________________
મંત્રારાધનની આવશ્યકતા કરનારને સરસ્વતીને પ્રસાદ પ્રાપ્ત થાય છે અને તેના લીધે તે આત્મા સંબંધી જાણવા જેવી સર્વ હકીક્ત જાણી શકે છે. વળી આત્માનું જ્ઞાન માત્ર પુસ્તકો વાંચવાથી કે માત્ર ભાષણ સાંભળવાથી થતું નથી. તે માટે ચિંતન-મનન-નિદિધ્યાસન કરવું પડે છે અને તેનું સામર્થ્ય મંત્રારાધન પૂરું પાડે છે.
તો' મંત્રને અખંડ જાપ કરનારને પૂછે કે તેની અર્થ ભાવના કરતાં કેટલે આત્મપ્રકાશ લાધે છે!
આધ્યાત્મિક પ્રગતિ માટે સંયમ અને તપની આવશ્યક્તા છે, એ બાબતમાં કઈ વિવાદ નથી, પણ મંત્રારાધના, મંત્રસાધના કે મોપાસના સંયમ અને તપની વિરેાધી ક્યાં છે? અરે! એ તે સંયમ અને તપનું પાષાણુ કરનારી છે. મપાસનાના નિયમ જાણે, એટલે તમને આ વાતની પ્રતીતિ થશે. તેમાં બ્રહ્મચર્ય પાળવું જ પડે, અમુક આસને બેસવું જ પડે, અમુક મુદ્રાઓ ધારણ કરવી જ પડે, એમાં સંયમનું પાલન નથી શું? વળી માત્ર ફલાહાર, અમુક વસ્તુને ત્યાગ, એક જ વખત જન કે અમુક દિવસના ઉપવાસ એ તપનું જ આચરણ છે અને તે મપાસના દરમિયાન સાધકને અવશ્ય કરવું પડે છે.
* અહીં ગસાધનાને નિર્દેશ કરવામાં આવે છે, એટલે સ્પષ્ટ કરવાની જરૂર છે કે ચાગ ચાર પ્રકારને છે, તેમાં મંત્રગને વિશિષ્ટ સ્થાન પ્રાપ્ત થયેલું છે. તે અંગે શિવસંહિતાના પાંચમા પટલમાં કહ્યું છે કે –
