________________
૫૦ પ્રગતિ થઈ હોય તેમ જણાતું નથી. કમના અનુસંધાનમાં ચાર કષાયને બદલે હજી પ્રાચીન પરિભાષા દેસ, પેજ–ષ અને રાગ જ જોવામાં આવે છે.
સૂત્રકૃતાંગમાંની એક વાત વિષે અહીં વિશેષ રૂપે ધ્યાન દોરવાનું આવશ્યક સમજુ છું. આચારાંગમાં આત્મપામ્ય દ્વારા જીવહિંસા ન કરવાને ઉપદેશ વારંવાર આપવામાં આવ્યું છે પણ સામાયિક શબ્દનો પ્રયોગ નથી મળતું. પણ સૂરાકૃતાંગમાં તે સ્પષ્ટ કહ્યું છે
न हि नूण पुरा अणुस्सुयौं अदुवा तौं तह नो समुष्टिय । मुणिणा सामाइ आहिय नाएण जगसव्वदसिया ॥
(-૨–૨-) અહિંસા વિષે તે આચારાંગ અને સૂત્રકૃતાંગ બંનેમાં અનેક અરિહંતેએ ઉપદેશ આપ્યાની વાત કરવામાં આવી છે પરંતુ અહીં તે સ્પષ્ટ કરવામાં આવ્યું છે કે જ્ઞાતપુરા ભગવાન મહાવીરે જ સર્વપ્રથમ સામાયિકને ઉપદેશ આપ્યો છે એટલે વ્રતમાં દીક્ષિતને અપાતું સામાયિક વ્રત એ ભગવાન મહાવીરથી શરૂ થયું હોય એવું અનુમાન સહેજે કરી શકાય છે. જૈન દર્શનના આ આદિકાળમાં જૈન પુરાણે અને પછીનાં જૈન આગમાં જે પ્રકારની તીર્થકર ચક્વતી બળદેવવાસુદેવ, ઉત્સપિણી-અવસર્પિણી અને ભૂગોળની વ્યવસ્થા દેખાય છે તેમાંનું કશું જ નથી. તીર્થકર શબ્દનો પ્રયોગ મળે છે અને અરિહંત અનેક છે એમ જણાય છે. પણ તે તે કાળગત નિશ્ચિત સંખ્યાની કોઈ સૂચના નથી.
એમ કહી શકાય કે આ આદિકાળમાં શ્રમણના આચાર વિષે જે જરૂરી હતું તે વિસ્તારથી કહેવાયું છે. અને ગૃહસ્થાશ્રમની તે નિંદા જ થઈ છે. સંધવ્યવસ્થા કે સંધમાં શ્રમણોપાસકનું યોગ્ય સ્થાન એ તે આ પછીના ભવિષ્યકાળની વ્યવસ્થા છે જે માટે આ પછીનાં આગમો જરૂરી સામગ્રી પૂરી પાડે છે.
(જૈન સાહિત્ય સમારોહમાં, વ્યાખ્યાન ખંભાત. તા. ૧૫–૨-૮૫ ગુચ્છ ૨, ૧૯૮૮).
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
