA artha viSe teo bedarakAra rahyA che--e hakIkata che. jeno ane bauddhoe ethI UlaTuM karyuM che. temaNe zabda nahi paNa arthane jALavavAno prayatna karyo che. pariNAme, ApaNe joIe chIe che, vede zabdarUpe bhale surakSita rahyA paNa vedapAThIne to tenA arthanuM jJAna hoya ja che ema nathI. AjanA vidvAna vedanA artho karavAne hajI paNa mathAmaNa karI rahyA che ane bhASAzAstranI madada vaDe tene pAmavA bhagIratha prayatna karI rahyA che. chatAM paNa hajI sudhI ema te na kahI zakAya ke vedano moTo bhAga nizcita rUpe samajAI gayo che. AthI UlaTuM, bauddha piTa ane jaina Agama lokabhASAmAM lakhAyA ane tenA artha viSe koI saMdeha nathI. amuka zabdo evA hoI zake che ke jenA artha viSenI Aje paraMparA sacavAI 19 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 na hAya, paNu 99 TakA zabdo tA evA che ke jenA atha viSe saMdehane avakAza che ja nahI. vedanA zabdomAM maMtrazaktinuM ArApaNu thayu. ane tethI tenA arthA bhUMsAI gayA, paNa jaina ke bauddha zAstranA zabdomAM AvI AI maMtrazaktinu ArepaNu thayuM nathI. tethI tenA arthI jaLavAI rahyA che. ane tenI sAcavaNI Avazyaka paNa manAI che. eka bIjI vAta paNa mahattvanI che. vaidika maMtrA eka vyaktinA vicArA pradarzita nathI karatA paNa aneka vyaktienA vicArAne saMgraha che, tethI temAM saMgati zeAdhavI jarUrI nathI, matabhedanA pUrA avakAza che. tethI viruddha bauddha ke jainanAM zAstrAmAM tevuM nathI. kAraNa te eka ja puruSane - pachI te buddha haiAya ke mahAvIra 1 - tene ja anusare che, tethI temAM vicArAnI sagati ane ekarUpatA che. vedanA zabdo mULa kavinA ja zabdo che, jyAre jaina AgamanA zabdo e tIrthaMkara mahAvIranA ziSya gaNadharanA zabdo che. gRNudharanuM vaktavya tIrthaMkaranA upadezane ja anusare che e sAcuM, paNa te temanA ja zabdomAM hAvu" jarUra nathI. Ama banne parapurAmAM zabda ane atha mAMthI krAne mahattva ApavuM te mULagata bheda dekhAya che, ane Ane pariNAme, ApaNe joIe chIe ke, hiMdudhama mAM vedane nAme aneka sapradAyeA thayA che. ane aneka dArjInikAe pAtapeAtAnI rIte jIva, jagata ane IzvaranI kalpanA karI che ane chatAM e badhAne mULa AgamarUpe tA vedA sarakhI rIte ja mAnya che. zabda enA e ja rahe, paNa tenI vyAkhyA saue peAtAne mana phAvatI karIne petAne mAnya anuM AropaNa vaidamAM karyu che. AthI viruddha jainAe a`ne mahattva ApyuM che, zabdane nahi; pariNAme jaina Agamane AdhAre aneka sauMpradAyA UbhA thavAne avakAza rahyo nathI, je saMpradAyeA che te AcAra viSenI mAnyatAnA bhedane kAraNe che, nahi ke AgamanA abhedane kAraNe. jaina AgamAnA zabdanu vividha vyAkhyAna karI peAtAne manaphAvatA artha karavAnu sAhasa krAIe karyu nathI. vidyamAna Agamane nAme ALakhAtA graMtheAne Adhunika digaMbara samAja maulika AgamarUpe svIkAratA Avazyaka niyukti, 1 "atthaM bhAsai arahA suttaM gaMthaMti gaNaharA niuNaM / " gA. 192 - Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra91 nathI, chatAM paNa AgamAM jaina dazana ke dharmanuM maulika evuM je rUpa che, tevuM ja rU5 digaMbara vAlmamAM paNa dekhA de che. e siddha karI de che ke arthanI surakSAnuM ja A pariNAma che. ane bhagavAna mahAvIranuM je maulika vaktavya hatuM te, zabda bhale judA hoya, paNa artharUpe to banne saMpradAyamAM sarakhI rIte sacavAI rahyuM che. jaina Agamo viSe eka bIjI mahatvanI vAta e noMdhavI jarUrI che ke te vItarAganI vANune anusare che. AthI temAMthI maLato upadeza manuSyane saMsArathI vimukha karI mekSamArgamAM pravRtta kare che. AvuM vidhAna veda viSe karI zakAya tema nathI. temAM te RSi-muni-kavioe saMsAranA sukha mATe ja devAnI ArAdhanAnI vAta karI che. AthI temAM mekSa ke mokSamArganI vAtane kaI avakAza nathI. vedonA artho bhulAyA ane kALakrame upaniSadonuM mahatva vadhyuM tenuM e paNa eka kAraNa che ke jayAre bhAratIya saMskRtimAM mekSane mahattava maLyuM tyAre saMsAranuM samarthana karanAra vedonI vAta upekSita thaI. jaina Agama e bhale dhArmika graMtha gaNAtA hoya, paNa temAM mAtra dharmanI ja vAta Ave che evuM nathI; paNa temAM te kALanI vividha vidyAzAkhAonA viSayenuM paNa nirUpaNa che. Ajane vaijJAnika aNuvidyAne AjanI vijJAnazAkhAmAM ghaNuM ja mahatva Ape che, paNa AjathI aDhI hajAra varSa pahelA bhAratIya vaijJAnike aNu viSe zuM vicAratA hatA te jANavAnuM ekamAtra sAdhana jaina Agama che tema jyAre ame kahIe chIe tyAre amArI te pratyenI mAtra bhakti ja nathI batAvatA paNa eka satya hakIkatane mAtra nideza ja karIe chIe. te ja rIte jIvajJAna hoya ke vanaspativijJAna heya, khagoLavidyA hoya ke bhagaLavidyA hoya - te sau vidyAnI te samaya sudhInI pragati jANavI hoya to enuM ekamAtra sAdhana jaina Agama ja che. veda, tripiTaka ane jaina AgamanuM dharmazAstra tarIke to mahattva che ja, uparAMta, te te kALanI sAmAjika, rAjakIya, dhArmika, sAMskRtika, Arthika Adi paristhitinuM citra UbhuM karavAmAM paNa e zAstrano mahatvapUrNa upayoga che. e daSTie jaina Agamo e bhale mAtra janone ja pramANarUpa mAnya heya, paraMtu tenI upayogitA vizvanA sAMsakRtika ItihAsanA nirUpamAM paNa jevI tevI nathI. vaLI, bhAratIya Adhunika vividha bhASAnAM mULa tapAsavA mATe prAkRta bhASAnuM mahatva sarvasvIkRta che, eTale bhAratIya bhASAzAstranA adhyayanamAM paNa Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29ra jaina Agama e mahatvanuM sAdhana siddha che. A dRSTie ja aneka vidvAnonuM dhyAna A Aga prati dorAyuM che ane temane tevo upayoga temaNe svIkAryo ja che. atyAra sudhImAM jeTalA pramANamAM Adhunika vidvAnoe vidika ane bauddha. vADumayamAM rasa lIdho che teTalA pramANamAM jena vADamayamAM rasa lIdho nathI. AnAM aneka kAraNe che, paNa temAM te AgamonI susaMskRta vAcanAne abhAva e paNa eka kAraNa che. jenA Agamo e jIvaMta sAhitya che ane tenI atyAra sudhImAM aneka AvRttio dhArmikajane taraphathI prakAzita thaI che, paNa Adhunika vidvAne saraLatAthI teno upayoga karI zake tevI eka paNa AvRtti samagra AgamonI thaI nathI. chUTAchavAyA prayatno te mATe thayA che, paNa samaprabhAve eka yojanAbaddha rIte e kAyara thayuM nathI. AnI pUti thavI jarUrI hatI. jena Agama- 2nA prakAzana mATe atyAra sudhImAM aneka vyaktio temaja saMsthAoe prayatna karyo che. sauthI pahelAM I. sa. 1848mAM sTivansane kalpasUtrane anuvAda prakAzita karyo hato, paNa e khAmIvALA hatA. kharI rIte pro. vebarane ja A dizAmAM navaprasthAnanI zarUAta karanAra sauthI pahela vidvAna mAnavA joIe. emaNe I. sa. 1865-66mAM bhagavatIsUtranA keTalAka aMzonuM saMpAdana karyuM hatuM, ane potAnA adhyayananA sArarUpe enA upara dhe paNa lakhI hatI. rAya dhanapatasihajI bahAdure I. sa. 1874mAM Agama-prakAzananuM kAma zarU kahyuM hatuM, ane keTalAya Agamo prakAzita karyA hatA; paraMtu e prakAzanonAM mUlya ane upayogitA padacheda, virAmacihno ke peregrApha vagere vinA jema ne tema chapAvI devAmAM AvelI hastaprato karatAM saheja ja vadhAre hatAM. Ama chatAM, Agama-maMthe jevI durlabha vastune vidvAne mATe sulabha banAvavAne yaza emane ghaTe che. che. harmana jekebI saMpAdita kalpasUtra (I. sa. 1879) ane AcArAM (I. sa. 1882) yamana saMpAdita aupapAtika (I. sa. 1890) ane Avazyaka (I. sa. 1897); sTeInthala saMpAdita jJAtAdharmakathAne keTaloka bhAga (I. sa. 1881); hornala saMpAdita upAsaka dazA (I. sa. 1890); zubiMga saMpAti AcArAMga (I. sa. 1910) vagere graMthe AgamonA saMpAdananI kaLAmAM Adhunika vidvAnone saMmata evI paddhatithI prakAzita thayA che. Ama chatAM zrI amolaka RSinA hiMdI anuvAda sAthe zrI lAlA sukhadeva sahAya Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 taraphathI I. sa. 1916-20 daramyAna je 32 AgamA prakAzita thayA, tathA zrI AgamAya samiti taraphathI samagra saTIka AgamAnA mudraNanuM kAma I. sa. 1915nI sAlathI zarU karavAmAM Avyu. enA spAdanamAM A paddhatinA upayeAga karavAmAM na AvyA. AgamAhAraka AcAya zrIsAgarAnaMdasUrIzvarajIe sauMpAdita karela AgamagraMthA zuddhi ane mudraNa ane dRSTie rAya dhanapatasihanI AvRttithI caDhiyAtA che, ane vidvAnAne mATe upayeAgI paNa nIvaDayA che. A AvRtti pragaTa thayA pachI jainadhama ane dananA adhyayana temaja sa`zAdhanamAM je pragati thaI tenA yaza AcArya zrI sAgarAnaMdasUrIzvarajIne dhaTe che. ATaluM thavA chatAM, Adhunika paddhatithI sapAti karela Agama-gra thAnA prakAzananI jarUra tA UbhI ja hatI. I. sa. 1943mAM AgamAnA prakAzana mATe zrI jinAgamaprAzinI sa"sadanI sthApanA karavAmAM AvI hatI, paraMtu enA taraphathI atyAra sudhImAM kAI paNu graMthanu prakAzana nathI thayuM. amArAmAMnA eka muni zrI puNyavijayajI chellAM cAlIsa karatAM paNa vadhu varSothI ekadhAre evA prayatna karatA rahyA che ke jethI Agama-gra'thAnI susa`pAti AvRttie prakAzita thaI zake; ATalu" ja nahIM, teoe tA TIkA ane anya prathAmAM AgamAnAM je avataraNA maLe che, enA AdhAre paNa pAThAne zuddha karavAnA prayatna karyAM che. teonA A prayatnane ja mukhyatve dhyAnamAM laIne -svataMtra bhAratanA prathama rASTrapati sva. DaeN. rAjendraprasAdajIe I. sa. 1952mAM prAkRta TekasTa sAsAyaTI (prAkRta grantha pariSada)nI sthApanA karI hatI, jenA uddeza paMcAMgI sahita Agama granthAne prakAzita karavAnA che, ane enA taraphathI atyAra sudhImAM aMgavijA, jinadAsagaNimahattarakRta cUrNi yukta nadisUtra tathA zrI haribhadrasUriSkRta vRtti, zrI zrIyadrAcArya kRta du pavyAkhyA ane ajJAtakatuM ka viSamapadaparyAyayukta nadisUtra prakAzita thayela che. sthAnakavAsI sadhanA muni zrI dhAsIlAlajIe sthAnakavAsI mAnya batrIse AgamAnI navI saOskRta TIkAo racavAtuM ane hiMdI-gujarAtI anuvAda sAthe prakAzita karavAnuM kAma lagabhaga pUru' karyu" che. e ja saMpradAyanA muni zrI phUlacaMdrajIe (puSpabhikSue) sutAnane nAmathI be bhAgathAM mULa batrIse AgamA zrI sUtrAgama prakAzaka samiti, guDagAMva chAvanI dvArA prakAzita karI dIdhA che. A ane AvRttionA mULanA AdhAra zrI AgamAdaya samitinI AgamanI AvRttie ja che. chatAM paNu yaMtrataMtra pATha-parivata na karavAmAM Avyu che. zvetAMbara terApathI Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 1 saMpradAyanA vidyAmAna AcAya tulazIgaNujIe paNa potAnA ziSyasamudAyanA sahakArathI AgamaprakAzananuM kAma zarU karyu che, ane dazavaikAlikasUtranI susa'pAti. AvRtti hiMdI anuvAda tathA TippaNu sAthe pragaTa karI che. * jaina Agamanu mULa vedamAM nathI 1 eka vakhata evA hatA, jyAre pazcimanA ane bhAratanA vidvAnA bhAratIya samagra saMskRti ane dharmanuM mULa vedamAM zAdhatA hatA, kAraNa, veda e sauthI prAcIna upalabdha sAhitya che. paNa have jyArathI mehenjodArA ane haDappAnI zodha thaI che, tyArathI vidvAneAnu valaNa badalAyuM che, ane AryAnAM bhAratamAM Agamana pUrve bhAratIya sauMskRti ane dhama yathAcita vikasita hatAM ema manAvA lAgyu che, ane vicAravAmAM Ave che ke vedA tA bhAratamAM bahArathI AvanAra AryonI racanA heAI e mULa abhAratIya vaidyamAM bhAratIya kayAM kayAM tattvAnu mizraNa thayu' che; ane vaidasahitA pachInI vaidika kahevAtI. samagra para parAmAM mULe te abhAratIya chatAM bhAratIya kAM kAM tattvAnu mizraNa thaIne teNe. bhAratIya rUpa dhAraNu kayu che? A navI prakriyA sAce mAge che ane have ja veda ane vaidika para parAnA A prakriyAne AdhAre thatA abhyAsa satyadazanamAM sahAyaka thaze. bahArathI AvanAra AryAM game teTalI saMkhyAmAM haze, paNa te te DhALamAM bhAratamAM vasatI prazna karatAM saMkhyAbaLamAM te adhika nahi ja hoya. bIja sArA nAmanA ke nizcita nAmanA abhAvamAM jene ApaNe harappAnA leAnI ke si" saha~skRti tarI ke eLakhIe chIe temanI sa`skRtine jo ApaNe sthira nAgarika saMskRti kahIe ane AvanAra Ani asthira tema ja satata bhramaNuzIla leAkeAnI saMskRti tarIke ALakhIe tA tethI temanA pUrA paricaya nathI thatA, chatAM paNa eka kalpanA tarIke e calAvI zakAya tevuM che. 1. Dr. R. N. Dandekar : Indian Pattern of life and Thought - A Glimpse of its early phases; - Indo-Asian Cultuae, July, 1959, p. 47 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 eka sthAnamAM sthira thayela leAkAmAM je saraskAra ane racanAkauzala dekhAya te bhramaNuzIla leAmAM salave nahi. A dRSTie joIe tA mAnavuM paDe che ke te kALanI bhAratIya prajA AryAM karatAM vadhu saMskArI haze; ane Aryae bhAratamAM AvI keTalA navA sakArA jhIlyA haze ane te kevI rIte bhAratIya banI gayA haze ene Ache khyAla Avaze. veTTAnA sahitAbhAga ane brAhmaNubhAga joIe tA temAM AryonA sassArAnuM prAdhAnya najare caDe che. paNa te pachInA uttarAttara nirmita thatAM AraNyakA, upaniSado, dhama zAstro Adi vaidika paraMparAnuM sAhitya joIe tA ja e AryAe bhAratIya sauMskArI kevI rIte jhIlyA ane abhAratIya chatAM teo bhAratIya kevI rIte banI gayA tenA spaSTa khyAla Ave che. smRti e badhA navA sa`skArAnu mULa paNa eka samaye vaiddhi paraparAmAM ja zeAdhAtuM. paNa have, navI prakriyA pramANe, enuM mULa kAI avaidika para parAmAM ja zeAdhAvA lAgyuM che. pahelAM ema kahevAtu ke jaina-bauddhanA AcArA ane vicArAnA mULamAM vaidika dharma zAstro che. tene badale have evu* valaNu thatu jAya che ke vaidika dharma zAstromAM e AcArA ane vicAra! bahArathI - eTale ke avaidika para parAmAMthI - AvyA che. e avaidika para parAne muni, yati pachInA sAhityamAM vizeSa prasiddha thayela zramaNu paraMparAne nAme oLakhI zakAya. AnA anusa dhAnamAM vaiAine brAhmaNu paraparA kahI zakAya. eTale sa'kSepamAM kahevuM hAya tA kahI zakAya ke brAhmaNu paraMparAmAM je kAMI vaida pachInAM zAstro che temAM zramaNu para parAnI uttarAttara vadhatI jatI asara ane chApa che. brAhmaNeAe veda ane vaidika paraMparAnu nirmANu karyu " ane zramaNeAe bhAratIya mULa para MparAne puSTa karI. mULe A baMne para parA jyAre vaidika A AvyA tyAre paNa spaSTa judI ja hatI ane pachI paNa bannee peAtAtAnuM Agavu. vyaktitva jALavI rAkhyA chatAM AdAna-pradAnanI prakriyAthI pAtapeAtAnI paraparAne puSTa karI che, ema mAnavuM oIe. A vicAranI satyatAne viSe have sa Mdeha karavAnuM kAraNa rahyuM nathI. vedomAM sRSTitattvanA vicAra che, jayAre zramaNeAmAM sa`sAratattvanA vicAra che. sRSTinA mULamAM vaidika vicAra anusAra eka ja tattva manAyuM che, jyAre zramaNAnA sasAratattvanA mULamAM cetana ane acetana e bannenA sabhdha che. sRSTi kAreya utpanna thaI evu* zramaNA mAnatA nathI, paNa saMsAracakra anAdi kALathI pravata che ema mAne che. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 jene Aje ApaNe pAMca mahAvratAnA nAme ALakhIe chIe te sA`bhauma dharmanI bAbatamAM jyAre vedamAM dRSTipAta karIe chIe tyAre nirAza ja thavu paDe che. ahiMsA 4 aparigraha jevI mahattvanI bAbatamAM veddomAM sAva virAdhI valaNa hatu. te krame krame badalAIne vaidika para parAmAM paNa ahiM sAdi sAva bhauma dharmanI pratiSThA thaI tenA itihAsa racaka che. ane zramaNa para parAnA sa`pRSThathI ja ema banavA pAmyuM che, tema niSpakSa vicArake svIkAravu... joIe. 2. The Vedic people were self-centred and whenever and wherever they performed a sacrifice they were always actuated by the motive of self-interest and never of self-renuncintion or self-denial as we notice in the post-Vedic times. > The offering of the domesticated and highly useful animal such as a horse, a cow etc. as a gift to the God was done not with a view to do homage to the deity but to secure some immediate end through the agency of the deity. Killing of whatever kind was of very little consequence to the Vedic community when it suited their purpose. - Journal of the University of Bombay Sept. 1958 (Arts Number-33) Morals in the Brahmanas: by Dr. H. R. Karnik - p. 97. zadi or Asau: "On the other hand, however, it indicates that with the primitive Aryan, life-even human life-was of very little consequence. Living that he was in the environment of a warrior, shedding of blood and cutting of the throat were the order of the day and the Aryan was quite familiar with such horrid occurrences. He had, therefore, no seruples or hesitation in sacrificing any living being to gain some ephemeral or ethereal end. ...In the Brahmanas notice the beginning of a change. There seems to run by the side of the current of 'Himsa' an undercurrent of 'Ahimsa - p. we 98. Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 punarjanma ane saMsAracakranI mAnyatAno saMbaMdha ahiMsA Adi sArvabhauma dharmo sAthe che. ane vedomAM punarjanma ane saMsAracakranI kalpanA mULa hatI nahi, tethI temAM ahiMsA Adi dharmo maulika na hoI zake AvI dalIla have vidvAne ApatA thayA che, te temanI sUma aitihAsika niSpakSa dRSTinuM pariNAma che. bhAratIya mULa dharmamAM martipUjAnuM sthAna hatuM, tyAre vedamAM mUrtipUjA dekhAtI nathI, ane te bhAratIya dharmanA saMparka krame karI vaidikAe svIkArI. vedakALe devonI pUjA athavA ArAdhanA koI paNa mAdhyamathI thatI, jyAre bhAratIya dharmamAM sAkSAta devArAdhana thatuM. vega ane dhyAnanI prakriyA vedamAM che ja nahi; jyAre maulika bhAratIya paraMparAmAM ene sthAna hatuM enI sAkSI siMdhu saMskRtinA avazeSe Ape che. Ama aneka rIte vaidika ane bhAratIya dharmanA bhedaka tattanI zodha vidvAnoe karI che. e bheda tane (pR. 297thI cAlu) ahiMsAne sucita A AMtara pravAha, lekhake spaSTa nathI kahyuM paNa, anya saMskRtinA saMparkathI janmelo jamAno Avazyaka che. vaLI, lekhaka brAhmaNamAM vikasela ahiMsA-pravAha AgaLa jaI bauddha-jena AcAramAM vadhAre vikasyo (pR. 101) ema kahe che tene badale emaNe ema kahevuM joItuM hatuM ke je ahiMsAnA pravAhe vaidide upara chApa pADI ane vaidine ahiMsAne svIkAra karavAnI pharaja pADI, te ja pravAha vadhAre vikasita rUpamAM ApaNe jena-bauddha zAstramAM jovA pAmIe chIe. "If Dr. Zimmer's view is correct, however, the Pre-Aryan, Dravidian religion was rigorously moral and systematically Dualistic years before the birth of Zoroster. This would seem to suggest that in Zorostrianism a resurgence of pre-Aryan factors in Iran, following a period of Aryau supremacy, may be represented something comparable to the Dravidiau resurgence in the form of Jainism and Buddhism," Zimmer : Philo. sophies of India, p. 185, Note 6 by the Editor - Campbell. AnI vizeSa carcA ukta hai. dAMDekaranA lekhamAM jevI. Aryo pahelAMnI bhAratIya paraMparAne che. dAMDekare yatiparaMparA kahI che, ane vadi AryonI paraMparAne RSiparaMparA nAma ApyuM che. paNa A lekhamAM ame zramaNa Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 samakSa rAkhIne jo ApaNe jaina AgamonA mULa srotano vicAra karIe te ema kahI zakAya ke ene mULa strota vedo nahi paNa bhAratIya maulika dhArmika paraMparA che, jene Aje ApaNe zramaNa paraMparA tarIke jANIe chIe. Agama zabadanA vividha paryAye Agama zabdano artha "jJAna" abhipreta che te zAstromAM AvatA te zabdanA vividha prayogo uparathI jaNAya che. AcArAMgamAM mArA sarve nA" ( 14) ne artha che "jJA Apata" "jANIne AjJA kare, "jAdhavuM mAnamamALe" (1963) no artha che "skrAivam sAmI - avayuSyamAna - "laghutAne jANato'; vyavahAra bhASyamAM (gA) 201thI) Agama vyavahAra varNavatAM AgamanA be bheda pratyakSa ane parokSa evA karavAmAM AvyA che. pratyakSamAM kevala, mana:paryAya, avadhi ane indriyapratyakSa ane parokSamAM caturdaza pUrva ane tethI nyUna zrutajJAnane samAveza karavAmAM Avyo che. A uparathI kahI zakAya ke sAkSAta jJAna e Agama che. ane te uparAMta sAkSAta jJAnane AdhAre thayela upadeza ane tethI thatuM jJAna e paNa Agama che. ahIM vizeSa e che ke pratyakSa AgamamAMthI kevalajJAnane AdhAre arihaMta dvArA thayela je upadeza hoya tene ja mukhyarUpe samAveza parokSa AgamamAM karavAnA che. A parokSa Agama alaukika Agama athavA zAstra yA mRta koTimAM Ave, paNa lekamAM laukika Agama paNa che; temAM indriyajanya jJAnathI thatA upadezane AdhAre thatuM jJAna paNa Agama kahevAya che. tene jena dRSTie laukika Agama kahevAya. upacArathI kevalajJAnInA athavA anya upadeTAnA vacanane ane tevAM vacane je zAstramAM saMgrahAyAM hoya e zAstrane paNa Agama saMjJA ApavAmAM AvI che. anugAramAM "Agama' zabda spaSTa rUpe zAstranA arthamAM vaparAyele jovA maLe che. temAM jIvanA jJAnaguNarUpa pramANanA cAra bheda karavAmAM AvyA cheH pratyakSa, anumAna, auSamya ane Agama*. A jotAM te jJAna arthamAM ja ane brAhmaNa paraMparA evuM nAma svIkAryuM che. vaLI jao Zimmer: Philosophies of India, p. 281, ane p. 60, note 23; p. 184, note 5. 3. juo abhidhAnarAjendrakoSamAM "Agama' zabda. 4. bhagavatI 5-3-192mAM pramANanA A ja cAra bhede gaNAvyA che. ane sthAnAMgamAM bahetu' nA paNa A ja cAra bheda gaNAvyA che. sU. 338-228 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 299 abhipreta che e spaSTa che. paNa jyAre Agama e zuM che e praznano uttara Apyo tyAre bhArata, rAmAyaNa, yAvat sAMgopAMga vedane laukika Agama kahyA. ane sarva . sarvadarza trikAlajJAnI arihaMta bhagavAna dvArA praNIta dvAdazAMga gaNipiTaka - AcArathI mAMDIne dRSTivAda sudhI - ne lekottara Agama kahyA. A uparathI spaSTa che ke ahIM Agama zabda tenA aupacArika arthamAM che. arthAta Agama-jJAnanAM sAdhanane Agama kahevAmAM AvyA che. vaLI. "athavA' kahIne AgamanuM eka bIju paNa vivaraNa ApavAmAM AvyuM che ke Agama traNa prakArano che? suiAma, sarathAmataDumayAnama. A uparathI paNa sUtra = zAstra ane tene artha = jJAna e bane arthamAM Agama zabda prasiddha hato e siddha thAya che. vaLI, AgamanA eka anya prakArathI bhede batAvavAmAM AvyA che, jema ke kAma =. AtmAgama, anaMtarAma = anantarAgama ane paraMparAza". ApaNe jANIe chIe ke Agama be prakAranA che. atharU5 ane sUtrarUpa. tethI tIthakara, jeone arthano sAkSAtkAra che ane jeo te arthane upadeza kare che, te arthaAgama che. eTale atharU5 Agama tIrthakarane AtmAgama kahevAya, kAraNa ke te arthAgama temane potAne ja che, bIjA pAsethI meLavela nathI. paNa e ja arthAgama gaNadharoe tIrthaMkara pAsethI meLavyo che. ane tIrthakara ane gaNadhare vacce bIju kAMI vyavadhAna nathI, eTale ke tIrthakara dvArA sIdhA ja arthane upadeza. gaNadharo prApta kare che. tethI gaNadharane mATe te arthIgama anantarAgama kahevAya. paNa e arthAgamane AdhAre gaNadharo svayaM sUtrarUpa AgamanI racanA karatA. hAI gaNadharane sUtrAgama e AtmAgama kahevAya, paraMtu gaNadharanA sAkSAt ziSyone gaNadhara pAsethI sUtrAgama sIdhe ja maLe che, vacce kAMI vyavadhAna nathI, tethI te ziSyone sUtrAgama e anantarAgama che. paraMtu arthAgama to temane paraMparAgama kahevAya. kAraNa ke temaNe potAnA guru gaNadhara pAsethI meLavyo. paNa te gurune paNa te AtmAgama na hato, paNa tIrthaMkara pAsethI maLela hatA. gaNadharonA praziSyo ane temanI paraMparAmAM thanArA ziSya-praziSyone mATe te artha ane sUtra ane paraMparAgama ja kahevAya A dRSTine dhyAnamAM rAkhIne anu gamAM kahevAyuM che ke tIrthakarAne arthAgama e AtmAgama che, gaNadharane sUtrAgama 5. anugadvAra sUtra 470. 6. sustaM gaNahararaiyaM taheva patteyabuddharaiyaM ca / sucavarjiA raghaM amijharaNuvijA raghaM . - zrIcandroyA saMgrahaNI, gA.. 112. Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 e AtmAgama che, ane arthAgama e antarAgama che. paNa gaNadharanA ziSyone sutrAgama e anantaragama che, ane arthagama e paraMparAgama che. A uparathI e siddha thAya che ke AgamamAM arthAt AgamanAme prasiddha zAstramAM je artha = pratipAdya viSaya che, tenuM jJAna tIrthakarone svayaM che, temAM temane koInI apekSA nathI. e artha = pratipAdya viSayane gaNadharo sUtrabaddha karatA hoI e sUtra temane mATe AtmAgama che, paNa artha to temane tIrthaMkara pAsethI avyavahita rUpe maLyo haI athagama gaNadhara mATe anantaragama che. AthI siddha thayuM ke arthopadezaka tIrthakara che. A ja vastune dvAdazAMgI tIrthaMkarapraNIta che ema kahI sUcavavAmAM AvI che, paNa taka arthopadezaka chatAM e arthane sUtrabaddha to gaNudhare ja kare che. tethI sUtrakartA gaNudhare che. tethI ja sUtrAgama viSe kahevAmAM AvyuM ke te gaNadharone AtmAgama che. gaNadharonA sAkSAt ziSyo sUtranuM jJAna to svayaM gaNadharo pAsethI letA hoI temane mATe sUtragAma anantarAgama che, paNa arthAgama e, paraMparAgama che; kAraNa, svayaM gaNadharane te AtmAgama nathI, paNa temanA guru tIrthakarane te AtmAgama che. eTale ke tIrthakare gaNadharane arthIgama Apyo ane gaNudhare pitAnA ziSyone A * Ama te arthAgama paraMparAgama thayo, paNa gaNadharanA ziSyanA ziye ane temanI paraMparAne to artha ane sUtra baMne prakAranA Agame paraMparAgama che. zAstraracanAnI A ja paraMparAne pratiSa Avazyaka niyuktinI nimna gAthAmAM che. - atthaM bhAsai arahA muktaM gaMthaMti gaNaharA niuNaM / sAsaNassa hiyaThAe tao muttaM pavattai // 92 // lettara Agama - dvAdazAMgInI racanA viSene A siddhAMta digaMbara AcAryone paNa mAnya che. SaTrakhaMDAgamanI dhavalA TIkA (pR. 60, prathama bhAga) ane kasAyapAhuDanI jayadhavalA (prathama bhAga, pR. 84) TIkAmAM paNa A ja vastunuM samarthana karavAmAM AvyuM che. anugAramAM jema dvAdazAMgIne Agama-lokottara Agama-nI saMjJA ApavAmAM AvI che, tema temAM tene kesara bhAvakRta paNa kahevAmAM AvyuM che. piothI-pAnAM, jemAM zrutane lakhavAmAM Ave che, tene anuyAgadvAramAM 7. anuyAgadAra, sUtra 470. 8. anugAra, sUtra 50. Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 dvavyakRtanI saMjJA ApavAmAM AvI che. ane svayaM zrutajJAnane bhAvakRtanI saMjJA ApI che. Ama pithI-pAnAne arthAta pustakane upacArathI mRta ane svayaM tIrthakara dvArA prati dvAdazAMgIne arthAta dvAdazAMgImAM pratipAdita kRtajJAnane mukhya zruta kahevAmAM AvyuM che. naMdIsUtramAM e ja dvAdazAMgIne samakazratane nAme oLakhAvyuM che. A pramANe kahI zakAya ke AgamanI bIjI saMjJA "zrata paNa che. zAstranI zrata evI saMjJA pAchaLane itihAsa joIe to jaNAze ke veda mATe "zruti' zabda prasiddha hato te eTalA mATe ke vedajJAna AcAryaparaMparAthI sAMbhaLIne meLavavAmAM AvatuM, te ja pramANe jena Agamaka jJAnanI paraMparA paNa zravaNane AdhAre cAlatI heI Agamo zrata' kahevAyA. AnA prakAzamAM AgamonA prAraMbhamAM AvatA "durgha me mAsamaM ! tef maLavacA gvamAno vicAra karIe to AgAme zruta zabdathI zA mATe oLakhAyA e spaSTa thAya che. AvA vAkayothI e spaSTa thAya che ke AgamanA paThana-pAThananI kevI praNAlI haze. vaLI vidyamAna Agama gaNadhara dvArA prathita che, ene paNa purA AvA vAkayothI maLI jAya che. AvAM vAkayonI paraMparA pAlipiTakamAM paNa maLe che. ane Agama tathA piTaka ane racanAne kALa athavA te mULa upadezane kALa, eka ja hatA e kahevAnI bhAgye ja jarUra che. ApaNe AgaLa joI gayA ke anugadvAramAM "purAma' zabda paNa prayukta che. A uparathI jaNAya che ke zabdaracanA "satra' nAme paNa prasiddha hatI. AthI ja Aga sUtra nAme paNa prasiddha thayA. bhAratIya sAhitya paraMparAmAM satranAme oLakhAtI eka viziSTa zailImAM lakhAyelA graMtha sUtragraMtha tarIke prasiddha thayA che. vedika paraMparAmAM gRhya ane dharma sUtrone eka vizeSa prakAra prasiddha che. vaLI, vyAkaraNa Adi zAstranI racanA mATe paNa sUtra zailI apanAvavAmAM AvI che. A zailInI vizeSatA e che ke thoDAmAM thoDA zabdomAM vaktavyane nAnA nAnA vAkayamAM gUMthI levuM. jemAM vividha rUpone eka sUtramAM dorAmAM baddha karavAmAM Ave che, tema aneka arthone zabadaracanA dvArA gUMthI levAtA hAI e zabdaracanA paNa sUtra kahevAya che. sUtrazailInA gRhya ke dharmasUtra jevA vadika graMtho jenArane jaina Agamo "sUtra na ja kahevAvA joIe ema lAgaze, kAraNa, pracalita sutrazailIthI judI ja zailImAM e lakhAyA che. paNa jainee 9. "vattacoravarjirci" - anuyogadAra, sUtra 39. Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 pitAnA Agama mATe "sUtra' zabdane je prayoga karyo che, te prakAranI viziSTa zailIne mukhya mAnIne nahi, paNa e sUtrasAhityano mULa uddeza, ApaNe dhyAnamAM laIe to jaNAze ke, vaidika AcArapraNAlI viSe je vividha upadeza ke vicAraNuM thayela tene saMkSepamAM saMgraha karI de e hato. e jotAM mahAvIranA upadezane saMgraha paNa sUtra kahevAya to navAI nahIM. AthI bane sAhityanI zailImAM -bheda chatAM sUtro kahevAya. jema aneka maNio ke pupane sUtrabaddha karavAthI te sacavAI rahe che, tethI tevA grantha sUtro kahevAyA hoya to yogya ja che. -arthAta "sUtrajJAta sUtra' evo artha sUtrane abhipreta che. bauddha puriTa" paNa e ja arthamAM "sUtra che; nahi ke tenI zailI sUtramaitrI che tethI. vaLI, jenonI evI paNa mAnyatA che ke AgamanA eka ja vAkyanA AdhAre thatA arthadhanuM tAratamya zretAnI vividha zaktine anusarIne asaMkhyAtathI paNa vadhAre prakAranuM che. AthI AgamanA eka ja vAkayamAM aneka prakAre arthanI sUcanA ApavAnI zakti hoI tevAM vAkayonA saMgrahane "sUtra' nAmathI oLakhavAmAM kazuM ja anucita namI. tAtparya e che ke jaina Agama "sUtra' eTalA mATe kahevAya che ke temAM vividha arthone bodha karAvavAnI - sUcanA karavAnI - zakti che. A pramANe "sUcanAt sUtrakU' e arthamAM paNa sUtra zabda prayoga mAnI zakAya. dvAdazAMgIne gaNipiTaka evI saMjJA paNa ApavAmAM AvI che. bauddha zAstrasaMgrahane "piTaka' evuM nAma te kALe apAyuM che. A lakSamAM letAM zAstrasaMgraha mATe "gaNipiTaka' zabdano prayoga te kALanI cAlu prathAne AbhArI haze. piTaka eTale peTI arthAta gaNinA - AcAyanA jJAnane bhaMDAra eTale "gaNipiTaka". zrata mATe prAcIna zabda "pravacana' paNa vaparAya che. dumida nivavA. bhagavatImAM gautame bhagavAna mahAvIrane prazna karyo che. ke pravacana pravacana kahevAya ke pravacanI pravacana kahevAya ? AnA uttaramAM bhagavAne kahyuM che ke arihaMta e pravacanI che. ane dvAdaza aMge e "pravacana" che. (bhagavatI za0 20, uddeza 8). vira bhadrabAhuvAmie e pravacananI utpatti viSe suMdara rUpaka bAMdhyuM che tava-niyama-nAnajae gADhA jevI anicanALI. to musada nAkhavu ivicALavavorAi * vizeSAvazyakabhASya, gA. 1365. Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 303 ta buddhimaeNa paDeNa gaNaharA gihira niravasesaM / titthayarabhAsiyAI gaMthaMti tao pavayaNaTThA // Avazyaka niryukti (gA. 89-90) tapa, niyama, saMyama ane jJAnarUpa vRkSa upara ArUDha thaIne amitajJAnI -sarvajJa-kevalI bhavya janenA vibodhane mATe jJAnanI varSA kare che. gaNadhara tene saMpUrNa bhAve buddhimaya paTamAM prahaNa karIne te tIthakara bhASitanI pravacana arthe mALA gUMthe che.' AmAM AvatA "pravacana' zabdano artha jinabhadagaNi kSamAzramaNe karyo che te A che-Artha vayaf gvacaLamaTTa sucanA' ....javacAmavA saMgha" (gA) 1112) arthAta pragata vacana e pravacana che athavA to saMdha e pravacana che. saMdhane pravacana kahevAnuM kAraNa e che ke saMdhane jJAnopayoga e ja pravacana che tethI saMdha ane jJAnane abheda mAnI saMdhane pravacana kaho. pragata vacana e pravacana che. teno artha temane je abhipreta che, te A che"caM vALavacaLuM vAsaMma" (gA. 1068), "namiDha jatuM parartha vALavacaLa pavaca tU jA sAmaa sucanA viSayo suttama 2 | (gA. 1367) arthAt "y' upasarganA prazasta ane pradhAna evA be artha che tethI prazasta vacana athavA pradhAna vacanarU5 zrutajJAna e pravacana che. zrutajJAnamAM paNa pradhAna dvAdazAMgI hAI e ja pravacana nAme oLakhAya che. e pravacananA be aMza che: zabda ane artha. zabda e sUtra nAme oLakhAya che, ane tenA kartA gaNadharo che. je arthanA upadezane AdhAre temaNe sUtraracanA karI te arthanA kartA tIrthakara svayaM che. ahIM prazna e thaze ke gaNadharoe dvAdazAMgInI racanA karI mATe teo tenA kartA kahevAyA, paNa tIrthakare arthone upadeza Apyo te zuM zabda vinA ? zabda rahita te upadeza saMbhave ja nahi. to pachI zabdanA kartA paNa tIrthakarane zA mATe na mAnavA ? Ane khulAso jinabhadragaNie karyo che ke tIrthakara kAMI krame karI bAre aMgone yathAvat upadeza detA nathI, paNa saMkSepamAM siddhAMtone upadeza Ape che, jene vistArIne gaNadhare svapratibhAthI e upadezane bAra aMgamAM e rIte prathita kare che ke saMdhanA sau keI tene saraLatAthI samajI zake. A rIte arthakartA tIrthakara che ane sUtrakartA gaNadharo che.10 saMkSepamAM siddhAMtono upadeza kevo hoya tenuM * vizeSA, gAya 1119. (A niryukti gAthA che.) 10. vizeSAgA0 11 19-1124. Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 ni3595 vyAyAya . yuche, 'uppane i vA vigame i vA dhuve i vA'. A mAtRkApadatrayamAtrane upadeza tIrthakara Ape che ane tene gaNadhara vistArI bAra aMgarUpe gUMthe che.11 AcArya bhadrabAhu pravacananA ekArthaka zabda tarIke pravacana, sUtra ane artha e traNane nedhe che. jo ke pravacana e sAmAnya che ane tenA ja be bhede sUtra ane artha che. ane vaLI, sUtra ane artha paraspara eka nathI. chatAM paNa sAmAnya ane vizeSane abhinna mAnIne sUtra ane arthane paNa pravacananA ekAka tarIke jaNAvavAmAM koI bAdhA nathI. A khulAso jinabhadragaNie karyo che? 11. juo vizeSA. gA. 1122nI TIkA, 12. egaTTiyANi tinni u pavayaNa muttaM taheva atyo ya / mAvazya:ni0 10 126 13. vizeSA0 .0 1318-75 : siMcai kharai jamatthaM tamhA suttaM niruttavihiNa vA / suei savai sumvai sivvai sarae va jeNatthaM // 1368 / / avivariyaM sutaM piva suThiya-vAvittao va suttaM ti / jo suttAbhippAo so attho ajjae jamhA / / 1369 / / saha pavayaNeNa juttA na suyatthegatthayA paropparao / jaM suttaM vakkheyaM attho taM tarasa vakkhANa / / 1370 / / jujjai ca vibhAgAo tiNha vi bhinnatthayA na ceharahA / egatthANa pi puNo kimihegatthAbhihANehiM / / 1371 // maulaM phulla ti jahA saMkoya-vibohamettaminnAi / attheNAbhinnAi kamala sAmaNNao cegaM // 1372 / / avivariyaM taha suttaM vivariyamatthotti bohakAlammi / kiMcimmattavibhinnA sAmannaM pavayaNaM neyaM // 1373 / / sAmanna-visesANaM jaha vegA-'NegayA vavatthAe / tadubhayamattho ya jahA vIsubahupajjavA te ya // 1374 // evaM sutta-'tthANaM egA-'NegaLyA vavatthAe / pavayaNa bhubhayauM ca taya tiya ca bahupajjaya vIsu // 1375 // -vizeSAvazyakabhASya / Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 305 zrutapuruSa Agamane maulika vibhAga "aMga tarIke oLakhAya che. tenI pAchaLa sAhityika vibhAga karavAnI prAcIna paraMparA kAraNabhUta che. jema sRSTikramamAM puruSanI kalpanA karavAmAM AvI ane tenA vividha aMgarUpe brAhmaNa di cAra varNonI utpatti svIkAravAmAM AvI athavA te puruSanI kalpanA karIne tene AdhAre samagra lekanA vibhAjananI prakriyA zarU thaI, te ja rIte vidyApuruSa ke zrutapuruSanI paNa kalpanA karIne tenA aMga-upAMgarUpe vidyAsthAnonI kalpanA thaI. A ja paraMparAnuM anusaraNa kAvyapuruSanI kalpanAmAM paNa che. jema vaidika sAhityamAM paNa vidyAnAM aMgonI kalpanA che, tema jaina zrutamAM paNa aMga-upAMganI kalpanA karavAmAM AvI. spaSTa che ke zarIramAM jema upAMgone AdhAra aMga che, tema AgamamAM paNa upAMgane AdhAra aMgagraMthe ja bane. A rIte samagra AgamasAhityamAM aMgagraMthonuM mahattva adhika che, eTaluM ja nahi paNa te ja maulika Agamo che ane tenA AdhAre aMgabAhya ke upAMgAdi anya AgamonuM nirmANa thayuM che. A daSTie bhagavAna mahAvIrano arthopadeza sAMbhaLIne grathita thayelA maulika Agamane aMga evuM nAma je ApavAmAM AvyuM che te tenA mahatvane sUcavI jAya che; sAthe ja tenI maulikatAnuM paNa sUcana kare che. aMgaracanAnI AdhArabhUta sAmagrI ApaNe e joyuM ke aMgonI racanAmAM bhagavAna mahAvIrane upadeza e ja mukhya AdhAra che, paNa e vicAravuM prApta che ke bhagavAna mahAvIre je upadeza Ave te temanI pitAnI ja zodha hatI ke paraMparAthI prApta sAmagrIne AdhAre ja temaNe upadeza Apyo. bhagavAna mahAvIrano buddhanI jema evo dAvo nathI ke A je kAMI huM kahuM chuM te mArI ja zedha che ane keI apUrva vAta che. saMsAracakrane mAnanAra ane anAdi sRSTikramane mAnanAra mahAvIra pitAnA upadezane viSe spaSTa kahe che ke meM A je ahiMsAne upadeza Apyo che te kevaLa meM ja Ape che evuM nathI, paNa mArA pUrve aneka ahaMtAe Ape che, varta. mAnamAM aneka ahaMte Ape che ane bhaviSyamAM paNa aneka ahaMte Apaze. Ama e vidyAne teo anAdianaMta sUcave che. Ama vedanI apauruSeyatA ane aMga AgamanI anAditA eka ja thaI jAya che. aMgamAM evA spaSTa ullekho maLe che, jemAM pitAnI vAtanA samarthanamAM bhagavAna mahAvIra bhagavAna pA" paNa Ama ja kahyuM che, ema spaSTa jaNAve che. 20 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 vaLI, evA keTalAMka adhyayana che, jene viSe kahevAmAM AvyuM che ke A RSabhe kahyuM che, A kapila RSie kahyuM che. AthI eTaluM te phalita thaI ja zake che ke bhagavAna mahAvIre cAlI AvatI prAcIna paraMparAne, samayAnukUla parivartana ane parivardhana karIne loko samakSa rajU karI. have e vicArIe ke je pAraMpa bhagavAna mahAvIrane maLyuM te vaidika eTale ke brAhmaNaparaMparAnuM hatuM ke zramaNa paraMparAnuM hatuM ? bhAratIya vAha mayamAM ahiMsA Adi sArvabhauma tanI je mImAMsA aMgagrathomAM thayelI che te jotAM ane tevI mImAMsAne veda-brAhmaNa granthAmAM abhAva jotAM ema jarUra kahI zakAya ke AcAranI bAbatamAM temane vArase e vaidika paraMparAne nathI. jekAbI vageree eka samaye ema mAneluM ke AcArAMga AdimAM AvatA AcAranA niyamone AdhAra vaidika dharmazAstro-sUtragraMtho che. paNa, A vastune samagrabhAve vicAra karatAM have adyatana vidvAna e matathI viruddha mata dharAve che. ane Do. dAMDekara jevA spaSTapaNe svIkAratA thaI gayA che ke svayaM dharmagrantha-sUtragranthomAM nirUpita thayela samagra jIvanavyApI tattva mULe vaidika paraMparAnuM nathI, paNa zramaNonI asarathI vaidika paraMparAmAM levAmAM AvyuM che.* A rIte kahI zakAya ke, aMga granthamAM je AcAranI vicAraNuM che, te zramaNa paraMparAnI che, nahi ke vaidika paraMparAnI. have bhagavAna mahAvIranI dArzanika vicAradhArAnuM pAraMparya temane kaI paraMparAmAMthI maLyuM e vize vicArIe. A bAbatamAM paNa mahAvIra pUrvenI vaidika vicAradhArA spaSTapaNe sRSTiprakriyAmAM mAne che; eTale ke kyAreka paNa A sRSTi koI eka tatvamAMthI utpanna thaI ema svIkAre che; jyAre, AthI UlaTuM jaina Agama spaSTapaNe mAne che ke A sRSTi kadI utpanna thaI che ema nathI, e te anAdi. anaMta che. vaLI, mahAvIra pUrvenI vaidika paraMparA jagatanA mULamAM eka tatva mAne che, jyAre bhagavAna mahAvIrane mata jagata jIva ane jeDa e be tane vistAra che. e to paNa anAdi-anaMta che. Ama dArzanika daSTine paNa bannemAM maulika bheda che. eTale aMga graMthanuM darzana vedane AdhAre niSpanna thayuM che, ema kahI zakAya nahi. AthI ApaNe spaSTapaNe kahI zakIe ke mahAvIranI dArzanika vicAradhArAnuM pAraMparya brAhmaNaparaMparA sAthe nahi paNa zramaNuparaMparA sAthe saMbaddha che. racanA-pradeza bhagavAna mahAvIranA upadezane AdhAra banAvIne samagra AgamonI racanA thaI che. bhagavAna mahAvIre prathama saphaLa upadeza vetAMbarane mate apApA-pAvApurImAM ane digaMbarane mate rAjagRhanA vipulAcala upara Ape. Ama sthAna para juo pR0 294nI TippaNuM naM. 1mAM nirdiSTa lekhanuM 50 56. Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 307, matabheda chatAM sAmAnya rIte bihAra e mULa AgamanI janmabhUmi che ema kahI zakAya. paNa AmAM paNa thaDa apavAda karavo Avazyaka che. sUtrakRtAMganuM vaitAlika adhyayana, TIkAkAronA mata pramANe, RSabhadevanA upadezane saMgraha che. A daSTie bihAranI bahAra paNa AgamanI utpattinAM mULa zodhavA rahyA. vaLI, pUrvanA AdhAre grathita khaMDAgamanI racanA dakSiNamAM thaI paNa tene "upadeza saurASTramAMthI tenA kartAone prApta thaye. 14 uttarAdhyayanane kezI-gautama saMvAda zrAvastImAM thayo. AcArya bhadrabAhu kayAMnA nivAsI hatA te nizcita nathI. temaNe cheda graMtha kalpa, vyavahAra ane nizIthanI (3) racanA karI che. vaLI, temanA viSe tAMbara saMpradAyane mata evo che ke teo nepAlamAM jaI dhyAna-samAdhimAM lAgI gayA hatA. tyAM jaI sthUlabhadde temanI pAsethI daza pUrvanuM jJAna meLavyuM. naMdIsUtranI racanA, tenAM samayanI dRSTie, saurASTramAM thaI hoya e vadhAre saMbhava che. AcArya kAlaka yA zyAmAcAye prajJApanAnI racanA karI che. teo mALavAnA dharAvAsa nAmaka nagaranA nivAsI hatA. anugadvAranA kartA manAtA ArakSita paNa mALavAnA ja che. AcArya jinabhadragaNinuM chatakalpa sorASTramAM racAyuM hoya e adhika saMbhava che. mahAnizItha e AcArya haribhadde uddharela graMtha che, eTale ene rAjasthAna-gujarAtanI racanA kahI zakAya. piMDaniyukti Adi graMtha dvitIya bhadrabAhunI racanA hovAno saMbhava che. teo dakSiNanA pratiSThApuranA nivAsI hatA. vaLI, AgamonI vAcanA pATaliputra, mathurA ane valabhImAM thaI ane valabhImAM mAthurIyAcanAne AdhAre thayela saMkalana atyAre tAMbara saMmata Agamo che. A sthitimAM Agamone mULa upadeza bihAramAM thavA chatAM tenuM aMtima rUpa saurASTramAM sthira thayuM. A badhI vAtane vicAra karIe to kahevuM paDe che ke samagra bhAratavarSa e AgamanI racanAbhUmi che. A dRSTie ja tenI bhASAne vicAra thavo joIe. AgamanI bhASA vedo saMskRta bhASAmAM che, jyAre jena-bauddhanA Agama prAkRtamAM che. Ama thavAnuM spaSTa kAraNa e che ke bhagavAna mahAvIra ane buddhine pitAne upadeza 14. "to sanvesimaMgapuvvANamegadesA Ayariyapara parAe AgacchamANo dharaseNAiriyaM saMpa tenA vi rasiya-ricarapaTTaNacaMdraguhAI...." have mA , vR0 67 | Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 janatAnA badhA vargomAM phelAvavA hatA, nahi ke mAtra ucca varga'mAM. vedo e te brAhmaNeAnI sapatti; emAM khAjAnA gaja na vAge--e mAnyatAnA virodhamAM jJAna e badhAne samAnabhAve sulabha thavu joIe evA dheASa bhagavAna mahAvIra ane bhagavAna muddana hateA. vaLI, jJAna mATe amuka ja bhASA vAhanarUpe vaparAya ane te pavitra che evA bhrama paNa temane nivAravA hatA. eTale ane ahi tee temanA upadeza leAkabhASAmAM prathita thAya evA Agraha rAkhyA hatA. AthI bhagavAna mahAvIrane upadeza gaNudharAe te kALanI prAkRta bhASAmAM prathita karyA. e bhASAnuM nAma zAstramAM ardhamAgadhI ApavAmAM Avyu che. pAchaLanA vaiyAkarAe mAgadhI ane a`mAgadhI bhASAnAM je lakSaNA gaNAvyAM che te lakSaNA ApaNI sAme vidyamAna AgamAmAM kavacit ja maLe che. eTale prAkRta bhASAnI sAmAnya prakRti pramANe e bhASA sadA parivatita thatI rahI haze ema mAnavAne kAraNa che. ane je kAraNe zAstronI bhASA saMskRta nahi paNa prAkRta rAkhavAmAM AvI hatI eTale ke lokabhASA svIkAravAmAM AvI hatI te kAraNe paNa lebhASA jema jema adhyAya tema tema e zAstrAnI bhASA badalAvI joIe e anivAya hatuM. vaLI, bhagavAna mahAvIranA samayamAM magadhamAM vistAra pAmele jainadhama krame karI pazcima ane dakSiNu tarapha vistaratA gayA eTale leAkabhASA prAkRtamAM te te dezanI lAkabhASAnuM valaNu dAkhala thAya e svAbhAvika che. eTale Aje maLatA AgamAmAM ardhamAgadhInAM lakSaNNA vizeSa rUpe na maLe te temAM kAMI Azcaya nathI. jo vaidikAnI jema jainee bhASAnuM mahattva sthApita karyu`' hAta te Ama na banata, e ahI ApaNe noMdhavuM joIe. sapradAyabhede zvetAMbarA ane diga - arAmAM paNa bhASAbheda dekhAya che. digabarAnA prAkRta graMthAmAM zaurasenI prAkRtabhASAne vizeSa mahattva apAyuM che. saurASTranA girinagaramAM rahenAra dharasena ane dakSiNApathathI temanI pAse AvanAra bhUtali-puSpada ta--emAMnA kArTanI paNa mAtRbhASA zaurasenI hAvAneA saMbhava nathI. chatAM paNa vidyamAna SaTkhaMDAgama ane tyAra pachInA lagabhaga badhA digaMbara paraMparAnA graMthAnI pachI bhale te te bhAratanA game te bhAgamAM game te kALe racAyA hoya chatAM paNa te saunI--bhASA zaurasenI prAkRta che. AthI eka vastu phalita thAya che ke gi arAe vaiAinI jema je eka bhASA sarvaprathama svIkArI tene saMbaMdha mathurA AsapAsanA zUrasena pradeza sAthe che. ane evA paNa vadhAre sabhava che ke tenu prasthAna zUrasena dezathI dakSiNa taraph thayuM haze ane teo tyAMnI zaurasenI bhASA sAthe laI gayA haze. pachI e ja bhASAmAM samagra sAhitya krame karI nirmANa thayuM. Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 309 jaina AgamonI je pratA mULamAtranI maLe che ane je prateA saTIka AgamAnI maLe che temAM paNa bhASAbheda dekhAya che. keTalIkavAra 'ya' zrutine badale '' zrutine sthAna vizeSa rUpe jovA maLe che. sAmAnya rIte ema kahI zakAya ke cUrNikArAnI sAme Agamagra MthAnI je bhASA hatI, athavA to cUrNikArAe AgameAnI je vAcanA bhASAnI dRSTie svIkArI che, tethI judI ja vAcanA saMskRta TIkAkAronI sAme che, athavA te temaNe cUsiMmata vAcanAne mArIne Aje upalabdha vAcanA taiyAra karI che. vastuta: zuM thayuM haze e kahevuM kaThaNu che, paNa eTaluM nakkI ke cUrNi` ane sAMskRta TIkA saMmata AgamenI vAcanAmAM bhASAbheda che. A bhASAbheda kALabaLe uttarAuttara thatA gayA tema mAnavu' athavA TIkAkAroe durgaMdhatA TALavA mATe bhASAnI ekarUpatA lAvavA svayaM prayatna karyAM ema mAnavuM --e hajI vivAdane ja viSaya gaNavA joIe. paNu eTalu nakkI ke TIkAnA kALa sudhImAM jaina AgamonI bhASA parivartita thatI rahI che. ane teNe prAkRtabhASAnI prakRti--eTale ke parivatiMta thatAM rahevu--jALavI rAkhI che emAM to zaka nathI. zvetAMbarAnI AgameAnI bhASA prAcIna kALe adhamAgadhI hatI ema svayaM AgameAnA ja ullekha uparathI nizcita thAya che. paNa Aje te jene baiyAkaraNA mahArASTrI prAkRtane nAme oLakhe che te bhASAnI najIkanI e prAkRta che. AthI Adhunika vidvAna ane jaina mahArASTrI evuM nAma Ape che. e bhASAnI samagrabhAve ekarUpatA pUrvAMta zaurasenonI jema Agama graMthamAM maLatI nathI, ane bhASAbhedanA stareA spaSTarUpe tajJane jaNAI Ave che. AcArAMgamAM ja pUrvAdha ane uttarAdhanI bhASA spaSTapaNe kALabheda batAve che, te ja pramANe sUtrakRtAMga ane bhagavatIsUtranI bhASAnAM rUpamAM paNa pUrvottara bhAva spaSTa che. ane bhagavatI pachInAM bhASAnAM sthira rUpA jJAtA vagere kathApradhAna Agamagra thAmAM najare caDe che. A sAmAnya rUparekhA che. paNu vastutataH bhASAnI dRSTie Agamonu A vibhAjana bhASAvidyAnA abhyAsane eka khAsa viSaya bane ema che. AgamA keTalA ? AgamAmAM sarvaprathama dvAdazAMgarUpa gaNipiTakane ja sthAna maLyuM haze e nivivAda che, kAraNu banne saMpradAyA tene gaNadharaprathita mAne che. paNa gaNadharanAM ziSya-praziSyAe uttarAttara je graMthA agagraMthAne AdhAre grathita karyAM temane paNa samAveza krame karI AgamAmAM thatA gayA che, e paNa hakIkata che. Ama aMga ane agamAdya evA e vibhAgomAM AgamA sAmAnya rIte vaheMcAI jAya Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 che. naMdIsUtragata samyaka kRtanI gaNatarImAM mAtra ahaM-NIta dvAdazAMgIne ja gaNavAmAM AvI che. 15 vaLI, te ja nadImAM sAdi-saparyavasita AdinA vicAramAM paNu dvAdazAMgI ja levAmAM AvI che. samavAyAMga (sUtra : 136) mAM paNa bhagavAna mahAvIrapraNIta bAra aMge ja gaNAvyAM che. anuyoga dvAramAM lekottara AgamapramANunI carcAmAM kevaLa dvAdazAMgano ja ullekha che. A badhA ullekhe e sUcave che ke mULe nAgama dvAdazAMgamAM ja samAviSTa thatA. paNa samayanA vahevA sAthe gaNadharanA zidvArA ane AgaLa cAlatAM temanI ziSya paraMparAmAM krame krame bIjAM paNa zAstra racAtAM gayAM ane te prAyaH mULa Agamane anusaratAM heIne, temane paNa zrutamAM sthAna ApavAmAM AvyuM. Ama chatAM AgamamAM e viveka karavAmAM AvyA. ja che ke kayA graMtha gaNadharapraNIta ane kyA tethI bhina. A vivekane lakSyamAM rAkhIne ja aMga ane aMbAhya athavA aMgapraviSTa ane aMgabAhya evA bhedo zrutanA karavAmAM AvyA che. dvAdazAMgIthI pRthaka evA badhA Agamano samAveza aMgabAhya e nAmanA vibhAga karavAmAM digaMbara ane zvetAMbara ekamata che. paNa aMgabAhyamAM kayA krame no navo umere thate gaye haze tene saMpUrNa itihAsa jANavAnuM sAdhana ApaNI pAse nathI. chatAM paNa e itihAsanI je truTaka kaDIo maLI Ave che tene joDIne je citra khaDuM thAya che te ApavAno prayAsa karIe to anucita nahi lekhAya. AcArya umAsvAtie tattvArthasUtramAM zrutanA be bhedo karI aMgabAhyamAM je nAmo gaNAvyAM che te A che : 1. sAmAyika, 2. caturvizatistava, 3. vaMdha, 4. pratikramaNa, 5. kAyavyutsarga, 6. pratyAkhyAna, 7. dazavaikAlika, 8. uttarAdhyayana, 9. dazA, 10. kalpa-vyavahAra, 11. nizItha, 12. RSibhASita Adi. ahIM Adi zabdathI sUcita thAya che ke A sivAya paNa bIjA aMgabAhya graMtho che. dhavalA TIkAkAre spaSTarUpe 14 aMgabAhya che ema kahyuM che. ane temaNe je 14 nAme gaNAvyAM che te A che H 1. sAmAIya, 2. cauvIsatya, 3. vaMdaNa, 5. paDikkamaNa, 5. veNuIya, 6. kidiyamsa, 7. dasayAliya, 8. uttarajajhayaNa, 9. kampa-vavahAra, 10. kapAkapriya, 11. mahAkapriya, 12. puMDarIya, 13. mahApaMDarIya, 14. NisIhaya. 15. naMdIsUtra 71. 16, naMdIsUtra 73. * naMdIsU0 79; rAjavAtika 1.20.11-13; dhavalA 50 96; tavArthabhASya 1.20, 17. dhavalA pR0 96 prathama bhAga; jayadhavalA prathama bhAga pR* 24, 97. Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 311 jayadhavalAmAM18 A 14 aMgabAhya graMthonI prakIrNaka evI sAmAnya saMjJA paNa ApavAmAM AvI che. dhavalA ane jayadhavalAmAM e 14 aMgabAhya graMthane viSaya pazu vigate ApavAmAM AvyuM che. ane tethI, ema kahI zakAya ke vIrasena AcArya samakSa e sU hovAno saMbhava khare. aMge viSe te teo spaSTa rIte kahe je che ke e krame karI naSTa thaI gayAM, paNa ukta aMgabAhya viSe emaNe evI kazI ja noMdha karI nathI. ukta baMne sacIone AdhAre ema kahI zakAya ke nIcenA graMthe dhavalAkAranA samaya sudhImAM aMgabAhya tarIke prasiddha hatA. 1. sAmAyika, 2. caturvizatistava, 3. vaMdana, 4. pratikramaNa, 5. kAyavsasarga, 6. pratyAkhyAna, 7. veNuI, 8. kidiyamsa, 9. dazavaikAlika, 10. uttarAdhyayana, 11. dazA, 12. kalpavyavahAra, 13. nizItha, 14. RSibhASita, 15. kapAkampiya, 16. mahAka5iya, 17. puMDarIya, 18. mahApuMDarIya. AmAM prathamanA cha e te AvazyakamAM samAviSTa che. 18 dhavalAmAM prathamanAM 6 nAmamAM aMtima benAM nAma judAM che tene kAyavyatsarga ane pratyAkhyAnamAM je nAmAntara gaNIe to te be ochAM thAya. paNa tene je viSaya nirdiSTa che e jotAM e nAmAMtara gaNI zakAya ema nathI. mATe tene judAM ja gaNAvyAM che. Ama saMkhyAnI daSTie 18 nAmo upalabdha che. chatAM tattvArthabhASya gati "Adi zabdathI temane keTalAM bIjA vivakSita che te jANavAnuM sAdhana ApaNI pAse nathI. paNa eTaluM to kahI zakAya ke dhavalAkAra je cauda ullekha kare che tethI te e saMkhyA moTI ja hovI joIe. kAraNa, bArane ullekha karyA pachI "Adi pada de che. sAmAnya rIte ema kahI zakAya ke dhavalAnI sUci e zvetAMbara-digaMbaranI zrutamAnyatA jyAM sudhI abhinna hatI ane baMnenA zrutamAM vivAda Ubho thaye na hato tyAranI che. eTale e sUci kadAca umAsvAti pahelAMnI paNa hoI zake. naMdIsUtramAM utkAlikamAM nIcenA aMgabAhya graMtha gaNAvyA che-sUtra 83. 1. dazavaikAlika 5. papAtika 2. kalpAkalpika 6. rAjakazrIya 3. cullakalpakRta 7. jIvAbhigama 4. mahAkalpazruta 8. prajJApanA 18. pR0 122. 19. naMdIsatra 81. Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. mahAprajJApanA 10. pramAdAprasAda 11. nadI 12. anuyAgaddAra 13. devedrastava 14. taMdulavaicArika 15. candraveka 16. sU`prApti 17. pauruSImaDala 18. maDalapraveza 2. zAzruta 3. pa 4. vyavahAra 5. nizItha 11. kSudrikA vimAnapravibhakti 12. mahatI vimAnapravibhakti 13. a'gacUlikA tkAlika uparAMta kAlika aMgabAhyamAM paNu nadIsUtramAM nIcenAM zAsro samAviSTa che sUtra 841. uttarAdhyayana 14. laga`cUlikA 15. vivAhacUlikA 16. aruNApapAta 17. varuNApapAta 18. garuDapapAta 19. dharaNeApapAta 20. vaizramaNeApapAta zara 19. vidyAcaraNavinizraya 20. gaNividyA 21. dhyAnavibhakti 22. maraNavibhakti 23. AtmavizAdhi 24. vItarAgazruta 25. salekhanAzruta 26. vihArakalpa 27. caraNavidhi 28. AturapratyAkhyAna 29. mahApratyAkhyAna 6. mahAnizItha 7. RSibhASita 8. jamUddIpaprApti 9. zrIpasAgarapravrupti 10. cadraprapti 21. vela dharApapAta 22. vedropapAta 23. utthAnaththuta 24. samupasyAnazruta 25. nAgaparinA 26. nirayAvalikA 27. kalpikA 28. kalpAvata`sikA 29. puSpitA 30. puSpacUlikA 31. vRSNuidazA 20 20. A uparAMta pAkSikasUtramAM AzIviSabhAvanA, dRSTiviSabhAvanA, svapnabhAvanA, mahAsvapnabhAvanA ane taijasanisanA nirdeza che. ane ceganandImAM te uparAMta sAgaraprajJapti, vRSNuikA ane cAraNubhAvanAnA ullekha che. Ama tenI kula saMkhyA 39 thAya che. Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 313 ane a Mte lakhyu` che ke, 'Adi 84 hajAra prakI`kA RSabhadevanAM, sakhyAta hajAra prakI`kA vacalA tIrthaMkarAnAM ane 14 hajAra prakI kA bhagavAna mahAvIranAM samajavAM, ane vaLI a Mte lakhyuM che je tItha karAnA jeTalA ziSyA catuvidha buddhithI sa panna hAya teTalAM sahasra ane jeTalA pratyekabuddha hoya teTalAM paNa sahasra samajavAM. nadIe gaNAvela AvazyakathI atirikta evA agabAhya graMtha 60 ane nadInA kALamAM e badhA haze te paNa Aje emAMnA dhaNA nathI ja maLatA. AgamAnuM vagI karaNa ApaNe joyu ke gaNipiTakamAM sa`prathama kevaLa a MgAnA ja samAveza thayA. ane tethI je bahAra rahyuM te aMbAjImAM samAviSTa thayuM. A uparathI aMga pachI AgamAnA prathama vibhAga aMga ane agabAhya ema thayA. AnuM ja khIju` nAma aMga ane upAMga; athavA agapraviSTa ane anaMgapraviSTa athavA aga ane upataMtra ema paDayu. umAsvAti aMgabAhya ane upAMga e banne zabdonA prayAga kare che, jyAre dhavalA agabAhya ane upatatra e zabdonA prayAga kare che. nadIsUtranA ullekha uparathI ema kahI zakAya ke aMgakhAvanu khIjuM nAma prakIrNAMka paNu hatu. vedanI jema a'gagraMthA niyatakAlamAM ja bhaNAtA tethI te kAlika kahevAyA. paNa aMgabAhyamAM ema na rahyuM. keTalAkane kALa niyata hatA ane keTalAkanA aniyata, AthI aMgabAhya prathAmAM e bheda paDathAH kAlika ane utkAlika. A bheda anuyAgadvAra jeTale te jUnA che ja. AthI ema kahI zakAya ke anuyeAgadvAra sudhImAM aga ane agakhAdya tathA agamAdyamAM kAlika ane utkAlika evA vibhAgA sthira thayA hatA. umAsvAti ane dhavalAnA ullekhAne AdhAre ema kahI zakAya ke sAmAyikAdi adhyayana kayAreka pRthak gaNAtAM. paNa e adhyayanA Avazyakane nAme prasiddhine pAmyAM haze tyAre temane Avazyaka eve nAme vibhAga pRthak gaNavAmAM AvyAM haze. Ama agabAhyamAM amuka adhyayanA jyAre AvazyakAntagata thaI gayAM tyAre zeSa Avazyavyatirikta gaNAyAM. sthAnoMga (s071), nadI (s080) ane anuyAga (s0 5) ne AdhAre kahI zakAya che ke aMgakhAdyamAM Avazyaka ane Avazyakavyatirikta evA vibhAge paNa karavAmAM AvyA che. anuyAgadvAranI vizeSatA e che ke temAM vibhAga o pramANe che : Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T aga T aga zruta I / kAlika zruta | Avazyaka pazu nadI vageremAM te bheda A pramANe che : Avazyaka 314 agakhAdya 1 adya / / kAlika T ulkAlika I Avazyakavyatirikta Avazyakavyatirikta utkAlika Ama banavAnuM kAraNa e jaNAya che ke anuyeAgamAM AvazyakanI vyAkhyA prastuta hatI eTale kAlikautkAlika bhedo prathama batAvI Avazyaka utkAlikAMta ta hatu te batAvyuM; jyAre nadImAM te koI vizeSa zAstra prastuta na hatuM paNa AgamanA bhedo prastuta hatA tethI kAlika-kAlikane chelluM sthAna maLyuM. paNu Adhunika kALe zvetAMbara sa'pradAyamAM AgamAnA vibhAga judI ja rIte pracalita che te A pramANe : 1. aga, 2. upAMga, 3. cheda, 4. mULa, pa. prakIrNAMka, 6. cUlikA. jaina zrutane A pramANe vibhakta karavAnI paddhati kayArathI zarU thaI haze e kahevu tA kaThaNu che, paNa te kevI prakriyAmAMthI pasAra thaI haze e viSe za u Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalpanAthI kahI zakAya ema che. AgamAnA aMga ane agAtha A vibhAgo lAMA kALa sudhI cAlyA haze, paNa madhyakALamAM AgamAne vibhakta karavAnI paddhatimAM bheda. paDayA. e paddhati kayArathI zarU thaI e kahevu' te muzkela che, paNa khAramI zatAbdI AsapAsa to e paddhati zarU thaI gaI haze ja ema lAge che, kAraNa ke dhanezvaranA ziSya zrIcaMdra sukhAdhA samAcArImAM21 aMga ane tatsukhadhI upAMgAnA nirdeza karyAM che. vaLI, zveda sUtrane va` tenI rahasyamayatAne kAraNe pRthak rahe te paNa. Avazyaka jaNAtAM alaga paDayo haze. 'mULa' vibhAga kayAre ane zA mATe pADayo haze e jANuvu kahyuM che. paNa kalpanA tarIke ema kahI zakAya ke dIkSitane savaprathama e varSoMnA zAstronuM adhyayana Avazyaka manAyuM hatu. eTale e mULasUtre manAyAM. samagra zrutanI cUlikArUpe ja nadI ane anuyAgadAranI racanA thaI che. eTale e enA samAveza 'cUlikA sUtra' nAmanA va.mAM thAya e svAbhAvika che. upAMga, che, mUla, cUlikA e badhA vibhAgo agabAhyamAM samAviSTa prakIrNAMka prathAmAMthI cUMTIne karavAmAM AvyA, eTale bAkI rahelAM nAnAM prakIrNAMko 'prakINa ka' kahevAyAM. Ama zrutavibhAgA kALakrame sthira thayA haze. ane Adhunika kALe A ja vibhAgamAM aMgakhAdya vibhakta karavAmAM Ave che.22 A pramANe vIkRta zrutanI sUcI nIce pramANe sthira thaI...je Aje thADA pheraphAra sAthe satra zvetAMbarAmAM mAnya che : 11 aga : 12 upAMga : 21. pa 1. AcAra, 2. sUtrakRta, 3. sthAna, 4. samavAya, 5. vyAkhyAprajJapti, 6. jJAtadhamakathA, 7. upAsaka zA, 8. aMtakRdrA, 9. anuttara papAtikadazA, 10. praznavyAkaraNa, 11. vipAka (12; dRSTivAda-lupta che.) AnA vizeSa vivaraNu mATe juo--jaina sAhityakA zrRhad itihAsa bhAga 1, prastAvanA pR. 36; prakAzaka pArzvanAtha vidyAzrama zAdha saMsthAna, vArANusI. 22. AnI vizeSa carcA mATe juA jaina sAhityakA bRhad itihAsa, prastAvanA, 50 25, 1. aupapAtika, 2. rAjapraznIya, 3. jIvAbhigama, 4. prajJApanA, 5. sUrya^prajJapti, 6. jaMbudrIprajJapti, Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 - 7. caMdraprApti, 8. nirayAvalI, 9. kapAvata sikA, 10. pupikA, 11. puSpacUlikA, 12. vRSNidazA, 6 chaMdasUtra : 1. nizItha, 2. mahAnizItha, 3. vyavahAra, 4. dazAzruta, 5. bRhatkalpa, 6. chatakalpa. 4 mUla : 1. uttarAdhyayana, 2. dazavaikAlika, 3. Avazyaka, 4. piMDaniyukti. 10 prakIrNa : 1. catudazaraNa 2. AturapratyAkhyAna, 3. bhaktaparijJA, 4. saMstAraka, 5. taMduvaicArika, 6. caMdradhyaka, 7. devendrastava, 8. gaNividyA, 9, mahA pratyAkhyAna, : 10. vIrastava. 2 cUlikAsUtra: 1. nadI, 2. anugAra Agamone samaya tAtvika dRSTie jenaparaMparA mAne che ke Agama anAdi-anaMta che. ane te te vaktAnI dRSTie te te kALe navA bane che. paNa ApaNe te ahIM aitihAsika daSTie vicAra karavAnuM che. AgamamAM je zAstrone samAveza karavAmAM Ave che te zAstranA nirmANane kALa ja ahIM vicAre che pachI bhale ne tene pratipAgha viSaya vidyAnI dRSTie tethI paNa prAcIna hoya. ApaNe AgaLa joyuM te pramANe badhA ja AgamAM kAMI gaNadharakata nathI manAtA; kevaLa aMge ja gaNadharakRta manAya che. ane e aMgonI racanAno kALa gaNadharanA kALane mAnIe to paNa je aneka vAcanAo thaI pATalIputranI vIranirvANa 160 varSa pachI, mAthurIvAcanA AcArya skaMdilanI adhyakSatAmAM vIranirvANa 827 thI 840nI vacce, ane lagabhaga e ja samaye valabhImAM nAgArjunanI adhyakSatAmAM, e uparathI jaNAya che ke zrutamAM avyavasthA thaI gaI hatI, temAM vyavasthA lAvavA mATe A vAcanA karavAmAM AvI che. paNa vidvAnonuM dhyAna eka vastu tarapha daravuM Avazyaka che. ane te e ke A vAcanAomAMnI prathama vAcanA kevaLa bAra aMgane vyavasthita karavA--khAsa karI bAramA aMgane vyavasthita karavA javAmAM AvI hatI. aMgabAhya graMthamAM avyavasthA UbhI thaI hatI evuM A vAcanA prasaMgamAM nirdiSTa nathI. ethI mAnavuM rahyuM ke e samaya sudhImAM je aMgabAhya graMthanI racanA thaI haze. jevAM ke dazaukAlika Adi-temAM Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 317 avyavasthA thaI hatI ema mAnavAne kazuM ja kAraNa nathI. ane bIjI vAcanAmAM paNa je mRta vyavasthita karavAmAM AvyuM che tene kAlika evI saMjJA ApavAmAM AvI che. kAlikaTamAM mULe te dvAdazAMgI ja gaNAtI eTale e paNa aMganI ja vAyanA hatI. AcArya devagiNi kSamAzramaNanA pustakalekhanamAM te aMtima vAcanAne pariName je vyavasthA thaI te svIkArIne ja lekhana thayuM che. vastusthiti AvI chatAM AgamanA samayanI carcAmAM vidvAne A muddAne bhUlIne badhA ja AgamAM AcArya devagiNinA samayamAM vyavasthita thayA tethI temane aMtima avadhi e che ema sAmAnya rIte nirdeze che te ucita nathI. sArAMza e che ke samayanI carcAmAM aMgabAhyane bAda rAkhIne ja carcA karavI joIe. aMgabAhyamAMthI jenA vize tenA kartAne samaya maLI zakato hoya agara jyArathI teno ullekha maLato heya tyAra pahelAMnA te che ema spaSTapaNe svIkAravuM ja joIe ane temAM umerA thayA hoya te te umerAne samaya bIje hoya, paNa mULa graMthane te te ja samaya mAnavo joIe jyAre te te graMtha banyo hoya. aMgagraMtha gaNadharakRta manAya che, paNa temAM samaye samaye umerA thayA che. te umerAne bAda rAkhIe te tene samaya mahAvIrasakAlIna che eTale ke mahAvIrano upadeza vikramapUrva 500mAM zarU thaI gayo hate. temaNe e upadeza 30 varSa sudhI Ave. tyAra pachI 12 varSa gautamanAM ane 12 varSa sudharmanAM che. e badhAne gaNue te paNa 50-60 varSa bIjAM jAya. Ama aMgaracanAnI saMpUti vikrama pUrve 50 AsapAsa thaI gaI haze ema mAnavuM joIe. ane tene aMtimarUpa pATalIputranI vAcanAmAM maLyuM hoya to temAM paNa kAMI asaMbhava nathI. e daSTie AcArAMganA prathama zrutaskaMdhano samaya je ApaNe vikramapUrve 300 mUkIe te asaMgata nahi gaNAya. AcArAMganAM bhASA ane bhAva e bane to e vAtanI sAkSI Ape ja che ke te bhagavAna mahAvIranA upadezanI atyaMta nikaTa che. A dRSTie paNa A sUcavela samaya amAnya karavAne kazuM ja kAraNa jaNAtuM nathI. AcArAMgano dvitIya zrutaskaMdha temAM pAchaLathI joDAyo che e hakIkta niyuktimAM svIkRta che. ane te kaI sthaviranI racanA che. A daSTie tene paNa aMtima avadhi ApaNe bhadrabAhu sudhI rAkhIe to paNa vIra nirvANa pachI 160 sudhImAM te paNa umerAI gayuM haze; vikramapUrva 20thI A tarapha te koI pala hAlatamAM mUkI zakAya nahi. Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 zeSa aMgAmAM paNa yatrataMtra sudhArAvadhArA thayA haze paNa tethI temanA samaya valabhIvAcanA jeTalA mUkavA te kAI paNa rIte ucita nathI arthAt valabhIvAcanA pUrve tema che. sthanAMga jevA agamAM, tenI viziSTa racanAne kAraNe, bhagavAna mahAvIra pachInA 600 vaSe ghaTelI ghaTanAnA ullekha Ave te uparathI te aMga samagrabhA ve tyAra pachI ja banyuM ema mAnavAne badale e ghaTanAnA ullekha mAtra pachI temAM joDI devAmAM AvyA ema ja mAnavuM joIe. vaLI, bhagavatImAM-bhagavAna mahAvIra pachI hAra vaSe pUrvanA uccheda thaze--evA nirdeza Ave e uparathI bhagavatIne samaya bhagavAna mahAvIra pachI eka hajAra varSa mAnavAne badale ema mAnavuM ucita che ke evA ullekho bAda umeravAmAM AvyA. bhASAne AdhAre paNa graMthanA samaya nakkI karavA jatAM moTo bhrama Ubhe thavA saMbhava che. kAraNa agatra'thAnI bhASA prAkRta che. ane prAkRtabhASAnI prakRti ja parivata nazIla che. e dRSTie AcAryAe--khAsa karI TIkAkArAe----e bhASAne potAnA samayanI rUDha prAkRtamAM mUkI devA prayatna karyAM che. paNa AthI kAMI samagrabhAve graMtha navA nathI banI jatA. enI bhASAnAM prAkRta rUpo badalAI gayAM eTaluM ja. A dRSTie jotAM samaya-niyamAM bhASAne gauNa rAkhavI joIe ane je vastu che te keTalI prAcIna che e upara vizeSa lakSa ApavuM joi e. A dRSTie joIe teA aMgAnA samaya samagrabhAve che. pUrva trIjI zatAbdI pUnA che ema mAnavuM joIe. AmAM eka apavAda prazna vyAkaraNanA che. prazna vyAkaraNanA samavAyAMga ane nadImAM je paricaya apAyA che tethI juduM ja praznajyAMkaraNa Aje upalabdha che. AthI te valabhIvAcanA pachI kayAre navuM banyuM agara judI ja vastune praznavyAkaraNa rUpe yAre gADhavI devAmAM AvI e jANavAnuM sAdhana nathI. chatAM paNa ema kahI zakAya ke te abhayadeva (vi 12mI zatI) pahelAM teA banI gayu haze, kAraNu, temaNe tenI TIkA lakhI che. upAMgeAmAMnAM amuka zAstronA samaya te tenA kartAne AdhAre nizcita thaI ja zake che, jemake prajJApanAnA kartA zyAmAcAya che. ane te ja nigeAda vyAkhyAtA kAlakAcA che. te vIranirvANa 335mAM yugapradhAna thayA ane 376 sudhI yugapradhAnapade rahyA. AthI prajJApanA e vIranirvANuM 335-376 nA vacalA gALAnI racanA mAnavI joIe. eTale ke tene paNa vikramapUrva 135-94nA vacalA gALAnI kRti mAnI zakAya. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 319 upAMgomAM samAviSTa thatAM caMdraprApti ane sUrya prAptine digaMbare karaNanuM yogamAM svIkAre che, ane vaLI, daSTivAdanA parikamamAM paNa tene samAveza kare che. naMdIsUtranI AgamasUcImAM paNa emane ullekha che. A daSTie e baMne Jthe prAcIna hovA joIe. ane te paNa tAMbara-digaMbara bheda pahelAMnA. AthI temane samaya paNa IsavIsana pUrvane mAnIe to Apattijanaka lekha na joIe. tenuM eka vizeSa kAraNa e paNa che ke e graMthagata jyotiSane viSaya e prAcIna vaidika paraMparAne anusarata che. AthI paNa te graMthe prAcIna che ema mAnavuM joIe. caMdraprApti ane suryaprAptine upalabdha pATha eka ja che chatAM A be graMthe pRthapha kema thayA ? tenuM spaSTIkaraNa TIkAkAra paNa ApatA nathI. upAMgomAMnA nirayAvalI Adi pAMca viSe ema kahI zakAya ke mULe te pAMca ja upAMge gaNatAM ane zeSane upAMga tarIke ullekha svayaM Agama eTale jano nathI. A daSTie e pAMceya ArAtIyatIrthakaranA nikaTavatI-AcAryonI racanA hevAno vadhAre saMbhava che. A dRSTie temane samaya bhagavAna mahAvIranA nirvANa pachI baso varSanI aMdara ja mUkAvo joIe. e sUtrane kAlika gaNavAmAM AvyAM che. te paNa tenI prAcInatA sUcave che. je buddhIpaprajJaptine paNa naMdInI kAlikasUcimAM sthAna maLyuM che. ane digaMbaree tene daSTivAdanA parikamamAM paNa samAviSTa karyuM che. A daSTie tene samaya paNa zvetAMbara-digaMbara matabheda pahelAM ja hovo joIe. rAjakazrIya sUtranI vastu to dIghanikAyanA pAyAsIsutta jevI ja che. A daSTie vicAra karIe te, ane temAM AvatA kezI zramaNa, ane gautama sAthe vivAda karanAra kezI zramaNa je eka hoya te, ema kahI zakAya ke A sUtranI racanA paNa ArAtIya AcAryomAMthI ja kaI e karI haze. e dRSTie paNa tene dazavaikAlikanA samaya jeTaluM jUnuM mAnavuM joIe. eTale ke te vikramapUrva cothI zatIthI arvAcIna te na ja hoya. aupapAtika ane jIvAbhigama e banne upAMgone ullekha naMdInI utkAlikazAstranI sUcImAM che. e jotAM ane tenuM vastu jotAM e paNa dazakAlikanA samayanI AsapAsa, jyAre ke ArAtIya AcAryoe aMgagrathanA viSayane prakaraNabaddha karI vyavasthita karavA prayatna karyo hato, tyAranI ja racanA hovAne vadhAre saMbhava che. vaLI, temane aMganAM upAMga tarIke sthAna maLyuM che te paNa temanA racanAkALane prAcIna ja TharAve che. chedagraMthamAM samAviSTa thatA dazA, kalpa Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 ane vyavahAra e AcArya bhadrabAhunI kRti tarIke prasiddha che eTale temane samaya paNa vIranirvANa 170 AsapAsa nizcita che. eTale ke te paNa vikramapUrva 300 varSa banI cUkyA hatA. nizIthasutra te AcArAMganI cUlikArUpa che. yadyapi cUrNikArane mate te gaNadharata che, paNa cUrNithI paNa prathama racAyela niryukti tene sthaviragrathita kahe che. tethI te vAta mAnya karavI joIe ke sthaviranA viSayamAM paNa matabheda che. paMcakalpacUNi te tene spaSTataH bhadrabAhukartaka mAne che, jyAre svayaM nizIthane aMte AvatI gAthAmAM tene vizAkhAcAyata gayuM che. ene bhadrabAhukRta mAnIe ke vizAkhAcArya kRta athavA koI jUnA sthavirakRta, paNa tethI tenA samayamAM e khAsa bheda paDatuM nathI. kAraNa, e zvetAMbaradigaMbaranA bhedapUrvanI racanA che e te nizcita ja che; ane saMpradAyomAM agabAhyamAM tene samAveza che. AcArya umAsvAti paNa tene ullekha kare ja che. vaLI svayaM bhadrabAhu paNa vyavahAramAM nizIthane AcAraprakalpane nAme ullekha kare ja che. A daSTie tene vIranirvANa 1pa0 AsapAsanI racanA mAnI ja zakAya tema che. vizAkhAcArya kRta tenuM aMtimarUpa svIkArIe te paNa te 175 vIranirvANamAM banI cUkyuM hatuM ema mAnI zakAya che. arthAta vikramapUrva 300 mAM to e banI cUkyuM hatuM ema mAnI zakAya che. "mUla" tarIke oLakhAtA cAra graMthamAMthI dazavaikAlikane samaya nizcita ja che. te AcArya zaabhavanI racanA che. AcArya zaabhavanuM mRtyu vIranirvANa 98mAM thayuM. arthAta dazavaikAlikanI racanA vikramapUrva 37ra pahelAM kyAreka thaI. temAM je cUlikAo che te tyAra pachI temAM joDavAmAM AvI che. ane tene viSenI paraMparA evI che ke te sthUlabhadranA samayamAM joDavAmAM AvI. A sivAya dazavaikAlikAmAM kazuM ja navuM joDavAmAM AvyuM nathI. ane bhASAnA saMskArane bAda karIe te, te tenA jUnA rUpe sacavAyuM che. uttarAdhyananI saMkalanA tAbara-digaMbara matabheda pahelAM thaI gaI hatI te digaMbaronI aMgabAhya sUcIne AdhAre kahI zakAya che. vidvAnoe te saMkalanAne vikramapUrva bIjI ke tIjI zatAbdInI svIkArI che. Avazyaka sUtranA cha-adhyayanamAMnAM cArano ullekha te digaMbara sUcImAM paNa che. ane aMgomAM jyAM koI paNa muninA adhyayana prasaMga che tyAM sAmArU mArUAruM sAruM e ullekha Ave che. e uparathI jaNAya che ke adhyayanakramamAM sarvaprathama sthAna AvazyakanA sAmAyika adhyayanane che. AthI mAnI zakAya ke tenI racanA paNa gaNudharata aMgasamakAlIna che piDaniyukti ane vikalpa e niyukti e "mULa manAya che. A banne niyuktio, Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 jUnI che. AcArya bhadrabAhunI niyukti pahelAM paNa niyuktio hatI, enuM pramANa maLe che. saMbhava che tenuM vidyamAnarUpa bhadrabAhu dritIyane AbhArI heva; paNa temAMnI ghaNI gAthAo emane ema jUnI paNa laI levAmAM AvI hoya. Ama mAnavuM e kAraNe vyAjabI che ke niryuktinI ghaNI gAthAo digaMbaronA mUlAcAramAM paNa maLe che. A daSTie yadyapi tenuM chelluM saMskaraNa bhadrabAhu dvitIya kRta mAnIe to paNa tenuM jUnuM rUpa tethI pahelAM paNa mAnavuM joIe. dvitIya bhadrabAhune samaya vikrama pAMcamI chaThThI zatAbdI che. (zrI mahAvIra jaina vidyAlaya dvArA I. 1968 mAM prakAzita "nAmutta ag. vepArarramAM traNa nAme prakAzita prastAvanAmAMthI mArA dvArA lakhAyela aMza ahIM uddhata che. --da. mA.) Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdIsUtra prathama sthAna kema ? prastuta pustakamAM ja nahi paNa mahAvIra vidyAlayanI Agama-prakAzananI samagra janAmAM pAMca jJAnane varNavatA naMdIne prathama bhAgamAM levAnuM nakkI karavAmAM AvyuM che, tenuM spaSTIkaraNa karavuM jarUrI che. naMdI e aMgabAhya graMtha che ane tenuM sthAna aMga pachI ja hoya te svAbhAvika che. paNa ahIM tene je prathama -sthAna ApavAmAM AvyuM che te tenA samagra AgamomAM viziSTa sthAnane lIdhe che. AgamavAcanAnA prAraMbhamAM maMgalAcaraNanuM sthAna naMdI dharAve che. tethI ame paNa prastuta samagra Agama-prakAzana yojanAmAM maMgalAcaraNarUpa nandIne prathama sthAna ApyuM che. AcArya jinabhadragiNisamakSa eka samasyA hatI ke pAMcanamaskAra rUpa maMgala ane pAMcajJAnAtmaka maMdIrUpa maMgala e be maMgalamAMthI prathama kenI vyAkhyA karavI. AcArya jinabhadra prathama pAMcajJAnarUpa naMdInI vyAkhyA karI ane tema karavAmAM spaSTIkaraNa karyuM ke namaskArarUpa maMgala te svayaM AvazyakazrutaskaMdhano eka bhAga che. kAraNa ke te sarvazrutAtyaMtara che. ane te sarvazretAtyaMtara che ema zAthI mAnavuM ? te tene uttara Apyo ke naMdImAM jyAM sarva zrutanI gaNatarI karavAmAM AvI che tyAM sUtrarUpa chatAM tene pRthapha zrutaskaMdha gaNavAmAM AvyuM nathI. ane te sarvamaMgalemAM prathama maMgala hAI badhAM ja vizeSasUtronI AdimAM tenuM sthAna che ja. eTale te te vizeSa sUtranI vyAkhyA prasaMge tenI vyAkhyAne avasara AvavAne ja che. prastutamAM sAmAvikasUtranI vyAkhyA prasaMge tenI vyAkhyA thaze ja. AthI prathama pAMca namaskArarUpa maMgalanI vyAkhyA na karatAM AcArya 1. "AIya namokkAro jai pacchA''vAsaya tato pugcha / tassa bhaNite'Nuyoge jutto AvAsayassa tato / / " vizeSAvazyakabhASya, gA0-8. 2. "so savvasutakkhaMdhabhaMtarabhUto jao tato tassa / AvAsayANuyogadigahaNagahito'Nuyogo vi / " ejana, gAthA 9. "tarasa puNo sabasutabhaMtaratA paDhamamaMgalaggahaNA // = = La vidha gni baMg so suto che" ejana, gAthA 10. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 jinabhadra pAMcajJAnarUpa naMdInI vyAkhyA prathama kare che, paNa sAthe ja teo khulAse kare che ke nadIrUpa pAMcajJAnano nirdeza maMgala mATe Avazyaka chatAM badhI ja vyAkhyA prasaMge prastutanI jema, naMdInI vyAkhyA karavI anivArya nathI; te vaikalpika che. vaLI, te pRthapha zrutaskaMdha paNa che tethI prastutamAM paNa tenI vyAkhyA anivArya nathI, paNa ziSyahitArthe karavAmAM Ave te kAMI vAMdhA paNa nathI.* AcArya jinabhadrane mate sAmAyika AvazyakanI vyAkhyA e sarvAnuyoga sarvazAstronI vyAkhyAnI mULabhUta vyAkhyA che. e vyAkhyAmAM je niSNAta thAya te sarva zAstronI. vyAkhyAmAM niSNAta thAya.' zAstranI vyAkhyAnA ke vAcanAnA prAraMbhamAM naMdI eTale ke pAMca jJAnane. ulekha ane te te zAstrano pAMcamAMnA zrutajJAna sAthe saMbaMdha darzAvavAnI prathAnuM anuyogadvAra sUtra paNa samarthana kare che. Agama upara vyAkhyA karate sauthI prAcIna graMtha keI hoya te te anugadvAra sUtra che ane temAM sarva prathama AvazyakasUtranI vyAkhyA karavAmAM AvI che. chatAM tene Agama graMthomAM sthAna ApavAmAM AvyuM che, te enI vizeSatA che. e anuyogadvArano prAraMbhika bhAga AcArya jinabhadragaNinA ukta vacanane puSTi Ape ja che, uparAMta zAstra ane naMdInA saMbaMdhanuM prastuta carcAmAM upayogI evuM pramANa paNa te upasthita kare che; eTaluM ja nahi paNa A graMthamAM ApavAmAM Avela yoganaMdInA rUpanuM paNa te samarthana kare che. Ama e vastu siddha che ke vAcanAno prAraMbhamAM naMdIne sthAna che ane te maMgaLa rUpe hovA uparAMta jJAna sAthenA zAstranA saMbaMdhane paNa darzAvI Ape che. vAcanAne prAraMbha naMdAthI kema thAya che ? A praznano uttara e che ke naMdI e bhAvamaMgala to che ja, uparAMta bhAvamaMgalamAM pAMca jJAnanuM sthAna che. ane 4. "NaNu NaMdIvakkhANe bhaNitamaNaMga iMdha kato sakA / bhaNNati akate saMkA tassANiyamaM ca dAeti // NoNAbhidhANamettaM maMgalamiLaM Na tIya vakkhANaM / idhamatthANe jujjati jasA vIsu sutakkhayo / / idha sANuggahamuditaM Na tu Niyamo'yamadhavA'vavAto'yaM / TArU gati dhanANa tArU purisADhavA ! " ejana, gAthA 84441. pa. "kvAthamUDha mAsa samAyarasa sonU | hoti rimiyama goro senApusa ejana, gAthA 36 03.. 6. ejana, gAthA 18. . * Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 325 Agama ke zruta e paNa pAMcajJAnamAMnuM ja eka jJAna che. AthI je te AgamanI vAcanA prasaMge saMbaMdha batAvavAmAM Ave ke prastuta Agamana saMbaMdha pAMcajJAnamAMnA zrutajJAna sAthe che. A prakAre naMdIne saMbaMdha te te Agama sAthe joDAI jAya che. AthI naMdIthI vAcanAnI zarUAta thAya te svAbhAvika che. A vastu dhyAnamAM laIne amArI yojanAmAM ame paNa naMdIne prathama bhAgamAM sthAna ApyuM che te vyAjabI Thare che. naMdIsUtro : anujJA ane yoga naMdIsUtra prastuta bhAgamAM zrIdevavAcakaviracita nadIsUtra, laghunaMdI, je anujJAnaMdI tarIke paNa oLakhAya che, te ane ganaMdI-e traNa prakAranAM naMdIsUtrane samAveza karavAmAM AvyuM che. eTale e traNe viSenI keTalIka mAhitI ApavI jarUrI che. zrI devAcakRta naMdI viSe te AgaLa vizeSa carcA thaze eTale prastutamAM zeSa be viSe thoDuM kahevuM che. anujJAnadImAMnA anujJA zabdano artha AjJA, rajA, paravAnagI, adhikAradAna, maMjUrI ItyAdi che. sAmAnya rIte guru pitAnA ziSyane koI paNa bAbatamAM anujJA Ape te anujJA kahevAya che. prastutamAM anujJAnaMdIne nAme je pATha ApavAmAM AvyuM che te laghunaMdI evA nAme paNa oLakhAya che chatAM ema samajavAnuM nathI ke te naMdIsUtrane saMkSepa che. A vastune anujJAnadIno prastutamAM Apela pATha ja siddha kare che. ahIM Apela anujJAnaMdI ke laghunaMdInA pAkane upayoga, AcArya jyAre pitAnA ziSyane gaNadhAraNa karavAnI athavA te AcArya banavAnI anujJA-rajAparavAnagI Ape che, tyAre heya che. e kArya maMgaLarUpa hoI tene anujJAnadI evuM sArthaka nAma ApavAmAM AvyuM che. eTale pAMcajJAnarUpa naMdI sAthe tene sIdho saMbaMdha che ja, tethI tene naMdIsatrathI juduM karavA laghunaMdI ke anujJAnaMdI nAme oLakhAvavAmAM Ave te kAMI ayukta nathI. aneka kalpomAMne eka kalpa anujJAkalpa che ane tenuM vizeSa vivaraNa paMcakalpabhAgya ane tenI cUrNimAM maLe che. ahIM e spaSTa karavuM jarUrI che ke svayaM anujJAnaMdImAM lekara dravyAnuM jJAnA varNanaprasaMge sacitta eTale ke cetanadravyarUpa ziSya-ziSyAonI ane acitta eTale ke acetana vastrAdinI anujJAnI carcA uparAMta bhAvAnujJAmAM AcArAMga Adi zrutanI anujJAnI paNa carcA che. paNa temAMthI mAtra AcAryapadanA dAna Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasaMgane ja mahattva ApI A laghunaMdIne upayoga hAlamAM mAtra lokeAra dravyAnujJA pUrato maryAdita thaI gayuM che, arthAt koI ziSyane AcArya jyAre ziSyaziSyA banAvavAnI chUTa Ape che-eTale tene AcArya padavI Ape che-te pUrata tema ja gakriyA karAvavA pUrate prastuta laghunaMdIne upayoga maryAdita thaI gayA. che. AvuM kyArathI banyuM te kahI zakAya tema nathI. AcArya zrIcanTe temanI anujJAnaMdInI TIkA mAM anujJAnAM je rIte 20 nAme noMdhyAM che te pramANe prastuta anujJAnadImAM ApyAM che. TIkAmAM AcArya zrIcandra jaNAve che ke "joSai a ghAnAmartha: ghAyAmAvate - arthAt e vIsa padono artha amane gurugamanA abhAvathI prApta nathI mATe ahIM nathI jaNavyo. anuksAnAM ekIrthaka nAmoneda rzAvatI anujJAnaMdigata be gAthAo (pR.53), paMcakalpabhASyamAM anujJAkAdhikAramAM paNa Ave che. paMcakalpabhASyagata prastuta gAthAomAM thoDo bheda che tethI te be gAthAo nIce ApIe chIe : aNuNNA uNNamaNI NamaNa NAmaNI ThavaNA pabhave pabhAvaNa vitAre / tadubhayahiya majjAtA kappe magge ya NAe ya // saMgaha saMvara nijjara thirakaraNam chedajIva(ya)budipaya / payapavara ceva tahA vIsa aNuNNAi NAmAi // - jaiva, pR. 226 uparanI paMcakalpabhASyanI be gAthAonI paMcakalpamahAbhASyamAM ane paMcakalpacUrNimAM je vyAkhyA karI che tenI samajUtI nIce pramANe che : 1. anujJA : eTale AcArya dvArA je bAbatamAM svIkRti ke maMjUrI maLe. te, sAmAnya rIte anujJAnuM pravatana RSabhadeve temanA gaNadhara RSabhasenathI zarU karyuM che. eTale ke temaNe e maMjUra karyuM ke RSabhasena AcArya bane ane pitAnA ziSyone AgamanI vAcanA vagere Ape. Ama anujJA ApavAnI paraMparA cAlI. 2, unAmanI : anujJA e unnamanI paNa kahevAya, kAraNa ke te prasaMge AcAryAdine UbhA thaI vaMdana karavAnuM hoya che. 3. namanI : anujJA jene maLI hoya tene grahI ane zramaNe praNipAtanamana kare che. tethI te namanI kahevAya. * Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 327 4. nAmanI : anujJA zruta ane cAritra dhamamAM praveza karAve che. mATe te nAmanI kahevAya. 5. sthApanA : anujJAne je meLave che tenI AcAya rUpe sthApanA thatI hAya che tethI anujJA sthApanA kahevAya che. arthAt anujJA jeNe prApta karI hAya te ziSyasa pat vadhArI zake che ane ziSyAne AcAradhama tathA zrutadhamamAM sthira kare che. 6. prabhava : anujJAvaDe AcAryAMrUpe sthApita thAya eTale te prabhu kahevAya. ane ethI sarve jJAnAdi guNenA prabhava=prasUti=utpatti thAya che mATe te prabhava che. 7. prabhAvanA : anujJAvaDe guNAnI ke AcAya'nI prabhAvanA thatI hAI prAkraTatha ke dIpti vadhatI hAI te prabhAvanA kahevAya che. 8. vitAra : anujJAne laIne gaNane uddaya thAya che ke guNAnuM vitaraNa thAya che mATe te vitAra che. 9. tadubharyAhaya=tadubhahita : mahAbhASyAnusArI atha : Aleka ane paraleAkamAM jenA vaDe hita thAya che te anujJA tadulayahita kahevAya che. ahIM sUSTimAM tadubhaya eTale sUtra ane a` viSayaka hoI te anujJA tadubhaya kahevAya - tanumayasUtrArthAnusArUtyayaMH / ane hitane juduM nAma gaNAvI cUrNikAra tene A loka ane paralenuM hita evA arthe kare che--Aimussmik hitam / 100 maryAdA : gaNadhara pote anujJA viSenI maryAdA-sImA dhAraNa karatA hAI te maryAdA kahevAya. 11. kapa : karaNIya bAbatamAM gaNanI nIti anujJAdvArA nakkI thatI hAI te pa kahevAya che. 12. mArga : anujJAmAM nAnAdi meAkSamAga sthita che tethI mAga kahevAya che. 13. nyAya : nyAya karanAra athavA nyAyarUpa che mATe te nyAya che. 14. saMgraha : anujJAvaDe mAdya vastrAdinA ane AMtara jJAnAdinA saMgraha thatA hoI te saMgraha che. Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 15. saMvara : Indriya ane indriyane anujJAvaDe pitAnA AtmAmAM ane gaNamAM saMvara thatuM hoI te saMvara che. 16. nija2 : anujJAsaMpanna vyakti aglAnabhAve gaNane dhare che tethI potAnA karmanI nija rA kare che ane gaNamAM rahela anya zramane paNa kamanI nirjarA karAve che mATe anujJA nirjarA paNa che. 17. sthirakaraNa : asthira manavALA tarUNa zramaNane sthira karavAmAM anujJA vaDe samatha thavAya che tethI te sthirakaraNa che. prastutamAM cUrNimAM "vara kRtiH' e pATha che te uparathI jaNAya che ke ke anujJAvaDe vADanuM kAma thAya che tethI te varaNa kahevAya. 18 arada: jJAnAdi guNanI ethI azrucchitti thatI hoI te acacheda kahevAya. 19 jIta : tIrthakare gaNudharene anujJA ApI ane gaNadharee pitAnA ziSyone, A pramANe paraMparAthI e prApta hoI AcAryo dvArA anuSThita heInte chata kahevAya. 20. vRddhipada : anujJA vaDe gaNumAM jJAna ane AcAranI vRddhi thatI I te vRddhipada kahevAya. 21. pahapravara : anujJAsaMpanna vyaktinuM pada zreSTha hoI te padapravara kahevAya. paMcakalpamahAbhASya ane paMcakalpacUrNinA vyAkhyAna mujaba upara jaNAvyA pramANe aMke ApatAM anuttAnA ekAWka nAme ekavIsa thAya che. anujJAnaMdinA pATha sAthe sarakhAvatAM paMcaka95bhASyanA pAThamAM arada pada vadhAre che. chatAM paMcaka5bhASyanI A be gAthAonA pUrvanI utthAnikArUpa gAthAnA aMtamAM "vIsa tu samAse vojhAni tamArUM tu A kathanane AdhAre tathA paMcakalpabhASyanI upara jaNAvelI be gAthAo paikInI bIjI gAthAnA aMtamAM AvatA vIsa maUUUIT THrphu" A vaktavyanA AdhAre paNa eTaluM te cokkasa ja che ke paMcakalpabhASyakArane anujJAzabdanA ekAIka nAmonI saMkhyA vIsa ja abhISTa che. AthI paMcakalpamahAbhASya ane tenI cUrNimAM jaNAvelAM uparanAM ekavIsa nAme paikInAM jyAM be nAma paMcakalpabhASyakArane mate ekanAmarUpa haze ? tene guragama paMcakalpamahAbhASyakAra AdinA sAme nathI. jenAgama sAhityamAM je kaMI Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 329 nAmanAM ekAWka nAmanI saMkhyA jaNAvavAmAM Ave che temAM te te mukhya nAmane gaNIne ja kula saMkhyA jaNAvAI che, tethI ahI anujJAnAM ekavIsa ekAIMka nAmomAMthI anujJAne bAda karIne zeSa vIsa ekAWka nAmo hovAnuM pratipAdana karavuM te samagra paraMparAthI uparavaTa thaIne karavA jevuM che. AthI ja zrIcaMdrasUrijInuM tevAM gharAnAmartha: tawar mAvAnone A vAkya sUcaka ane yathArtha lAge che. sarva AgamonA adhyayananA prAraMbhamAM je prakAre naMdIne maMgala rUpe upayoga karavAmAM Ave che te prakAranuM naMdInuM saMkSipta rUpa yoganaMdImAM ApavAmAM AvyuM che. sAra e che ke jJAnanA Abhinidhika Adi pAMca prakAre che temAMthI mAtra zrutajJAnanA uddezAdi thAya che, arthAt zratanuM ja adhyayana-adhyApana thaI zake che. ane zrutamAM paNa je zrutanA uddezAdi karavAnA hoya tene saMbaMdha aMgapraviSTa ke aMgabAhya sAthe batAvIne tenA uddezAdi thAya che ema saMbaMdha joDavAmAM AvyA che. A prasaMge A roganaMdImAM pAMca jJAnanAM nAma gaNAvI zrutamAM-bAra AcArAdi aMgo ane aMgaAhya kAlikamAM aMtargata uttarAyayana Adi 39, utkAlima aMtargata dazavaikAlika Adi 31 Avazyaka vyatirikta ane sAmAyikAdi 6 Avazyaka zrutano samAveza che, ema nirdiSTa che. A prakAre yoganaMdI eTale zrIdevavAcakRta naMdIsUtrano saMkSepa. A naMdImAM yogazabda prAraMbhamAM mUkavAmAM Avyo che ane tene yoganaMdI evuM je nAma ApavAmAM AvyuM che tenuM kAraNa e che ke zrutanA abhyAsane prAraMbha yuga vinA eTale ke tapasyA vinA thatuM nathI. eTale zrata nimitte je gavidhi karavAnI hoya che tenA prAraMbhamAM ja A naMdInA pAkane upayoga thata hoI tene yeganaMdI jevuM sArthaka nAma ApavAmAM AvyuM che. nadIsUtrane AdhAra nadIsUtra e aMgabAhya hoI tenI racanAne AdhAra tethI prAcIna aMga ane aMgabAhya graMthamAM zedha rahyo. sthAnakavAsI vardhamAna jaina saMdhanA AcArya AtmArAmajIe naMdIsUtrane hiMdI anuvAda prakAzita karyo che. tene aMte temaNe pariziSTa 1 mAM naMdIpUrvanA AgamonA pATha ApIne AdhArabhUta sAmagrInI noMdha karI che eTale te viSe ahIM vizeSa lakhavuM nathI. temAM temaNe sthAnAMga, sama Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 vAyAMga, bhagavatI, ane anuyAganA pAThe ApyA che, jene te naMdInI racanAmAM AdhArabhUta gaNe che. vizeSa jijJAsuone uparAkta sthaLa jovA bhalAmaNa karIe chIe. nyAyAvatAravAti kavRttinI prastAvanAmAM AgamamAM jJAnacarcAnA vikAsanI bhUmikAe vistArathI carcAvAmAM AvI che (pR0 57) tethI te viSe ahIM lakhavu jarUrI nathI. paNa tene je upasaMhAra che te joIe. AgameAmAM AvatI jJAnacarcAnI aparaMparAnA vistAra naMdIsUtrakAranI samakSa Agamagata eTale ke sthAnAMga, samavAyAMga, bhagavatI Agita jJAnacarcA hatI. temAM temaNe kalAnusAra je aparaparAnA vistAra thayA hatA tenA samAveza karIne nadIsUtranI racanA karI che. naMdIsUtragata jJAnavivecanane sa MkSepamAM Apavu hoya to A pramANe ApI zakAya--(juA pR0 331) A rIte naMdIsUtramAM saMkSepathI jJAnacarcA karavAmAM AvI che ane zrutanA agapraviSTabheda prasage vizeSamAM AcArAMga Adi bAreya agAnA paricaya ApyuM che. prArabhamAM lekhake advaita bhagavAna mahAvIranI; saMdhanI nagararUpe, cakrarUpe, tharUpe padmarUpe, candrarUpe, sUrya rUpe, samudrarUpe ane mahAmerurUpe; RSabhAdi cAvIse tItha``karAnI nAma daIne stuti karI che. pachI bhagavAna mahAvIranA agiyAre gaNadharonI nAmapUrNAMka stuti karIne, vIrazAsanane mahimA gAya che. ane pachI sudharmAthI mAMDIne dUsagaNi sudhInA sthavirAne yAda karIne stanyA che. ane jJAnaprarUpaNAnI pratijJA karI che. nadIsUrNamAM devAcake tenA nirmANamAM AgamonI--mULa AgamAnI tA sahAya lIdhI ja che emAM zakA nathI; paNa temaNe AvazyakaTIkAmAMnA savaprAcIna graMtha anuyAdvArane paNa upayoga karyAM che te to upayukta AcA zrI AtmArAmAjInA nirdezA uparathI jaNAI ja Ave che. paNa je temaNe nathI teAMdhyuM te viSe ahI nirdeza karavAne! prApta che. AvazyakasUtranI AcA cha. bhagavatImAM 'nA naMddI' (zataka 25, u. 3) evA ullekha che, paNa te te AgamA graMthastha thayA te kALe saMkSepa abhISTa hAI ane te viSayane yathAvat vistAra nadImAM hAI tenI bhalAmaNa karI devAmAM AvI che ema mAnavu joIe. Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 AbhiniSeAdhika 2 zruta 1 1 / 1 pratyakSa / 1 indriyapratyakSa 1 zreAtrendriyapra. 2. cakSurindriyapra. 3 ghrANendriyapra 4 jihavendriyapra 5 sparzendriyapra0 kA vyaMjanAsaMgraha 4 jJAna { 3 adhi ] 2 nAindriyapratyakSa 1 avadhi 2 manaHpaya 3 kevala avagrahe IhA 6 4 mana:paya 13 aMgapraviSTa 1 AbhiniSeAdhika I 1 zrutanizcita 2 azrutanizcita 1 2 parIkSa I avAya dhAraNA 1 kAlika arthAvagraha auSa vaina-kajA pAraNA mikI ttikI yiI 6 2. zruta [ 1 akSara 2 anakSara 3 sa`tti Y asatti 5 samyak 6 mithyA 7sAdi 8 anAdi 5 vala 1 2 zruta 1 9 sapavasita 10 aparyavasita 11 gamika 12 agamika 14 agAtha ulkAlika Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 bhadrabAhukRta niyuktino prabhAva nadIsUtramAM AvatA padyabhAgano racanAmAM vizeSarUpe jovAmAM Ave che. vadha'mAnaavadhi (sUtra 24)nI carcA prasaMge 'nAvatiyA' tyAdi aneka gAthAo (45--52) ApavAmAM AvI che. te na ApavAmAM Ave te paNa . vadhamAna avadhinu` vana je che te sa`gata ja che. A gAthAe AvazyakaniyuktinI (gAthA 30-37) che. A gAthAe nadImAM AvazyakaniyuktimAMthI levAmAM AvI che te spaSTa che. naMdItragata gAthA 54nI cUrNikAre svIkArI nathI ane te Avazyakaniyukti mAMthI upayAgI hoI levAmAM AvI che ema jaNAya che, Avazyaka niyuktimAM te gAthA 66 mI che.10 nadIsa tra gAthA 55 mI paNa AvazyakaniyuktinI (gAthA 76 mI) che. ane te tyAMthI levAmAM AvI che. te vizeSAvazyakamAM paNa che--gAthA 8 10. nadIsarAgata gAthA 56-57 paNa AvazyakaniyuktimAMthI levAmAM AvI che. jue . Avazyakaniyukti gAthA 77-78; vizeSAvazyakabhASya 823, 829. AbhiniSeAdhika jJAnanA zrutanizcita ane azrutanizrita e be bedA nadIkAre karyA che, ane azrutanizritanA cAra bheda che ema kahI tenA te cAre bhedo ane te viSenuM vivaraNu badhuM padyamAM kyu che. nadInA kramapramANe A vastunA nirdeA gadyamAM hovA joItA hatA, paNa tema thayuM nathI; paNa e bhAga mAthAmada che. jAva 8. A bAbatamAM Avazyaka cUrNi'nu' kathana che ke sutramaMtravijJAna' Ti apaNo Ayariyatti "- -eTale nadIgata sthavirAvalimAM AcAya paraMparA che. naMdIsUNimAM te spaSTa kyuM che ke "mudhammAte therAvahI vavattA, rate mati" nadI cUrNi` pR. 7 (P. T. S.) ane ema kahIne kramazaH guru ziSyaparaMparA batAvI che. 9. vizeSAvazyakabhASyamAM jue gAthA 588, 598, 68, 609, 610, 615, 617, 621, A badhI niyu.ktinI gAthAonI vyAkhyA bhASyakAre karI che. 10. ejana, gAthA 766. Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 333 AvazyakaniyuktimAM jyAM matijJAnanI prAraMbhamAM carcA che tyAM zrutanizrita ke azrutanizritanI kaI carcA nathI. e uparathI jaNAya che ke Abhini. bAdhikanA A be bheda jaina paraMparAmAM AvazyakaniyuktinI racanA pachI thayA che. jo ke temane ulekha sthAnAMga (0 71) mAM paNa che, paraMtu temAM ane naMdInA tenA varNanamAM thoDe bheda che. eTale te bhedano svIkAra ane abhinidhijJAnamAM tenI yojanA vyavasthita rIte karavA prayatna sarvaprathama devavAcakano che ema mAnavuM joIe.11 AvazyakaniyuktimAM jeke Aminibedhika jJAna prasaMge zrutinizcita-azrutanizcinanI carcA nathI. paNa AgaLa jaI namaskAraniyuktiprasaMge siddhapadanI niyuktimAM karmasiddha AdirUpe siddhanA agiyAra bhedo gaNAvyA che (Avazyakanikita gAi 921). temAM eka navamo bheda abhiprAyasiddhanAme paNa che. ahIM abhiprAyane artha buddhi samajavAno che, kAraNa ke niyuktimAM ja te bAbatane spaSTa karavAmAM AvI che-"mago vuddhipagAgo (Avazyakaniyukti gA930) ane pachI te buddhisiddhi viSe jaNAvyuM che viulA vimalA suhumA jassa maI jo cauThiyahAe vA / vRddhANa saMgho sa gudrisiddha ruma sA aa che Avazyakaniyukti gAthA 931 jenI buddhi vipula che, vimaLa che, sUkSma che te buddhisiddha kahevAya athavA to je cAra prakAranI buddhithI saMpanna hoya te buddhisiddha kahevAya. ane te A pramANe che"---Ama kahIne otpattikI Adi cAre buddhio gaNAvI che ane tenuM sadaSTAnta vivaraNa paNa karyuM che. ane temAM je gAthAo (Avazyaka niryukti 932-945) che te ja krame prastuta mAM naMdIsUtramAM laI levAmAM AvI che. (naMdI gA. 18-71) AthI spaSTa che ke naMdIkAra ahIM AvazyakAMnayuktinuM buddhivarNana zabdazaH svIkArI le che. eTaluM ja nahi paNa matijJAnanA vivaraNamAM tenI saMjanA paNa karI le che ane tethI matijJAnanA vivaraNamAM tema karavAmAM je muzkelI UbhI thatI hatI ane paraMparA pramANe je vivaraNa cAlyuM AvatuM hatuM 11. vizeSa carcA mATe juo nyAyAvatAravAtikattinI (zrI dalasukha mAlavaNiyA saMpAdita) prastAvane pR0 59 thI. Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 tene temanu tema rahevA daI matijJAnanA zrutanizrita ane azrutanizrita evA be bheda pADIne azrutanizritamAM aupattikI Adi cAreya buddhino samAveza karI lIdhA che. AbhiniSeAdhika jJAnanI carcAnuM samApana karIne nadImAM carcAnA sAra batAvatI je gAthAA (chara-77) mUkavAmAM AvI che te Angyukaniyuktigata jJAnacarcAnI prArabhika gAthAo (2-6 ane 12) che. eTale te paNa Avazyaka niyuktimAMthI levAmAM AvI che e spaSTa che. anakSarazrutanA medAnI gaNanA naMdIsUtra (gAthA 78) mAM AvazyakaniyuktinI ja gAthA 20 mI mUkIne ja karavAmAM AvI che. cauda pUrvAnI vastunI vastunI saMkhyA ane cUlikAonI saMkhyAdA ka gAthA (79-81) viSe jo ke nadIkAre te saMgrahaNIgAthA che evA nirdeza nathI karyAM, paNa te saMgrahaNIgAthA hAvI joIe. nadI gAthA 82mIne te naMdIkAra svayaM -saMgrahaNIgAthA kahe ja che. AvI saMgrahaNIe abhyAsI peAtAnA smaraNumAM sahAyaka bane te khAtara racatA hatA. keTalIka vAra svayaM graMthakAra paNa AvA saMgraha kSeAkeA banAvIne prakaraNanA prAraMbhamAM ke aMtamAM mUkatA tevuM aneka prAcIna graMthAmAM jovA maLe che. ane ema paNa khanatuM ke evA saMgrahaleAka anya prathAmAMthI upayeAga pramANe laIne potAnA graMthamAM samAvI paNa levAmAM AvatA. e ja prakriyA naMdImAM paNa ApanAvavAmAM AvI che. nadIsUtranA aMte je gAthA (83-87) mUkavAmAM AvI che te paNa AvazyakaniyuktimAMthI ja levAmAM AvI che--Avazyakaniyukti gAthA 19, 21, 22, 23, 24, prastutamAM anuSkRta Avazyakaniyu.ktinI gAthA 20 A pUrve nadImAM 78 mI gAthA tarIke uSkRta thayelI ja che. tethI tene vacceyI ahI DI devAmAM AvI che. Ama ApaNe joI zakIe chIe ke naMdIsUtranA nirmANumAM zrI devavAcake AvazyakaniyuktinI sAmagrInA pUrA ullekha karyAM che. Avazyakaniyukti Adi niyukti je rUpamAM Aje maLe che te rUpanuM saklana AcArya bhadrabAhu dvitIye kayu hAya evA pUrA sa Mbhava che, paNu ene atha evA nathI ke temAM AvatI badhI gAthAonI racanA AcArya mAhu Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 335 dvitIyanI ja racanA che. eTale ema mAnI zakAya ke prastuta nadImAM AvatI niyuktigAthAe e para parAprApta gAthA che. naMdIsUtranA kartA-dUSyagaNinA ziSya devavAcaka naMdIsUtramAM apAyelI sthavirAvalImAM aMtima nAma dUsagaNituM che. ane temanA eka vizeSaNurUpe kahyuM che--'madurArLa' arthAt je prakRtithI madhurabhASI che--e batAve che ke lekhakane dRSyagaNinA sAkSAt paricaya che. e vastunI puSTi nadIrAnI cUrNithI paNa thAya che. temAM `ikAra spaSTa lakhe che ke 'TUsaLImA levavAyo' (bru. 2 rU P.T.S.)--arthAt devavAcaka dRSyagaNuinA ziSya hatA. Ama cUNithI ja saprathama ApaNe devavAcakanuM nAma jANIe chIe, jemaNe naMdIsUtranI racanA karI che. lekhake nadImAM aMte dUSyagaNune vanA karI hatI tethI tenA lekhaka dRSyagaNunA ziSya haze evuM anumAna sahaje thAya che; ane tenuM samarthana karavA uparAMta temanuM nAma devavAcaka hatuM. eTalI vizeSa mAhitI cUrNikAra Ape che. nadIsUtrakAra devavAcaka ane AgamAne pustakArUDha karanAra deva`inA nAmasAmyane laIne vikramanA teramA zatakamAM thaela AcAya zrI devendrasUri Adie bannene eka jaNAvyA che. ane e vastunuM samarthAMna pU. paM. zrI kalyANuvijayajI paNa kare che. kalpasthavirAvali ane naMdIsthavirAvaline judI judI dRSTie lakhAyela virAvali mAnIne---eTale ke yugapradhAna sthavirAvali nadImAM ApavAmAM AvI che ane gurvAvali kalpasUtramAM ApavAmAM AvI che ema svIkArIne-teA peAtAnA matanI puSTikare che.12 paraMtu temaNe nirdezela badhAye pramANeAthI prAcIna pramANa nadI caNi`nuM che ane temAM teA dUsagaNunA ziSya devavAcaka che tema spaSTa lakhela che. have jo kalpasUtramAM gurvAli ApavAmAM AvI che e vastu panyAsa zrI kalyANavijayajI svIkAratA hoya te temAM devaddhinA gurunuM nAma A sAMDilya che. cUrNimAM devavAcakane spaSTa rIte dUsagaNinA ziSya kathA che. AthI e vastu spaSTa thAya che ke dUsagaNinA ziSya devavAcaka ane Aya sAMDilyanA ziSya devaddhi e banne eka nahi paNa judA ja AcAryAM AvA joi e. samagra carcA karatI vakhate cUrNinA ullekha zrI kalyANuvijayajI samakSa hatA nahi. tethI te kALanI upakSakhya sAmagrIne AdhAre temaNe je niya karyAM che te atyAre 12. vInirvAnaravat aur nainAnA, pR0 119. Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 vicAraNIya Thare che. ane amArA mate te te banne judA hAya ema jaNAya che. AthI ja kalpa ane nadIganI sthavirAvalImAM paNa bheda che. anyathA eka ja vyakti judI judI rIte thivarAvila lakhe ane te paNa potAnA ja prathAnA prAraMbhamAM---ema banavuM sa`bhava nathI. ane jo tema kare te e judApaNAnAM kAraNa! spaSTa darzAvyA vinA rahe paNa nahiM evu kazu AmAM nathI. banne prathAnI vastu paraMparAthI ja prApta che te tevI para parA prApta karanAra je eka ja hAya to paraMparAbheda saMbhava nahi. bheda che ethI spaSTa thAya che ke para parA prApta karanAra vyaktie judI hatI ane temanI guruparaMparA paNa judI hatI. daivavAcakanA samaya panyAsa zrI kalyANavijayajIe devavAcaka ane devaddhine eka gaNyA ane devaddhinA samaya kalpasUtranI mahAvIracaritanI a Mtima pa`ktine AdhAre nakkI karyAM. kalpasUtramAM jaNAvyuM che -- 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa jAva savvadukkhampahINassa navavAsasayA iM vaktA dasamassa ayaM asIime saMvacchare kAle gacchai "-- eTale ke bhagavAna mahAvIranA nirvANunuM A 980muM varSa cAle che.--A ullekhane AdhAre devane sattAsamaya A Thare che.13 ane, temaNe ja ullekhela vAcanAMtarane pramANa mAnavAmAM Ave te, 993 vIranirvANu saMvat Ave che. paM. zrI kalyANuvijayajIe potAnA pustakamAM traNa sthavirAvali ApI che : nadIsthavirAvali (pR. 12), zAzrutadhasthavirAvali (pR. 125) ane vAllabhI sthavirAvali (pR. 128). ane e traNene samanvaya sAdhIne 980 vIranirmANa devaddhi nA samaya mAnya rAkhyA che. temane mate devaddhi ane devavAcakane eka hAI devAcakanA samaya paNa vIranirmANa 980 mAnya gaNAya. para Mtu jo ApaNe, prathama kahyA pramANe, bannene bhinna mAnatA hAIe te| judI samayavicAraNA karavI Avazyaka rahe che. ' pa. zrI kalyANuvijayajIe je vAlanI sthavirAvalinI (pR. 128) noMdha karI che te temaNe sa Mzodhita karIne ApI che. sazodhanamAM mAtra vAMcanAMtara pAne je tera varSIne bheda che tenuM nivAraNa karavA prayatna karyAM che. AthI te kAMI ApaNI samaya-vicAraNAmAM vizeSa bAdhaka nahi ane eTale ene pramANu mAnIne 17. zrIranirvALavRta kaura nainAALanA, pR0 118. Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 ApaNe AgaLa vadhIe to tatkAla pUratuM ApaNuM kAma sare che. AmAM navA saMzodhanane avakAza che ja e vastu ahI spaSTa karavI Avazyaka che ja-valabhI sthavirAvalinI nodhamAM aMte bhUtadinanAM 79 varSa ane kAlakanAM 11 varSa che ane kAlakanI sAthe te sthavirAvali pUrI thAya che ane aMte vIranirvANa 981 sudhImAM kAlakane mala pUrNa thAya che. devavAcake je paraMparA nadImAM nedhI che te pramANe bhUtadina pachI kAlaka nahi paNa lauhityane ullekha che. vAlI sthavirAvali pramANe kAlakanAM 11 varSa che te na gaNIe te bhUtadinnane svargavAsa vIranirvANa 972 (vikrama 500)mAM thayo te pachI naMdI pramANe kyAreka athavA to tarata ja lauhitya thayA ane te pachI dUsagaNi ane dUsagaNinA ja ziSya devavAcaka che. ema paNa bane ke bhUtadinane samaya 79 varSa jeTalo lAMbo hoI temanI hayAtimAM ja temanA ziSya lauhitya ane praziSya dUsagaNibaMne vidyAmAna hoya. AthI ApaNe devavAcakane vIranirvANa 970 (vikrama 500thI paNa pahelAMnA mAnI zakIe. ane jo tema na banyuM hoya topaNa bhUtadinnenA pachInA 50 varSamAM kayAraka thayA tema mAnavAmAM te kazo ja vAMdho Ave nahi. eTale ke vIranirvANa 970 + 50 = 1020 (vi. 550). pahelAM kyAreka athavA te vikrama 500 thI mAMDI papa0 sudhImAM teo kayAreka thayA ema mAnI zakAya. paNa A vicAraNanI satyatAne AdhAra ukta vAlajI virAvalImAM zrI 5. kalyANavijayajIe ApelA varSonI saccAI upara rahe che. eTale A prazrane ApaNe bIjI rIte paNa tapAsa jadurI che. devavAcakanA samayanI vikrama 550 e aMtima avadhi gaNavI joIe; ethI vahelAM paNa teo thayA hoya evI zakyatA che ja. temanI A aMtima avadhina samarthana AcArya jinabhadranuM vizeSAvazyaka paNa kare che. kAraNa, temAM naMdInA ullekha Ave che. ke AcArya jinabhadrane samaya vikrama 546-6 50 lagabhaga che. eTale ke nadI temanA vizeSAvazyakalASya pahelAM racAyuM hoya e nizcita che. keTaluM pahelAM racAyuM haze e kahevuM kaThaNa che, paNa 980 agara 993 (vikrama pA-para3) vIranirvANu saMvatamAM AcArya devaddhio kalpasUtranuM lekhana samApta 14. vizeSAvazyaka gA. 78, 844, 2926, svo pakSa TIkA gA0 5, 97. vyavahArabhASyamAM naMdIne ulekha che: udeza 7, gAthA 301, udeza 6, gAthA re 06. Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 kaya che eTale naMdIne samaya e pUrve ja have joIe, kAraNa ke naMdIno ullekha anya aMga AgamamAM Ave ja che. AthI eTalI bAbatamAM saMdeha che ja nahi ke naMdInI racanA viksa para3 thI paNa pUrve thaI gaI hatI. Avazyakaniyukti ane naMdImAM pauvaparya konuM che te vicAravuM paNa ahIM prApta che. AvazyakaniyuktinI gAthA 1020 (dIpikA)mAM eka sAthe naMdI- anuyegArane ulekha che; vaLI gA0 1346mAM te "satta naM*i spaSTa nirdiSTa che. Avazyakaniyukti paraMparA pramANe prathama bhadrabAhukRta manAya che, paNa AMtarika parIkSaNa e mAnyatAne samarthana Ape ema nathI. eTale te bIjA bhadrabAhunI kRti ke saMkalana hoya tema saMbhave che. ane dvitIya bhadrabAhu, varAhamihira jemaNe vikrama pa6ramAM paMcasiddhAMtikA lakhI che, temanA samakAlIna che. AthI Avazyakaniyuktine samaya paNa vi. sa. pa62 AsapAsa mAnIe te paNa naMdInI racanA ethI pahelAM thaI haze ema mAnavuM jarUrI che. 17 AthI aMga AdinA valabhI lekhanakALane dhyAnamAM laIe to pUrvokta rIte vikrama saMvata 123 pahelAM naMdI racAyuM ema mAnavAmAM kazI bAdhA AvatI nathI. naMdIsUtramAM jyAM mithyAzruta gaNAvyAM che tyAM je sUcI che te paNa tenA samaya viSe prakAza pADe che. uparAMta, te kALe ajaina graMthe kyA vizeSa pratiSThita hatA tene paNa khyAla Ape che. temAM nirdezala graMthomAMthI eka mAtra bhAgavayaM (bhAgavata) evo graMtha che, je vikramanI pAMcamI sadI pachIne che. saMbhava che ke tenI pratiSThA vadhI tyAre tenuM nAma ahIM kayAreka umerI devAmAM AvyuM hoya. e nAma badhI pratamAM maLatu nathI, mAtra ahI upayogamAM levAyelI be ja pratAmAM maLe che, te paNa siddha kare che ke te nAma pachIthI umerAyuM che. vaLI, eka bIjI paNa samasyA samAdhAna mAge che. eka tarapha AvazyamaniyuktimAM naMdI-anuyogano ullekha che te bIjI tarapha ApaNe AgaLa joyuM te pramANe, Avazyakaniyuktigata ghaNI gAthAo nadImAM maLI Ave che. to tenuM zuM samAdhAna che ? eka samAdhAna evuM karI zakAya ke je devavAcake ja te gAthAo lIdhI hoya te ditIya bhadrabAhukRta manAtI niyuktimAM kAMI badhI gAthAo 15. " bhagavatI sU0 318, 322, 732, samavAyAMga sUtra 88 16 'bRhatkalpa bhASya, chaThA bhAganI prastAvanA pR. 5 thI. 17. ahI e spaSTa karavuM jarUrI che ke naMdImAM AvatI Avazyaka niryuktinI gAthAo e prAcIna paraMparAprApta gAthAo mAnavI joIe. Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 339 temanI ja racelI che evuM nathI; prAcIna niyuktinI gAthAo paNa dvitIya bhadrabAhue temAM samAviSTa karI ja lIdhI haze ane temAMnI ja gAthAe prastuta naMdImAM levAmAM AvI hoya. ane bIju samAdhAna e hoI zake ke svayaM naMdImAM, ApaNe AgaLa joyuM te pramANe, keIe upayogI samajIne te te gAthAo kyAreka mukI dIdhI hoya; svayaM devavAcake te gAthAone samAveza pote na paNa karyo hoya. AthI vikrama saM para3 thI pahelAM devavAcakadhArA nadInI racanA kayAreka thaI gaI hatI ema mAnavAmAM te atyAre kazI bAdhA jANatI nathI. (mahAvIra vidyAlayanI AgamagranthamALA bhAga-1mAM traNa nAme prakAzita prastAvanAmAMthI mArA dvArA likhita aMza ahIM uddhata che-da. mA.). Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anugadvAra anuyAganuM mahatva prastuta bhAgamAM naMdIsUtra pachI anuyogadvAra levAmAM AvyuM che. vAcanAnA prAraMbhamAM pAMcajJAnarUpa naMdI maMgaLarUpe che te anuyegaThArasUtra samagra Agamane ane tenI vyAkhyAne samajavAnI cAvI rUpa che. AthI sahaja rUpe A bane AgamonuM joDakuM banI gayuM che. AgamonA vagIkaraNamAM te bannenuM sthAna cUlikA vargamAM che. tethI jema maMdira tenA zikharathI vizeSa zobhA prApta kare che, tema prastuta nadI-anuyogakArarUpa zikharavaDe AgamaMdira zobhAne pAme che. anugAranA prAraMbhamAM kahevAmAM AvyuM che ke Avazyakazrutano anuga ahIM prastuta che. A vAMcI ema lAge ke AmAM AvazyakasUtranI vyAkhyA - haze. paraMtu samagra graMtha vAMcyA pachI eka bAbata spaSTa thAya che ke AmAM AvazyasUtranI vyAkhyA karavAmAM AvI nathI, paNa anuganAM dvAra eTale ke vyAkhyAnAM dvAre, upakrama AdinuM ja vivecana karavAmAM AvyuM che. ravicananI ke vyAkhyAnI paddhati kevI hoya te darzAvavA Avazyakane dRSTAMta tarIke lIdhuM che ema sana javuM joIe. samagramAM mAtra AvazyakazrutaskaMdhAdhyayana-e graMthanAmanI vyAkhyA, AvazyakanAM cha adhyayananA piMDAthane-arvAdhikArane nirdeza, Ava. zyakanAM adhyayananAM nAmone nirdeza ane sAmAyika zabdanI vyAkhyA-ATaluM ja mAtra samajAvavAmAM AvyuM che. AvazyakasUtranAM padonI vyAkhyA viSe kazuM ja kahevAmAM AvyuM nathI. e uparathI nizcita thAya che ke anugadvAra e mukhyarUpe anuganAM-vyAkhyAkAronuM nirUpaNa karate graMtha che, nahi ke Avazyaka sUtranI vyAkhyA karate. temAM AvazyakasUtranI vyAkhyAnI je pratijJA karI che te vyAkhyA mATe nidarzana-daSTAMta mAtra che. AthI kahI zakAya ke anugadvAra e AgamavyAkhyAnI paddhatinuM nirUpaNa karate graMtha che. AthI tenuM nAma je anugadvAra prasiddha che te paNa sArthaka che. kAraNa ke te vyAkhyAnAM dvArenuM ja nirUpaNa kare che nahi ke AvazyakasUtranA padonuM. AthI A graMtha sUtranuM sthAna lIdhuM. keI paNa eka graMthanI TIkA tarIke A graMtha na oLakhAya tenI pAchaLanuM rahasya paNa e ja che ke e AvazyakanI vyAkhyA karavAnI pratijJA kare che chatAM te tenI vyAkhyA karatuM nathI. AgamAM aMge pachI sarvAdhika mahattva AvazyakasUtrane ApavAmAM AvyuM che, kAraNa ke te sUtramAM nirUpita sAmAyikathI ja zramaNujIvanane prAraMbha thAya che. 1. imaM puNa paDavaNaM paDucca Avassagassa aNuogo-sU. 5 / Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341 ane pratidina ane saMdhyA TANe zramaNujIvananI je Avazyaka kriyA che tenI zuddhinu ane ArAdhanAnuM nirUpaNa emAM karavAmAM AvyuM che. tethI gAnA adhyayana pahelAM paNa tenuM adhyayana jarUrI banyu che. ane e ja kAraNe AvazyakasUtranI vyAkhyA karavAnI pratijJA pustakamAM karavAmAM AvI che. vyAkhyA tarIke emAM bhale samagra graMthanI vyAkhyA na hoya ane mAtra graMthanAM nAmanAM padonI ja vyAkhyA hAya, paNa kharI rIte vyAkhyAnI je paddhati temAM anusaravAmAM AvI che te ja samagra AgamAnI vyAkhyAmAM apanAvavAmAM AvI che. ema kahI zakAya ke AvazyakanI vyAkhyA karavAne bahAne graMthakAre temAM samagra AgamAne samajavAnI cAvI. mUkI dIdhI che. AcAya jinabhadre potAnA vizeSAvazyakabhASyamAM mAtra AvazyakanA prathama adhyayana sAmAyikanI ja vyAkhyA karI che. paNa te vyAkhyA para parAe prastuta anuyAganI paNa che. tenA mahattva viSe temaNe potAnA bhASyamAM kahyu che-- satrANuyogamUlaM bhAsaM sAmAiyassa sotUNaM / hoti parikammiyamatI joggo sesANuyogassa || arthAt----sa anuyoganA mULa jevuM A sAmAyikanuM bhASya sAMbhaLIne zreAtAnI buddhine saMskAra thAya che ane te bAkInA anuyAgane samajI zakavA samartha bane che. Ama A anuyAganuM mahattva hAI anuyogaddAra sUtrane na dIsUtra sAthe prathama bhAgamAM levAmAM AvyuM che. anuyAga zabdanA a AcArya zrI jinabhadragaNie anuyAga zabdanI samaja A pramANe. ApI che-- - aNuyojaNamaNuyogo sutassa NieNa jamabhidheyeNaM / vAvAro vA jogo jo aNuruvo'NukUlo vA // 836 // aNu0 gAhA / Aha - anuyoga iti kaH zabdArtha : ? ucyate - zrutasya svArthe anuyojanamanuyogaH / athavA [ago: - ] sUtrasya svAbhidheyavyApAro yogaH / anurUpo'nukUlo [nA] yogonuyogaH | 836 // 2. sAmAyAna vasaMni" maLavatIsU .12; sAmArU...corTsa puStrArDa bhagavatI sUtra 617 / "sAmAiyamAtIyaM sutaNANaM jAva biMdusAMrAo - Avazyaka niryuktigAghA 93 9. vizeSA * svo0 gA0 1123 / vizeSA0 he0 TI0 gA0 1126 / juo--jaina sAhityakA bRhad itihAsa, prastAvanA, pR0 55. Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 343 adhavA jamatthato thova pacchabhAvahi sutamaNuM tassa / / - abhidheye vAvAro jogo teNaM va saMbaMdho // 837 / / adha0 gAhA / athavA'rthataH pazcAdabhidhAnAt stokatvAcca sUtram anu, tasyAbhidheyena yojanamanuyogaH / aNuno vo yogo'NuyogaH, abhidheyavyApAra ityarthaH / / 837 // -opAri-virodha Ano sArAMza e che ke zruta=zabdane tenA artha sAthe vega te anuyega. athavA sUtrane pitAnA artha viSe je anurUpa ke anukULa vyApAra te anuga, eTale zabdane ke sUtrane yathAyogya artha karI ApavAnI prakriyA te anuga che. anuga zabdanuM prAkRtarUpa anukyA che. aNu zabdano artha te ka-thoDuM evo thAya ane anu eTale pazcAta paNa thAya. sUtra - zabda artha karatAM aNustaka che tethI te ANu kahevAya ane vakatAnA manamAM artha prathama Ave che ane pachI tenA pratipAdaka zabda prayoga thAya che athavA kaho ke bhagavAna mahAvIre prathama arthano upadeza Apyo ane pachI gaNadhare sUtraracanA karI eTale sUtra = zabda arthathI pazcAta pachI che AthI sUtra anu kahevAya. ane e anu = zabdane artha sAthe yoga te anuga athavA anu = ANu = sUtrane je vyApAra = artha pratipAdana te anuga kahevAya. tAtparya eTaluM ja che ke zabdanI vyAkhyA karavAnI prakyiA te anuga che. A ja vastunuM samarthana bRhatkalpabhASyamAM paNa anuganI vyAkhyAmAM (bu. bhA. gA. 190-193) karavAmAM AvyuM che. temAM ziSyanI zaMkA che ke zabda karatAM athanuM bahuta kema manAya ? jema peTImAM bharavAnI cIjo karatAM peTI moTI hoya tema peTI jevuM sUtra che te te arthathI aNu kema? vaLI, prathama zabda ane pachI tene atha che, kAraNu, sUtra vinA artha kene ? lokamAM paNa prathama sUtra ja manAya che ane pachI teno artha vRtti-vAtika Adipe che. AnA uttaramAM AcAye jaNAvyuM che ke - atthaM bhAsai arihA tameva suttIkareMti gaNadhArI / atthaM ca viNA suttaM aNissiyaM kerisaM hojjA ? // 193 // vaLI TIkAkAre khulAse karyo che ke peTIne emAM bharavAnI vastu karatAM moTI kahI te paNa barAbara nathI, kAraNa ke e ja peTImAM vastra bharyA hoya to ekAda temAMthI kADhIne aneka peTIone te vaDe bAMdhI zakAya che. tema ekAda ane AdhAre aneka sUtrenI racanA thaI zake che. tethI sUtra karatAM arthanI mahattA che ja rU. "sUtraM tu sUnAra tanasuvyavathoH " hema-anekAthasaMgraha 2, 481. sUtre sRjanata_" abhidhAnaciMtAmaNi-254. - - - - - - - Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadyapi bhatRharie "sarva phare pratiSThitam' (vA. 1-124) kahIne zabdanuM mAhAsya vadhAryuM che; paNa niruktane TIkAkAra duge ThIka ja kahyuM che ke artha e pradhAna che ane zabda te artha mATe che- "artho di pradhAna, tAH rAH " pR. 2 ane vyAkaraNathI zabdanA svarUpanuM jJAna thAya che, paNa niruktathI te tenA athanA nirvacananuM parijJAna thAya che--"thA strAvarijJAna sarvarApu, parva rakvAnirvacanapariNAne nitta'- rU. ane jyAM sudhI zabdArthanuM nivacana thayuM na hoya tyAM sudhI tenI vyAkhyA saMbhavatI nathI" rAzi mannA thAtatha zuti g. rU, mATe nirukta e vyAkaraNadi badhAM aMgomAM pradhAna che. vedanA artho saMbhave ja nahi evo eka pakSa hatuM tenuM nirAkaraNa niraktakAre karyuM che ane vedanA arthonuM nirUpaNa karyuM che (nirukta, duga TIkApR. 86, 92). vedanI vyAkhyAmAM nirukta je bhAga bhajave che te ja bhAga jaina AgamanI vyAkhyAmAM niyukti bhajave che. zabdonuM nirvAcana karavAmAM niruta ke niyuktimAM eka ja bAbatanuM mukhya dhyAna rAkhavAmAM AvyuM che ke abhipreta ane te te zabdanA nivacana dvArA siddha karavo. anuganA paryAye sthavira Arya bhadrabAhu svAmIe anuganA paryAya nIcenI gAthAmAM jaNuvyA che- aNuyogo aNiyogo bhAsa vibhAsA ya vattiyaM ceva / ete aNuogassa tu NAmA egahiyA paMca / / (va0 vi0 nA 226, vira0 2 282, 0 287) arthAta anuga, niyoga, bhASA, vibhASA ane vAtika e paryAya che. ane te badhAnuM vivaraNa AcArya zrI jinabhadragaNie vizeSAvazyakabhASyamAM ane saMghadAsagaNie bRhatkalpabhASyamAM karyuM che, anugaviSe pUrvamAM vivaraNa karyuM ja che eTale nivega Adi viSe vicAra karIe. bRhakalpamAM niganI vyAkhyA A pramANe che - ahigo jogo nijogo jahA'idAho bhave nidAho ti / anya niyata suraM pasaMvar varSa no muva -gA. 194 4. "aNuyoganuM rUpAMtara "aNiyoga" evuM paNa maLe che-vizeSA sevA gA0 136 1. tathA dhavalAmAM uddhata prastuta gAthAmAM paNa pATha che. dhavalA, bhA. 1, pR. 154. Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 345 Ane sArAMza e che ke sUtramAM jyAre a joDavAmAM Ave tyAre tenuM mUlya vadhI jAya che, tethI tevA ane yoga niyeAga kahevAmAM Ave che. kevala sUtra ke kevala a`nu` eTalu` mUlya nathI jeTalu sUtra sAthe joDAyela atha'nuM che; eTale ke jyA bane bhegA thAya tyAre mahattva che. kAraNa ke tema thavAthI mUtranuM hA prakaTa thAya che ane tethI tenA phaLa rUpe cAritranI prasUti thAya che, jethI meAkSa maLe che. gAya sAthe vA uN joDavAmAM Ave tyAre dUdha maLe che tenA jevuM A che. athavA to rAjAe lakhI Apela kAgaLanuM mUlya jo temAM tenI mudrA hoya te ja che anyathA nathI. tema sUtranu mUlya anuM joDANu temAM hoya te ja che, anyathA nathI. ~mu gA. 195 gA0 1417 AcArya zrI jinabhadre paNa niyeAganI vyAkhyA karI che. te A pramANe che-- Niyato va Nicchito vA'dhio va jAgo mato Niogotti AmAM ni'nA e atha karavAmAM AvyA che: nizcita ane adhika. bhASAnuM vivaraNu bRhatkalpamAM karavAmAM AvyuM che ke paDisaddagassa sarisaM jo bhAsai atthamegu suttassa - gA0 196 arthAt jema paryaMtanI guphAmAM zabda elIe ane tenA tenA jevA ja sAme paDadhe paDe che, tema sUtranA zabdane anusarIne eka ja artha karavA te bhASA kahevAya. AcArya zrI malayagirie bhASAnAM udAharaNA A pramANe TAMkayAM che " samabhAvaH sAmAyikam / dvAbhyAM bubhukSayA tRSA cAssgalito bAlaH / pApAt DIna :- palAyitaH paNDitaH, athavA paNDA - buddhiH sA sag jAtA'syeti paNDitaH / sAdhayati mokSamArgamiti sAdhuH / yatate sarvAtmanA saMyamAnuSThAneSviti yatiH 50 // 0 196. uparanA arthamAM bAla zabda prAkRta che- -tri + Atya = vAja ane bAkInA zabdomAM saMskRtaprAkRtamAM kazeA ja phera paDatA nathI. paNa AcAryazrI jinabhadre bhASAnI vyAkhyA A pramANe karI che-- bhAsA battA vAyA suyavattIbhAvamittayaM sA ya / --vizeSA0, 1418 arthAt vyaktavANIne bhASA kahevAya che. eTale sUtrane vivaraNa vinA mAtra a atAvI vyakta karavuM bhASA che. bhASApAM sUtrane saMpUrNa rIte vivaraNa karIne artha karavAmAM AvatA nathI. te kA` tA vibhASA ane vAti kanuM che. vibhASAnuM vivaraNa bRhatkalpamAM A pramANe che-- "gapa u dugAI jo atthe bhaNai sA vibhAsA u" Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 arthAt ekapanA aneka sa`bhavita arthAM je vyAkhyAmAM karavAmAM Ave te vibhASA che, jemake prAkRta Asa = azva zabdanI vyutpatti A pramANe vibhASAmAM thAya che-- "asaph ya manu ya dhAvarU na ya sammara te Aso 3||"--mR gA0 198 TIkAkAre jaNAvyuM che--mAzrIti azraH ri vA Akhyu thati na 2 zrAmyatIti azvaH / '' AcArya zrI jinabhadre paNa vibhASAnI vyAkhyA e pramANe ja karI che vividhA visesato vA hoti vibhAsA dugAtipajjAyA / dha sAmarthya samo temAyo vA samaye vA ! ~vizeSA0, 1419 AmAM sAmAyikazabdanA vividha arthAnI carcA che. -- vAtika viSe gRhapamAM kahevAmAM Avyu che"artha punnadhara samattamo vimasepha !'' mu gA. 199 pUrvadhara sUtrane je atha samagrabhAve vaNuve che te vAtika che. eTale ke sUtrane eve! eka paNa atha bAkI nathI rahetA je vAtikamAM kahevAmAM AvyA na hoya. AcAryaM zrI jinabhadre vAti kanuM vivaraNa A pramANe karyuM che vittIya vakkhANaM vattiyamiha savvapajjavehiM vA / vittIto vA jAtaM jammi va jadha vattae sutte // vRtti sUtravivaraNanuM paNa je vyAkhyAna karavAmAM --vizeSA, 1420 Ave te vAtika che arthAt TIkAnI paNa TIkA te vAtika che. athavA tA savaparyAye| vaDe je vyAkhyAna te paNa vAtika che. athA te vRttithI jenI utpatti che te, athavA te sUtramAM je paraMparAthI vyAkhyA hoya te vAtika che. vAti kakAranI vizeSatA bRhatkalpa ane AcArya zrI nibhadra ane vave che. bRhatkalpa bhASyamAM sUcavyA pramANe te pUdhara hoya e te ApaNe prathama joI gayA chIe. uparAMta, temAM jaNAvyu` che ke je samaye je yugapravara-yugapradhAna hoya temanI pAsethI jeNe vivaraNa grahaNa karyu hAya te vAti kakAra banI zake che. bhagavAna zrI RSabha ane zrI mahAvIra vacce zarIra AdinA pramANamAM ghaNA taphAvata che teA te tenu jJAna sarakhuM kema hAya ? evI zaMkAnuM paNa samAdhAna karavAmAM AvyuM che ke zarIrapramANa vageremAM bhale bheda hAya, paNa temanAM dhRti, saMhanana ane kaivalajJAnamAM teA kazA ja bheda nathI. tethI baMne sarakhI rIte ja vivaraNa karavA samatha che.- mR. 201-203. tyAre sahaja prazna thAya ke te zu dvAdazAMgamAM Adizruta je kAMi che te badhuM ja niyata che ke emAM kAMI bheda paDe che ? AnA uttaramAM jaNAvyu` che ke jJAtAyanamAMnA udAharaNA, RSibhASita ane prakI ka--AmAM te te kALe banatI ghaTanAene samAveza sabhavita hovAthI Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 347 bheda paDe khare, paNa bAkInuM te badhuMya prAyaH niyata che, je zrI kaSabha ane zrI mahAvIranuM sarakhuM ja che.- 204. AcArya zrI jinabhadra paNa utkRSTa zrutajJAnI = pUrvadharane vAtikakAra kahe che ane ema paNa kahe che ke je kALe je yugapradhAna hoya che athavA to tenI pAsethI je zIkhela hoya te vAtikakAra banI zake che-vizeSA. 141. AcArya zrI jinabhaTTe ema paNa kahyuM che ke anugAcAye je vyAkhyA karI hoya hoya tethI nyUna karI zake te bhASaka, teTalI ja kahI zake te vibhASaka, paNa je tethI paNa adhika pitAnI prajJAbaLe kare te vAtikakAra kahevAya.-- vizeSA0 1422. anuganA paryAnI upara karelI vicAraNu e siddha kare che ke prastutamAM paryAye sarvathA ekAIka nathI, paNa anuganA je vividha prakAre che tene paNa paryAya gaNavAmAM AvyA che. tethI ema kahI zakAya ke sAmAnya rUpe e paryAya eka ja (arthAt zabdanI vyAkhyA ke sUtranI vyAkhyA evo artha dharAve che, paNa te badhAmAM pitAnI AgavI vizeSatA che ja. tethI te paryAye eTale anuyoganA vividha prakAro che. vizeSo che. eTale ke anuyega rUpa dravyaarthanA te vividha paryA, pariNAma, vizeSa che, vyAkhyA karavAnA vividha prakAre che. ahIM AcArya hemacandra sUtrAdinI je vyAkhyA ApI che te tulanIya che- sUtra sUcanakRd bhASyaM sUtroktArthaprapaJcakam / prastAvastu prakaraNaM niruktaM padabhajakam / / 254 / / uktAnuktaduruktArthacintAkAri tu vArtikam / / TIkA nirntrkhyaakhy| paMjikA padabhaMjikA // 256 // -abhidhAnacittAmaNi-daivakAMDa vAcaspatyamAM bhASyanuM lakSaNa uddhata che te A pramANe che-- - "sUtrAze vAte yatra H sUtrAnuarfumiH | svapadAni ca varNyante bhASya bhASyavido viduH" / / sthavira Arya bhadrabAhu svAmIe (Ava. ni. gA. 130, vize. 1423) kASThakama Adi aneka udAharaNo vaDe bhASA, vibhASA ane vAtikanI samaja ApI che ane tene vistarArtha AcArya zrI jinabha vizeSAvazyakabhASyamAM Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 karyo che te recaka che (gA. 1414thI). temAMthI ekAda be udAharaNo viSe ahIM paricaya ApavAmAM Ave che. eka citra evuM hoya je mAtra AkRti batAve; bIju evuM ke jemAM vividharaMge paNa hoya; jyAre tIju evuM hoya, je citragata viSayanA bhAvone AbehUba upasthita karatuM hoya tema bhASA, vibhASA ane vAtika viSe che. bhaMDAramAM bharelAM ratno viSe kaI bhaMDArI mAtra eTaluM ja jANe ke temAM rahe che. bIjo koI ema jANe ke te kaI kaI jAtinAM che ane temanuM mApa zuM zuM che, paNa tIje to evo hoya che te ratnonA guNa doSa Adi badhI ja bAbatothI mAhitagAra heya. bhASAdi traNa viSe paNa Ama ja che. eka kamaLa jarAka vikasita hoya, bIju avikasita hoya ane tIju pUrNapaNe vikasita haya-AvuM ja krame karI bhASA Adi viSe che. anuga ane ananuyoga nAmAdi sAta prakArano anuga varNavatAM tenuM ananuyogathI pAtheya-- eTale ke anuyoga kevo hoya ane kevo na hoya tenuM nirUpaNa daSTAMta dvArA Arya bhadrabAhu svAmIe karyuM che te samajavA jevuM che--Ava. ni. gA0 128, 129; vizeSAgAtra 1409, 1410; bU0 gA0 171, 172, e daSTAMtinuM tAtparya AcArya zrI jinabhake potAnA vizeSAvazyaka bhASyamAM batAvyuM che-- vizeSA 0 1411thI. temAM prathama dRSTAMta che gAya ane vAchaDAnuM. dUdha dehatI vakhate je anya gAyanuM vAchaDu anya gAya sAthe joDavAmAM Ave te gAya dUdha te detI nathI, UlaTuM prathama doheluM dUdha paNa lAta mArI DhaLI nAkhe che ane dehanArane paNa zarIra pIDA UbhI kare che. te ja pramANe je vyAkhyA karatI vakhate eka dravyanA viSe kahevAmAM Ave to tethI chavAdi dravyanuM svarUpa yathArtha samajAtuM nathI dharmo anya dravya ane pariNAme cAritrarUpa dUdhanI prApti thatI nathI; uparAMta buddhibheda thatAM te pUrve je caritranI prApti thaI hoya te paNa gumAvavI paDe che ane pariNAme zarIramAM rogAdinI pIDA paNa UbhI thAya che. ane chevaTe te mokSa mAgathI paNa bhraSTa thAya che. A dravyanA anarganI bAbatamAM dRSTAMta che; jyAre tethI viparIta hoya eTale ke je gAyanuM je vAchaDuM hoya tene te ja gAya sAthe joDavAmAM Ave te dudha maLe che, tema chavadravyanA dharmo chavadravyamAM ane ajIva dravyanA dharmo ajIva dravyamAM varNavavAmAM Ave to te yathArtha vyAkhyA thaI gaNAya. A dravyanA anuga viSe dRSTAMta che. -vizeSA 0 1411-1415. Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 A ja rIte kSetranA anuyoga ane ananuyoga viSe kubjAnu, kAla viSe eka sAdhunA svAdhyAyanuM dRSTAMta ApavAmAM AvyuM che, vacana viSe e dRSTAMtA che--adhillApanu ane grAmeyakanu; ane bhAva viSe zrAvakabhAryAdi sAta dRSTAMte ApavAmAM AvyAM che tenu. vivaraNu mR lA gA. 171 ane 172nI vyA khyAmAM che. tathA vizeSAnI AcArya zrI hemacaMdrakRta vyAkhyAmAM che.- vizeSA hemA 1418, cha aMgamAM anuyAganI carcA agAne je paricaya samavAyAMga ane nadImAM maLe che, temAM satra AcArAMga AdinA paricayane a Mte te te AcArAMga AdinA 'sabhyeya anuyAgadvArA che' teve ullekha maLe che--samavAyAMga-sU0 136-147. te sUcave che ke prAcIna kALathI ja te te mULa sUtranI vyAkhyAo karavAmAM AvI hatI. vaLI, dRSTivAdanA mULa pAMca vibhAgeAmAM (matAMtare cAra vibhAga-sthA0 262) cothA vibhAga anuyogane che. ane te anuyoganA mUlaprathamAnuyAga ane ga MDikAnuyoga--evA e bheda karavAmAM AvyA che-- sama0 147, nadIsU. 110; jyAre diga Mbara paraparA pramANe paDhamANiyAga----e nAme dRSTivAdanA tIjo bheda che ane tene je viSaya batAvavAmAM AvyA che te lagabhaga e ja che je samavAya ane nadImAM anuyAganA che (dhavalA bhAga 2, prastAvanA pR. 5) dRSTivAdanA pAMcAmAM paNa ' anuyAgagata ' evA paryAya ApavAmAM AvyA che (sthA 742). - sthAna gasUtra (727) mAM dravyAnuyeganA daza prakAra batAvavAmAM AvyA che. temAM te prakAramAM dravyanI aneka prakAre samaja ApavAnA prayatna dekhAya che. A bAbatamAM prastuta anuyAgamAM kazuM ja kahevAmAM AvyuM nathI. tenuM kAraNa e jAya che ke aganirdiSTa dravyAnuyega te caraNakarUNAnuyAga Adi cAra anu yogamAMnA dravyAnuyAgasaMbaMdhI che; jyAre prastuta anuyAgamAM samagrabhAve anuyAga vyAkhyAprakAranI carcA che. temAM ekA kAnuyAga (sthA0029) jevI bAbatanuM anusaraNu anuyAgadrAramAM jyAM te te zabdanA paryAyA ApyA che temAM jovA maLe che. te uparayA ema kahI zakAya ke paryAyanirdeza e paNa anuyAganu eka aga (anu. sU. 29, 11, ra) manAyuM che ane te patinuM anusaraNa prAcIna kALamAM paNa thatu haro, je ApaNane dravyAnuyAganA bhedomAM tIjA bheda rUpe sthAnAMgamAM nirdiSTa maLe che. Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3pa0 anuyogadvAranI upakrama Adi mULa cAra dvAranI sAmagrI aMgakRtamAM che ke nahi te tapAsatAM jaNAya che ke sthAnAMgamAM upakrama zabda Ave che ane tyAM tene artha upAyapUrvaka AraMbha e thAya che. upakramanA traNa bheda-dhArmika, adhArmika ane mizra, athavA AtmApakrama, parAkrama ane ubhayapakrama che (sthA. 188). upakrame zabda anuyogamAM paNa A arthane anusare che. anuyogadhAravaNita nAmAdinikSeponI carcA aMge bheda eTalo che ke tyAM dravyane sthAne Adeza' zabda prayoga che. ane "bhAva" zabdane prayoga na karatAM te dvArA prastuta mAM virakSita sarvazanuM "niravazeSa evuM tAtparya batAvyuM che. sthAnAMgamAMthI eTalI mAhitI maLe che ke temAM "sarva' zabdanA nAmAdi cAra bhedo cAra nikSepone anusarIne che (299). nAnI bAbatamAM samavAyAMgamAM jyAM dRSTivAdanA viSayanI carcA che tyAM daSTivAdanA eka bheda sUtranA nirUpaNaprasaMge (sama. 20, 88, 147) keTalAka no ullekha che ane sthAnAMga (sU0 552) mAM sAte nonAM nAma ApavAmAM AvyAM che. bhagavatIsUtramAM dravyArthatA, bhAvArthatA (7.2.273; 14.4.512; 18.10), azrucchittinaya, bucchittinaya (7.3.279), dravyArthatA, jJAna-darzanArthatA, pradezArthatA, upagArthatA (1.8.10), dravyArthatA ane paryAya-(14.4.512), sadbhAvaparyAya-abhAvaparyAya ane Adeza (12.10.469), dravya-kSetra-kAla-bhAva A cAra (2.1.90; 5.8.rarara0, 11.10.420; 14.4.513; 20.4), uparAMta guNa (2.10), bhava (1959), saMsthAna (14.7) A badhI bAbatane laIne vastuvicAra karavAmAM Avyo che te batAve che ke na vicAraNuM aMgaracanA kALe paNa thatI hatI. ane e bAbatamAM jaina zratamAM ThIka ThIka pragati jovAmAM Ave che. A uparAMta vyavahAra-nizcayanaya dvArA paNa bhagavatIsUtramAM vicAraNA thaI che (186) e batAve che ke nAnI carcA bhagavAna mahAvIranA kALathI thatI hatI." ATalI adhUrI mAhitIne AdhAre paNa ema ni:zaMka kahI zakAya che ke bhagavAna mahAvIranA samayathI ja sUtranI vyAkhyA karavAnI paddhatino-eka vizeSa prakAranI paddhatina-kramika vikAsa thaI rahyo hato, jenuM paripakava rUpa ApaNane anugAramAM jovA maLe che. 5. A bAbatanA vistAra mATe juo- AgamayugakA jainadarzana' (lasukha mAlavaNiyA)-pR0 114 thI. Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 351 anuyAgadvAra sUtre svIkArelI vyAkhyA paddhati : jenA AgamonI vyAkhyAnA prAcIna prakArane jANavAnuM ekamAtra sAdhana anugArasUtra che. tethI je tenI vyAkhyA paddhatinuM saMkSepamAM nirUpaNa karavAmAM Ave to ApaNane sahajamAM e dhyAnamAM Ave che ke te pachInA samagra jenAgamaTIkA sAhityamAM anuyegamAM apanAvelI paddhatino kevo Adara thayuM che ? jena AgamanI prAcIna grUNaTIkAone prAraMbhano bhAga jotAM samajI zakAya che ke te samagra nirUpaNamAM e ja paddhati apanAvavAmAM AvI che, je anuyAgadvAramAM che. A vastu kevaLa zvetAMbarasaMmata jaina AgamonI TIkAone lAgu paDe che ema nathI, paraMtu digaMbaree paNa e paddhatine apanAvI che eno purAvo digaMbara saMmata pakhaMDAgama Adi prAcIna zAstronI TIkAo paNa ApI jAya che. AthI eka vAta te nizcita thAya che ke A paddhatinuM pracalana ghaNuM prAcIna kALathI haze ane tethI ja te paddhati eka sarakhI rIte bane saMpradAyanA Agama ane Agamasama graMthanI TIkAomAM apanAvavAmAM AvI che. have saMkSepamAM ApaNe joIe ke anuyogakAragata vyAkhyA paddhati kevI che- (1) prathama pAMcajJAnano nirdeza sauthI pahelAM maMgaLarUpe pAMca jJAnane nirdeza Ave che ane temAMnA zrutajJAna sAthe vyApeya zAstrano saMbaMdha batAvavAmAM Avyo che (sU0 1-5). (2) vyApeya zAstranA nAmanI vyAkhyA prastutamAM Avazyaka, dhRta, aMdha ane adhyayana e padaccheda karI graMthanA nAmane samajAvavAnI pratijJA karI che ane krame karI che te padone samajAvyAM che (sU0 6-90), paNa adhyayana padane A prasaMge sagAvyuM nathI, kAraNa ke anuyAgamAM cAra dhArAmAMne dvitIya nikSepa dvAranA bhedomAM edha nAmanA bhedanA vivaraNaprasaMge adhyayana'nuM vivaraNa (sU0 535) karavAnuM hoI ahIM tene punaruktinA bhaye jatuM karyuM che. A prakArane khulAse TIkAkAre karyo che te ucita ja che (anu. TI. pR0 44 ). A ja vastu AcArya zrI jinabhadra paNa kahI che.-vizeSA-0 0 2 0 898. Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3para (3) graMthagata viSayanuM nirUpaNa piMDAI (samudAyArtha) rUpe, jene arvAdhikAra evuM paNa nAma ApavAmAM AvyuM che. AmAM AvazyakasUtranAM chaye adhyayanomAM pratipAdya viSayo je krame che tene nirdeza che (sU) 73). () Avazyaka sUtranAM sAmAyika Adi cha adhyayananAM nAma (sU) 74). (5) anugadvAre cha adhyayanamAMthI prathama sAmAyika nAmanA adhyayananA cAra anuyogakArone -vyAkhyAmAM kArano-nirdeza karyo che te che-(sU0 75) 1. upakrama; 2. nikSepa, 3. anugama ane 4. naya A rIte prathama piMDAthe varNavIne graMthanA avayavArthanA nirUpaNamAM A cAra dvAre mukhya che, jene AdhAre graMthanI vyAkhyA karavAnI che. tethI e cAreya dvAranuM nirUpaNa vistArathI karavAmAM AvyuM che. 1. upakrama : prathama AmAM upakramanI ja vyAkhyA (sU0 75-91) nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla ane bhAva e dhArAva karavAmAM AvI che. prastutamAM to prazasta bhAvapakrama vivakSita che, je guru Adine vinayavaDe pitAne anukULa banAvavArUpa che (sU0 91). ane pachI graMthaviSe upakramanI bAbatamAM zAM. zA viSayonuM nirUpaNa jarUrI che, eTale ke upakramamAM kaI kaI bAbato jJAtavya che, ke jenuM nirUpaNa thAya te graMthano upakrama thaya gaNAya, ane pachI vyAkhyAnA bIjA dvArA nikSepanI carcA sarala thaI paDe e darzAvyuM che. sArAMza ke upakramanuM prayojana che ke graMthaviSenI prAraMbhika jJAtavya bAbatonI carcA upakramamAM karI levI, jethI graMthagata kramika viSayono nikSepa karavAnuM sarala thaI paDe. anuye.gamAM tenI paddhati pramANe ghaNuM ja vistRta vivaraNa che (sa. 92-533), paraMtu te. AnapUrvaAdi upakramanA bhedonA vivaraNamAM prastuta Avazyaka sUtrano upakrama kevI rIte che athavA te prastuta AvazyakanAM adhyayanonI bAbatamAM AnupUrva vagerene vicAra kevI rIte karavo te batAvavAmAM AvyuM nathI, paNa sAmAnya sarvasaMgrahI carcA hAtha dharavAmAM AvI che phakta upakramanA arvAdhikArasUtra (56) mAM AvazyakanA arthAdhikAronuM nirUpaNa karyuM che. AthI vastutaH Avazyaka upakrama karavo hoya to kevI rIte karavo e jANavuM jarUrI chatAM te bAbatanuM Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 353 vivaraNa karavAmAM AvyuM nathI, tethI prastuta zuM che te dhyAnamAM AvatuM nathI, paNa sAmAnya siddhAMtanuM jJAna mAtra thAya che. AthI A bAbatane spaSTa karavA AcAya jinabhadre vizeSAvazyaka bhASyamAM utkramamAM zuM zuM jarUrI che tene sAra eTale ke anuyeAgadvAranI prastuta carcA(s0 92-533, sAra upakramanA saMkSepamAM adhikArA'~evA nirdeza sAthe ApI dIdhA che (gA. 912-916), tenI prastutamAM cejanA A pramANe che-- gurune abhiprAya peAtAne anukULa thAya evuM AcAraNa karavuM, jethI teo prasannatAthI vAcanA mATe unnata thAya, A bhArApakrama che. (vizeSA. svA. 924-933). upakramaneA prathamabheda AnupUrvI che. eTale sAmAyika adhyayananI AnupUrvI nA vicAra karavA eTale ke cha ye adhyayaneAmAM tenuM sthAna (gA 934-938) zuM che, AgaLa ane pAchaLathI tathA anya aneka rIte gaNIe te tenuM sthAna kayuM kyu Ave te vicAra--A AnupUrvI ne sAmAnya vicAra --~~anuyAgadvAramAM aneka sUtreAmAM che (s0 93-207). upakramamAM khIjuM dvAra che nAma (s0 208-312). tenI carcAne sAra. AcArya zrI jinabhadra jaNAve che te pramANe, nAmanA je zaprakAre che (s0 233) temAMthI vividha nAma ahIM vivakSita che ane temAM prastuta adhyayana zrutamAM samAviSTa hoI te kSAyeApazamika bhAvamAM aMtaga ta samajavuM (gA0 940). upakramanuM tIjuM dvAra che pramANa (s0 313-522). tenI prastutamAM yeAjanA e che ke vyAdi cAra bhede pramANu vicAra che. temAM prastuta sAmAyika bhAvapramANamAM (sU. 4ra7) samAveza pAme che. ane bhAvapramANamAM paNa je guNapramANa (s0 428) che temAM sAmAyika jIvane jJAnaguNa che. ane te pratyakSAdi cAra (sU0 436) prakAramAMthI AgamapramANa rUpa (s0 467) che ane AgamamAM paNa leAkeAttara AgamamAM samAviSTa che. AgamanA anya prakAre bhedA suttAgame ityAdi paNa thAya che (s0 470), teneA vicAra karIe teA prastutamAM sAmAyika sUtra, a ane tadrubhaya e traNe prakAranA AgamarUpa che (gA. 982). ane gadhara gautamanA te trAgama AtmAgama che kAraNa ke temaNe sUtraracanA karI che. zrIja khUArdi temanA sAkSAt ziSyane anaMtarAgama che ane te pachInA anyane mATe te paraMparAprApta che (gA 943). akSaMgamane vicAra karIe te sAmAyika tItha karane AtmAgama che, gautamAdi gaNadharane anaMtarAgama ane zeSa ziSyapraziSyAne paraMparA prApta hoI paraMparAgama che (gA0 944). ra Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 pramANane bIje bheda nayapramANa paNa che (sU) 627, 473-476): prastutamAM AcArya zrI jinabhadde spaSTIkaraNa karyuM che ke sAMpratakAlamAM nomAM avatAraNA thatI nathI tethI eno vicAra karatA nathI. vaLI, sujJa puruSa hoya te nayAvatAra paNa karI zakAya che evI sUcanA temaNe ApI che (gA. 9i45). pramANana eka saMkhyA pramANa nAme paNa bheda che (sU0 427, 47- para0). te viSe prastutamAM AcArya zrI jinabhadranuM spaSTIkaraNa che ke nAma Adi ATha prakAranI saMkhyAmAMthI parimANa saMkhyA (sU0 493) mAMnI kAlika sUtra saMkhyA ahIM prastuta che ane sAmAyikane parita eTale ke parimita parimANavALuM samajavAnuM che (gA. 946). upakramane ce adhikAra vakatavya viSe che (sU0 92, 521-525). AnuM tAtparya evuM che ke prastutamAM sAmAyikamAM mAtra svasamayasvasiddhAMtanI carcA che, paratIrthikanA ke sva-para ubhayanA siddhAntanI carcA nathI (gA) 947); ane parasiddhAntanI carcA kyAMIka jevAmAM Ave te paNa tene svasiddhAntanI ja samajavI joIe, kAraNa ke samyagUdaSTi puruSa je kAMI grahaNa kare che te tene mATe svasamaya ja banI jAya che. kAraNa ke samyakatva te aneka mithyAdarzananA samUharUpa che, tethI samyagudaSTine te parasiddhAMta paNa svasamayane upakAraka hoI svasiddhAMta ja banI jAya che (gA948-949). - upakramane pAMcame adhikAra che-arvAdhikAra (sU0 92). ApaNe prathama joyuM che ke anuyogamAM upakramacarcAmAM mAtra arthAdhikAraprasaMge ja AvazyakasUtranA cha ye adhyayanonA arvAdhikAra jaNAvI dIdhA che (sU0 526). AcArya zrI jinabhadra jaNAve che ke prathama adhyayanane je arthAdhikAra che te samudAyArthIne eTale samagragraMthanA pratipAdya viSayane ekadeza che. ane te svasamaya svasiddhAMtane paNa ekadeza che (gA950). upakramane chaThTho adhikAra che-samavatAra (sU0 92). tenA nAmAdi aneka bheda che (sU) para7-533). samavatAranuM tAtparya e che ke AnupUrva Adi je dhAre che temAM te te adhyayane viSene samAvatAra karavo-eTale ke sAmAyika Adi adhyayanonI AnupUrvI Adi pAMca bAbato vicArIne yojanA karavI. ApaNe pUrvamAM te pejanAM saMkSepamAM batAvI ja che eTale samavatAra viSe have bIje kaI vicAra karavAno rahetA nathI. A bAbata AcArya zrI jinabhadra paNa kahI che (gA. 951). Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 355 A pramANe ApaNe upakrama viSe saMkSepamAM vicAra karyAM, tene sAra e che ke upakramamAM prathama AvazyakatA gurute vinayaAdi vaDe anukULa banAvI levA, jethI paThana-pAThananI zubha zarUAta thaI zake. tyAra pachI graMthanA avayavArtha nA adhyayaneAnA ane vicAra thAya temAM prastuta adhyayananA krama nizcita karavA mATe AnupUrvI vicAra che. krama nizcita thayA pachI tenAM nAma= teneA bhAva=tenA tApanu jJAna jarUrI che. e jANyA pachI e bAbatane vicAra karAya ke te dravya, guNa ke ka--kriyA che. tene nizcaya thAya eTale tene dravya-kSetra-kAla-bhAva e cAra prakAranA pramANane AdhAre niNaeNya karavA jarUrI che. temAM tenuM pramANa eTale ke parimANane nizcaya mukhya che, te pachI tenu vaktavya svasaMmata che ke te parasiddhAMtanuM nirUpaNa kare che tenu spaSTIkaraNa thAya che, e thayA pachI prastuta adhikAro--pratipAdya viSayA----kayA kayA che tenuM nirUpaN karavAmAM sugamatA rahe che. AnupUrvI AdinA aneka bhedamAM prastuta viSayanu kayAM kevuM sthAna che tenI yeAjanA te samavatAra kahevAya che. AnuMpUrvI AdinA vivaraNaprasaMge prastutanIyeAjanA karI batAvI hAya te| pachI samavatAradvAranI carcA judI karavAnI rahetI nathI. anuyAgaDhArasUtramAM adhikAMza upakramanI carcAe rekI rAkhyA che (s0 76 pR. 72 thI sU. 533 pR0 195), ane chellAM daza pRSThamAM ja (s0 534606) zeSa traNa nikSepAdi anuyAgadvArAnI saMkSepamAM carcA che. A uparathI eka vastu siddha thAya che ke A graMthanI racanA e prakAranI che ke temAM upakramanI carcAmAM ja jJAtavya vastune samAveza karI devAmAM Avye che, jene AdhAre pachInI carcA atyaMta sarala thaI paDe che. ApaNe madhyakAlIna aneka dAnika TIkAmathA joIe teA jaNAI Avaze ke prAraMbhamAM ja TIkAkAra evI dhaNI Abate cacI le che, je viSe tene pachI kazuM ja kahevApaNuM rahetuM nathI. AthI TIkAonA prAraMbhika bhAga ja mahattvatA banI jAya che. te jo barAbara samajI levAmAM Ave teA pachInA bhAga atyaMta saraLa thaI paDe che. kAraNa ke te te dananA maulika siddhAMtAnuM vivaraNa te prAra Mbhika bhAgamAM ja karI devAmAM AvyuM hAya che. pachI tA mAtra mULa graMthane zabdArtha karavApaNuM ja zeSa rahe che. 2. nikSepaDhAra (s0 534-600)anuyAga--vyAkhyAnuM khIju dvAra che nikSepa. upakrama thayA pachI nikSepanI vicAraNA sarala thaI paDe che, tethI upakrama pachI nikSepArane sthAna ApavAmAM Avyu che. nikSepAramAM je traNa Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 bAbatane mukhya gaNIne tenA nikSepa karavAmAM Ave che te che......ola, nAma, sUtrAlApaka. zAstranA prakaraNanuM vizeSa nAma game te hoya, paNa tenuM sAmAnya nAma teA havAnu ja, ane tevA sAmAnya nAmeAne vicAra Adha-sAmAnyamAM karavAmAM Ave che. prastutamAM ane sarve zAomAM sAmAnya nAma cAra sa`bhave che; te che--ajajhayaNa (adhyayana), ajhjhINu (akSINu), Aya (lAbha) ane jhavaNA-(kSapaNA=kSaya) (s0 535). ukta cArenA nAmAdi nikSepadvArA vicAra karIne anuyeAgadvAramAM tenu spaSTIkaraNa karavAmAM AvyuM che. temAM patra-pustakamAM likhita te dravya adhyayana che (s0 543), tathA adhyAtmanuM Anayana, ucita karmonA apacaya ane navAM karmAnA anupacaya kare te bhAva adhyayana che tema jaNAvyuM che (s0 546). adhyayanajJAnanuM phaLa cAritra che, tethI je adhyayana meAkSamAga tarapha laI jAya te ja kharuM adhyayana che e vastu AthI spaSTa thAya che. akSINanI vyAkhyA karatAM (s0 547-557) dravya akSIN sarvAkAzazreNI batAvI che (s0 554). AkAzazreNImAMthI pradezane ekeka karI apahAra karIe paNa te kadI kSINu thatI nathI tethI te dravya akSINu che; ane bhAva akSINa AcAya che ema jaNAvyuM che, kAraNa ke AcArya dIpa samAna che. dIvAthI sA dIvA saLagAvA paNa te kSINa thatA nathI; svayaM prakAze che ane khIjAne paNa prakAzita kare che, tema AcAya paNa anyane zAstro bhaNAve che. tethI temanu jJAna kSINa thatuM nathI. svayaM prakAze che ane bIjAne paNa prakAzita kare che (s0 557), prastutamAM AcAya ane temanA zAstrajJAnane abhinna mAnIne AcAya ne akSINa kahyA che--teo jJAnamUrti che, sAkSAt zAstra che mATe jema pustaka e dravya-bAhyazAstra che tema AcAya e bhAva-AMtarika--yathA zAstra che. vyavahAramAM paNa ApaNe joIe chIe ke, je vyakti je zAstramAM niSNAta hoya tene te zAstranI sAkSAta mUrti tarIke oLakhavAmAM Ave che. tethI prastutamAM paNa jJAna chevaTe tA AtmAmAM ja che te te AtmAne ja te zAstrarUpe jANavA---- e ja yathArUpe zAstra che, bAhya pustaka Adi te! tenAM sAdhanA che e vAta spaSTa thAya che. Aya (s0 558-59) eTale lAla-prApti. dravya-Adya lAbhamAM laukika vastuemAM sacittamAM pazu Adi, acittamAM suvaNa Adi ane mizramAM ala kRta dAsa-dAsI ane hAthI-gheADA vagerene lAbha thAya te che, paNa alaukika dravyamAM Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 357 sacitta ziSya-ziSyAonA, acittamAM zramaNane khapatAM vajrapAtrAdine ane mizramAM bhAMDa|pakaraNasahita ziSyAdinA lAbha gaNAvyA che. bhAva-AMtarika AyamAM, aprazasta Aya che krodha-mAna Adi kAyAne, ane prazasta Aya che jJAna Adi. prastutamAM zAstranA adhyayana vaDe jJAnAdinA lAbha thatA heAvAthI te bhAva Aya che. kSapaNA (580-192) eTale nirjarA, kSaya. temAM krodhAddhine kSaya thAya te prazasta kSapaNA che, paNa jo jJAnAdinA kSaya thAya te te aprazasta kSapaNA karI kahevAya. adhyayananu phaLa krodhAdine kSaya karavA te che, tethI te prazata 'bhAvakSapaNA kahevAya. A prakAre zAstranAM sAmAnya nAmeA adhyayana AdinI carcA anikSepamAM karavAmAM AvI che te pachI bIjI nAma-vizeSanAmanA--nikSepanI carcA che (s0 59-599). temAM AvazyakanA prathama adhyayananu nAma sAmAyika che. tene ja nirdeza vizeSanAmamAM karavAmAM AvyeA che, ane pachI sAmAyika viSe nAmasthApanA Adi nikSepeAnI carcA che ane bhAva sAmAyikanuM svarUpa samabhAva che tenuM su Mdara nirUpaNa karavAmAM AvyuM che (s0 599). nikSepamAM tIjo muddo che sUtrAlASAnA nikSepA karavA viSe (s0 600). paN A prasaMge sUtrAnAM pAneA nikSepa karavAnu ucita manAyuM nathI, kAraNa ke anuyAganA tIjA dvAra anugamamAM (sUtrasparzika-niyukti prasaMge sUtra gata padAnI niyukti karatAM pahelAM te te padenA nikSepa jarUrI bane che. mATe te viSe te ja prasaMge) kahevAmAM Avaze, jethI punarukti paNa karavI nahiM paDe : AvA khulAsA svayaM sUtrakAre karyAM che, ane te ja bAbatanuM samana AcAya zrI jinabhadre paNa karyu che (gA. 957-965). 3. anugama : anuyAganuM tIjuM dvAra che anugama (s0 601-605), tenA be bhedo-sUtrAnugama ane niyuktyanugama evA karavAmAM AvyA che. temAMthI niyukti-anugamanA traNa prakAra che--nikSepa, upeAta ane sUtrazika (s0 602). temAMnA nikSepa prakAra tA pahelAM carcAI gayela che ema jaNAvyu che (s0 602) AnuM tAtpa e che ke nikSepa prakAranI vyAkhyA teA A pUrve thaI gaI che--Avazyaka Adi padeAnA anugama nAmAdi nikSepeAdvArA A pUrvenA bhAgamAM vyApta che. (s0 9, 30, para ityAdi) tethI tenuM nirUpaNa Avazyaka nathI. Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 nikSepa pachI upeAghAta che. A upAddhAtamAM badhI maLI graMthaviSenI (prastutamAM sAmAyika viSenI) 26 bAbatAnI carcA karavAnI hoya che. te badhI bAbatAne gaNAvI devAmAM AvI che (s0 604); jevI ke 1-uddeza-sAmAnyabhidhAna, 2-nirdeza-vizeSAbhidhAna, 3-nigama-prastuta adhyayananI mULe kAMthI kevI rIte kAnAthI utpatti thaI te, 4-kSetra-kayA pradezamAM sAmAyikanA upadeza thaye, pa-kAla-kayA kAlamAM, 6-puruSa-kayA puruSe sAmAyikanA upadeza ApyA, kAraNa-zA mATe gautame te upadeza grahaNa karyAM, 8-pratyaya-kayA vizvAse A upadeza che, ha--lakSaNa-pratipAdya vastunuM lakSaNa,10-naya vicAraNA, 11-samavatAraNAnayeAmAM pratipAdya viSayanI avatAraNA, 12-anumata, kayA nayane kayuM sAmAyika, 13- kim-sAmAyikanuM lakSaNa--svarUpa, 14-tenA prakAra, 15-sAmAyikanA svAmI,16-kayAM sAmayika ?, 17-kayA viSayamAM sAmAyika, 18-te prApta kema thAya ?, 19-keTalA kALa sthira rahe ?, 20-tene dhAraNa karanArA ' keTalA ?, 21-vyavadhAna keTaluM ?, 22-avyavadhAna keTalu' ?, eTale ke niraMtara te prApta karanArA keTalA kAlamAM hoya ?, 23-keTalA bhavamAM tenI prApti, 24-Aka--punaH puna: tenI prApti thAya te kevI rIte ?, 25-kSetraspardhAnA, 26-nirukti-paryAyeA. A uparathI joi zakAya che ke Adhunika kALamAM lekhaka prastAvanAmAM je muddAonI carcA karai che tethI kAMI vadhAre khAtAnI carcA prastuta upedyAtamAM karavAnI hoya che. prastutamAM mAtra A muddAe ja gaNAvyA che, paNa tenI meAjanA sAmAyikamAM karavAmAM AvI nathI, tethI e sUcita thAya che ke anuyeAgadvAranI racanA anuyAganAM dvArAnA vivaraNa mATe che, nahi ke kAI graMthanI TIkArUpe, AthI e paNa siddha thAya che ke temAM prAraMbhamAM AvazyakasUtranI vyAkhyA karIza evA je ullekha che, te paNa udAharaNarUpe che. upeAddhAta pachI sUtrasyazikanuM vivaraNa (sU. 605) che. temAM sUtrane zuddha ane spaSTa rIte uccAra karavAnI sUcanA ApavAmAM AvI che, tema karavAthI sUtramAM ze| viSaya che, te svasiddhAnta che ke pasinhAta, baMdha viSe che ke meAkSa viSe, sAmAyika saMbaMdhI che ke tethI juduM ityAdi bAbateAnI spaSTatA keTalAka zrotAne thAya che ane keTalAkane nathI thatI. AthI temanA hitArthe sUtrapadAnI vyAkhyA jarUrI che. te kayA krame karavI tenu nirUpaNa prastutamAM che. mULamAM e spaSTa nathI ke AmAM sUtrAnugama zuM che? tene viSe ema te kahyuM che ke te anugamanA eka bhedarUpa che (sU. 601). paNa tenuM vivaraNa mULamAM Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 359 nathI. Anu kAraNa e che ke sUtraspa`ikaniyuM katyanugamA ja thAya. jo sUtra hAya; tethI teA sUtrapazikanA prAraMbhamAM (sU. 605) zuddha satranA uccAranI vAta kahevAmAM AvI che. tethI te tenI aMtargata ja samajI levA joIe. AthI tenu vivaraNa juduM nathI karyuM". AcArya zrI jinabhadre spaSTIkaraNa karyuM" che ke sUtrAnugama (je anugamanA eka mULabhedarUpa che), sUtrAlApaka (je anuyAganA khIjA dvAra nikSepanA eka bheda che--(sU. 534, 600), sUtraspazi`kaniyukti (je anuyAganA tIjA dvAra anugamane eka bheda che--sU. 602, 605) ane anuyoganA ceAthA dvAra gata nayA--A cAre bAbatenA vicAra, krame nahi paNa ekasAthe, pratyeka sUtranA vicAra prasaMge thAya che. prathama traNamAM te 'sUtra' zabda sAmAnya che. satranA vicAra prasa Mge tenI vyAkhyA eTale anugama karavA prApta. hAI tenA nikSepa dvArA nirNaya na thAya tyAM sudhI vyAkhyA sarala ane nahi. ethI sUtrAnugamaprasaMge sUtrAlASaka nikSepa svata: prApta thAya che ane te pachI nikSita sUtranI niyukti-vizeSavivaraNa-sarala thaI paDe che, tethI sUtrazi`kaniyukti paNa temAM avasaraprApta che. ane vivaraNamAM, sabhava pramANe, nayavicAra-nayayeAjanA karavI te paNa tenI vyAkhyAnu aMga che, tethI A prakAre e cAre mamatA ekasAthe prApta che. tethI temanuM te te sthAne vivaraNu na karatAM sUtrapazi kani kRtyanugamaprasaMge ja temanI ceAjanA ucita che (vizeSA. svA gA. 993-998). 4. naya : anuyAganA cethA dvAra naya viSe anuyAgadvAra sUtramAM (sU. 606) mAtra sAta nayA ane tenI vyAkhyA ApIne saMtASa mAnyA che. tenI yeAjanA prastuta sUtramAM jaNAvI nathI, paNa anya aneka prasaMge nayayeAjanA karI batAvI che--sU. 15, 97-130, 14-148, 153-159, 182-200, 427, 473-476, 483, 491, para5. vaidika ane bauddha vyAkhyApaddhati sAthe anuyAganuM sAmya anuyeAgadvAramAM krame samudAyA ane avayavAtha nirUpaNanI paddhati ApaNe joI; tenuM mULa prAcIna vyAkhyApaddhatimAM paNa jovA maLe che. niruktamAM prathama AkhyAta nAma Adi padonAM sAmAnya lakSaNAnI carcA joI zakAya che ane pachI te te geA Adi padone laIne temanuM nirvAMcana karavAmAM AvyuM che. A bAbatane nirdeza niruktanA TIkAkAra durge spaSTarUpe karyAM che-- Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 "samAbhnAyaH samAmnAta:, sa vyAkhyAtavyaH' iti pratijJAtam / sA ca punariya vyAkhyA sAmAnyA vaizeSikI ca / tatra sAmAnyA sarvanAmnAmida sAmAnyalakSaNam , idmaakhyaatAnAma, suvAna, nivatAnAmiti......matherAnI vizeSa vyAyA, prativaDhamAM samAnAyo cAracAtayaH"--nirupaktIkA-dvitIyAdhyAya paMcama khaMDa, pR0 143 (AnaMdAzrama). vaLI, anuyogamAM upaghAtanI carcA prasaMge je uddezAdi vyAkhyAkAra che temAMnAM keTalAMka to evAM che je jenAgamane ja anukULa che, paNa veda nitya hevAthI vedanA nirgama-kAla-kSetrAdi jevAM vyAkhyAkArone avakAza na rahe te svAbhAvika che. tene badale draSTA RSi, maMtranI mukhya devatA AdinI carcA temAM Ave che. eTale tevAM dvArenI carcA vaidika vyAkhyAgraMthamAM na maLe to temAM Azcarya nathI; paNa e sivAyanAM je keTalAMka kAreno vyAkhyA graMthomAM nirdeza maLe che te tulanIya che. nyAyasUtranA vAsyAyanabhASyamAM zAstrapravRtti traNa prakAranI batAvI che-- uddeza, lakSaNa ane parIkSA (nyAyabhA0 1.12). A traNa uparAMta vibhAga paNa eka aMga manAtuM haze, kAraNa ke tenA pArthakayanI bAbatamAM pUrvapakSa karIne nyAyavAti kakAre tene samAveza udezamAM karI dIdho che (nyAyavA 1.1.3, pramANamImAMsA TippaNa (siMdhI sirIjha pR. 4). vaLI, durge vyAkhyAnuM je lakSaNa naivaMdukamAM svIkAryuM che temAM tatva, paryAya, bheda=vyutpatti, saMkhyA, saMdigdhadAharaNa, tenuM nirvacana-ATalAM dvArane sthAna che (durgaTIkA pR0 143) AmAM jene tava kahevAmAM Ave che tene uddezane samakakSa kahI zakAya. vaLI, svayaM durga udeza, nirdeza ane pratinirdezana ullekha yAskanI vyAkhyAzailI mATe kare che-da zAtre vyAyakSetrI rUkyA, uddezo nirdezaH pratinirdeza iti / tatroddaza: sUtrasthAnIyaH / tadyathA Sar3a bhAvavikArA: iti / nirdezo bRttisthAnIyaH / tadyathA jAyate-asti vipariNamate iti / pratinirdezo vArtivAnI: 1 tathA nAcate rUti pUrvamADyAdimAgra rUti (durgaTIkA pR0 32). durgakRta prastuta sUtra, vRtti ane vArtika evA kramanI tulanA AcArya jinabhadra ane AcArya saMghadAse karela-bhASAsUtra, vibhASA=vRtti ane vArtikanI vyAkhyA sAthe karavA jevI che. A bhASA AdinuM vivaraNa AmAM A pahelAM (pra. 36-38) AvI gayuM che. tethI ahIM ene vistAra kara anAvazyaka che. vyAkaraNa mahAbhASyanA prAraMbhamAM vyApeya zAstranuM nAma zuM che te batAvavAmAM AvyuM che. te ja pramANe anuyogamAM paNa vyApeya zAstranuM nAma jaNAvyuM che. vaLI, zAstranA nAmanI vyAkhyA mahAbhASyanA prAraMbhamAM jovA maLe che e Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 361 prakAranI paraMparAnuM anusaraNa anuyAgamAM paNa che (mahAbhASya pR. 6, 18). vaLI, niruktanA prAraMbhamAM paNa niruktanA prayAjananI carcA che eTale vyAkhyA kAre zAstranI racanA zA mATe jarUrI che te prathama batAvavu' jarUrI heya tema jaNAya che. anuyAgadvAramAM AvasyakanI vyAkhyA karIza' ema graMtharacanAnu prayAjana batAvyu` che, paNa svayaM zAstranuM zuM prayeAjana che enI carcA prAraMbhamAM nathI. paNa anuye gaddAre, je upakramAdi cAra gaNAvyAM che, tenAM nikSepadAra prasaMge, adhyayana zabdanA nikSepane avasare, zAstranuM prayAjana varNita thaI jAya che. ethI prAraMbhamAM zAstraprayAjananI carcA nathI karavAmAM AvI tema jaNAya che. (A mATe jue prastutamAM nikSepakAranI carcA). anuyAgadvAramAM je amAM upakrama zabdane prayAga thayA che e ja a upakramanA du te paNa mAnya che (duTIkA pR. 17). vaLI, anuyeAgadvAramAM je anugamadAra che tenuM tAtparya che ke sUtranA anu anusaraNa; eTale ke te te sUtrane zA a che tenA niNaeNya karI batAvavA. anugama zabdanu tAtpa Avu ja hAI zake che te durganI vyAkhyAthI paNa phalita thAya che, niruktamAM jaNAvyuM che ke zAstranA zabdonA kAI khATA a kare teA temAM puruSadoSa che, zAstradoSa nathI (1-14). AnI vyAkhyAprasaMge durge kahyuM che--" puSTatAneA na zAstrIyA cattuLamathitu. dhAturAZthona zayate' (duTIkA pR0 82). anuyeAgamAM jema vyAkhyeya viSayAnA saMgraharUpe prathama nirdeza karavAmAM Ave che ane pachI temAMnA eka eka laIne kramazaH vyAkhyA karavAmAM Ave che, jene jaina paribhASAmAM dvArA kahevAya che, te ja prakAra vyAkaraNamahAbhASyamAM paNa apanAvavAmAM AvyA che. temAM paNa prathama aneka prayeAjanAnI vyAkhyA karavAnA prasaMge te saune nirdeza prArabhamAM pratIka rUpe karI dIdhA che ane pachI kramaza: vyAkhyA karavAmAM AvI che (vyA mahA 30 19, 25). mahAbhASyamAM vyAkhyAna cAre thayuM kahevAya tenuM spaSTIkaraNa karatAM jaNAvyuM che ke mAtra sUtreAnA zabdonA vigraha karavAthI ja vyAkhyAnanI parisamApti nathI, paNa udAharaNa, pratyudAharaNa ane vAkayAdhyAhAra A badhuM temAM maLe tyAre vyAkhyAna thayuM kahevAya che (vyA. mahA. pR0 69). vyAkhyAnanI A paribhASA AcArya zrI sahradAsagaNie ane zrI jinabhadre karelA vAkinI vyAkhyA jevI che. A prakAre vaidikAnA vyAkhyAprakAra sAthe anuyAgakArasUcita vyAkhyA prakAranI tulanAmAM keTalIka bAbate samAna che; paNa jyAre ApaNe baudgha aTTa Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 kathA-vyAkhyAnI paddhatinI tulanA karIe chIe tyAre tethI paNa vadhAre sAmya jaNAyA vinA rahetuM nathI. jema anuyeAgadvAramAM uddezAdira dvArA upedghAtaniyuM kRtyanugamanA che (sU. 604) te ja pramANe arRthAmAM prAraMbhamAM mAtikA A pramANe che-- vRttaM yena yadA yasmA dhAritaM yena cAbhataM / yatthaSpatiti cetameta vatvA vidhiM tateA // --samantapAsAdikA, pR. 6 A mAtikAnu eka eka pada laIne pachI vyAkhyA kare che tene bAhiranidAnakathA evuM nAma Apyu che. AmAM kharI rIte te gra MthanA upodghAtanI ja carcA karavAmAM Ave che, eTale ke zAstranA Adi vAkayanA viSayamAM dU vacana na putta vA vrutta vakrmA putta ityAdi bAbata nu` spaSTIkaraNa kare che ane e ja prakAranA praznonA uttarA anuyAganI upeAdhAtaniyuktimAM paNa ApavAmAM AvyA che. e prakAranA upAddhAta pachI ja jaina ane bauddha TIkAmAM sUtrA varNavavAnI paddhati apanAvavAmAM AvI che (anu. sU0605 thI; samanta. 30 92). vaLI, buddhavacananA vividharIte vibhAgeA karI batAvavAmAM AvyA che (samanta. pR0 16), e ja rIta anuyAganA prAraMbhamAM samagra zrutanA vibhAga ane temAM Avasyakanu sthAna batAvI apanAvavAmAM AvI che; e thayA pachI samantapAsAdikA e vinayapiTakanI arRkathA hAI temAM vinayanI nirukti karavAmAM AvI che (pR0 18) ane teneA piTaka zabda sAthe samAsa paNa karI batAvyA che (pR0 20). eTale ke graMthanAmanI vyAkhyA karavAmAM AvI che. A ja prakAra anuyoganA prArabhamAM AvazyakazrutaskaMdhanA nikSepo karIne apanAvavAmAM Avye che (anu. sU. 7). vaLI, anuyeAgamAM AgamanA bhedomAM sUtra, artha ane tadumaya evA bhedo jovAmAM Ave che (anu. sa0 470). te ja rIte pAli adbhukathAmAM paNa dhamma, artha, desanA ane paTeivedha evA bhedo karavAmAM AvyA che" tattha dhammA ti pAli / atthA ti tassAyeva atthe / desanA ti tassA manasA vavatthApitAya pAliyA dekhanA / parivedhA ti pAliyA pAliatthassaya yathAbhUtAvabodha" (samanta0 pR0 21). anuyeAgadvAramAM je zabdanI vyAkhyA karavAnI hAya tenA nikSepA karIne aneka arthAMmAM te kevI rIte vaparAya che, tenuM nidarzana karI te zabdane prastutamAM yeA atha leve te dekhADI ApavAnI paddhati apanAvavAmAM AvI che. te ja pramANe pAli arRkathAmAM vyAkhyeya zabda, je aneka amAM prayukta thatA hoya, Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 363 te aneka arthonuM nidarzana karIne prastutamAM ke artha abhipreta che te darzAvavAmAM Ave che. udAharaNa tarIke jue-samaya zabdanI carcA, samasta pR0 93. vaLI, anuyoganI jema ja piMDAthe ane avayavArtha karavAnI paddhati paNa TIkAomAM jovA maLe che (samanta, pR. 98, 118 ItyAdi). jema anuyogamAM niyavicAraNane nirdeza che tema pAli akathAomAM paNa aneka nathI vicAraNA karavAmAM AvI che (samanta, pR. 99, 100, 111 ityAdi), kartA ane samaya kartA-prastuta prakAzanamAM ame prAraMbhamAM sirijharasiddhayaraviracADuM - e ullekha karyo che, te mAtra pravAdane AdhAre che. anugadvAra sUtranA kartA ke saMkalanakartA sthavira Arya rakSita hovA joIe evA pravAdanA mULamAM e mAnyatA rahelI che ke Arya vajInA samaya paryata keI paNa sUtro anuyoga karavo hoya to-vyAkhyA karavI hoya to -cAreya anuyoga pramANe-eTale ke te sUtra caraNakaraNanuyoga, dharmakathAnuyoga, gaNitAnuga ane dravyAnuyoga saMbaMdhI che ema mAnIne-tenI vyAkhyA karavAmAM AvatI; arthAt Aryavaja sudhI anuyoganuM pArthakya hatuM nahi paNa te apRthabhAve heI pratisUtramAM cAreya anuyogane anusarI vyAkhyA karavAmAM AvatI. paNa samaya pArakhIne sthavira Arya rakSita anuyoganuM pArthaka karyuM, tyArathI koI paNa eka sUtrane saMbaMdha cAra anuyogamAMthI kaI paNa eka anuyoga sAthe joDavAmAM Ave che (Avazyakaniryukti ane tenI TIkA; vizeSA. he. gA. 2279-225). A hakIkata e batAve che ke AryarakSita anuyoganA niSNAta haze. vaLI naMdIsUtranI sthavirAvalImAM AvatI ra8 mI gAthA pachInI prakSipta gAthAmAM temane namaskAra karatAM kahyuM che vadAmi ajjarakkhiyakhamaNe rakkhiyacArittasavvasse / rayaNakara DagabhUo aNuogo rakkhio jehiM // AthI paNa spaSTa che ke Arya rakSite bahumUlya anuyoganI rakSA karI che. AryarakSitanI AvI yogyatAne AdhAre temanuM nAma anugAranA kartA tarIke pravAdamAM AvyuM che. atre e spaSTa karavuM joIe ke A pravAdamAM tathya keTaluM che te jANavAnuM ApaNI pAse anya keI sAdhana nathI. koI prAcIna ullekha evo nathI maLato ke jemAM temane anuyogadvAranA kartA kahyA hoya. jyAM paNa Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temane vize hakIkata che tyAM e ja kahevAmAM AvyuM che ke temaNe cAreya anuyoganuM pArthaya karyuM. anuyoganuM pAtheya ane anugAranI racanA e taddana bhinna bAbata che -e kahevAnI bhAgye ja jarUra che. je AryarakSita anuyAganI racanA na karI hoya te paNa evI saMbhAvanA to che ja ke temanI paraMparAnA kaI ziSya-praziSya tenI racanA karI hoya. kAraNa ke eTaluM to nakkI ja che ke anuyoga prakriyAnuM vizeSa jJAna Arya rakSitane hatuM eTale temaNe e bAbatanuM jJAna pitAnA ziSyone ApyuM hoya. - Arya rakSitane samaya-teo AryavAnA samakAlIna hatA te dhyAnamAM laIe to vajanuM svargagamana vIrani. 584 mAM thayuM manAya che, eTale temanI pAse lagabhaga daza varSa sudhI pUrvagatanuM adhyayana karanAra AryarakSita pa75 vIraniTa mAM te dIkSita avasthAmAM hatA ja ema mAnI zakAya. ane je anu gadvAranI racanA temaNe karI hoya te ema mAnavAmAM vAMdho na Ave ke temaNe tenI racanA vIrani.7 584 pachI kayAreka karI haze. teone yugapradhAna kALa 584-57 vIrani. saM. che. eTale vIraniTa 584-57 vacce kyAreka anuyeganI racanA thaI haze, ema mAnI zakAya. eTale ke je anuyogadvAra AryarakSitanI racanA hoya te te vi. saM. 114 thI 127 mAM kyAreka racAyuM haze. Arya rakSita prastuta anugAranA kartA hoya ke na hoya paNa anya AMtarika tathA bAhyapramANene AdhAre anuyogadAranA samayanI carcA karavI jarUrI che. bhagavatIsUtramAM "agojadArenI bhalAmaNa karavAmAM AvI che (za0 pa u0 3, 0 192) ane te paNa pratyakSAdi cAra pramANenI bAbatamAM (anu. sU0 436), AthI eka vAta to nakkI thAya che ke AgamanI aMtima vAcanAne samaye anuyogakAranI racanA thaI gaI hatI. valabhImAM Arya devaddhie kevaLa 6. cau dasa solasa vAsA caudasa vIsuttarA ya duNi sayA / aThThAvIsA ya duve paceva sayA ya coyAlA / / paca sayA bulasIyA chacceva sayA navuttarA huti| patra 139 paMcasayA culasIyA taiyA siddhiM gayarasa viirss| mavAiLa viThThI harapuranayare samuq0rI -Avazyakaniyukti, patra 143. 7. AgamayugakA jenadarzana-pR. 17; jena paraMparAne ItihAsa-pR30% 311; tapAgacchapaTTAvalI 0 47. Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 365 pustalekhana karyu hatuM paN atima vAcanA to te pUrve mathurAmAM AthAya skalinA samayamAM thaI hatI. temane samaya vIni sa0 827-840 che. te ja samayamAM valabhImAM Aya nAgArjune paNa vAcanA karI hatI, paNa vidyamAna AgamA mAthurI vAcanAne anusare che ema mAnavAne kAraNa che. eTale anuyeAgadvAranI uttara maryAdA vIra. ni. sa'0 827-840 pUrve mAnI zakAya. eTale ke te visa0 357 thI pUrve kayAreka racAI gayuM hatu. have ApaNe e joIe ke A samaya maryAdAneA sAca thaI zake che ke nahi? anuyAgadvAramAM taraMgavatI Adi je graMthAne ullekha che (sU0 308) te uparathI ema kahI zakAya ke te graMthAnI racanA bAda anuyogadvAranI saMkalanA thaI haze. taraMgavatI, malayavatI, AtmAnuzAsti ane biMdu--e cAra graMthAmAMthI biMduthI zuM abhipreta haze te jANI zakAtuM nathI. dhAtikRta nyAyabiMdu-hetubiMdu to abhipreta hoI ja na zake. cauda pUrva mAM leAkabiMdusAra ke biMdusAra nAmanuM caudamuM pUrva che, paNa te paN abhipreta na hoya. AtmAnuzAsti viSe paNa vizeSa mAhitI maLatI nathI, ane malayavatI viSe paNa kazI ja mAhitI nathI. paNa tara MgavatInI racanA AcAya pAdalipta karI che. temanA samaya vikrama prathama zatAbdi che, anyatra paNa laukika zrutanA paricaya prasa Mge anuyAgAramAM aneka graMthenAM nAma ApavAmAM AvyAM che (s0 49), A sUcImAM paNa ghaNAM nAme evAM che jene viSe vizeSa mAhitI maLatI nathI. eka vAta e paNa dhyAnamAM levA jevI che ke A prakAranI sUcImAM gra'thanI racanA thayA pachI paNa umerA thavAnI pUrI zakayatA che. A sUcIgata--kAya, kaGgasattarI, sakRitata, mAkara jevAM nAmeA suparicita che. temAMthI mAtra mAratuM nAma evuM che, jenA samaya viSe vicAra jarUrI che, anya tA vikrama pUrve hevAnA vadhAre saMbhava che. mADharavRttine anuvAda cInI bhASAmAM thayA che ane DA. elavalakarane mate tenI racanA I. 450 pUrve (vi0 507 pUrve) thaI gaI ja haze. (ABORI, vol. V, p. 155). keTalI vahelI thaI haze te kahevu kaThaNa che, paNa tenA cInI anuvAdanA samaya uparathI ukta samayanI kalpanA karavAmAM AvI che. ema paNa 8. gattarInA kartA vidhnavAsI vasukhanA samakAlIna hatA. paNa te upalabdha nathI tethI tenI asara anuyAgamAM che ke nahi te jANI zakAya tema nathI. Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 saMbhave che ke mATharanuM nAma anuganI sUcImAM pachI paNa umeravAmAM AvyuM hiya. kAraNa, pramANacarcAmAM khAsa karI anumAna viSenA vivaraNamAM, mAThara sAthe keTaluMka sAmya chatAM tenI chA5 anugAra upara hoya tema jaNAtuM nathI. vaLI kapila pachI lekAyatane nirdeza che ane tyAra pachI satiMta ane mATharane ullekha che te paNa sUcita kare che ke mAranuM nAma pachIthI umerAyuM haze. upAyahRdaya ane caraka jevA graMtha sAthe amuka bAbatamAM anuyeganI carcA samAna chatAM badhI bAbatamAM tenuM anukaraNa nathI e paNa spaSTa che. eTale mAnavuM paDe che ke anugagata pramANacarcAne AdhAra mAkara ke upAyadaya nathI, paNa ke prAcIna paraMparA che. vivaraNa mATe juo AgamayugakA jainadarzana pR. (18-156). ' Da. vebare anugadvArano samaya I. trIjIthI pAMcamI sudhImAM mAnya che. tene saMkeca karI kahI zakAya ke te IsvInI dvitIya satImAM saMkalita thaI gayuM haze. kAraNa ke temAM je cAra pramANunI carcA che te nyAya-vaizeSika, mAThara, caraka ane upAyahRdaya vagere bauddha-ityAdimAMthI koInuM anukaraNa hoya tema jaNAtuM nathI. evI sthitimAM ane taraMgavatI jevA graMthane emAM ullekha hoI te vikramanI prathamazatIthI prAcIna to siddha thaI zakyuM nathI eTale tene IsavIsananI - dvitIya satImAM kayAreka mAnIe to, atyAre to bAdhaka jaNAtuM nathI. koI paNa hAlatamAM te, prathama jaNAvI gayA te pramANe, vikrama 357 pachInI te racanA ke saMkalanA nathI ja; tethI I. sa. 300 pachI to tene samaya kalpI zakAya tema nathI. (zrI mahAvIra vidyAlaya dvArA prakAzita Agama granthamALAnA prathama bhAganI prastAvanA traNa nAme mudrita che temAM je mAre lakhela aMza che te ahIM udadhRta che-da. mA.) Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamayuganA vyavahAra ane nizcayanA 1. adhigamanA vividha upAyA jaina darzInamAM vastunA nirUpaNamAM syAdvAda athavA anekAMtavAdanA Azraya levAmAM Ave che, ane e syAdvAda ke anekAMtavAdanA AdhAra vibhinna nayeA che. bhagavAna mahAvIre aneka praznonA uttare bhagavatIsUtramAM ApyA che. tenu vizeSa adhyayana karIe te e vAta spaSTa thAya che ke temanA te uttarA haThAgrahInA nathI. temAM kadAgraha dekhAtA nathI, paNa vastune vividha rIte tapAsavAnA prayatna che; ane vastune vividha rIte tapAsavI hoya te temAM dRSTikoNA badalavAnI jarUra paDe che. A addalAtA daSTikANAne zAstrIya paribhASAmAM nayA kahevAmAM Ave che. jaina AgamAmAM vastune jovAnA je vividha upAyo batAvavAmAM AvyA che, temAM judI judI jAtanAM vagI karaNA najare paDe che. jema ke-- (1) dravya kSetra-kAla-bhAva vagere temAMnA eka vamAM eka prakAra dravyakSetra-kAla-bhAvanA che, Ane ja bIjo prakAra dravyakSetra-kAla-bhAva-guNanA che, trIjo prakAra dravya kSetra-kAla-bhAva-bhAvanA che ane cothA prakAra dravya--kSetra--kAla-bhava-bhAva-saMsthAnanA che. prathama prakAranA dravyAdi cAra e ja mukhya che ane emAMnA bhAvanA ja vizeSo bhava, guNu ke saMsthAna che. kAraNa ke bhAva e paryAya che ane bhAva, guNu ke saMsthAna paNa paryAyavizeSA ja che. AthI A vanI pratiSThA vyAdi catuSTane nAme vizeSarUpe jaina darzananA prathAmAM jovAmAM Ave che. (2) drabyArthi ka, paryAyAthika vagere dRSTinA bIjA vagI karaNamAM dravyArthi ka ane paryAyAthika dRSTi mukhya che; jyAre ene ja khIjI rIte dravyArthi ka ane pradezAkirUpe athavA AdhaAdeza ane vidhAnaAdezarUpe paNa mUkavAmAM AvI che. Agamagata A e dRSTie ja mukhyarUpe nayA tarIke pratiSThita thaI che; ane te e dRSTienA AgaLa jaI pAMca nayA, cha nayA ane sAta nayA tathA vacananA jeTalA prakAra hoya teTalA noA-- ema bheda karavAmAM AvyA che. paNa tenA sAta bhedo e darzanayugamAM vizeSarUpe mAnya thayA che. Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 (3) nAma-sthApanA-dravya-bhAva trIjA vargamAM nAma-sthApanA-dravya-bhAva e cAra nikSepo athavA ethI vadhu nikSeponuM sthAna che. AmAM mukhyarUpe zAbdika vyavahArane AdhAra zedhavAnI pravRtti che. nikSepa aneka chatAM dazanayugamAM ane AganI TIkAomAM paNa ukta cAra nisepone ja mukhya mAnavAmAM AvyA che. (4) jJAnanaya ane kriyAnaya cothA vargamAM jJAnanaya ane kriyAnaya, eTale ke, jIvanamAM jJAnane mahatva ApavAnI dRSTi ane kriyAne mahattva ApavAnI dRSTi : mULa AgamamAM A be nane ullekha nathI paNa niyuktibhAvyomAM te spaSTa che-vizeSA. gA0 3591, 3600, 36 01. (5) vyavahAra ane nizcaya ane pAMcamA vargamAM bhagavatIsUtra ane bIjA Agamika graMthomAM ulikhita vyavahAra ane nizcayanayano samAveza che. (6) naya ane pramANa ane chevaTe naya ane pramANathI vastuno adhigama thAya che-ema manAyu che. Ano artha e che ke chUTA chUTA dRSTikoNathI arthAt tene AdhAre thatuM darzana e AMzika che; tyAre pramANathI karAyeluM darzana pUrNa che. Ama vastutaH jyAre naya ane pramANurUpa upAyanuM avalaMbana levAmAM Ave tyAre ja vastunA aMtima ane pUrNa svarUpanuM bhAna thAya che. 2. vyavahAra ane nizcayanaya athavA saMtisatya ane paramAthasatyavizvane satya ane mithyA mAnanArAM darzane bhAratIya darzano spaSTa rIte be vibhAgamAM vaheMcAI jAya che. ekamAM bAhya dazya ane vAe vizvane satya mAnanArAM ane bIjAmAM mithyA athavA mAyika mAnanArAM che. zAMkaravedAMta, zUnyavAda, vijJAnavAda Adi dazane bAhya vizvane mithyA mAyika, sAMskRtika ke prapaMca mAnI tenI vyAvahArika sattA athavA sAMtika satA svIkAre che; jyAre zUnya, vijJAna ke brahmane pAramArthika sata svIkAre che. AthI viparIta bAhya dekhAtA jagatane satya mAnanAra vargamAM prAcIna bauddho, jene, nyAyavaizeSika, sAMkhya, mImAMsake Adi che. - AmAM vizeSAvazyaka bhASyanI gAthAonA aMke maladhArI hemacaMdrAcArya kRta TIkAnA samajavA. Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daSTibiMdunA A bhedane kAraNe daitavAda ane atavAda ane evA be bhedomAM sAmAnya rIte darzanene vahecI zakAya che. advaitavAdIoe pitAnA darzanamAM sAmAnya jananI daSTie je kaMI dekhAya che tene laukika ke vyAvahArika ke sAMskRtika kahyuM, jyAre jJAnI puruSanI dRSTimAM je Ave che tene pAramArthika, alaukika ke parama satya kahyuM. AmAM dazanabhedanI kalpanAne AdhAre apekSAbhedane vicAramAM sthAna maLyuM. tene AdhAre vyavahAradaSTi, saMti, avidyA, vyavahAranaya athavA vyavahArasatya ane paramAthadRSTi, nizvayadaSTi, nizcayanaya ke paramArtha satya jevA zabda te te darzanamAM vaparAvA lAgyA che. chatAM paNa A badhAMne atha saune ekasarakhe mAnya nathI te kahevAnI bhAgye ja jarUra che. AnuM kAraNa e che ke te te darzananI maulika vicAradhArAmAM je bheda che tene laIne laukika satyamAM paNa bheda paDe che. vedAntadarzanamAM maulika vicArane AdhAra upaniSade che, jyAre bauddha zunyavAda hoya ke vijJAnavAda, temanA maulika vicArane AdhAra buddhano upadeza che. tattvanI prakriyAmAM je upaniSad darzana ane je prakAranuM buddha darzana e bemAM je prakArane bheda che te ja prakArane bheda vedAntanA ane bauddhanA advaitavAdamAM paDavAne. upaniSamAM brahmamAMthI ke AtmAmAMthI sRSTiniSpattinI je prakriyA hoya tene AdhAre laukika satyanuM nirUpaNa vedAntamAM karavAmAM Ave ane tethI viparIta buddhanA upadezamAM je sRSTiprakriyA hoya tene mULa mAnI laukika satyanuM nirUpaNa karavAmAM Ave. Ama bAhya jagatanA bhedane laukika satyanA nAme banne virodhIo oLakhatA hoya, chatAM paNa temanI prakriyAno bheda to rahe ja che ane laukika satyane nAme vedAntanI badhI ja vAta bauddha na svIkAre ane bauddhanI badhI ja vAta vedAnta na svIkAre ema paNa bane che. atavAdIonA ukta zabdaprayogonI pAchaLa je eka samAna tattva che te te e che ke avidyA jyAM sudhI hoya che tyAM sudhI parama tatvano sAkSAtkAra thato nathI ane jyAre avidyAnuM AvaraNa dUra thAya che tyAre parama tatvane sAkSAtkAra thAya che. A bAbata advaitavAda ane dvaitavAdanuM paNa eka che ja. je bheda che te e ke avidyAne kAraNe te te darzanoe gaNuvela tattvane sAkSAtkAra thato nathI. arthAta avidyA dUra thatAM je parama tatvane sAkSAtkAra thAya che te advaitavAda ane daitavAdamAM bhinna bhinna che. prastutamAM jaina saMmata vyavahAra ane nizcayanayane vicAra A saMdarbhamAM karI che. prathama kahevAI ja gayuM che ke jenA darzana atavAdI nathI. AthI temAM jyAre 24 . Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 vyavahAra ane nizcayanayana jevA zabdono prayoga thAya tyAre te zabdone tAtparyAtha kAMIka judo ja hovA joIe; anyathA te paNa advaitavAdanI haroLaNAM jaI ne esI jAya. paNa jaina dananA vikAsamAM evI bhUmikA kacAreya AvI ja nathI; jyAre temAM dvaitavAdanI bhUmikA cheoDIne sa`pUrNa rIte advaitavAdI valaNa apanAvavAmAM Avyu hoya. prastutamAM vyavahAra ane nizcaya viSe Agamayuga eTale ke bhagavAna mahAvIra pachI lagabhaga hajAra bAraso varSa sudhInuM Agamika zvetAmbara sAhitya laI vicAra karavAnA irAdo che. te eTalA mATe ke A e nayeAnA avistAra krame karI kevI rIte thatA gayA che ane temAM te te kALanI dAnika carcAoe ke bhAga bhajavyo che te zodhI kADhavAnuM kAma darzInanA pratihAsanA abhyAsI mATe saraLa paDe. 3. AgamamAM vyavahAra-nizcaya Indriyagamya ane indriyathI agatsya bhagavatIsUtragata vyavahAra ane nizcayanAM je udAharaNa che temAMthI eka vastu phalita thAya che ke vastunu indriyA vaDe karAyeluM na AMzika hoya che ane sthUla hoya che. vaLI te aneka lokone ekasarakhuM thatuM hoI lokasamata paNa hoya che ane evI lAkasaMmati pAmatuM hoI te bAbatamAM lo kazI Apatti paNa karatA nathI ane te bAbatamAM zaMkA vinA pArasparika vyavahAra sAdhe che. AthI AvA danane vyavahArasatya mAnavAmAM lAkavyavahArano Azraya levAmAM AvelA hAvAthI te vyavahAranaya kahevAyA che; jyAre vastunuM evuM paNa rUpa che je indriyAtIta che, indriyA te jANI zakatI nathI, paNa AtmA potAnI nirAvaraNa dazAmAM pUrNa prajJA vaDe te jANe che. vastunA A rUpane tenuM yathA' rUpa mAnavAmAM AvyuM che ane tene grahaNa karanAra te nizcayanaya che. bhagavatI sUtra (18.6. slR0 630)mAM bhagavAne spaSTa karyu che ke gALane gaLyA kahevA te vyavahAranaya che, paNa nizcayanaye te temAM badhA prakAranA rasA che. bhamarAne kALA kahevA te vyavahAranaya che ane temAM badhA varNA che te nizcayanaya che. A AbatamAM rUpa, rasa, gaMdha, sparzI Adi viSenA haLadara vagere aneka udAharaNa ApI spaSTa karyu` che ke narI AMkha vagere indriyA vaDe je varNA, rasA ityAdi ApaNe jANIe chIe ane te te dravyamAM te te varNAdi che ema kahIe chIe, te badhA Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAra che, paNa vastutaH nizcaya daSTie te te te dravyamAM badhA ja varNAdi che. agni jevI vastu ApaNane bhale garama ja dekhAtI hoya ane barapha jevI vastu bhale mAtra ThaMDI ja lAgatI hoya paNa tenA nirmANamAM je pudgala paramANuo che te paramANuomAMnA vadhAre paramANu je uSNasparzarUpe pariNata thayA hoya te te uSNu lAge, paNa teno artha e nathI ke temAM zIta paramANuono aMza che ja nahi. vaLI, je paramANu amuka kALe uSNurUpe pariNata hoya te ja paramANu agni upara pANI paDatA zItarUpe pariNuta thaI jAya che, eTale ke zatarUpe pariNata thavAnI zakti temAM che, athavA te zItaguNa avyakta hato te vyakta thAya che. tene je sarvathA abhAva hota to te kharazRMganI jema utpanna ja thaI zata nahi. mATe mAnavuM paDe che ke agnidravyanA paramANuomAM paNa zataguNane sthAna che. ApaNe skUla rIte athavA te je varNanuM ke rasAdinuM pramANa vadhAre hoya tene prAdhAnya ApIne vyavahAra calAvIe chIe. paNa eno artha e nathI ke te te dravyamAM anya varNAdino sarvathA abhAva che. bhagavAne A prakArane khulAso karyo tenuM rahasya e che ke jaina darzanamAM pratyeka paramANumAM te te varNAdirUpe pariNata thavAnI zakita svIkArAI che. amuka kALe bhale kaI paramANu kALA hoya paNa te anya kALe rakta thaI zake che. Ane ja kAraNe jena darzanamAM anya vaizeSika AdinI jema pArthiva, jalIya Adi paramANuonI jAti judI mAnavAmAM nathI AvI, paraMtu manAyuM che ke atyAre je paramANu pRthvIrUpe pariNata hoya te ja paramANu anyakALe jala ke teja-anirUpa pariNuta thaI zake che. Ane kAraNe yUla daSTi athavA te indriyapratyakSa, je jaina darzana anusAra vastuta: pratyakSa paNa nathI paNa sAMvyavahArika pratyakSa che, tene AdhAre ApaNane amuka vastu kALI ke uSNu dekhAtI hoya chatAM paNa tAtvika rIte, eTale ke sarve je rIte tene joI che te rIte to te mAtra te ja vaNuM ke sparzadivALI nathI, paNa temAM badhAM ja varNAdi che ema nizcayanayanuM mantavya che. vaLI narI AMkhe upara uparathI kALo raMga dekhAya chatAM vastunI aMdaranA avayavomAM rahela ane AMkha sAme nahi Avela avayavomAM bIjA raMge hoya tene to AMkha dekhI zake nahi ane bhamare kALe che ema to ApaNe kahIe chIe paNa bahAra dekhAte bhamare e ja kAMI bhamare nathI paNa kharI rIte samagra aMdarabahAra je prakArano te hoya te bhamare che. A paristhitimAM tene kALA kahevo te mAtra vyavahAranI bhASA che. temA bIjA paNa raMgo hoI tene nizcayathI badhA varNayukta svIkAravo joIe. Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 ahIM eka vAtanuM vizeSa dhyAna rAkhavAnuM che ke nizcayanaya vyavahAranaye jANela kALAnA nirAsa nathI karatA; paNa te ja mAtra che ane khInna nathI eveA bhAva emAM hAya tA tenA niSedha nizcayanaya kare che. nizcayanaya mAtra vyavahAranI sthUlatA ane ekAMgitAne nirAsa kare che. eTale ke vyavahAre jANela, nizcaya dvArA sarvathA mithyA nathI TharatuM, paNa te AMzika satya che, skUla satya che ema nakkI thAya che. sAta tA-targata vyavahAra AgaLa kahevAMI gayuM che ke dravyAcika ane paryAyAthika mULanayeA hatA tenA ja kALakrame pAMca-cha-sAta evA bhedo karavAmAM AvyA che. e nayeAnA bhedamAM paNa eka vyavahAranaya gaNAvavAmAM AvyA che. eTale nizcayanA anusa dhAnamAM Avata vyavahAranaya ane A sAta bhemAMne! vyavahAranaya eka che ke judA te paNa vicAravuM joI e. anuyAaArasUtramAM prastha vagerenAM dRSTAMtathI sAta nayAne samajAvavAmAM AvyA che. tyAM prastha daSTAMtamAM (anuyoga s0 144 he. TIkA) sAte nayAnA avataraNu prasaMge avizuddha naigamanA prAraMbha----prastha mATe sakalpa karI koI vyakti jaM galamAM te mATe lAkaDA kApavA jAya che tyAre 'prastha mATe jAuM chu" ema kahe che yArathI thAya che; eTale ke teNe lAkaDA mATe jAuM chuM ema na kahyuM paNa saMkalpamAM rahela prastha mATe jAuM chuM ema kahyuM te negamanaya che, paNa te avizuddha che. pachI te lAkaDu kApe che tyAre, tene chele che tyAre, tene aMdaranA bhAgamAM Utare che tyAre ane tenI saphAI kare che--suMvALapa Ape che tyAre paNa te prastha viSenI ja vAta kare che. te badhA prasaMge te uttarAttara prasthanI najIka che paNa jyAM sudhI te prastha tenA aMtima rUpamAM taiyAra na thayuM hoya tyAM sudhI te kAMI vAstavika vyavahArayogya prastha kahevAya nahi. AthI A badhA naigamanayA uttareAtara avizuddhamAMthI vizuddha, vizuddhatara negame che; ane jyAre prastha banAvavAnI badhI kriyA pUrI thaI jAya ane tene prastha evuM nAma ApI zakAya tyAre tene je 'prastha' ema kahevAya che te paNa vizuddhatara nAgamanayanA viSaya che ane taiyAra thayA pachI te vyavahAramAM prastha tarIke vaparAya che tyAre paNa te prastha nAme eLakhAya che tethI vyavahAranayano viSaya bane che. eTale ke nAgamanayanA a Mtima vizuddha nAgame 'prastha' nAma dharAvavAnI yogyatA jyAre AvI tyAre tene prastha kahyuM ane te jyAre te rUpe vyavahAramAM AvyuM ane leAkamAM te ae pracalita thaI gayuM tyAre te prastha Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 333 vyavahAranayane viSaya banI gayuM. sArAMza e che ke nigamamAM prastharUpamAM na hoya tyAre paNa te prastha kahevAyuM; paNa vyavahAramAM to tyAre ja prastha kahevAya jyAre te prastharUpe vAparI zakAya tevuM banI gayuM hoya. sArAMza che ke ahIM vyavahAranayano viSaya che te nAme lekamAM oLakhAtI vastu-vizeSa vastu ema thAya che. mAtra sAmAnya lAkaDAne vyavahAranaya prastha nahi kahe; jo ke e ja lAkaDuM prastha banyuM che kAraNa ke lekavyavahAramAM lAkaDA tarIke te prastha ane bIjA paNa aneka lAkaDAM che, paNa e badhAM lakaDAMnA prakAramAMthI vizeSa AkRtivALAM lAkaDAMne ja prastha kahevAmAM Ave che, badhAne nahi; tattvanI bhASAmAM kahevuM hoya to vyavahAranaya sAmAnyagrAhI nahi paNa vizAhI che ema philita thAya che. A daSTAMta dravyanuM che. paNa kSetranI daSTie vyavahAranayanuM udAharaNa vasati (anu. sutra 14 ) daSTAMtane nAme oLakhAya che. tame kayAM raho cho ?--evA praznanA uttaramAM koI lokamAM rahuM chuM" ema zarU karIne uttarottara kahe ke "tirla lekamAM, 'jabUdImAM, 'bhAratamAM', 'dakSiNa bhAratamAM', 'pATaliputramAM", "devadattanA gharamAM, ane chevaTe devadattanA gharanA garbhagRhamAM rahuM chuM -- ema kahe che. A avizuddha nigamathI zarU karIne vizuddhatara nagamanA udAharaNa che. vizuddhatara nigame je uttara Avyo ke garbhagRhamAM rahuM chuM, lekavyavahAramAM evo uttara maLe te ja te kAryasAdhaka bane, AthI te ja uttara vyavahAranayane paNa mAnya che. garbhagRha paNa samagra lekane eka bhAga hoI lokamAM rahuM chuM" e uttara asaduttara to nathI, paNa te uttarathI laukika vyavahAra cAlI zake nahi eTale lokavyavahAra mATe jarUrI che ke samagra lokamAM pratiniyata pradeza nivAsasthAna tarIke jaNAvavAmAM Ave. Ama A daSTAMtathI paNa vyavahAra vizeSagrAhI che ema nizcita thAya che. jema pUva daSTAMtamAM lAkaDuM e ja prastha chatAM lAkaDAnI vizeSa AkRti siddha thAya tyAre ja te prasthanI kriyA karI zake che ane lekavyavahAramAM Ave che, tethI vizeSa prakAranuM lAkaDuM e prastha evA nAmane pAmI, mApaNIne lokavyavahAra siddha kare che. eTale ke saMkalpamAM rahela prastha nahi, paNa bAhya prasthanI AkRti dhAraNa karela padArtha lekamAM prasthanuM kAma Ape che. mATe te ja prastha vyavahAranayano viSaya che. A prakAre pUrvokta banne daSTAtA dvArA vyavahAranaya vivagrAhI che e vAtane samarthana maLe che. je bheda che te e ke game saMkalpanA viSaya lAkaDAne paNa prastha kahyuM ane vyavahAre prasthAkAra lAkaDAne prastha kahyuM. Ama AmAM dravya Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 ane tenA paryAyane najara samakSa rAkhI prastha daSTAMta che; jyAre vasati daSTAMtamAM avayava ane avayavInA vicArane AdhAre naigama-vyavahAranI vicAraNA karI hoya tema jaNAya che kAraNa ke naigame te samagra lekarUpa avayavI dravyane pitAne viSaya banAvI uttarottara saMkucita evA khaMDone te sparze che ane chevaTe vizuddhatara naigama tenA saMkucitatara pradezane pakaDIne nivAsasthAnane nirdeza kare che. game cIdhI ApelA te pradezane ja vyavahAra paNa vyaktinA nivAsasthAna tarIke svIkArI le che. Ama akhaMDa dravyamAMthI tenA khaMDane vyavahAra sparze che. A daSTie prastha ane vasati daSTAMtano bheda hoI Ane dravya nahi paNa mukhyapaNe kSetranI. daSTie dRSTAMta ApyuM che tema kahI zakAya. anugadvAramAM (sU0 144) trIju udAharaNa pradeza daSTAMtanuM che. AmAM koI kahe che ke saMgraha ne mate pAMca(dravya)nA pradeza che te A pramANe - dhamapradeza, adhamapradeza, AkAzapradeza, jIvapradeza ane skaMdhapradeza. paNa AnI sAme vyavahAranayanuM kathana che ke tame je pAMca(dravya)nA pradeza kaho cho te barAbara nathI; temAM to bhrama thavAno saMbhava che; jema ke kaI kahe ke pAMca goSThika (eka kuTuMbanA) puruSonuM suvarNa che te temAM pAMcanA pradeza kahevAthI te pradeza pAMcenA gaNAya--I ekanA nahi. mATe kahevuM joIe ke pradezanA pAMca prakAra che. Ama saMgrahamAM pradeza sAmAnya mAnIne nirUpaNuM hatuM jyAre vyavahAramAM pradeza vizeSane prAdhAnya ApavAmAM AvyuM che; arthAta vyavahAra bhedapradhAna che. vyavahAranayanA A. dRSTAMtathI spaSTa thAya che ke vyavahAramAM upayogI sAmAnya nahi paNa tenA bhedo che. eTale te bhedamUlaka vyavahArane prAdhAnya Ape che. pUrvokta be daSTAMta ane AmAM ze bheda che e prazna vicAraNIya che. prastha dRSTAMta to spaSTapaNe dravya ane tenA paryAya viSe che; eTale ke UrdhvatA sAmAnya dravya ane tenA paryAya viSe che; vasati daSTAMtamAM dravya ane tenA pradezanI vAta che; eTale ke eka ja dravyanA khaMDanI vAta che. AmAM te khaMDane paryAya kahI te zakAya, paNa te pariNamanane kAraNe nahi, paNa khaMDane kAraNe. eTale mukhya rIte A dRSTAMta dravyavyavahAranuM nahi paNa kSetravyavahAranuM che. ane pradezadaSTAMta je cheluM che temAM dravya sAmAnya eTale UrdhvatAsAmAnya nahi paNa tiya sAmAnya samajAya che ane pachI te sAmanyanA vize, bheda ke paryAno vicAra che. Ama A traNe dRSTAMte eka rIte bhedagrAhI, vizeSagrAhI, paryAyagrAhI chatAM temAM vyavahArano sUkSma bheda vivakSita che. vyavahAranaya bhedagrAhI che-A vastu AcArya pUjyapAde vyavahAranayanI je vyAkhyA karI che te parathI paNa siddha thAya che. parasAmAnyamAMthI Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 375 uttarottara aparApara sAmAnyanA bheda karavA evI vyAkhyA pUjyapAde vyavahAranI bAMdhI ApI che. A carcAnA prakAzamAM je ApaNe anuyoga sUtragata vyavahAranI vacUchuM vigichiyaEUR vavAra --(anu. sUtra 15ra pRSTha 264; A gAthA AvazyakaniyuktimAM paNa che -gA0 756) A vyAkhyAno artha karIe te sarvadravyomAM vinizcita ane; eTale ke sAmAnya nahi paNa vizeSa karI nizcita arthAta uttarottara bhedane-vizeSone vyavahAra pitAno viSaya banAve che e spaSTa artha phalita thAya che. AnA prakAzamAM AcArya haribhadra vyavahAranayanA anuyogagata lakSaNane je artha karyo che te vyAjabI Thare che. temaNe vyAkhyAmAM kahyuM che ke tragati nirAdhi cayanaM vaya:, adhizvayo nizcaya:=AmAnyam ! vija nizcaya: vinizcaya = rita sAmAnya mAva: (pR. 124) arthAt vyavahAranayane mate sAmAnya nahi paNa vizeSa mukhya che. e ja AcArya vaLI AvazyakaniyuktinI vyAkhyAmAM A pramANe kahyuM che : "voi nizcaya 'f nizcaya: kAnapAnAcAvavIdho tivayavidraviddha ti " Avazyaka niyukti hAri, gAtra 756; AnA bhASya mATe juo vizeSA2213 thI. bane vyavahAramAM lekanusaraNa nizcayanA anusaMdhAnamAM vyavahAranaya ane sAtanayanA eka prakAra tarIke vyavahAranaya e bannemAM je vastu sAdhAraNuM che te e ke te vizeSagrAhI che, ane viLI bane vyavahArane lekavyavahAramAM upagI vizeSa mahattva Ape che. vizeSa skUla buddhigrAhya che paNa sAmAnya sUkSma buddhigrAhya che, ane lekavyavahAra te skUla buddhithI ja vizeSa thAya che tethI nizcayanA anusaMdhAnamAM vyavahAranayane mukhyarUpa lekavyavahArane anusaranAra mAnavAmAM AvyuM ane sUkSmabuddhigrAhya vastune nizcayane viSaya mAnavAmAM AvI. ane A sthUla-sUkSmanA vicArabhedamAMthI ja nizcaya ane vyavahArajyanI AkhI vicAraNAe krame karI mAtra dravyAnuyoganuM ja nahi paNa caraNanuyeganuM kSetra paNa sara karyuM che. ahIM e paNa dhyAnamAM rAkhavuM jarUrI che ke sAta natyAntagata vyavahArane viSe te vizeSane viSaya kare che e vAtanuM samarthana ryA pachI paNa vinijhachaartha e padane bIje je artha AcArya jinabhadra kare che, te nizcayanayanA anusaMdhAnamAM AvatA vyavahArano je artha che tenuM anusaraNa kare che; eTale ke Agamagata bhamarAnuM dRSTAMta ApIne janapadamAM prasiddha che atha tene vyavahAra viSaya kare che ema jaNAve che-vizeSA, ga 0 2220. AthI sAta nayAntargata vyavahAra ane nizcayanA anusaMdhAnamAM Avate vyavahAra bane najIka AvI jAya che. Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 4. niyuktimAM vyavahAra ane nizcaya pRthvI Adi kAya viSe AvazyakanI ane bIjI niyuktiomAM vyavahAra-nizcayanuM kSetra vyApaka banyuM hoya tema jaNAya che. AcAranA kSetre aneka prazno ubhA thatA hatA tethI AcAra viSe ane tene sparzatA dravyAnaganA padArtho viSe paNa spaSTIkaraNa karavAnI AvazyakatA UbhI thaI hatI. tethI ApaNe niyuktiomAM evAM spaSTIkaraNe joIe chIe. zramaNoe sthUla-sUkSma sarva prakAranA jIvanI hiMsAthI bacavAnI pratijJA lIdhI hoya che. skUla jIvo te dekhAya eTale temanI hiMsAthI bacavuM sarala hatuM, paNa sUkSma jIvo dekhAtA nathI AthI temanI hiMsAthI kevI rIte bacavuM, e samasyA hatI. sAmAnya rIte jotAM jyAM ema lAge ke ahIM sUkSma jIvana saMbhava nathI tyAM paNa kevalInI dRSTie sUkSma jIvone saMbhava hoya ema bane ane vaLI jyAM sUkSma jIvono sAmAnya rIte saMbhava manAya tyAM paNa keLavIne sUkSma jIno abhAva jaNAya evuM paNa bane che. te eve prasaMge sAdhaka. jene kevaLa jJAna nathI, te zuM kare ? AvA ja koI praznamAMthI pRthvI Adine vyavahAra ane nizcaye sacitta--acitta mAnavAnI prakriyA zarU thaI haze, teno paDaghe niyuktimAM paDyo che. piDaniyuktimAM nizcaya ane vyavahAradaSTie sacitta pRthvIkAyathI mAMDI sacitta vanaspatikAya sudhIno vicAra karavAmAM AvyuM che.-piMDaniyukti gAi 10-11; 16-17; 35-36; 38-39; 43-44. pRthvIkAya viSe kahevAmAM AvyuM che ke nizcayathI sacitta pRthvIkAya parvatAdine madhya bhAga che, paNa vyavahArathI sacitta pRthvIkAya acitta ane mitrathI bhinna hoya te jANavI. A ja pramANe apakASa Adi viSe kahevAmAM AvyuM che ke taLAva, vAva AdinuM pANI vyavahArathI sacitta che ane lavaNAdi samudranA madhya bhAga vagerenuM pANI nizcayathI sacitta che. e ja pramANe tejaskAya Adi viSe paNa vyavahAra-nizcayathI vicAra karavAmAM Avyo che. ema kahevAyuM che ke taLAvanuM pANu sAmAnya rIte sacitta ja hoya che. paNa bhagavAna mahAvIre pitAnA kevaLa jJAnavaDe jANyuM ke amuka taLAvanuM pANI acitta thaI gayuM che ane tAM paNa tenuM pANI pIvAnI anujJA temaNe potAnA ziSyone ApI nahi. te eTalA mATe ke AgaLa upara A uparathI dhaDe laI bIjA sAdhue tevA ja bIjA taLAvanA pANIne acitta mAnI pIvAnuM zarU kare te doSa lAgavAno saMbhava hato. AthI tevA doSane TALavA mATe temaNe te viziSTa taLAvanA pANIne pIvAnI paNa anujJA na ApI, kAraNa ke sAmAnya rIte taLAvanuM pANI sacitta ja hoya che eTale temaNe je taLAvamAM sUkSma jIvone abhAva joke have tene paNa vyavahAradaSTie Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 377 sacitta mAnavA preraNA ApI ane tenuM pANI pivAnI anujJA ApI nahi. -nizItha gA0 4859; bRhatkalpa 999. nizcaya-vyavahArathI sacittane AvA ja vicAra ethaniyuktimAM paNa karavAmAM Avyo che. --eghaniyukti gA0 337-363. AtmavidhAta viSe pi`DaniyuktimAM dravya AtmA ane bhAva AtmAnA bheda pADavAmAM AvyA che, jJAnAdi guNavALu je dravya te vyAtmA che eTale ke pRthvIkAya Adi jIvAstikAya dravya te dravyAtmA che; ane jJAna-darzana-caraNu (cAritra) e traNa bhAvAtmA che. paranA prANAdinA vadha karanAra sAdhu te paranI dhAta to kare ja che, paNa sAthe sAthe te potAnA caraNarUpa bhAva AtmAne paNa vidhAta kare che tyAre prazna thAya che ke to pachI te vakhate tenA jJAnAtmA ane rzana AtmA viSe zu mAnavuM ? uttaramAM vyavahAra ane nizcayanayanA Azraya karIne kahevAmAM AvyuM che ke nizcayanayane mate caraNAtmAnA vidyAta thayA hoya teA jJAna-dananA paNa vadha mAnavA joI e; ane vyavahAranayane mate caraNAtmAnA vidyAta thayA hoya tA nAna-darzona AtmAnA vidyAtanI bhajanA che. -piMDaniyukti gA0 104-105. AnuM rahasya ema jaNAya che ke nizcananaya e ahIM evabhUta naya jevA che. eTale te kALe caraNAtmavidyAta kahe ke AtmavidhAta kahe emAM kaze bheda nathI. tethI jyAre caraNAtmAnA vidyAta thaye! tyAre tadabhinna jJAnadarzana AtmAnA paNa vidhAta thayA ja che, kAraNa; caraNaparyAyanuM prAdhAnya mAnIne AtmAne caraNAtmA kahyo che paNa ghAta tA paryAyApanna AtmAnA ja thayA che, tethI te paryAyanI sAthe kAlAdinI apekSAe anya paryAyAnA abheda mAnIe to caraNAtmAnA vidhAta sAthe jJAnadarzanAtmAnA paNa vidyAta ghaTI jAya che. vyavahAranaya e bhedavAdI hAi caraNa eTale mAtra caraNa ja; tethI caraNanA vidhAta sAthe jJAna-darzananA vidyAta jarUrI nathI, tethI vyavahAranaye bhajanA kahevAmAM AvI che. caraNavidhAte dAna-darzanavidyAta mAnavA joIe e nizcayanayanA khulAsA bhAyugamAM je karavAmAM AvyA che te viSe AgaLa upara kahevAmAM Avaze. kAla viSe zramaNanI dinacaryAmAM kAlane mahattvanuM sthAna che, AthI kAvicAra karavA prApta hatA. gaNitanI madadathI vizuddha dinamAna kADhI pauruSInA vicAra karavAmAM Ave te nizcayakAla jANuvA paNa lokavyavahArane anusarI pauruSI mAnI vyavahAra karavA te vyavahArakAla che. --edhaniyukti gA0 282-83. Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 vaLI, Avazyaka niyuktinI cUrNi (pR0 42)mA khulAsA karavAmAM anyeA che ke nizcayanayane mate dravyAvada kSetrathI kAla jude nathI. dravyAvaad kSetranI je pariNati te ja kAla che. jema ke gatiparita sUrya jyAre pUrva dizAmAM dekhAya tyAre te pUrvA kahevAya; ane jyAre te AkAzanA madhyamAM upara dekhAya tyAre madhyAhnakAla che; ane jayAre gatiparita te pazcima dizAmAM dekhAya te aparA NakAla kahevAya, mATe nizcayanayane mate dravyapariNAma e ja kAla che. mUla AgamamAM jayAre va-ajItrane kAla kahevAmAM AvyA tyAre A ja nizcaya dRSTine Azraya levAmAM AvyA hatA ema mAnavuM rahyuM. sAmAyika ne ? niyuktimAM sAmAyika one prApta thAya che tene gatyAdi aneka bAbatamAM vicAra karavAmAM AvyeA che. temAM daSTi eTale samyagdarzanane laIne je vicAra che te vyavahAra ane nizcaya banne dRSTie karavAnI sUcanA ApI che; aTale ke vyavahAranaye sAmAyika vinAnAne ja sAmAyika thAya ane nizcayanaye sAmAyikasaMpannane ja sAmAyika thAya. -Avazyaka niyukti gA. 814 (dIpikA) ahiMsA vicAra edhaniyuktimAM upakaraNanA samanamAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke bAhya upaSi chatAM jo zramaNa AdhyAtmika vizuddhi dharAvatA hoya te te aparigrahI ja kahevAya che. A che nizcayadRSTi "ajjhatthavisohie uvagaraNa bAhiraM pariharato / appariggahItti bhaNio jiNehiM telukkadaMsIhi ||" --Ani gA0 745 AmAMthI ja hiMsA-ahiMsAnI vicAraNA karavAnu paNu anivAya thayuM; kAraNa, je kAMI anya trA che tenA mULamAM te ahiMsAtrata a ja che. eTale niyuktikAra kahe che ke ahiMsAMne AdhAra paNa Atmavizuddhi ja che. A saMsAra te jIvAthI sakula che; temAM jIvavadha na thAya ema bane nahi, paNa zramaNanI ahiMsAneA AdhAra tenI Atmavizuddhi ja che "ajjhappavisohIe jIvanikAehiM saMthaDe loe / desiyamahiMsagattaM jiNehiM telokkadasIhiM // 747 // " Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 379 kAraNa ke apramata AtmA ahiMsaka che ane pramatta AtmA hiMsaka che- A nizcaya che. "AyA ceva ahiMsA AyA hiMsatti nicchao eso / jo hoI appamato ahiMsao hiMsao iyaro // 754 // " AnI TIkAmAM zrImad droNAcArya jaNAve che ke lokamAM hiMsA-vinAza zabdanI pravRtti jIva ane achava banne vize thatI hoI gamanane mate jIvanI ane achavanI bannenI hiMsA thAya che ema che. ane te ja pramANe ahiMsA viSe paNa che. saMgraha ane vyavahArane mate paNa ujavanikAyane viSe hiMsAne vyavahAra che; arthAt ahiMsAne vyavahAra paNa te nayone mate pachavanikAya viSe ja che. RjusUtranayane mate pratyeka jIva viSe judI judI hiMsA che. paNa zabda-samabhirUDha ane evaMbhUta nAne mate AtmA ja hiMsA ke ahiMsA che. A ja nizcayanayane abhiprAya che. nizcayanaya e dravya ane paryAyane bheda mAnIne nahi, paNa paryAyanuM prAdhAnya mAnI pitAnuM maMtavya rajU kare che; eTale ke AtmAnI hiMsA ke ahisA nahi paNa AtmA ja hiMsA ke ahiMsA che-ema nizcayanayanuM mantavya che. niyuktikArane mate je zramaNa yatamAna hoya; eTale ke apramatta hoya tenAthI thatI virAdhanA e baMdhakAraNa nathI, paNa tenI Atmavizuddhine kAraNe te nija rArUpa phala denArI che je nizcayanayanuM avalaMbana le che ane je samagra Agamane sAra jANe che tevA paramarSinuM parama rahasya e che ke AtmapariNAma e ja hiMsA ke ahisA mATe pramANe che ane nahi ke bAhya jIvanI hiMsA ke ahiMsA. paraMtu A nizcayanI vAtanuM keTalAka le ke avalaMbana te le che, paNa tenA vizeno yathArtha nizcaya eTale ke kharA rahasyanuM yathArtha jJAna jemane nathI, teo te bAhya kriyAmAM pramAdI thaIne cAritramArgane lepa ja kare che. sArAMza e che ke pariNAma para ja bhAra mUkI jeo bAhya AcaraNa; eTale ke vyavahArane mAnatA nathI teo cAritramArganA lepaka che--mATe vyavahAra ane nizcaya banneno svIkAra jarUrI che-- "jA jayamANassa bhave virAhaNA suttavihisamaggassa / sA hoi nijjaraphalA ajjhatthavisohijuttassa / / paramarahassamisINaM samattagaNipiDagajharitasArANaM / / pariNAmiyaM pamANaM nicchayamavalaMbamANANaM // nicchayamavalaMbatA nicchayao niccachayaM ayANatA / nAsaMti caraNakaraNa bAhirakaraNAlasA kei / / " -coghanitti 759-61. Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 "Aha-yadyayaM nizciyastato'yamevAlambyatA kimanyeneti ? ucyate----nizcayamavalambamAnAH puruSAH nizyataH' paramArthato nizcayamajAnAnAH santo nAzayanti caraNakaraNam / katham ? 'bAhyakaraNAlasAH' bAhya vaiyAvRttyAdi karaNaM tatra alasAHprayatnarahitAH santazcaraNakaraNaM nAzayanti / kecididaM cAGgokurvanti yaduta parizuddhapariNAma eva pradhAno na tu bAhyakriyA / etacca nAGgIkartavyam / yataH pariNAma eva bAhyakriyArahitaH zuddho na bhavatIti / tatazca nizcaya-vyavahAramatamubhayarUpamevAGgIkartavyamiti / " ----oritti TI. jA. 761 vaMdana vyavahAra vize zramamAM vaMdanavyavahAranI rIta evI che ke je jayeSTa eTale ke dIkSA paryAye jayeSTha hoya-vayathI jayeSTa hoya te vaMgha che. paNa jayAre sUtravyAkhyAna thatuM hoya tyAre je sUtradhAraka hoya tene jayeSTa mAnIne bIjA vaMdana kare. A prakAranA vyavahAra uparathI prazna upasthita thaye ke sUtradhArakane paNa je jayeSTha kahI zakAtA heya te je mAtra dIkSA paryAyathI-vayathI jayeSTha hoya ane satra ke tenuM vyAkhyAna jANatA na hoya temane vaMdana karavAthI zuM lAbha- "coeti jai hu jiTho kahiMci suttatthadhAraNAvigalo / vakkhaNaladdhihINo niratyayaM vaMdaNaM tammi // " -Ava. ni. ga. 712 (dipikA) vaLI sUtravyAkhyAnaprasaMge jayeSThanI vyAkhyAmAM vayajayeSTa karatAM ratnAdhikane jayeSTha mAnava ema manAyuM te pachI ratnAdhika zramaNa bhalene vayathI laghu hoya paNa je vayathI jayeSTha evo zramaNa tenI pAse vaMdana karAve te te zuM e ratnAdhikanI azAtanA nathI karate - "aha vayapariyAehi lahugo vi hu bhAsao ihaM jeho / rAyaNiyavaMdaNe puNa tassa vi AsAyaNA bhaMte // " -Ava. ni. gA. 713 (dIpikA A zaMkAonuM samAdhAna karavAmAM AvyuM che ke jyeSThanI vyAkhyA prasaMgAnusAra karavAmAM Ave che. sAmAnya rIte vratagrahaNane paryAya ceSThanA nirNayamAM kAma Ave che, paNa satravyAkhyAnaprasaMgamAM te vrata- paryAyane nahi paNa labdhine mukhya mAnavAmAM Ave che. ane AthI sUtrakyAkhyAna karavAnI jenAmAM labdhi hoya te vayathI bhalene laghu hoya paNa te jyeSTha gaNya AthI evA ratnAdhika Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 381 jyeSThane vayayeSThe vadhna karyu temAM kazuM ja anucita nathI. vaLI vyAkhyAna prasaMge te vayayeSThe namaskAra karyAM che AthI ratnAdhikanI AzAtanAno prasaMga paNa nathI. " jai vi vayamAiehiM lahuo suttatthadhAraNApaDuo | vakkhANaladdhimaMto so ciya iha gheppaI jeThTho // AsANA vi vaM paDucca jiNavayaNabhAsayaM jamhA | vaMda rAiNie teNa guNeNaM pi so ceva // " --Ava0 ni0 gA0 714-715 (dIpikA) AcAye Ave! niNaeNya ApyA te pAchaLa temanI dRSTi zI hatI tenuM spaSTIkaraNa temaNe vyavahAra ane nizcayanayanA avala banathI karyu che. temaNe jaNAvyu che ke vyavahAranuM anusaraNa karavAmAM Ave tyAre vayajyeSTa e jyeSTha gaNAya. pazu nizcayanayane mate teA dIkSAparyAya ke vaya e pramANu nathI, paNa guNAdhikaja e pramANa che. mATe banne nayane AdhAre prasa`ga pramANe vartana karavAmAM kaze ja doSa nathI, jaina dharmamAM eka ja naya nahi, paNu banne naya jyAre maLe tyAre te pramANa bane che. mATe banne nayone mAnIne prasa MgAnusAra vaMdanavyavahAra karavA. A anne nayAne mahattva Apavu eTalA mATe jarUrI che ke guNAdhikya e AMtarikabhAva che ane sa` prasa Mge be AMtarikabhAvanu jJAna chadmastha mATe saMbhava nathI, mATe jyAM AMtarikabhAva jANavAmAM Ave ene prasaMge tene mahattva ApI vaMdanavyavahAranI yojanA nizcaya dRSTine mahattva ApI karavAmAM Ave temAM kazuM khoTuM nathI, paNa sAmAnya rIte te| dIkSAparyAMye je jyeSTha heya tene jyeSTha mAnIne vanavyavahAranI yeAjanA vyavahAranaye karavI e sugama leAkasa mata mAga che, kAraNa, guNAdhikara jANavuM lekane mATe sugama nathI, paNu dIkSAparyAMya jANavA sugama che; eTale vyavahAranaye mAnI lIdhuM ke jene dIkSAparyAMya vadhAre te moTo eTale vaMdanIya--- "na vao ettha pamANaM na ya pariyAo vi NicchayamaeNa ! hArao u jujjai ubhayanayamaya puNa pramANa // nicchayao dunneya ko bhAve kammi vai samaNo / vavahArao ukIrar3a jo puvvaThio caritami // " --Ava ni gA0616-71 (dIpikA) AmAMnI aMtima gAthA bRhatkalpabhASyamAM paNa che, jue gA0 4506. sadha vyavasthA jALavavA mATe A prakAranA vyavahAra jarUrI che, anyathA guNajyeSTa gaNAvA sau prayatna kare ane avyavasthA UbhI thAya. ane guNanuM Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 parIkSaNu sathA saMbhava nathI, tema sathA asaMbhava paNu nathI, mATe sAmAnya vyavahAra evA ke vratajyeSTha te vaMdanIya paraMtu vizeSa prasa Mge jayAM guNAdhikyanA jJAnane nizcaya thAya tyAM te guNAdhika puruSa paNa vanIya bane. A ja kAraNe lAkaSTithI athavA teA vyavahAranayathI karelI vyavasthAne svayaM a`t-kevaLIbhagavAna paNa anusare che--evuM spaSTIkaraNa mULa bhASyakAre kyuM che. A ja vyavahAranI aLavattA che. mULa bhASyakAra jaNAve che ke vyavahAra paNu baLavAna che, kAraNa ke jyAM sughI gurune evI jANu na heAya ke mArA ziSyavaLI thaI gayA che tyAM sudhI te at potAne dhama samajIne chadmastha evA gurune vaMdana kare che- "vavahAro vihu balavaM jaM chaumatthaM pi vaMdai arahA / jA hoi aNAbhiNNo jANato dhammaya eyaM // " -Ava0 ni mUla bhASya-123 A gAthA bRhatkalpa bhASyamAM paNa che. jue gA0 4507. niyuktigata vyavahAranizcayanI je carcA che te eka e vAta siddha kare che ke vyavahAramAM yathA'tAnA aMza eTTe thAya che; eTale ke AgamamAM vyavahAranuM tAtpaya' evu` hatu` ke temAM satyanAnyathA'tAnA aMza hatA; jemake vyavahAradaSTie jyAre bhramarane kALA kahevAmAM AvyA tyAre temAM kALeA guNa hato, pazu tene sadaMtara abhAva hAya ane bhamarAne kALA vyavahAranayeddo hAya ema nathI. nizcayanaya kALA uparAMta bIjA varSaMtu astitva kahe che, paNa kALAnA abhAva atAvatA nathI. vaLI, prasthane vyavahAramAM laI zakAya evA AkAravALuM lAkaDuM thAya tyAre prastha tarIke vyavahAranayane samata hatuM e paNa batAve che ke lekavyavahAranA mULamAM yathA'tA tarapha dU'kSa karavAmAM Avyu nathI. AthI vyavahAranaya yathAthI taddana nirpekSa nathI. paNa niyukti kALamAM vyavahAramAM A yathA'tA uparAMta aucityanuM tattva; eTale ke mUlyanu* tattva umerAyuM che. Ane kAraNe vyavahAranayanuM kSetra vyApaka banyu che. saMsAramAM vayathI je jyeSTha hAya te jayeSTha gaNAya che tenA tA svIkAra vyavahAranaya kare ja che, paNa nizcayanayanI daSTie vayajyeSTha karatAM guNajyeSTanuM mahattva hAI nizcayanayamAM vayajyenA jyeSTha tarIke svIkAra nathI. bhamarAne kALe guNu nizcayanayanI dRSTie ayathA nathI, paNa te dhaNuAmAnA eka che, A vicAraNA yathAtAne AdhAra mAnIne thaI che, paNa jyeSTha kone kahevA e vicAraNAmAM vyavahAra-nizvayanA AdhAra yathAtAne badale mUlyanuyAMkana che. AthI A kALamAM dravya ane bhAvane arthavistAra paNa thayA che. bAhya leAkAcAra e dravya, ane Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 383 tAtvika AcAra e bhAva. vyavahAranaya AvA dravyane ane nizcayanaya AvA bhAvane mahattva Ape che. AthI ja je tattvadaSTie; eTale ke yathArthanI daSTie acitta hatuM tene paNa le kAcAra-vyavahAranI sugamatA ane vyavasthAnI daSTie sacitta mAnavAmAM AvyuM. Ama vyavahAra kAnusaraNa karavA jatA ayathArtha tarapha paNa vaLI game che. vyavahAranayanuM A valaNa bauddhonI saMskRti ke vedAMtanA vyavahAra satya jevuM che. paNa sAthe sAthe tenuM je mULa valaNa te paNa A kALamAM cAlu rahyuM che tenI noMdha paNa levI joIe. vaLI, nizvaya paNa A kALe paramArtha ke tattva tarapha jaI rahyo che, eTale ke te vyavahArathI sAva chUTo thavA jaI rahyo che. vaLI, lekavvahAramAM bhASA mukhya bhAga bhajave che ane ghaNIvAra bhASA tatvathI juduM ja jaNAvatI hoya che. paNa leke vicAra karyA vinA atAtvikane tAvika mAnI vyavahAra calAvatA hoya che. A prakAranA atAttvika vyavahArane sthAne tAtvika vAtanI sthApanA e nizvayano uddeza bane che. AthI kahI zakAya ke lokanuM eTale samAjanuM, bahujananuM satya e vyavahAranaya, paNa kaI virala -vyakti mATenuM satya te nizvayanaya che. e be vacce Avo bheda A kALamAM spaSTa thAya che. 5. bhAgyomAM vyavahAra ane nizcaya lokavyavahAraparaka ane paramArtha paraka vyavahAra ane nizcayanayanI Agamagata bhUmikAmAM ApaNe joI gayA chIe ke eka skUlagAmI che ane bIje sUkSmagAmI che. A ja vastune laIne AcArya jinabhadde spaSTIkaraNa karyuM che ke vyavahAranaya e lekavyavahAraparaka che ane nizcayanaya e paramAthaparaka che. A vastune nirdeza temaNe bhagavatIsUtragata udAharaNa AdhAra laIne ja karyo che- "logavvavahAraparo vavahAro bhaNai kAlao bhamaro / paramatthaparo bhaNai Necchaio paMcavaNNotti // " -vizeSA gA0 3589 AcArya jinabhadra kevaLa vyavahArane ja nahi, paNa mane paNa lekavyavahAuparaka jaNavyo che- mavavA rokavavAratA" vizeSA 37 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 paNa jyAre bhASyakAra vyavahAranayane lekavyavahAraparaka jaNAve che ane nizcayanayane paramArtha para jaNuve che tyAre e paNa dhyAnamAM levuM joIe ke niyuktikALamAM te na je kSetra vistAra ane arthavistAra thayo hato te paNa bhASyakALamAM cAlu ja che. te have ApaNe joIzuM. vyavahAra-nizcaya ane naye AcArya jinabhadra jyAre vyavahArane lekavyavahAraparaka kahyo ane nizcayanayane paramAthaparaka kahyo tyAre vaLI temane te bannenI eka judA ja prakAre vyAkhyA karavAnuM sUjhayuM. ApaNe jANIe chIe ke AcArya jinabhadra jaina darzanane sarvanayamaya kahyuM che, eTale ke je judAM judA darzane che te ekeka nayane laIne cAlyA che. paNa jaina darzanamAM sarva no samAveza che- "niH savAya" nigamata maLavanavaMta"-- vizeSa kara | temaNe kahyuM che ke-- ahaveganayamaya ciya vavahAro jaM na savvahA savvaM / samvanayasamUhamaya viNicchao jaM jahAbhUaM / 3590 / / " --vizeSA saMsAramAM je vividha mata che te ekeka nayane AdhAre che, tethI te vyavahAranava kahevAya kAraNa ke temAM sarva vastuno vicAra sarva prakAre karavAmAM AvatA nathI, paNa sarvanayanA samUharUpa je mata che, eTale ke je jenA darzana che, te nizcayanaya che, kAraNa ke te vastune yathAbhUta rUpe--vArtharUpe grahaNa kare che. Ano artha e thayo ke lokamAM je vividha dazane che te vyavahAradazane che ane jenA darzana te pAramArthika darzana heI nizcayadarzana che. vaLI, nizcayanaya je sarvanone mUha hoya te te pramANurUpa ye athavA te anekAMta ke svakAda thaye e paNa eno artha samajavo joIe; eTale ke nizcayanaya e nayazabadathI vyavahata chatAM te sarvananA samUharUpa che. eTale te naya te kahevAya ja. chatAM paNa tenuM bIjuM nAma pramANa che, ema darzanakALamAM spaSTa jaNAvavAmAM AvyuM che. none zuddha-azuddha vibhAga AgamanI niyukti-bhAgya-Ni Adi TIkAomAM vyavahAra-nizcayana. dArA vicAraNAnuM kSetra vyApaka banyuM che. temAM vyAnuyoga uparAMta caraNanuyeLamAM Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 385 paNa nizcaya-vyavahArane: praveza thAya che. ane vaLI nizcayanaya eTale zuddhanaya ema paNa mAnavAmAM AvyuM che. AnA mULamAM samagra viSe zuddha naya ane - azuddha ya kyo evo je vicAra karavAmAM Avyo che, te che. ApaNe anuyogadvAranI A pUrve karelI carcAmAM joyuM che ke temAM naigamanaya uttarottara avizuddhamAMthI vizuddha vizuddhatara, vizuddhatama kema bane che tenI vicAraNuM te hatI ja. tene AdhAre samagra niyonA saMdarbhamAM zuddha-azuddhanI vicAraNA karavI e TIkAkAra mATe sarala thaI paDe tema hatuM. AvI vicAraNuM AcArya jinabhadranA vizeSAvazyaka bhASyamAM ane tenI TIkAmAM thayelI jovA maLe che. temaNe sAmAyikakriyAnA karaNa viSenA vicAra prasaMge badhA nayane be vibhAgamAM vaheMcI nAkhyA che : zuddha ane azuddha-- ane kahyuM che ke azuddha nayonI apekSAe te akRta che ane zuddha nayonI apekSAe kRta che. paNa samaya eTale ke siddhAnta e che ke te tAkata che sArAMza e che ke vibhinna na tene mRta ke akRta kahe che paNa syAdvAdane AdhAre tene kRtAkRta mAnavuM joIe--eTale ke pramANu daSTie te kRtAkRta che. ' -vizeSA. gA0 3370 A gAthAnI TIkA svopaNa te maLatI nathI, kAraNa ke te adhurI ja rahI gaI che paNa tenI pUti karanAra TrAyanI TIkAmAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke - "azuddhanayAH dravyArthapradhAnAH naigamasaMgrahavyavahArAH / teSAM matena akRtaM sAmAyika 'nityatvAt nabhovat / dravyArthataH sarvameva vastu nityamiti pakSadharmatvam / zuddhanayAstu RjusUtrAdrayaH / teSAM matena kRta sAmAyikaM anityatvAt ghaTavat / paryAyArthataH sarvameva anitya kRtakaM ca vastu iti pakSadharmattvam / evamekonte bhaGgadvayam / atha kRtAkRtatvamubhayarUpaM syAdvAdasamayasadbhAvAt / tat punarubhayarUpatvaM dravyArthaparyAyArthanayavivakSAvazAt bhavati / " -viroSa0 grATikA | sArAMza e che ke gama, saMgraha ane vyavahAranA dravyothapradhAna che; ane te azuddha na che. dravyArthapradhAna hoI te vastune nitya mAne che, paNa anusUtrAdi eTale jusatra, zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta e paryAyArthapradhAna che; ane zuddha naye che. paryAyapradhAna hoI te na vastune anityarUpe mAne che paNa sAdvAdamAM te baghA no samAveza hoI te dravya ane paryAya bannene svIkArI vastune nityanitya mAne che. kAryanI A TIkAnuM anusaraNa karIne A0 keyAcArya ane A0 hemacaMdra mAladhArI paNa zuddha-azuddha nayAne ukta vibhAga mAnya rAkhe che. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 vaLI, eka vastu e paNa AmAM dhyAna devA jevI che ke na te eka eka aMta heI ekAMta che ane svAdAda te ekAMtane samanvaya karate heI anekAMta che nonA AvA zuddhAzuddha vibhAgane dhyAnamAM rAkhIne ja AcArya jinabhadde nizcayanayane zuddha naya kahyo che kAraNa ke temane mate vavahAra e azuddha navamAM samAviSTa che te ApaNe upara joyuM. AcArya jinabhadde mULa gAthAmAM "ne jIvanayALa mALI" (vizeSa0 gA0 1151) ityAdi kahyuM che paNa tenI pite ja racelI TIkAmAM kahyuM che ke -"zuddhanayamigroDa"--ityAdi. Athi phalita thAya che ke teo nizcayanayane zuddha naya mAne che. naigama-saMgraha-vyavahAra e samagranI saMjJA vyavahArika naya paNa che e mata cUNimAM vyakta thayela che ane e ja prasaMge RjusUtrAdi cArane cUrNimAM zuddha nayane nAme oLakhAvyA che AthI e paNa phalita thaI jAya che ke zeSa nagamAdi azuddha na che, jenuM bIju nAma vyavahArikana paNa che. - "vavahAragahaNeNa ya Negama-saMgaha-vavahArA vavahArigatti gahitA...ujjusitAdINaM puNa cauNhaM suddhanA....cAva0 vULe pR0 43 0 | A uparathI ApaNe joI zakIe chIe ke vyavahAra e azuddha naya che ane nizcaya e zuddha naya che e abhiprAya AgamanI TIkAnA kALamAM sthira thayo hato. vaLI, ahI eka bIjI vizeSatA tarapha paNa dhyAna devuM jarUrI che; te e ke, AgaLa ApaNe joyuM ke, vyavahAra e vizeSane mAnI cAle che paNa zuddhAzuddhanA vibhAgamAM vyavAhara dravyArthika pradhAna che; eTale ke te sAmAnya mAne che ema kahevAya. ane nizcaya e paryAyArthika hoI vizeSane viSaya kare che. AnuM spaSTIkaraNa ema saMbhave ke vaizeSiko ane naiyAyike jene sAmAnyavizeSa kahe che eTale ke je aparasAmAnyane nAme oLakhAya che te sattA sAmAnyanI apekSAe vizeSa chatAM pitAnA vizeSonI apekSAe sAmAnya che, eTale tene apekSAbhede sAmAnya ke vizeSa kahI zakAya. tAtparya e thayuM ke vyavahAra parasAmAnyane nahI paNa apasAmAnyane viSaya kare che, je sattA sAmAnyanI apekSAe vizeSa che. AthI vyavahAranayane sAmAnyagrAhI kahyo che, ane vizeSagrAhI kahyo che. bannemAM kaze virodha raheto nathI. vyavahArano viSaya sAta nayamAM je vyavahAranaya che tenA viSayanuM vivecana karatAM bhAgyakAra AcAya jinabhadra jaNAve che ke vizeSathI bhinna evuM sAmAnya kAI che ja nahi kAraNa ke kharaviSANunI jema te upalabdha thatuM nathI Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 387 "na visesatthaMtarabhUamatthi sAmaNNamAha vavahAro / . uvalaMbhavavahArAbhAvAo kharavisANaM va // " vizeSAvazyaka bhASya-35 ApaNe prathama joI gayA chIe ke vyavahAranaya sAmAnyagrAhI nahi paNa vizeSagrAhI che; enuM ja A samarthana che. gurU-laghu vize guru- laghune vicAra tArika rIte ane vyavahArika rIte nizcaya ane vyavahArano vaDe AcArya jinake karyo che. te prasaMga A pramANe che-Avazyaka niyuktimAM jaNAvavAmAM AvyuM hatuM ke dArika, vaikriyAdi gurulaghu dravyo che ene kamara, mana, bhASA e agurulaghu dravya che.(vizeSA. gA 0 659 e Ava ninI gAthA che, vaLI juo Avazyaka cUrNi pR. 29) A niyuktagAthAnuM spaSTIkaraNa karatAM AcArya jina jaNAve che ke vyavahAranayane mate koI dravya guru hoya che, jema ke leTu -akhAre. koI laghu hoya che, jema ke dIpazikhA. koI-gurulaghu ukya hoya che keI agurulaghu-nabhaya hoya che jema ke AkAza. paNa nizcayanayane mate te sarvathA laghu ke sarvathA guru koI dravya hatuM ja nathI paNa bAdara-sthala dravya gurulaghu che ane bAkInA badhA divya agurulaghu che. -vizeSAgA0 659-660 A bAbatamAM vyavahAranya prazna kare che ke je guru ke ladhu jevuM koI dravya hoya ja nahi te chavapugalanuM gamana je Urdhva ane adhaH thAya che tenuM zuM kAraNa ? ame te mAnIe chIe ke je ladhu hoya te UrdhvagAmI bane. ane je guru hoya te adhogAmI bane. AthI chavapugalene guru ane vadhu mAnavA joIe, kAraNa ke temanuM gamana ce paNa thAya che ane nIce paNa thAya che - vizeSa0 gA. 661-662. mATe mAtra gurulaghu ane agurulaghu ema be prakAra nahi paNa guru, laghu gurulaghu ane agurulaghu-evA cAra prakAranA dravya mAnavA joI e e vyavahAranayane mata che. vyavahAranayanA A matavyane uttara nizcayanaya Ape che ke vyavahAranayamAM je. UrdhvagamananuM kAraNa ladhutA ane agamananuM kAraNa gurutA mAnavAmAM Ave che te anivArya kAraNa nathI. kAraNa dravyanI laghutA ke gurutA e judI ja vastu che ane dravyane vIryapariNAma e sAva juduM ja tattva che. ane vaLI dravyano gati pariNuma te paNa judu ja tarave che. AmAM kAMI kAryakAraNabhAva jevuM nathI. -vizeSA) gA. 66 3 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 Ama mAnavAnuM kAraNa evuM che ke paramalaghu manAtA paramANu paNa UMce javAne badale nIce paNu gamana kare che. te pachI temAM ze| hetu mAnaze ? eTale ke jo laghutA e UrdhvagamanamAM hetu hAya to paramANu ce javAne badale nIce. kema jAya ? tenA nIcA javAmAM laghutA sivAya khIjuM ja kAMI kAraNa mAnavu rahyuM. vaLI de je narI AMkhe dekhAya che te sthUla che chatAM te Urdhvagamana kema kare ? jo sthUlatA e adhegamanamAM nimita hoya to dhUma nIce javA joIe;. paNa te te UMce jAya che. Ama kema banyu... ? vaLI, mahAguru evA vimAnAdi nIce javAne badale AkAzamAM UMce kema UDI zake che ? vaLI, sAva sUkSma dehavALA deva paNa moTA parvatane kema UMcA kare che! -vizeSA gA0 664-665 jAya che temAM devanA vIya ne adheAgamananu kAraNa che e dde bhArI pata nIce javAne badale UMcA kAraNa mAnazeA teA vyavahAra saMmata gurutA ekAMte ayukta re che; ane e ja pramANe laghutA e UrdhvagamananuM ekAMte kAraNa che. e paNa eyukta Thare che--vaLo gati-sthitipariNAmane kAraNe paNa jIva pudgaleAnI gati sthita thatI hAI temAM paNa gurutA ke laghutAnI kAraNatAnu atikramaNa che ja. AthI vyavahAranayanA mata ayukta kare che. --vizeSA0 0 66 Ama prastumAM leAkavyavahAramAM je sthUla dRSTithI Udhva-adhagamananA kAraNarUpe laghutA-gurutAne mAnavAnI prathA hatI te viruddha tattvavicAra karIne tenI kAraNatAne nirAsa nizcayanaya kare che. AmAM vyavahAra-nizcayanayanA vicAra sAMzrRtika-pAramArthika satyanA vicAra tarapha pragati karatA hoya ema jaNAya che. vaLI nyAya vaizeSikamA gurutvamAtra mAnyuM che. ane ladhutvane tenA abhAvarUpa mAnyuM che ane gurutvane kAraNe patana mAnyuM che te vicAra paNa acA'nI samakSa che ja. jJAna-kriyA viSe niyuktinA vicAra prasaMge ApaNe pleyu` che ke temAM jene cAritrAtmaka vita thaye| tenA jJAna-darzIna AtmAM paNa vidhAtane pAmyA evA vicAra che. AnA ja anusaMdhAnamAM bhASyamAM nizcayanayane mate je ema kahevAmAM Avyu che ke jo jJAnanuM phaLa samyag kriyAmAM na Ave te te jJAnane ajJAna mAnavuM (vizeSA0 1151) te uta pakSanI bIjI bAju rajU kare che. je prakAre cAritrane Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 nAza thavAthI jJAna-darzona paNa naSTa thayela nizcayanaya mAne che te ja prakAre te jJAna, kriyAmAM na pariName te te jJAnane paNa ajJAna mAnavu joIe evA nizcayanA abhiprAya che. ahIM yathAtA karatAM mUlyAMkananI dRSTine mahattva ApavAmAM Avyu. che. zramajIvanamAM ke keAMI paNa jIvanamAM jJAna karatAM kriyAnuM mahattva eTalA mATe che ke meAkSanu sAkSAt kAraNu kriyA eTale ke cAritra ane che kAraNa ke kevaLajJAna thayA pachI paNa jyAM sudhI cAritranI parAkASThA nathI thatI tyAM sudhI meAkSa nathI, AthI jJAna ane cAritra e emAM cAritranuM mUlya mekSadaSTie vadhe che. AthI cAritranA tAjave toLIne jJAnanI sArthakatA ke nirakatAne najara samRddha rAkhIne tenA jJAna-ajJAna evA bheda karavAmAM AvyA che, ane nahi ke tenI yAtA ke ayathArthatAne AdhAre. katRtva viSe AcAya jinabhadra samakSa e prazna hatA ke sAmAyika koNe karyu ? AnA uttara temaNe vyavahAra-nizrayane Azraya laIne ApyA che ke vyavahArathI te te jinendra bhagavAna ane gaNadhare sAmAyika kayu' che ane nizcayanaye te| je vyakti sAmAyika kriyA kare che teNe ja te karyu che tApa evA che ke sAmAyika zruta je khAdya che tenI racanA te tIrthaMkara ane gaNudhare karI che tethI te tenA kartA kahevAya. paNa sAmAyika e teA samabhAvanI kriyA che ane te te AtmaguNu hoI je AtmA kriyA kare teNe ja te a MtaraMga sAmAyika kayu` hAI te ja tenA kartA kahevAya. Ama sAmayika zruta ane sAmAyika bhAva e krame vyavahAra ane nizcayanA viSaya bane che. samyaktva ane jJAnAtpatti vize (kriyamANa-kRta viSe) kriyAkALamAM kAryaniSpatti mAnavI ke niSThAkALamAM--A jUnA vivAda che, AnI sAthe asatkAyavAda ane satkArya vAda paNusakaLAyelA che. bhagavAna mahAvIra ane jamAlInA matabheda paNa A viSe ja hatA. A vivAdanA vyavahAra ane nizcayanayanA matemAM samAveza karavAnA prayatna A. jinabhadra bhASyamAM karyAM che. temAM mithyAtvanA kSaya, upazama ke kSayApazama thaye samyaktva eTale ke samyagdarzana ane samyajJAnanI utpattinA prasaMge temaNe vyavahAra-nizcayanI je yojanA karI che te A pramANe che---vyavahAranayane mate samyaktva ane jJAna jainAmAM na hoya -vizeSA gA0 3382 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 eTale ke je mithyAdaSTi ane ajJAnI hAya tene samyajJAna utpanna thAya che.. paNa nizcayanayane mata che ke samyaktva ane jJAnathI sahitane ja samyag jJAna thAya che. "sammattanAraNarahiyassa nANamuppajjaitti vavahAro / necchayanao bhAsai uppajjai tehiM sahiassa || " vizeSA0 gA0 414. vaLI juA AvazyakacUrNi` pR0 18, 23 ahIM vyavahAra ane nizcayanayA vacce je zaMkA-samAdhAna che te A pramANe che : vyavahAra : sabhyajJAnIne samyagnAna thatuM hAya tA tA enA atha e thayA ke je jAta-utpannasat che te ja utpanna thAya che, ajAta-asat nahi. paNa ApaNe joIe chIe ke je jAta che te utpanna thatuM nathI, paNa je ajAta hAya che te jAta-utpanna thAya che, jemake mATInA pi`DamAMthI ajAta evA vaDe! jAta thAya che. paNa jo dhaDe prathamathI ja jAta hoya te tene utpanna karavApaNuM kAMI rahetuM nathI. eTale tene viSe kazuM ja karavApaNuM rahetuM nathI, mATe ajAtanI utpatti mAnavI joIe, jAtanI nahi. ane vaLI jAtanI paNa jo utpatti mAnavAmAM Ave, eTale ke je kRta che tene paNa karavAmAM Ave te pachI karavAnA kAMI ta ja nahi Ave; eTale ke kA samApti kadI thaze ja nahi. mATe mAnavuM joIe ke mithyAtvI jIvamAMsamyaktva ane samyajJAna utpanna thAya che, je tenAmAM prathama hatAM nahi, paNa ema na mAnI zakAya ke samyagdAnIne sabhyajJAna utpanna thAya che. -vizeSA0 gA0 415 vaLI, kRtane paNa karavAmAM Ave te kriyAnuM kAMI phaLa maLe nahi. ane vaLI pUrNAMmAM na hoya te ja kriyAnA phaLarUpe dekhAya che te kRtane karavApaNuM na hovAthI satnI kriyA nahi paNa asanI kriyA mAnavI ghaTe. vaLI, evuM paNa nathI ke je kALamAM kriyA zarU thaI e ja kALamAM niSpatti thAya, paNa dI kAlanI kriyA pachI ghaTAdi dekhAya che mATe tenI kriyAne kALa dI' mAnavA joIe. Ama vicAratAM mithyAjJAnIne dIkALa pachI samyagnAna utpanna thAya che ema mAnavu joIe. vizeSA gA0 416 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ii vaLI, koI paNa kAryane AraMbha karIe chIe tyAre AraMbhamAM te te dekhAtuM nathI, paNa kSiAnI samApti thaye te dekhAya che, mATe paNa kriyAkALamAM kAryane sat mAnI zakAya nahi, te ja rIte guru pAsethI tattvanuM zravaNa karavAnI kriyA cAlI rahI hoya tyAre tatkALe koI jJAna thaI jatuM nathI paNa zravaNAdi kriyAnI samApti thaye jJAna thAya che. sArAMza e che ke yiAkALamAM kArya dekhAtuM nathI mATe te nathI paNa kriyAnI niSThA thaye te dekhAya che te kriyAkALamAM nahi paNa kriyAniSThAkALamAM te mAnavuM joIe. mATe mAnavuM joIe ke mithyAdaSTi ane ajJAnI samyakatva ane jJAnane pAme che, paNa samyagdaSTi ke samyajJAnI nahi. -vizeSA. gA0 417 nizcayanaya : ajAta hoya te jAta thAya e mAnI zakAya tevI vAta nathI, kAraNa ke je aAta che te abhAvarUpa che ane abhAvanI to kharaviSANanI jema utpatti saMbhavatI ja nathI. mATe ajAtanI utpatti mAnavI joIe nahi. ane je ajAta paNa utpanna thatuM hoya te kharaviSANa paNa utpanna thAya. mATe asatanI nahi paNa satanI utpatti mAnavI joIe. AthI ja ame kahIe chIe ke samyakatvIne ane samyajJAnIne samyakatva ane samyajJAna thAya che, mithyAtvIne nahi. -vizeSA. gA0 418 vaLI, jema satanI kriyA mAnavAmAM kriyAne virAma nahi thAya tema asatanI kyiA mAnavAmAM kriyAne virAma nahi thAya, kAraNa, tame asata evA khaviSANu viSe game eTalI kriyA kare paNa te kadI utpanna ja thavAnuM nahi. Ama kriyAvirAmano abhAva to banne pakSe samAna che. paNa vadhArAmAM asakAyapakSe e diyArAma Adi doSone parivAra zakya nathI. sata evA AkAzAdi vize paryAyAntaranI apekSAe kriyAvirAma ghaTI zake che, paNa asatamAM te e paNa saMbhava rahetuM nathI. vaLI, utpattinI pUrve kArya sarvathA asata hoya to te jema utpatti pachI dekhAya che tema kharaviSANu paNa pachI kema nathI dekhAtuM ? mATe mAnavuM joIe ke kArya, utpattinI pUrve kharaviSANu jema savathA asata nathI. Ama sarvathA asatanI utpatti mAnavAmAM doSo che, jenuM nivAraNa thaI zakatuM nathI. -vizayA gA0 419 vaLI, kAryaniSattimAM dIrghakALanI vAta karI te paNa yukta nathI, kAraNa ke ghaDAnI utpatti pahelAM sthAsAdi aneka kAryo utpanna thAya che te kAryo pratisamaye Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30ra utpanna thAya che ane te paraspara vilakSaNa paNa che. Ama ghaNu badhA kAryo mATe lAMbo kALa gaye temAM e badho kALa ghaTakriyAne hato ema kema kahevAya ? -vizeSA gA0 420 vaLI, kAyanI kriyAnA AraMbhamAM te dekhAtuM nathI mATe te sata hoI zake nahi e je AkSepa karavAmAM Avyo che tene uttara e che ke tame je kyiAne AraMbha kahe che te tenI kriyAne te AraMbha che nahi to pachI te tyAre kevI rIte dekhAya ? jema paTane AraMbha karIe tyAre ghaTa jovAnI AzA rAkhavI e vyartha che tema ghaTa pahelAnAM je sthAsAdi kAryo che tenI kriyAnA prAraMbhamAM paNa je ghaTa na dekhAya to temAM kAMI Azcarya nathI. ane sthAsAdi kAMI ghaDe nathI jethI tenA AraMbhe te dekhAya. mATe AraMbhamAM dekhAtenathI-ityAdi je AkSepa che te yukta nathI. --vizeSAo gAi 421 vaLI, ghaDo aMtima kSaNamAM dekhAya che mATe tene te kSaNamAM sat mAna joIe, pUrva kriyAkALamAM nahi--e je tame kahyuM temAM amAre eTaluM ja kahevAnuM che ke ghaDAne prAraMbha te atyakriyAkALamAM ja che tethI te anya kALe dekhAya che. AmAM zuM ajugatuM che ? vaLI, vartamAnakALamAM jyAre te kriyamANa che tyAre tene kRta na mAno ane AkRta mAne te pachI tene kRta kyAre mAnaze ? atIta kALa te naSTa hoI asata che to te tene kevI rIte karI zakaze ? ane vaLI bhaviSyakALa te hajI anutpanna hoI asata che, te temAM paNa te kRta kevI rIte thAya ? mATe kriyAmaNune ja kRta mAnavuM joIe. --vizeSao gA0 422 je kriyamANa kRta hoya to pachI te kriyamANu hoya tyAre kema dekhAtuM nathI-- evo je AkSepa karavAmAM AvyuM che te paNa yukta nathI kAraNa ke prati samayamAM je judAM judAM kAryo niSpanna thaI rahyA che tethI nirapekSa thaIne tame mAtra ghaDAne ja abhilASa dharAve che, AthI te te kAryanA kAlane ghaDAne kALa gaNIne tame mAnavA lAgI jAya che ke mane kriyAkALamAM ghaDe dekhAto nathI. A tamArI skUlabuddhinuM pariNAma che. te te kALamAM thatA kAryanI upekSA na kare te te te kALe te te kArya dekhAze ja, bhale ghaDe na dekhAya. ane jyAre ghaDe kriyAmaNu haze tyAre tamane ghaDo paNa kRta dekhAze ja, mATe jarA sUmabuddhithI vicAre. --vizeSAo gAtra 423 vyavahAra : paNa kArya anya samayamAM ja thAya ema zA mATe mAnavuM ? prathama samayamAM nayana samayamAM paNa te kama na thAya ? * Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 393 nizcaya : eTalA mATe ke kAya kAraNa vinA to thatuM nathI, ane je kALe kAraNa hoya che te ja kALe kArya thAya che. mATe te anya kALamAM thatuM paNa nathI ane tethI dekhAtuM paNa nathI. A prakAre e bAbata siddha thaI ke kriyAkALamAM ja kArya hoya che, eTale ke kriyamANu kRta che, ane nahi ke kriyA uparata thaI jAya pachI; eTale kriyAniSThA thaye kArya thatuM nathI. --vizeSao gAya 424 vaLI, jJAnano jyAre utpAda thaI rahyo che; eTale ke jJAnanI utpattinI kriyA thaI rahI che tyAre paNa je jJAnane asata mAnavAmAM Ave te pachI te te utpAda kene ? ane e kALamAM paNa je ajJAna hoya te pachI jJAna kayA kALamAM thaze ? mATe mAnavuM joIe ke samyajJAnIne samyajJAna thAya che, ajJAnIne nahi. ---vizeSA gA0 425 vaLI, je tame ema mAne che ke zravadi kAla judo che ane pachI jJAnotpatti thAya che--ityAdi. e bAbatamAM amAru mantavya che ke zravaNAdi kAla che te ja te jJAnotpattine kALa che. paNa sAmAnya zravaNa nahi paNa viziSTa prakAranuM je zravaNuM che, eTale ke evuM zravaNa je sAkSAt matijJAnanuM kAraNa che; tene kALa te ja matijJAnano kALa samajavAnuM che ane tevo to anya kSaNamAM saMbhave. jyAre matijJAna utpanna thAya che. ---vizeSA mA 426 prastuta carcAnI bhUmikA samajavA mATe zunyavAdamAM karelI utpAdananI carcA je mAdhyamikakArikAmAM karavAmAM AvI che. te--(mAdhyamikakArikAvRtti pRSTha 13, 100, 138, 157, 181, 186, vagere) vizeSarUpe avagAhavAnI jarUra che. vaLI, sAMkhyano satkAryavAda (sAMkhya kA0 9) ane naiyAyika Adino asatakAryavAda vagere (nyAyasUtra 4. 1. 14-18; I. 1. 25-33; 4. 1. 44-52) tathA jenA sadasata kAryavAda je A pUrve carcavAmAM Avyo che tenuM paNa avagAhana jarUrI che (sanmatitaka 3. 47-49, paMcAstikAya gAi 15, 19, 6 0 Adi, nayacaka tRtIya ara). jamAlae karela nilava jamAli ema mAnate ke kRta te ja kRta che ane kriyamANu kRta nahi. paNa bhagavAna mahAvIra kriyamANune kRta mAnatA. AthI mULe te carcA paNa kriyAkALamAM Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 kAryanI niSpatti che ke niSThAkALamAM e praznanI AsapAsa ja che. eTale AcArya jinabhake pUrvokta vyavahAra nizcayane AdhAre je carcA karI che tevI ja rIte A carcA paNa samAna yuktio ApIne karI che eTaluM ja nahi, paNa banne prasaMge ghaNuM gAthAo paNa samAna ja che-vizeSatA daSTAMtamAM saMthAro ane dahanakriyAnI che. -vizeSao gA0 2308-23328 kevaLanI utpatti vize - je prakAranI carcA samyaktva ane jJAnanI utpatti viSe karavAmAM AvI che tevI carcAne kevaLajJAnanI utpatti viSe paNa avakAza che. ane vastutaH te koIpaNa utpatti viSe lAgu paDI zake che. kevaLajJAna viSe kahevAmAM AvyuM che ke nizcayane. mate je samaya kevaLAvaraNanA kSayane che te ja kevaLanI utpattino paNa che. ane vyavahArane mate kSaya pachInA samaye kevaLajJAna utpanna thAya che. vizeSA gALa 1334 A bAbatamAM vyavahAra ane nizcaya pitA pitAnuM samarthana A pramANe kare che. vyavahAra : kriyAkAla ane kriyAnI niSThAne kALa eka nathI, mATe jyAM sudhI kama kSIyamANa hoya tyAM sudhI tenuM kArya jJAna saMbhave nahi, paNa jyAre kama kSINa thaI jAya tyAre jJAna thAya. - vizeSA gA0 133pa nizcaya : kriyA e kSayamAM hetu hoya to kriyA hoya tyAre kSaya tho joIe, ane kriyA je kSayamAM hetu na hoya to pachI tethI juduM kayuM kAraNa che, je kriyAnA abhAvamAM paNa jJAnane utpanna kare ? eTale vivaza thaI je ema kahe ke kriyAthI kSaya thAya che te pachI ema kema bane ke kriyA anya kALamAM che ane kSaya anya kALamAM ? mATe je kALamAM kriyA che te ja kALamAM kSaya che ane te ja kALamAM jJAna paNa che. vizeSA gA 0 13 36 vaLI, jo kriyAkALamAM kSaya na hoya te pachInA kALe kevI rIte thAya ? ane je kriyA vinAnA eTale ke akriyAkALamAM paNa kSaya mAnavAmAM Ave to pachI prathama samayanI kriyAnI paNa zI AvazyakatA rahe che te vinA paNa kSaya thaI ja joIe. vizeSA : gA0 1337 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 vaLI, AgamamAM paNa kriyAkAla ane niSThAkALanuM ekatva mAnavAmAM AvyuM che te paNa jue-temAM kahevAmAM AvyuM che ke je niI mANuM che te nirNa che-te ja pramANe je kSIyamANuM che te kSINa che ema kahI zakAya. vaLI, AgamamAM e paNa kahyuM che ke kamanI vedanA che ane akamanI nirjarA che. e uparathI paNa kahI zakAya ke nirAkALe AvaraNa-kama che nahi. vizeSA gA0 1338 vaLI, AvaraNane abhAva hoya chatAM paNa je kevaLajJAna na thAya te pachI te kyAre thaze? ane jo kSayakALe nahi paNa pachI kyAreka kevaLajJAna mAnavAmAM Ave te te akAraNa che ema mAnavuM paDe. te pachI bane ema ke che kAraNa vinA ja utpanna thayuM hoya te kAraNa vinA ja patita paNa thAya. mATe AvaraNane vyaya ane kevaLajJAnanI utpattine samaya, aMdhakArano nAza ane prakAzanI utpattinA samayanI jema, eka ja mAnavo joIe. ane A ja pramANe sarvabhAvonI utpatti ane vyaya viSe samajI levuM joIe. vizeSA. gA 0 1939-40 Avazyaka cUNi (pR. 72-70)mAM kevaLajJAna viSe eka navI vAta kahevAmAM AvI che te paNa ahIM noMdhavI jarUrI che. kevaLajJAnanI utpattimAM kaI koI kamaniyama nathI. koI mati zruta pachI tarata ja kevaLane prApta kare che, te kaI avadhi pachI mana:paryAya ane pachI kevaLane utpanna kare che; to kaI vaLI mana paryAya pachI avadhi ane pachI kevaLa e krame kevaLane pAme che. A uparathI ema siddha thAya che ke nizcayane mate jJAna eka ja che ane te che kevaLajJAna, paNa te ja judAM judAM AvaraNane laIne judAM judAM Abhinidhi Adi nAma dhAraNa kare che. siddhi utpatti vize : zunyavAdI ema mAnatA hatA ke vastu svatA, parata: ubhayataTa ke noyataH siddha thatI nathI. tethI te caturkeTivinimukta che; arthAta pratItyasamutpanna che. A bAbatamAM AcArya jinabhake vyavahAra ane nizcayanayathI A pramANe vicAraNA karI che-koIka vastu svataH siddha che : jema ke medha. keIka parata: siddha che : jema ke ghaDe. ane koIka ubhayata: siddha che; jemake puruSa, ane keIka nityasiddha che : jema ke AkAza--A vyavahAranayananuM matavya che. paNa nizcayanuM mantavya evuM che ke badhI vastuo svataH siddha ja che. para temAM nimitta bhale bane paNa pitAmAM Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 sAmarthya na hoya te te nimitte kAMI karI zakatu` nathI. jemake kharavaSANumAM sAmarthya nathI te temAM game teTalAM nimitta maLe paNa te siddha thaze nahi. mATe vastunI siddhi svataH ja mAnavI joIe. --vizeSA0 gA. 1917-1918 A vicAraNAmAM upAdAnane mukhya mAnI svata: siddhi mAnI che ane temAM nimittakAraNane gauNu mAnyuM che. tethI tenA upayega chatAM tene gatarImAM lIdhuM nathI ane siddhi svata: kahI che. AcAya kuMdanI upAdana nimittanI carcA Ane maLatI che ane temanA mata pramANe paNa upAdAnanuM prAbalya che. vyavahAra nizcayanI carcAmAM A carcA paNa vastusthiti karatAM mUlyAMkananI dRSTie thaI che te dhyAnamAM rAkhavuM jarUrI che. nijA viSe vyavahArabhASyamAM nirA viSe je carcA karavAmAM AvI che temAM paNa upa:dAna baLavAna ke nimitta e ja samasyA che ane tenA vicAra vyavahAra ane nizcayathI karavAmAM Avye che. vyavahAranayane mate uttarAttara guNAdhika vastu vaDe uttarAttara adhika nirA thAya che. tAtpa e che ke vyavahAranaya nija`rAmAM khAdya nimittane baLavAna mAne che; paNa nizcayanayane mate te AtmAnA bhAvanI uttarAttara vizuddhi game te kAI vastuthI thaI zake che, ane e AtmAne bhAva uttarAttara vizuddha thAya te mATe e jarUrI nathI ke nimitta guNAdhika ja hovuM joIe. guNahIna nimittathI paNa uttarAttara bhAvavizuddhi thaI zake che. eTale nirjarAmAM mahattva bAhya vastunuM nahi paNa potAnA AtmAnA bhAvanu che--mA mantavya nizcayanuM che. dRSTAMta ApavAmAM Avyu` che ke eka baTuka bhagavAna mahAvIrane joi ne gusse thayAM, paNu temanA ja ziSya gAtamane joine je bhagavAna mahAvIra karatAM guNamAM nyUna hatA--- upazama bhAvane pAmyA. ---vyavahAra bhAgya0 0 6, gA0 187-191 arthAt vyavahAranaya bAhya vastune mahattva Ape che ane nizcayanaya AMtarika bhAvane. vicAra karIe te jaNAze ke rAjamAgane vyavahAra anusare che; jyAre keDI, je samUhane kAmanI nathI paNa vyaktine kAmanI che, tene nizcaya anusare che. kharI vAta evI che ke keDI e kALAMtare rAjamAganuM rUpa le che tyAre te vyavahAramAM AvI jAya che, jyAre viralA vaLI navI keDI UbhI kare che. sAmAnya Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 jana mATe to rAjamArga ja upayukta gaNAya ane virala vyakti mATe keDI athavA to viziSTa mArga, dhama jyAre bAhya vidhividhAnamAM AgaLa vadhI jAya che ane jyAre e ja bAhya vidhividhAno pradhAna banI jAya che tyAre nizcayanaya AvIne kahe che ke e te vyavahAra che. Ama nizcaya ane vyavahAra e bane mArgomAMthI ekane paNa nirAsa Avazyaka nathI paNa adhikArI bhede banne jarUrI che ema enuM tAtparya samajAya che. paryAya viSe eka artha mATe aneka zabda vaparAya che ane eka ja zabdanA aneka artho paNa hoya che. samabhirUDhanaya pramANe jeTalA zabda teTalA artho che; eTale ke koI be zabdono eka ja artha hoI zake nahi. A bAbatamAM AcArya jinabha vyavahAranizcayanayothI vicAraNA karI che. teo jaNAve che ke vyaMjanazuddhikanayanI apekSAe badhA zabda bhinna bhinna arthanA bedhaka che. AnuM tAtparya e jaNAya che ke zabdazuddhine mAnanAra naya eTale ke samabhiraDhanaya. athavA to zabdonI racanA judI judI kriyAne AdhAre thatI hoI te te zabdamAM kriyA bheda rahevAne ja. eTale arthabheda avazya hovo joIe. AvI zabdazuddhine mAnanAra naya te vyaMjanazuddhikanaya kahevAya A nayanI daSTie zabdabhede arthabheda mAnavo jarUrI hoI paryAyo ghaTI zakatA nathI. paNa je anya nayane Azraya levAmAM Ave to zabda abhinnArthaka paNa hoI zake che. temaNe ema paNa jaNuvyuM che ke saMvyavahAra eTale ke lekavyavahArane dhyAnamAM laIe to lokamAM eka ja artha mATe nAnA zabdono prayoga thAya che. mATe vyavahAranaye aneka zabdo ekAyaeNka banI zake che paNa nizcayanayanI apekSAe ekArthaka banI zake nahi. mATe vyavahAra nayanI apekSAe paryAye samajavA, nizcayanI apekSAe paryAya zabdo hoI zake nahi. -vizeSA 1376-77 lokAcAra viSe bhagavAna mahAvIranA nirvANa pachI 214 vaSe avyakta nidbhava thayo che. tene paricaya A pramANe AcArya jinabhadde Ape che-anya koI vAcanA Ape evuM na hoI svayaM AcArya ASADhe je divase potAnA ziSyone vAcanA ApavI zarU karI te rAtre ja hRdayazUlaregathI teo mRtyu pAmyA, ane deva thayA. AcAryo avadhi jJAnathI jANyuM ke mArA ziSyone anya vAcanAcAryanI prApti duSkara che eTale teo temanA mRtyunI bIjAne jANa thAya te pahelAM ja pAchA Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 pitAnA zarIramAM pravezI gayA ane vinA vine ziSyanuM vAcanAkArya pUruM karI dIdhuM. ane aMte ziSyone jaNAvI dIdhuM. ke huM amuka divase marIne deva thayo hatuM, paNa mane tamArI anukapA AvI eTale tamAruM vAcanAkArya pUruM karavA me mArA zarIramAM puna: praveza karyo hate. have e kArya pUruM thayuM che ane huM devalokamAM pAcho jAu chuM, paNa huM devarUpe asayata chatAM tamArI saMyatanI vaMdanA me ATalA divase svIkArI te anucita thayuM che, te te badala tamArI saunI kSamA mAguM chuM. ane A rIte kSamA mAgI teo devalekamAM sIdhAvI gayA. deva te vidAya thaI gayA ane ziSyoe potAnA gurunA zarIranI aMtima kriyA karI paNa pachI temanA manamAM zaMkA thaI ke are, atyAra sudhI ApaNe asaMyatane vaMdana karatA rahyA te anAcaraNa thayuM ane asAdhune sAdhu mAnatA rahyA te mRSAvAda thayo. sAdhutA e te AtmAne guNa heI avyakta che to pachI tene nirNaya karavo kaThina che ke koNa saMyata ane kaNa asayata ? eTale A anAcaraNa ane mRSAdaSathI bacavAne eka ja upAya che ke ApaNe keIne vaMdana karavuM ja nahi. viree temane samajAvyA ke Ama zaMkAzIla thavAthI lokavyavahAra cAle nahi. tamAre badhA ja parokSa padArtha viSe ane svayaM tIrthaMkaranA astitva viSe paNa zaMkA karavI paDaze. tIrthakaravacanane pramANe mAnatA ho te sAdhunAM lakSaNo, je temaNe batAvyAM che, te jue. ane vaLI tamane deve je vAta karI temAM ja tame kema zaMkA nathI karatA ane tene sAcI kema mAnI cho ? vaLI, tame jANe che ke jinapratimAmAM jinanA guNe nathI chatAM paNa pitAnA AtmAnI vizuddhine mATe tame jinapratimAne vaMdana kare che. to te ja pramANe sAdhune vaMdavAmAM zuM vAMdho che ? dhAre ke sAdhumAM sAdhupaNuM nathI, paNa eTalA khAtara ja jo tame sAdhunI vaMdanA na kare te pratimAnI paNa na karavI joIe. tame jinapratimAne to vaMde che to pachI sAdhune vaMdana karavAnI zA mATe nA pADe che ? dekhAve sAdhu hoya paNa je te asaMyata hoya to tene vaMdana karavAthI pApanI anumati devAne doSa lAge mATe sAdhune vaMdana na karavuM paNa pratimAne vaMdana karavuM--ema mAne to prazna che ke jinapratimA paNa je devAdhiSThita hoya to tene vaMdana karavAthI tevI pApanI anumatine doSa kema na lAge ? ane tame e nirNaya te karI ja zakatA nathI ke A jinapratimA devAdhiSThita che ke nahi. tame ema mAne ke jinapratimA bhale devAdhiSThita hoya paNa ame te tene jinanI pratimA mAnI amArA vizuddha adhyavasAyathI namaskAra Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 399 karIe chIe tethI kAMI doSa nathI te pachI sAdhune sAdhu mAnI vizuddha aTavasAyathI vaMdana karavAmAM zuM doSa che! ane dhAro ke devanI AzaMkAthI tame jinapratimAne vaMdana karavAnuM choDI do paNa tame je AhAra zaiyA Adi svIkAre che te paNa devakRta che ke nahi evI zaMkA te tamane thavI ja joIe. vaLI zaMkA ja karavI hoya te evuM eka paNa sthAna nathI jyAM zaMkA na karI zakAya-pachI te bhejanano padArtha hoya ke paheravAnA vastra heya, ke pitAne sAthI heya. vaLI gRhasthamAM paNa yatinA guNone saMbhava te khare ja. to pachI tene AzIrvAda ApI, tame maryAdA 5 zuM nathI karatA ? vaLI dIkSA detI vakhate tame jANatA te nathI ke A bhavya che ke abhivya ? cera che ke paradAragAmI ? te pachI dIkSA kevI rIte dezo ? vaLI, keNu guru ane kaiNa ziSya e paNa kevI rIte jANavuM ? vacanane vizvAsa paNa kevI rIte karavo ? vaLI sAcuM zuM ne jUhuM zuM e paNa zI rIte jANI zakAzo ? Ama tIrthakarathI mAMDIne svarga-mokSa Adi badhuM ja tamAre mATe zaMkita banI jaze. pachI dIkSA zA mATe ? ane je tIrthakaranA vacanane pramANa mAnIne cAlaze te temanI ja AzA che ke sAdhune vaMdana karavuM, te kema mAnatA nathI ? jinavacanane pramANe mAnatA ho to jinabhagavAne je bAhyAcAra kahyo che tenuM vizuddha rIte pAlana karate hoya tene muni mAnIne vizuddhabhAve vaMdana karavAmAM bhalene te munine badale deva hoya paNa tame te vizuddha ja che, dezI nathI. vaLI, tame ASADhAcAryanA rUpe je deva joya tevA keTalA de saMsAramAM che ke ekane joI e saumAM zaMkA karavA lAgI gayA che, ane badhAne avizvAsanI najare jue che ? kharI vAta evI che ke ApaNe chIe. chadmastha. tethI ApaNI je caryA che te badhI vyavahAranuM avalaMbana laIne cAle che. paNa tenuM vizuddha bhAve AcaraNa karavAthI AtmAnI uttarottara vizuddha thAya che emAM zaMkA nathI. A vyAvahArika AcaraNa eTaluM badhuM baLavAna che ke zrutamAM jaNAvela vidhithI chadmastha AhArAdi lAvyuM hoya ane te kevaLInI daSTie vizuddha na hoya paNa kevaLI te AhAra grahaNa kare che. ane vaLI evo prasaMga paNa bane che ke kevaLI pitAnA chadmastha gurune vaMdana paNa kare che. A vyavahAranI baLavattA nathI te bIju zuM che ? jinendra bhagavAnanA zAsanane ratha be cakrathI cAle che : vyavahAra ane nizcaya. AmAMnA ekane paNa je parityAga karavAmAM Ave te mithyAtva ane tatkata zaMkAdi doSone saMbhava UbhuM thAya che. mATe je tame jinamatano svIkAra karatA Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4oo. ho te vyavahAranayane cheDI zakatA nathI, kAraNa vyavahAranayano tyAga karavAmAM Ave to avazya tIrthoccheda che. A prakAre temane ghaNuM ghaNuM samajAvavAmAM AvyA paNa teoe pitAne kadAgraha cheDo nahi eTale temane saMghathI bahiSkAra karavAmAM Avyo. pachI kame karI teo rAjagRha gayA tyAre maurya rAjA balabhadre temane sanmAgamAM lAvavA eka yukti ajamAvI. temaNe lazkarane hukama karyo ke te sAdhuone pakaDIne mArI nAkhe. gabharAIne teo rAjAne kahevA lAgyA ke rAjA, tuM to zrAvaka che ane ame sAdhu chIe te tane A zobhatuM nathI. rAjAe uttara Ape ke tame te avyaktavAdI che. tame kevI rIte nirNaya karyo ke huM zrAvaka chuM ? vaLI, huM kevI rIte jANuM ke tame cera nathI ane sAdhu che ? A sAMbhaLI teone potAnI bhUla samajAI ane teoe punaH vaMdanA-vyavahAra zarU karyo. -vizeSA0 gA2356-2388 bAhya upakaraNa ane bAhya vaMdana Adi vyavahAravidhi viSe AkSepa ane samAdhAna je prakAre AvazyakacUNi (uttarAdha pRSTha 29-30)mAM karavAmAM AvyAM che tenI paNa atre noMdha levI jarUrI che-- vyavahAravidhimAM avicakSaNa ziSya evI zaMkA karI ke bAhya upakaraNadi vyavahAra che te anaikAMtika che eTale te mekSamAM kAraNa nathI. paNa AdhyAtmika vizaddhi ja mokSamAM kAraNa che; mATe AdhyAtmika vizuddhi mATe prayatna karavo joIe. bAhya upakaraNa Adi anAvazyaka che. rAjA bharata cakravatIne kazA paNa rajoharaNAdi upakaraNe hatA nahi chatAM Atmavizuddhine kAraNe mekSa pAmyA, temane bAhya upakaraNone abhAva doSakara ke guNakara na thayo; ane bIjI bAju rAjA prasannacaMdra sAdhuvezamAM hatA chatAM paNa narakAgya kamane baMdha karyo. AmAM paNa bAhya upakaraNe temane kazA kAma AvyAM nahi. tAtparya ema thAya che ke AMtarika upakaraNa Atmavizuddhi e ja mokSane upAya che ane bAhya rajoharaNAdi nirarthaka che. ane guru uttara Ape che ke vatsa, bharata ane emanA jevA bIjA pratyeka buddha hatA, ane temane je bAhya upakaraNe vinA lAbha maLe te te kadAcitka che. vaLI temane paNa pUrvabhavamAM AMtara bAhya upasaMpadA hatI ja, temaNe tene kAraNe ja Atmavizuddhi prApta karI hatI, mATe emanuM dRSTAMta AgaLa karIne bAhyAcAra-vyavahArano lepa karavo ucita nathI. ane jeo ema kare che te Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 401 tIrthakarano abhiprAya jANatA nathI. tIrthakarane abhiprAya evo che ke kyAMIka vyavahAravidhithI pravRtti karavI, kayAMIka nizcayavidhithI ane kayAMIka ubhaya vivithI, AmAM kaMI ekAMta nathI, vidhi aniyata che, AmAM cUNikAre eka buddhanuM daSTAMta ApyuM che. eka mUrkha IMTa nIce dInAra je paNa lIdho nahi ane mAtAne e viSe vAta karI, mAtAe laI AvavA kahyuM eTalAmAM to te dInAra laIne keI cAlI gayeluM. eTale te mukhe jeTalI ITa joI tyAM dInAra hovAnuM mAnI badhAnI nIce dInAranI kheLa karI, paNa ema kAMI dInAra maLe ? te ja pramANe keTalAka nizcayavAdIo ekAda daSTAMtane AdhAre AcaraNanI caTanA karavA jAya che temAM teo ubhAgadazaka ja banI jAya che ane tene tyAga kare che. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNa mahatsava grantha, I. 1968mAM prakAzita) Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 : grantha-andhakAra Adi a'guttaranihAya para, 56, 229 adbhakathA 60 anujJAnadI 325 -21 ekAka 326-7 anuttaraupapAtika 160 ayeAgaddAra 12, 13, 39, 58, 94, 298, 300-1, 307, 313, 324, 330; --Agama samajavAnI cAvI 341, cUlikAsUtra 341; anuyAgaddArAnI carcA 341; vyAkhyA paddhati 351; kartA-samaya 363, 366 antakriyA 56 218 abhayadeva 37, 42, 67, 104, 256, 201, 277, 318 abhidhammathasaMgrahA 109 abhidhama piTaka, 73, 132 abhidhAnaciMtAmaNi 343, 347 abhidhAna rAjendra 298 ameAlakha RSi 34, 292 avagAhanAsasthAnaSada pa adhipada 61, 254 zAka 100 aSTAvakra 57 aspRzativAda 132, 195 AcAravastu 31 AgrAyaNIya pUrva 32, 231 AcArAMga 2, 4, 5, 13-4, 16, 30, 31, 36, 37, 43, 49, 254, 259, 292, 306, 309, 317 -sava prathama SaTajIvanikAyane upadeza 5, 14; sauthI prAcIna Agama 14, prathama zrutaskaMdhamAM jaina darzana 44 AcAraprakalpa 320 AcArAMgacUrNi 30 AcArAMganiyukti 30-1, 63, 97, 111, 117-8, 11921 203, 262 AgamayugakA jaina darzana 65, 150, 229, 350, 364, 366 AgamAdhya samiti 53, 293 AtmapravAda 31 AtmAnuzAsti 365 AtmArAmajI 11, 60, 261 A rakSita 27-8, 38, 307, 363 --anuyAgarakSaka 363;-pRthakUkartA 364;-nA samaya 364 AraNyaka 2 Avazyaka 33, 38, 96, 102, 311, 320, 341, 378 Avazyaka cUrNi 25, 67, 70, 332, 395 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 Avazyaka niryukti 16, 19, 27, 37. 60, 92, 94, 96, 101, 103, 258, 26 1, 291, 303, 304, 332-33, 338, 348, 363-4, 378, 380-1 Avasyaka vyatirikta 313 ASADha 397 AhAra pada 61, 250 IslAma 289 inDiyana enTIkarI 6 Indriyapada 199 Indriya pAMca 199; covIsa ane bAra dvArA vaDe carcA 199, daMDakamAM 199ne upacaya 201 nuM nirmANa 201, upayogakALa 201. avagraha Adi 202, dravya-bhAva 202, nivRtti-upakaraNa 202 uvAsa pada 169 uttarAdhyayana 31-2, 38, 42, 17, 96-9, 110-2, 117-22, 127, 129, 307, 320 upayoga pada 254 upAyahudaya 366 upAsakajanAlaMkAra 115 upA(vA) kadazA 51, 259, 292 umAkAMta 96 umAsvAti 8, 11-2, 44, 49,110-3, 264-5, 280, 310, 313 uvavAIva-79, 98-9 RSabha 346, 3067, 330, 113, -mahAvIra tulanA 346 RSibhASita 346, 27 ethaniryukti32, 378 379, 38 TIkA 19 kaMsAcArya 32 kaThopaniSada 265 kuNagasattarI 365 kapila 306 karmaprakRti 7ra, 93 karmaprakRtipada ra37 karmapravAda pUrva 31 karmabaMdha pada 237 kamabaMdhavedapada 237 karmavedabaMdha pada 237 kalpa 31, 32 kalpasUtra 69, 29ra kalpAkalpika 32 ka9yANavijayajI 25, 28, 335-6 kaSAyapada 198 kasAyapAhuDa 30, 32, 72, 198, 300 kAyasthiti pada 212 -sthiti ane kAyasthiti 212 kAlaka 27, 37, 96, 99, 307, 337 kuMdakuMda 113 kurAna 289 kulamaMDana 277 kezIgautamasaMvAda 307 koDilaya 365 kriyApada 229 kriyAkeza ra29, 235 khAravela 100-1 khuddanikAya 56 sudakA pa6 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o5 jaina paraMparAno ItihAsa 364 jaina sAhityane saMkSipta itihAsa 283 jJAtaputra mahAvIra 50 jJAtAdharmakathA 51, 68, 292, 309, u49 khuddAbaMdha 91 gaNadharavAda 131, 18, 198), 228, 229 gaNipiTaka 289, 302, 309 -mAM kevala bAra aMga 309, 313 gadhabhila 96 gItA 6 gopAladAsa 51 gaummaTasAra 32, 72 gozAlaka 225 ghAsIlAlajI 293 catu:zaraNa 70 candraprajJapti 319 caramapada 175 cittasamAdhi 261 be 200 jue bAlAvabodha jaMbUdIpa prajJapti 37, 39, 319 jayadhavalA 19, 32, 300 jayasena 27 jJAnapravAda 32 tattvArtha sUtra 8, 11-2, 44, 88, 202, 203, 263, 276, 310 tattvArthasUtra jenAgama samanvaya 11, 6 0, 193 tattvArthasUtrabhASya 18, 20, 3pa, 263-5 taraMgavatI 365 tiegAlIya ra5, 35 ttirIya 187 tripiTaka 15 thoDA 93 dazavaikAlika 1, 32, 37-8, 147, 316, 320, 319 dazavaikAlikacUNi 24 dazavaikAlika niyuti 31 dazAzruta 31, 60, ra61, 319, 336 dasuttarasura 56 dIghanikAya 56, 229, 319 durga 359-60 durgaTIkA 361 durbalikA puSyamitra 28 duSya(dasa)gaNi 335, 337 dRSTivAda 25, 27, 30, 33, 66, 71, 76, 94, 231, 299, 319 devadhi 29, 337, 335, 364 jasapAla (jayapAla) 32 jinadAsa 41, 67 jinabhadra 41, 67, 102-4, 200, 303, 307, 323-4, 345, 337, 346-7, 359-60, 397 jinavallabha 242 jItakalpa bhASya 37, 71 jIvavijaya 285 jIva-achavapada 104 chavAbhigama 83-5, 319 jekAbI 306 jaina sAhityakA bRhad itihAsa 315, 342 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 devavAcaka 38, 333, 338, 335-6, niryukti 34, 92, 97, 102-4 339 nizItha 31, 37, 60, 307, 3ra0 dIndriya 121 nizItha bhASya 200 dhanapatasiMha 292 nizIthikA 32 dhanavimala 283-4 naighaMTuka 360 dharasena 99, 308 nyAyabindu 365 dhamaprajJapti 31 nyAyasUtra 11, 18, 36 0 dharmasAra 279 nyAyasUtrabhASya 360 dhamasiMha 42 nyAyasUtravArtika 360 dhamasena 26-7 nyAyAvatAravArtikavRtti 150, 330, dharmakIrti 365 333 dhavalA 26, 27, 30, 32, 72, 104, paMcaka95 38 203, 205, 21, 263, 300, paMcaka95bhASya 325 316, 349 paMcaka95bhASyagRNi 325 vRtiSeNa 27 paMcaka9pa mahAbhASya 328 dhruvasena 32 paMcaka5 mahAbhASya cUrNi 328 naMdI 15, 17-19, 27, 29, 37, paMcasaMgraha kara 38, 43, 69, 95, 96,99, 12, padmasuMdara 283 202, 31 0, 3ra3-25, 329, paramAnaMda 285 330, 332, 335, 341, 363 pariNAma pada 192 naMdIcUNi 28, 30, 67, 163, 332, pazyattApada 254 335 pAIpa mahaNaNa 271 nayacakra 8, pAkSisUtra 312 nAgasena 27 pAtaMjala bhASya 192 nAgAjuna 29, 316 pAdalipta 365 nAgAjunIya 29, 69 pAlikAi 265 nAnakacaMda 285 pAlisAhityakA ItihAsa 56 nigodavicAravaktA (zyAmAcArya) 96 piMDa niyukita 30, 38, 307, 320 nigodavyAkhyAtA (ga) 99 pagalapaccatti para, pa6 nirayAvalI 319 puNyavijayajI, pa3, 297 nirukta 359 puSpadaMta 32, 99, 104, 30 niruktaTIkA 360 pUjayapAda 263 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ You prajJApanA 61, 62, 67, 69, 72, 74, 91-94, 99, 100, 112, 115, 120-22, 129, 145, 208, 230-1, 250, 307, 318 -racanA 33, TIkA 69, artha 74, cothuM upAMga 76 -AdhAra daSTivAda 76, nirUpaNa zailI 80, viSayavibhAga sAtatavamAM, dravyAdi cAramAM 81, padavi. bhAga ane nirUpaNukrama 82 ane 1khaMDAgama 86, dizAdidAre 26 paNa pakhaM0mAM 14 dvAra 90, kartA-samaya 95, kAlaka 96, maMgala ane navakAra 99, uvavAIva 99, vyAkhyAo 275, cUNi 279, sUtra saMgati 281 prajJApanA-avacerI 283 prajJApanA Taba 283 prajJApanATIkA 76, 83, 9-09, 104, 110-1, 115, 155, 157, 169, 173, 182, 201, 205. 25, 227, 280. prajJApanA bIjaka 283 prajJApanAmUlaTIka 280 pramANamImAMsA 203, 360 ' -bhASATippaNu 203 pragapada 203 pravicAraNA 56 264 praznavyAkaraNa 37, 318 premI abhinaMdana grantha 39 phulacaMdajI (puSpabhikSu) 293 bahuvaktavyapada 137 bAyabala 289, bAhiranidAna kathA 362 bRhatkalpa 37 bRhatkalpabhASya 16-7, 20-1, 30, 41, 60, 67, 69, 224, 225, 262, 343, 345-6, 348, 381-2 bRhadAraNyaka 224 brahmasUtra 18 becaradAsajI 51, 95 belavalakara 187, 365 bhaktapariNA 36 bhagavatI 35, 49, 59, 75, 83, 95, 13210, 187, 1923, 229-30, 255, 258, 270, 292, 318, 330, 342, 364 -mAM aMgabAhya zA mATe ? 73.mAM na 350 --prajJApanA bhagavatI 83 bhagavatI TIkA 28 bhagavatIsAra 83, 132, 229, 272, bhagavagItA 18 bhadrabAhu (prathama) 25, 26, 31, 36, 37, 6 1. 92, 307, 320 bhadrabAhu (dvitIya) 38, 41, 60, 7, 99, 101, 102, 103, 183, 302, 321, 334, 347 bhAgavaye 338 bhASApada 182, 208 bhUtadina 337 bhUtabali 32, 99 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 malayagiri 78, 82, 95, 9, 100 11, 113, 150, 155, 160, 161, 163, 169, 170, 173, 176, 195, 200, 205, 208, 212, 216, 217, 220, 224, 225, 246, 249, 256, 266, ra70, 271, 273, 24, 275, 277, 281, 345 malayavatI 365 matvavAdI 8 mahAnizItha 307 mahAbaMdha 2.37 mahAbhASya 361 mahAvaga 115 mahendrasUri 282 mAThara 365 mAdaravRtti 365 mAdhyamika kArikA vRtti 393 municaMda 282 mUlAcAra 19, 60, 97, 111,117, 118, 119, 120, 255, 263, 321 merUtuMga 27 mehanalAla bAMThiyA 208 yaMtrapUrvaka karmavicAra 222 yazavijaya 162, 195 yeganaMdI 329, 325 yogasUtra 167 yogasUtra bhASya 167 yonipada 173 rAjaprazrIya 84, 319 rAjendraprasAda 293 rAnaDe 187 rAmAyaNa 299 lesyAkeSa 208 lesyApada 208 vaja 103 vanaspati vicAra 282 vanaspati saptatikA 282 varAhamihira 338 vasubadhu 365 vAkya zuddhi 31 vAcaspatya 347 vAcaspatimizra 42 vAsyAyana bhASya 36 0 vicAra zreNI 27 vicArasararI 282 vinayapiTaka 115, 229 vinayavimala 284 vidhyavAsI 365 viyAhapa-natti 75 vizAkhAcArya 320 vizeSa pada 110, 149 vizeSAvazyaka bhASya 19, 21, 2-8, 30, 41, 67, 69, 92, 101-3, 110, 1.85, 258, 272, 302, 303-4, 323, 332, 337, 345, 346, 348, 359, 368, 383-97, 400 vIranirvANa saMvata aura jena kAla gaNanA 25, 27, 29, 335 vIrasena 104 vedanApada 270 vebara 36 6, vyavahAra 32, 60, 320 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oe vyavahArabhASya 298, 337, 396 vyAsabhASya 193 vyutkrAtipada 159 zataka cUNi 217 zarsaMbhava 26, 31, 38, 278, 320 zabdAnuzAsana (malayagiri) 278 zarIrapada 187 zAtyAcArya 42 zArpenTIyara 99 zAstroddhAramImAMsA 34 zIlAMka 42, 69, 203 zuchIMga 65, 261, 292 zyAma (kAlaka) 37, 61, 34, 79, 92, 95, 96, 99, 11, 208, 307, 318 zrAvakaprApti 280 zrIgupta ra7 zrIcanTa ceAraDiyA 208 zrIcandra 315, 326, 329 pakhaMDAgama 30, 3ra,72,76-8,86-8, 91, 92, 93, 94, 99, 104, 113, 121, 133, 137, 145, 163, 164, 189, 204, 25, 208, 213, 216, 218, 220, 221, 226, 230, 237, 246, 249, 250, 258, 262, 264, 267, 270, 272, 273, 300, 337 , -prajJApanAnA pado sAthe tulanA104-274 pachavanikAya 5 saMgraha mAthA 79 saMdhadAsa 41, 360 saMjJApada 171 saMjJIpada 26. saMmati (sanmati) taka 8, 111,258 saMyamapada 264 sadvitaMta 365 sattarIyaThANa 28, 35 samadazI AcArya haribhadra ra75 samacpAsAdikA 362 samavAyAMga 15, 51, 59, 61, 84, 26 2, 329, 349, 363 samavAyAMgaTIkA 66, 67 samyakatva pada 217 samudraghAtapada 272 sarvArtha siddhi 20, 265 sAMkhyakArikA 187 sAgarAnandasUri 293 sAmAyika 102, 313 siddha prAkRta 278 siddhasena 8, 111 sukhadeva sahAya 292 sukhabadhA samAcArI 315 sukhalAlajI 53 sutAgama 293, 301 sudhama 53 sUtrakRtAMga (sUyagaDa), 5, 16, 37, 43, 47, 49,96, 97, 117, 118, 12.0, 124-27, 229, 230, 300, 307, 309 sUtrakRtAMga dIpikA 283 sUtrakRtAM ganiyukti 253 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 sUryaprajJapti 27, 319 samavimala 284 sTivansana 292 sTeInthala 292 sthavirAvalI 336 sthAnapada 130 sthAnAMga 36, 51, 23, 55, 57 59, 84, 151, 192, 193, 262, 263, 318, 329, 333, 349 sthAnAMga-samavAyAMga 51, 63, 186, 189, 221, 231 sthitipada 146 haribhadra 38, 41, 42, 69, 95, 99, 103-4, 25, 26, 277, 279, 20, 307 harmana jekebI 292 harSakula 283 hisTrI oNpha InDiyana liTarecara 33 hisTrI opha inDiyana lojIka 56 hetu bindu 365 hemacandra 17, 347 hemacandra (mAladhArI) 42, 349 henela 259, 292 ABORA 384 Philosophies of India ra9-8 Docrine of Jainas, Sehubring History of Indian Philosophy, Rande 187 Indo Asian Culture 294 R. N. Dandekar 294 Schubring 6 6, 208 Zimmer 297 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2, *viSayasUci aMga 19, 25-6, 35, 65, 70, 104, 114, 305, 314 -strIAdi mATe 70; ne AdhAre aMgabAhya 72; -upAMgane saMbaMdha 76 aMgadhara 31 aMgabAhya 19-21, 32, 72-3, 104, 309, 316-7. -cauda 32, tatvArthamAM 310, dhavalAmAM 310, jayadhavalAmAM 311, kAlika 312, utkAlika 311 aMcanaka 58 aMtarAnugama 163 aMtarAya 246 -uttara bhedo 446, anubhAva 249 akorakavAda 48 akriyAvAda 5 akSINa 356 agurulaghu 193 agnikAya 146 acitta 3 acittamaMta 3 ajIva 3, 13, 104, 15, 106, 111, 149 -prajJApanA 82, 105, bhede 105, 106, 156 nirUpaNa 104 paryAya 105, dravya 146, 151, sthAna 137, 156 ajJAnavAdI 48 aga siddha 112 aNaliMga siddha 112 atitthagara siddha 111 atisthasiddha 111 atItha siddha 113, 115 addhAsamaya 105-6 adharmAstikAya 105, 106, 137 adhigama 367 -nA vividha upAyo 367 adhyayana -kavya-bhAva 356 adhyavasAna sthAna 267 -daMDakamAM 267 anaMta -ekendriya, siddha-abhavya 141 vanaspati 150 anaMtarasiddha 112, 113 anaMtarAgata 220 -nI saMkhyA 220 * ahIM grantha-granthakAra sivAyanA vizeSa nAme paNa che. Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 anAkArapazcatto 256 anAkArepayoga 256 anugAma 357 anujJA 25 -5 325 anuttara 141 anubhAgabaMdha 267 anubhAvanAmanidhattAyu 169 anumAna 12 anuyoga ra7, 39 -Are upakramAdi 341, 352, atha 342; anu=aNu, anu= pazcAt 343, vyAkhyA bRhatka95mAM 343, paryAya 348, ananuga 348, aMgamAM 349. daSTi, vAdamAM 349, bheda 349, daza prakAra 349 caraNa karaNadi 349, 363, upakramAdi aMgamAM 350, nikSepAra 350, naya dvAra 3pa0, daSTAMte 348-9 vaidika-bauddha tulanA 3pa9 vajasudhI pAthakaya nahI 363 anugadhara 28 anuyogapRthakkaraNa 26 anuSThAna 6, 7 anekAMta daSTi 153 anekAMtavAda 7, 8, 13, 16, 29 antakriyA 218-9 atakriyApada 218 annaliMga siddha 112 anyaliMga siddha 113 aparigraha 7, 24 aparyApta 215 aparyApti 216 apauruSeya 15-7 akAyika 118 apramANa 18 aprAmANya 17 asara 268 abaddhikanidbhava pa4 abhavya 216 abhigama 83 abhidhama 56, 109 abhinibodha 261 abhiprAya 333 --siddha 333, buddhi 333 arihaMta 16, 50, 100, 101 arUpI 150-6 ardhamAgadhI 2, 308-9 arthopadeza 103 aha5da 115 alaMkAra 8 aloka 178 alpabahuta 89, 145, 171, 269, ra74 -avagAhanA viSe 228, dravya pradeza-ubhaya 228 avagAhanA 225 -zarIranI 225 avagAhanA nAmanidhattAyu 169 avagAhanArthatA 153avadhAraNI bhASA 186 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 413 avadhitAna 258, 259 -bhedo 259, sarvAvadhi 260, AkAra 259 avadhidarzana 217 avasthA 149 avAya 202 avisaMvAda 20 azruta 21 asaMjJI ra54, 264 asaMsArasamApanuM siddha 116 atyAmRSA 1 - asaddabhAvaparyAya 350 asatAvejanIya 248 asuragaMdharva 49 asti 49 astikAya 105 asteya 7 aspRzagati 13ra ahiMsaka 5, 378 ahiMsA 5-7, 14, 50 ahetuvAda 14 AkarSa 168 AkAza 105, 137, 148 AgAsa cingala loka) 200 AcAra 19, 24, 299 AcArAMgadhArI 32 Agama 6, 7, 11-13, 15, 17 21, 104 -TIkAkAre 6, TIkAmAM maulika dhAraNuM 6, AdhAra Aptavacana 14, vaktAnuM prAdhAnya vyavahAra 16, nizcaye zrotAnuM prAdhAnya 17, bhASA rara, prAmANya rara, surakSA rara-4, lekhana ra9, racanAkAla 3pa, prAkRta 36, viSaya 39, TIkA 6, 34, 41, vyavahAra 71, liaukika-alaukika ra98, paya ra98, pratyakSa-parokSa ra98, lekettara ra99, surAdi 299, aMgane AdhAra 305, anAdi 305, racanA pradeza 306, bhASA 307, saMkhyA 309, vargIkaraNa 313, samaya 316, zve saMmatasUcI 315, vAcana 316, anAdi anaMta 316, yuganA vyavahAra nizcaya 367, dArzanikanI vibhA jaka rekhA 11 AcArya 101 AjIvaka rarapa AjJApanI 187 AtmA 2, 3, 5, 9, 13, 223, 255 --parimANa 132, zarIra pramANa 131, svarU5 46, vyApAra 203, doSo 198 Atmaupampa 50 Adeza ra1-2, 350 AdhyAtmapradhAna 17 AnupUvI 3para Apta 18 Abhinidhika : -zruta-akRta-nizrita carcA 33ra Abhigika rarapa Aya 36 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ayu ra41 -anubhAva 248, budha 168, sApakrama--nirupakrama 167, uttara bhedA 241 AyeAjikA 231, 236 ArAtIya 319 A 128 AhAra 250 -daMDAmAM 251, puddagalA 267 AhAraka 188, 227 itihAsa 15 "sthiliMga siddha 111, 113 indriyA 116 iSAgabhArA 133 Izvara 3, 6, 15, 48 IhA 202 uggaha atha--vyaMjana 202 utkAlika 313 utpatti 103, 109 utsarpiNI 215 uddeza 11 uvrutta rara0 urdU dvAra rara0 uddanA 160, 164 upakaraNa 114 upakrama 352, 355 kAra vyAkhyA 3para, viSe jinabhadra 353, AnupUrvI 353, 355, nAmadAra 353, 355, pramANAra 353, 355, vaktavya 354, 355, arthAdhikAra 354-5, samavatAra 354-5 upataMtra 313 upadeza 16, 19, 21-2, 24 upapAta 116, 130-1, 134, 16, 275-6 upadhi 114 upaniSad r-5, 137 upamAna 12 upayeAga 217, 255 --ane pazyattA pa -krama-yugapad abheda 258 upazamakSapaka zreNI 267 upAMga 33, 35, 313-4 upAdeya 21 upAdhyAya 101 upeAdUdhAta 358 UrdhvatA sAmAnya 150-1 Rddhi 211 eka-aneka 8 ekasamayadvAra 163 ekAtmavAda 47 ekAdazAMgadhArI kara. ekendriya 133 egasiddha 112 egAhaNA (avagrahaNa) 202 Aja AhAra 253 audArika rara7, 188 aupapAtika 84, 31, 192 kaccheATaka rara4 kathAsAhitya cha Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 415 karaNAnuyoga 33, 319 -digaMbaramata 33 kama 3-4, 6, 9, 13, 152 -vicAra 92, 237, vihIna thavAne mArga 5-6 -baMdha 49, baddha, spaSTa, saMcaya 246, daMDakamAM 246, pagalika 230, prakRti-mULa-uttara 239, udaya 246, sthiti ra49, abAdhA ra49, vipAka 271 karmabhUmika 128 karmavAda-kriyAvAda 231 kamavAdI rara9 karmavicAraNuM -prajJApanA-SakhaMDAgamamAM 238, bhUmikA rara9 kalpa 61, 307, 319 ka95AtIta 130 ka9papaga 130 kaSAya 50 kAndapika ra24 kArSila 366 kAyikI 235 kAmacazvika rara7 kAmaNa 188, rara7-8 kALa 6, 15, 109, 112, 188, 2 14 kAlagata rara0 kAlavicAra 91 kAlika 313 kAlika zruta-aMga 27, 28, 317 -pUrvathI pRthak 69 kAlika (aMgabAhya) 312 kAvyapuruSa 305 kiTibaSika 224 kuTastha nityatA 192 kRtika 32 kRSNAdi 154 kevaLajJAna 16, 3-4 kevaLI 17, 20, 26, 32, 115 -no upayoga 258, mane vyApAra nathI ra60 * kriyamANakRta 389 kiyA 3 -thI juduM kama nathI-mata 230, pacIza 233, zAmAM 234, thI prakRti baMdha 234, baMdha vakhate kriyA 235, pAMca 232, daMDakAmAM 235, vicAraNA 229-30, naya 368 kriyAkAMDa 23 kriyAvAda 45 kriyAvAdI 229 kriyAsthAna 230 -tera 233 kSaNika 109 kSatriya 27 kSapaNA 357 kSetra 188 khecara 126 khristI 289 gaMdhapariNata 107 gaMdha pariNAma 108 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ga7 114 -vAsI 114 gaNadhara 17, 19, 21, 22, 29-30, 32, 34, 102-4 -sUtrakartA 303, praNIta Agama 19-20 stuti 330 gaNitAnuga 27, 63 gaNipiTaka 15 gati 116 gatinAmanidhattAyu 168 gatiprapAta 205 -pAMca bheda 205 gatyAgati 92 garbhaja 116 garbhavyutkrAntika 127 gihiliMgasiddha 112, 113 gItAtha 69 -aka5dhara 69 gujarAta 307 guNa 109, 110-1, 350 guNasuM dara 27 guNasthAna (jIvasamAsa) 86, 94, 95, 264 guptakALa 2 guru, 23, 24, 113, 114 gurulaghuvicAra 193 guhya vidyA 3 gRhastha 113 gRhasthAzrama 50 gRhiliMga siddha 113 gotra 245 gezaka 48 gautama 26, 32, 69, 102, ra16 grantha 19 -nI surakSA 24, arthapraNetA 19, baddha 19 priyaka 130 -bAhyAcAranI zuddhithI 225 gharasaMsAra 5 cakravatI 9ra, ra01 caturindriya 122, 133 caturdazapUrvadhara 20, 69 caturdazapUvI 20-1, 188 -zrutakevalI 69 caturvizAstava 32 catuH zaraNuM 36 catuHsthAnapatita 157 catuSpada 124 candraprApti 37 caraka 366 -parivrAjaka 224 caraNakaraNAnuyoga ra7 caraNAnuga 1 -digabaramata pratye 33 carama-acarama 176-182 cAritra 13 -vidhi 57 citta 3, 132, 137 -maMta 3 citra -udA. thI bhASAdinI samaja 348 cUlikAsUtra 35, 39 cUlikA 314 -dazavaikAlikanI 38 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47. caudapUrva 25 cyavana 161 smruta 220 cheda 27, 34. 35, 37, 314 jammU 26, 53 janma 13, 116 janmavuM 223 jamAlI 393 layara 123, 124 jAtinAmanidhattAyu 168 jAtismaraNa 114, 261 jina 15, 18-9 jinAgama 18 jinAgamaprakAzinI sAMsada 293 13, mana 13, jIva 3-5, 7, 13-4, 16, 92, 1045, 1112, 166, 149 -peAte ja mAdaka 6, patananA kAraNeA 13, bhedo 13, 112, 116, zarIra 13, indriyA. maraNAttara gati 13, bhASA 13, mukti mAga 13, bhedanuM kAraNa krama 13, rUpa, Ayu, nivAsa 13, vidyA 14, zraddhA 18, prajJApanA 82, samAsa 86, 9H, sthAna 91, 94, bhedo 91, 99, 105, 134 jadhanya utkRSTa sthitiAyu 147, jIvAjIvanA prakAza 104, sarvakALe astitva 112 214 paryApti 116, nivAsa 130, sakhyA 137 41, alpa ahatva 145, anaMta 150, sthiti 146, pariNAme 151, anaMta paryAya 154, upapAta uddatanA 161, 164, gatyAgati 164, kayAMthI Ave 165, kAM jAya 167, Ayu dha 167, karmAMpAdAna 168, joseAvAsa 170, saMjJA 171, zarIra 187, 225, prANadhAraNa 214, nigeAda 215, sendriya Adi 216, sakriya-akriya 232 AhAra 250, 253, edha 254, lakSaNa 255, upayAga rapa7, vedanA 270 jIva--ajIvapaNvaNA 105, 111 jIvadravya 14 jIvapariNAma 105 jIvaparyAya 105 jIvavicAra 92, 97 jIvasAmAnya 151 jIvAjIvavibhakti 97, 111 jaina 68-9, 11, 14-5, 18, 21-2, 109, 115, 137, 151, 192 -tAttvika mAnyatA 19, ata zruti 19 jaina Agama 2~3, 11-16, 17-21 --ahiMsA cha, prAkRtamAM TIkA pachI saAEmAM 2 -anAdi anaMta 16, vyAkhyA 15, dhyeya 14, surakSAmAM khAvA rara, vyAkhyA zrAtA--vaktAnI ape. kSAe 17, vAcanA 24; mahattva289, veda tripaTakathA prakAzana Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : bhinna ra90, arthanuM mahattva ra99, , vItarAganI vANu ra91, mAtra - dhArmika nathI 291, bhASAM prAkRta 291, prakAzanane ItihAsa ra92, - mULa vedamAM nathI 294, cha vidyAmAM agraNI 14, jIva-karma viSe 93, kriyAvAdI 48, tattva - jJAna 3, juo-jenAgama . jaina AcAra * -no pAye sAmAyika 7 jena AcArya 7, 25 jena upAdhyAya 22 jena RSio 21 jena grantha 20 jenA darzana 8, 11-14, 104, 109 -IzvaranI navI ka95nA, 6, pAyo samabhAva 7 nayavAdathI niSpanna anekAMtavAda 7, maulika dhAraNuM 11, mULa jaina Agama 11, 14, niSThA 8, -vicAraNAne AdikALa 43, sAhitya 11 jena dharma 6, 15, 17, 33, 113 - tapasyAnuM mahattva 5, vaiyaktika anuSThAna 6, -AdhyAtmika 17, tAtvika svarUpa 113, saMpradAya 113, niSThAo che jena mantavya -prAsaMgika carcA AgamamAM 1 jaina mahArASTrI 309 jenaliMga 225 naveda 33 janasaMgha 20, 22, 25 jena sAhitya 1-5, 8-9 -prAraMbha lokabhASA prAkRtamAM 1, prAraMbhikaniSThA 1 - -veda virodhI 1, vizeSatA 4, tapasyAnuM mahattva 5, tIya* 32 bhakti 6 jena sAhitya samAroha 1, 50 jaina zramaNa 23-4 -sadAcAra ja sarvasva 23, saMdha 24-5 jenazruta 23-4 jainazrati 19 jena sUtre 23 jenAgama 16-19, 42, 100 - -satyattika-pauruSeya 16, mithyA zruta kyAMre ? 17. -tIrthaMkara arthapraNetA, satrakAra nahI 19, rakSA 23, sUcI 31, samaya 43, aMgabAhya 6pa, dvAdazAMga 310, aMga-aMgabAhya 310, antargata zAstro 18 jyotiSka 96, 161 jJAna 3, 12-3, 17, 24, 155 ; ; ja pramANu-auddha 12, duSTa Adi 45, krama 202, nirUpaNa ra02, naMdInI carcA-koSThaka 331, guNa : 353, naya 368 utpatti 389 jJAnadarzanArthatA 350 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 419 jJAnapariNAma 109 trIndriya 121, 133 jJAnamArga 3, 5 daMDaka 80, 218, 258, 267, 273 jJAnAvaraNIya -cAvIza 153, jIvabhe vizeSa -uttara prakRti 239, anubhAva 247 155, 25 tajajIvatacharIravAda 48 darzana 155 tatagati 205 -kALanI vizeSatA 13, vizva tattva 19, 20, 105 viSe 368 -sAna 13, saMkhyA 137, nava dazanavyApana 14, 49 -niddanava 225 tapa 17 darzanAvaraNIya tapasyA 5, 24 -uttarabheda 239, anubhAva 247 taka 14-5 dazapUva 25 tApasa 224 dazapUrvadhara 20 tithi 111 dazapUvI 20, 21, 26, 32 tirthIgara 111 dArzanika 8, 11, 18, 103 tiryaMca 123 -sAhitya 11, AdhAra Agama -paMcendriya 116 11, saMskRtamAM 11, kALamAM sAtatirtha sAmAnya 150, 151 naya 13, grantha 14 tIrtha 113 digaMbara 21, 22, 26, 30, 28, tIrthakara 2, 6, 16, 18-20. 22, 138, 290, 306 40, 92, 100, 101-4, 111, -aMgabAhya grantha 32, anu114, 115, 221 yogamAM vibhakta graMtho 33, zrata -siddhine namaskAra 100, praNIta vicchedane krama 3ra, strImekSa nirAkaraNa 113 Agama 22 dizA 138 -nArakI ane vaimAnika marIne 223, arthopadezaka 303 dIkSA 100 tIrthasiddha 115 duHkha 5 - zayyA 58 teja 220 dubhikSa 25 teja:kAyika 119 deva 6, 27, 49, 116, 214 terApaMthI 34 tejasa 227, 188 -bhedo 129,5ricAra 268 vasa 119 devatA 4 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaleAka 223 deza 6, 15 desa 50 tAratamya 138, dravya 13, 105, 110-1 --saMkhyAgata 139; phaeNTastha nitya nathI 149, paryAyA=vizeSa| 149, paryAyane abheda 150, bheda 150, kSetrakAla-bhAva 157, 350, 367, mAgama 20 dRSTi 198 dravyaya 13 dravyapramANa 145 dravyapramANAnugama 145 dravyAnujJA 325 dravyAnuyAga 63, 17 digaMbara granthA 33 dravyA tA 153, 350 dravyAthika 145, 7 --naya 177, paryAMyAthika 7, 367 dvAdazAMga 15, 30, 62 dvAdazAMgI 15-6, 18-20, 65 -pUrvane AdhAre 65 420 dvArA 103 krIndriya 133 dveSa 246 dharma 6, 16, 27, 110, 148 dha kathAnuyeAga 27 dharmAcaraNa cha dharmAnuSThAna huM dhamAMtikAya 105, 106, 137, 213 dhArAvAsa 2016 dhArmika 6, 8 zrRti 16 dhyAna 216 dhruva-adhruva 8 dhruvasaMkhyA 140 nadI therAvalI 69 nadIdvIpa 58 nadI sthavirAvalI 336 nakSatra 32 napu sakaliMga 112 namaskAra 102, 104, 101, -uddhAra 103, utpatti nayApekSayA 103, maMgala pRthak zrutaska Mdha nathI 323, maMgala 237 zAzvataazAzvata 103, vaMdanAnA pAMca padA 100 naya 7-8, 13, 350, 359 vAda 7, pramANa 354, vA6niSpanna anekAMtavAda 8, vicAraNA. bhagavatImAM 350, zuddha azuddha 384 nayaSTi 103 naya-pramANa -adhigame pAya 368 namAvatAra 28, 354 naraka -sAtamImAM nyUnatama nAraka jIva 141, yAtanA 7 navatatva 13, 49 navapUva 28 !!!? Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarma 26 -uttarabheda 241, anubhava 248 nAma-sthApanA duvya--bhAva adhigameApAya 368 nAraka 105, 116, 214 -saMsI-asaMgI 208, 272, Ayu 147, tathA devanA upaSAta janma 116 nikSepa 87, 238 -sa zabdanA 350, dvAra 355 nigeAda 215 nirjarA 396 nitya -nI vyAkhyA 193 nityatA -traNa prakAra 192 nidA--anidyA vedanA 270 nidhatta=niSikta 168 niyativAda 48 niyama 17 niyeAga 344-5 -anuyAgaparyAya 344 nirvANa 4, 11, 100 nizcayanaya 205, 367, 384 nizcayadRSTi 17 niSeka 168 nihrava 54, 221 nepAla 25, 307 naiyAyika 15 -vaizeSika 15, 109 kauriyaka 122 421 nAbhavApapAtagati -pudgala ane siddhanI 26 nyAya 192 pacanamaskAra. 99, 1002, 104, -nA kartA 101, maMgala ka paMcamahabhUtika 47 paMcAgni tapasyA pa paMcAcAra 111 paMcAstikAya 13, 49 pacendriya 116, 12, 126, 133 paTTAvalI 95-6 paNvaNI 76 pacceedhi 115 padmamAchyiAga 749 paroyayuddha 111 poyamruddhasiddha 113 56 55, 111 -a 78 padArtha 105 paraMparasiddha 112--3 paramANu 106, 137, 157 -sthiti 157, avagAhanA 156 paramA 4 parigraha 3 paricara 265 paricAraNA 264-5 pariNAma 105, 108, 110,136, 109, 149 ~kALa 109, jIva-avanA 192-4, 'DakAmAM 192, ajIvamAM mAtra pudgaleAnA 192, ajIvanA Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daza 193, Adi-anAdi 194, achavagati pariNAma 194, spRza-aspRza6 194, daMDakAmAM 196-7 pariNAmavAdI 19, 192 pariNAmavicAra 192 pariNAbhinityatA 192 parisa5 125 paristhiti 6 parIkSA 11 parISaha 31 parokSa 32 paryAti 116, 263 paryAya 13, 110-1, 1pa1 paryAya 397 -sarvathA ekAka nahIM 347 paryAyanaya 13 paryAyArthika 7 pazyattA ra56 pATaliputra rapa -vAcanA 24, 317 pA5 3. -sthAna ra3ra, 236 pAlipiTaka -3 puMDarIka 32 pugala 105, 108,110, 137,148 -nA pa30 prakAranA pariNAme 108, mana Adi pariNAma 109, 204, bhASA pariNata 183, pAMca prakAre bhedana 185, rUpIachava 156, anaMta paryAyo 15ra, saMkhyAvicAra 168 pugala puruSa 76 punarjanma 27 purisa 112 -liMga 112 puruSa 15 -~ii saMkhyA vadhAre 140-1 strInuM Ayu ochuM 146 puruSa-niyativAda 8 puruSaparIkSA 63, 56 puruSArthavAda 48 purohita 6 pustaka 21 -parigraha 24, lekhana 29,317 pUjA 6 pUrva 28, 30, 35, 66-7, 334 -cauda 20, viccheda 26, 30. 72, 318, AdhAre granthA 30; mahAvIra pUrvanA ziSya dvArA adhyayana 68, zrutapUrva 68. samyak kRtano mApadaMDa 69 pUrvadhara 31, 69 -labdhidhara 71, vicachede prAyazcitta viccheda 71 pUrvazrutta 95 pRthvI 7 pRthvIkayika 117 pejaja 50 pagalika paryAya upara pauruSeya 15, 17 prakIrNaka 35, 37, 314, 346 prakRtisamutkIrtana ra6 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakSepAhAra 252 prajJApanIya 16 pratikramaNa 32 pratipAdyavastu 1, 2 pratibiMba 199 -pavibhAga (pratibhAga) 200. nizItha bhASyamAM carcA 200, sthAdvAdaratnAkaramAM 200, tattvArtha siddhasenIyamAM 200 pratibhA 21 pratiSThApura 307 pratyakSa 12, 22 pratyAkhyAnakriyA 230 pratyAkhyAnapUrve 31 pratyekabuddha 19, 21, 114, 313 A -bAhya kAraNe bodhi, 114, ekalavihArI 114, veza ani- vArya nathI 14 pratyeka bodhi 115 prathamAnuga 33 -digaMbaramate 33 pradezadaSTi 138 pradezapramANa 145 pradezabaMdha -prajJApanAmAM nathI 238 pradezArthatA 350, 153 . pradezAthika 145, 178 * prabhava 26 . pramANa 12-3, 19, 21, 22, - 44, 353 -cAra 298, nayAvatAra 13 pramatA 12-3 pramiti 12-3 prameya 12-3, 44, kSaNabhaMgura 49 prayogagati 205 prarUpaNA 74 pravacana 302 artha 303, zAsana 101, paryAya 304 pravacanamALA 17 . pravacanI 302 pravAda 66 pravicAraNApada 264 prAkRta 1-2, 11, 307 prAkRta TekSa sesAyaTI 293 prANa 16 prAmANika 18 prAmANya 17, 19, 20 prekSaNa 256 proSThila 27 phaLa 4 baMdI 57 baMdhaka 91 baMdhana chedanagati 205-6 baLadeva 223 bAlatapasvI 224 bAlAvabodha 42, 284 jIo-Ta biMdu 365 bihAra 307 buddha 24, 45, 49, 115, 290,305 -badhita 114 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 buddhAdhita siddha 115 buddhaohiya 114, 111 buddhabehi siddha 113 suddhavacana 362 -cAra 333 buddhiliMga 27 bodhi 113-5 -traNa 115 boTikanidbhava 54 bauddha 5, 12, 15, 24, 49, para, pa6, 60, 109-10, 132, 137, 115, 229 261, 289 308, 192 brahma 3 brahmacarya 7 brAhmaNa 2, 15, 22-3, 306 brAhmIlipi 104 bhakti 6 bhadragupta 27 bhava 350 bhavanavAsI 129 -bhedo 129 bhavasthiti 214 bhopAtagati 206 bhArata 22, 299 bhAratIe 22 bhAratIya darzana -8 -mAM saMvAdane prayatna jeno dvArA 7 bhAratIya sAhitya 7 bhAvAnujJA 325 bhAvArthatA 3pa0 bhASaka 347 bhASA 1, 344, 35 -5NavaNuM 75, svarUpa--utpatti 182, mULa kAraNa chava 182, davyanA pugalo 182, kAyayega vaDe 192, vajahakAra 182, kAMtamAM paryAvasAna 183, grahaNa nisaga 183, pugala pariNati 183, vAyegathI nigamana 183, Atma spaSTa pudgala 184, aNu ke bAdara pudgale 184, badhI dizAmAMthI grahaNa 184, grahaNa, sAMtara niraMtara 184, lokAMtagamana 185, vagaNuM 15, prakAra 185, satyAdi 185, satyanA dazabhede 186, paryApta-aparyApta 185, prajJApanI 186, vargIkaraNa 187, avadhAraNI 186, AjJApanI 187 anuyogaparyAya 344 bhASya 103, 111, 347 bhikSAjavI 5 bhinaMdazapUvI 114 bhuyaparisarSa 126 bhUta 16 maMgala 99, 100, 104 -aMgamAM nathI 85, jIvAbhigamamAM nathI 85, prajJApanAnA prAraMbhe che. 85, namaskArarU5 333, paMcajJAnAtmaka 3ra3, namaskAra sarva zrutAtyaMtara 323 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magu 20 maMtra 2, 4, 103 -zakti 4, 290 moMtramayI devatA 4 maMdira ka matijJAna 156, 333 mathurA 28, 308 mana 263 -ekendriyane appu 266, IcchA mana 268, vigraha gatimAM nathI 254, sakSaNa 253, manuSya 15, 127 -sauthI ochI saMkhyA 140, meAkSanA adhikArI 219, anantara pUrvabhava 212, tIrthaMkara Adi pada saMbhava 222 manAyeAga 216 maneAlabdhi 266 marudevI 281, 215 -nirvANa 281 mahAkalpa 26, 31 mahAkalpika 32 mahAgiri 27 mahAda a 89, 78 mahAdaDaka 91, 139, 145 mahAnizItha 103 mahApu'DarIka 32 mahApuruSa 63 -kulakarAda 63 mahAbhArata pa mahAyAna 109 425 mahArASTrI prAkRta 309 mahAvIra 5, 7, 11, 17, 20, 24, 25, 35, 45, 13, 65, 99, 102-3, 216, 137, 290, 308, 313, 306 -pUrvanA AgamA 20, pUnA zramaNA pUdhara 70, pUrvAnu zruta te pUrve 70, upadezasAra Agama 17, ahiMsA upadeza para parA prApta 305, stuti 330 mahAvrata 29 mAMDalika 92 mAtikA 362 mAtRkA patraya 304 mAthurI vAcanA 28, 43, 316, 365 mAyAvI 58 mAraNAntika samuddhAta 200 mArga 13 -kAraka du mANAdAra 93, 163, 250 mANAsthAna 86, 91 mA da ka 6 mALavA 37 mithyA 8, 18 mithyAdaSTi 2178 mithyAzruta 17, 338 mImAMsaka 15 mukta 113 muktA 21-2 mukti 13, 113 mUrti pUjA 297 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla 35. 3134, 316 mRtyu pa maithunavicAra 265 mekSa 7, 291 218 -punarAgamana nathI 160, mA 17, 23 49, 63 meAhanIya -uttarabhede 240, anubhAva 248 meAhanIyasthAna 58 yajJa 3, 6-7 yajJaka yajJamA 5 4 yathA yamaleka 49 yazAbAhu 32 yazAbhadra 26, 32 21 yugapradhAna 99 yeAga 203, 216, 246 -kama baMdhanuM kAraNa nirdiSTa nathI 238 -dhyAna 297 ceAni 13 ratnadvAra 223 rasarita 107 rAkSasa 49 rAma 246 -mAyA-lAbha 246 -dveSa 18 rAjagRha 307 rAjasthAna 307 rAmAnuja 192 25 137 426 -pariNAma 109 rUpI 105-6, 108 revatImitra 27 lakSaNA 11 labdhi 103 liMga 114, 116 lipi 101 lephsA --dukAmAM 208, 7 bheda 209, gatimAM 209, apabahutva 210, Rddhi 211, janma-mRtyu kAle 211, ekamAMthI khIjI 211, vividha pariNAme 211, kSetra 212 leAka 49, 138, 193 -AkAra vA 183, bhASA 1, 308, alAka 178 leAkapuruSa 305 legasTa 100 leAkibaMdusAra 36pa leAkavAdI 45 leAkAkAza 137 leAkAcAra 397 lekAnu saraNa 12 leAkAyata 366 lAkuttarasaMpatti nisa 115 leAya 233 le!mAhAra para laukikavidyA 8 laukika sAhitya 9 leAhAcAya 32 lauhitya 337 Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4ra7 vaMdana 3800 vaMdanA 32, 101 -krama 101 vaktA 17-8, 21 vacanaga 216 vaja svAmI 26-7, 103, 363 vanaspati 120 -vyavahAra-avyavahAra rAzi 215 vargaNAkhaMDa 237 vaNuM 153 varNapariNata 107 varNa pariNAma 108 vardhamAna 16 valabhI 24, 29 valabhIvAcanA 29,43, 5, 61, 316 valabhI sthavirAvalI 336-7 vastu 109 -dravyaparyAyarUpa 149, lakSaNa 193 vastuvicAra -vividha nothI 350 vAcakavaMza 95 vacanA 25, 103 -mAtra aMganI 316, prAraMbha naMdIthI 324 vAcya-avAcya 8 vAyu 220, 119 vArtika 344-6 -anuyogaparyAya 344 vAtikakAra -pUrvadhara 346 vAsudeva 223 viturvaNa 265 vijaya 27 vidyA -aMge 305, vaMza 23. vidhikAra 226 vinayavAdI 48 vinAza 109 vipAka 246 vipulAcala 306 vibhagannAne 58, 221, 230 vibhaMgaNAnI 217 vibhajayavAda 16, 49 vibhajayavAdI 49 vibhAga 11 vibhASaka 347 vibhASA 344-6 -anuyoga paryAya 344 vimalavAhana pa7 virati -daMDamAM, -mAM karmaprakRtibaMdha 236 vivartI 137 vivAda 7 vizAkhAcArya 27 vizeSa 110, 151, -prakAre athavA paryAya 149 vizva -utpatti 3, nirUpaNa 13 vizvaprapaMca 3 vizvamaitrI vizvavAtsalya 16 vizvasAhitya 21 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyastara viSNu 48 vihAyogati 205 -17 bhedo 206 vIrastava 29 vItarAga 19 vItarAgI 6 vRtti -vyAkhyA vAtika 346 vRddhapravAda 173 veda 1-2, 15-18, 22-3, 289, 307, 308 -aparuSeya 305, pATha paraMparA 22, 23 pADI 22 vedanA 271 -anubhAva 246, jIvanI ra70, prakAra ra70, daMDakomAM 270, nidA anidA 271 veravicAraNuM -strIveda viSe matabhedo 216 vedanAkhaMDa 237 vedanA pratyayavidhAna 231 vinIya -uttarabhedo 240 vedAMta 150 veza 114 vaikriyazarIra 227 vaitAlika adhyayana 307 vaidika 1-6, 306 vaiyika 32 bhASika 87 vaimAnika 130, 161 vaizeSika 14, 15, 151 vyavahAra 31. 37, 307, 320 -daSTi 17-8, 108, viSaya 386 vyavahAranaya 205 vyavahAra-nizcaya 3pa0, 384 -AgamayuganA 36 7, adhigama upAya 368, guru-laghu 386, jJAnakriyA 388, katatva 389 vyAkaraNa 8 vyAkhyAna 361 -zailI 87 vyAkhyApaddhati -vaidika-bauddha 359 vyAvahArika daSTi 16-7 buchittinaya 350 zabda 17 -prAmANya-aprAmANya 17, praNetAgaNadhara 19, -sarvArthaka 17 zarIra -pAMca prakAra, upaniSadamAM kepa, liMgazarIra 187, 226 daMDakomAM 188-9,baddha-mukta 189 -90, eka sAthe keTalA 228 zarIra dvAra 226 zarIrasaMsthAna 26 zAzvata-azAzvata 103 zAstra 17-8, 21 -virodha 20 ziSya 23-24, 102 zukra visarjana 269 Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 zarasena 308 zRMgArapradhAna 9 zaurasenI 308 zraddhA 18, 113 zramaNa 5, 24, 50, 307 zrAvabodhi 115 zrAvastI 301, 307 zrata 15. 24-6, 103, 114 --bhAva-dravya 300, samyapha 300, anugamAM raja vagIkaraNa 314, surakSA prayatna 22, dhara 23; rakSA 24 zrutakevalI 20-1, 25-6, 32 zrutajJAna 20, 114 kRtanizrita-amRtanizrita 332 - zrutapuruSa 305 zrutalabdhi 25. zruta viccheda -digaMbaramata 31 zrutaskaMdha 102 zrutasvAdhyAya 24 zrati 15, 301 zreNika 58 tA 17-8, 21 zvAsocchavAsakriyA -virahakAla 170 zvetAmbara 22, 25, 26, 30, 309 -ne AgamasurakSA mATe prayatna 22, -mUrtipUjakanA Agamo 34, strIne mokSa 113, AgamavargIkaraNa 314, gaNunA 315 - digaMbara 238 jasthAna patita 157 jajIvanikAya 44 SanikAya 14 padravya 13, 49 saMkhyA 188 -pradhAnagrantha 56 saMkhyA pramANuM 354 saMgati 24 saMgIta-nRtya 8 saMgIti pariyAya 56 saMgrahaNuM 97, 279 saMdhayaNa 16 saMghavyavasthA 50, 63 saMdhastuti 330 saMcita 246 saMjJA 171, 260 -arthavistAra 26ra, AhArAdi 171, 172 odha-loka 172, a95bahutva 172 saMjJI 264, 254, 262. saMtati niyatA 192 saMpUrNa zrutajJAnI 20 saMpradAya 113 saMpradhAraNa 264 saMbuddha 115 saMbhUtivijaya 26 saMmUrchAima 116, 127 saMvata 264 saMyama 264 saMvAda che saMskRti-paramArtha satya 368 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 4 A7 ' saMsAra 4-5, 21 -cakra 229, 305, samApana 117 saMsArI 111, 112, 115-6, 15ra saMskRta 1-2, 11, 307 saMsthAna 350 -pAMcabheda 181, zarIranuM 225, cha bheda 226 -pariNata 107 satyama 7 satkAya 8 satya 7, 8, 15-6, 21 sApekSa 8, saMpUrNa 8, AvirbhAva 21 satyabhASA -dazabheda 186 satyapravAda 31 satyAmRSA 186 sarva 16 sadAcaraNa 3 - sadAcAra 23 saddaguNa 7 saddabhAvaparyAya 3pa0 sanika 12 samabhAva 5, 7, 16 samAja 6. samudyAna 103 samudyAta 272, 130-1 -karmanirjarA 273, samayamaryAdA ra73, jImAM 273, sthAna 134, kevalI-chAdamasthika 133 sammA saMbuddha 115 sammA saMbodhi 115 samyaka 18 samyaphajJAtA 16 samyakatva 216, 251, 389 -traNa prakAre jIvomAM 217, mithyA darzana samUha 354 samyakuzruta 17 -dvAdazAMgI 310 samyapha saMbuddha 115 samyukasaMbodhi 115 samyagdarzana 20 samyagdaSTi 216 samyagamithyAdaSTi 216, 218 saMyaMbhuddha siddha 113 sayaMsaMbuddha 111 sarvajJa 18 sarvazrutAtyaMtara (sarvazrutAntarargata) 12 -namaskAra 103, 104 sarvArthaka 17 sarvArthasAkSAtkAritA 19. sarvArthasiddhi 225 saliMga 112 sAMkhya 137, 192 -parivrAjaka 224 sAMtara 163 sAkAra pasyattA 255 sAkAre paga 255 sAkSAtkAra 21 sAtA vedanIya ' -anubhAva 147 sAdhaka 6 sAdhu 101, 113 - AcAra 7 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 4 sAvI -agiyAra aMga azvetA 70 sAmAnya 150 sAmAyika 5, 16, 23, 32, 50, 101, 102, 318 -jinabhadrakRta vyAkhyA 342 sAvakasaMbuddha 115 sAvakabadhi 115 siddha 3, 98-101, 111-115, 132, 133, 146, 152, 264, 274 -aspRzadgati 195, bhedo 111, prabhedo mUlAcAramAM nathI 115, saMsArIthI ochA 140, ekendriya thI ochA 140 siddhagati -mAM upapAta, paNa uddatanA nathI 16 0 siddhazilA 133 siddhAnta 15 siddhArtha 27 siddhi 113, 395 sukha 4, 5 sukhazayyA 58 suttapiTaka 73 sudharmA 26, 61, 65, 95 suhastina 27 sUkSma zarIra 228 sUtra 103, 302 -karatA arthanI mahattA 343 sUtrakartA 300 sUtrakAra 19, 110 sUtrabaddha 19 sUtraspezika 358 suSTi 306 saurASTra 307-8 skaMda, 193 skaMdila 316, 365 skaMdila (sAMDilya) 27 kaMdha 48, 106, 108, 147 -ddhipradezAdi 157 strI -saMkhyA vadhu purUSathI 140, mekSa 113, 278, 281, dvArA kAlikautkAlikanuM adhyayana 280, tIrthakara 278 strIveda -matabheda 216 sthalacara 124 sthavira 19-21 -saMpUrNa zrutajJAnI, dazapUvI 20 viravAda 115 -AdhinA traNa prakAra 115 virAvalI 330 sthAna papa sthAnakavAsI. -AgamAM 33 sthiti 153-4 sthitinAmanidhattAyu 169 sthiti baMdha 267 sthUlabhadra 25, 27, 307, 320 sudhI cauda pUrva 25 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa pariNata 107 pazu pariNAma 108 sAdAda 9, 16, 49 svayamruddha 113-4 svayaMsa mudde 115 pRSTha 24 38 64 69 69 71 75 78 78 132 140 229 360 pakti 20 28 61 13 " o * r 12 7 17 to Ti 15 4 3ra svaramala 58 svaliMga 225 svasthAna 134 hiMsA 3, 7, 16 hetuvAda 14 zuddhipatra aj AvI niyukti sthAnAMta pre sukI aha pahuvA AcAsa ga jitakalpa pariNAma kIkA krIyA nirupakta zuddha ApI niyu`kti sthAnAMga kuvA AcArAMga jItakalpa ma sudhI aha parimANa TIkA kriyA nirukta Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________