________________
૫૪
ચૌદ ગુણસ્થાન હાય અને આપણે ઉપલી ચાર વાત પૂછીએ તે તે જાણે કહે કે મારી પ્રકૃતિ (Nature) એવી છે કે હું જ્યારે ઉદયમાં આવીશ ત્યારે આ જીવને અશાતા આપીશ, હું બે હજાર વર્ષ સુધી રહીશ, અશાતા પણ સામાન્ય નહિ આપું પણ ભયંકર કેટિની આપીશ. અને હું એક જ રજકણ નથી પણ ૧ લાખ રજકણના જથ્થામાં ચોટી છું.
આ ચારેય વાતથી તેની પ્રકૃતિ (Nature), સ્થિતિ (Timelimit), રસ (Power), પ્રદેશ (Bulk) રૂપ ચાર બંધ નિશ્ચિત થાય છે.
કેઈ પણ પ્રકારનું કામિક-રજકણ જીવને ઍટે તે ચહ્યું ત્યારે જ કર્મ કહેવાય, જ્યાં સુધી આકાશમાં પડયું હોય ત્યાં સુધી કાર્મણવર્ગીણની રજકણે કહેવાય.
| ગમે તે વિચારથી ગમે તે ભાષાપ્રયોગથી ગમે તેવા વર્તનથી વિશ્વના ૩ અબજ માનવે કે ૧૪ રાજકની તમામ જીવસૃષ્ટિ જે કાંઈ રજકણેને પિતાની ઉપર ચોંટાડે તે તમામ રજકણ ૮ જાતના સ્વભાવમાંથી ગમે તે એક સ્વભાવરૂપ હોય જ. ૮ ની ઉપર ૯ મે એ કઈ સ્વભાવ નથી, જે રૂપે અનાદિ અનંતકાળના એ. બાંધેલી અનંતાનંત રજકણમાંની એક પણ રજકણ જીવ ઉપર ચૂંટીને રહી હોય.
આ ૮ સ્વભાવને લીધે કર્મના ૮ પ્રકાર છે.
આઠ કમ : જે કર્મ જીવને અનંત જ્ઞાનપ્રકાશ ઢાંકી દેવાના સ્વભાવવાળું હોય છે તેને જ્ઞાનાવરણીય કર્મ કહેવાય છે. - જે કર્મ જીવના અનંતદર્શન સ્વભાવને આવરી દેવાના સ્વભાવવાળું છે તે દર્શનાવરણય કર્મ કહેવાય છે.
જે કર્મ છવને સુખ કે દુઃખ આપવાના સ્વભાવવાળું છે તે વેદનીય કર્મ કહેવાય છે.
જે કર્મ જીવની રાગ-રોષ રહિત વીતરાગ અવસ્થાને અથવા તત્વદર્શનને ઢાંકી દેવાના સ્વભાવવાળું છે તે મેહનીય કર્મ કહેવાય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
