________________
शुद्धनिश्चयनयाभिप्रायः शुद्धव्यवहारनयाभिप्रायश्च । शुद्धनिश्चयनयाभिप्रायेण सास्नादिमान् गमनशील एव च प्राणी गोशब्दवाच्यो भवति, उभयनिमित्तसत्त्वात्, अगमनशीलः सास्नादिमान् प्राणी गोशब्दवाच्यो न भवति, तथैव सास्नाद्यभाववान् गमनशीलः प्राण्यपि गोशब्दवाच्यो न भवति, अन्यतरस्य निमित्तस्याऽभावात् । एवमेव शिष्यशब्दस्य प्रवृत्तिनिमित्तं दिग्बन्धनविधिः व्युत्पत्तिनिमित्तं तु शासनयोग्यत्वम्, ततो यत्रैव साधौ दिग्बन्धनविधिर्जातो यश्चैव शासनयोग्यो भवति स एव शिष्यशब्दवाच्यो भवतीति शुद्धनिश्चयनयो मन्यते । तथा शासनायोग्यो दिग्बन्धनविधिसम्पन्नः साधुन शिष्यशब्दवाच्यो भवति । एवं दिग्बन्धनरहितः शासनयोग्यः साधुरपि शिष्यशब्दवाच्यो न भवति । ज्ञानाद्यर्थमुपसम्पन्नो दिग्बन्धनरहितः शासनयोग्यः साधुस्तु प्रतीच्छक इत्युच्यते, न शिष्य इति ।
शुद्धव्यवहारनयस्य त्वयमभिप्रायः - यत्र पदार्थे यस्य पदस्य प्रवृत्तिनिमित्तमस्ति स पदार्थस्तच्छब्दवाच्यो भवति, व्युत्पत्तिनिमित्तं तत्रास्तु मा वाऽस्तु । तथाहि - सास्नादिमान्प्राणी गोशब्दवाच्यो भवति, गमनशीलत्वं तत्र भवतु मा वा भवतु । तथैव प्रकृते दिग्बन्धनविधिसम्पन्नः साधुः शिष्यः कथ्यते, शासनयोग्यत्वं तत्र भवतु मा वा
મતે ગોદળીવાળી અને જતી એવી જ ગાય જો શબ્દથી કહી શકાય, કેમકે તેમાં જો શબ્દના બન્ને નિમિત્તો ઘટે છે. ગોદળીવાળી હોય પણ જતી ન હોય તો તે શબ્દથી ન કહી શકાય. તેમજ ગોદળી વિનાનું હોય અને જતું હોય એવું પ્રાણી પણ જો શબ્દથી ન કહી શકાય. કેમકે બન્ને સ્થળે જો શબ્દના બન્ને નિમિત્તોમાંથી કોઈક એક નિમિત્ત નથી. એ જ રીતે ‘શિષ્ય’ શબ્દનું પ્રવૃત્તિનિમિત્ત “દિબંધનવિધિ’ છે અને વ્યુત્પત્તિનિમિત્ત “અનુશાસનને યોગ્યપણું છે. તેથી જે સાધુની દિબંધનવિધિ થઈ હોય અને જે અનુશાસનને યોગ્ય હોય તે જ સાધુ ‘શિષ્ય’ શબ્દથી કહી શકાય એમ શુદ્ધનિશ્ચયનય માને છે. તથા જે સાધુની દિબંધનવિધિ થઈ હોય પણ જે અનુશાસનને યોગ્ય ન હોય તે શિષ્ય ન કહેવાય. એમ જેની દિલ્લંધનવિધિ ન થઈ હોય અને જે અનુશાસનને યોગ્ય હોય તે પણ શિષ્ય ન કહેવાય. જેણે જ્ઞાનાદિ માટે ઉપસંપદા સ્વીકારી હોય તેવા દિબંધન વિનાના પણ અનુશાસન યોગ્ય સાધુને તો પ્રતીચ્છક કહેવાય છે, શિષ્ય નહીં.
શુદ્ધવ્યવહારનયનો અભિપ્રાય આવો છે - જે પદાર્થમાં જે શબ્દનું પ્રવૃત્તિનિમિત્ત હોય તે પદાર્થ તે શબ્દથી કહી શકાય, પછી વ્યુત્પત્તિનિમિત્ત ત્યાં હોય કે ન પણ હોય. તે આ પ્રમાણે - ગોદળીવાળી હોય તે કહેવાય, પછી તે જતી હોય કે ઊભી પણ હોય. તેમ અહીં પણ દિલ્ડંધનવાળો સાધુ શિષ્ય કહેવાય, પછી તે અનુશાસનયોગ્ય હોય
