Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvarAja jaina graMthamAlA, puSpa naM. - 10 padmanandi paMcaviMzati: ( dhArmika evaM naitika 26 prakaraNoM kA saMgraha) ajJAtakartRka saMskRta TIkA sahita AlocanAtmaka rIti se sampAdita vIra saMvat 2527 - - sampAdaka tathA anuvAdaka - zrI paM. bAlacandrajI sidhdAntazAstrI - prakAzaka - jaina saMskRti saMrakSaka saMgha saMtoSa bhavana, 734, phalaTaNa gallI, solApura 2 2 : (0217) 320007 I. san 2001
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya yaha jo graMtha yahAM samIkSAtmaka rItise sampAdita, pUrNataH anuvAdita tathA sarvAGga dRSTise samAlocita hokara prastuta kiyA jA rahA hai, vaha lagamaga eka sahasra varSoMse lagAtAra suprasiddha rahA pAyA jAtA hai / isake eka prakaraNa (ekatvasaptati) para karnATaka pradezake eka narezake sambodhanArtha lagabhaga vi. saM. 1193 meM kannaDa bhASAmeM TIkA likhI gaI thii| tatpazcAt kisI samaya vaha saMskRta TIkA racI gaI jo isa graMthake sAtha prakAzita hai, tathA Ajase koI ekazatI pUrva rAjasthAnameM hindI vacanikA likhI gaI / aneka graMthakatAoM va TIkAkAne 12vIM zatAsa ugAkara usakA ullekha kiyA hai va usake avataraNa diye haiN| dezake uttarase dakSiNa taka isa graMthakI ukta prakAra prasiddhi va loka-priyatAkA kAraNa usakA viSaya va pratipAdana zailI hai| graMtha apane vartamAna rUpameM 26 svataMtra prakAraNoMkA saMgraha hai jinakA viSaya jaina dhArmika dRSTise mArmika aura rucikara hai| viSayakI vyAkhyAnazailI sarala aura vizada hai / kevala do stutiyAM (13-14 3) prAkRta bhASAmeM racI gaI haiM; zeSa samasta 24 prakaraNa saMskRta padyAtmaka hai| racanAkI dRSTise graMtha tIna sthitiyoMmeMse nikalA hai| AditaH graMthakArane aneka choTe choTe svataMtra prakaraNa likhe jo apane apane guNoMke anusAra loka pracalita hue hoMge / inameMse eka prakaraNa arthAt ekatva saptatine AgAmI graMthakAroMkA dhyAna vizeSarUpase Akarpita kiyA / tatpazcAt kabhI kisI saMgrahakArane ukta prakaraNoMse 25 ko ekatra kara graMyakArake nAma va adhikAroMkI saMkhyAnusAra usakA nAma padmanandi-paJcaviMzati rakhA / grethakI tIsarI sthiti taba utpanna huI jaba kisI anya saMgrAikane unameM eka aura prakaraNa jor3akara unakI saMkhyA 26 kara dI, tathApi nAma paJcaviMzati aparivartita rakhA / yaha jor3A huA prakaraNa saMbhavataH antima aura unhI pabhanandikRta hai, yadyapi yaha bAta sarvathA nizcita rUpase nahIM kahI jA sktii| kucha prakaraNoMke anta yA madhyameM bhI kamI kucha padya samAviSTa kiye gaye pratIta hote haiM aura isI kAraNa prakaraNoMke saptati, paJcAzat va aSTaka nAma unameM upalabhya eyoMkI saMkhyAke anurUpa nahIM pAye jAte / vartamAna meM graMthake 26 prakAraNoMmeM padyoMkI saMkhyA 939 hai| inameM sabase bar3A prakaraNa 198 padyoMkA va choTese choTe cAra prakaraNa 8-8 padhoMke haiN| isa graMthake kartAke pradeza va kAlake sambandhakI koI sUcanA graMthameM nahIM pAI jaatii| kintu usake eka prakaraNa ArthAt ekatva-saptatipara jo kannaDa TIkA pAI jAtI hai, tathA jo kucha anya sphuTa pramANa anyatra upalabdha hote haiM unase prAyaH siddha hotA hai ki isa graMthakI racanA karnATaka pradezameM saMbhavataH kolhApura yA usake samIpa saM. 1073 aura 1193 ke bIca huI thii| yadi yaha anumAna ThIka ho ki mUla grantha aura kannaDa TIkAke kA eka hI haiM, to graMthakA racanAkAla ukta antima sImAke lagabhaga mAnA jA sakatA hai|
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ (viii) yaha graMtha isase pUrva kamase kama do bAra prakAzita ho cukA hai--eka bAra marAThI anuvAda sahita vi. saM. 1955 meM aura dUsarI bAra hindI anuvAda sahita vi. saM. 1971 meM / ye saMskaraNa prAyaH kisI eka hI prAcIna prati parase taiyAra kiye gaye the, unake sAtha koI samIkSAtmaka vivecana va graMthakArakA paricaya nahIM diyA gayA thaa| tathA ve saMskaraNa dIrghakAlase anupalabhya haiN| prastuta saMskarapake liye ina donoM mudrita pratiyoMke atirikta samasta upalabhya prAcIna hastalikhita pratiyoMkA upayoga kiyA gayA hai| tathA sampAdakoM aura anuvAdakane graMthako vidvAnoM aura zraddhAlu pAThakoM ke liye yathAzakya adhikase adhika upayogI banAnekA prayatna kiyA hai / aMthakI aMgrejI aura hindI prastAvanAe~ yadyapi samAna sAmagrIpara AdhArita haiM, tathApi ve bahuta kucha svataMtratAse likhI gaI haiM aura ve vidvAnoMke liye vizeSataH AdhArabhUta pramANoMke ullekhoMke sambandhameM, paraspara paripUraka haiM / jina hastalikhita pratiyoMkA isa graMthake sampAdanameM upayoga kiyA hai unake mAlikoMke tathA jIvarAja graMthamAlAke adhikArI vargake, unake isa graMthamAlAmeM aise graMthoMke prakAzanameM utsAha aura sahayoga ke hetu, sampAdaka hRdayase kRtajJa haiN| kolhApura / A. ne. upAdhye hIrAlAla jaina
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 1 pamanandi -paJcaviMzati kI pratiyoMkA paricaya hastalikhita pratiyA~-prastuta saMskaraNa nimna hastalikhita pratiyoMke AdhArase taiyAra kiyA gayA hai| 1. 'ka' prati- yaha saMskRta TIkAse yukta prati sthAnIya zrAvikA zramakI saMcAlikA zrI bra. sumatIbAI zahAke saMgraha kI hai jo sambhavataH bhaTTAraka zrI lakSmIsenajI kolhApurakI hastalikhita pratiparase taiyAra kI gaI thI / prastuta saMskaraNake liye prathama kApI isI parase taiyAra kI gaI thii| 2. 'za' prati- yaha prati sthAnIya vidvAn zrI paM. jinadAsajI zAstrIkI hai| isakI laMbAI 13 iMca aura caur3AI 53 iMca hai / patrasaMkhyA 1-178 hai / isake pratyeka patrameM eka ora lagabhaga 10.11 paMktiyAM aura prati paMktimeM lagabhaga 44 - 15 akSara haiM / isameM mUla zloka lAla smAhIse tathA saMskRta TIkA kAlI syAhIse likhI gaI hai / isa pratimeM kahIM kahIM pIchese kisIke dvArA saMzodhana kiyA gayA hai| isase usakA mUla pATha itanA bhraSTa ho gayA hai ki vaha apane yathArtha svarUpameM par3A bhI nahIM jAtA hai| isameM granthakA prArambha / / U~ namaH siddhebhyaH // isa maMgalavAkyase kiyA gayA hai| antameM sAmAptisUcaka ninna vAkya hai // iti brahmacaryASTakaM / / iti zrImatpadmanaMdyAcAryaviracitA pdmnNdipNcvishtiH|| zrIvItarAgArpaNamastu / / zrIjinAtha namaH // pratike prArambhameM usake dAnakA ullekha nimna prakArase kiyA gayA hai- A padmanaMdipaMcaviMzati saTIka dozI ratanabAI koma nemacaMda nyAhAlacaMda e zrAvaka pAsU gopAla phaDakulena dAna kayU che saMvat 1951 phAgaNa vadya 11 guruvAra / 3. 'a' prati- yaha prati sambhavataH sva. zrI paM. nAthUrAmajI premI bambaI kI rahI hai| isakI laMbAI 11. aura caur3AI 53 iMca hai| patrasaMkhyA 1-175 hai| isake pratyeka patrameM eka ora 12 paMktiyAM aura pratipaMktimeM 35-38 akSara haiM / granthakA prArambha / / OM namaH siddhebhyaH / / isa vAkyase kiyA gayA hai| antima samAptisUcaka vAkya hai brAhmacaryASTakaM samAptaM iti padmanaMdikuMdakuMdAcAryaviracitaM saMpUrNa / / isameM 'yuvatisaMgavivarjanamaSTaka' Adi isa antima zloka aura usakI TIkAko kisI dUsare lekhakake dvArA choTe akSaroMmeM 175veM patrake nIce likhA gayA hai| isase pUrvake zlokakA 'bhuktavataH kuzalaM na asti' itanA TIkAMza bhI grahAMpara likhA gayA hai| uparyukta samAtisUcaka zakya bhI yahIpara likhA upalabdha hotA hai| isase yaha anumAna hotA hai ki sambhavataH usakA antima patra naSTa ho gayA thA aura isIliye uparyukta antima aMzako kisIne dUsarI pratike AdhArase 175ve patrake nIce likha diyA hai / Azcarya nahIM jo usa antima patrapara lekhakake nAma, sthAna aura lekhanakAlakA bhI nirdeza rahA ho / isa pratikA kAgaja itanA jIrNa zIrNa ho gayA hai ki usake patrako uThAnA aura rakhanA bhI kaThina ho gayA hai| vaise to isake prAyaH saba hI patra kucha na kucha khaMDita haiM, phira bhI 40 se 126 patra to bahuta truTita hue haiN| isIliye pAThabheda denemeM usakA bahuta kama upayoga ho sakA hai|
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 23 4. 'ba' prati- isa pratimeM granthakA mUla bhAga mAtra hai, saMskRta TIkA nahIM hai / yaha ai. pannAlAla sarasvatI bhavana bambaIse prApta huI thI jo yahAM bahuta thor3e samaya raha sakI hai / usakA upayoga pAThabhedoMmeM kacit hI kiyA jA sakA hai| 5. 'ca' prati- yaha prati saMghake hI pustakAlayakI hai / isameM mUla zlokoMke sAtha hindI (DhUMDhArI) vacanikA hai / saMskRta TIkA isameM nahIM hai / isakI laMbAI-cauDAI 1347 hai / patra saMkhyA 1-279 hai| isake pratyeka patrameM eka ora 12 paMktiyAM aura pratipaMktimeM 40-44 akSara haiM / lipi sundara va suvAcya hai| isakA prArambha isa prakAra hai-||60|| OM namaH siddhebhyaH / / atha paMdhanaMdipaMcaviMzatikA andhakI mUla lokanikA arthasahita vacanikA likhiye hai / / antameM- // iti zrI padmanaMdimunirAjaviracitamanaMdipaMcaviMzatikA vacanikA samAptaH / / isa vAkyako likhakara pratike lekhanakAlakA ullekha isa prakAra kiyA gayA hai- miti bhAdau vadi // 3 // budhavAsare / saMvat / / 19 // 29 / / mukAma caMdrApurImadhye | subhaM bhavatu maMgalaM : zrI zrI zrI / vacanikAke antameM 25 caupAI chandomeM usake likhane AdikA paricaya isa prakAra karAyA gayA hai-DhUMDhAhara dezameM jayapura nagara hai| usameM rAmasiMha rAjA prajAkA pAlana karatA thaa| vahAM sAMgAnera bajArameM khindUkAkA mandira hai / vahAM sAdharmI jana Akara dharmacaracA kiyA karate the / paanandipazcaviMzatike arthako sunakara unake manameM sarvasAdhAraNake hitakI dRSTise vacanikAkA bhAva udita huA / isake liye una sabane jJAnacandake putra jauharIlAlase kahA 1 tadanusAra unhoMne use mUla vAkyoMko sudhAra kara likhA aura vacanikA likhanA prArambha kara dI / kintu 'siddhastuti' taka vacanikA likhaneke pazcAt unakA dehAvasAna ho gayA / taba paMcoMke Agrahase use haricandake putra manAlAlane pUrA kiyaa| isa prakAra vacanikA likhanekA nimitta batalAkara Age usake paccIsa adhikAroMkA caupAI chandoMmeM hI nirdeza kiyA gayA hai / yaha deza vanikA 1915veM sAlameM mRgazira kRSNA 5 guruvArako pUrNa huI / isameM prathamataH mUla zlokako likhakara usakA zabdArtha likhA gayA hai, aura tatpazcAt bhAvArtha likhA gayA hai / bhAvArthameM kaI sthAnoMpara granthAntaroMke zloka va gAthAoM Adiko bhI uddhRta kiyA gayA hai| mudrita pratiyAM-1. prastuta pranthakA eka saMskaraNa zrI. gAMdhI mahAlacanda kastUracandajI dhArAzivake dvArA zaka saM. 1820 meM prakAzita kiyA gayA thaa| isameM mUla zlokake bAda usakA marAThI padyAnuvAda, phira saMkSipta marAThI artha aura tatpazcAt saMkSipta hindI (hindusthAnI ) artha bhI diyA gayA hai / hindI artha prAyaH marAThI arthakA zabdazaH anuvAda pratIta hotA hai / arthameM mAtra bhAvapara hI dRSTi rakhI gaI hai| 2. dUsarA saMskaraNa zrI. e. gajAdharalAlajI nyAyazAstrIkI hindI TIkAke sAtha bhAratI bhavana' banArasase san 1914 meM prakAzita huA hai| yaha hindI TIkA prAyaH pUrvokta (5 'ca' prati ) hindI vacanikAkA anukaraNa karatI hai / ina do saMskaraNoMke atirikta anya bhI saMskaraNa prakAzita hue haiM yA nahIM, yaha hameM jJAta nahIM hai /
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ , pAnandi-pazcaviMzatiH 2. anyakA svarUpa va granthakAra granthakA nAma-prastuta grantha apane vartamAnarUpameM 26 svataMtra prakaraNoMkA saMgraha hai| isakA nAma 'padUmanandi-paJcaviMzati' kaise aura kaba prasiddha huA, isakA nirNaya karanA kaThina hai / yaha nAma svayaM granthakArake dvArA nizcita kiyA gayA pratIta nahIM hotA, kyoMki, ve jaba prAyaH sabhI ( 22, 23 aura 24 ko chor3akara) prakaraNoMke antameM yena kena prakAreNa apane nAmanirdezake sAtha usa usa prakaraNakA bhI nAmollekha karate haiM taya manthake sAmAnya nAmakA ullekha na karanekA koI kAraNa zeSa nahIM dikhatA / isase to yahI pratIta hotA hai ki granthakArane ukta prakaraNoMko svatantratAse pRthak pRthak hI racA hai, na ki unheM eka anyake bhItara samAviSTa karake / dUsare, jara manthake bhItara 26 viSaya barNita haiM taba 'paJcaviMzati' kI sArthakatA bhI nahIM rahatI hai| usakI jo pratiyAM hameM prApta huI haiM unameM prakaraNoM ke antoM jisa prakAra prakaraNakA nAmollekha pAyA jAtA hai usa prakAra usakI saMkhyAkA nirdeza prAyaH na to zabdoM meM pAyA jAtA hai aura na aMkoMmeM / hAM, usakI jo mUla zlokoMke sAtha dUMdArI bhASAmaya vacanikA pAyI jAtI hai usameM adhikAroMkA nAma aura saMkhyA avazya pAyI jAtI hai / kintu yahAM bhI 'paJcaviMzati kI saMgati nahIM baiThAyI A sakI / vahAM yayAkramase 24 adhikAroMkA ullekha karake Age 'smAnASTaka'ke antameM // iti zrI jJAnAkanAmA pacIsamA adhikAra samApta bhayA // 25 // yaha vAkya likhA hai, tathA antima 'anacaryASTaka'ke antameM // iti brahmacaryASTaka samAptaH // 25 // aisA nirdeza hai / isa prakAra antake donoM adhikAroMko 25vAM sUcita kiyA gayA hai| ___ vacanikAkArane granthake antameM isa vacanikAke likhaneke hetu AdikA nirdeza karate hue jo prazasti likhI hai usameM bhI antima 2 prakaraNoMkI kramasaMkhyAkI saMgati nahIM baiTha sakI hai / yathA--- cauvIzama adhikAra jo kayo bhAnatyAgaaSTaka saradayo / aMtima brahmacarya adhikAra ATha kAvyameM parama udAra / / yahA~ kramaprApta 'zarIrASTaka' ko 24vAM adhikAra na batalA kara usake Ageke 'mAnASTaka' ko 24vAM adhikAra nirdiSTa kiyA gayA hai / dUsare, isa vacanikAke prArambhameM jo pIThikAsvarUpase anyake antargata adhikAroMkA paricaya karAyA gayA hai vahAM 'paramArthaviMzati' paryanta yathAkramase 23 adhikAroM kA ullekha karake tatpazcAt 'zarIrASTaka' ko hI 24vAM adhikAra nirdiSTa kiyA gayA hai| jaise--...."tA pIche ATha kAvyani viSaM cauvIzamA zarIrASTaka adhikAra varNana kiyA hai| tA pIche nava kAvyanivirSe brahmacaryASTaka adhikAra varNana karake grantha samApta kiyA" / ukta donoM vAkyoMke bIcameM sambhavataH pratilekhakake pramAdase "tA pIche ATha kAvyanivi pacIsamA mAnASTaka adhikAra varNana kiyA hai" yaha vAkya likhanese raha gayA pratIta hotA hai| isa prakAra 24veM adhikArake nAmollekhameM pUrva pIThikA aura antima prazastimeM paraspara virodha pAyA jAtA hai|
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 yadi pranthakArako svayaM isa granthakA nAma 'pATaviMzati' amISTa hotA to phira adhikAroMkI yaha saMkhyAviSayaka asaMgati dRSTigocara nahIM hotii| inameMse kucha kRtiyAM (jaise- ekatvasaptati Adi) svatantrarUpase bhI prApta hotI haiM va prakAzita ho cukI hai| unameM paraspara punarukti mI bahuta hai / ata eva jAna par3atA hai| for rkArane aneka svataMtra racanAe~ kI thIM jinameMse kisIne pacIsako ekatra kara usa saMgrahakA nAma anadhigati dina upadhAt kisI anyane unakI eka aura racanAko usI saMgrahameM jor3a diyA kintu nAmakA parivartana nahIM kiyA / Amdharya nahIM jo kisI anya isameM A jur3I ho / I andhakArakI bhI eka racanA Jhansi saba prakaraNoM kI ekakartRkatA- yahAM yaha eka prazna upasthita hotA hai ki ve saba prakaraNa kisI eka hI padmanandIke dvArA race gaye haiM, yA padmanandI nAmake kinhIM vibhinna AcAryoMke dvArA rave gaye haiM, athavA anya bhI kisI AcArya dvArA koI prakaraNa racA gayA hai? isa praznapara hamArI dRSTi graMthake una prakaraNoM para jAtI hai jahAM granthakArane kisI na kisI rUpameM apane nAmakI sUcanA kI hai| aise prakaraNa bAIsa (1-21 va 25 ) haiN| ina prakaraNoM meM pranthakartAne padmanandI, pahuanandI, ambhojanandI, ambhorudanandI, padma aura ananandI; ina pardaki dvArA apane nAmakI va kahIM kahIM apane guru vIranandIkI mI sUcanA kI hai'| isake sAtha sAtha una prakaraNoMkI bhASA, racanAzailI aura nAma vyakta karanekI paddhatiko dekhate hue una sabake eka hI kartAke dvArA race jAnemeM koI sandeha nahIM rahatA / inako chor3akara ekatva bhAvanAdazaka ( 22 ), paramArthaviMzati ( 23 ), zarIrASTaka (24) aura brahmacaryASTaka (26) ye cAra prakaraNa zeSa rahate haiM, jinameM anthakartAkA nAma nirdiSTa nahIM hai| zrI muni padmanandI apane guruke atizaya bhakta the / unhoMne guruko paramezvara tulya ( 10-49 ) nirdiSTa karate hue isa gurubhaktiko aneka khAloMpara pragaTa kiyA hai| yaha gurubhakti ekatvabhAvanAdazaka prakaraNake chaThe lokameM bhI dekhI jAtI hai| isase yaha prakaraNa unhIMka dvArA racA gayA pratIta hotA hai / vaha gurubhakti ekatvabhAvanAdazakake samAna paramArthaviMzatimeM bhI dRSTi gocara hotI haiN| dUsare, isa prakaraNameM jo 106 loka AyA hai vaha kucha tho-se parivartita svarUpameM isake pUrva anityapaJcAzata ( 3- 17) meM bhI A cukA hai| tIsare, isa prakaraNameM avaspida S milaSitA mokSe'pi sA siddhihRt-- ityAdi) kI samAnatA kitane hI pichale lokoMke sAtha pAyI jAtI hai / isake atirikta prastuta prakaraNake antargata 19va zloka to prAyaH (tRtIya caraNako chor3akara) usI 18veM choka ( jAyetodvatamohato 1. padmanandI 1-118, 1-54, 3-55, 477, 6-62, 1004, 11-31, 11-11, 13-60, 15-30, 16-14, nandI 5-9, 7-17, 9-33, 25-86 ambhojanandI 8-29 ambhoruhanandI 17-8, 18-9: padma 14 - 33, 19 - 10, 20-81 abjanammI 11-18. 2. dekhiye 1195, 2-54, 1-32, 10-49, 11-4 aura 11-55. 3. gurUpadezato'smAkaM niHzreyasapadaM priyam // 22-6. 4. dekhiye zloka 9 ( nityAnandapadapradaM guruvayoM Agarti vetana) aura 16 ( gurvapriyatamutipadavIprAdhyarthanirmanyatAAtAnandavazAt) / 5. dekhiye meka 1-55 aura 4-53.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ " 26 pabhanandi-paJcaviMzatiH rUpameM pIche (1-154) A cukA hai| ye saba aise hetu haiM ki jinase pichale prakaraNoM ke sAtha isa prakaraNakI samAnakartRkatAkA anumAna hotA hai| zarIrASTakakA prathama zloka ( durgandhAzuci Adi) pIche anityapaJcAzat ( 3-3) meM A cukA hai| isake atirika gurumaktiko pradarzita karanevAlA vAkya (me jhadi guruvacanaM cedasti tasattvadarzi-5) yahAM bhI upalabdha hotA hai / isase yaha prakaraNa mI ukta muni padmanandIke dvArA hI racA gayA pratIta hotA hai| aba brahmacaryASTaka nAmakA antima prakaraNa hI zeSa rahatA hai / so yahAM yadyapi granthakArane apane nAmakA nirdeza to nahIM kiyA hai, phira bhI isa prakaraNakI racanAzailI pUrva prakaraNoMke hI samAna hai| isa prakaraNakA antima zloka yaha hai yuvatisaMgavivarjanamaSTakaM prati mumukSujana bhaNitaM mayA / suratarAgasamudgatA janAH kuruta mA krudhamatra munau mayi // yahAM pUrva paddhatike samAna andhakArane 'yuvati ganinana adhama ( brahmacargaka ) ke race jAnekA ullekha kiyA hai| sAthameM unhoMne apane munipadakA nirdeza karake apane Upara krodha na karaneke liye viSayAnurAgI janoMse preraNA bhI kI hai| yahAM yaha smaraNa rakhane kI bAta hai ki zrI padmanandIne kitane hI sthaloM meM apane nAmake sAtha 'muni' padakA prayoga kiyA hai| isase isa prakaraNake bhI unake dvArA race jAnemeM koI bAdhA nahIM dikhatI anyake antargata RSamastotra ( 13 ) aura jinadarzanastavana (14) ye do prakaraNa aise haiM jo prAkRtameM race gaye haiM / isase kisIko yaha zaMkA ho sakatI hai ki zAyada ye donoM prakaraNa kisI anya padmanandIke dvArA sve gaye hoNge| parantu unakI racanApaddhati aura bhAvabhaMgIko dekhate hue isa sandehake liye koI sthAna nahIM dikhatA / udAharaNake liye isa stotrameM yaha gAthA AyI hai-- vippaDivajjai jo tuha girAe mai-suibaleNa kevaliyo / varadidvidihamahaaMtapakkhigaNaNe vi so aMdho // 34 // isakI tulanA ninna zlokase kIjiye yaH kalpayet kimapi sarvavido'pi vAci saMdiyA tatvamasamaJjasamAtmabuddhyA / khe patriNAM vicaratAM suhazekSitAnA saMkhyA prati pravidadhAti sa vAdamandhaH // 1-125 // ina donoM padyoMkA abhiprAya samAna hai, usameM kucha bhI bheda nahIM hai / isIliye bhASAbhedake honepara mI ise unhIM padmanandIke dvArA racA gayA samajhanA caahiye| isake atirikta isa stotra ( 23-34 ) meM ATha prAtihAryoMke Azrayase jaise bhagavAn AdinAthakI stuti kI gaI hai vaise hI zAntinAtha stotrameM unake Azrayase zAntinAtha jinendrakI bhI stuti kI gaI hai| RSabhajinastotrake 'jattha jiNa te vi jAyA suragurupamahA kaI kuMThA (36) isa vAkyakI samAnatA bhI sarasvatIstotrake nimna vAkyake sAtha darzanIya haikuSThAste'pi bRhaspatiprabhRtayo yasmin bhavanti bhuvam (15-31) / isI prakAra RSabhastotrakI tIsarI gAthA aura jinadarzanastavanakI solahavIM gAthAke 'cammacchiNA vi didve' aura 'cammamaeNacchiNA ni di?'
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 27 Adi padoMkI samAnatAko dekhate hue yahI pratIta hotA hai ki vaha jinadarzanastavana bhI prakRta padmanandI muni dvArA hI racA gayA hai| isase to yahI vidita hotA hai ki prastuta andhakArakA jaise saMskRtabhASApara bhASita adhikAra thA vaise hI unakA prAkRta bhASAMke Upara bhI pUrA adhikAra thA / pacanandI aura unakA vyaktitva - pUrva vivecana se yaha siddha ho cukA hai ki prastuta pranthake antargata saba hI prakaraNoMke racayitA eka hI muni padmanandI hai / unhoMne prAyaH sabhI prakaraNoM meM kevala apane nAma mAtrakA hI nirdeza kiyA hai, isake atirikta unhoMne apanA koI vizeSa paricaya nahIM diyA / itanA avazya hai ki unhoMne do sthaloMpara ( 1 - 197, 2-54 ) 'vIranandI' isa nAmollekha ke sAtha apane guruke prati kRtajJatAkA bhAva dikhalAte hue atizaya bhakti pradarzita kI hai| isake atirikta nAmanirdezake vinA to unhoMne aneka sthAnoMmeM gurusvarUpase unakA smaraNa karate hue unake prati atizaya zraddhAkA bhAva vyakta kiyA hai'| jaisA ki unhoMne paramArthaviMzatimeM vyakta kiyA hai, ' zrIvIranandI unake dIkSAguru pratIta hote haiM / sambhava hai ye hI unake vidyAguru bhI rahe hoN| yaha sambhAvanA unake nimna ullekhake AdhArase kI jA rahI hai ramatrayAbharaNavIramunIndrapAda - padmadvayassAraNa se janitaprabhAvaH / zrIpadmanandimunirAzritayugbhadAnapaJcAzataM lalitavarNacayaM cakAra / / 2-54 // yaha tat prakaraNa karate hue nindane yaha bhAva vyakta kiyA hai ki maiMne jo yaha bAvana lokamaya sundara prakaraNa racA hai vaha ralatrayase vibhUSita zrIvIranandI AcAryake caraNa-kamarloke smaraNajanita prabhAvase hI racA hai- anyathA mujhameM aisA sAmarthya nahIM thA / isa ullekhameM jo unhoMne 'smaraNa' padakA prayoga kiyA hai usase aisA pratIta hotA hai ki isa prakaraNakI racanAke samaya AcArya vIranandI unake samIpa nahIM the usa samaya unakA svargavAsa ho cukA thA / muni padmanandIke dvArA viracita ina kRtiyoMke par3hanese jJAta hotA hai ki ve munidharmakA dRr3hatAse pAlana karate the / ve mUlaguNoM ke paripAlanameM thor3I-sI bhI zithilatAko nahIM saha sakate the (1-40 ) / unake liye digambaratvameM vizeSa anurAga hI nahIM thA, balki ve use saMyamakA eka Avazyaka aMga mAnate ye ( 1 - 41 ) / pramAdake parihArArtha unheM ekAntavAsa adhika priya thA ( 1 - 46 ) / ve adhyAtmake vizeSa premI the- AtmajJAnake vinA unheM korA kAyakleza pasanda nahIM thA ( 1 - 67 ) unakI adhikAMza kRtiyAM jaise ekatvasaptati, AlocanA, sadbodhacandrodaya, nizvayapazcAzat aura paramArthaviMzati- adhyAtmase hI sambandha rakhanevAlI haiN| ve vyavahAra nayako kevala mandabuddhi janoMke liye arthAvabodhakA hI sAdhana mAnate the, unakI dRSTimeM muktimArgakA sAdhanabhUta to eka zuddhanaya (nizcayanaya) hI thA ( 11,8-12 ) / 3. graMthakAra kI khoja prastuta graMthake kartAkA nAma padmanandI hai / jaina sAhityameM isa nAmake aneka graMthakAra hue haiN| mUlasaMgha Adi AcArya kundakundakA eka nAma padmanandI bhI thaa| jaMbUdIva - paNNattike kartA padmanandIne apaneko vIranandIkA praziSya tathA bandIkA ziSya kahA hai tathA apane vidyAgurukA nAma zrIvijaya 1. dekhiye pIche pU. 15 kA TippaNa naM. 2. 2. gurvayadattamuci padavI prAptyaryanirbranthatA jaataanndvshaat||23-16||
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 pamanamdi-pazAviMzavira prakaTa kiyA hai| upalabdha pramANAparase inakA racanAkAla vikramakI 11vIM zatI siddha hotA hai| inhoMne apanA nAma varapaumaNadi prakaTa kiyA hai| prAkRta padyAtmaka 'dhammarasAyaNa' ke kartAne bhI apanA nAma 'varapaumaNadimuNi' prakaTa kiyA hai| isake atirikta ukta donoM racanAoM meM kucha sAdRzya bhI hai (gha. ra. 118-120 aura jaM. pa. 13, 85-87, gha. ra. 122-27 va 134-136 aura 5. pa. 13, 90-92) / ata eva Azcarya nahIM jo jaM. dI. pa. aura gha. ra. ke kartA eka hI ho / eka ve bhI pAnandI hai, jinakI paMcasaMgrahayUci hAlameM hI bhAratIya jJAnapITha, kAzIse prakAzita huI hai| bhAvanA-paddhati nAmaka 34 poMkI eka stuti tathA jIrApallI pArdhanAyastotrake kartA pAnandI paTTAvalIke anusAra dillI (ajamera) kI mahArapha gaddIpara pramAcandra ke pazcAt ArUDha hue aura vi. saM. 1385 se 1450 taka rhe| ve janmase AmaNa vaMza ke the| unake ziSya dillI-jayapura, IDara aura sUratakI bhadhAraka gahiyopara Arada hue| ina graMthakAroM ke atirikta kucha pAnandI nAmadhArI AcAryoMke ullekha prAcIna zilAlekhoM va tAmrapaToM AdimeM prApta hue haiM jo nimna prakAra haiM 1. vi. saM. 1162 meM eka padmanandi siddhAntadeva va siddhAnta-cakravartI mUlasaMgha, kundakundAnvaya, RANUra gaNa va tiMtriNIka gachameM hue / (epI. karnA. 7, sorakha naM. 262) 2. gollAcAryake praziSya va traikAlpayogIke ziSya kaumAradeva pratIkA dUsarA nAma AviddhakarNa padmanandi saiddhAntika thaa| ve mUlasaMgha, dezIgaNake AcArya the jinakA ullekha vi. saM. 1220 ke eka lekhameM pAyA jAtA hai, unake eka sahadharmI prabhAcandra the tathA unake ziSya kulabhUSaNake ziSya mAdhanandIkA saMbaMdha kolhApurase thaa| (epI. karnA. 2, naM. 64 (50). saMbhavataH ye ve hI haiM jinheM eka mAnya lekhameM mantravAdI kahA gayA hai (epI. karnA 2, naM. 66 (42). 3. eka padmanandI ve haiM jo nayakIrtike ziSya va prabhAcandrake sahadharmI the aura jinakA ullekha vi. saM. 1238, 1242, aura 1263 ke lekhoM meM milatA hai / inakI mI upAdhi 'maMtravAdivara' pAI jAtI hai| saMbhavataH ye uparyukta naM. 2 ke padmanandIse abhinna haiN| (epI. kA. 327 (124); 333 (128) aura 335 (130). 4. eka padmanandI vIranandIke praziSya tathA rAmanandIke ziSya the jinakA ullekha 12vIM zatIke eka lekhameM milatA hai| (epI. kano. 8, sorAva naM. 140, 233 va zikArapura 195; desAI, jainijima ina sAutha iMDiyA, pR. 280 Adi) 5. adhyAtmI zumacandradevakA svargavAsa vi. saM. 1370 meM huA thA aura unake jina do ziSyoMne unakI smRtimeM lekha likhavAyA thA unameM eka padmanandI paMDita the / (epI. karnA. 65 (41) va bhUmikA pR. 86). 6. bAhubalI maladhAridevake ziSya pamanandi bhaTTArakadevakA ullekha vi. saM. 1360 ke eka lekhameM AyA hai / unhoMne usa varSameM eka jaina mandirakA nirmANa karavAyA thA / (epI. karnA. hunsura 15), 7. mUlasaMgha, koNDakundAnvaya, dezIgaNa, pustaka gacchavartI traividhadevake ziSya padmanandidevakA svargavAsa vi. saM. 1373 ( ! 1533) huA thA / (epI. pharnA. a. be. 269 (114).
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 8. prabhAcandrake ziSya pAnandIkI bar3I prazaMsA devagaDhake vi. sa. 1471 ke zilAlekha meM pAI jAtI hai / (rA. mitra. ja. e. so. baM. 52 pR. 67-80 ). spaSTa hai ki uparyukta padmanandI nAmadhArI AcAryoM meM se koI mI aisA nahIM hai jo prastuta graMthake kartA vIranandIke ziSya padmanandI munise abhinavakAra kiyA jA ske| prastuta kAlAdikA nirNaya hameM unakI racanA ke AdhArapara hI bAhya va Abhyantara pramANaparase karanA hai / ke 4. granthakArakA kAla-nirNaya prastuta granthake racayitA zrI muni padmanandI kaba hue, isakA ThIka ThIka nizcaya karanA kaThina hai / tathApi unakI ina kRtiyoMkA unase pUrva aura pazcAtkAlIna granthakAroMkI kRtiyoMke sAtha milAna karane se unake samaya kI sImAoMkA kucha nirdhAraNa kiyA jAtA hai padmanandI aura guNabhadra - jaba hama tulanAtmaka dRSTise vicAra karate haiM taba hameM unakI ina kRtiyoMpara AcArya guNabhadrakI racanAkA prabhAva dikhAI detA hai / udAharaNArtha guNabhadra svAmIne apane AtmAnuzAsanameM manuSya paryAyakA svarUpa dikhalAte hue use hI tapakA sAdhana nirdiSTa kiyA hai . durlabhamazuddhamapasukhamaviditamRttisamaya malpaparamAyuH / mAnuSyamihaiva tapo muktistapasaiva tattapaH kAryam // 111 // isakA prastuta granthake antargata (12-21) nimna padyase milAna kIjiye - duSprApaM bahuduH kharAzirazuci stokA yuralpajJatAjJAtaprAntadinaM jarAhatamatiH prAyo naratvaM bhaye / asminneva tapastataH zivapadaM tatraiva sAkSAtsukhaM saukhyArthIti vicintya cetasi tapaH kuryAnnaro nirmalam // AtmAnuzAsanake uparyukta lokameM manuSya paryAyake liye ye pAMca vizeSaNa diye gaye haiM- durlabha, azuddha, apasukha, aviditamRtisamaya aura alpaparamAyu / ThIka usI abhiprAyako sUcita karanevAle vaise hI pAMca vizeSaNa paJcaviMzatike isa zloka meM bhI diye gaye haiM- duSprApa, azuci, bahuduH kharAzi, azpakSatAjJAtaprAntadina aura stokAyu | vahAM guNabhadra svAmIne yaha kahA hai ki muktikI prApti tapase hotI hai aura vaha tapa isa manuSya paryAyameM hI hotA hai, ataH usa manuSya paryAyako pAkara tapa karanA cAhiye / yahI yahAM padmanandI ne bhI kahA hai ki sAkSAt sukha muktimeM hai, usa muktikI prApti tapase hotI hai, aura vaha tapa isa manuSya paryAya hI sambhava hai; yaha socakara sukhArthI manuSyako nirmala tapa karanA caahiye| isa prakAra donoM lokoM meM kucha zabdabhedake honepara bhI arthameM kucha bhI bheda nahIM hai'| una guNabhadrakA samaya prAyaH zaka saM. kI 8vIM sadIkA uttarArdha (vi. saM. 9vIM sadIkA anta aura 10vIMkA pUrvArdha) hai / ata eva unakI kRtikA upayoga karanevAle zrImuni padmanandI vi. kI 10vIM sadIke pUrva nahIM ho sakate haiN| 1. isake atirikta pa. pa. viM.ke 9-18, 149, 1-76, 1-118 ( 3-34 mI ), 3-44 aura 1-51 vo kamase AtmAnuzAsanake ina zlokoM se milAna kIjiye - 239-40, 125, 15, 130, 34, 79.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmamandi- paJcaviMzatiH pacanandI aura somadevasUri prastuta graMthakI racanAyeM somadevakRta yazastilakakA bhI prabhAva dekhane meM AtA hai / udAharaNa ke liye yahAMkA yaha loka dekhiye -- * tvayi prabhUtAni padAni dehinAM padaM sadekaM tadapi prayacchati / samastazuklApi suvarNavitrA tvamatra mAtaH kRtacitraceSTitA // 15-13 // are ThIka isase milatA-julatA yaha yazastilakakA bhI loka dekhiye- ekaM padaM bahupadApi dadAsi tuSTA varNAtmikApi ca karoSi na varNabhAjam / seve tathApi bhavatImathavA jano'rthI doSaM na pazyati tadastu tavaiSa dIpaH // yaza. ( u. ) pR. 401. ina donoM hI kokoMmeM virodhAbhAsake Azrayase sarasvatIkI stuti karate hue yaha kahA gayA hai ki he sarasvati ! tuma aneka padoMse saMyukta hokara bhI eka hI pada (mokSa) ko detI ho, tathA udhama akArAdi varNamaya zarIrako dhAraNa karatI huI utkRSTa ho / anya ina lokoMko bhI dekhiye sarveSAmabhayaM pravRddhakaruNairyaddIyate prANinAM dAnaM syAdabhayAdi tena rahitaM dAnatrayaM niSphalam / AhArauvadha zAstradAnavidhibhiH kSudroga-jAyAd bhayaM yatpAtrajane vinazyati tato dAnaM tadekaM param // AhArAT sukhitauSavAdatitaraM nIrogatA jAyate zAstrAt pAtraniveditAt parabhave pANDityamatyadbhutam / etatsarvaguNaprabhAparikaraH puMso'bhayAd dAnataH paryante punaruna to atapadaprAptirvimuktistataH // pa. pa. viM. 11-12. saurUpyamabhayAdAhurAhArAd bhogavAn bhavet / ArogyamauSadhAjjJeyaM zrutAt syAt zrutakebalI // abhayaM sarvasattvAnAmAdau dadyAt sudhIH sadA / taddhIne hi vRthA sarvaH paralokocito vidhiH / dAnamanyad bhavenmA vA narazvedabhayapradaH / sarveSAmeva dAnAnAM yatastaddAnamuttamam // w yaza. ( u ) pR. 403-404 donoM hI anyoMke ina lokoMmeM samAnarUpase caturvidha dAnake phalakA nirdeza karake saba donoM meM abhayadAnako pramukhatA dI gaI hai| pa.pa. vi. meM gRhasthake chaha AvazyakakA nirdezaka jo 'devapUjA gurUpAstiH ( 6-7 )' Adi zloka AyA hai vaha jyoMkA tyoM (mAtra 'pUjA' ke sthAnameM 'sevA' hai) yazastilaka (u. pra. 414 ) meM prApta hotA hai / pa. pa. viM. (2 - 10 ) meM sunike liye zAkapiNDa mAtrake dAtAko ananta puNyabhAk batalAyA hai| yahI mAna yaza. ( u. pU. 408) meM ina zabdoMmeM pragaTa kiyA gayA hai munibhyaH zAkapiNDo'pi bhaktyA kAle prakalpitaH / bhavedgaNyapuNyArthe bhaktizcintAmaNiryataH || yazastilaka (u. pR. 257) meM paralokake sAghanArtha nimna lokakA upayoga kiyA gayA hai tadarhaja-stanehAto rakSodRSTerbhavasmRteH / mUtAnanvayanAJjIvaH prakRtijJaH sanAtanaH // isake antargata hetuoMmeMse 'bhUtAnanvayanAt' hetukA upayoga pa. viM. (1 - 137 ) meM prAyaH usI rUpameM hI kiyA gayA hai|
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA somadeva sUrine dezayatiyoM ( zrAvakoM ) ke pratako mUlaguNa ( yaza. u. pR. 327) aura uttaraguNa (yaza. u. pR. 333) ke medase do prakArakA batalAkara unameM mUlaguNa aura uttaraguNoMkA nirdeza isa praphArase kiyA hai matha-mAMsa-madhutyAgAH sahodumbarapaJcakAH[ kaiH ] / aSTAvete gRhasthAnAmuktA mulaguNAH zruteH / / aNupratAni pazcaiva triprakAra guNavatam / zikSAbatAni catvAri guNAH syu'dazosare // unakA anusaraNa karate hue yahAM muni pamanandIne bhI ina mUlaguNoM aura uttaraguNoMkA isI prakArase pRthak pRthak nirdeza apane upAsakasaMskAra (6, 23-24) meM kiyA hai| itanA hI nahIM, magika kAguno. naTaramA DA loko no prAyaH ( caturtha caraNako choSaphara) unhoMne jaisAkA taisA yahA~ le liyA hai| isa prakArase yaha nizcita hai ki muni epranandIne apanI ina kRtiyoMmeM yazastilakake upAsakAdhyayanakA paryApta upayoga kiyA hai| yazastilakakI prazastike anusAra usakI samAptikA kAla za. saM. 881 (+135-1016 vi. saM.) hai| ata eva muni padmanandIkA racanAkAla isake pazcAt ho samajhanA cAhiye, isake pUrvameM yaha sambhava nahIM hai| pAnandI aura amRtacandrasari- panandIne prastuta andhake antargata nizcayapaJcAzataprakaraNameM vyavahAra aura zuddha nayoMkI upayogitAko dikhalAte hue zuddha nayake Azrayase Atmatatvake viSayameM kucha kahanekI icchA isa prakAra prakaTa kI haivyavahatirabodhajanabodhanAya karmakSayAya zuddhanayaH / svArtha mumukSurahAmiti vakSye tadAzritaM kiMcit / / 8 // yahAM padmanandIne vyavahAranayako abodha ( ajJAnI) janoMko pratibodhita karanekA sAdhana mAtra batalAyA hai| isakA AdhAra amRtacandra riviracita puruSArthasikyupAyakA nimna zloka rahA haiakSudhasya bopanArtha munIzvarA dezayantyabhUtArtham / vyavahArameva kevalamavaiti yastasya dezanA nAsti // 6 // isa zlokake pUrvArdhameM prayukta zabda aura artha donoMko hI uparyukta lokameM grahaNa kiyA gayA hai| chanda (AryA) bhI ukta donoM lokoMkA eka hI hai / isase Ageke 9-11 lokoMpara bhI puruSArthasiddhadhupAyake. loka aura 5 kA prabhAva spaSTa dikhatA hai| ukta amRtacandrasUrikA samaya prAyaH vi. saM. kI 11vIM sadIkA pUrvArdha hai / ata eva muni papranandI inake pazcAt hI honA cAhiye / payanandI aura amitagati- AcArya amitagatikA zrAvakAcAra prasiddha va vistRta hai| unhoMne apane subhASitaratnasadohake antima (31) prakaraNameM bhI saMkSepase usa zrAvakAcArakA nirUpaNa kiyA hai / 1 nivaSapaJcAzatke 93 zlokakA pUrvArdha bhAga samayaprAbhUtakI ninna gAyAkA prAyaH chAyAnuvAda hai-vahAro'bhUtyo bhUvattho desido hu madaNI / bhUvatvamassivo khaltu sammAdilI hayAta jIvo // 11 // 2 zrI. paM, kailAzacatrajI zAstrIne jainasandezake zozAka 5 (pR. 174-4.) meM amRtamandra jhikA yahI samaya nirdiA kiyA hai|
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ pabhanandi paJcarSizatiH tulanAtmaka dRSTise vicAra karanepara usakA prabhAva epanandIkI ina kRtiyoMmeM kuchake Upara dikhatA hai| udAharaNake rUpameM yahA~ ( 6. 29-30) vinayakI AvazyakatAko batalAte hue usake svarUpa aura phalakA nirdeza isa prakAra kiyA hai vinaya yathAyomyaM kartavyaH parameSTiSu / dRSTi-bodha-caritreSu tadvatsu samayAzritaiH / / darzana-zAna-caritra-sapaHprabhRti siddhayati / vinayeneti taM tena mokSadvAraM pracakSate // yaha bhAva amitagati-zrAdakAra (13 ) meM isa prakArase vyakta kiyA gayA hai saMghe caturvidhe bhaktyA rasatrayarAjite / vidhAtavyo yathAyomyaM vinayo nayakovidaH // 14 // samyagdarzana-cAritra-tapojJAnAni dehinA / avApyante vinItena yazAMsIva vipazcitA // 18 // amitagati-zrAvakAcArake ina lokoMkA uparyukta donoM lokoMmeM na kevala bhAva hI liyA gayA hai, balki kucha zabda bhI le liye gaye hai| ___ amitagati-zrAvakAcArake caturtha paricchedameM kucha yoDe-se vistArake sAtha cArvAka, vijJAnAdvaitavAdI, pramAdvaitavAdI, sAMkhya, naiyAyika, asarvajJatAvAdI mImAMsaka evaM bauddha Adike abhiprazayako dikhalAphara usakA nirAkaraNa kiyA gayA hai / isakA vicAra ati saMkSepameM muni pAnandIne mI prastuta grantha (1,134-39) meM kiyA hai| yadyapi ina mata-matAntarokA vicAra aSTasahalI, lokavArtika, prameyakamalamArtaNDa evaM nyAyakumudacandra Adi tarkapradhAna anyoM meM bahuta vistArake sAtha kiyA gayA hai, phira bhI muni pAnandIne ukta viSayapara amitagatikRta zrAvakAcArakA hI vizeSarUpase anusaraNa kiyA hai| yathA AtmA kAyamitazcidekanilayaH kartA ca bhoktA svayaM saMyuktaH sthiratA-vinAza-jananaiH pratyekamekakSaNe // pa. 1-134 // kuryAt karma zubhAzubha svayamasau mujhe svayaM tatphalaM sAtAsAtagatAnubhUtikalanAdAtmA na cAnyAdRzaH / cipaH sthiti-janma-bhaGgakalitaH karmAvRtaH saMhatI muktI jJAna-hagekamUrtiramalabailokyacUDAmaNiH // pa. 1-138 // isakI tulanA a. zrA. ke nimna zlokase kIjiye-- nirbAdho'sti tato jIvaH khityutpatti-vyayAtmakaH / kartA moktA guNI sUkSmo jJAtA dRSTA tanupramA // 4-56 // isake antargata prAyaH sabhI vizeSaNa uparyukta pa. paM. vi. ke zlokoMmeM upasthita hai| bhAcArya amitagatine isa zrAvakAcArakI prazastimeM apanI guruparamparAkA to ullekha kiyA hai, para mantharacanAkAlakA nirdeza nahIM kiyA / phira bhI unhoMne subhASitaramasaMdoha, dharmaparIkSA aura paJcAsaMgrahakI samAtikA kAla kramase vi. saM. 1050, 1070 aura 1073 nirdiSTa kiyA hai| isase unakA samaya nizcita hai| ata eva unake zrAvakAcArakA upayoga karanevAle muni emanandI vi. saM. kI 11 vIM sadIke uttarArdhameM yA unake pazcAt hI honA cAhiye, isake pUrva honekI sambhAvanA nahIM hai / . jaise-'vinayakSa yathAyogyaM kartavyaH' aura 'vidhAsabyo yathAyogya maadi|
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 33 padmanandI, jayasena aura padmaprabha maladhArI deva -- aba hama yaha dekhanekA prayatna kareMge ki ve 11 vIM sadI ke kitane pazcAt ho sakate haiN| isake liye yaha dekhanA hogA ki unakI ina kRtiyoMkA upayoga kisane aura kahAM para kiyA hai / prastuta paJcaviMzatike antargata ekatvasaptatike 'darzanaM nizvayaH puMsi' Adi loka (14) ko paJcAstikAyakI 162vIM gAthAkI TIkAmeM jayasenAcAryane 'tathA coktamAtmAzritanizcayaralatrayalakSaNam' likhakara uddhRta kiyA hai| isI lokako padmaprabha maladhArI devane bhI niyamasAra (gA. 51-55) kI TIkA meM 'tathA coktamekatvasaptatau' likhakara usake nAmollekhake sAtha hI uddhRta kiyA hai| isake atirikta padmaprabha maladhArI devane ukta nAmollekhake sAtha isI niyamasArakI 45-46 gAthAoMkI TIkAmeM usa ekatvasaptatike 79 veM zlokako, tathA 100vIM gAthAkI TIkAmeM 39-41 lokoMko bhI uddhRta kiyA hai| padmaprabhaka svargavAsa vi.saM. 1242 meM huA thA tathA jayasenakA usase pUrva kintu AcArasArake kartA vIranandI (vi. saM. 1290 ) se pazcAt siddha hotA hai / ata eva padmanandIkA samaya isake Age nahIM jA sakatA hai| niSkarSa yaha nikalatA hai ki ve vi. saM. 1075 ke pazcAt aura 1240 ke pUrva kisI samaya meM hue haiM / padmanandI aura sunandI - muni padmanandIne dezatratoyotana prakaraNa ( 7 - 22 ) maiM kuMduruke patrake barAbara aura jauke barAbara jinagRha aura jinapratimA ke nirmANakA phala anirvacanIya batalAyA hai| yaha varNana vasunandi-zrAvakAcArakI nimna gAthAoMse prabhAvita dikhatA hai- kutyuMbharidalamece jiNabhavaNe jo Thabeha jiNapaDimaM / sarisavamettaM pi he so Nase titthayarapuSNaM // 481 // jo puNa jidbhivaNaM samuSNayaM parihi-toraNasamagaM / nimmAvara tassa phalaM ko saba vaNijaM sayalaM // 482 // isI prakAra unhoMne 'dAnopadezana' prakaraNa (48-49) meM jo pAtrake bheda aura unake liye diye jAnevAle dAnake phalakA vivecana kiyA hai usakA AdhAra ukta mApakAcArakI 221-23 va 245-48 gAthAyeM, tathA dharmopadezAmRtake 31 veM lokameM eka eka vyasanakA sevana karanevAle yudhiSThira Adike jo udAharaNa diye gaye haiM unakA AdhAra 125-32 gAthAyeM rahIM pratIta hotI haiN| AcArya vasunandI amitagatike uttaravartI aura paM. AzAdharake pUrvavartI prAyaH vi. saM. kI 12vIM sadIke granthakAra haiM / padmanandI aura prabhAcandra AcArya prabhAcandrane ratnakaraNDa zrAvakAcArake 'dharmAmRtaM satRSNaH' Adi zloka ( 4-18 ) kI TIkA meM prastuta granthake antargata upAsaka saMskAra prakaraNake 'adhuvAzaraNe caiva' Adi do lokoM ( 43-44 ) ko uddhRta kiyA hai| AcArya prabhAcandra vikramakI 13vIM sadImeM paM. AzAdharajIke pUrva meM hue haiN| padmanandI aura paM. AzAghara - zrI paNDitapravara AzAdharajIne apane anagAradharmAmRtakI sopajJa TIkA meM muni padmanandIke kitane hI lokoMko uddhRta kiyA hai| udAharaNArtha unhoMne 9 veM adhyAyake 80 aura 81 lokoMkI TIkA 'ata eva zrIpadmanandipAdairapi samvetAdUSaNaM dimAtramidamadhijage' isa AdarasUcaka vAkyake sAtha dharmopadezAmRta ke ' mlAne kSAlanataH' Adi loka ( 41 ) ko uddhRta kiyA hai| isake atirikta isI adhyAya 93veM lokakI TIkAmeM ukta prakaraNake 43veM, tathA 97 veM lokakI TIkAmeM 42veM zlokako bhI 5
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAnandi-padhArSizavira uddhRta kiyA hai| isI prakAra anagAradharmAmRtake hI AThaveM adhyAyake 21veM zlokakI TIkA sadoSacandrodayake prathama zlokako, 23veM zlokakI TIkAmeM isI prakaraNake 18.16 aura 44 ina tIna zlokoMko, tathA 64 zlokakI TIkAmeM upAsakasaMskArake 61veM zlokako ukta kiyA hai| isa TIkAko paM. AzAdharajIne vi. saM. 1300 meM samApta kiyA hai / ata eva muni padmanandIkA isake pUrvameM rahanA nizcita hai| pacanandI aura mAnata-AcArya mAnatujaviracita maktAmara stotrameM eka zloka isa prakAra hai ko vismayo'tra yadi nAma guNairazeSaistvaM saMzrito niravakAzatayA munIza / doSairupAtavibudhAzrayajAtagarvaiH svamAntera'pi na kadAcidapIkSito'si // 27 // isakI tulanA padmanandIke nima zlokase kIjiye samyagdarzanabodhavRttasamalAzIlakSamAdyairSanaiH ___ saMketAzrayavajinezvara bhavAn sarverguNairAzritaH / manye tvayyavakAzalabdhirahitaiH sarvatra loke vayaM saMpAcA iti garvitaiH parihato dopairazeSairapi // 21-1 // ina donoM lokoMkA eka hI abhiprAya hai| isake atirikta jisa prakAra bhaktAmara stotra ( 28-35 ) meM ATha prAtijhAyoMke Azyase bhagavAn AdinAthakI stuti kI gaI hai usI prakAra prastuta pranpake antargata RSabhastotra ( 23-34) meM bhagavAn AdinAthakI tathA zAntinAthastona (1-8) meM zAntinAtha tIrthakarakI bhI stuti kI gaI hai| pagranandI aura kumudacandra-bhaktAmarake samAna kalyANamandira stotra (19-26) meM AcArya kumudacandrake dvArA bhI ATha pratihAryoMke Azrayase bhagavAn pArzvajinendrakI stutikI gaI hai| ve vahAM azokavRkSakA ullekha karate hue kahate haiM dhamopadezasamaye savidhAnubhAvAdAstAM jano bhavati te taharapyazokaH / abhyudgate dinapatau samahIlho'pi kiM vA viyodhamupayAti na jIvalokaH / / 19 / isakI tulanA RSabhastotrakI nimna gAthAse kIjiye acchaMtu tAva iyarA phuriyaviveyA NamaMtasirasiharA / hoi asoo ruvakho vi zAha tuha saMNihANattho / / 24 // 5. yadyapi mAnatajJAcAryakA kAma nizcita nahIM hai, phira bhI donoM lokoMke bhAvako dekhate hue aisA pratIta hotA hai ki muni panIne bhakAmarake uka RokakA apane kameM vizIkaraNa kiyA hai| vaise-majAmarastotrame 'guNaiH' isa sAmAnya padakA prayoga kara kisI vizeSa guNakA ullekha nahIM kiyA / use muni padyanandIne 'samyagdarzana' "maiH' isa padake dvArA spaSTa kara diyA hai / bhakAmarameM jisa 'azeSa zamdakA prayoga guNake sAtha [ guNarazeSaH ] kiyA gayA hai usa 'mazeSa' zabdakA prayoga yahAM doSake sAya [ doSairazeSaiH ] kiyA gayA hai, aura guNoMkI azeSatA dikhalAne ke liye 'sarveH' padako adhika grahaNa kiyA gayA hai| 2. zAMtinAmastotrake prathama aura dvitIya zlokoMkI bhaktAmarake 31 aura 32veM zlokoMke sAtha bhAvakI mI bahuta kucha samAnatA hai| bhaktAmarake 22 aura 32 veM zlokase RSabhastotrakI gAyA 8 aura 28 bhI kucha samAnatA rakhatI hai| isake atirikta bhaktAmarakhotra (24-25) meM brahmA, Izvara, anAketabaDa, zaMkara aura puruSottama Adi nAmoMke dvArA jinendrakI suti kI gaI hai| tadanusAra RSabharatosa(55) meM bhI ye saba nAma jinendrakehI nirdiSTa kiye gaye haiN|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA isakA aura ukta zlokake pUrvArSakA na kevala bhAva hI samAna hai, balki zabda bhI samAna hai| pamanandI aura zubhacandra- zubhacandrakRta jJAnArNavameM jaina dharma aura siddhAnta saMbaMdhI prAyaH sabhI viSayoMkA vizada prarUpaNa pAyA jAtA hai| isakI anityabhAvanAkA varNana prastuta graMthake anityapazcAzatse tulanIya hai / vizeSataH jJAnA0 anityabhA. ke padya 30-31 kA prastuta anityapazcAzatake patha 16 se sAmya dhyAna dene yogya hai| jJAnArNavake ukta donoM padya AcArya pUjyapAda viracita iSTopadezake 9veM padyake AdhArase sthe gaye pratIta hote haiN| jJAnArNavakA racanAkAla lAbhaga 12vIM zatI pAyA jAtA hai| paranandI aura zrutasAgara sari-zrutasAgara prine darzanaprAmRta gA. 9 aura mokSaprAmRta gA. 12 kI TIkAmeM ekatvasaptatike 'sAmyaM svAsthyaM samAdhizca' Adi loka (64) ko uddhRta kiyA hai| isake atirikta unhoMne da. prA. gA. 30 kI TIkAmeM dharmopadezAmRtake 'vanazikhini' Adi 75veM zlokako tathA bodhaprAmRta gA. 50 kI TIkAmeM ekatvasaptatike 793 lokako bhI uddhRta kiyA hai| ___ unhoMne eka zloka ( madyamAMsapurAvazyA-Adi) cAritraprAbhUtakI 21vIM gAthAkI TIkAmeM uddhRta kiyA hai / vaha loka prastuta granthake do prakaraNI (1-16 va 6-10) meM pAyA jAtA hai / meda kevala itanA hai yahAM 'madya' zabdake sthAnameM 'pUta' pada hai / isake atirikta aura kucha bhI meda nahIM hai / zrutasAgara sUri vi. saM. 16vIM sadImeM hue haiN| ___ ukta samasta tulanAtmaka vivecanakA mathitArtha yaha hai ki paJcaviMzatike graMthakArane saMbhavataH kundakunda, umAlyAti, pUjyapAda, akalaMka, guNabhadra, mAnatuMga, kumudacandra, somadevasari, amRtacandrasUri aura amitagatikI racanAoMkA upayoga kiyA hai / inameM samayakI dRSTise sabase pIcheke AcArya amitagati haiM, jinake graMthoMmeM sabase pichalA kAlanirdeza vi. saM. 1073 kA pAyA jAtA hai| ata eva paM. vi. kA racanAkAla isase pazcAt honA cAhiye / tathA jina graMthoMmeM isa racanAke kisI prakaraNakA spaSTa ullekha va avataraNa pAyA jAtA hai unameM sabase prathama pamaprabha maladhArI deva kRta niyamasArakI TIkA hai| ina malabArI devake svargavAsakA kAla vi. saM. 1242 pAyA jAtA hai| ata eva siddha hotA hai ki paMcaviMzatikAra pavanandI vi. saM. 1073 aura 1242 ke bIcameM kamI hue haiN| isa sImAko aura bhI saMkucita karanemeM sahAyaka ekatvasmatikI kannaDa TIkA hai jisakA paricaya anyatra diyA jA rahA hai aura jo vi. saM. 1193 ke AsapAsa likhI gaI thii| ata eva paMcaviMzatikAra pamanandIkA kAla vi.saM. 1073 aura 1193 ke bIca siddha hotA hai| yaha bhI asaMbhava nahIM ki mUlamaMca aura ekatvasaptatikI kamara TIkAke racayitA pakAnandI eka hI hoN| kintu isakA pUrNataH nirNaya kucha aura saSTa pramANoM kI apekSA rakhatA hai| 1. isI prakAra zAMtinAthasvotrake prathama aura vitIya tathA sarakhatIstotrake / kokaLI mI kalyANamaMdirake 26, 25 aura dUsare lokase kucha samAnatA dikhatI hai| 2. taravArthavArtika (1 9) maura razastilaka (u, pR. 271) meM yaha eka oka udAta kiyA gayA hai ita sAnaM kriyAhInaM basA cAhAnimA kiyaa| pAvan kilAndhako darabaH pazyamapi ca pAlaH // dharmopadezAmatake usa oka ('manaziiina mRto'nyaH' bhAvi ) meM mI rahI nAva nihita hai|
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmamanvi paJcaviMzatiH 5. padmanandi - paMcaviMzatikI saMskRta TIkA prastuta grantha ke sAtha jo saMskRta TIkA prakAzita kI gaI hai usake racayitAkA kahIM nAmanirdeza nahIM hai| isase yaha jJAta nahIM hotA ki usakI racanA kaba aura kisake dvArA kI gaI hai| usake racayitA kisa pradezake rahanevAle the, muni the yA gRhastha, tathA kisake ziSya va kisa paramparA ke the; ityAdi bAtoMke jAnane kA koI upAya nahIM hai / itanA avazya hai ki TIkAkA jo svarUpa hai usako dekhate hue aisA pratIta hotA hai ki usake racayitA gaNanIya vidvAn nahIM the| unakI yaha TIkA bahuta sAdhAraNa hai / usase mUla DokokA na to artha hI spaSTa hotA hai aura na bhAva bhI / usameM jahAM vahAM kevala kucha hI zabdoMkA, vizeSataH sarala zabdoMkA, artha mAtra vyakta kiyA hai / udAharaNArtha nimna zloka aura usakI TIkAko dekhiye 36 rajakazilAsadRzImiH kurkura karparasamAna caritAbhiH / gaNikAbhiryadi saMgaH kRtamiha paralokavArtAbhiH // 1-24 // iha loke saMsAre / yadi cet / gaNikAbhiH vezyAbhiH / saMgaH kRtaH tadA paralokavArtAbhiH kRtaM pUryatA pUrNam (1) / kiMlakSaNAbhiH vezyAbhiH / rajakazilAsadRzIbhiH kurkurakarparasamAna caritAbhiH // 24 // isa prakAra ukta lokakI TIkAmeM kevala 'iha' kA artha 'loke saMsAre', 'yadi' kA artha 'cet' aura 'gaNikAmi:' kA artha 'vezyAmi' na kiyA gayA hai| isake atirika ja kalArtha aura bhAvArthako kucha bhI spaSTa nahIM kiyA gayA hai| isake Age 27veM zlokakA yaha antima caraNa hai-- nityaM vaJcanahiMsanojjhavidhau lokAH kuto muphta // isakA TIkakAra artha karate haiM- bho lokAH / nityaM sadA / vaJcanahiMsanojnavidhau / kuto mujhata kamAnmohaM gacchata / I isa prakArase usakA bhAva kucha bhI spaSTa nahIM hotA hai| yahAM ye eka do hI udAharaNa diye gaye hai| vastutaH prastuta TIkAkI prAyaH sarvatra yahI sthiti hai / isake atirikta isa TIkAmeM jahAM tahAM arthakI asaMgati bhI dekhI jAtI hai| jaise- zloka 1-75 meM 'azradadhAna:' padakA artha 'Alasyasahita 1-104 meM 'mRtpiNDIbhUtabhUtam' kA artha 'mRtaprANipiNDasadRzam ' ; 1-109 meM 'yAti' kA artha 'yAtirgamanaM na', isI lokameM 'mRtaH' kA artha 'maraNaM na', 'jarA jarjarA jAtA' kA artha 'matra mukta jarA na yatra muktau jarayA kRtvA jarjarAH siddhAH na'; 1-118 meM 'AsthAya' kA artha 'khitvA'; isameM 'na vida' kA artha 'kvApi vayaM na vidaH; tathA loka 1-137 meM "bhUtAnanvayato na bhUtajanito' kA artha 'anvayataH nizcayataH / AtmA bhUto na indriyarUpo na pRthivyAdijanito na bhUtajanito na' aura 'kamapi arthakriyA na yujyate' kA artha 'utpAdavyayadhaunyatrayAtmikA kriyA na yujyate / api tu sarveSu dravyeSu zranyavyayotpAdakriyA yujyate' / isa lokakA bhAva TIkAkArako sarvathA hRdayaMgama nahIM huA hai / TIkAkAra saMskRta bhASAke sAtha hI siddhAntake bhI kitane jJAtA the, isakA anumAna 'labdhipaJcakasAmagrI vyAdi choka (4-12) kI TIkAko dekhakara bhalI bhAMti kiyA jA sakatA hai /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA TIkAkI bhASA-TIkAkArane jisa saMga mAlAmeM ina TIkA kI racanA kI hai vaha bhaviSya mAzuddha hai / isa TIkAkI racanA karate hue unheM bIca bIcameM hindI vAkyoM va zabdoMkA bhI avalambana lenA par3A hai (dekhiye zloka 4-12) / unakI bhASAviSayaka ve azuddhiyAM kucha isa prakAra hai-vanatiSThanena (1-67), durjayaH durjItaH (1-99), stutyamAneSu (1-106), kaThinena prApyate (1-166), manoindriyarahitAH (10-32, bAjhapadArthAH anyAni kiM na santi (11-22), AkRSTayantrasUtrAt AkarSitasUtrAt (11-60), tatpateH tasyAH striyAH pateH vallabhAt (12-10), kiyat AnandaM parisphurati (13-3), chabhena (13-14), pramuktvA (13-39), pramApramukhAH ...kiraNA; khadyote yojyate (13-51), tejaHsaukhyahateH akartR- sautyahateH teja: akartR 'han hiMsAgatyoH' devAdInAM sukhena gamanasya tejaH, tasya tejasaH apha akArakam (17-7), ghanaghAtAt ghanataH ghAtAda , zarIrasya saMnidhiH nikaTaM na jAyate (24-7), ubhayathA dviprakAra ( 25-2) ityAdi / / saMskRtake samAna prAkRtakA bhI unakA jJAna alpa hI dikhatA hai / udAharaNasvarUpa unake dvArA TIkAmeM kiye gaye RSabhastotra ke antargata kucha zabdoMke arthako dekhiye 5 amhArisANa-mama sadRzAnAm ; 5 yiicchiyA hRdayasthitA; 8 sa ciya-zacI suradevaindrANI ca; 9 surAyalaM-surAlayaM mandiraM; 14...sAsachammeNa zvAsaprena; 16 varAI-varAkinI; 19,32....ciya= bho arcya bho pUjya; 20 muyaM va-mRtagavat ; 21 jiyANa-yAvatAm ; 32 ahokanyajaDoha-aho ityAzcarye |....jlaughN samudraM; 33 hiyayapaIharahRdayapradIpakara; 33 ciya-bho arya; 45 hariNakamallINocandrakamalInaH; 55 vatyasatthe vastuzAne / 6. ekatvasaptatikI kalaha TIkA prastuta granthakA caturtha prakaraNa ekatva-saptatikI apekSAkRta adhika prasiddhi rahI hai, usakI svataMtra prAcIna pratiyAM bhI upalabhya hotI haiM, aura usake anya granthakAroM dvArA uddharaNa bhI pAye jAte haiN| isa prakaraNapara kanaDa bhASAmaka eka TIkA bhI upalabdha hai jisake lagabhaga 50 padya saMskRta TIkA sahita san 1893 meM paM. pamarAja dvArA sampAdita hokara kAlyAmbudhi nAmaka anyamAlAmeM prakAzita hue the| DaoN. upAdhyejI ne isakA tathA tIna hastalikhita prAcIna pratiyoMkA avalokana kiyA hai / isa kanAdI TIkAkI zailI dArzanika va samAsa-bahula hai / usameM saMskRta va prAkRta ke aneka avataraNa mI pAye jAte haiM jo kundakunda aura amRtacandra AcAryoMkI racanAoMse liye gaye siddha hote haiN| TIkAkArakA nAma hai padmanandI / isa nAmake sAtha paMDitadeva, vratI va munikI upAdhiyAM pAI jAtI hai| saubhAgyase unhoMne apanA jo paricaya diyA hai vaha aitihAsika dRSTi se bar3A mahattvapUrNa hai| ve zubhacandra rAdhAntadevake amaziSya the aura unake vidyAguru the kanakanandI paNDita / unhoMne amRtacandrakI vacanacandrikAse AdhyAtmika prakAza prAya kiyA thA, aura nimbarAjake saMbodhanArtha ekatva-saptati vRttikI racanA kI thii| TIkAkI prazastimeM pAnandI aura nimbarAja donoMkI khUba prazaMsA kI gaI hai / anumAnataH ye nimbarAja ye hI hai jo pArdhakavikRta 'nimba-sAvanta-carite' nAmaka 506 SaTpadI pApAtmaka kannaDa kAvyake nAyaka hai / isa kAvyakI upalabhya eka mAtra prAcIna prati vi. saM. 1793 kI hai| kAvyake vRttAntase siddha hotA hai ki nimbarAja
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ pabhanandi-paJcaviMzatiH zilAhAravaMzIya gaNDarAditya narezake sAmanta the| unhoMne kolhApurameM apane adhipatike nAmase 'rUpanArAyaNaasadi' nAmaka jaina mandirakA nirmANa karAyA thA tathA kArtika vadi 5 zaka saM. 1058 (vi. saM. 1193) meM kolhApura va mirajake AsapAsake grAmoMkI AyakA dAna bhI diyA thA / mUlamandhakAra va TIkAkArake nAma-sAmya va racanAkAlako dekhate hue yaha bhI pratIta hotA hai ki ve eka hI vyakti hoM, kintu na to unake dIkSA va zikSA guruoM ke nAma ekase milate aura na vRttAntameM isakA koI spaSTa saMketa prApta hotA / isa kAraNa unakA ekatva sandehAtmaka hI hai| 7. padmanandi-paMcaviMzatikI hindI vacanikA ___ Upara 'ca' pratike paricayameM usa pratike sAtha upalabhya 'vacanikA'kA paricaya diyA jA cukA hai| yaha vacanikA duDhArI ( rAjasthAnameM jayapurake AsapAsa bolI jAnevAlI ) hindI bhASAmeM likhI gaI hai / ukta pratikI prazastike anusAra duMDhAhara dezavartI jayapura nagarake rAjA rAmasiMhake rAjyakAlameM sAMgAnera bAjArameM sthita khindukAke jaina mandiramai pAnandi-paMcaviMzatikA svAdhyAya va usapara dharmacarcA calA karatI yii| eka vAra saba paMcoMke hRdayameM yaha bhAvanA utpanna huI ki isa pranyakI bhASA-vacanikA likhI jAya / yaha kArya vahA~ke jJAnacandrake putra jauharIlAlako sauMpA gayA / kintu ve AThaveM prakaraNa 'siddhastuti' takakI vanikA likhakara svargavAsI ho gaye / taba zeSa granthako pUrA karanekA kArya haricandrake putra manAlAlako sauMpA gayA aura unhoMne use saMvat 1911 mRgazima mAra, mubArako samApta kiyA / isa prakAra yaha hindI TIkA kevala eka sau tIna varSa purAnI hai aura use jauharIlAla aura mannAlAla ina do vidvAnoMne kramase racA hai| isa racanAmeM prathama mUla saMskRta yA prAkRta padha, usake nIce hindImeM zabdArtha aura tatpazcAt usakA bhAvArtha likhA gayA hai| 8. viSaya-paricaya 'paanandi-paJcaviMzati' isa granyanAmase hI sUcita hotA hai ki prastuta pranthameM zrImuni padmanandIke dvArA racita paccIsa viSaya samAviSTa haiM, jo isa prakAra hai.--- 1. dharmopadezAmRta-isa adhikArameM 198 zloka haiM / yahAM sarvaprathama (loka 6) dharmake upadezakA adhikArI kauna hai, isako spaSTa karate hue yaha batalAyA hai ki jo sarvajJa hokara krodhAdi kaSAyoMkI vAsanAse rahita ho cukA hai vaha nirvAdha sukhake denevAle usa dharmakA upadeza yA vyAkhyAna kiyA karatA hai aura vahI isa viSayameM pramANa mAnA jAtA hai| hetu isakA yaha batalAyA hai ki lokameM asatyabhASaNake do hI kAraNa dekhe jAte haiM-- ajJAnatA aura kaSAya / jo bhI koI kisI viSayakA asatya vidhecana karatA hai baha yA to tadviSayaka pUrNa jJAnake na rahanese vaisA karatA hai yA phira krodha, mAna athavA lobha Adi kisI kaSAyavizeSake vazIbhUta hokara vaisA karatA hai / isake atirikta usa asatyabhASaNakA anya koI kAraNa haSTigocara nahIM hotA / isIliye jo ina donoM kAraNoMse rahita hokara sarvatra aura vItarAga bana cukA hai vahI yathArtha dharmakA vaktA ho sakatA hai aura use hI isameM pramANa mAnanA cAhiye / koI yAtrI jaba eka dezase kisI dUsare deza athavA nagarako jAtA hai taba vaha apane sAtha pAtheyakomArgameM khAneke yogya sAmagrIko-avazya rakha letA hai / isase usakI yAtrA sukhase samAsa hotI hai-use
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvamA 39 mArga meM koI kaSTa nahIM hotA / yaha sAvadhAnI isa lokakI yAtrA ke liye hai / phira bhalA baba prANI isa lokako chor3akara dUsare lokako (gatyantarako ) jAtA hai taba kyA use isa lambI yAtrA ke liye pAtheyakI AvazyakatA nahIM hai? hai aura avazya hai| yaha pAtheya hai dharma, jo usa paralokakI yAtrAko sarala va sukhada banAtA hai / usa dharmakA svarUpa yahAM ( 7 ) vyavahAra aura nizvaya ina donoM dRSTiyoMse dikhalAyA gayA hai| unameM prathamataH vyavahArake Azraya se jIvadayAko - azaraNako zaraNa dene va usake dukhameM svayaM dukhake anubhava karanekodharma kahA haiM / usake gRhasthadharma aura munidharmakI apekSA do meda, ratnatraya - samyagdarzana, samyajJAna evaM samyakcAritrako apekSA tIna kI apekSA dasa meda nirdiSTa kiye gaye haiM / yaha saba dharma vyavahAropayogI hai aura ise zubha upayogake nAmase kahA jAtA hai| yaha jIvako durgatise - naraka va tica yoniyoMke dukhase-- bacAkara use manuSya aura devagatike sukhako prApta karAtA hai / isaliye yaha apekSAkRta upAdeya hai, kintu sarvathA upAdeya to vahI dharma hai jo jIvako caturgatike dukhase chuTakArA dilAkara use ajara-amara banA detA hai / taba jIva zAzvata padameM sthita hokara sadA nirvAdha sukhakA anubhava kiyA karatA hai| isa dharmako zuddhopayoga yA nizvaya dharmake nAmase kahA gayA hai| isake svarUpakA nirdeza karate hue yahAM yaha batalAyA hai ki mohake nimittase utpanna honevAle samasta saMkalpa-vikalpoMse rahita hokara jo zuddha Anandamaya AtmAkI pariNati hotI hai use hI yathArtha dharma samajhanA cAhiye / usameM vacana aura zarIrakA saMsarga nahIM rahatA / pUrvokta vyavahAra dharmako jo yahAM upAdeya batalAyA hai vaha isa nizvaya dharmakA sAdhaka honekI dRSTise hai / kintu jo prANI sAMsArika sukhako abhISTa viSayopabhogajanita kSaNika va savAdha indriyatRptiko - DI antima sukha mAnakara ukta vyavahAra dharmako usIkA sAdhana samajhate haiM aura yathArtha dharmase vimukha rahate haiM, una ajJAnI va kavAgrahI janako lakSyavindu banAkara usa vyavahAra dharmako mI heya batalAyA gayA hai, kyoMki, vaha mokSakA sAdhana nahIM hotaa| yahAM (8) dharmavRkSakI mUlabhUta usa jIvadayAko samIcIna cAritrakI utpAdaka va mokSa-mahalapara ArohaNa karAnevAlI nasainI kahA gayA hai| sAtha hI dharmAramA janoMke liye yaha preraNA bhI kI gaI hai ki unheM nirantara anya prANiyoM ke viSayameM dayArdra rahanA cAhiye, kyoMki, prANImeM samasta vrata, zIla evaM anyAnya uttamottama guNa eka mAtra usI jIvadayA hI Azrayase rahate haiN| svastha prANIke viSayameM to kyA, kintu jo rogAkrAnta hai use bhI yadi sampatti AdikA pralobhana dekara koI mAranA cAhe to vaha use svIkAra na karake usakI apekSA eka mAtra apane jIvanako hI priya samajhatA hai| vaha usa jIvanake Age tInoM lokoMke bhI rAjyako tuccha samajhatA hai| basa, yahI kAraNa hai jo isa jIvitadAnake Age anya saba dAnoMko tuccha ginA gayA hai (10) / isa jIvadayA ke binA tapa va tyAga Adi saca hI vyartha hote haiM / uparyukta gRhastha dharma aura munidharma meM adhika zreSTha to munidharma hI hai, phira bhI cUMki mokSake mArgamUta ratnatrayake dhAraka sAdhu hI hote haiM aura unake zarIrakI sthiti una gRhasthoMke dvArA bhaktipUrvaka diye gaye mojanake Azrita hotI hai, ata eka una gRhasthoMkA dharma (gRhidharma ) bhI amISTa mAnA gayA hai (12) / jo dharmavatsala gRhastha apane chaha AvazyakoMkA paripAlana karatA huA munidharmako khira rakhaneke liye muniyoMko nirantara AhArAdi diyA karatA hai usIkA gRhasthajIvana prazaMsanIya hai| isake viparIta jo gRhasva dharmase
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAnandi-paJcaviMzatiH vimukha hokara-jinapUjana aura pAtradAnAdise rahita hokara-kevala dhanake arjana aura viSayoMka bhoganemeM hI masta rahate haiM unake gRhasthajIvanako eka prakArakA bandhana hI samajhanA cAhiye (13) / gRhidharmameM zrAvakake darzana va prata Adike bhedase gyAraha sthAna (pratimAyeM ) nirdiSTa kiye gaye haiN| inake pUrvameM sAta vyasanoMkA parityAga anivArya hai, kyoMki, usake vinA vrata Adi pratiSThita nahIM raha sakate haiM / vyasana ve haiM jo puruSoMko kalyANake mArgase bhraSTa karake unheM akalyANameM pravRtta kiyA karate haiM / yahAM (16-31) una yUtAdi vyasanoMkA pRthak pRthak svarUpa batalAkara unameM rata rahanese jina yudhiSThira Adiko kaSTa bhoganA par3A hai, unakA udAharaNake rUpameM nAmollekha bhI kiyA gayA hai / hiMsA, asatya, corI, maithuna aura parigraha, ina pApoMkA parityAga jahAM zrAvaka eka dezarUpase karatA hai, vahAM muni unakA parityAga pUrNa rUpase kiyA karate haiM / isIliye gRhasthake dharmako dezacaritra aura munike dharmako sakalacAritra kahA jAtA hai| isa sakala cAritrako dhAraNa karanevAle muni samyagdarzana, samyagjJAna aura samyazcAritrarUpa rasatrayake sAdhanameM tatpara hokara mUlaguNa, uttaraguNa, pAMca AcAra aura dasa dharmokA paripAlana kiyA karate haiN| isameM ve pramAda nahIM karate tathA jIvanake antameM samAdhi ( sallekhanA ) ko dhAraNa karaneke liye sadA utsuka rahate haiM (38) / unameM mUlaguNoM ke paripAlanakI pramukhatA hai| jo tapasvI mUlaguNoMkA paripAlana na karake uttaraguNoM ke paripAlanakA pravala karatA hai usakA yaha prayatna usa mUrkhake samAna batalAyA gaNa hai jo apane zike khetoM meM dAta mAtra se apane zirorakSaNakA to prayatla nahIM karatA, kintu aMgulike rakSaNa mAtrameM saMlagna ho jAtA hai (40) / ve munike mUlaguNa 28 hai jo isa prakAra haiM-pAMca mahAvata, pAMca samitiyAM, pAMcoM indriyoMkA nirodha, samatA Adi chaha Avazyaka, loca, vastrakA parityAga, sAnakA parityAga, bhUmizayana, dantagharSaNakA tyAga, sthitibhojana aura ekabhakta' ( eka bAra bhojanaprahaNa ) / ina mUlaguNoMmeMse yahAM pranthakAra zrI munipagranandIne acelakatya ( vastratyAga ), loca, sthitimojana aura samatAkA hI mukhyatAse svarUpa dikhalAyA hai / ve digambaratvakI AvazyakatAko pragaTa karate hue kahate haiM ki jaba vana mailA ho jAtA hai taba use svaccha karaneke liye jalAdikA Arambha karanA par3atA hai, aura jahAM Arambha hai vahAM saMyamakI rakSA sambhava nahIM hai| dUsare, jaba vaha jIrNa-zIrNa hokara phaTa jAtA hai to manameM vyAkulatA hotI hai tathA dUsaroMse usake liye yAcanA karanA par3atI hai / isase Atmagaurakha naSTa hokara dInatAkA bhAva utpanna hotA hai| phira yadi kisIne usakA apaharaNa kara liyA to krodha bhar3aka uThatA hai| isa prakArase vastrako munimArgameM bAdhaka samajhakara digambaratvako khIkAra karanA hI yogya hai (11) / kucha muniyoMkI bhogAkAMkSAko dekhakara yahAM yaha kahA gayA hai ki jaba sAdhuke liye zathyAke hetu ghAsako bhI svIkAra karanA lajjAjanaka va nindha mAnA jAtA hai, taba bhalA gRhasthake yogya rupaye-paise Adiko svIkAra karanA yA 1. jAmInakaSAyakarkazamanaskArArpitairduSkRtazcaitanya tiryatamastaradapi cUtAdi accheyasaH / puMso bhyasyati tadvido vyasanamityAkhyAntyatastadvataH kurvItApi rasAdisiddhiparato tarasodarauM dUragAm // sA. dha. 3,18. 2. paMca ya mahamyayAI samiDIo paMca jiNavahiSTA / paMceviMdiyarohA charipa ya AvAsayA loco // bhavelakamagANaM khidisayaNamadatarghasaNaM ceva / hidibhoyaNeyabhanne mUlaguNa bhaTTavIsA tu / / mUlA. 1, 2-3.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA usase mamatA rakhanA unake liye kahAM taka yogya hai ! yaha to usa munimArgase patanakI parAkASThA hai| yadi Aja nirdhanya kahe jAnevAle una sAdhuoMkI yaha duravasthA ho gaI hai to ise kalikAlake prabhAvake sivAya aura kyA kahA jA sakatA hai ? (53) / ___ isa prakAra sAmAnyase sAdhuke svarUpako dikhalA kara Age AcArya aura upAdhyAyoMkA mI pRyak pRthak (59-61) svarUpa batalAyA gayA hai / tatpazcAt samIcIna sAdhuoMkI prazaMsA karate hue unase apane kalyANakI prArthanAkI gaI hai (62-66) / vartamAnameM isa bharatakSetrake bhItara kevalajJAniyoMkA astitva nahIM pAyA jAtA, phira bhI paramparAse unakI vANI (jinAgama) prApta hai aura usake AzrayabhUta ye ratnatrayake dhAraka sAdhu hI haiM, ata eva unakI upAsanA karanA zrAvakakA Avazyaka karma hai / isa prakAra una samIcIna sAdhuoM kI pUjA-bhaktise sAkSAt jina aura usa jinAgamakI bhI pUjA ho jAtI hai (68) / aise mahAtmAoMke jahAMpara caraNa-kamala par3ate haiM vaha bhUmi tIrthakA rUpa dhAraNa kara letI hai aura unakI sevAmeM namrIbhUta hue deva bhI kiMkarake samAna upasthita rahate haiN| pUjA aura stuti Adi to dUra hI rahI, kintu unake nAmasmaraNase bhI prANI pApase mukta ho jAte haiM ( 68-69) / ye munijana samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra svarUpa jisa ratnatrayameM dRr3ha hote haiM usakA svarUpa isa prakArase nirdiSTa kiyA gayA hai- tattvArtha, deva aura guruke zraddhAnakA nAma samyagdarzana hai| sva aura para donoMko sandeha va viparItatAse rahita hokara yathAvat jAnanA, ise samyagjJAna kahate haiN| pramAdanimittaka karmake Asabase virata honeko cAritra kahA jAtA hai| ina tInoMkA hI nAma mokSamArga hai aura vaha janma-maraNarUpa saMsArakA nAzaka hai (72) / yaha vyavahAra ratnatrayakA svarUpa hai| nizcaya ratnatrayakA svarUpa nimna prakAra hai- AtmA nAmaka nirmala jyoti ke nirNayakA nAma samyagdarzana, tadviSayaka bodhakA nAma samyagjJAna aura usI meM sthita honekA nAma samyachacAritra hai| yaha nizcaya ratnatraya samudita rUpameM karmabandhako nirmUla karanevAlA hai| parantu vyavahAra ratnatraya bAjha padArthoko viSaya karaneke kAraNa para hai jo zubhAzubha bandhakA hI kAraNa hai / isa prakAra vyavahAra ranatraya saMsArakA kAraNa aura nizcaya rakhatraya mokSakA kAraNa hai (81) / ___ mumukSu tapakhiyoko ajJAnI janake dvArA pahuMcAyI gaI bAdhAko zAntike sAtha sahana karate hue unake Upara kodha nahIM karanA cAhiye, isIkA nAma uttama kSamA hai / ye uttama kSamA Adi dasa dharma saMvarake kAraNa haiN| inakA yahAM pRthak pRthak varNana kiyA gayA hai ( 82-106) / saba hI prANI durakhase bhayabhIta hokara sukhako cAhate haiM aura nirantara usIkI prAptike liye prayatna bhI karate haiM / parantu yathArthameM sabako usa sukhakA lAbha nahIM ho pAtA / isakA kAraNa unakA sukha-duHkhaviSayaka aviveka hai| unheM sAtAvedanIyake udayase jo kucha kAlake liye vedanAke parihArasvarUpa sukhakA AbhAsa hotA hai use hI ve yathArtha sukha mAna lete haiM jo vastutaH sthAyI yathArtha sukha nahIM hai (151), kyoMki ve jisa iSTa sAmagrIke saMyogameM sukhakI kalpanA karate haiM vaha saMyoga hI sthAyI 1. prastuta pranthameM inakA svarUpa aneka sthAnapara dekhA jAtA hai| jaise-loka 4-4 aura 11, 12-14 Adi / 2. sa mupti-samiti-dharmAnuprekSA-pariSajayancAritraH / . sa. 1-1.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacanandhi-patrapiMzatiH nahIM hai / ata eva jaba usa abhISTa sAmagrIkA viyoga hotA hai saba punaH vaha saMtApa utpana hotA hai| isa prakAra jisa saMyogase sukhakI kalpanA kI jAtI hai vaha antataH dukha hI hai| sukha to mAkulatAke abhAvameM hai, jo mokSameM hI upalabdha hotA hai| vahAM divya jJAnamaya AmA ananta kAla taka nirAkula va bAdhArahita zAzcatika sukhakA upabhoga karatA hai (109) / ___ AtmasvarUpake vyAkhyAnameM usake vacanoMko pramANa mAnA jA sakatA hai jo sarvajJa hokara rAga-dveSAdi se rahita hotA huA vItarAga bhI ho cukA hai| usane jo aMga aura aMgavAmarUpa jisa samasta zrutakI prarUpaNA kI hai usameM eka mAtra Atmatatvako upAdeya aura anya sabako heya batalAyA gayA hai| cUMki vartamAna kAlameM Ayu aura buddhike hIna honese samasta zrutake par3hanekI zakti nahIM hai, ata eva muktike sAdhaka mAtra zrutakA hI abhyAsa karanA ucita hai ( 124-27) / ___ AtmAke sambandhameM vibhinna saMpradAyoMmeM aneka prakArakI kalpanAyeM kI gaI hai| yathA-mAdhyamika yadi use zUnya mAnate haiM to cArvAka pRthivyAdi bhUtoMse utpanna huA use jaDa mAnate haiN| isI prakAra sAMkhya use akartA (bhoktA ), sautrAntika kSaNika tathA vaizeSika nitya va vyApaka mAnate haiN| ina mata-matAntaroMkA bhI yahAM saMkSepameM vivecana kiyA gayA hai ( 134-39) / tatpazcAt usa AtmAke yathArtha svarUpako dikhalAkara yaha batalAyA hai ki yaha manuSya paryAya andhakavartakIya nyAyase karor3oM kalpakAloMke vIta jAnepara bar3I phaThinatAse prApta hotI hai| phira usake prApta ho jAnepara mI yadi prANI mithyA upadezAdiko pAkara viSayoM meM mugdha rahA to prApta huI vaha manuSya paryAya yoM hI naSTa ho jAtI hai / athavA, manuSya paryAyake prApta ho jAnepara bhI yadi uttama kula aura buddhikI caturatA Adi prApta nahIM huI to bhI vaha vyartha hI jAnevAlI hai, kyoMki, ye saba sAdhana uttarotara durlabha haiN| saubhAgyase isa saba sAmagrIko pA karake bhI jo manuSya sukhaprada dharmakA ArAdhana nahIM karatA hai vaha usa mUkhake samAna hai jo hAthameM Aye hue amUlya ralako yoM hI pheMka detA hai / kitane hI manuSya yaha vicAra kiyA karate haiM ki abhI hamArI Ayu bahuta hai, zarIra va indriyoM bhI puSTa haiM, tathA lakSmI AdikI anukUlatA bhI hai; phira malA abhI dharmake liye kyoM vyAkula hoM, usakA sevana bhaviSyameM nimvintatA pUrvaka kareMge, ityAdi / parantu unakA yaha vicAra ajJAnatAse paripUrNa hai, kyoMki, mRtyu kisa samaya Akara unheM apanA pAsa banA legI; isakA koI niyama nahIM hai (167-70) / isa prakAra mRtyuke aniyata honepara buddhimAn manuSya ve hI samajhe jAte haiM jo isa durlabha sAdhana-sAmagrIko pA karake viSayatRSNAse mukta hote hue Atmahitako siddha karate haiM ( 171-78) / antameM ( 179-98) aneka prakArase dharmakI mahimAko dikhalAkara isa prakaraNako samApta kiyA gayA hai| 2.dAnopadezana-isa adhikArameM 54 loka haiN| yahAM prathamataH pratatIrthake pravartaka Adi jinendra aura vAnatIrtha ke pravartaka zreyAMsa rAjAkA smaraNa kiyA gayA hai / pazcAt dAnakI AvazyakatA aura mahattvako pragaTa karate hue yaha batalAyA hai ki zrAvaka gRhameM rahatA huA apane aura apane Azrita kuTumbake 1. saMyogato duHkhamanekamedaM yato'znute janmadane zarIrI / tatalicAsau parivarjanIyo yiyAmunA nitimAtmanInAm // vAnidhisa 28.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA bharaNa-poSaNa Adike liye jo aneka prakArake Arambha dvArA dhanakA upArjana karatA hai, usameM usake hiMsA Adike kAraNa aneka prakArake pApakA saMcaya hotA hai / isa pApako naSTa karanekA yadi koI sAdhana usake pAsa hai to vaha dAna hI hai / yaha dAna zrAvakake chaha AvazyakoM (6,7 ) meM pramukha hai| jisa prakAra pAnI baslAdimeM lage hue rudhirako ghokara use svaccha kara detA hai usI prakAra satpAtradAna zrAvakake kRSi va bANijya Adise utpanna pApa-malako dhokara use niSpApa kara detA hai| (5-7,13 ) / isa dAnake nimittase dAtAke jo puNya karmakA andha hotA hai usake prabhAvase use bhaviSyameM bhI usase kaI guNI lakSmIkI prApti hotI hai / udAharaNa svarUpa yadi choTe-se bhI vaTake bIjako yogya bhUmimeM bo diyA jAtA hai to vaha eka vizAla vRkSake rUpameM pariNata hokara vaise asaMkhyAta bIjoMko to detA hI hai, sAtha hI vaha usa mahatI chAyAko bhI detA hai jisake Azrita hokara saikar3oM manuSya zAnti prApta karate haiM (8,14,38) / ratnatrayake sAdhaka mumukSu janoMko AhArAdi pradAna karanevAlA sadgRhastha na kevala sAdhuko hI unnata padameM sthita karatA hai, balki vaha svayaM bhI usake sAtha unnata padako prApta hotA hai| udAharaNake liye rAja jaba kisI UMce bhavanako anAtA hai taba vaha usa bhavanake sAtha sAtha svayaM bhI kramazaH UMce sthAnako prApta karatA jAtA hai (9! jo gRhastha sampanna hotA huA bhI pAtradAna nahIM karatA, use vastutaH dhanavAn nahIM samajhanA cAhiye, vaha to kisI anyake dvArA dhanake rakSaNArtha niyukta kiye gaye sevakake samAna hI hai| koSAdhyakSa saba dhanakI samhAla aura Aya-vyAyakA pUrA pUrA hisAba rakhatA hai, parantu vaha svayaM usameMse eka paisekA bhI upabhoga nahIM kara sakatA (36) / pAtradAnAdike nimittase jisa gRhasthakI lokame kIrti nahIM phailatI usakA janma lenA aura na lenA barAbara hai / vaha dhanase sampanna hotA huA bhI raMkake samAna hai (40) / kRpaNa manuSya yaha to socatA hai ki prathama to mujhe dhanakA kucha saMcaya karanA hai, bhavanakA nirmANa karAnA hai, tathA putrakA vivAha bhI karanA hai, tatpazcAt dAna karUMgA Adi; parantu vaha yaha nahIM socatA ki maiM cirakAla taka sthita rahanevAlA nahIM hUM: na jAne kaba mRtyu Akara isa jIvanalIlAko samApta kara de| jisakA dhana na to bhoganemeM hI AtA hai aura na pAdAnameM bhI. lagatA hai usakI apekSA to vaha kauvA hI acchA hai jo kAMva kAMda karatA huA anya kauvoMko bulAkara hI baliko khAtA hai ( 45-46) / antameM uttama, madhyama va jaghanya pAtra, kupAtra aura apAtrake svarUpako tathA unake liye diye jAnevAle dAnake phalako bhI batalAkara (48-49) isa prakaraNako samApta kiyA gayA hai| 3. anityapaJcAzat-isa adhikArameM 55 zloka hai| yahAM zarIra, strI, putra evaM dhana AdikI svAbhAvika asthiratAko dikhalAkara unake saMyoga aura viyogameM harSa aura viSAdake parityAgake liye preraNA kI gaI hai| Ayukarmake anusAra jisakA jisa samaya prANAnta honA hai vaha usI samaya hogaa| isake liye dharma na karake zoka karanA aisA hai jaise sarpake cale jAnepara usakI lakIrako pITate rahanA (10) / jisa prakAra rAtrike honepara pakSI idhara udharase Akara kisI eka pUkSake Upara nivAsa karate 1. gRhakarmaNApi nicitaM karma cimArTi khaLa gRhAvamuktAnAm / atidhInAM pratipUjA rudhiramalaM dhAvate vAri // ra. thA. 114. kSitigatamiva baTabIjaM pAtragata dAnamalpamapi kAle / phalaticyAvibhavaM bahuphalamiSTa zarIrabhRtAm ||r. zrA, 198. . akIla tapyate tazvatastApo'zubhAruvaH / tamatprasAdAya sadA dheyase kIrtimarjayet // sA dha. 2, 85.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacanandi-pazitiH aura phira pramAtake ho jAnepara punaH aneka dizAoMmeM cale jAte haiM usI prakAra pANI aneka yoniyoMse Akara vibhinna kuloM meM utpanna hote haiM aura phira Ayuke samApta honepara una kuloMse anya kuloMmeM cale jAte haiN| aisI avasthAmai unake liye zoka karanA ajJAnatAkA ghotaka hai (16) / isa prakArase aneka vizeSatAoM ke dvArA mRtyukI anivAryatA aura anya sabhI cetana-avetana padArthokI asthiratAko dikhalAkara yahAM iSTaviyogameM zoka na karanekA upadeza diyA gayA hai| 4. ekAtvasaptati- isa adhikArameM 80 zloka hai / yahAM cidAnandasvarUpa paramAtmAko namaskAra kara yaha batAyA hai ki vaha citsvarUpa yadyapi pratyeka prANike bhItara avasthita hai, phira bhI apanI ajJAnatA ke kAraNa adhikatara prANI use jAnate nahIM hai| isIliye ve use bAsa padAmi khojate haiN| jisa prakAra adhikatara prANI lakar3ImeM anyaka svarUpase avasthita aniko nahIM grahaNa kara pAte usI prakAra kitane hI prANI aneka zAsoMmeM ulajhakara use nahIM prApta kara pAte / vaha cetana tattva aneka-dharmAtmaka hai / parantu kitane hI mandabuddhi use jAtyandhahastI nyAyake anusAra ekAntarUpase grahaNa karake apanA ahita karate haiN| kucha manuSya usako jAna karake bhI abhimAnake vazIbhUta hokara usakA Azraya nahIM lete haiM / jo dharma vAstavameM prANIko dusase bacAnevAlA hai use duIddhi janoMne anyathA kara diyA hai / isIliye vivekI jIvoMko use parIkSApUrvaka grahaNa karanA cAhiye (1-9) / jo yogI zarIra va karmase pRthak usa jJAnAnandamaya parapramako jAna letA hai vahI usa svarUpako prApta karatA hai / jIvakA rAga-dveSake anusAra jo kisI para padArthase sambandha hotA hai vaha bandhakA kAraNa hai tathA samasta bAya padArthose bhinna eka mAtra AtmasvarUpameM jo avaskhAna hotA hai, yaha muktikA kAraNa hai / bandha-mokSa, rAga-dveSa, karma-AtmA aura zubha-azubha ityAdi prakArase jo dvaita (do padArthoke Azrita) buddhi hotI hai usase saMsArameM paripramaNa hotA hai, tathA isake viparIta advaita (ekatva) buddhise jIva muktike sanmukha hotA hai / zuddha nizcayanayake Azrita isa advaita buddhimeM eka mAtra akhaNDa AtmA pratibhAsita hotA hai| usameM darzana, jJAna aura cAritra tathA kriyA-kAraka AdikA kucha bhI meda pratibhAsita nahIM hotA / aura to kyA, usa avasthAmeM to 'jo zuddha caitanya hai vahI nizcayase maiM hU~ isa prakArakA bhI vikalpa nahIM hotA / mumukSu yogI mohake nimittase utpanna honevAlI mokSaviSayaka icchAko bhI usakI prAptimeM bAdhaka mAnate haiN| phira malA ve kisI anya bAma padArthakI abhilASA kareM, yaha sarvathA asambhava hai ( 52-53) / jinendra devane usa paramAtmatattvakI upAsanAkA upAya eka mAtra sAmyako batalAyA hai| svAsthya, samAdhi, yoga, cittanirodha aura zuddhopayoga; ye saba usI sAbhyake nAmAntara hai| eka mAtra zuddha caitanyako chorakara AkRti, akSara, varNa evaM anya kisI bhI prakArakA vikalpa nahIM rahanA; isakA nAma sAmya hai (63-65) / Age isa sAmyakA aura bhI vivecana karake yaha nirdeza kiyA hai ki karma aura rAgAdiko heya samajhakara chor3a denA cAhiye aura upayogasvarUpa paraMzyotiko upAdeya samajhakara praNa karanA cAhiye (75.) / antameM isa Atmatattvake abhyAsakA phala zAzdhatika mokSakI prApti batalAkara isa prakaraNako samApta kiyA gayA hai| 1. digdezebhyaH khagA epa saMvanti nage nage / khakhakAryavazAyAnti deze vitu pro prame // iTopadeza 9.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 5. yatimAvanASTaka-isa adhikArameM 9 zloka haiM / yahA~ una muniyoMkI stuti kI gaI hai jo pAMcoM indriyoMpara vijaya prApta karake viSayabhogoMse virakta hote hue RtuvizeSake anusAra aneka prakArake kaSTako sahate haiM aura bhayAnaka upasargake upasthita honepara bhI kabhI samAdhise vicalita nahIM hote| 6. upAsakasaMskAra--- isa adhikArame 62 zroka hai| yahAM sarvaprathama prata aura dAnake prathama pravartaka Adi jinendra aura rAjA zreyAMsake dvArA dharmakI sthitiko dikhalAkara usakA svarUpa batalAyA hai| pazcAt sampUrNa aura dezake bhedase do bhedarUpa usa dharmake svAmiyoMkA nirdeza kiyA hai| unameM dezataH usa dharmako dhAraNa karanevAle zrAvakoMke ye chaha karma Avazyaka batalAye gaye haiM-devapUjA, nirgrantha gurukI upAsanA, svAdhyAya, saMyama, sapa aura dAna (7) / tatpazcAt sAmAyika vratake svarUpakA digdarzana karAte hue usake liye sAta vyasanaukA parityAga anivArya nirdiSTa kiyA gayA hai (9) / Age yathAkramase (14-17, 18-19, 20-21, 22-25, 25-30, 31-36 ) gRhasthake una devapUjA Adi chaha AvazyakoMkA vivecana karake jIvadayA (37-41) kI AvazyakatA dikhalAyI gaI hai / tatpazcAt karmazayakI kAraNa honese pAraha anuprekSAoMke svarUpako yatalAkara unake nirantara cintanakI preraNA kI gaI hai (42.58) / antameM jo uttamakSamAdirUpa dasa dharma. muniyoM ke liye nirdiSTa kiye gaye haiM unakA sevana yathAzakti Agamokta vidhise zrAvakoMko mI karanA cAhiye, yaha nirdeza karate hue vizuddha AtmA aura jIvadayA ina donoMke saMmelanako mokSakA kAraNa batalAkara isa adhikArako pUrNa kiyA gayA hai / 7. dezavatodyotana-isa adhikArameM 27 zloka hai / yahAM aneka mithyAdRSTiyoMkI apekSA eka samyagdRSTiko prazaMsAkA pAtra batalAyA hai tathA usa samyagdarzanake sAtha manuSyabhavake prApta ho jAnepara taeko grahaNa karanekI hI preraNA kI hai| yadi kadAcit kuTumba Adike moha athavA azaktike kAraNa usa tapakA anuSThAna karanA sambhava na ho to phira samyagdarzanake sAtha chaha AvazyakoM, ATha mUlyaguNoM va pAMca aNuvratAdirUpa bAraha usaraguNoMko to dhAraNa karanA hI cAhiye / sAtha hI rAtribhojanakA parityAga karate hue pavitra va yogya yasase chAne gaye jalakA pInA tathA zakti ke anusAra mauna Adi anya niyamoMkA pAlana karanA bhI zrAvakake liye puNyakA varSaka hai ( 4-6) / cUMki zrAvaka aneka pApapracura kAryoMko karake dhanakA upArjana karatA hai, ata eva isa pApase mukta honeke liye usake liye dAnakI AvazyakatA aura usake mahattvako dikhalAkara satpAtrake liye AhArAdirUpa cAra prakArake dAnakI vizeSa preraNA kI gaI hai (7-17) / * zrAvakake chaha AyazyakoMmeM devadarzana va pUjana prathama hai| devadarzanAdike vinA usa gRhassAzramako pattharakI nAva jaisA nirdiSTa kiyA gayA hai (18) / isake liye caityAlayakA nirmApaNa atizaya puNyavardhaka hai| kAraNa yaha ki usa caityAlayake sahAre muni aura zrAvaka donoMkA hI dharma avasthita rahatA hai / dharma, artha, kAma aura mokSa; ina cAra puruSArthomeM sarvazreSTha mokSa hI hai / yadi dharma puruSArtha usa mokSake sAdhaka rUpameM anuSThita hotA hai to vaha bhI upAdeya hai / isake viparIta yadi vaha bhogAdikakI abhilASAse kriyA jAtA hai to vaha dharma puruSArtha bhI pAparUpa hI hai / kAraNa yaha ki aNuvrata yA mahAnata donoMkA hI uddeza eka mAtra mokSakI prApti hai, isake vinA ve bhI dukhake hI kAraNa haiM ( 25-26) /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacanandi-paJcaviMzatiH 8. siddhastuti--isa adhikArameM 29 zloka haiN| yahAM prathamataH siddhoMko namaskArapUrvaka unase apane kazyANakI prArthanA karate hue jJAnAvaraNAdi ATha karmoke kSayase kramazaH siddhoMke kauna-se guNa prAdurbhUta hote haiM, isakA nirdeza kiyA gayA hai (6) / tatpazcAt unake jJAna-darzana evaM sukhAdikI vizeSa prarUpaNA kI gaI hai| 9. AlocanA- isa adhikArameM 33 zloka haiN| yahAM jinendrake guNoMkA kIrtana karate hue yaha batalAyAM hai ki mana, vacana aura kAya tathA kRta, kArita va anumodana; inako paraspara guNita karanepara jo nau sthAna (manakRta, manakArita aura manAnumodita Adi) prApta hote haiM unake dvArA prANIke pApa utpanna hotA hai / use dUra karaneke liye jinendra prabhuke Age AtmanindA karate hue 'baha merA pApa mithyA ho aisA vicAra karanA cAhiye / ajJAnatA yA pramAdake vazIbhUta hokara jo pApa utpanna huA hai use niSkapaTa bhAvase jinendra va guruke samakSa pragaTa karanA, isakA nAma AlocanA hai / yadyapi jinendra bhagavAn sarvajJa honese usa sama pApako svayaM jAnate haiM, phira bhI Atmazuddhike liye doSoMkI AlocanA karanA Avazyaka hai| kAraNa ki sAdhuke mUla aura uttara guNoM ke paripAlanameM jo doSa dRSTigocara hote haiM, unakI AlocanA karanese hRdayake bhItara koI zalya nahIM rahatA ( 7-9) / Age yahAM yaha bhI kahA gayA hai ki prANIke asaMkhyAta saMkalpa-vikalpa aura tadanusAra usake asaMkhyAta bhI hote haiM aisI adarako nAgomA higirI una saba pApoMkA prAyazcitta karanA sambhava nahIM hai / ata eva una sabake zodhanakA eka pramukha upAya hai apane mana aura indriyoMko bAhya padArthokI orase haTAkara unakA paramAtmasvarUpake sAtha ekIkaraNa karanA / isake liye manake Upara vijaya prApta karanA Avazyaka haiN| kAraNa ki usa manakI avasthA aisI hai ki samasta parigrahako chor3akara vanakA Azraya le lenepara bhI vaha mana bAhya padArthoM kI ora daur3atA hai / ata eva usake Upara vijaya prApta karaneke liye use paramAtmasvarUpake cintanameM lagAnA zreyaskara hai| isa prakAra vivecana karate hue antameM yaha nirdiSTa kiyA gayA hai ki sarvajJa prabhune jisa caritrakA upadeza diyA hai usakA paripAlana isa kali kAlameM duSkara hai / ata eva jo bhavya jIva isa samaya tanmaya hokara usa sarvajJa vItarAga prabhukI kevala bhakti hI karatA hai vaha usa dRr3ha bhaktike prasAdase saMsAra-samudrake pAra ho jAtA hai (30) / 10. sadbodhacandrodaya-- isa adhikArameM 50 zloka haiN| yahAM bhI citsvarUpa paramAtmAkI mahimAko dikhalAphara yaha nirdiSTa kiyA hai ki jisakA citta usa citsvarUpameM lIna ho jAtA hai vaha yogI samasta jIvarA ziko AtmasadRza dekhatA hai / use ajJAnI janake karmakRta vikArako dekhakara kisI prakArakA sobha nahIM hotA / yahA~ yaha bhAvanA kI gaI hai ki yaha prANI mohanidrAke vazIbhUta hokara bahuta kAla taka soyA hai / aba use isa zAstrako par3hakara prabuddha (jAgRta ) ho jAnA caahiye| 11. nizcayapazcAzat-isa adhikArameM 62 zloka haiM / yahAM prathamataH mana va vacanakI aviSayabhUta (acintya va avarNanIya) paraMjyoti evaM guruke jayavaMta rahanekI prArthanA karake yaha nirdeza kiyA hai ki saMsArameM saba prANiyoMne janma-maraNake kAraNabhUta viSayoMko sunA hai tathA unakA paricaya va anubhava bhI prApta kiyA hai, kintu muktiko kAraNabhUta yaha paraMjyoti unheM prApta nahIM huii| isakA kAraNa yaha hai ki usakA jJAna prApta honA durlabha hai, aura usase bhI adhika durlabha hai usakA anubhava (1-7) /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA usake jAnanemeM hetubhUta jo naya hai vaha do prakArakA hai-zuddha naya aura vyavahAra naya / inameM vyavahAra naya to ajJAnI janako prabodha karaneke liye hai, karmakSayakA kAraNa yathArthameM zuddha naya hI hai| vyavahAra naya yathAvasthita vastuko viSaya na karaneke kAraNa abhUtArtha aura zuddha naya yabhAvasthita vastuko viSaya karaneke kAraNa bhUtArya kahA jAtA hai / vastukA yathArtha svarUpa anirvacanIya hai, usakA varNana jo vacanoM dvArA kiyA jAtA hai vaha vyavahArake Azrayase hI kiyA jAtA hai / cUMki mukhya aura upacAra ke Azrita kiyA jAnevAlA saba vivaraNa usa vyavahArake Upara hI nirbhara hai, ata eva isa dRSTise use bhI pUjya mAnA gayA hai ( 8-11) / Age zuddha nayake Azrayase rakhatrayake svarUpako batalAkara yaha nirdeza kiyA hai ki jisane samasta parigrahako chopakara jaMgalakA Azraya le liyA hai tathA jo vahAM sthita rahakara saba prakArake upadravoMko bhI saha rahA hai, vaha yadi samyagjJAnase rahita hai to phira usameM aura vanake pRkSameM koI bheda nahIM samajhanA cAhiye, kyoMki, vaha bhI to vivekase rahita hokara isI prakArake kaSToMko sahatA hai (16) / isa prakArase samyagjJAna aura usa citsvarUpakI mahimAko batalAkara nizcayase maiM kauna ba kaisA hUM tathA merA karma va tatkRta rAga-dveSAdise kyA sambandha hai; ityAdi vicAra kiyA gayA hai / jo AtmAko baddha dekhatA hai vaha saMsArameM baddha hI rahatA hai aura jo use mukta dekhatA hai vaha mukta hI ho jAtA hai, arthAt janma-maraNarUpa saMsArase chUTa jAtA hai / jaba jIvako vizuddha AsmAkA anubhavana hone lagatA hai taba vaha indrakI bhI vibhUtiko tRNake samAna tuccha samajhatA hai / 12. brahmacaryarakSAvarti-isa adhikArameM 22 zloka haiN| yahAM prathamataH durjeya kAma-subhaTako jIta lenevAle muniyoMko namaskAra karake brahmacaryake svarUpakA nirdeza karate hue yaha kahA hai ki prazna kA artha vizuddha jJAnamaya AtmA hotA hai, usa AtmAmeM carya arthAt ramaNa karanekA nAma pramacarya hai| yaha nizcaya brahmacaryakA svarUpa hai / vaha una muniyoMke hotA hai jo striyoMkI to bAta hI kyA, kintu apane zarIrase bhI nirmamatva ho cuke haiN| aise jitendriya tapasvI saba khiyoMko yathAyogya mAtA, bahina va beTIke samAna dekhate haiN| isa prAcaryake viSayameM yadi kadAcit khamameM doSa utpanna hotA hai to ye rAtrivibhAgake anusAra Agamokta vidhise usakA prAyazcitta karate haiN| usa pramacaryake rakSaNakA mukhya upAya yadyapi manakA saMyama hI hai, phira bhI gariSTha va kAmoddIpaka bhojanakA parityAga bhI usake saMrakSaNameM sahAyaka hotA haiN| (1-3) isa pramacaryako surakSita rakhaneke liye yahAM siyoMke nindha rUpa va lAvaNya AdikI asthiratAko dikhalAphara (12-15) rAgapUrNa dRSTise unake aMgopAMgoMko dekhanA, unake samIpameM rahanA, unake sAtha vArtAlApa karanA aura unakA sparza karanA; isa . sabako anarthaparamparAkA kAraNa batalAyA gayA hai (9) / 13. RSabhastotra- yaha prakaraNa prAkRta bhASAmeM racA gayA hai| isameM 60 gAthAyeM haiN| yahAM pranyakartA nAbhirAya evaM marudevIke putra bhagavAn RSabha jinendrakI stuti karanemeM isa prakAra apanI asamarthatAkA anubhava karate haiM jisa prakAra kueNmeM rahanevAlA kSudra meMdaka samudrake vistAra AdikA varNana nahIM kara sakatA /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmanandi-paJcaviMzatiH ve bhagavAn jaba sarvArthasiddhise cyuta hokara mAtA marudevIke garbhameM AnevAle the, usake chaha mahine pUrvase hI nAbhirAyake dharapara ranoMkI varSA prArambha ho gaI / usa samaya devoMne Akara marudevIke caraNoM meM namaskAra kiyaa| tatpazcAt prabhukA janma ho jAnepara jaba saudharma indrane unheM meru parvatapara abhiSekArtha le jAneke liye apanI godameM liyA taba unheM dekhakara usameM apane nirnimeSa hajAra netroMko saphala samajhA (6-9) / __isa avasarpiNI kAlake caturtha parvameM jaba caurAsI lAkha pUrva, tIna varSa aura sAr3he ATha mAha zeSa rahe the taba bhagavAn RSabha devakA janma huA thaa| yaha parivartanakA samaya thA- bhogabhUmikA anta hokara karmabhUmikI racanA prArambha honevAlI thI / usa samaya kalpavRkSa dhIre dhIre naSTa hote jA rahe the / isase prajAjana bhUkha Adise pIr3ita hone lage the| taba bhagavAn RSabhadevane unheM yathAyogya khetI AdikI zikSA dii| isa prakAra unhoMne bahuta-se kalpavRkSoMke kAryako akele hI pUrA kara diyA (13) / unakI Ayu caurAsI lAkha pUrvakI thI / isameMse gRhastha avasthAmeM unake terAsI lAkha pUrva bIta cuke the| eka samaya ve sabhAbhavanameM sundara siMhAsanake Upara sthita hokara indrake dvArA Ayojita nIlAMjanA apsarAke nRtyako dekha rahe the| isI bIca nIlAMjanAkI Ayuke kSINa ho jAnese vaha kSaNabharamai adRzya ho gaI / yadyapi indrane usake sthAnapara usI samaya dUsarI apsarAko khar3A kara diyA, phira bhI yaha bAta bhagavAnkI divya dRSTike ojhala nahIM rhii| phira kyA thA, unhoMne usa nIlAMjanAkI kSaNanazvaratAko dekhakara rAjalakSmIke bhI kSaNanazvara svarUpako jAna liyA / taba unhoMne usa rAjalakSmIko jIrNa tRNake samAna chor3akara dIkSA grahaNa kara lI (15-16) / isa prakAra tapazcaraNa karate hue unake eka hajAra varSa bIta gaye taba unhoMne anupama samAdhike dvArA cAra dhAtiyA koko naSTa karake kevalajJAnako prApta kiyA (19) / __isa prasaMgameM yahAM samavasaraNameM virAjamAna bhagavAn Adi jinendrake siMhAsanAdi ATha prAtihAryoMkA varNana kiyA gayA hai ( 23-34) / usa samaya bhagavAnne apanI divya vANIke dvArA vizvako hitakArI mokSamArgakA upadeza diyA / usako sunakara mumukSu jana mohase rahita hote hue usa mArgapara nirAkulatApUrvaka isa prakAra calane lage jisa prakAra ki corAdikI bAdhAse rahita mArgapara vyavahArI jana nizcintatApUrvaka calA karate haiM ( 37) / isa prakAra tIrthakara prakRtike udayakI mahimAko pragaTa karate hue granthakAra muni padmanandIne isa stutiko samApta kiyA hai| 14. jinadarzanastavana---yaha prakaraNa bhI prAkRta bhASAmaya hai aura usameM 34 gAthAoMke dvArA jinadarzanakI mahimAko dikhalAyA gayA hai / 15. zrutadevatAstuti- isa prakaraNameM 31 zlokoMke dvArA jinavANIkI stuti kI gaI hai| 1 mugamadusamammi gAme sese yausIdilakkhaputrANi / dAsatae aDamAse igipakse usaharappattI // ti. pa. 4,553. 2 prajApatiyaH prathama jijIviSuH zazAsa kuSyAdiSu karmasu prajAH / : prabuddhatasvaH punara todayo mamatvato nirvivide vidAMvaraH / / vRhatta. 2. 3 ti. pa. 4-583,590 (kumArakAla 20 lAsapUrva+rAjyakAla 63 lAkhapUrva-83 lAkhapUrva) A.pu. 15, 11.5ti. pa. 4,675.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16. khayaMbhUstuti- isa prakaraNameM 24 sokeka hAya Rmase kAmAdi 24 tIrthakalekI stuti kI gaI hai| 17. suprabhAtASTaka- yaha 8 zlokoMkI eka stuti hai / prAnta kAlake honevara rAtri kancAra naSTa hokara saba ora sUryakA prakAza phaila jAtA hai / tathA usa samaya aArAmI vidyA maMtra hokara unake netra khula jAte haiN| ThIka isI prakArase mohanIvarmakA saba ho bane ni manAnakI nidrAmohanirmita jar3atA - naSTa ho jAtI hai tathA jJAnAvaraNa, varSanAkaraNa aura antasaya moke nirmaka ra ho jAnese unake ananta jJAna-darzanakA prakAza sarvatra phaila jAtA hai / isa prakAra unheM usa samaya sarva hI udhama prabhAtakA lAbha hotA hai / 18. sanmAisauna----yahAM 9 au dvArA tIna ca vAdirUsa aATha pratikSAmA ulekhA karake bhagavAn zAntinAtha tIrthakara kI stuti kI gii| 19. jinapUjASTaka-yahAM 10 zlokoMmeM Rse jambadanAdi bATa loke ya kina bhagavAnkI pUjA kI gaI hai| 20. karuNASTaka-isa 8 zlokoMke prakaraNameM apanI dAnA disanAra bindra devase kayAkI yAcanA karate hue saMsArase apane uddhArakI prArthanA kI gaI hai| 21. kriyAkAlikA- isa prakaraNa meM 18 loka hai|smeN prathama 9 koSoM meM sabakA do bosa rahita aura samyagdarzanAdi aneka guNoMse vibhUSita bina magavAna stuti karate hue unase yaha prasta kI gaI hai ki maiM ananta guNoMse sampanna mApakI stuti nahIM kara sktaa| sAtha hI mujhe isa sammakA yojanA kAraNabhUta samasta AgamajJAna va cAritra bhI nahIM prApta ho sakatA hai| ata eva meM vApase kahI basastaka hUM ki merI bhakti sadA Apake viSayameM banI rahe aura maiM isa sva aura parapharameM mI vAle camsumakI sevA karatA rahUM / Apa mujhe apUrva rakhatraya pradAna kreN| tatpazcAt jina bhagavAn se yaha prArthanA kI gaI hai ki svAsaMga va una sumoM sardika sambandha abhimAna va pramAdake vaza hokara jo mujhase aparAdha huA hai taba kAna, prama aura ta, kArita, anumodanAse jo maiMne prANipIDana bhI kiyA hai ra usase mana kA hujA hai vaha saba ko caraNa-kamalake maraNase mithyA ho / antameM jinavANIkA sAraNa karate hue ise vikAsa katAramA patra batAkara usake jayakI prArthanA kI gaI hai aura isa pikalilAke ko kI pola bhI kI gaI hai| 22. ekababhAvanAdazaka-isa prakaraNameM 11 loka hai| yahAM rajotilApase prasiddha ekatvarUpa advitIya padako prApta AtmatattvakA vivecana karate hue yaha kahA gayA hai ki jo usa bAlaka tattvako jAnatA hai vaha svayaM dUsaroM ke dvArA pUjA jAtA hai, usakA bArAdha ribana koI nahIM rahatA / usa ekatvakA jJAna durlabha avazya hai, para muktiko pradAna nahI karatA hai| aura mudimeM jo niSoSa mula prAnDa hai vaha saMsArameM sarvatra dursabha hai|
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacanandi-paJcaviMzatiH 23. paramArthaviMzati isa prakaraNameM 20 zloka hai| yaha para bhI zuddha citrapa ( advaita ) kI prazaMsA karate hue yaha kahA gayA hai ki jo jAnatA dekhatA hai vahI maiM hUM, usako chor3akara aura koI bhI dUsarA svarUpa merA nahIM hai / yadi mere antaHkaraNameM zAzvatika sukhako pradAna karanevAle guruke vacana jAgate hai to phira mujhase koI sneha kare yA na kare, gRhaskha mujhe mojana deM cAhe na deM, tathA janasamudAya yadi mujhe nama dekhakara jimdA karatA hai so mahI karatA the phira bhI mujhe usase kucha bhI kheda nahIM hai / sukha aura dukha jisa karma ke phala haiM vaha karma AtmAse pRthak hai, yaha vivekabuddhi jise prApta ho cukI haiN| usake 'maiM sulI hUM athavA dukhI hUM' yaha vikalpa hI nahIM utpanna hotaa| aisA yogI kabhI Rtu Adike kaSTako kaSTa nahIM mAnatA / P ---- 24. zarIrASTaka yahAM 8 zlokoMke dvArA zarIrakI svAbhAvika apavitratA aura asthiratAko dikhAte hue use nADIvraNake samAna bhayAnaka aura kachuvI tUMnar3Ike samAna upabhogake ayogya batalAyA gayA hai / sAtha hI yaha bhI kaha diyA hai ki eka ora jahAM manuSya aneka poSaka tattvoMke dvArA usakA saMrakSaNa karake usake sthira rakhanemeM udyata hotA hai vahIM dUsarI ora vRddhatva use kramazaH jarjarita karanemeM udyata hotA hai aura antameM vahI saphala bhI hotA hai- prANIkA vaha rakSAkA prayatna vyartha hokara antameM yaha zarIra kIr3oMkA sthAna yA bhasma bana jAtA hai / 25. snAnASTaka -- yahAM 8 zlokoMmeM yaha kahA gayA hai ki malase paripUrNa dhake samAna nirantara mala-mUtrAdise paripUrNa rahanevAlA yaha zarIra kabhI jalakhAnake dvArA pavitra nahIM ho sakatA hai| usakA vayArtha khAna to viveka hai jo jIvake cirasaMcita mithyAtva AdirUpa antaraMga malako dho detA hai / isake viparIta usa jalake khAnase to prANihiMsAjanita kevala pApa-malakA hI saMcaya hotA hai| jo zarIra pratidina jJAnako prApta hokara bhI apavitra banA rahatA hai tathA aneka sugandhita lepanoM se lipta hokara bhI durgandhako hI chor3atA hai usako zuddha karanevAlA saMsAra meM na koI jala hai aura na vaisA koI tIrtha mI hai / 26. brahmacaryASTaka - isa nau zlokabhaya prakaraNameM yaha nirdeza kiyA gayA hai ki viSayasevanake liye cUMki adhikatara pazuoMkA mana hI lAlAyita rahatA hai, ata eva use pazukarma kahA jAtA hai / vaha viSayasevana jaba apanI hI khIke sAtha bhI nindha mAnA jAtA hai taba bhalA parastrI yA vezyA ke sambandhameM to kahanA hI kyA hai ? yaha viSayopabhoga eka prakArakA vaha tIkSNa kuThAra hai o saMyamarUpa vRkSako nirmUla kara detA hai / Vidi
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-sUcI 10 1. dharmopadezAmRta 1-198, pR.1 | durjanakI saMgatikI majhA to maranA acchA hai | munidharmakA svarUpa mAvi jinendrakA sarana betama mAmAko chor3akara parameM manurAga jAntimAyakA maraNa karmabandhakA kAraNa hai bhopa detA jibhadevakA kAraNa mUlaguNoMke binA uttaraguti parAkamakA prayatna armakA svarUpa va usake meva ghAtaka hai dhamakI bhUbana dayAke dhAraNakI preraNA vamake doSoMko dikhakAkara digambaralako prakalA " prANiyoM ke vadhameM pitrAdike vadhakA doSa sambhava hai 9 kesokA koca vaizampAdiko bar3hAnevAlA hai 2 jIvitakA vAna sameta pAra hai sthitimokhAmakI pratijJA dayAke binA kAma, vapa pa dhyAnadi nirarthaka hai|" samatAmAva 11-15 munidharmake mAlambana sagRhaspa hai pramAdarahita hokara ekAntabAsakI pratijJA gRhasthAzramakA sarUpa gRhasthadharmake gyAraha sthAnoM kA nirdeza saMsArake svarUpako dekhakara i-viSAdako myarthatA - samasa vidhAyasanoMke parityAgapara nirbhara hai 15 rAga-preSake parityAgake binA saMvara va nirA sambhava nahIM hai mahApApavarUpa sAta pasanokA nAmanirdeza 6 saMsArasamunase pAra hone kI sAmagrI cUta sara mpasamoM meM pramukha hai 10-14 mohako kaza karane ke nimA sapa bhAvikA leza mausakA svarUpa va usake bhakSaka niyaMpatA 19-20 sahanA mma hai makA sahapa va usake pInese hAni 21-22 mAyokA niSTa nahIM karatA hai usakA bonIkI zikSA samAna pekSmAya bharasakA hAra hai 22-24, parISahasAna bhAvAcAra hai mAvoTa (zikAra) meM lidaMpatarase dIma hIma samaya bhanoMkA kAraNa bhaya (dhana) hI hai 51 prANimokA mparma kiyA jAtA hai 25-26 jhayyAke liye pAsa mAvikI bhI apekSA krnepr| paravadha aura dhokhAdehIkA kA paramavameM usI nirdhanyatA mA hotI hai 55 __ prakArase bhoganA par3atA hai 27-18 dhAdise kAvAdhika paura pariprAise zAtita paracI aura paramanake anurAgase honevAlI karmakA bAba hotA hai hAliyo .29-30 mokSakI bhI miLAvA usakI prAptimeM bAdhaka hai 55 ukta tAdi sAmyasamo kAraka karako prAsa pariprahAdikI nindA hupa yudhihira bhAvika udAharaNa mmalana sAta hI nahIM, aura bhI bahuta-se hai / sAdhumAsA pAcApakA svarUpa gmasanoMse honevAlI hAniko dilakAkara unase vimukha rAnekI preraNA upAdhyAyakA khatma miSyAdi bhAvikI saMgatiko govAra sAdhunoMkA svarUpa va unakI sahanazIkatA 12-16 sampukoMkI saMgati ke liye preraNA mAramajhAnake binA kiyA gayA kApa levA pAmpa kalikAsameM duSToMke madhmameM sAdhuvAkA jIvita (phasala) se rahita khetakI rakSAke samAna . santa kaThina
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ nadi pavApiMzatiH muniyoMkI elA jinAgama gaura jinakI pUjAke natIniya mAtmAke sammAnameM na kahanekI samAnarUpada prabhiA sIkA varUpa aMgArAvidhAna kAbya aura unakI racanA karanevAle ramavayadhArA munikA tiraskAra karanevAle barakata kaviyoMkI mindA pAtra hote hai bIzarIrakA svarUpa 1-14 muniyoMkI stuti masambhava hai | sIkI mayaMkaratA 1-10 vyavahAra samyagdarzanAvikA sarUpa una donoM | mohakI mahimAko vikAsa usake lApakA vinA muktikI nasambhAvanA .2- upadeza 19-25 sampagdarzana ke binA hAna paura caritra miyA kaDe vIvarANa va sarvaza nAkA hI pacana pramANa ho sakatA hai, isake vacanameM sandeza pravA hamanavaprazaMsA mUkhatA hai 15-25 ukta samyagdarzanAdi bAsmasApa hai mameka meda-mamedarUpa samasta mutameM nAlmAko hI gudamayakA bhAtmavata bhasama hai pAdeya kahA gayA hai niya sampagdarzanAvikA valpa | parokSa padArSake viSayameM jinavacanako pramANa uttama jhAmAkA svarUpa mAnanA cAhiye 128 koSa munidharmakA vidhAyaka hai zAnakI mahimA kopake kAraNoM ke upasthita honepara muvijana marthaparijJAnakI kAraNa jinavANI cA vicAra karate hai bhAramAkA hI nAma dharma hai mAdeSa dharmakA svarUpa mAdhyamikamAvi mAnya vAdiyoM dvArA kapita mAnava dharmakA rUpa 89-90 nAmAke svarUpakA nirdeza karake usake sasya kA svarUpa va usakI upAdeyatA 51-55 yathArya svarupakA digdarzana zauca dharmakA svarUpa ra bAma zaurakI mAmAke anivakI sidi 15-19 akicikaravA banda pAdiyoM ke dvArA parivaripata mAmAke saMghamA sarUpa va usakI upAdeyatA vyApakatva mAvikA nirAkaraNa sapakA saspara usakI upAdevatA 94-1.0 nAtmAkA kapa aura moktatva syAga va ApikA sampa / usa mAramAke svarUpako nava-pramANAvika nAmayale suniyoMkI burumA prahaNa karanA cAhiye mAlamabhAvameM zarIra va zAba mAviko rAgazeSake parityAgakA upadeza 110-45 parirahanahIM kahA jA sakatA paramArumA isI pArIke bhItara sthita hai mAmAcaryA svarUpa pa usake dhArakoMkI mazaMsA 10-5 para padAryoM meM iTAniSTa kalpanAkA niSedha de isa dharma mokSa-mahakapara carane ke liye sailIke tatvavit kauna hai pAdakhAnoMke samAna hai sukha-duskhakA abhiSeka khAsyakA sArUpa bhAsmAne parase mitra samajhanA, pahI samasyA cipakA svarUpa 108 upadezakA rahasya hai muktikA svarUpa | yogIkA rUpa M 85-
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 . oka / hoka pharale mica bAramavatvakA vicAra va usakA para 154-1] dAnake binA vibhUtikI niyanyAdAharaNa 15 gumAupadeza vimma basya samAna hai para bAgapazIkaramamaMtra ke samAna hai poni-papikokA samaya samako namaskAra ! vAnajanita puNyakI rAjalakmIse hukamA 2. usa dharmakA varNana kevalI hI kara sakate haiM / dAnake binA manuSyabhavakI viphalatA 21-22 paha dharmasAyana mithyAtvAdi kAmakAraboMkA hAnase rahita bhUtikI apekSA vo nidhanasA hI parivAga karanepara hI prAsa ho saccI 165 * manuSya paryAya va uttama Usa bhAvi durlabha hai, phira dAnake bimA gRhatyAmakI myarthatA 25-15 sAno pAka kamAnI -13 pAsavAna paraphokapAtrA nAztA ke samAna hai 2 // zArIrako svAspa va mAyuko vIrSa samajhakara bhaviSya meM bAnamA saMkalpa mAtra mI pugmavarSaka hai 27 carmaka mAcaraNakA vicAra karanA nitAnta pAtrake mAnepara dAmAvile usakA sammAna karanA jAtA hai abhiztA hai padasmAke sAtha prAyaH tRSNA mI pamtI hI hai 01-2 vAnase rahita dina punake maraNadinase bhI dharA hai 19 parivInazIla saMsAra meM jIvita aura dhana dharma lamitta honevAle saba vikalpa dAgale hI mAviko navaratA sA hove haiM mRtyu mAnicArya honepara nikI jama sake vAna binA bhI mapaneko pAnI pragaTa karanevAlA sine zora nahIM karate hai mahAn dumakA pAtra hotA hai dharmakA eka bhanI sampasike anusAra gRhasthako pokAma dharmakI rakSAle zI bhAmarakSA sambhava 182-3 bokA pAna denA hI cAhiye 22 dharmakI mahimA 185-16 dAnakI anumodanAse miSyAcI pA bhI zatama prakaraNa mansameM prambakArakI gupase parapAvanA 197 bhogabhUmiko prApta karatA hai 5 bhopadezAmutake pAsa ke liye preraNA vAnase rahita manuSyakI avivekatAke bAharaNa 34-15 jo na dAnake upayogameM bhAtA hai vahI bana rastA 2. dAnopadezana 1-54, pR. 78 dhanakA kSaya puNyake kSamase hotA hai, na ki vAnase 34 maktIrSake pravartaka mAra jitendra aura dAma lobha sahI uttama guNoMkA pAsaka hai 9 toke pravartaka zreyAMsa rAbAkA saraNa / / dAnale jiskI kIrtikA prasAra nahIM humA ra premAMsa rAdhAkI prasaptA jIvita rahakara bhI sutake samAna hai / komI jIvoM ke udArArtha dAnopadezakI pratijJA . manuSyabhavakI saphalatA dAna hai, manmathA gdarako satpAtradAna mohako nA karake manuSyako saharUna pUrNa vo kuttA bhI karatA hai // banAtA hai dAnako chor3akara mamma prakArase kiyA jAnevAlA dhanakI saphalatA dAnameM hai banakA upayoga kArakI 2 sapAsavAnase dampa baDabIjake samAna par3hatA hI hai| prANIke sAtha paroko dharma ho jAtA hai kina bhaktise diyA gayA dAna dAtA aura pAna donoMke saba amITa sAmagrI pAnavAnase hI prAsa hotI hai / liye hitakara hotA hai jo vyakti dhanake saMsya va putravimAhAviko dAnakI mahimA pakSyameM rakhakara bhaviSya meM bAnakI mApanA satpAtravAna ke binA gRhastha jIvana niSphala hai . / rakhatA hai isake samAna mU dUsarA nahIM hai 15
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 pAnambi-pavizatiH rupaNa gRhasse vo kaumA hI paraNa hai saMyoga-viyoga banamma-maramAdi pinAmASI hai 55 kRpaNake dhanakI sthiratApara pragyakArakI kalpamA 7 devakI prabalatAko dekhakara dharma rata honA uttama pAnna mAvikA svarUpa va unake liye diye 51-55 gaye dAnakA phala 14-59/nityapabAzat apata hone dAnake bAra meda jinAlayake liye kiyA gayA bhUmidAna saMskRtikI 4. ekatyasasati 1-80, pR. 111 sthiratA kA kAraNa hai , paramAramA vidAtmaka jyotiko samaskAra kupanako dAmakA upadeza nahIM rakhatA, yaha to - mAsasamayake liye hI prItikara hotA hai 52-53 pitaca pratyeka prANImeM hai, para mazAlI use prakaraNake antameM guru vIranandIke varakArakA smaraNa 55 / jAnate nahIM | maneka zAbAza mI use kAhameM sthita manike 3. anityapazcAzat 1-55, pR. 93| samAna nahIM jAnate haiM prakaraNake prArambhameM binakA saraNa kitane hI samajhAye Amepara mI use sIkara mahI karate zarIrakA svarUpa va usakI masthiratA zarIrAvika svamAvata: masthira honepara unake liye| kitane hI manekAntAtmaka vastusvarUpako zoka va harSakA mAnanA yogya nahIM ekAtarUpase grahaNakara jAmana puruSoMke __ samAna na hote hai pama sarvatra vidyamAna hai | kitane hI thor3A-sA bAnakara bhI ise gardake vaza udayaprApta karmakA phala sabhIko bhoganA par3atA hai 32 grahaNa nahIM karate daivakI prabalatAkA udAharaNa logoMne dharmake svarUpako vikRta kara diyA hai 9 mRtyuphe mAsa banate hue bhI majJAnI jana sthiratA kauna-sA dharma yathArtha hai kA anubhava karate hai 25-1 caitanyakA jJAna aura usakA saMyoga pulama hai saMsArakI parivartanazIlatAko dekhakara garSake bhampa jIva pAMca kamdhiyoM ko pAkara mokSamArgameM liye avasara nahIM rahatA sthita hotA hai manuSya sampatti ke liye kaisA bhamartha bharavA hai / muktike kAraNabhUta sampagdarzanAdikA sarUpa -" zokase honevAlI hAnikA digdarzana muda nizcayamayakI mapekSA ke sambagdarzanAdi mira bhApatimApa saMsArameM vivAda pharanA ucita nahIM hai| hokara masaga bhAramakharUpa hai jIvita mAviko nazvara dekhakara bhI thAramAhita pramANa, napa aura nikSepa arvAcIna padameM nahIM karamA pAgalapamakA sUcaka hai upayogI hai mAsyuke mAge koI bhI prayatna nahIM calatA 58 nimaya maura vyavahAra paTimeM mAlmAvalokana manuSya cI-putrAvi meM 'me-me' karatA humA hI jo eka makhara mAmAko jAnatA hai vahI kAkA prAsa bana jAtA hai muktiko prApta hotA hai 18-19 dinoMko matyuke dvArA vibhaka bhASuke khaNDa kevalajJAma-darzanasarUpa mAtmA hI jAnane dekhane hI samajhanA cAhiye yogya hai gArophI to bAta kyA, indra aura cAya mI yogI gurupadezale bhAramako jAnakara kRtakRtya ho mRtyu ke pAsa banate haiM 42-13 . .
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ mora viSaya-sUcI roka jo premase usa paramajyotikI bAta mI sunavA 5. gatibhAvanASTala -9, sa. 125 hai use muktikA bhAjaNa mAma samAsamA moharmajamita vikalpoMse rahita muni jayavaMta ho / muni kyA vicAra karate haiM jo karmale pRSaka pakanAmAko jAnatA hai vaha kRtI kauna kahA jAtA hai usake saspako pA letA hai vizeSake anusAra kaSTa sahanevAle zAsta parakA sambAba pandhakA kAraNa hai / muniyoM ke mArgase AnekI bhamilASA / karmake mabhAvameM bhAmA aisA gAmna ho jAtA hai utkRSTa samAdhikA vaspa va usake dhAraka jaisA vAyu sabhAbameM samudra 26 tasvaravake zAtA ye muni hamAre liye zAntike bAma-pAkA vicAra 24-10. nimitta ho| vahI nAmajyoti jJAna-darzamAvikapa sabakucha hai 19-52 | yatibhASanAharake par3hane kA phaka mokSakI mI icna momapAkSimeM bAdhaka hai . mambabIvako tamyasthama mAmAtra vicAra 6. upAsakasaMskAra 1-62, pR. 128 kara samaparamparAko gahanA cAhiye 54.50 maneka rUpoMko mAta usa paramajyotikA varNana | dharmasthiti ke kAraNabhUta mAvi cinenna zreSosa rAjAkA sAraNa karanA sambhava nahIM hai 58-41 bharmA svarUpa jo bIca isa mAramatalakA vicAra hI karatA hai dIrghatara saMsAra kinakA hai vaha devoM ke dvArA pUjA jAtA hai dharmake do bheda aura unake sAmI saca dekhane yasa paramajyotikI prAkSikA upAya gRhastha dharmake hetu myoM mAne jAte haiM sAmmabhAvako batAyA hai| kalikAmameM binAlaya, muniyoMkI sthiti aura sAmpake samAnArthaka mAmaya usakA svarUpa dAnadharmake mUla kAraNa prAvaka hai / samatA sarovara ke mArAdhaka mAmA-sake liye .. gRhaspoMke SaT karma namaskAra sAmANikapaNA varUpa zAnI bIvako tApakArI mRtyu bhI bhagata (mosa) sAmAyike liye sAsa mpasanokA svAga mAvazyaka 9-.. saMgake liye hotI hai myasanIke dharmAnveSaNakI yogyatA nahIM hotI " vivekake binA manuSya paryAya patikI barthatA ra sAta marakoMne apanI sadike liye mAno pikA svarUpa eka eka vvasamako niyuka kiyA hai / vikI bIjake liye saMsArameM saba hI dumakA | pApamaya rAjAne dharma-zabuke vinAzAya apane pratimAsita hotA hai rAjyako sAta vyasanoMse sAMgatarUpa vicako yo liye deva tyA aura sapAdevalAI meM kisa khAsa bhakise jinaparonAdi karanevAle samaM padanISa pAyasahasake liye gaMgA madIkI upamA se bAte para pAvanati saMsAra-samudase pAra homemeM jivadarzanAdi sAmanevAloM kA jInsa my| 15 prakake samAna hai upAsakoMko mAtakAka aura vasA moma aura bAhara nikati mAvi sva mAmAse kyA karanA cAhiye miNa pratibhAsita hote hai hAma-kocamakI prAkSika kAraNabhUva gurupoMkI pakatvamamati ke sammAna mAvikA phala pAlamA 12
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ raha sameM 27 pamanamti paJcazitiH zloka / loka namunoM aura kAnoMse saMyukta harekara bhI bambe dezAtako kisa abasthAmeM grahaNa karanA yogya hai . babAhare kauna hai 20-21 | upAsakake dvArA anupa samAtavidhAna 5 dezAta sAla kA hotA hai tI gailAkA svarUpa bhAu mUla guNoM aura bAda uttara guNoMkA saMdeza 23-23 dezAtIke vedhArAdhanAdi kAryoMmeM dAga pramukha hai . poM meM spA karanA cAhiye zrAvakako aise dezAvikA bhAma nahIM karamA AhArAdi caturvidha dAmakA svarUpa va usakI cAhiye jahA sambasavAta surakSita meM bhAvazyakatA | saba dAmoM meM samayavAla mulya kyoM hai bhogopabhogapanimANako vidheyatA pApase apArjita dhanakA sadupayoga dAma hai - ratlanamakA pAlana isa prakAra kare jisase janmAvarameM pAtroM ke sapayogameM mAnevAlA bana hI sukhada hai 15 tavaDAma vRddhiMgata ho| pAma paramparAle mokSakA mI kAraNa hai -" upAsAce athAyogya parameSThI, ramantraya aura usake pArakokI binadha karanA cAhiye 29 jinadAnApi binA gRhasthAzrama paraparakI nAma binakko mokSakA dvAra kahA jAtA hai upAsakako dAna bhI karanA cAhiye dAtA gRhassa cintAmaNi nAdila me hai vAmake vimA gRhastha jIvana kaisA hai 13-15 | dharmasthitikI kAraNabhUta nimAtimA naura sAparmiyoM meM vAssatyake pinA dharma sambhava nahIM hai jinamavana nirmANakImAvasyakatA pAke binA dharma sambhava nahIM mAnoM ke dhAraNase sAga-mokSa prApta hotA hai 27 dayAkI mahimA cAra puruSApoMmeM mokSa upAdeya va zeSa hepa hai 15 muni aura bhAvakoMke pata eka mAtra pahiMsAkI gaNunacoM aura mahAvatoMse eka mAtra mokSa dii| siddhi ke liye hai sAdhya hai vaka prANipImana hI pApa nahIM, balki usakA | dezamatoDyotana aparvata ho saMthapa bhI pApa hai pAraha ganupekSAnoMkA svastha va sanaka cintanakI 8. siddhastuti 1-29, pR. 147 52-54 basa medarUpa dharmake sevanakI preraNA avabhihAniyoM ke bhI mAviSayabhUta siddhokA varNana mokSamAsike liye bhamtava maura bahistatva donoMkA hI bhAzraya lenA cAhiye | namaskArapUrvaka siddhose maMgarUpAcanA mAmAkA svarUpa usake cintanakI preraNA mAmAko sammAraka payoM kahA jAtA hai bAsakAsaMskArake anuhAnase bhativAya nirmala mATha kauke bhayase pragaTa honevAle guNoM kA dharmakI prApti hotI hai niza kA~kI hunapradatA 7. dezavatoyotana 1-27, pR. 139 | 21 jaba ekendhiyAdi jIva mI uttarottara hIna garmAdharmopadezameM sabake hI bacana pramANa hai mANase adhika sumanale saMyukta hai sammaSTi eka bhI prazaMsanIya hai, saba karmase sarvathA rahita tira kyoM na na ki mipyAradhi bahuta bhI __pUrNa sukha va zAmase saMyukta hoMge / mokSa-pakSakA bIja samyagdarzana aura saMsArasamakA karmajAya bhA bhASike mamA meM sira sadA bIja mimAvarzana hai preraNA 2-4
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-sUcI " sibajyotike mArAdhanase yogI svayaM bhI siddha ho eka mAtra paramAtmAkI zaraNameM jAnese saba FA jAtA hai 12 sida hotA hai sidajyotiko vipighalpatA mana, vacama, kApa va ta, kArita, anumodamA bhanekAnta siddhAntakA bhavagAhana kAmevA hI rUpa nau sthAnoM hArA kiyA gayA pApa siddhAdhamAke rahasyako mAna sakatA hai 14 miyyA do sarva binake jAmanepara bhI doSoMkI pAlocanA tayAra bhatavazakI raSTi kisa prakArase hura bhAvamazudike liye kI jAtI hai aura mazuddha padako karatI hai bhAgamAnusAra bhasaMkhyAta doSoMkA prAyazrita sAMgopAMga bhutake mabhyAsakA phaLa sidatvakI sambhava nahIM prApti hai jo nispRhatApUrvaka bhagavAnako dekhatA hai| yA sidokA varNama mere libe mokSaprAsAdapara bhagavAmke nikaTa pahuMca jAtA hai bar3hane ke liye nasainI jaisA hai manakA niyantraNa atizaya kaThina hai mukAsmarUpa senakA kharUpa mana bhagavAnko chor3akara bAma padArthoMkI bhora apa-nimAvika mAziva vivaraNase rahita siDa kyoM pAtA hai saba kAmeM moha hI atizaya bArUpAn hai siva nAnakAra dhAnAlAko sahama jagatko jhaNabhaMgura dekhakara manako pAmAtmAcI samAna tuccha samajhate haiM mora lagAnA cAhiye / sijhoMkA maraNa karanevAle bhI vaMdanIya haiM 23 | madhuma, zubha aura zurapayogakA kArya ihimAnoM meM agraNI kauna hai, isake liye bApakA | maiM jisa jyotiHsvarUpa hai vaha kaisI hai udAharaNa jIva aura paramAtmAke bIca meda karanevAlA karma hai 20 siddhAramazAnase zUnya zAbAntaroMkA zAna sparSa hai 25 zarIra aura usase sambaddha indriyAM samA roga mAdi pudgalasvarUpo bhAsmAse jamata hAna-varSAnase sampara simose shivsuskii| sarvathA bhitra hai bharmAdika pAMca iyoM meM eka pudgala hI rAga-reSake mAramAko gRhakI upamA mA kama-nokarmarUpa hokara jIvakA hita sirokI hI gati mAdibhIra hai 24 kiyA karatA hai siyokI maha pati kevala makike vaza kI gaI hai 29 sabA sukha mAya nispoMko zelakara nAramonmukha honepara prApta hotA hai 14-18 9. AlocanA 1-33, pR. 128 vAsanameM vaitabuddhi hI saMsAra maura bhaIta hI mokSa hai manase paramAtmasvarUpakA cintana karanepara | isa kalikAsameM cAritrakA paripAkana na ho nabhIrakI prAkSimeM bAdhA nahIM pA sakatI / sakanese nApakrI mali hI merA saMsArakhe satpuna jinaparokI bhArAdhamA kyoM karate haiM 2 30 jinasevAse saMsAra-zatrukA bhaya nahIM rahatA hai mukkimapa mokSamArgake pUrNa karane kI prArthanA TImoM kokoM meM sArabhUta eka paramAtmA hI hai / vIramAdI guruke sadupadezase mujhe tIna kokakA mamantacatuSTamasvarUpa paramAtmAke jAna lenepara / rAjya mI mamIra nahIM hai phira bAnane ke liye zeSa nahIM rahatA 5 | mAlocanAke paDanekA phala
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAlanavi-pazitiH 15-1. 10. sadoSacandrodaya 1-50, pR. 169 aparimita mAninIya banekanarmAtmaka jipabara do mussiI namiNI isake zive namaskAra / lispakI mahimA mana sapane maraNake bhayale paramAtmAmeM sita gumne garogana prabhAta pogativikA kAraNa sAmbAra paramAtmAkA kevamAmamaraNa bhI banekasammoMka pApako gAravA pozilAma kauna poyoko saura parako samAna dekhanA cAhiye bAnI vikAroM ko dekhakara yogI mundha / samAlole mora jAta honevAlA / pAnApIkA pAdase kI gaI ramaNIyatA honepara yogIkA khalpa guruke rA upadiDa kapala mujhe lasIkA bhava nahIM hai | sodhacandrodaya japarvata ho 16-2. ..... .. 11. nidhayapazcAzada 1-12, pR. 181 nimayajmoti marmata ho mohammakArakA nAmaka guru japato sabA sukhadukhAma mukti hai mura nAsmayotikI upavidha muDama nahIM hai / bhAramagoSakI apekSA asA manubhava aura mI namAnI bAmagara ko bhavana bana pratItise rahita so nATakake pAsa jaise? " majanamanakA kAraNa banekAnika -daki bAyase tilako jAnanA bhAsmAkI bhanekAsmikatA - sAmAjika cetanAke pAnApase bIca nija sammako mATara letA hai mAmalApakI prAlikA pAva yogIke sula-pulakI sapanA kyoM nahIM hotI . manakI gatika nirAmaya honepara bhajJAna bAdhaka mahI hotA roga aura kharA mAvi sarIra mAmila hai, nAmAke nahIM bogakI mahimA bAmAkA ramaNIya pada zuddha bodha bAlmabodhalya vImeM bAna karanese sambantara mAnA hotA hai niva-samudra taTa ke samApanase poMkA saMcaya bhavasva hotA hai sambadamanAdirUpa rasa nimase khii| samyagdarzanAdirUpa dAnoMkA para munikI pati kaisI hotI hai 32 samIcIna samAvikA kA pogakI paramase sammAnavA maka paramAtmabodha nahIM hotA taba kahI bhukhakA parizIkana hotA hai / cityadIpa mohAgyakArako kA mAratA 3. pAsa zAmoM meM milanevAlI buri purAcAriNI " mpabahAra aura ramakA saspa basanakA prapojana -.. mulbasapacAra vivaraNoM ke sAmanekA upAyabhUta honese hI mavahAra pUruma hai " ratatrakA sarUpa va usakI bAbAse amitratA 8-10 samyagAyanAvirUpANaoNkI saphalatA sampabAna vimA sAdhu meM sthita esake samAna sida nahIM ho sakatA azanapatiauna hotA hai guDaganazura noMkA kArya rAmajayakI pUrNatA honepara sammaparamparA cAda nahIM raha sakatI pita-pakke gAgakA upAya kapa kI meSajJAmarUpa kAtaka pAsa mA / dAtA
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ koka / zarIra, savAmita rogAdi evaM karmakRta koSAdi | bIja bharisara saudarya ke liye vikAroMkI mAsmAse bhinnatA 12-14 mAnavajanaka hotA hai 3-11 sarva cimtA tyAjya hai, isa dukhike dvArA jAnita | strIkA zarIra ghRNAspada hai vaya caitanya samunako zIghra bar3hAtA hai 5 bIke viSaya meM manurAgavardhaka sampako rakhanevAga merA salpa aisA hai kavi se prazaMsanIya kahA jAtA hai -" pathake kAraNabhUta mamake nipatraNase vaha usa | jaya paradhana-sIkI abhilASA karanevAkA bandhanase mukta kara degA gRhasa deva mAmAtA saba muni pona manuSya-takako pAkara masta-phalako mahaNa karanA devoMkA deva hogA yogya sukha aura sukhAbhAsa yogiyoM kA nidoSa mana jJAnAmbhakArako nara sIkA parityAga karanevAle sAloMko pujAramA karatA hai jana bhI namaskAra karate hai| yogI kA sira hotA hai saMpakA manuzAna manumya pAyameM hI sambhava hai 27 andhakAra dvArA kAmaroga kI pAsaka yati mAsmasarUpakA vicAra (pacarakSAvarti) ke sevanakI preraNA 21 nizcayapacArake racanekA ullekha rittameM mAramatavake sthita honepara inakI 13. RSamastotra 1-61, pR. 201 sampadAse bhI prayojana nahIM rahatA 19 nAbhirAjake putra sama jinendra mAna ho / 12, pramacaryarakSAvarti 1-22, pR. 193 apama jinendrakA darzanAvi puSparamA janoMke hI dvArA kiyA jAtA hai kAmavijetA batiyoM ke liye namaskAra ! jinadarzanakA mAhAlma amApa vAcArIkA svarUpa jinendrakI smRti manA mAlambhava hai yadi masake viSayameM samameM koI doSa galA | jinake nAmasmaraNase mI mImI prAsa ho to bhI rAtrivibhAgake anusAra muniko usakA prAvadhita karanA cAhiye / apama jinendra ke sarvisirise avatIrtha avarSakI rakSA manake saMyamase hI hotI hai / honepara usakA saubhAgya naSTa ho gayA thA / bAjha aura mabhyastara mAnakA sarUpa va puvidhIka 'vasumatI' mAmakI sArthakatA sanakA kArya punakvI viyoMmeM mavevIkI zrelA apanI pratanidhike ramaNArya muniko bI mAnakA inake ninimeSa bahuta metroM kI pahala parimAga karanA cAhiye pUrva mAvi jyotiSI mekI pravakSiNA bAkI mArga bhI munidharmako nA karanevAlI hai . kiyA karate hai sApUrvaka kA mukhAvalokana / smaraNa pratizata, | mele para jinajammAbhiSeka para eka sapa mAdiko nA karanevAlA hai -9 kampakoMka maha ho mAnepara unake kAryoM muka line kisI bhI zrIkI prAsikI sambhAvanA ekapama jinendrane hI pUrA kiyA garahane tadvipamA manurAgako choDanA hI praviparIkI romAMcatA apama jinendrakI bikina mitIkA paritvAma 15-16 pAka pIrUpa grAma gRhalla, sapA muni usake / myAnameM avasthita evama bindakI somA 1-16 parityAgase pahacArI (magAra) hona" pAtikakA zAba aura kevamahAlakI satpati 15 1-12
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAticatuSkake abhAva meM samAdicatuSkakI avasthA 20 smaraNa aura vahAM sthita jinendrakI sobhA mATha trAtihAyoMkI zobhA racanA sune candra (mRgAMka ) kA Azraya kyoM liyA kamakA kama nahIM, kintu jinacaraNoMmeM rahatI hai jinendra ke dveSiyoMkA aparAdha khudakA hai| jinendrakI stuti aura namaskArakA prabhAva mA viSNu kAdi nAma Apake hI haiM jinendrakI mahimA padmamadhi-patrAviMzatiH jinavANIkI mahimA nayoMkA pramAtha 35 banekI stutimeM bRhaspati nAdi bhI asamartha haiM 36 prabhuke dvArA prakAzita pathake pacika nirupadmaka mokSakA kAma karate haiM 30 monidhike sAmane anya saba nidhiyAM tu jinendro dharmakI anya dharmole vizeSatA jinake bar3hane meM pA 11 haiM 38 39-40 sImoM kokoMke jana va itrakedvArA jinendradarzana devoM dvArA prabhucaraNoM mIce suvarNakamakoM kI cinekI stuti zakya nahIM hai stuti meM jilacaraNoMke prasAdakI prArthanA 14. jinadarzanastavana kI mahimA sarasAdIkI dIpakale vizeSatA sarasvatI mArgakI vizeSatA loka sarasvatIkI prasatA binA tatvanizvaya nahIM hotA 11 11-12 | mokSapada sarasvatI ke bhAzravase hI prApta hotA hai 12 - 13 23- 30| sarasvatIkI janma bhI mahimA 14-28 31-31 kAmmaracanAyeM sarasvatIkA prasAda hI kAma karatA hai 21 sarasvatIke isa kSetrake par3hanekA phasTa 6. sarasvatIke vana meM asamartha honese kSamAyAcanA 31 15. zrutadevAstuti sarasvatI ke cakamaka amabandha ho sarasIke prasAdase usake sanakI pratijJA mIra nacanI nasamarthatA loka sarasvatI prabhAvase mokSapada bhI zIghra prApta ho jAtA hai sarasvatIke vinA jJAnakI prApti sammada nahIM sarasvatI ke binA prApta manuSya paryAya meM hI naSTa ho jAtI hai 42-43 41 45 05 90 48-50 51 52-57 58-60 11 18. zAntinAthastotra tIna chatrAdirUpa mATha prAtihAyoMke bhAvayase bhagavAn vanAtha tIrthaMkarakI stuti 1-34, pR. 214 jisa stutiko indrAdi bhI nahIM kara sakate haiM use maiMne bhaktivacA kiyA hai 1-34 1- 31, pra. 219 | 19. jinapUjASTaka 1 1-1 5 6 16. svayaMbhUstuti 1-24, pR. 227 bhAvi mahAbIrAta 24 tIrthakaroMkA guNakIrtana 1-14 8-5 10 17. suprabhAtASTaka dhAtikramako naSTa karake sthira suprabhAtako prApta karanevAle jinendroMko namaskAra jinake suprabhAta stavanakI pratikSA bhaI parameSThI ke suprabhAtakA svarUpa va usakI stuti 1-8, pU. 233 43 3-8 1-9, pR. 237 - candanA mATha vanmoMse pUjA va usake pha kA 1-6 1-10, pR. 240 puSpAMjali denA vItarAga jinakI pUjA kevaLa AtmakalyANake liye kI jAtI haiM " 1-6 10 20. karuNASTaka 1-8, pR. 243 apane Upara dayA karake janma paramparAse suka karanekI prArthanA 9-6
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka 21. kriyAkANDacUlikA 1-18, pR. 245 doghoMne jinendra meM sthAna na pAkara mAno garbhale hI unheM chor3a diyA hai| 1 stuti karanekI asamarthatAko pragaTa karake bhaktikI pramukhatA va usakA kaka ratnamakI yAcanA jApake caraNa-kamalako pAkara maiM kRtArtha ho gayA bhamAna yA pramAdake vakSa hokara jo hamana bhAdike viSaya meM parAdha huA hai vaha mithyA ho sama, vacana, kAtha aura kRdra, kArita, anumodanase jo prANipAdana huA hai vaha mithyA ho mana, bacana, va kAyake dvArA upAjita merA karma Apake pAdakAraNale nAzako prApta ho sarvajJakA vacana pramANa hai viSaya-sUcI z jina bhagavAnkI zaraNameM jAnese saMsAra maTa hotA hai maiMne Apake mAge vaha bAcAcA keva bhaktivaza kI hai 19 12 mana, vacana va kAkI vikalatA se jo stutimeM myUnatA huI hai use he bANI ! kSamA kara 14 yaha abhISTa phalako denevAlA kimAkANDarUpa kampakA eka patra hai zivAkANDa sambandhI isa cUlikAke par3hanese apUrNa kriyA pUrNa hotI hai 15 16 10 14 22. ekatvadarzaka paramajyotike kathanakI pratikSA jo mAmavazvako jAnatA hai vaha dUsaroMkA sva mArASya bana jAtA hai ekatvakA zAtA bahuta sI karmose nahIM DaratA hai 1 caitanyakI ekatAkA zAna durlabha hai, para kA dAtA nahI hai jo yathArtha sukha asambhava hai mokSameM hai vaha saMsAramai guruke upadezale hameM mokSapada hI priya hai 4 masvira svargasukha mohodayarUpa vivase vyApta hai isa kokameM jo mAmonmukha rahatA hai vaha eratemeM bhI jaisA rahatA hai 5 6 vItarAgapathameM pravRtta yogI ke liye mokSasukhakI pratimeM koI bhI bAdhaka nahIM ho sakatA 9 isa mAmanApada cintanase mokSa mAsa hotA hai " dharmake rahanepara mRtyukA bhI mana nahIM rahatA 19 'gukke dvArA prakAzita pathapara pakane nirvANapura prApta hotA hai 1-11, pU. 251 karmako AtmAle pRthaka samajhanevAloM ko sukha-dukhakA vikalpa hI nahIM hotA deva va jinapratimA nAdikA mArAdhana byabahAramAgameM bhI hotA hai 23. paramArthaviMzati mAkA madvaita jayavaMta ho manantacatuzvasvarUpa svasthatAkI bandanA ekamakI sthiti liye honevAlI buddhi bhI mAnandajanaka hotI hai mavIra aipa naSTa ho jAtI hai| maiM cetanasvarUpa hU~, karmajanita kodhAdi mizra hai 5 yadi ekatvameM mana saMkara hai to sIma tapake bha honepara bhI abhI siddhi hotI hai karmake sAtha ekameka honepara bhI maiM usa parajyotisvarUpa hI hUM 1-20, pR. 252 hRdayameM guruvacanoM jAgRta rahaneparamApati cheda nahIM hotA lakSmI madase janmaca rAjAnoMkI saMgati mRtyuse bhI mAnaka hotI hai| phoka 10 yadi muktikI jora buddhi kA gaI hai to phira koI kitanA bhI kaha de, jasakA nahIM rahavA sarvazaktimAn nAtmA prabhu saMsArako maTake samAna dekhatA hai mAmAkI ekatAko jAnanevAlA pApase lisa nahIM hotA 61 t ya 10 15 11 11 19 15
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ payanandi-paJcaviMzatiH bhoka guruke pAiprasAdase nirmanyatAko prApta kara lenepara | jinhoMne zAmarUpa samubako nahIM detA hai kahI iliyasukha dukharUpa hI pratIta hotA hai / __mA mAdi tIrthabhAsoM meM bAta karate haiM 5 minyavAjamya mAnanda ke sAmane indriyasukhakA manuSkarIma meM guda kara sakanevAkA koI bhI kAraNa bhI nahIM hotA hai tIrtha sambhava nahIM mohake nimitase honevAlI mokSako bhI bhamikAmA prAvikA lepana karanepara mI sarIra sabhAvasaH sidhimeM bAdhaka hotI hai dugandhako hI dhokhA hai vipake cimtamameM bhaura to mA, zarIrase bhI maga jIva isa bAmAko sugama sucI ho / prIti nahIM rahatI 26. anacaryASTaka 1-9, pR. 268 puda napase tasa manirvacanIya hai maithuna saMsArikA kAlo / 24. zarIrASTaka 1-8, pR. 260 | maithunakarmameM pAmoMke rasa rahanese rase pArma / zarIrake svabhAvakA lispaNa hA jAtA hai ! / yadi maithuna apanI pIke bhI sAtha na hotA to usakA poMmeM tyAga boM karAyA jAtA hai 25. svAnASTaka 1-8, pR. 264 pavitra maithunasula vikI jIvako burAga mala-mUtrAdise paripUrNa pArIha sadA mAvi aura nahIM hotA bhAramA sbhAvase pavitra hai, pasa evaM pavitra maithunameM mamurAgakA kAraNa mora 5 donoM prakArase hI grAma pya hai -1 maithuna saMyamakA vidhAyaka hai satpuruSoMkA ghAma vika hai jo minyAyAvirupa medhunameM pravRtti pApake kAraNa hotI hai samvantara manako naSTa karatA hai 3 | viSayasukha vipake saraha hai samIcIna paramAtmArUpa dvIpa meM mAna karanA hI / isa samArakakA nirUpama mumudhu vanoMke liye diyA gayA hai
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ |AUM namaH siddhebhyH| padmanandi-paJcaviMzatiH [1. dharmopadezAmRtam] 1) kAyotsargAyatAko asi sogapatibhirUkAhAyA madhyAve yasya bhAsvAnupari parigato rAjati lopramUrtiH / cakra kodhanAnAmatipahu bahato dUramaudAsyavAta sphUrjarasatyAnayoriva cirataraH modato visphuliGgaH // 1 // 2) mo kiMcitkarakAryamasti gamanaprApyaM na kiMcit hazo saMzya yasya na karNayoH kimapi hi zrotavyamapyasti meN| senAlambitapANijjhitagati sAmASTI rahA saMmAzo 'tinirAkulo vijayate dhyAna katAno jinaH // 2 // 1 [saMskRta TIkA] sajinapatiH' ayati / karyabhUto jinapatiH / nAmisanuH nAbhienaH / punaH kathaMbhUtaH / mahAtmA mahAbAsau AtmA mahAtmA / punaH kilajhaNaH / kAyotsargAyatAH kAyotsargeNa bhAyata prasAritam mA yasya sH| madhyAhe madhyAhakAle / yasma jinapateH upari / parigataH prAptaH / mAkhAna sUryaH / rAjati sma zuzume / kapabhUto bhAkhAn / capramUrtiH / tatroprekSate-sUryaH ka iva / audAsyavAtasfarjatsalyAnavaH visphuli iveM / udAsasya bhAvaH baudAspam udAsInatA va vAtaH tena bhaudAspavAvena pUrjAnA visphuritaH sadhyAnameva vahiH tasya saddhyAmabAre visphuliyaH / prodrataH utsamaH / karvabhUto visphulitaH / pirataraH dItimAn / karvabhUtasya baDhe / karmANyavedhanAni kamendhanAni seSA kameMndhanAnAm / pa* samUham / prativahu bahutaram / dUram atizayena / dahataH masapIkurvataH ityrthH||jinH vijayate karmArAtIna karmazavan ayati iti jinaH vijyte| yasya jinasya / kiMcitkarakArya no'sti karobhyAM kArya karakAya no'sti / tena hetunA / sa minaH AlambitapANiH Alambitau pANI yasa na mAlammitapAmiH / yasya jinassa kiMcidgamanaprApya na gamanena kiMcilabhya n| tena hetunA / ujitagatiH utrimatA gatiryena sa uzitagatiH / [hindI anuvAda] . kAyotsargake nimittase jinakA zarIra lampAyamAna ho rahA hai aise ve nAbhirAyake putra mahAtmA AdinAtha jinendra jayavanta horve, jinake Upara prApta huA madhyAha (dopahara ) kA tejasvI sUrya aisA suzobhita hotA hai mAno karmarUpa indhanoMke samUhako atizaya jalAnevAlI evaM udAsInatArUpa vAyuke nimittase pragaTa huI samIcIna dhyAnarUpI amikI daidIpyamAna cinagArI hI utpanna huI ho / vizeSArtha - bhagavAn AdinAtha jinendrakI dhyAnAvasthAme unake Upara jo madhyAha kAlakA tejasvI sUrya AtA thA usake viSayameM granthakAra uThokSA karate haiM ki vaha sUrya kyA thA mAno samatAbhAvase ATha karmasapI indhanako jalAneke icchuka hokara bhagavAn AdinAtha jinendra ke dvArA kiye jAnevAle dhyAnarUpI amikA visphuliMga hI utpanna huA hai // 1 // hAthoMse karane yogya koI bhI kArya zeSa na rahanese jinhoMne apane donoM hAthoMko nIce laTakA rakkhA thA, gamanase prApta karaneke yogya kucha bhI kArya na rahanese jo gamanase rahita ho cuke the, netroMke dekhane yogya koI mI vastu na rahanese jo apanI dRSTiko nAsAke agrabhAga para rakhA karate the, tathA kAnoMke sunane yogya kucha bhI zeSa na rahanese jo AkulatAse rahita hokara ekAnta sthAnako prApta hue the; aise ve dhyAnameM ekAma maza rAjate / 2maza sphUryat / sk| 4 za sa jinaH1 5za pinaH! 6 kthmbhuutH| 5 za madhyo vaasrmdhykaa| 88 raajte| rAsphUryat / 10pA va naasti| 11 sphUryat / 12 bhadIptivAn za dIptavAn / 13 marAvI kArya karakAya no'sti' ilaya pATho maasti| *-we- in .. -..- -- -- - -- -
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ [3:1-3 pavanandi-paJcaviMzatiH 3) rAgo yasya na vipate kacivapi pradhvastasaMgamahAt anAdeH parivarjanAca paduSo 'pi saMbhAvyate / tasmAtsAmyamathAtmabodhamamato jAtaH yaH karmaNA mAnandAdiguNAzrayastu niyataM so'hamsadA pAtu vaH / / 3 / / 4) indrasya praNatasya zekharazivAralAbhAsA nakha shrenniitekssnnvipshumbhvaalisaahuurolspaattlm| maraman yasya jinasa dRzoH netrayoH kiMcid dRzyaM nAsti / tena hetunaa| nAsADaSTiH nAsAgre mAropitaSTiH / yasya jinasya karNayoH kimapi protavyaM na masti / tena hetunaa| raha ekAnte / prAptaH / punaH milakSaNo jinaH / avinirAkulaH bhAkulatArahitaH / punaH kathaMbhUto jinH| dhyAnakatAnaH yAne ekAprapitaH / etAdRzaH jinaH vijayate ityarthaH // 2 // sa bhaIn jinaH / vaH yuSmAn / sadA / pAtu rakSatu / yasya jinasya / niyata nizcitam / katidapi / rAgo na vidyate / kasmAd / prabhavastasaMgamahAt pravastaH spheTita': saMprahaH pizAcaH yatra tasmAt parimaharayajanAt ||ysy jinasya sudeSo'pi na samAdhyate / kasmAt / akhAdA parivarjanAt avarahitatvAt / tasmAt rAgadveSAbhAvAt sAmyaM jAtam / sAmmArika jAtam / AtmayopanaM jAtam / bhataH AtmabodhanAt ki jAtam / karmaNAM kSayo jAtaH / karmaNAM kSayAkiM jaataa| bhAnandAdiguNAzrayaH jAtaHAmandAdiguNAnA AdhayaH sthAnam / evaMbhUtaH jinaH vaH yuSmAn pAtu sadA rakSatu // 3 // jinasya vItarAgamA / bhaNiyuga caraNakamalayugam / na asmAkam / ceto'rpita vitta arpita manati sthApitam / zarmage sukhAya bhavatu / kathaMbhUtam priyugam / jAmyaharaM jahasya bhASaH jA mUrkhasvaspheTakam / punaH kilakSaNam / ambhojasAmyaM dadhat kamaLyAhasya dapadA punaH kilakSaNam / rajasyaka rajasA tyaka rajastyaNam / api niSitam / punaH kiMlakSaNa caraNayugam / zrIsadma zrIH lakSmIpAzrIH zobhA tasyAH lakSmyAH gaI tathA tasyAH zobhAyAH gRham / punaH kilakSaNam / praNataspa citta hue jina bhagavAn jayavanta hoveM // vizeSArtha- anya samasta padArthokI orase cintAko haTAkara kisI eka hI padArthakI ora use niyamita karanA, ise dhyAna kahA jAtA hai / yaha dhyAna kahIM ekAnta sthAnameM hI kiyA jA sakatA hai / yadi ukta dhyAna kAryotsargase kiyA jAtA hai to usa avasthAmeM donoM hAthoMko nIce laTakA kara dRSTiko nAsAke Upara rakhate haiN| isa dhyAnakI avasthAko lakSya karake hI yahAM yaha kahA gayA hai ki usa samaya jina bhagavAnako na hAthoMse karane yogya kucha kArya zeSa rahA thA, na gamanase prApta karaneke yogya dhanAdikakI abhilASA zeSa thI, na koI bhI dRzya unake netroMko rucikara zeSa rahA thA, aura na koI gIta Adi bhI unake kAnoMko mugdha karanevAlA zeSa rahA thA // 2 // jisa arahaMta parameSThIke parigraha rUpI pizAcase rahita ho jAneke kAraNa kisI mI indriyaviSayameM rAga nahIM hai, trizUla Adi AyudhoMse rahita honeke kAraNa ukta arahaMta parameSThIke vidvAnoMke dvArA dveSakI bhI sambhAvanA nahIM kI jA sakatI hai / isIliye rAga-dvepase rahita ho jAneke kAraNa unake samatAbhAva AvirbhUta huA hai, aura isa samatAbhAvake pragaTa ho jAnese unake AtmAvabodha tathA isase unake karmoMkA viyoga huA hai / ata evaM karmoka kSayase jo arhat parameSThI ananta sukha Adi guNoMke Azrayako prApta hue haiM ve arhat parameSThI sarvadA Apa logoMkI rakSA kareM // 3 // jo jina bhagavAnke zreSTha ubhaya caraNa namaskAra karate samaya namrIbhUta hue indra ke mukuTakI zikhAmeM bar3e hue varUpI sUryakI prabhAse kucha dhavalatAke sAtha lAla varNavAle haiM, tathA jo navapaMktiyoMmeM prApta hue indrake netrapratibimvarUpa pramaroMko dhAraNa karate haiM, tathA jo zobhAke sthAnabhUta haiM, isIliye jo kamalakI upamAko 1za kiMcie dRzyaM na draSTa yogy| 2% AzayitadRSTiH AropitA dRssttiH| 3 spettivH| 4 jaay|
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ r -6 : 1-6] 1. dharmopadezAmRtam zrI nAGgiyugaM jinasya dadhadapyammojasAmyaM rajastyaktaM jAjyaharaM paraM bhavatu mayeto 'rpitaM zarmaNe // 4 // 5 ) jayati jagavadhIzaH zAntinAyo yadIyaM smRtamapi hi janAnAM pApatApopazAntyai / vibudhakulakirITaprasphura zrIlaratnayu ticalamadhupAlIcumbitaM pAdapadmam // 5 // 6 ) sa jayati jinadevaH sarvavidvizvanAtha vittadhavacanahetuko ghalobhAdimuktaH / zibapurapathapAnthaprANipAtheyamucairjanitaparamazarmA yena dharmo 'bhyadhAyi // 6 // 3 namaskAraM kurvataH indrasya zekhara zikhAranArkabhAsA kRSNA pATakam indrasya zekharaH mukuTaH tasya mukuTasya zikhAranaM sa eva arkaH sUryaH tasya zekhara zikhArakArkasya bhA dIptiH tathA zekharazikhAranArkabhAsA kRSNA pATalam / 'vetaraktastu pATalam ityamaraH / punaH kiMNa / nakhazreNIvekSaNamitrazumbhadanibhRt, nakhAnAM zreNyaH nalazreNyaH pahUyaH tAsu nasvatreNISu itAMni prAptAni yAni indrasya IkSaNavimbAni tAnyeva zumbhamsaH alayaH mRtAH tAn bhalIn vibharti iti bhRt nakhazreNIte kSaNavimbazumbhadaLimRt / punaH kiMlakSaNam abhiyugm| rokasat dUram atizayena ullasat prakAzamAnam / evaMbhUtam atiyugaM bhavatAM sukhAya bhavatu // 4 // sa zrI zAntinAthaH jayati / kiMlakSaNaH zrIzAntinAthaH / jagadadhIzaH jagataH adhIzaH jagadadhIzaH hi nishcitm| yavIya pAdapadmaM smRtamamapi / janAnAM lokAnAm / pApatApopazAnyai bhavati pApatApasye upazAntiH tasyai pApatApopazAn bhavati / kiMlakSaNaM pAdapadmam / viSakukha kirITaprasphurabhIla ramadyuticalamadhupAsIcumbitaM vibudhakulAnA devasamUhAna! kirITe mukuTe prasphuratI yA nIraNatiH seva caJcalA madhupAnA hANo bAdhI patiH tayA cumbitaM sparzitaM pAdapadmam // 5 // sa jinadevo jayati / kiMlakSaNo jinadevaiH / sarvavit sarva vettIti sarvavit / punaH kiMlakSaNaH / vizvanAthaH trailokyaprabhuH / punaH kiMlakSaNaH / vitathavacana hetu koSakobhAdimuktaH asatyavacanahetuH krodhaleobhAdiH tena muktaH rahitaH / yena jinadevena dharmaH abhyadhAmi adhi / kiMlakSaNo dharmaH / zivapurapathapAnvaprANipAtheyaM molanagara mArgapathikamIvAna pAveyaM sambalam / punaH kilakSaNo I 1 dhAraNa karate hue bhI dhUlike samparkase rahita hokara jar3atA ( ajJAna ) ko haranevAle haiM; ve ubhaya caraNa hamAre citameM sthita hokara sukhake kAraNIbhUta hoveM // vizeSArtha - yahAM jina bhagavAnke caraNoMko kamalakI upamA dete hue yaha batalAyA hai ki jisa prakAra kamala pATala (kiMcit saphedI ke sAtha lAla) varNa hotA hai usI prakAra jina bhagavAna ke caraNoM meM jaba indra namaskAra karatA thA taba usake mukuTameM bar3e hue ralakI chAyA unapara par3atI thI, isaliye ve bhI kamalake samAna pATala varNa ho jAte the / yadi kamalapara amara rahate haiM to jina bhagavAnke pAdanakhojeM bhI namaskAra karate hue indrake netrapratibimbarUpa amara vidyamAna the / kamala yadi zrI(lakSmI) kA sthAna mAnA jAtA hai to ve jinacaraNa bhI zrI (zobhA) ke sthAna the / isa prakAra kamalakI upamAko dhAraNa karate hue bhI jinacaraNoMmeM usase kucha aura bhI vizeSatA thI / yathA- kamala to raja arthAt parAgase sahita hotA hai, kintu jinacaraNa usa raja( dhUli) ke samparkase sarvathA rahita the| isI prakAra kamala jar3atA ( acetanatA ) ko dhAraNa karatA hai, parantu jinacaraNa usa ar3atA ( ajJAnatA ) ko naSTa karanevAle the // 4 // devasamUhake mukuToMmeM prakAzamAna nIla ranoMkI kAntirUpI caMcala bhramaroMkI paMktise sparzita jina zAntinAtha jinendrake caraNa-kamala smaraNa karane mAtra se hI logoMke pAparUpa saMtApako dUra karate haiM vaha lokake adhinAyaka bhagavAn zAntinAtha jinendra jayavanta hoveM // 5 // jo jina bhagavAn asatya bhASaNake kAraNIbhUta krodha evaM lobha Adise rahita hai tathA jisane muktipurIke mArgameM calate hue pathika janoMke liye pAtheya ( kalevA ) svarUpa evaM uttama sukhako utpanna karanevAle aise dharmakA upadeza diyA hai vaha samasta padArthoMko jAnanevAlA tIna 1 zAnyai mApatApa / 2 rI 3 devaH /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacanavi-paJcaviMzatiH 7 ) dharmo jIvadayA gRhasvAminorbhedAdvidhA va prayaM ramAna paramaM tathA dazavidhotkRSTakSamAdistataH / mohota vikalpajAlarahitA vAgaGgasaMgojjhitA zukhAnandamayAtmanaH pariNatirdharmAkhyayA gIyate // 7 // 8) AdyA sadatasaMcayasya unI saumya sAM mUlaM dharmataroranazvarapadArohaniHzreNikA / kAryA sadbhirihAniSu prathamato nityaM dayA dhArmikaiH freenAmApyadayasya tasya ca paraM sarvatra zUnyA dizaH // 8 // [7:3-9 dharmaH / ucaiH atizayena janitaparamazarmA jAnetam utpAditaM paramazamaM sukhaM yenAsI janitaparamazarmA / evaMvidho jinadevo jayati // 6 // jIvazyA dharmaH / gRhasthazaminoH dvayoH bhedAd dvidhA dharmaH kathyate ca / ramAnAM trayaM vividhaM dharmaH darzanazAna cAritrANi dharmaH / tathA dazavidho dharmaH utkRSTakSamAdiH uttamakSamAdiH / tataH pazcAt AtmanaH pariNatiH / dharmAkhyayA dharmanAmnA kRtvA AttamanaH pariNatiH / gIyate kathyate / kiMlakSaNA pariNatiH / mohodbhUtavikalpa jAlarahitA mohodbhUtavikalpajAlena rahitA / punaH kilakSaNA / vAgazasaMgo sitA vacanakAya saMgarahitA / punaH kiMlakSaNA zuddhAnandamayA [ya] // 7 // iha loke / sadbhiH paNDitaiH bhayaiH / prathamataH / niSu jIyeSu dayA kAryA / nityaM sadaiva / dhArmikaiH kAryA kilakSaNA dayA / sadvratasaMcayasya AyA jananI mAtA / saukhyasya jananI mAtA punaH kiMlakSaNA dayA / satsaMpadA mUlam / punaH dharmata roH dharmavRkSasya mUlam / punaH kilakSaNA dayA / anazvarapadA roI kaniH zreNikA anazvarapadasya mokSapadasyArohaka niHzreNikA / tasya adayasya nAmApi dhik / ca " lokakA adhipati jina deva jayavanta hove || 6 || prANiyoMke Upara dayAbhAva rakhanA, yaha dharmakA svarUpa hai / vaha dharma gRhastha (zrAvaka) aura munike bhedase do prakArakA hai| vahIM dharma samyagdarzana, samyagjJAna evaM samyakcAritra rUpa utkRSTa ratnatrayake medase tIna prakArakA tathA uttama kSamA evaM uttama mArdava Adike medase dasa prakArakA bhI hai / parantu nizcayase to mohake nimittase utpanna honevAle mAnasika vikalpasamUhase tathA vacana evaM zarIrake saMsargase bhI rahita jo zuddha AnandarUpa AtmAkI pariNati hotI hai use hI 'dharma' isa nAmase kahA jAtA hai // vizeSArtha prANiyoMki Upara dayAbhAva rakhanA, ratnatrayakA dhAraNa karanA, tathA uttamakSamAdi dasa dharmokA paripAlana karanA; yaha saba vyavahAra dharmakA svarUpa hai / nizcaya dharma to zuddha Anandamaya AtmAkI pariNatiko hI kahA jAtA hai || 7 || yahAM dharmAtmA sajjanoMko sabase pahile prANiyoMke viSayameM nitya hI dayA karanI cAhiye, kyoMki vaha dayA samIcIna vratasamUha, sukha evaM utkRSTa sampadAoMkI mukhya jananI arthAt utpAdaka hai; dharmarUpI vRkSakI jar3a hai, tathA avinazvara pada arthAt mokSamahalapara car3haneke liye apUrva nasainIkA kAma karatI hai / nirdaya puruSakA nAma lenA bhI nindAjanaka hai, usake liye sarvatra dizAyeM zUnya jaisI haiM // vizeSArtha - jisa prakAra jar3ake vindha vRkSakI sthiti nahIM rahatI hai usI prakAra prANidayAke binA dharmakI sthiti bhI nahIM raha sakatI / ata eva vaha dharmarUpI vRkSakI jar3ake samAna hai| isake atirikta prANidayAke honepara hI cUMki uttama vrata, sukha evaM samIcIna saMpadAyeM tathA antameM mokSa bhI prApta hotA hai; ata eva dharmAtmA janoMkA yaha prathama kartavya hai ki ve samasta prANadhAriyoMmeM dayAbhAva rakkheM / jo prANI nirdayatAse jIvaghAtameM pravRtta hote haiM unakA nAma lenA bhI burA samajhA jAtA hai| sukhasAmagrI prApta honevAlI nahIM hai / isIliye satpuruSoMke liye yaha prathama upadeza hai I I unake liye kahIM bhI ve samasta prANiyoM meM 1 a za pariNatiH kathyate / 2 satsaMpadA mUlA athavA dharmataH sUlA punaH / U
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aanamanmannapuramanawwwwwwwanm -10:1-10] 1. dharmopadezAmRtam 9) saMsAre bhramadhiraM tanubhRtaH ke ke na pitrAvayo jAtAstavadhamAzritena khalu se sarSe bhvnsthaahtaaH| puMsAtmApi' hato yadA nihato jammAntareSu dhruvam hantAraM pratinti hanta bahuzaH saMskArato tu kuSaH // 9 // 10) trailokyamabhubhAvato 'pi sahajo 'pyeka nijaM jIvitaM preyastena vinA sa kasya bhavitetyAkAMkSataH praanninH| niHzeSanatazIla nirmalaguNAdhArAsato nizcita jantorjIvitadAnatatribhuvane sarSapradAna laghu // 10 // punaH / sarvatra zatyA dishH| ata eva dayA kAryA // 8 // tanubhRtaH prANinaH / saMsAre ciraM cirakAla bhramataH ke ke pitrAdayo na jaataaH| teSAM prANino vadham Azritena puMsA puruSeNa / te sarve pitrAdayaH AitAH bhavanti / nanu aho| pAramApi htH| yat yasmAt kAraNAt / atra sNsaare| yaH nihataH / dhuvaM nizcitam / janmAntareSu / hanta iti kheda / nu iti vitarka / hantAraM puruSam / bahuzaH bahudhArIn / pratidanti mArayati / kamAt / krudhaH saMskAraptaH kroSasma smaraNAt // 9 // sataH kAraNAt / nizcitam / tribhuvane saMsAre / jantoH jIvasma / jIvitadAnataH sakAzAt anyatsarvapradAnaM laghu / niHzeSayatazIlanirmalaguNAdhArAta niHzeSAH saMpUrNAH vratazIlanirmalaguNAkheSAm bhAdhArastasmAt / prANinaH jIvasya / trailokyaprabhubhAvataH prabhutvataH api eka nija jIvilaM preyaH vAmam / kilakSaNasya / sarujo'pi rogayuktasya puruSasya / punaH kilakSaNasya dayAyukta AcaraNa kareM // 8 // saMsArameM cira kAlase paribhramaNa karanevAle prANIke kauna kaunase jIva pitA, mAtA va mAI Adi nahIM hue haiM ! ata eva una una jIvoMke ghAtameM pravRtta huA prANI nizcayase una sabako mAratA hai / Azcarya to yaha hai ki vaha apane ApakA bhI ghAta karatA hai| isa bhavameM jo dUsareke dvArA mArA gayA hai vaha nizcayase bhavAntaroMmeM kodhakI vAsanAse apane usa ghAtakakA bahuta bAra ghAta karatA hai, yaha khedakI bAta hai | vizeSArtha- janma-maraNakA nAma saMsAra hai / isa saMsArameM paribhramaNa karate hue prANIke bhinna bhinna bhavoMmeM adhikatara jIva mAtA-pitA Adi sambandhoMko prApta hue haiM / ata eva jo prANI nirdaya hokara una jIvoMkA ghAta karatA hai vaha apane mAtA-pitA AdikA hI ghAta karatA hai| aura to kyA kahA jAya, krodhI jIva apanA AtmaghAta bhI kara baiThatA hai / isa krodhakI vAsanAse isa janmameM kisI anya prANIke dvArA mArA gayA jIva apane usa ghAtakakA janmAntaroM meM anekoM vAra ghAta karatA hai| isIliye yahAM yaha upadeza diyA gayA hai ki jo koSa aneka pApoMkA janaka hai usakA parityAga karake jIvadayAmeM pravRtta honA cAhiye / / 9 / rugNa prANIko bhI tInoM lokoMkI pramutAkI apekSA eka mAtra apanA jIvana hI priya hotA hai / kAraNa yaha ki yaha socatA hai ki jIvanake naSTa ho jAnepara vaha tInoM lokoMkI prabhutA bhalA kisako prApta hogii| nizcayase vaha jIvanadAna cUMki samasta vrata, zIla evaM anyAnya nirmala guNoMkA AdhArabhUta hai ata eva loka, jIyake jIvanadAnakI apekSA anya samasta sampatti AdikA dAna bhI tuccha mAnA jAtA hai / vizeSArtha-prANoM kA ghAta kiye jAnepara yadi kisIko tIna lokakA prabhutva bhI prApta hotA ho to yaha usako nahIM cAhegA, kintu apane jIvitakI hI apekSA kregaa| kAraNa ki vaha samajhatA hai ki jIvitakA ghAta honepara Akhira use bhogegA kauna ! isake atirikta prata, zIla, saMyama evaM tapa AdikA AdhAra cUMki ukta jIvanadAna hI hai ata eva anya saba dAnoMkI apekSA jIvanadAna hI sarvazreSTha mAnA gayA hai // 10 // 11 nanu / 20 nnvaarmaapi| deza bahuzaH bArAn /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ pagranamdi-paJcaviMzatiH [11:1-111! svargAyApratino 'pi sAImanasaH zreyaskarI kevalA sarvaprANizyA tayA tu rahitaH pApastapasstho 'pi ssaa| tahAnaM bahu dIyatA tapali pA cetadhira dhIyatAM ... dhyAna yA kriyatA janA na saphalaM kiMciyAvarjitam // 11 // 12) santaH sarpasurAsurendramahitaM mukteH paraM kAraNaM rajAnAM dadhati praya tribhuvanapradyoti kAye sati / patistasya yavataH paramayA bhavasthApitAjAyate teSAM savagRhamedhinAM guNavatAM dharmo na kaspa priyaH // 12 // 13 ) ArAdhyante jinendrA guruSu ca vinatirdhArmika prItirucaiH pAtrebhyo dAnamApanichatajanakRte taba kAruNpabuddhayA / prANinaH / tena mIvilena binA sa rAjyabhASaH kasya bhavitA iti AkArataH vASchataH // 10 // sarvaprANidayA / sAImanasaH kSamAsahitajIvasya / khargAya bhavati / kilakSaNasya praanninH| avavino'pi satarahitasyApi / kilakSaNA dyaa| kevalA / zreyaskarI susvakAriNI / tayA jIvadayayA rahitaH tapasstho'pi tpHshito'pi| pApaH pApiSThaH / tadvinA dAna bahu dIyatAm / vA athavA / tapasi viSaye ciraM cirakAlam / cetaH dhIyatAmAropyatAm / bho janAH cyAnaM kA kriyatAm / bho janAH dayAvarjita kiMcit saphalaM na phaladAyakaM na / / 11 // santaH sAdhakaH / ramAnAM trayam / dadhati dhArayanti / kisakSama ramAnAM trayam / sarvasurAsurenamahitaM sarva surendrA asurendrAH taiH / mahita pUjitam / puna: kilakSaNa ramAnAM trayam / mukaH pare kAraNam / punaH kilkssnnm| tribhuvanapradyoti tribhuvanaM pradyotayati tat tribhuvanaprayoti / santaH sati dhArayanti rajAnAM prayam / kAye savi zarIre sati / tataH pazAt nasya zAdIramA ani yate pravartanaM jAyase / kilakSaNAt amtH| taiH rAhasthaiH paramayA aMtarayA bhatyA kRtvA arpitastasmAt / teSAM sadgrahamedhinAM guNavatA guNayukAnA dharmaH kasma jIvasya priyaH na / api tu sarveSAM priyaH zreSThaH // 12 // iha loke saMsAre / tadAhasthya budhAno judhaiH pUjyaM yatra gAIsthye jinendA maaraadhynte| ca punaH / gurukSu vinatiH kriyte| dhArmikaiH purussaiH| uauH atizayena prItiH kriyte| yatra gRhapade pAtrebhyo dAnaM diiyte| ca punH| tadAna ApabhihatajanakRte bhApatpIDitamanuSye / kAruNyamukhyA dIyate / yatra gRhapaye tattvAbhyAsaH kriyate / yatra gRhapade khakIyanataratiH svakIyamate anurAgaH jisakA citta dayAse bhIgA huA hai vaha yadi vratoMse rahita bhI ho to bhI usakI kalyANakAriNI eka mAtra sarvaprANidayA svargaprAptikI nimittabhUta hotI hai| isake viruddha ukta prANidayAse rahita prANI tapameM sthita hokara bhI pApiSTha mAnA jAtA hai / ata eva he bhavya jano! cAhe Apa bahuta-sA dAna deveM, cAhe cira kAla taka cittako tapameM lagAveM, athavA cAhe dhyAna bhI kyoM na kareM, kintu dayAke binA yaha saba niSphala rahegA ||11||jo khatraya (samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra) samasta devendroM evaM asurendroMse pUjita hai, muktikA advitIya kAraNa hai tathA tInoM lokoMko prakAzita karanevAlA hai use sAdhu jana zarIrake sthita rahanepara hI dhAraNa karate haiN| usa zarIrakI sthiti utkRSTa bhaktise diye gaye jina sadgRhasthoM ke anase rahatI hai una guNavAn sadagRhasthoM (zrAvakoM) kA dharma bhalA kise priya na hoNa? arthAt samIko priya hogA // 12 // jisa gRhastha avasthAmeM jinendroMkI ArAdhanA kI jAtI hai, nimrantha guruoMke viSayameM vinaya yukta vyavahAra kiyA jAtA hai, dharmAtmA puruSoMke sAtha atizaya vAtsalya bhAva rakhA jAtA hai, pAtroMke liye dAna diyA jAtA hai, vaha dAna Apacise pIr3ita prANIke liye mI dayAbuddhise diyA jAtA hai, tattvoMkA parizIlana . kiyA jAtA hai, apane vratoMse arthAt gRhasthadharmase prema kiyA jAtA hai, tathA nirmala samyagdarzana dhAraNa kiyA 1. sarvasurennamasurendrastaimeritam , ka sarvasurendrAsurendrAstramaihitam / 2za sakAzat zarIrasma /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ -14:1-24] 1. dharmopadezAmRtam tattvAbhyAsaH svakIyabataratiramale darzanaM yatra pUjya samAIsthya budhAnAmitaradiha pumardumkhado mohapAzaH // 13 // 14) AdI parzanamunnata pratamitaH sAmApikaM proSeSa syAgaSa sacittavastuni divAbhukai tathA brahma ca / nAramoda pariNAho 'nnumasinoddiSTamekAdaza sthAmAnAti gRhivate vyasamitAsyAgastavApaH smRtaH // 24 // kriyate / yatra gRhapade amalaM darzanaM bhavati / tadgAhapada puraiH pUjyam / punaH itarat dvitIya kriyAdAnarahitaM gRhapadaM duHkhadaH mohapAzaH // 13 // gahivate gRhasthadharma iti ekAdazasthAnAni santi / dharmArtha sAnyeva darzayati / bhAdau prapamataH / darzana darzanapratimA 1 / itaH pazcAt brataM vratapratimA / sataH sAmAyikaM sAmAyikapratimA 3 / tataH proSadha proSadhopadAsapratimA 4 ra punaH / eSa nizcayena / sapittarakhani tyAgaH 5 / tataH vivAbhukaM rAtrI strI asecyA (1) 6 / tathA brahma brahmacaryapratimA / mArambho na / parigraho na / anumatirna 10 / uhi na 111 hidharma ekAdaza sthAnAni kacitAni / tAsAM pratimAnA AdhakhadAyaH vyasanitA jAtA hai vaha gRhasa avasthA vidvAnoMke liye (pUjya ) pUjaneke yogya hai| aura isase viparIta gRhakha avasthA yahAM lokameM duHkhadAyaka mohajAla hI hai // 13 // sarvaprathama unnatiko prApta huA samyagdarzana, isake pazcAt ta, tatpazcAt kramazaH sAmAyika, proSadhopavAsa, sacitta vastukA tyAga, dinameM bhojana karanA arthAt rAtribhojanakA tyAga, tadanantara caryakA dhAraNa karanA, Arambha nahIM karanA, parigrahakA na rakhanA, gRhaspIke kAryoMmeM sammati na denA, tathA uddiSTa bhojanako grahaNa na karanA; isa prakAra ye ApakadharmameM myAraha pratimAyeM nirdiSTa kI gaI hai| una sabake AdimeM bhUtAdi durvyasanokA tyAga smaraNa kiyA gayA hai arthAt batalAyA gayA hai / / vizeSArtha- sakalacAritra aura vikalacAritrake medase cAritra do prakArakA hai| inameM sakalacAritra muniyoMke aura vikalacAritra zrAvakoMke hotA hai| unameM zrAvakoMkI nimna myAraha zreNiyAM (patimAyeM) haiMdarzana, vrata, sAmAyika, proSadhopavAsa, sacicatyAga, divAmukti, brahmacarya, ArambhatyAga, parigrahatyAga, anumatityAga aura uddiSTatyAga / (1) vizuddha samyagdarzanake sAtha saMsAra, zarIra evaM indriyaviSayabhogoMse virakta hokara pAkSika zrAvakake AcArake unmukha honekA nAma darzanapratimA hai| (2) mAyA, mithyA aura nidAnarUpa tIna zasyoMse rahita hokara aticAra rahita pAMca aNuvratoM evaM sAta zIlavatoMke dhAraNa karaneko vratamatimA kahA jAtA hai / (3) niyamita samaya taka hiMsAdi pAMcoM pApoMkA pUrNatayA tyAga karake anitya va azaraNa Adi bhAvanAoMkA tathA saMsAra evaM mokSake svarUpa AdikA vicAra karanA, ise sAmAyika kahate haiN| tRtIya pratimAdhArI Avaka ise prAtaH, dopahara aura sAyaMkAlameM niyamita svarUpase karatA hai| (4) pratyeka aSTamI aura caturdazIko solaha pahara taka cAra prakArake bhojana ( azana, pAna, khAdha aura leDa) ke parityAgakA nAma proSadhopavAsa hai| yahAM proSadha zabdakA artha ekAzana aura upavAsakA artha saca prakArake bhojanakA parityAga hai / jaise- yadi aSTamIko proSadhopavAsa karanA hai to saptamIke dina ekAzana karake aSTamIko upavAsa karanA cAhiye aura tatpazcAt navamIko bhI ekAzana hI karanA cAhiye / proSadhopavAsake samaya hiMsAdi pApoMke sAtha zarIrazrRMgArAdikA mI tyAga karanA anivArya hotA hai / (5) jo vanaspatiyAM nigodajIvoMse vyApta hotI haiM unake tyAgako sacittatyAga kahA jAtA hai / (6) rAtri meM bhojanakA parityAga 1 za prauSadhaH / 14 ka divAbhavam /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAnambi-paJcaviMzatiH (15) yatprokaM pratimAmirAbhirabhito vistAribhiH sUribhiH zAtavyaM tadupAlakAdhyayanato hitaM vistarAt / tatrApi vyasanojanaM yadi tadapyAsUyate 'traiva yat [ 15 : 1-15 tanmUlaH sakalaH satAM pratavidhiryAti pratiSThAM parAm // 15 // 16) masurAcyA seTacIryaparAGgamAH / mahApApAni sapteti vyasanAni tyajedudhaH // 16 // 17 ) bhavanamidamabdhauryavezyAdisarvadhyasama patirazeSApazciciH pApabIjam / viSamanarakamArgeSvapraprAyIti matvA kara vizadabuddhimaGgIkaroti // 17 // tyAgaH smRtaH kathitaH // 14 // mohitam / sUribhiH abhitaH samantAya / AbhiH pratimAbhiH vistAribhiH prokam / tahitam' upAsakAvyamanataH stmaanggaat| vistarAt zAtavyam / tatrApi upAsakAdhyayane / yadi AdI vyasanojanaM marta kathitam' yasa nojnam / atraiva padmanandigranthe / AsUkSyate kathyate / yadyataH / tadvazasanojane satAM vratavidheH mUlaH sa vratavidhiH paro pratiSThA yAvi gacchati / / 15 / / iti hetoH / yudhaH / sapta vyasanAni tyajet / itIti kim / yataH mahApApAni mahApApayukAni / tAnyeva darzayati / dhUrta mAMsaM surA vezyA AkheTaH caurya parAnA iti // 16 // iha loke saMsAre / iti matvA / kaH vizadabuddhiH nirmalabuddhiH dyUtam abhI karoti / itIti kim / idaM yUtam / akIrtaH apayazasaH / bhavanaM gRham / punaH kiMlakSaNaM dyUtam / cauryanezyAdi sarva vyasanapatiH / punaH kiMlakSaNaM dhUtam / azeSApanidhiH samastApadA sthAnam / punaH kiMlakSaNam / pApabhIjam / punaH kiMlakSaNam idaM dyUtam / viSamanarakamArgeSu apramAthI amesaraH / iti pUrvoktam / masvA H dhUtam aGgIkaroti karake dinameM hI bhojana karanekA niyama karanA, yaha divAmuktipratimA kahI jAtI hai / kinhIM AcAryaka abhiprAyAnusAra dinameM madhunake parityAgako divAmukti ( SaSTha pratimA ) kahA jAtA hai| ( 7 ) zarIrake svabhAvakA vicAra karake kAmabhogase virala honekA nAma brahmacarya pratimA hai / ( 8 ) kRSi evaM vANijya Adi Arambhake parityAgako ArambhatyAgapratimA kahate haiM / ( 9 ) dhana-dhAnyAdirUpa isa prakArake bA parigrahameM mamatvabuddhiko chor3akara santoSakA anubhava karanA, ise parigrahatyAgapratimA kahA jAtA hai / (10) Arambha, parigraha evaM isa loka sambandhI anya kAryoM ke viSaya meM sammati na denekA nAma anumatityAga ha / (11) gRhavAsako chor3akara bhikSAvRttise bhojana karate hue uddiSTa bhojanakA tyAga karaneko uddiSTatyAga kahA jAtA hai / ina pratibhAoMmeM pUrvakI pratimAoMkA nirvAha honepara hI AgekI pratimAmeM paripUrNatA hotI hai, anyathA nahIM // 14 // ina pratimAoMke dvArA jisa gRhasthanata ( vikalacAritra) ko yahAM AcAryoMne vistArapUrvaka kahA hai usako yadi adhika vistAra se jAnanA hai to upAsakAdhyayana aMgase jAnanA chiye| vahAM para bhI jo vyasanakA parityAga batalAyA gayA hai usakA nirdeza yahAM para bhI kara diyA gayA hai| kAraNa isakA yaha hai ki sAdhu puruSoMke samasta vratavidhAnAdikI utkRSTa pratiSThA vyasanoMke parityAgapara hI nirbhara hai // 15 // juA, mAMsa, madha, vezyA, zikAra, corI aura parastrI; isa prakAra ye sAta mahApAparUpa vyasana haiM / buddhimAn puruSako ina sabakA tyAga karanA cAhiye // vizeSArtha-vyasana burI Adatako kahA jAtA hai / aise vyasana sAta haiM1 juA khelanA 2 mAMsa bhakSaNa karanA 3 zarAba pInA 4 vezyAse sambandha rakhanA 5 zikAra khelanA (mRga Adi pazuoMke ghAtameM Ananda mAnanA ) 6 corI karanA aura 7 anyakI strIse anurAga karanA / ye sAta vyasana cUMki mahApApako utpanna karanevAle haiM, ata eva vivekI janako inakA parityAga avazya karanA cAhiye // 16 // yaha juA nindAkA sthAna hai, corI evaM vezyA Adi anya saba vyasanoM meM mukhya hai, samasta 1 za iti / 2za proktaH sadveditam ezavyasanomjhana phalaM kabitaM / 4 ma kathyate yataH tat vasanojanam, za kathyate yata tavaH vyasanozanam / 1
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. dharmopadezAmRtam 18) kAkIrtiH ka daridratA ke vipadaH ka kodhalomAdayaH cauryAdivyasanaM ka ca ka narake duHkhaM mRtAnAM nRNAm / perumoto na ramate te vadanyunata prajJA yaSi durjayeSu nikhiledhyetaduri smaryate // 18 // 19 ) bIbhatsu prANaghAtodbhavamazuci misvAnamanlASyamUla istemAkSNApi zakyaM yadiha na mahatAM spraSTumAlokituM' ca / tama akSaraserAhAma darja garhitaM yasya sAkSAt pApaM tasyAtra puMso bhuvi bhavati kiyatkA gatirvA na vidmaH // 19 // -18:1-19] api tu jJAnavAnnAGgIkaroti // 17 // unnatajJA vivekinaH / iti vadanti / itIti kim / cet yadi cetaH manaH / chUte na ramate / kutaH / gurumohataH / khUbe na ramate tadA akIrtiH ka apayazaH / kra-zabdaH mahadantaraM sUcayati / cenmanaH gurumodataH pUte na ramate tadA' ka daridratA / ka vipadaH / ka krodhalobhAdayaH / kra cauryAdivyasanam / ka mRtAnAM nRNI manuSyANAM narake duHkham / jemmanaH dyUte na ramate / yad yasmAt / suSi pRthivyAm / nizcikeSu vyasaneSu / etad bhUtam / dhuri Adau / samarvate kathyate // 18 // yanmA bIbhatsu bhayAnakaM ghRNAspadam / yanmarsa prANighAtoSaM prANinavotpalam / manmAse mazuci apavitram / janmasi mismAnam / manmA azvAbhyamUlam / iha loke / mahatA puruSANA haste spaSTuM sparzituM zakyaM na / mahatA mamApi mAtre kiMtu " na tat tsmaatkaarnnaat| bhakSyametadvacanamapi satAM garhitaM ninyaM bhavati / mantra bhuvi pRthivyAm / yasya puruSasya mArca ma bhavati tasya mAMsabhakSakasya puMsaH / sAkSAt kevalam / kipatpApaM bhavati tasya kA gatirbhavati vayaM na vidyaH vayaM na jAnImaH // 19 // jApattiyoMkA sthAna hai, pAyakA kAraNa hai, tathA duHkhadAyaka narakake mAgauneM apragAmI hai; isa prakAra jAnakara yahA~ lokameM kauna-sA nirmala buddhikA dhAraka manuSya uparyukta juAko svIkAra karatA hai! arthAt nahIM krtaa| jo durbuddhi manuSya haiM ve hI isa aneka ApattiyoMke utpAdaka juAko apanAte haiM, na ki vivekI manuSya // 17 // yadi citta mahAmohase juA meM nahIM ramatA hai to phira apayaza athavA nindA kahAMse ho sakatI hai ? nirdhanatA kahAM raha sakatI hai ! vipattiyAM kahAMse A sakatI haiM ? kroSa evaM lobha Adi kaSAyeM kahAMse udita ho sakatI haiM? corI Adi anyAnya vyasana kahAM raha sakate haiM ? tathA mara karake narakameM utpanna hue manuSyoMko duHkha kahAMse prApta ho sakatA hai ? [ arthAt jumAse virata hue manuSyako uparyukta ApattiyoMmeMse koI bhI Apatti nahIM prApta hotI |] isa prakAra unnata buddhike dhAraka vidvAn kahA karate haiN| ThIka hI hai, kyoMki samasta durvyasanoM meM yaha juA gAr3Ike curAke samAna mukhya mAnA jAtA hai // 18 // jo mAMsa ghRNAko utpanna karatA hai, mRga Adi prANiyoMke ghAtase utpanna hotA hai, apavitra hai, kRmi Adi kSudra kIr3oMkA sthAna hai, jisakI utpatti nindanIya hai, tathA mahApuruSa jisakA hAthase sparza nahIM karate maura jAMkhase jise dekhate bhI nahIM haiM ' vaha mAMsa khAneke yogya hai' aisA kahanA mI sajjanoMke liye nindAjanaka hai / phira aise apavitra mAMsako jo puruSa sAkSAt khAtA hai usake liye yahAM lokameM kitanA pApa hotA hai tathA usakI kyA avasthA hotI hai, isa bAsako hama nahIM jAnate // vizeSArtha- mAMsa cUMki prathama to mRga Adika mUka prANiyoM ke vadhase utpanna hotA hai, dUsare usameM asaMkhya anya trasa jIva bhI utpanna ho jAte haiM jinakI hiMsA honA anivArya hai| isa kAraNa usake bhakSaNa meM hiMsAjanita pApakA honA avazyaMbhAvI 1 ka mA kokit| 2 paramatelA kutaH 1 ato yadvantaH pAThavito jAtaH / 4 muvi medinyA ciyA / 5 / pahA 2
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacanandipaJcaviMzatiH [20:1-2020) gayo zAtiH sacivaharapi na yati sahasA ziro hatvA hatyA kaluSitamanA roditi anaH / pareSAmutkasya prakaTitamukhaM khAdati palaM kale re nirvimA vayamiha bhavavizvaritaH // 20 // 21) sakalapuruSadharmakAryatra janmanyadhikamadhikamane yasparaM duHlhetuH| savapi na yadi maya khajyate bukhimadbhiH svahitamiha kimanyatkarma dharmAya kAryam // 21 // 22) mAstAmetadiha jananI ballA mamyamAnA kinyAdya vivadhati anA nijhApA: pItamadyAH / sabit zAniH svagotrI jnH| bahipi mataH prAmAntare ytH| yadi sahasA zIghraM na eti nAgacchati / tadA jamaH ziro ivA itvA roditi silavaNo janaH / nuvetamanAparako ravAnAM magAnAm / palaM mAsam / utkRtya chiravA chedAyitvA prakaTitamukha prasAssiyasa sAtavA khaadti| evaMvidhA muurylokH| resale bho pbmkaal| iha saMsAre / apa idAnIm asipakhAve mavavicaritaH kavaM vivipAH 2.5 sammayam / aba banmani / sabalapuruSadharmabhraMzakAri sakalAH ye puruSadharmAH tethI bhavanamAnAM graMzasAra vimaramahIlam / madham / agre prjnmni| adhikamadhikaM para duHkhahetuH kAraNam / tadapi / dima rkhtH| mayaM maMdina rAjyate / iha loke khahitam khAramahitam / dharmAya anyatika kArya karaNIyam // 11 // ibokepIlamacA- jamAnindhAbeSTAH lidapati kurvanti / sat ananI bAlabhA manyamAnAH janAH / etat AkhA re tistu / hai / ata eva sajjana puruSa usakA kevala parityAga hI nahIM karate, api tu usako ve hAthase sparza karanA aura AMkhase dekhanA bhI burA samajhate haiN| mAMsamakSaka jIvoMkI durgati anivArya hai // 19 // yadi koI bapanna sambandhI svakIya tAnase bAhira mI Akara sIghra nahIM AtA hai to manuSya manameM vyAkula hotA huA cirako bAra bAra pITakara rotA hai / vahI manuSya anya mRga Adi prANiyoMke mAMsako kATakara apane mukhako par3atA huA khAtA hai / he kalikAla ! yahA~ hama loga terI ina vicitra pravRttiyoMse nirvedako prApta hue haiN| vizeSArtha-jaba apanA koI iSTa bandhu kAryavaza kahIM bAhira jAtA hai aura yadi vaha samayapara ghara rApisa nahIM AtA hai taba yaha manuSya aniSTakI AzaMkAse vyAkula hokara zirako dIvAla Adise mAratA huA rudana karatA hai| phira vahI manuSya jo anya pazu-pakSiyoMko mArakara unakA apanI mAtA Adise sadA ke liye viyoga karAtA huA mAMsabhakSaNameM manurakta hotA hai, yaha isa kalikAlakA hI prabhAva hai / kAlkI aisI pravRtriyoM se vivekI janoMkA viraka honA svAbhAvika hai // 20 // jo maya isa janmameM samasta puruSArthoM (dharma, artha aura kAma ) kA nAza karanevAlA hai aura Ageke janmameM asyadhika duHkhakA kAraNa hai usa madhako yadi buddhimAn manuSya nahIM chor3ate haiM to phira yahA lokameM dharmake nimitta apane liye hitakAraka dUsarA kauna-sA kAma karane ke yogya hai! koI nahIM / arthAt madyapAyI manuSya aisA koI bhI puNya kArya nahIM kara sakatA hai jo usake liye AtmahitakAraka ho // vizeSArtha- zarAbI manuSya na to dharmakArya kara sakatA hai, na arthopArbana kara sakatA hai, aura na yatheccha bhoga bhI bhoga sakatA hai| isa prakAra vaha isa madameM tInoM puruSArthose rahita hotA hai / tathA parabhavameM vaha madyajanita doSoMse narakAdi durgatiyoMmeM par3akara asaMkha dukhako bhI mogatA hai| isI vicArase buddhimAn manuSya usakA sadAke liye parityAga karate haiM // 21 // madyapAyI ana nirlajja hokara yahAM jo mAtAko panI samajha kara nindanIya ceSTAyeM (sambhoga Adi) karate haiM 10muukhlokaiH| 2. sakalAle pani puruSamauNi veSAm / zariSayakaraNazIlam / 4 samartha na /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ -25:1-25] 1. copadezAstam tAdhikya pathi nipatitA' yatkiratsArameyAt apane mUrca madhuramadhuraM bhASamANAH pibanti // 22 // 23) yA khAdanti pala pibanti yamurrA jaspanti mithyApathaH niyanti praSiNArthameSa vidaghasyarSabhatiSThAma sim / nIcAnAmapi turaSakamanasaH pApAtmikA kurvate lAlArAnamaharnizaM na naraka vezyA vihAyAparam // 23 // 24) rajakazilAsahazImiH kukurkrprsmaancritaamiH| gaNikAmiyadi saMgaH kRtamiha paralokavArvAbhiH // 24 // 25) yA durde kavitA pamamadhivasati traatusNvndhhiinaa| mItiryasyAM svabhASAizanavRtamA nAparAdhaM karoti / satra madyapAne / anyat AdhikyaM vartate / paci mArge nipatitA (1) anAnAm / vasne mukhe / sArameyAtkiranmayam / madhuramadhura mi miSThaM bhASamANAH pibanti // 22 // vezyA vihAya aparaM narakaM na vartate / yAH pale mAMsa khAdanti / ca punaH / suro madirA pivanti / yA vezmAH mithyAvacaH asalya jalpanti / yA kezyAH draviNArtha dravyArtha dravyayukaM puruSam / niyanti meI kurvanti / eva nidhayena / yA vezyAH ayapratiSThAkSati arthapratiSThAvinAzaM kurvanti / yA vezyA bainirza divArAtram / lAlApAna kurvate / phevAm / nAcAnAmapi / kiMlakSaNA: veshyaaH| TUravakamanasaH matizayena vakramanasaH / punaH kiMlakSaNAH veshyaaH| paapaalikaaH| iti hetoH| vezyAM vihAya tyaktvA apara narakaMna / kintu vezyA eva bharakam // 23 / / iha loke sNsaare| yadi cet / gaNikAmiH vezyAbhiH / saMgaH kutaH. tadA paralokavArtAmiH ta pUryatA (1) pUrNam / ki lakSaNAbhiH veshyaamiH| rakSilAsahazIbhiH pUraikarasamAnacaritAbhiH // 24 // manu maho / asmin AveTe / ratAnA bIvAnAm / advirUpa yatpApam iha loke bhavati taspApa kena varNyate / adhikaM pApa kimu na bhavati / apti tu bahutara pApa bhavati / anyatra parajanmani ki pApa na bhavati / api tu bhavati / rasiyAkeTe / mAMsapiNApromAda mA sugavanitA harimI api / balam atyartham / vabhyA hnsvyaa| yaha to dUra rhe| kintu adhika khedakI bAta to yaha hai ki mArgameM par3e hue unake mukhameM kuttA mUta detA hai aura meM use atizaya madhura batalAkara pIte rahate haiM // 22 // manameM atyanta kuTilatAko dhAraNa karanevAlI jo pApiSTha vezyAyeM mAMsako khAtI haiM, madyako pItI haiM, asatya vacana bolatI haiM, kevala ghanaprAptike liye hI kaha karatI hai, dhana aura pratiSThA ina donoko hI naSTa karatI hai, tathA bo pelmAyeM nIca puruSoMkI mI lArako pItI haiM una vezyAoMko chor3akara dUsarA koI naraka nahIM hai, arthAt the vezyAyeM narakagatiprAptikI kAraNa haiM // 23 // jo vezyAyeM dhoSIkI kapar3e dhonekI zilAke samAna haiM tathA jinakA AcaraNa kuroke kapAlake samAna hai aisI vezyAoMse yadi saMgati kI jAtI hai to phira yahA paramayakI bAtoMse basa ho / / vizeSArtha-jisa prakAra ghobIke pattharapara acche bure saba prakArake kapar3e poye jAte haiM tathA jisa prakAra eka hI kapAlako aneka kutte khIMcate haiM usI prakAra jina vezyAoMse UMca aura nIca sabhI prakArake puruSa sambandha rakhate haiM una vezyAoMmeM anurakta rahanese isa bhavameM dhana aura pratiSThAkA nAza hotA hai tathA parabhakmeM naskAdikA mahAn kaSTa bhoganA par3atA hai| ata eva isa bhava aura para maikmeM AtmakalyANake cAhanevAle satpuruSoMko vezyAvyasanakA parityAga karanA hI cAhiye // 24 // jo hariNI duHkhadAyaka eka mAtra zarIrarUpa dhanako dhAraNa karatI huI vanameM rahatI hai, rakSakake sambandhase rahita hai arthAt jisakA koI rakSaka nahIM hai, pratipAThodhyam / makA niptitaa| 57 pUrNa naasti| na kubrkukr| kukara, ba akkAra, parajanmani paap| 8 pr| srsaa| 4maka adaniza lAlApAnam / mapi tu aii|
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazcandi-pathiti [25:125 vabhyAla sApi yasmin nanu mRgamitAmAMsapiDAlomAt AkheTe 'smin ravAnAmiha kimu na kisampatra bo yavirUpam // 25 // 26) tanurapi yadi lamA kITikA syArIre bhavati taralacakSuAkulo yaH sa lokaa| kathamiha mRgayAtAnandamukhAtalo mRgamakRtavikAra zAvAlo 'pi danti // 26 // 27 ) yo yenaiva hataH sa hi duzohamsyeva yaiJcito nUnaM pazyate sa tAnapi bhRzaM jammAntare 'pyatra / strIbAlAdijanAdapi sphuTamidaM zAbAdapi sUyate nisya pazcanahiMsamosanavidhau lokAra kuto muhAta // 27 // kilakSaNA mgr| yA durdaihai kavitA durdehammeva zarIrameva vittaM dhanaM yasyAH sA durde kavitA / dhunaH sikSaNA mRgI / banamadhivasati vana tiSThati / punaH kilAmA mRgii| prAtRsaMvandhahIlA rakSArahitA / yasyAM mRgavanitAyAm / khabhAvAt mItirmaya stNte| punaH kilakSaNA manI / dazanakRtatRNA dakSaneSu ta tRNaM yayA sA dakSanabhUtatRNA / sA mRgI kasyApi aparAdha na karoti // 25 // yadi cet / sanurapi samApikITikA pipIlikA / zarIre rUmA syAt tadA / yaH ayaM lokaH vyAkula: taralanAH pannala raSTiH bhavati sa lokaH / iha jagati sNsaare| utkhAtazatraH nAzanaH / mAtavikAra mRga kathaM hanti / mRgayA AkheTakakRtyA AmAnanda prAptAnandaM yathA svaattbaa| zAtAkho'pi lokaH akRtavikAraM bhUrga inti // 26 // yaH kacit / yena puMsA puruSeNa hataH / eva nizvayena hi yataH pumAn / hantAraM naram / bahuzaH bahabArAn / inti / yHmnussyH| yaHkaSit / vacitA chavigataH / sa pumAn / tAn yAkAn / atra koke / zamatyartham / janmAntare parajanmani / bahuzaH bahuvArAn / yasa yate / ida mAlAvijanAta zAkhAdapi bhayate / iti mttaa| bho lokAH nirsa sadA / babanasinojAnAvidhau / kuto mApasa jisake svabhAvase hI bhaya rahatA hai, tathA jo dAtoMke madhyameM tRNako dhAraNa karatI huI arthAt ghAsa khAtI huI kisIke aparAdhako nahIM karatI hai| Azcarya hai ki vaha bhI mRgakI strI arthAt hariNI mAMsake piNDake lobhase jisa mRgayA vyasanameM zikAriyoMke dvArA mArI jAtI hai usa mRgayA (zikAra) meM anurakta hue joMke isa lokameM aura paralokameM kaunasA pApa nahIM hotA hai ! // vizeSArtha- yaha eka prAcIna paddhati rahI hai ki jo zatru dAMtoMke madhya meM tinakA damAkara sAmane AtA thA use vIra puruSa vijita samajhakara chor3a dete the, phira usake Upara ve zakhaprahAra nahIM karate the| kintu kheda isa bAtakA hai ki zikArI jana aise bhI niraparAdha dIna mRga Adi prANiyoMkara ghAta karate haiM jo ghAsakA bhakSaNa karate hue mukhameM tRNa dabAye rahate haiM / yahI bhAva 'dazanadhRtavRNA' isa padase andhakArake dvArA yahAM sUcita kiyA gayA hai // 25 / / jaba apane zarIrameM choTA-sA bhI bITI mAdi kIr3A laga jAtA hai taba vaha manuSya vyAkula hokara capala netroMse use idhara udhara DhUMr3hatA hai| phira vahI manuSya apane samAna dUsare prANiyoMke duHkhakA anubhava karake mI zikArase prApta honevAle AnandakI khojameM kodhAdi vikAroMse rahita niraparAdha mRga Adi prANiyoMke Upara zastra cala kara kaise unakA vaSa karatA hai ! / / 26 // jo manuSya jisake dvArA mArA gayA hai vaha manuSya apane mAranevAle usa manuSyako bhI anekoM vAra mAratA hI hai| isI prakAra jo prANI jina dUsare logoMke dvArA ThagA gayA hai vaha nizcayase una logoMko mI jammAntarameM aura isI janmameM bhI avazya ThagatA hai / yaha bAta strI evaM nAlA Adi janase tathA zAstrase bhI spaSTatayA sunI jAtI hai / phira loga hamezA dhokhAdehI aura hiMsAke chor3anemeM 11 ukhAtadAnaH akRtvikaar|
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. -30:1-10] 1. dhamopadezAmRtam 28) arthAdau prabhuraprapaJcarakhanaiye pazcayamte parAn nUnaM te marakaM brajanti purataH pApavajAdamyataH / prANAH prANiSu tamiyamdhanasayA tiSThamti nare dhane yApAna dukhamaro nare ma maraNe tAvAniha praayshH|| 28 // 29 ) cintAvyAkulatAbhayAratimatibhraMzAsidAma kSudRSNAhatirogaduHkhamaraNAnyetAmyaho AsatAm / yAmyatraiSa parAGganAhitamatestadUri du:khaM cira zyo bhASi yadagnidIpitavapulauhAsanAliGganAt // 29 // 30) pika sarapauruSamAsatAmanucitAstA bujhyaste guNAH mA bhUnmitrasahAyasaMpadapi sA tajjanma yAtu bhayam / lokAnAmiha yeSu sarasu bhavati vyAmohamuzAtita same 'pi sthitilAnAtparadhanaslISu prasaktaM manaH // 30 // wamannanovrwww... karamAmmohaM pachata // 27 // ye nraaH| bharyAdI viSaye / pracurapraphazvaracanaH bahulapAkhaNDavizeSaH racanAvizeSaH / parAna lokAn vamayante / ve narAH / nUna nikSitam / anyataH pApanajAt pApasamUhAt purataH narakaM brajanti / prANiSu jIyeSu / prANAH / tanibandhanatayA tasya vyasye sAdhAratvena tiSThanti / iha loke saMsAre / nare mnussye| thAvAnduHkhamaraH dhane naSTe sati prAyazaH bAhulyena bhavati tAvAnduHsamaraH bharaNe na bhavati // 28 // aho ityaacmeN| parAzanAhisamateH puruSasya parAunAsu AhitA matina sa tasya parAjanahitamateH / etAni duHsAni / AsatAM tiSThantu / tAnyeva darzayati / cintAvyAkulatAbhayAratimatibhraMzAtidAibhramazubhAivirogaduHkhamaraNAni / etAni duHsAni Asato pUre tichantu / yAni etAni / atraiva janmani bhavanti / parajanmami bhane narake / piraM cirakAlam / tadati dubhASi yad duHkham aprivIpitavapuloMhAsanAlijanAt bhavati // 29 // tatpauvarSa dhik / tA yudayaH manuvitAH ayomyaaH| te muNAH Asato dUre tiSThantu / sA mitrasahAyasaMpat mA bhUt / tajanma kSayaM yAtu / yeSu pauruSAdidhaneSu satsu vidymaanessu| idda sNsaare| lokAnA manaH khame'pi paradhana-zrISu / prasattam AsakaM bhavati / kasmAt / spitilanAt / kilakSaNaM mamaH / vyAmohamudrAditam // 30 // iha loke / iti amunA prakAreNa / haThAt / ekaikavyasanAhatAH eka kyoM mohako prApta hote haiM! arthAt unheM mohako chor3akara hiMsA aura paravaMcanakA parityAga sadAke liye avazya kara denA cAhiye // 27 // jo manuSya dhana Adike kamAnemeM aneka prapaMcoMko racakara dUsaroMko ugA karate haiM ve nizcayase usa pApake prabhAvase dUsaroMke sAmane hI narakameM jAte haiN| kAraNa yaha ki prANiyoM meM prANa dhanake nimittase hI Thaharate haiM, dhanake naSTa ho jAnepara manuSyako jitanA adhika duHkha hotA hai utanA prAyaH use marate samaya bhI nahIM hotA // 28 // parastrImeM anurAgabuddhi rakhanevAle vyaktiko jo isI janmameM cintA, AkulatA, bhaya, dveSabhAva, buddhikA vinAza, atyanta saMtApa, prAnti, bhUkha, pyAsa, AghAta, rogadevanA aura maraNa rUpa duHkha prApta hote haiM; ye to dUra rheN| kintu parastrIsevanajanita pApake prabhAvase janmAntarameM narakagatike prApta honepara amimeM tapAyI huI lohamaya niyoMke AliMganase jo cirakAla taka bahuta duHkha prApta honevAlA hai usakI ora bhI usakA dhyAna nahIM jAtA, yaha kitane AzcaryakI bAta hai // 29 // bisa pauruSa Adike honepara logoMkA vyAmohako prApta huA mana maryAdAkA ulaMghana karake svapnameM bhI paradhana evaM parastriyoMmeM Asaka hotA hai usa pauruSako vikAra hai, ve ayogya vicAra aura ve ayogya guNa dUra hI raheM, aise mitroMkI sahAyatA rUpa sampatti mI na mApta ho, tathA baha janma mI nAzako prApta ho jAya / ratasya tdrvys|
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacanandi-pazcaviMzatiH [31:1-3131) pUtAdharmasutaH palAdiha vako madyAcadondhanAH cAmA kAmukayA mRgAnAkasayA sa prAdaco nRpH| dhauryasvAcchivabhUtiramyavanitAdoSAzAsyo haThAt ephaikaNyasanAhatA iti janA sadhairna ko nazyati // 31 // ekalpasanena pIDitAH janAH ku:khitA jAtAH / sabaiyasamaiH kaH pumAn ma mazyati / api tu nazyati / tAt dharmasutaH yudhiSTharaH naSTaH / palAt mAsAda bako nAma rAjA naSTaH / madyAraharApAnAt yavoH jandanAH naSTayaH / cAraH cArudataH kAmukyA bezyayA mataH / sa brahmadattaH nRpaH mRgAntakatayA AheTakakRtyA naSTaH / cauryatvAt zivabhUtimiNaH naSTaH / anyavanitAdoSAt parakhIsatAta pazAyaH rAvaNaH naSTaH / tatra sabai vyasanaiH kAna mazyati // 31 // para kevalam / vyasanAni iyanti ma bhavanti / aparAdhyapi abhiprAya yaha hai ki yadi uparyukta sAmagrIka honepara logoMkA mana lokamaryAdAko chor3akara paradhana aura parastrImeM Asakta hotA hai to vaha saba sAmagrI dhikkArake yogya hai // 30 // yahAM juAse yudhiSThira, mAMsase aka rAjA, mathase yAdava jana, vezyAsevanase cArulata, mRgoMke vinAza rUpa ziphArase abhavatta rAjA, corIse zivabhUti prAmaNa tathA paradoSasa rAkSaNa; isa prakAra eka eka vyasanake sevanase ye sAtoM jana mahAn kaSTako prApta hue haiN| phira bhalA jo samI vyasanoMkA sevana karatA hai usakA vinAza syoM na hogA.? avazya hogaa| vizeSArtha - 'yat puMsaH zreyasaH vyaspati tat vyasanam' arthAt jo puruSoMko kalyANake mArgase praSTa karake duHkhako prApta karAtA hai use vyasana kahA jAtA hai| aise vyasana mukhya rUpase sAta haiN| unakA varNana pUrvameM kiyA jA cukA hai| inamese kevala eka eka vyasanameM hI tatpara rahanese jina yudhiSThira Adine mahAn kaSTa pAyA hai unake nAmoMkA nirdeza mAtra yahAM kiyA gayA hai| saMkSepameM unake kathAnaka isa prakAra hai| 1 yudhiSThirahastinApurameM dhRtarAja nAmakA eka prasiddha rAjA thaa| usake ambikA, ambAlikA aura ambA nAmakI tIna rAniyAM thiiN| inameMse. ambikAse dhRtarASTra, ambAlikAse pANDu aura ambAse vidura utpanna hue the| inameM ghRtarASTrake duryodhana Adi sau putra tathA pANDake yudhiSThira, arjuna, mIma, nakula aura sahadeva nAmaka pAMca putra the / pANDu rAjAke svargasya honepara phauravoM aura pANDayoMmeM rAjyake nimitse paraspara vivAda hone lagA thaa| eka samaya yudhiSThira duryodhana ke sAtha dyUtakrIyA karane meM udhata hue| ve usameM samasta sampatti hAra gaye / antameM unhoMne draupadI Adiko bhI vAyapara rakha diyA aura duryodhanane inheM bhI jIta liyaa| isase draupadIko apamAnita honA par3A tathA kuntI aura draupadIke sAtha pAMcoM bhAiyoMko bAraha varSa taka banavAsa bhI karanA pdd'aa| isake atirikta unheM dhUtavyasanake nimitse aura bhI aneka duHkha sahane pdd'e| 2 pakarAjA-kuJyAmapurameM bhUpAla nAmakA eka rAjA thaa| usakI patnIkA nAma lakSmImatI thaa| inake baka nAmakA eka putra thA jo mAMsabhakSaNakA bahuta lolupI thA / rAjA prativarSa aSTAjhika parvake prApta honepara jIvahiMsA na. karanekI ghoSaNA karAtA thA / usane mAMsamakSI apane putrakI prArthanApara kevala eka prANIko hiMsAkI chUTa dekara use mI dvitIyAdi prANiyoMkI hiMsA na karanekA niyama karAyA thaa| tadanusAra hI usane apanI pravRtti cAlU kara rakhI thii| eka samaya rasoiyA mAMsako rakhakara kAryavaza kahIM bAhara calA gayA thaa| isI bIca eka billI usa mAMsako khA gaI thii| rasoiyeko isase bar3I cintA huI / vaha vyAkula hokara mAMsakI khojameM nagarase bAhira gyaa| usane eka mRta bAlakako jamInameM gAr3hate hue dekhA | avasara pAkara vaha use nikAla lAyA aura usakA mAMsa pakAkara thaka rAjakumArako khilA diyA / usa dinakA mAMsa use bahuta svAdiSTa lgaa|
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ -31:1-31] 1. dharmopadezAmRtam skane jisa kisI prakAra rasoiyese yathArtha sthiti jAna lii| usane pratidina isI prakArakA mAMsa silAneke liye rasoieko bAdhya kiyaa| vecArA rasoiyA pratidina canA evaM laD Adi lekara jAtA aura kisI eka bAlakako phusalA kara le AtA / isase nagarameM baccoMkI kamI hone lgii| puravAsI isase bahuta cintita ho rahe the / Akhira eka dina vaha rasoiyA bAlakake sAtha pakar3a liyA gayA / logoMne use lAta-ghUsoMse mAranA zuru kara diyaa| isase dhabar3A kara usane yathArtha sthiti pragaTa kara dii| isI bIca pitAke dIkSita ho Anepara bakako rAjyakI mI prApti ho cukI thii| puravAsiyoMne milakara use rAjyase bhraSTa kara diyA / vaha nagarase bAhira rahakara mRta manuSyoM ke zavoMko khAne lagA ! jaba kabhI use yadi jIvita manuSya bhI milatA to vaha use mI vA jAtA thA / loga use rAkSasa kahane lage the / antameM vaha kisI prakAra vasudevake dvArA mArA gayA thA / use mAMsabhakSaNa vyasanase isa prakAra duHkha sahanA par3A / 3 yAdavakisI samaya bhagavAn nemi jinakA samavasaraNa giranAra parvata AyA thA / usa samaya aneka puravAsI unakI vaMdanA karane aura upadeza zravaNa karanake liye giranAra parvatapara pahuMce the / dharmazravaNake antameM baladevane pUchA ki bhagavan ! yaha dvArikApurI kuberake dvArA nirmita kI gaI hai / usakA vinAza kaba aura kisa prakArase hogA ! uttarameM bhagavAn nemi jina bole ki yaha purI madyake nimittase bAraha varSamai dvIpAyanakumArake dvArA bhasa kI jAvegI / yaha sunakara rohiNIkA bhAI dvIpAyanakumAra dIkSita ho gayA aura isa avadhiko pUrNa karaneke liye pUrva dezameM jAkara tapa karane lagA / tatpazcAt vaha dvIpAyanakumAra prAntivaza 'aba bAraha varSa bIta cuke' aisA samajhakara phirase vApisa AgayA aura dvArikAke bAhira parvatake nikaTa dhyAna karane lgaa| idhara jinavacanake anusAra madyako dvArikAdAhakA kAraNa samajhakara kRSNane prajAko madya aura usakI sAdhanasAmagrIko bhI dUra pheka denekA Adeza diyA thA / tadanusAra madyapAyI janoMne madya aura usake sAdhanoMko kAdamba parvatake pAsa eka gaDDemeM pheka diyA thA / isI samaya zaMba Adi rAjakumAra vanakrIr3Ake liye udhara gaye the / una logoMne pyAsase pIr3ita hokara pUrvanikSipta usa madyako pAnI samajhakara pI liyA / isase unmatta hokara ve nAcate gAte hue dvArikAkI ora vApisa Arahe the| unhoMne mArgameM dvIpAyana muniko sthita dekhakara aura unheM dvArikAdAhaka samajhaphara unake Upara pattharoM kI varSA Arambha kI, jisase krodhavaza maraNako prApta hokara ve amikumAra deva hue / usane cAroM orase dvArikApurIko amise prajvalita kara diyA / isa durghaTanAmeM kRSNA aura baladevako chor3akara anya koI bhI prANI jIvita nahIM baca sakA / yaha saba madyapAnake hI doSase huA thA / 4 cArudatta-campApurImeM eka bhAnudatta nAmake seTha the / unakI panIkA nAma subhadrA thA / ina donoMkI yauvana avasthA vinA putrake hI vyatIta huI / tatpazcAt unake eka putra utpanna huA jisakA nAma cArudatta rakhA gayA / use bAlya kAlameM hI aNuvrata dIkSA dilAyI gayI thii| usakA vivAha mAmA sarvArthakI putrI mitravatIke sAtha sampanna huA thA / cArudattako zAstrakA vyasana thA, isaliye panIke prati usakA kiMcit bhI anurAga na thA / cArudattakI mAtAne use kAmamogameM Asakta karane ke liye rudradatta ( cArudattake cAcA) ko prerita kiyA / vaha kisI bahAnese cArudattako kaliMgasenA vezyAke yahAM le gayA / usake eka vasantasenA nAmakI sundara putrI thii| cArudattako usake prati prema ho gayA / usameM anurakta honese kaliMgasenAne vasantasenAke sAtha cArudattakA pANigrahaNa kara diyA thA / vaha vasantasenAke yahAM bAraha varSa rahA /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ panavandi-yAviMzatiH [18-31 usameM atyanta Asakta honese jaba cArudattane kamI mAtA, pitA evaM patrIkA bhI sarama nahIM kiyA taba malA anya kAryake viSayameM kyA kahA jA sakatA hai| isa bIca kaliMgasenAke yahAM cArudattake gharase solaha karor3a dInAreM AcukI thI / tatpazcAt jaba kaliMgasenAne mitravatIke AbhUSaNoMko bhI Ate dekhA taba usane vasantasenAse dhanase hIna cAruvattako alaga kara deneke liye kahA / mAtAke ina bacanoMko sunakara vasantasenAko atyanta duHkha huA / usane kahA he maataa| cArudattako chor3akara - maiM kubera jaise sampattizAlI bhI anya puruSako nahIM cAhatI / mAtAne putrIke durAgrahako dekhakara upAyAntarase cArudatako apane gharase nikAla diyaa| tatpazcAt usane ghara pahuMcakara duHkhase kAlayApana karanevAlI mAtA aura patIko dekhA / unako AzvAsana dekara cArudata dhanopArjanake liye dezAntara calA gayA / vaha aneka dezoM aura dvIpoMmeM gayA, parantu sarvatra use mahAn kaSToMkA sAmanA karanA par3A / antameM yaha pUrvophkRta do devokI sahAyatAse mahA vitike sAtha campApurI meM bApisa A gayA / usane vasantasenAko apane ghara bulA liyA / pazcAt mitravatI evaM vasantasenA Adike sAtha sukhapUrvaka kucha kAla vitAkara cArudalne jinadIkSA lelI / isa prakAra tapazcaraNa karate hue yaha maraNako prApta hokara sarvArthasiddhimeM deva utpanna huA / jisa vezyAvyasanake kAraNa cAlatako aneka kaSTa sahane par3e use vivekI janoMko sadAke liye hI chor3a denA caahiye| 5aAdaraujjayinI nagarImeM eka brahmadatta nAmakA rAjA thA / vaha mRgayA (zikAra) vyasanameM atyanta Asakta thA / kisI samaya vaha mRgayAke liye banameM gayA thaa| usane vahAM eka zistrAtalamara jyAnAvasita muniko dekhA / isase usakA mRgayA kArya niSphala ho gayA / vaha dUsare dina mI utta vanameM mRgayAke nimitta gayA, kintu munike prabhAvase phira bhI use isa kAryameM saphalatA nahIM milI / isa prakAra vaha kitane hI dina yahAM gayA, kintu use isa kAryameM saphalatA nahIM mila sakI / isase use munike Upara atizaya krodha utpanna huA / kisI eka dina jaba muni AhArake liye nagarameM gaye hue the| taba akSAvarane avasara pAphara usa zilAko amise prajvalita kara diyaa| isI bIca munirAja bhI vahAM vApisa A gaye aura zIghratAse usI jalatI huI zilAke apara baiTha gye| unhoMne dhyAnako nahIM chor3A, isase unheM kevalajJAnakI prApti huI / ve antaHkRt kevalI hokara muktiko prApta hue / idhara brahmavata rAjA mRgayA vyasana evaM munipraddheSake kAraNa sAtaveM naskameM nArakI utpanna huaa| tatpazcAt bIca bIcameM kara hiMsaka tiyeca hokara kamase chaThe aura pAMcaveM Adi zeSa narakoMmeM bhI gayA / mRgayA vyasanameM Asakta honese prANiyoMko aise hI bhayAnaka kaSTa sahane par3ate haiM / 6 zivabhUti -- banArasa nagarameM rAjA jayasiMha rAjya karatA thA / rAnIkA nAma jayAvatI thA / isa rAjAke eka zivabhUti nAmakA purohita thA jo apanI satyavAditAke kAraNa pRthivIpara 'satmazeSA isa nAmase prasiddha ho gayA thA / usane apane yajJopavItameM eka churI bAMdha raksI thI / vaha kahA karatA thA ki yadi maiM kadAcit asatya bolaM to isa kurIse apanI bihA kATa DAlaMgA / isa vizvAsase bahutase loga isake pAsa surakSArtha apanA dhana rakhA karate the| kisI eka dina pasapurase eka dhanapAla nAmA seTha AryA aura isake pAsa apane vesakImatI cAra rana rakhakara vyApArArtha dezAntara calA gyaa| vaha bAraha varSa videzameM rahakara aura bahuta-sA dhana kamAkara vApisa A rahA thaa| mArgameM usakI nAva DUba gaI aura saba dhana naha ho gyaa| isa prakAra vaha dhanahIna hokara banArasa vApisa phuNcaa| usane zivabhUti purohitase apane pAra
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ -31:1-31] 1. dharmopadezAmRtam AawanwwwnnMAHANA ratna vApasa maaNge| purohitane pAgala batalAkara use gharase bAhira nikalavA diyA / pAgala samajhakara hI usakI bAta rAjA Adi kisIne bhI nahIM sunii| eka dina rAnIne usakI bAta sunaneke liye rAjAse Agraha kiyA / rAjAne use pAgala batalAyA jise sunakara rAnIne kahA ki pAgala vaha nahIM hai, kintu tuma hI ho| tatpazcAt rAjAkI AjJAnusAra rAnIne isake liye kucha upAya socA / usane purohitake sAtha juvA khelate hue usakI mudrikA aura churIyukta yajJopavIta bhI jIta liyA, jise pratyabhijJAnArtha purohitakI slIke pAsa bhejakara ve cAroM rakha maMgA liye / rAjAko zivabhUtike isa vyavahArase bar3A dukha huA / rAjAne use gobarabhakSaNa, muSTipAta athavA nija dravya samarpaNa se kisI eka daNDako sahaneke liye bAdhya kiyA / tadanusAra vaha govarabhakSaNa ke liye udyata huA, kintu khA nahIM sakA / ata eva usane muSTidhAta (dhUMsA mAranA) kI icchA pragaTa kI / tadanusAra malloM dvArA muSTidhAta kiye jAnepara vaha mara gayA aura rAjAke bhANDAgArameM sarpa huA / isa prakAra use corI vyasanake vaza yaha kaSTa sahanA par3A / 7 rAvaNa- kisI samaya ayodhyA nagarImeM rAjA dazaratha rAjya karate the| unake ye cAra paliyAM thI- kauzalyA, sumitrA, kaikeyI aura suprabhA / inake yathAkramase ye cAra putra utpanna hue the-- rAmacandra, lakSmaNa, bharata aura zatrughna / eka dina rAjA dazarathako apanA mAla sapheda dikhAyI diyA / isase unheM bar3A bairAgya huA / unhoMne rAmacandrako rAjya dekara jinadIkSA grahaNa karanekA nizcaya kiyA / pitAke sAtha bharatake mI dIkSita ho jAnekA vicAra jJAta kara usakI mAtA kaikeyI bahuta dukhI huI / usane isakA eka upAya socakara rAjA dazarathase pUrvameM diyA gayA vara mAMgA / rAjAkI khIkRti pAkara usane bharatake liye rAjya denekI icchA pragaTa kI / rAjA vicArameM par3a gye| unheM khedalita dekhakara rAmacandrane maMtriyoMse isakA kAraNa pUchA aura unase uparyukta samAcAra sAtakara svayaM hI bharatake liye prasannatApUrvaka rAjyatilaka kara diyaa| tatpazcAt 'mere yahAM rahanepara bharatakI pratiSThA na raha sakegI' isa vicArase ve sItA aura lakSmaNake sAtha ayodhyAse Ahira cale gaye / isa prakAra jAte hue ve daNDaka banake madhyameM pahuMca kara vahAM Thahara gaye / yahA~ vanakI zobhA dekhate hue lakSmaNa idhara udhara ghUma rahe the| unheM eka bAMsoM ke samUhameM laTakatA hue eka khaDga (candrahAsa ) dikhAyI diyaa| unhoMne lapakakara use hAthameM le liyA aura parIkSaNArtha usI bAMsasamUhameM calA diyA / isase bAMsasamUhake sAtha usake mItara baiThe hue zambUkakumArakA zira kaTakara alaga ho gayA / yaha zambUkakumAra hI use yahAM baiThakara bAraha varSase siddha kara rahA thA / isa ghaTanAke kucha hI samayake pazcAt kharadUSaNakI patnI aura zambUkakI mAtA sUrpanalA vahAM A pahuMcI / putrakI isa duravasthAko dekhakara vaha vilApa karatI huI idhara udhara zatrukI khoja karane lgii| vaha kucha hI dUra rAmacandra aura lakSmaNako dekhakara unake rUpapara mohita ho gayI / usane isake liye donoMse prArthanA kI / kintu aba donoMmeMse kisIne bhI use svIkAra na kiyA taba vaha apane zarIrako vikRta kara kharadUSaNake pAsa pahuMcI aura use yuddha ke liye uttejita kiyA / kharadUSaNa bhI apane sAle rAvaNako isakI sUcanA karA kara yuddhake liye cala par3A / senAsahita kharadUSaNako AtA dekhakara lakSmaNa bhI yuddhake cala diyA / vaha jAte samaya rAmacandrase yaha kahatA gayA ki yadi maiM vipattimasta hokara siMhanAda karUM tabhI Apa merI sahAyatAke lie AnA, anyathA yahI khita rahakara sItAkI rakSA karanA / isI bIca puSpaka vimAnameM ArUDha hokara rAvaNa bhI kharadUSaNakI sahAyatArtha laMkAse idhara ArahA thA / vaha yahAM sItAko baiThI dekhakara usake saphpara mohita ho pAna.3
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmananda- paJcaviMzati 32 ) na paramiyati bhavanti vyasanAmyaparANyapi prabhUtAni / tyaktvA satpathamapathapravRttayaH kSudrabuddhInAm // 32 // 98) sarvANi vyasanAni durgatipathAH svargApavargalAH parvateSu viSamAH saMsAriNAM rAtrayaH / prArambhe madhureSu pAkakatukeSyeteSu sakhIdhanaiH kartavyA na matirmanAgapi hitaM vAJchadbhiratrAtmanaH // 33 // vANi [ 84:1-32 I prabhUtAni utpannAni bhavanti / ye apapravRttamaH kumArge gamanazIlAH satparya tyatvA apaye calanti teSAM dabuddhInAM bahUni vyasanAni santi // 32 // sarvANi vyasanAni durgatipathAH santi / svargagamane apavarga -mokSagamane argalAH / punaH vratapateSu bajrANi santi / punaH kiMkSA yasamAni / saMsAriNAM jIvAnAM viSamAH kaThinAH zatravaH vartante / eteSu nindhavyasaneSu / saddhIdhanaiH vivekibhiH / manAgapi matirna kartavyA / vilakSaNeSu vyasaneSu prAramme madhureSu pAkakaTukeSu kiMlakSaNeH saddhIdhanaiH / bhatra jagati bhAtmamaH gayA aura usake haraNakA upAya socane lagA / usane vidyAvizeSase jJAta karake kucha dUrase siMhanAda kiyA / isase rAmacandra lakSmaNako Apariprasta samajhakara usakI sahAyatArtha cale gaye / isa prakAra rAvaNa avasara pAkara sItAko harakara le gayA / idhara lakSmaNa kharadUSaNako mArakara yuddhameM vijaya prApta kara cukA thA / vaha akasmAt rAmacandrako idhara Ate dekhakara bahuta cintita huA / usane turanta hI rAmacandrako vApisa jAne ke liye kahA / unheM vApisa pahuMcane para vahAM sItA dikhAyI nahIM dI / isase ve bahuta vyAkula hue / thor3I derake pazcAt lakSmaNa bhI vahAM A pahuMcA / usa samaya unakA paricaya sugrIva Adi vidyAdharoMse huA / jisa kisI prakArase hanumAna laMkA jA phuNcaa| usane vahAM rAvaNake udyAnameM sthita sItAko atyanta vyAkula dekhakara sAntvanA dI aura zIghra hI vApisa Akara rAmacandrako samasta vRttAnta kaha sunAyA / antameM yuddhakI taiyArI karake rAmacandra senAsahita laMkA jA pahuMce ! unhoMne sItAko vApisa deneke liye rAvaNako bahuta samajhAyA, kintu vaha sItAko vApisa karaneke liye taiyAra nahIM huA / use isa prakAra parastrImeM Asakta dekhakara svayaM usakA bhAI vibhISaNa bhI usase ruSTa hokara rAmacandrakI senAmeM A milA / antameM donomeM ghamAsAna yuddha huA, jisameM rAvaNake aneka kuTumbI jana aura svayaM vaha bhI mArA gayA / parastrImohase rAvaNakI buddhi naSTa ho gaI thI, isIliye use dUsare hitaiSI banoMke priya vacana bhI apriya hI pratIta hue aura antameM use isa prakArakA duHkha sahanA par3A || 31 || kevala itane (sAta) hI vyasana nahIM haiM, kintu dUsare mI bahuta-se vyasana haiM / kAraNa ki alpamati puruSa samIcIna mArgako chor3akara kutsita mArga meM pravRtta huA karate haiM // vizeSArtha - jo asatpravRtiyAM manuSyako sanmArgase bhraSTa karatI haiM unakA nAma vyasana hai / aise vyasana bahuta ho sakate haiN| unakI vaha sAta saMkhyA sthUla rUpase hI nirdhArita kI gaI hai| kAraNa ki mandabuddhi jana sanmArgase cyuta hokara vividha rItiyoMse kumArgameM pravRtta hote haiN| unakI ye saba pravRttiyAM vyasanake hI antargata haiM / ata eva vyasanoM kI yaha sAta (7) saMkhyA sthUla rUpase hI samajhanI cAhiye ||32|| sabhI vyasana narakAdi durgatiyoMke kAraNa hote hue svarga aura mokSakI prAptimeM argalA ( ber3A ) ke samAna haiM, isake atirikta ye vratarUpI parvatoM ko naSTa karane ke liye vajra jaise hokara saMsArI prANiyoMke liye durdama zatruke samAna hI haiN| ye vyasana yadyapi prArambhameM miSTa pratIta hote haiM, parantu pariNAma meM ve kaTuka hI haiN| isIliye yahAM AtmahitakI icchA rakhanevAle buddhimAn puruSoMko ina vyasanoM meM jarA bhI buddhi nahIM karanI cAhiye // 33 //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ -37:1-35 1. papapezAmukta 84) mithyAdRzAM visarazI ca pathacyutAnAM mAyAvinA vyasaninA ca khalAsmanAM ca / saMgaM vimuJcata yudhAH kusottamAnAM gantuM matiyadi samunnatamArga evaM // 34 // 35) sigdhairapi majata mA saha saMgamebhira kSudaiH kadAcidapi pazyata sarvapApyAm / beho'pi saMgatikatA latAzritAnAM lokasya pAtayati nidhitamakSu netrAn // 35 / / 36) kalAvekaH sAdhurbhavasi kathamapyatra bhuvane sa cAmrAtaH kSudraH kathamakaruNairjIyati ciram / atigrISme zuSyatsarasi picarayacacaratAM bakoTAnAmane taralazapharI gacchati kiyat // 36 // 37 ) yaha ramanubhUtaM bhUri dAridhaHkhaM gharamatiSikarAle kAlaSako prvesh| __ bhavatu yaramito'pilezajALaM vizAla na ca khalajanayogAjIvitaM vA dhanaM pA // 37 // hita pAziH hitatibAcchakaiH // 33 // bho budhAH bho gaNDitAH / yadi cet / unatamArge eka nizcayena gantu matirasti tadA mithyAzA saMga cimuccata / visadRzA viparItAnAM saMga bimughata / cakArapraNAt pacarayutAnA saMga vimunyct| vyasaninA saMgai vimuzvata / mAyAvinA saMga bimunnata / khalAsmanA saMga vimumcata / mo janAH uttamAna saMga kurut||34|| bho budhaaH| emiH zuraiH saha kadAcidapi saMga mA vrajata / kilakSaNaiH auH / nigrairapi beiyukerapi / bho bhavyAH / pazyata / khalatAzritAnA sarpapANAM baho'pi saMgatikRtaH nizcitaM lokasya netrAdazru pAtayati // 35 // atra bhuvane saMsAre / kalI pAsamakAle / kathamapi ekaH sAdhurbhavati / sa ca sAdhuH / daiH AghrAtaH pIDitaH / ciraM cirakAla kathaM jIvati / kilakSaNaiH khH| akaraNaiH dayArahitaH / atiprISme jyeSThAvADe [jyeSThApAThayoH] / zuSyatsarasi zuSkasarovare / bakoTAnAM bakAnAm agne| taralazapharI clmtsikaa| kiyada dUre gacchati / kilakSaNAnA pakAnAm / vivaravadhubaratAm // 3 // iha sNsaare| bhUridAkhiyakuHkham anubhUtam / vara zreSTham / ativikarAle atirahe / kAlanako kaalmumkhe| pradezaH bare zubham / icaH saMsArAt / vizAla zijAla bhavata vrm| yadi uttama mArgameM hI gamana karanekI abhilASA hai to buddhimAna puruSoMkA yaha Avazyaka kartavya hai ki ve midhyAdRSTiyoM, visadRzoM arthAt viruddha dharmAnuyAyiyoM, sanmArgase praSTa hue, mAyAcAriyoM, vyasanAnurAgiyoM tathA duSTa janoMkI saMgatiko chor3akara uttama puruSoMkA satsaMga kareM // 34 // uparyukta mithyAiSTi Adi kSudra jana yadi apane khehI bhI hoM to bhI unakI saMgati kabhI bhI na karanA cAhiye / dekho, khalatA ( tela nikala jAnepara prApta honevAlI sarasoMkI khala bhAgarUpa avasthA, dUsare pakSameM duSTatA) ke Azrita hue kSudra sarasoMke dAnoMkA kheha (tela) bhI saMgatiko prApta hokara nizcayataH logoM ke netroMse akSuoMko girAtA hai / / vizeSArthajisa prakAra choTe bhI sarasoMke dAnoMse utpanna hue meha (tela) ke saMyogase usakI tIkSNatAke kAraNa manuSyakI A~khoM se AMsU nikalane lagate haiM usI prakAra uparyukta kSudra mithyAdRSTi Adi duSTa puruSoMke meha (prema, saMgati) se honevAle aihika evaM pAralaukika dukhakA anubhava karanevAle prANIkI bhI AMkhoMse pazcAttApake kAraNa AMsU nikalane lAte haiN| ata eva AtmahitaiSI janoMko aise duSTa janoMkI saMgatikA parityAga karanA hI cAhiye // 35 // isa lokamai kalikAlake prabhAvase bar3I kaThinAImeM eka Adha hI sAdhu hotA hai / vaha bhI jaba nirdaya duSTa puruSoM ke dvArA satAyA jAtA hai taba bhalA kaise cirakAla jIvita raha sakatA hai ! arthAt nahIM raha sakatA / ThIka hI hai-jaba tIkSNa zrISmakAlameM tAlAbakA pAnI sUkhane lagatA hai tama coMcako hilAkara calanevAle baguloMke Age caMcala machalI kitanI dera taka cala sakatI hai| arthAt bahuta adhika samaya taka vaha cala nahIM sakatI, kintu unake dvArA mArakara khAyI hI jAtI hai // 36 // saMsArameM nirdhanatAke bhArI dukhakA anubhava karanA kahIM acchA hai, isI prakAra atyanta bhayAnaka mRtyuke mukhameM praveza karanA bhI kahIM accha hai, isake atirikta yadi yahA aura bhI atizaya kaTa prApta hotA hai to maha bhI bhale ho; parantu duSTa janoMke sambandhase jIvita Ruleli
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 padmanandi - paJcaviMzatiH 88 ) AcAro dazadharmasaMyamatapomUlotarAcyA guNAH mithyAmohamAdojAnaM zamadamadhyAnApramAdasthitiH / vairAgyaM samayoMNA ranatrayaM nirmala paryante ca samAdhirakSayapadAnandAya dharmo yateH // 38 // 39) evaM zuddhaM pravidhAya cidguNamayaM bhransyANumAtre 'pi yat saMbandhAya matiH pare bhavati sandhAya mUDhAtmanaH / vasmAsyAjyamazeSameSa mahatAmetaccharIrAdikaM tAdivinAdiyukti idaM sarayAgakarma vratam // 31 // [ 38 : 1-38 va punaH / khasajanayogAt duSTajanasaMyogAt / jIvitaM vA dhanaM vA na varaM na zreSTham // 37 // iti gRhidharmaprakaraNaM samAptam // // yaH munIzvarasma dharmaH akSayapadAnandAya bhavati mokSAya bhavati / tameva dharma darzayati / AcAro dharmAya bhavati / dazadharmasaMyama- tapomUlotarAkhyAH guNAH dharmAya bhavanti / AcArastu pacaprakAraH jJAnAcAraH darzanAcAraH cAritrAcAraH tapA[] pa ]cAraH zrIrmAcAraH / dharmaH dazabhedaH dazalAkSaNikaH' / saMyamastu dvAdazabhevakaH / tapastu dvaadshbhedkm| mUlaguNAstu aSTAviMzatayaH [ viMzatiH ] / uttaraguNAstu mahakaH santi / sarve pUrvoktAH guNAH dharmAya bhavanti / midhyAmohamAyojanaM dharmAya bhavati / zamaH upazamaH damaH indriyadamanaM dhyAnaM tanmadhye dvayaM zreSThaM dharmazuko apramAdasthitiH pramAdarahita sthitiH gharmA bhavati / vairAgyaM ca dharmAya bhavati / samayopabRMhaNaguNAH siddhAntavardhanasvabhAvaguNAH dharmAya bhavanti / nirmalaM ranantrayaM dharmAya bhavati / paryante ca antAvasthAyA samAdhimaraNaM dharmAya bhavati yateH sarva dharma [ sarvo dharmaH ] mokSAya bhavati / darzanena vinA samyAnena binA svargIya bhavati // 18 // yysmaatkaarnnaat| mUDhAtmanaH matiH mUDhayateH matiH bhrAntyA kRtvA aNumAtre'pi pare manye paravastuni / saMvandhAya bhavati / kiM kRtvA zuddhaM khamAtmAnam / cihnaNamayaM jJAnaguNamayam / pravizya tyaktvA / tattasmAtkAraNAt / sA matiH bandhAya *mebandhAya bhavati / tsmaatkaarnnaat| etaccharIrAdikam azeSam / erve nizcayena / tyAjyam / mahatAM munIzvaraiH / tatkAlAdivinA tasya zarIrasya kAlakriyA AhArakiyA vinA vyAjyam / zarIre yanmamatvaM vartate tanmamatvaM spheTanIya bhojanAdikaM na tyAjya 1 athavA dhanakA cAhanA zreSTha nahIM hai // 37 // jJAnAcArAdisvarUpa pAMca prakArakA AcAra; uttama kSamAdirUpa dasa prakArakA dharmaH saMyama, tapa tathA mUlaguNa aura uttaraguNa; midhyAtva, moha evaM madakA parityAgaH kaSAyakA zamana, indriyoMkA damana, dhyAna, pramAdarahita avasthAna; saMsAra, zarIra evaM indriyaviSayoMse virakti; dharmako car3hAnevAle aneka guNa, nirmala ratnatraya tathA antameM samAdhimaraNa; yaha saba munikA dharma hai jo avinazvara mokSapadake Ananda ( avyAbAdha sukha ) kA kAraNa hai // 38 // caitanya guNasvarUpa zuddha AtmAko chor3akara Antise jo ajJAnI jIvakI buddhi paramANu pramANa bhI bAhya vastuviSayaka saMyogake liye hotI hai vaha usake liye karmabandhakA kAraNa hotI hai / isaliye mahAn puruSoM ko samasta hI isa zarIra AdikA tyAga kAlAdike binA prathama yuktise karanA cAhiye / yaha tyAgakarma vrata hai vizeSArtha - isakA abhiprAya yaha hai ki zarIra Adi jo bhI bAca padArtha haiM unameM mamatvabuddhi rakhakara unake saMyoga Adike liye jo kucha bhI prayatna kiyA jAtA hai usase karmakA bandha hotA hai aura phira isase jIva parAdhInatA ko prApta hotA hai| isake viparIta zuddha caitanya svarUpako upAdeya samajhakara usameM sthiratA prApta karaneke liye jo prayatna kiyA jAtA hai usase karmabandhakA abhAva hokara jIvako svAdhInatA prApta hotI hai / isIliye yahAM vaha upadeza diyA gayA hai ki jaba taka uparyukta zarIra Adi rakSatrayakI paripUrNatA meM sahAyatA karate haiM taba taka hI mamavabuddhiko chor3akara zuddha AhAra Adike dvArA unakA rakSaNa karanA cAhiye / kintu jaba ve asAdhya rogAdike kAraNa ukta ratnatrayakI // - 1 iti gRcamapakaraNa pUrNa va gRhiyaH, mAiti gRhi me prakaraNaM / 2 a za vIryAcAraH dezabhedastu dazalakSaNakaH / bhA 4 ka evaM vijJAya
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ - -42:1-42] 1. amopadezAmRtam 40) muktvA mUlaguNAn yatevidadhataH zeSeSu yaja para daNDo mUlaharo bhavatyavirataM pUjAdikaM vaagchtH| ekaM praaptmre| prahAramatulaM hisvA ziraechedaka rakSatyakulikoTikhaNDanakara ko 'nyo raNe pucimAn // 40 // 41 ) mlAne kSAlanataH kutaH kRtajalAdhArambhataH saMyamo naSTe vyAkalacittatAtha mahatAmapyanyatA praarthnm| kaupIne 'pite paraizca jhaTiti krodhaH samutpadyate tannityaM zuci rAgahat zamavatA valaM kakummaNDalam // 4 // 42) kAkinyA api sahI na vividha kAra pAsa cittakSepakadakhamAtramapi SA tassiddhaye nAzritam / hiMsAheturaho jaTAyapi tathA yUkAbhiraprArthanaiH vairAgyAdiviSardhanAya yatibhiH kezeSu loyA kRtaH // 42 // mityarthaH / AviyujitaH taM rakSaNIyam / ida tyAgakarmavratam // 39 // yateH munIzvarasya / mUlaharo daNDo bhavati / kiMlakSaNasya yteH| mUlaguNAn muktvA zeSeSu uttaraguNeSu para yakSaM vidadhataH yanaM kurvataH / punaH kiMlakSaNasya muneH| pUjAdikaM baanychtH| tanna dRSTAntamAha / areH zatro / ekamadilIyam / atula prahAra dhAta zirachedaka prAtaM hitvA ko buddhimAn nrH| raNe saMpAme / anya dvitIya prahAra rakSati / kilakSaNam anya dvitIya prahAram / aGgulikoTikhaNDanakaram // 40 // tattasmAtkAraNAt / zamavato munIzvarANAm / kakummaNDala dizAsamUham.] / malaM vrtte| kaupIne gRhIte sati tatkaupInaM mlAna bhavati / mlAne sati kSAlanataH prakSAlanAt kRtajalAdhArambhataH saMthamaH kutaH bhavati / atha kaupIne naSTe sati / mahatAmapi munInAM vyAkulAcatatA bhavati / athAnyataH prArthanaM bhavati / ba punaH / paraH dussttaiH| kopIne hate'pi baarite'pi| saTiti koSaH samuspayate / tasmAdisamUha[:] bavaM munInAm // 1 // yatibhiH kezeSu locaH kRtaH / kasmai delve / vairAgyAvivivardhamAya vairaagyvaadihetve| yaiH yatibhiH / kAkinyA barATikAyAH api / saMgrahaH saMcayaH / mavihitaH na etaH / yayA kprdikyaa| kSaura muNDanam / kAryate kriyate / vA athavA / tassimaye vairAmyasiddhaye(?) / atramAtramapi nAnita zastrasaMgrahaH na pUrNatAmeM bAdhaka bana jAte haiM taba unake naSTa honeke kAla AdikI apekSA na karake dharmakI rakSA karate hue sallekhanAvidhise unakA tyAga kara denA cAhiye / yahI tyAga karmakI vizeSatA hai // 39 // mUlaguNoMko chor3akara kevala zeSa uttaraguNoMke paripAlanameM hI prayatna karanevAle tathA nirantara pUjA AdikI icchA rakhanevAle sAdhukA yaha prayatna mUlaghAtaka hogA / kAraNa ki uttaraguNoM meM dRr3hatA una mUlaguNoMke nimittase hI prApta hotI hai| isIliye yaha usakA prayana isa prakArakA hai jisa prakAra ki yuddhameM koI mUrkha subhaTa apane zirakA chedana karanevAle zadhuke anupama prahArakI paravAha na karake kevala aMgulike agrabhAgako khaNDita karanevAle prahArase hI apanI rakSA karanekA prayatna karatA hai / 40 // vastrake malina ho jAnepara usake dhauneke liye jala evaM sor3AsAbuna AdikA Arambha karanA par3atA hai, aura isa avasthAmeM saMyamakA ghAta honA avazyambhAvI hai / isake atirikta usa vastrake naSTa ho jAnepara mahAna puruSoMkA bhI mana vyAkula ho uThatA hai, isIliye dUsaroMse usako prApta karaneke liye prArthanA karanI par3atI hai| yadi dUsaroMke dvArA kevala laMgoTIkA hI apaharaNa kiyA jAtA hai to jhaTase krodha utpanna hone lagatA hai / isI kAraNase munijana sadA pavitra evaM rAgabhAvako dUra karanevAle dimaNDala rUpa avinazvara vastra(digamparatva)kA Azraya lete haiM / / 11 // munijana kaur3I mAtra bhI dhanakA saMgraha nahIM karate jisase ki muNDana kArya karAyA jA sake; athavA ukta muNDana kAryako siddha karaneke liye the 1 tabalApArambhaH bhavati sataH saMvamaH / 2kasa digsmuuii|
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 padmamandi-paJcaviMzatiH 43 ) pAvanme sthitibhojane 'sti dRDhatA pANyodha saMyojane bhuje tAvadahaM rahAmyatha vidhAveSA pratikSA yateH / kAye 'pyacetaso 'ntyavidhiSu prollAsinaH sanmateH na hotena divi sthitirna marake saMpadyate tadvinA // 43 // 44 ) ekasyApi mamatvamAtmavapuSaH syAtsaMsRteH kAraNaM kA bAhyArthakathA pradhIyati tapasyArAdhyamAne 'pi ca / tadvAsyAM haricandane 'pi ca samaH saMzliSTato 'pyato manaM svayamekamAtmani dhRtaM pazyatyajantaM muniH // 44 // 45 ) tuSAra vA ripuratha paraM mitramathaSA sukhaM vA duHkhaM vA pitRSanamaho sodhamathaSA / [ 48 : 1-43 I kRtaH / kiMlakSaNamatram / cirAkSepakRt tissyaakulaavrm| tathA aho jaTAdirapi hiMsAhetuH / kAmiH yUkAdibhiH / tataH prArthaneyAcanarahitaiH yatibhiH / kezeSu chocaH kRtaH // 42 // yAvatkAlam / me mama / sthitibhojane dRDhatA ati yAvatkAlaM pANyoH hastayoH saMyojane baDhatA asti tAvadaham / bhojanaM bhujhe AhAra gRhAmi / atha anyathA dRDhatA na bhavati zarIre tadaAhAra rahAmi tyajAmi / vidhau vidhiviSaye kriyAvidhau / yateH eSA pratijJA / punaH kilakSaNasya yateH / antyavidhiSu bharaNA vidhiSu kAye'pi zarIre'pi nisspRhacetasaH / proSTAsinaH AnandadhAriNaH / sanmateH yateH / evena pUrvokena vidhinA / divi svarge / sthitirna api tu asti / tadvinA sena pUrvoktena vidhinA binaa| narake sthitirna api tu narake sthitirasti // 43 // ekasyApi midhyAraH jIvasya / AtmavapuSaH AtmazarIrasya / mamatvam / saMsRteH saMsArasya kAraNaM syAdbhavet / bAhyArthakathA kA bAhyapadArthe kathA kAya punaH / tapasi ArAdhyamAne'pi mamatvaM saMsArakAraNam / tasmAtkAraNAt / muniH ajasraM nirantaram / khayam AramamA kRtvA / eka kham AtmAnam / annataH zarIrAt / bhinam / kiMlakSaNo suniH / samaH / kasmAt / mAsyA phuThArikAyAm / haricandane'pi / ca punaH / saMSTitaH bhAbhreSataH / bhaGgataH zarIrateH / svaM bhinaM pazyan AtmAnaM bhi pazyan // 44 // aho iti komalavAkye / zAntamanasA nirdhanyAnAM munInAm / sphuTaM vyaktam / tRNaM vA rakSaM vA dvayamapi sa ustarA yA kaiMcI Adi aujArakA bhI Azraya nahIM lete, kyoMki, unase cittameM kSobha utpanna hotA hai / isase ve jaTAoMko dhAraNa kara lete hoM so yaha bhI sambhava nahIM hai, kyoMki, aisI avasthAmeM unameM utpanna honevAle jUM Adi jantuoMkI hiMsA nahIM TAlI jA sakatI hai / isIliye ayAcana vRttiko dhAraNa karanevAle sAdhu jana vairAmya Adi guNoMke bar3hAneke liye bAloMkA loca kiyA karate haiM / / 42 / / jaba taka mujhameM khar3e hokara bhojana karanekI dRr3hatA hai tathA donoM hAthoMko jor3ane kI bhI dRr3hatA hai taba taka maiM bhojana karUMgA, anyathA bhojanakA parityAga karake binA bhojanake hI rahUMgA; isa prakAra jo yati pratijJApUrvaka apane niyama char3a rahatA ha usakA citta zarIramai niHspRha (nirmamatva ) ho jAtA hai / isIliye vaha sadbuddhi sAdhu samAdhimaraNa ke niyamoMmeM AnandakA anubhava karatA hai / isa prakArase marakara vaha svarga meM sthita hotA hai, tathA isake viparIta AcaraNa karanevAlA dUsarA narakameM sthita hotA hai // 43 // maddAn tapakA ArAdhana karanepara bhI jaba eka mAtra apane zarIrameM hI rahanevAlA mamatvabhAva saMsArakA kAraNa hotA hai taba bhalA pratyakSameM pRthak dikhanevAle anya yA padArthoM ke viSaya meM kyA kahA jAya ? arthAt unake mohase to saMsAraparibhramaNa hogA hI / isIliye bhuni jana nirantara vasUlA aura harita candana ina donoMmeM hI samabhAvako dhAraNa karate hue AtmAse saMyogako prApta hue zarIrale ni eka mAtra AtmAko hI AtmAmeM dhAraNakara usakI minnatAkA svayaM avalokana karate haiM / // 44 // jinakA mana zAnta ho cukA hai aise nirbhantha muniyoMkI tRNa aura rana, zatru aura uttama mitra, sukha aura 1 saMcitaH keSataH zarItaH pATitaH zarIrataH AgataH /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ -48:10] 1. dharmopadezAmRtam stutirvA mindA yA maraNamadhavA jIvitamaya sphuTaM nirmasthAnAM vayamapi samaM zAntamanasAm // 45 // 46) Sayamiha mijayUthabhraSTasAraGgakarapAH paraparicayabhItAH kApi kiMdhivarAmaH / vijAnAmiha vasAmo na bajAmA pramAda svatamanubhavAmo yatra ttropssiyH||46|| 47) katina kati na vArAnbhUpatirbhUribhUtiH / kati ma kati na vArAnatra jAto 'si kottH| niyatamiti na kasyApyasti saukhya na duvaM jagati taralarUpe ki mudA ki zucA yA 7 // 48 ) pratikSaNamidaM di sthitamatiprazAmtAtmano munerbhavati saMparaH paramazukhiheturbhuSam / tulyam / atha / ripuH zatruH / atha para mitram / munInAM dvayamapi samam / mukhaM vA duI vA dvayamapi samaM sadRzam / vA pitRknaM smazAnabhUmi bhayaSA sabi mAndharam / subamA samam / mumonA smRtirvA nindA vA dvayamapi samam / athavA maraNaM athavA jIvitaM yamapi samam // 45 // iha sNsaare| vayam / kApi sthAne / kiSita khokam / carAmaH bhuvAmahe / milakSaNAH vayam / nijayupatrAsArazakalpAH khkiiyybhrssttmRgsrshaaH| punaH kilakSaNAH vayam / paraparicayabhItAH parapadAryasaMgena mItAH vayam / vijana jamarahitaM sthaanm| adhivasAmaH / vaye pramAda na bajAmaH pramAI ma garachAmaH 1 yatra tatropaviSThAH yaspistasmin sthAne upaviSThA niSaNyA sthitAH / svakRtaM Atmahitam / anubhavAmaH rAmaH // 46 / / atra saMsAre / kati na kati na vArAn bhUpatiAMto'si / kiMlakSaNo bhuuptiH| bhArebhatiH bahulavibhUtiH / atra sNsaare| kati na kati na vArAn kITaH jAto'si / prati hetoH / niyata nizcitam / kasmApi saukhya nAsti vA duHkha na / taralarUpe jagati caJcalarUpe sNsaare| mudA harSeNa kim / vA athavA / zucA zokena kim / na kimapi // 47 // ida pUrvokta(1) vicAraH / pratikSaNa kSaNakSaNa prati samaya samaya prati / atiprazAntAsmanaH muneH hRdi sthitam / bhuvaM nizcitam / saMvaraH bhavati / kilakSaNaH saMvaraH / paramazanidevaH paramazuddhikAraNam / saMvareNa kRtyaa| duHkha, zmazAna aura prAsAda, stuti aura nindA, tathA maraNa aura jIvana; ina iSTa aura aniSTa padArthoM meM spaSTatayA samabuddhi huA karatI hai| abhiprAya yaha ki ve tRNa evaM zatru Adi aniSTa padArtho meM dveSabuddhi nahIM rakhate tathA unake viparIta rasa evaM mitra Adi iSTa padArthoMmeM rAgabuddhi mI nahIM rakhate, kintu donoMko hI samAna samajhate haiM // 45 // muni vicAra karate haiM ki yahAM hama loga apane samudAyase pRthak hue mRgake sadRza haiN| ata evaM usIke samAna hama bhI dUsaroMke paricayase bhayamIta hokara kahIM bhI (kisI zrAyakake yahA~) kiMcit bhojana karate haiM, yahAM ekAnta sthAnameM nivAsa karate haiM, pramAdako nahIM prApta hote haiM, tathA jahAM kahIM bhI sthita hokara apane dvArA kiye gaye zubha athavA azubha karmakA anubhava karate haiM // 46 / / maiM kitanI kitanI bAra bahuta sampattizAlI rAjA nahIM huA iM! arthAt bahuta bAra atyanta vibhavazAlI rAjA bhI huA hUM / isake viparIta kitanI kitanI bAra maiM kSudra kIr3A mI nahIM huA haM! arthAt anekoM bhavoMmeM maiM kSudra kIr3A bhI ho cukA huuN| isa parivartanazIla saMsArameM kisIke bhI na to mukha hI niyata hai aura na duHkha bhI niyata hai| aisI avasthAmeM harSa athavA viSAda karanese kyA lAma hai ! kucha bhI nahIM // vizeSArthaabhiprAya yaha hai ki yaha prANI kabhI to mahA vibhUtizAlI rAjA hotA hai aura kabhI aneka kaSToMkA anubhava karanevAlA kSudra kITaka bhI hotA hai / isase yaha nizcita hai ki koI bhI prANI sadA sukhI athavA dukhI hI nahIM raha sakatA | kintu kabhI vaha sukhI bhI hotA hai aura kabhI dukhI bhI / aisI avasthAmeM vivekI jana na to sukhameM rAga karate haiM aura na dusameM dveSa bhI // 17 // jisakI AtmA atyanta zAnta ho cukI hai aise munike hRdaya meM sadA hI uparyukta vicAra sthita rahatA hai| isase usake nizcita hI atizaya vizuddhikA
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 pAnandi-paJcaviMzatiH rajaH khalu purAtanaM galati no naye kase aat stinikaTaM bhavevasRtadhAma duHkhojjhitam // 48 // 49) prabodho nIran praNamamandaM pRthutapaH vAyurvaiH prApto gurumaNasahAyAH praNayinaH / kiyanmAnasteSAM bhavajaladhireSI thapa kiyaddUre pAraH sphurati mahatAmudyamayutAm // 49 // 50 ) abhyasthatAntarazaM kimu lokabhayA mohaM kRzIkuruta kiM dhapuSA kazena / etaddvayaM yadi na kiM bahubhirniyogaiH rau kiM kimaparaiH pracuraistapobhiH // 50 // 51) jugupsate saMsRtimatra mAyayA titikSate prAtaparIhAnapi / na venmunirdaSTa kaSAya nigrahAzcikitsati svAntamadhaprazAntaye // 51 // [ 48 : 1-48 svacha purAtarna rakaH pArtha galati / navaM pApaM na Dhokate na bhAgacchati / tataH kAraNAt amRtadhAma mokSapadam / ati nikaTaM bhavet / kiMlakSaNaM mokSam / duHkhoktiM duHkharahitam // 48 // yaiH yatibhiH / prabodhaH pravahaNaM prApta jJAnapravahaNaM prAptam / kiMlakSaNe prvddnnm| nIrandhra chidrrhitm| punaH kiMlakSaNa prohaNam / amandaM vegayuktam / yaiH yatibhiH / pRthutapa: vistIrNa tapaH sudhAyaiH prAptaH / yaiH yatibhiH / gurugaNa sahAyAH praNayinaH snehakAriNaH / teSAM munInAm / eSaH bhavajaladhiH saMsArasamudraH kiyanmAtraH / udyamayutAM udyamayuktAnAM munInAm / asya saMsArasamudrasya pAraH kiyaddUre sphurati paraH prakRSTaH // 49 // antardRzaM zAnanetram / abhyasyatAm 1 lokabhaktyA kimu / bho munayaH mohaM kRzIkulta / vapuSA kSema kimU / yadi cet / etaddvayaM na antardRSTimahaM kuzaM na / tadA bahubhiH niyogaiH atAdikaraNaiH kim / ca punaH / klezaH kAyaklezaH kim / aparaiH prasuraiH tapobhiH kim / na kimapi // 50 // atra saMsAre cet yadi / muniH / avaprazAntaye pApaprazAntaye / duSTakaSAyakAraNabhUta saMvara hotA hai, jisase ki niyamataH pUrva karmakI nirjarA hotI hai aura navIna karmakA Agama bhI nahIM hotA / ata eva ukta munike liye duHkhoMse rahita evaM uttama sukhakA sthAnabhUta jo mokSapada hai vaha atyanta nikaTa ho jAtA hai || 48 || jina muniyoMne samyagjJAnarUpI chidrarahita evaM zIghragAmI jahAja prApta karaliyA hai, jinhoMne vipula tapasvarUpa uttama vAyuko bhI prApta kara liyA hai, tathA snehI gurujana jinake sahAyaka haiM; aise udyamazIla una mahAmuniyoMke liye yaha saMsAra-samudra kitane pramANa haiM ? arthAt vaha unheM kSudra hI pratIta hotA hai / tathA unake liye isakA dUsarA pAra kitane dUra hai ? arthAt kucha bhI dUra nahIM hai // vizeSArtha - jisa prakAra anubhavI cAlakoMse saMcAlita, nizchidra, zIghragAmI evaM anukUla vAyuse saMyukta jahAja se gamana karanevAle manuSyoMke liye atyanta gambhIra evaM apAra bhI samudra kSudra hI pratIta hotA hai usI prakAra mokSamArga meM prayatnazIla jina mahAmuniyoMne nirdoSa utkRSTa samyagjJAnake sAtha vipula tapako bhI prApta kara liyA hai tathA snehI gurujana jinake mArgadarzaka haiM unake liye isa saMsAra samudrase pAra honA kucha bhI kaThina nahIM hai // 49 // he munijana ! samyagjJAnarUpa abhyantara netrakA abhyAsa kIjiye, Apako lokabhaktise kucha bhI prayojana nahIM hai| isake atirikta Apa mohako kraza kareM, kevala zarIrake kRza karanese kucha bhI ma nahIM hai / kAraNa ki yadi ukta donoM nahIM haiM to phira unake binA bahuta se yama-niyamoM se, kAyaklezoMse aura dUsare pracura lapoMse kucha bhI prayojana siddha nahIM ho sakatA hai // 50 // yadi muni pApakI zAntike liye duSTa kaSAyakA nigraha karake apane manakA upacAra nahIM karatA hai, arthAt use nirmala nahIM karatA hai, to yaha 1 zAnohaNaM tapaH subAyuH / +
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. dharmopadezAmRtam 52) hiMsA prANiSu karamapaM bhavati sA prArambhataH so'patA tasmAdeva bhayAvayo 'pi nitarAM dIrghA tataH sNhtiH| sapAsAsamazeSatarthatamatveti yastyavAna muruyarthI punararthamAzritavatA tenAhatA satpathaH // 52 // 58) duAmArthamavadyakAraNamaho nindhatAhAna zagyAhetu NAdyapi prazaminA lajjAkara svIkRtam / yasarikana gRhasthayogyamaparaM svarNAdikaM sAMprataM nirdhanyeSyapi sadasti bhitarAM prAyaH praviSThaH kaliH // 53 // 54) kAvAcisko pandhaH krodhAdeH karmaNaH sadA saMgAt / ___mAptaH kApi kadAcispariprahaprAivatA sijiH // 54 // nigrahAta khAnta manaH / na cikitsati nirmala na karoti / samuniH / mAyayA kRtvA / saMbhAti saMsAra / jagapsate ninyti'|s mAniH prakSiparoSAhAnapilipAsavAnA mAyA tisahate / tadA prazAntaye kArya bhavati // 51 // yatra prANiSa hiMsA dhartate tatra karamarSa pAe bhavati / sA hiMsA prArambhato bhavati / sa ArambhaH arthataH ivyataH bhavati / tasmAigyAt nitarAmatizayena bhayAdayo'pi bhavanti / tataH mayAt / dIrghA saMmRtiH dIrghasaMsAraH bhavati / tatra sNsaare| azeSa paripUrNam / asAsa du:khaM bhavati / muttayarthI muktivAnchekaH muniH iti idaM pUrvo pApam / arthataH dravyataH / matvA jJAtvA / dravya lakavAn / punaH tena samAzritaktA dravyaM AzritabatA muninA / satpathaH AitaH / / 52aho iti hai| yadyasmAtkAraNAt / prazAminaH munInAm / zayyAdenuH tRNApi svIkRtamayIkRta buAnArtha bhavati / punaH avadyakAraNaM bhavati / punaH nindhatAhAnaye bhvti| punaH tRgAdi aGgIkRta labbAkara bhavati / tattasmAtkAraNAt / aparaM gRhasthayogya svarNAdikaM ki na / api tu gRhapada svarNAdiyogya vartate / yadi tadvya m / nirmantheSu muniSu sopratam / mastri vartate / tadA nitarAmatizayena / prAyaH bAhulyena / kaliH pravidhaH / / 53 // koSAdeH sakAzAt / ko'pi bandhaH / kdaacidbhvti| saMyAtpariprahAt / sadA sarvadA kandhaH bhavati / ataH kAraNAt 1 kApi kasmisthAne / kadAcit kassinsamaye / parimahanavatA parigraha evaM prahaH rAkSasaH vartate yeSA te paripramahavantaH teSAM paripraha samajhanA cAhiye ki vaha jo saMsArase ghRNA karatA hai tathA parISahoMko bhI sahatA hai vaha kevala mAyAcArase hI aisA karatA hai, na ki antaraMga preraNAse / / 51 // prANiyoMkI hiMsA pApako utpanna karatI hai, vaha hiMsA prakRSTa Arambhase hotI hai, vaha Arambha dhanake nimittase hotA hai, usa dhanase hI bhaya Adipha utpanna hote haiM, tathA ukta maya Adise saMsAra atizaya laMbA hotA hai / isa prakAra isa samasta dukhakA kAraNa dhana hI hai, aisA samajhakara jisa mokSAbhilASI munine ghanakA parityAga kara diyA hai vaha yadi phirase ukta dhanakA sahArA letA hai to samajhanA cAhiye ki usane mokSamArgako naSTa kara diyA hai // 52 // jaba ki zayyAke nimitta svIkAra kiye gaye lajjAjanaka tRNa (pyAla) Adi bhI muniyoM ke liye Arta-audrasvarUpa durdhyAna evaM pApake kAraNa hokara unakI nirmanyatA ( niSparigrahatA) ko naSTa karate haiM taba phira gRhastake yogya anya suvarNa Adi kyA usa nirghandhatAke ghAtaka na hoMge! avazya hoMge / phira yadi vartamAnamai nirgandha kahe jAnevAle muniyoMke bhI uparyukta gRhasthayogya suvarNa Adi parigraha rahatA hai to samajhanA cAhiye prAyaH kalikAlakA praveza ho cukA hai / / 53 // krodhAdi kaSAyoMke nimitse jo bandha hotA hai vaha sAdAyika hotA hai, arthAt kabhI hotA hai aura kabhI nahIM bhI hotA hai / kintu parigrahake nimiuse jo bandha hotA hai vaha sadA kAla hotA hai / isaliye jo sAdhujana parigraharUpI grahase pIr3ita haiM unako kahIMpara bhaura kabhI asatAra jugupsate saMsAra ninyati / 2 smucimaanchikH| 3 mikte / pavana:
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacanadi-pavizatiH 5618458) mokSe 'pi mohAdabhilASadoyo vizeSato mokssmivedhkaarii| yatastato'dhyAtmarato mumukSurbhavet kimanyatra kRtaabhilaassH|| 55 // 56) parigrahavatAM zivaM yadi tadAnalaH zItalo yadIndriyamukhaM sukhaM tadiha kAlakuTA sudhaa| sthiro yadi tanustadA sthirataraM tavimbara bhave 'tra ramaNIyatA yadi tadindrajAle 'pi ca // 56 // 57 ) samaramapi hadi yeSAM dhyAnavanimadIte sakalabhuvanamalaM dakhamAnaM viloky| kRtabhiya iva nazaste kaSAyA na tasmin punarapi hi samIyuH sAdhaSaste jayanti // 57 // 58) anarghyarajatrayasaMpado 'pi nirghandhatAyAH pavamadvitIyam / api prazAntAH smaravairivalyA vaidhavyadAste gurakho namasyAH // 58 // prahavatAm / kadAcinna siddhiH parigrahapizAcapIDitAnA munInAM siddhirna // 54 // yataH yasmAtkAraNAt / mojhe'pi mohAt bhabhilASadoSaH vizeSataH mokSaniSedhakArI bhvti| tataH kAraNAt adhyAtmarataH mumukSuH muniH anyatra vastuni kUtAmilApaH ki bhavet / api tu anyatra vastuni kRtAbhilASaH na bhavet // 55 // yadi cet pariprahavA jIvAnAM zivaM bhavet tadAnalaH zItalo bhavati / yadi ghet / indriyamukhaM sukhaM bhavet tadA iha jagati viSaye kAlakUTaH biSaH sudhA amRtaM bhavet / yadi cet / iyaM tanuH sthirA bhavet tadA taDit vidyudayuktam ambare sthirataraM bhavati / yadi atra bhave saMsAre ramaNIyatA bhavet tadA indrajAle'pi ramaNIyatA bhavati / / 56 // hi ytH| te sAdhako jayanti / yeSAM munIzvarANAm / dhyAnavahinadI dhyAnavahipracalite chavi / samara kAmam / dAmAnam / vilokya hA te kaSAyA nttaaH| kRtamiyaH iva kRtA bhI bhayaM yaH ve kRtabhiyaH / kiMlakSaNa kAmam / sakalabhuvanamAlam / te karAyAH tathA naSTAH yathA punarapi tasmin munIna iti / na samIyuH na praaptaaH| te sAdhano jayanti // 55 // te guravaH / namasyAH nmrkrnniiyaaH| ye anaparatatrayasaMpado'pi nirmanyatAyAH advitIya pada prAmAH / prazAntA bhI siddhi prApta nahIM hotI // 54 // jaba ajJAnatAse mokSake viSayameM bhI kI jAnevAlI abhilASA doSarUpa hokara vizeSa rUpase mokSakI niSedhaka hotI hai taba kyA apanI zuddha AtmAmeM lIna huA mokSakA amilASI sAdhu strI-putra-mitrAdirUpa anya bAla vastuoMkI abhilASA kregaa| arthAt kabhI nahIM karegA // 55 // yadi parigrayukta jIvoMkA kalyANa ho sakatA hai to agni bhI zItala ho sakatI hai, yadi indriyajanya mukha vAstavika sukha ho sakatA hai to tIna viSa mI amRta bana sakatA hai, yadi zarIra sthira raha sakatA hai to AkAzameM udita honevAlI bijalI usase bhI adhika sthira ho sakatI hai, tathA isa saMsArameM yadi ramaNIyatA ho sakatI hai to vaha indrajAlameM bhI ho sakatI hai| vizeSArtha-isakA abhiprAya yaha hai ki jisa prakAra amikA zItala honA asambhava hai usI prakAra parigrahase kalyANa honA bhI asambhaba hI hai| isI prakAra jaise viSa kabhI amRta nahIM ho sakatA, AkAzameM caMcala bijalI kabhI sthira nahIM raha sakatI, tathA indrajAla kabhI ramaNIya nahIM ho sakatA hai; usI prakAra kramazaH indriyasukha kabhI sukha nahIM ho sakatA, zarIra kabhI sthira nahIM raha sakatA, tathA yaha saMsAra kabhI ramaNIya nahIM ho sakatA hai // 56 // jina muniyoMke dhyAnarUpI amise prajvalita hRdayameM trilokavijayI kAmadevako bhI jalatA huA dekhakara mAno atizaya bhavabhIta huI kaSAyeM isa prakArase naSTa ho gaI ki usameM ve phirase praviSTa nahIM ho sakI, ve muni jayavanta hote haiM // 55 // jo guru amUlya rasatrayasvarUpa sampattise sampanna hokara bhI nirgranthatAke anupama padako prApta hue haiM, tathA jo atyanta zAnta hokara bhI kAmadevarUpAdhukI panIko 1 sthiro| 2 ka za tamidambaram /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ amann -man 1. dhamApadezAmRtam 59) me svAdhAramapArasaulyamutarovIja paraM paJcadhA sabodhAH svayamAcaranti parAmAcAravasyeva thaa| anyagdhivimuktamuktipadavIM prAptAsa yA praapitaa| te rasatrayadhAriNaH ziSamukhaM kurvantu naH sUrayaH // 59 // 60) bhrAntipadeSuSAvama'su ammako panthAnamekamamRtasa paraM navanti / ye lokamuSatadhiyaH praNamAmi sebhyaH tenApya jigamirgurunAyakebhyaH // 6 // 81) ziSyANAmapahAya moipaTaka kAlena dIgheNa ya jjAtaM syAspadalAmichatojyalayacodivyAjanena sphuTam / ye kurvanti izaM parAmatitarA sarvAvalokakSamA loke kAraNamantareNa bhiSajAste pAntu mo 'bhyApakAH // 31 // bapi hAravaizviSAH pazya raNDAla dadatIti SaSyavAH / ve guravaH jayanti // 58 // te sUrayaH / naH asmAkaM / zibasUkhaM kurvantu / ye munamaH paraSA / khAcAra sakIyamAcAram / svayam mAcaranti / kiMlakSaNamAcAram / apArasaukhyasatarobIjam / param utkRSTam / ya punaH / pagan ziSyAdIn AcArayanti / ye pratyAndhivimukamuktipadavI prAptAH. pandhassa yA pranthiH pranyamandhiH temaya tayA vimukA thA muktipadavI tA vimuktamuktapadavI prAptAH / yaH munIzvaraiH / anye muktipadavI prApitAH / punaH kilakSamAH sUramaH / rajatrayadhAriNaH / evaMbhUtAH munayaH naH asmAkaM zivasukhaM kurvannu // 59 / / ye guravaH / janmako sNsaarvne| prAntipradeSu bahuvarmA bahumithyAtvamArgeSu satsu / lokam / amRtasya mokSasya / eka pandhA mArgam / nayanti / zilakSagAH guravaH / umatadhiyaH / tebhya AcAryebhyaH praNamAmi / kiMlakSaNebhyaH AcAryebhyaH / gurunAyakebhyaH / tena pathA ahamapi jiyAmipuH yAtumichuH // 1 // te adhyApakAH / maH asmAn / pAntu rakSantu / ye ziSyANAM dazaM netram / atitarAm / parAM zreyam / santi / kittaa| mohapaTalamsApaDAya spheTayitvA / ken| syAtpadalAmichatocalabacodivyAjanena / sikSaNa mohapaTalamA yahIya kAna jAtam utpannam / kiMlakSaNA dazam / sarvAvalokakSamA sarvapadA vokanakSamAm / punaH ye adhyApakAH / kAraNamantaraMga vaidhavya pradAna karanevAle haiM, ve guru namaskAra karane yogya haiM / vizeSArtha- jo amUlya tIna ranoMse sampanna hogA vaha nirmantha (daridra) nahIM ho sakatA, isI prakAra jo prazanata hogA- krodhAdi vikAroMse rahita hogA-baha zatrupakSIko viSavA nahIM banA sakatA hai| isa prakAra yahAM virodhAbhAsako pragaTa karake usakA parihAra karate hue pranpakAra yaha batalAte haiM ki jo guru samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritrarUpa anupama rajatrayake dhAraka hokara nirmandha-mU rahita hote hue digambaratya- avasthAko prApta hue hai; tathA jo azAntike kAraNabhUta krodhAdi kaSAyoMko naSTa karake kAmavAsanAse rahita ho cuke haiM una guruoMko namaskAra karanA cAhiye // 58 // jo vivekI AcArya aparimita sukharUpI uttama vRkSake bIjabhUta apane pAMca prakArake (jJAna, darzana, tapa, vIrya aura cAritra) utkRSTa AcArakA svayaM pAlana karate haiM tathA anya ziSyAvikoMko bhI pAlana karAte haiM, jo parimaharUpI gAMThase rahita aise mokSamArgako svayaM prApta ho cuke haiM tathA jinhoMne anya dhAtmahitaiSiyoMko bhI ukta mokSamArga prApta karAyA hai, ve rajatrayake dhAraka AcArya parameSThI. hamako mojamula pradAna kareM // 59 // jo unnata buddhike dhAraka AcArya isa janma maraNasvarUpa saMsArarUpI vanameM bhrAntiko utpaka karanevAle aneka mAki honepara bhI dUsare janoMko kevala mokSake mArgapara hI le jAte haiM una anya muniyoMko sanmArgapara le jAnevAle AmAyA~ko maiM bhI usI mArgase jAnena icchuka hokara namaskAra karatA hUM // 6 // jo lokameM akAraNa (nisvArtha) vaiyake samAna hote hue ziSyoMke cirakAlase utpanna hue prazAnasamUhako haTAkara 'spAta' padase cir3ita arthAt anekAntamaya nirmaka vacanarUpI divya aMjanase unakI atyanta zreSTha dRSTiko spaSTatayA samasta padAki dekhane meM samarSa samIti vadati hai|
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacanAsazitiH [2:1-6162) unmukhyAlayabandhanAdapi rahAkAye 'pi bItasRhA vite mohavikaspatAlamapi yadu dhamamsastamA / medAyAsya hi sAdhayanti tadaho jyotirjitAprabha ye sodhamayaM bhavantu bhavatAM te sAdhaSaH zreyase // 12 // 68) ko patatpapi mayanutavizvalokamuktAvani prazamimo ma calamti yogAt / bodhapradIpahatamohamahAndhakArAH samyagAyA kimuta zeSaparIpaheSu // 63 // 64) prottimakaropratejAle sAraDAnilodhadize sphArIbhUtasutaptabhUmibasi prmaannndhmmsi|| prISme ye gurumedinInazirasi jyotirnicaayorsi| dhvAntavasakara basanti munayaste santu naH zreyase / / 64 / kAraNa vinA / bhiSAH vaidyAH te maH asmAn pAtu // 11 // aho iti Acarya / te sAdhavaH / bhavatAm / zreyase kmmaapaay| bhaandr| ye sAdhanA / khAt / vAyavandhanAta gRhabandhanAt / unmucya bhizIbhUya / kAye'pi zarIre'pi / mItaspRhA jAtA ni:spRhA jAtAH / zubheyaM duHkhena bhedyam iti durmedha mohavikalpajAlam antastamaH / hidi / vrtte| ye munayaH / asma antarasamasa / bhedAya spheTamAya / jyotiH sApayanti / kiMlakSaNaM jyotiH / jitAprabham / punaH kiMlakSaNa jyotiH / savodhamaya zAnamayam / ve sAzvaH / sukhAya mokSAya bhavantu / / 52 // prazaminaH munayaH / yogAt na calamti ! ka sati / pale patasapi / punaH bhayahatavizvakopamuktApani bhayena hatAH pIDitAH ye vizvalokAH teH bhagatavizvalokai muktaH adhyA mArgaH yatra tasmin mayatavizvalokamucAvani sati / prazaminaH yogAca bahanti / uta mho| zeSaparIpaheSu kiM kA kthaa| kilakSaNA munyH| bobhapradIpahatamohamahAndhakArAH zAnapradIpena spheTitamidhyAndhakArAH / punaH kiMlakSaNA munamaH / smymshH|| 63 // te munayaH / maH asmAkam / zreyase / santu bhavantu / ye munayaH 1 zrISme / gurumevinIdhratirasi gari'parSatamastake / basanti tiSThanti / cAnvabasa lithyAtvavinAsakAre jyotiH carasi nidhAya saMsthApya : kilakSaNe prISme / proyatimmapharopratejasi tIkNasUryakaraiH upatejati / punaH kilo / lasaNAnispreSaridhi pracaNDapanena pUritahini / punaH vilakSaNe praumme / sphArIbhUta tatabhUmiravasi / kara dete haiM ye upAdhyAya parameSThI hamArI rakSA kareM // 61 / / jo majabUta gRharUpa bandhanase chuTakArA pAkara apane zarIrake viSayameM bhI nispRha (mamatvarahita ) ho cuke haiM tathA jo manameM sthita durmedha (kaThinatAse naSTa kiyA jAnevAlA) mohajanita vikalpasamUharUpI abhyantara andhakArako naSTa karaneke liye sUryakI prabhAko bhI jItanevAlI aisI uttama jJAnarUpI jyotike siddha karanemeM tatpara haiM ve sAdhujana Apake kalyANake liye hoveM / / 62 // mayase zIghratApUrvaka bhAganevAle samasta janasamudAyake dvArA jisakA mArga chor3a diyA jAtA hai aise vajake giranepara bhI jo munijana samAdhise vicalita nahIM hote haiM ke jhAnarUpI dIpakake dvArA ajJAnarUpI ghora andhakArako naSTa karanevAle samyagdRSTi munijana kyA zeSa parISahoMke Anepara vicalita ho sakate haiM ! kabhI nahIM // 63 // jo grISma kAla udita honevAle sUryako kiraNoMke tIkSNa tejase saMyukta hotA hai, jisameM tIkSNa pavana (la.) se dizAyeM paripUrNa ho jAtI haiM, jisameM atyanta santapta huI pRthivIkI dhUli adhika mAtrAmeM utpanna hotI hai, tathA jisameM nadiyoMkA jala sUkha jAtA hai| usa prISma kAlameM jo muni jana hRdayameM ajJAnAndhakArako naSTa karanevAlI jJAnajyotiko dhAraNa karake mahAparvatake zikharapara maka maho iti se|
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ -67 : 1-67] 1. dharmopadezAmRtam 65 ) se chaH pAntu mumujhasaH kavaragharadairavizyAmalo mAkSaritamajhiniyAsAlAhomAdiya: kAle maAdile patadvirikule dhAbaDunIsaMkule samjhAvAtaSisaMsthule tastale tiSThanti se sAdhavaH // 15 // 66) mlAyaskokAde galatkapimade azyadrumauracchade harSadromadaridake himaRtAvasyamta duHkhde|| ye tiSThanti catuSpaye pRthutapAsaudhasthitAH sAdhavaH dhyAnImanahatoprazailyavidhurAste me viSamyuH zriyam // 16 // 67 ) kAlatraye bhirpsthitijaatvrssaashiitaatpprmukhsNghttitomrkhe| AtmapraSopavikale sakalo 'pi kAyaklezo vRthA vRtirivotizAlivane // 17 // pumaH sikSaNe prIdhye / prakSINanadyambhasi khokndiij| evaMbhUte prISme ye parvate vizvanti te munayaH badanti // 64 te sAtaH / kA yuSmAn / pAntu rakSantu / ye mumukSavaH munayaH / varSAkAle tahatale tiSThanti / vilakSaNe vrmaayaa| savaiH mevaiH / magarale majantI ilA bhUmiyatra tasmin madile / kiMlakSaNaiH medhaiH / staravaH zandayukaiH / punaH milanaH mandaH / anizzAma mevaiH / kiM kurvadvirita / adhikSAratvadoSAtsamudrasavandhikSArasadoSAt / zavadArimadrini nirntrvtaapniile| punaH milane varSAkAle / patadririkule patanti girikulAni yatra tasmin patadririkule / punaH kilakSa pazci / dhAkadunIsako mujnkiisNkle| panAvilakSaNe varSAkAle / amAvAtavisaMsele bhyaankvaatyke| evidha vAle tamatale manamaH dinti5. te sApavaH / me mama / zriyam / vidayuH kuryuH / ye sAdhavaH / himaRtau catuSpace tiSThanti / vilakSaNe himstau| mlAkakokamare kmle| punaH kiMlakSaNe himaRtau / galakapimade vigalitavAnaramade / punaH kilakSaNe himaRtau / prazyAmauSamakane patisamUhapatre / punaH kilakSaNe himatI / harSadomadaridrake kampitaromadAyake / punaH kilako himaRtau masAntasamaye / evaMbhUte himAtI munayatuSpathe tiSThanti / kiMlakSaNA mumayaH / pRthutapaHsaudhasthitAH tapomandire sthitAH / punaH biljhmaaH| thAnomaprAtoprazatyadhidharAH cyAnAminA prahataH sphaTitaH upra zaityavidhara-cItako tejavanti // 1 // Atmapramopavikale pasi puruSe / sakalo'pi kAyayaH / vRSA niSphalam / kilkssnne| baatmprbhodhnikle| kAnayAye zrItosamvaniLe / gahiranasthitibAsavarSAzItAtApramukhasaMghaTitomaHkha kAlatraye' vamatidhanena (3) jAtaH upacaH varzabhItApaparIpahazyubena saMghaTitam pAvaM patra nivAsa karate haiM ve munijana hamAre kalyANake liye hoveM // 64|| bisa varSA kAlameM garjanA karanevAle, atizaya kAle, tathA samudraviSayaka kSAratva (khArApana) ke doSase hI mAno nikha hI pAnIko ugalanevAle (girAnevAle) aise meghoMke dvArA pRthivI jalameM DUbane lagatI hai| jisameM pAnIke prabala pravAhase parvatoMkA samUha girane lagatA hai, jo vegase bahanevAlI nadiyoMse vyApta hotA hai, tathA jo zaMzAvAtase (jalamizrita tIkSNa vAyuse) saMyukta hotA hai, aise usa varSA kAlameM jo mumukSu sAdhu vRkSake nIce sthita rahate haiM ve Apa logoMkI rakSA kareM // 65 // jisa Rtu, kamala murajhAne lagate haiM, bandaroMkA abhimAna naSTa ho jAtA hai, vRkSasamUhase patte naSTa hone lagate haiM, tathA zItase daridra janake roma kampAyamAna hote haiM; usa atyanta dukhako denevAlI hima (zizira) RtumeM vizAla taparUpI prAsAdameM sthita tathA dhyAnarUpI uSNatAse naSTa kiye gaye tIkSNa zailyase rahita bo sAdhu catuSpathameM sthita rahate haiM ve sAdhu merI lakSmIko kareM // 66|| sAdhu jina tIna kAloMmeM ghara chor3akara bAhira rahanese utpanna hue varSA, zaitya aura dhUpa Adike tIna dukhako sahatA hai vaha yadi una tIna koMmeM adhyAtma jJAnase rahita hotA hai to usakA yaha saba hI kAyakleza isa prakAra vyartha hotA hai jisa prakAra ki cavasa vrss| 2 ka dhAdhunIsaMkule punH| sa evaMviSe kaale| ssaasmuuhe| 5 lit| kAkatrayA
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ anwar vie-pazikSita 68:1-4068) saMprasvasti na kevalI phila phalo trailokyacUDAmaNiH sarAcA paramAsate'tra bharatakone jgdyotikaaH| sadrAmAriNo patiparAstAsAM samAlambana tatpUjA jimaghAci pUjanamataH sAkSAjinaH puujitH||18|| 69) spRSTA yA mahI tavadhikamalaistauti satIrthatA tebhyasse 'pi surAH ruvAbalipuTA nityaM namaskurSate / sadhAmasmRtimAtrato 'pi janatA niSkalmaSA jAyate ye jainA yatayacidAtmani paraM sneha samAtamyate / 69 // 70) samyagdarzanadhodhapatanicitaH zAmtaH zivaiSI muni mandaH sthAvavadhIrito'pi vizadaH sAmyaM ydaalmbte| tasmin sNghttitopduHkhe| ttropreksste| kasmin ken| ujjhitazAliyo dhAnyarahitakSece vRtiriva niSphalam // 6 // kima iti sste| atra bhrtoye| kalau pcmkaale| saMprati idAnIm / kebalI na asti / kiMlakSaNaH kevalI / prailokyacUra kevalam / tadAvaH tasya jinasya bAyaH / bAsate tiSThanti / vilakSaNA vAcaH / jagaDhyotikAH / tAsAM vANInAM samAlambanam / sahabhatrayaSAriNo yativarAH tiSThanti / teSAM yatInA pUjA tatpUjA katA jinavApi pUjana kRtam / mataH jinavAci pUjanAt sAkSAjinaH pUjitaH // 18 // ye jaimA yatayaH / param uttam / midAtmani viSaye jheI samAtanvate Aramani prIti vistArayanti / sadanikamalaiH teSo yatInAM caraNakamalaiH kRtvA / yatra pradeze / yA mahI pRthvii| spRSTA stharzitA bhvti| tatra pradeze / sA mhii| sattIrthatAm eti gacchati / tebhyaH munibhyH| te'pi tAjalipuTAH suraaH| nirya sadeva namaH namaskAra kurvate tamAmasmRti mAtrato'pi teSAM munIno nAmasmaraNamAtrataH / janatA janasamuH / nizkalmaSA jAyate pAparahitA jAyate // 6 // mandaH mUlaiH / avadhIrito'pi apamAnito'pi / yassAbhyam upazamam mAlampate tadA vizavaH syAt bhavet / kilakSaNo muniH / smygdrshnbodhtinidhitH| punaH shaantH| punaH zivaiSI mokssaamilaayii| tai- mandaiH dussttH| bhAtmA vihataH / atra jagati / teSAm akalyANinA dhAnyAcuroMse rahita khetameM vAMsoM yA kAMToM Adise baDhakA nirmANa karanA / / 67 // isa samaya isa kalikAla (paMcama kAla) meM bharatakSetrake bhItara yadyapi tInoM lokoMmeM zreSThabhUta kevalI bhagavAn virAjamAna nahIM haiM phira mI lokako prakAzita karanevAle unake vacana to yahAM vidyamAna haiM hI aura una vacanaki AzrayabhUta samyagdarzana, samyagjJAna evaM samyakacAritrarUpa uttama snatrayake dhArI zreSTha munirAja haiN| isIliye ukta muniyoMkI pUjA vAstavameM jinavacanoMkI hI pUjA hai, aura isase pratyakSameM jina bhagavAnakI hI pUjA kI gaI hai aisA samajhanA cAhiye / / vizeSArtha-isa paMcama kAlameM bharata aura aiyavata kSetroMki mItara sAkSAt kevalI nahIM pAye jAte haiM, phira bhI janoMke ajJAnAndhakArako haranevAle unake vacana (jinAgama ) paramparAse prApta hai hii| cUMki una vacanoMke jJAtA zreSTha munijana hI haiM ata eva ve pUjanIya hai| isa prakArase kI gaI ukta muniyoMkI pUjAse jinAgamakI pUjA aura isase sAkSAt jina bhagavAnkI hI kI gaI pUjA samajhanA cAhiye / / 68 // jo jaina muni jJAna-darzana svarUpa caitanyamaya AtmAmai ulUTa lehako karate haiM unake caraNa kamaloMke dvArA jahAM pRthivIkA sparza kiyA jAtA hai yahAMkI vaha pRthivI uttama tIrtha bana jAtI hai, unake liye donoM hAthoMko jor3akara ve deva mI nitya namaskAra karate haiM, tathA unake nAmake smaraNamAtrase hI janasamUha pApase rahita ho jAtA hai // 69 // samyagdarzana, samyagjJAna evaM samyakcAritrase sampanna, zAnta aura AtmakalyANa (mokSa) kA abhilASI muni ajJAnI janoMke dvArA tiraskRta hokara bhI cUMki samatA (vItarAgatA ) kA hI sahArA letA hai ata eva vaha to nirmaka hI 1kaadhi| 2 jnsmuuhaa|
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ A -78:17 camopadezAnavam AtmA savihIvaca viSayAsaalive saMpAto bhavitomadumsanarake teSAmakalyANinAm // 7 // 71) mAnuSya prApya puNyAtmazamamupagatA rogavayogajAta bharakhA gatvA dhamAntaM izi vidi caraNe ye sthita sNgmuktaaH| kA sotA vAkpathAtikamaNapadguNairAzritAnA munInAM stotayyAste maharbhuivi ya ha tavapriya bhalibhAjaH // 5 // 72) tattvArthAptatapobhUtA yativarAH bhavAnamAhuraMza pArna jAnadanUnamapratihata svArthAvasaMdehavat / cAritraM viratiH pramAvapilasatkarmAdhavAyoginA etanmuktipathalAyaM ca paramo dharmo bhavacchedakaH // 2 // 73) idayabhuvi hagekaM bIjamupta svazaGkAmabhUtiguNasavambhaHsAraNI sikmuH| mandAnAm / nizcitam / upaduHkhanarake saMpAttaH bhavitA seSAM narakapatamai bhaviSyati / kilakSaNe nrke| bhiSamadhyAnsAtrite andhakArayukta // .. // munInA stotA kaH munInA svabanakartA kaa| bhapi tuna ko'pi| kiMlakSaNAnA muniinaam| vAkpathAtikramaNapaTuguNairAzritAnAM vynaatiit-trynaagocrshresstthgunnyuktaanaam| ye munayaH puNyAnmAnuSyaM manuSyapadam / prApya / prazamamupagatAH / bhogajAle bhogasamUham / rogavanmatvA banAntaM gatvA / ye munayaH / dRzi vivi varaNe darzanajhAmacAritre sthitaaH| parinahara hitAH / jagati vissye| bhaSi prathivyAm / te munyH| mahaddhiH papiddhataH / khosnnyaaH| kilakSaNAH paNDitAH / teSAM munInA adritaye bhaktibhAjaH / te'pi svotavyAH // // iti ptyaacaardhii|| sattvAryAptatapomRtA siddhAntAInmunInA zraddhAna yativarA darza darzanamAhuH kathayanti / svArthoM jAgat bhAna AhuH khaparaprakAzaka zAnam AhuH kathayanti / kiMlakSaNe jJAnam / apratihataM na kenApi itam / punaH anna pUrNa jJAnam / punaH kilakSaNa jJAnam / asanvehavat sandeharahitam / yoginA munInAm / pramAdavilasatkarmAtavAda viratiH cAritram / pramAdarahita bAritraM kapayanti / etatrayaM muktipathaH darzanazAnavAritraM muktipathaH kAraNamiti zeSaH / ca punaH / ayaM paramo dharmaH / bhavacche vinAzakaH // 42 // ekam / ek darzanaM bIjam / hRdayabhuvi hRdayabhUmau / utaM vApitam / kilakSaNa darzanam / svazArApramRtiguNarahatA hai / kintu vaisA karanese ve ajJAnI jana hI apanI AtmAkA ghAta karate haiM, kyoMki, kalyANamArgase bhraSTa hue una ajJAniyoMkA gAr3ha andhakArase vyApta evaM tIna duHkhose saMyukta aise naraka, niyamase patana hogA // 70 // jo muni puNyake prabhAvase manuSya bhavako pAkara zAntiko prApta hote hue indriyajanita bhogasamUhako rogake samAna kaSTadAyaka samajha lete haiM aura isIliye jo gRhase vanake madhyameM jAkara samasta parigrahase rahita hote hue samyagdarzana, samyagjJAna evaM samyakacAritrameM sthita ho jAte haiM; vacanake agocara aise uttamottama guNoMke AzrayabhUta una muniyoMkI stuti karanemeM kauna-sA strotA samartha hai| koI mI nhiiN| jo jana ukta muniyoMke donoM caraNoM meM anurAga karate haiM ve yahAM pRthivIpara mahApuruSoM ke dvArA stuti karaneke yogya haiM // 71 // isa prakAra munike AcAradharmakA nirUpaNa huA // sAta sattva, deva aura gurukA zraddhAna karanA; ise muniyoMmeM zreSTha gaNaghara Adi samyagdarzana kahate haiM / sva aura para padArtha donoMkI nyUnatA, bAdhA evaM sandehase rahita hokara jo jAnanA hai ise jJAna kahA jAtA hai / yogiyoMkA pramAdase honevAle karmAsravase rahita ho jAnekA nAma cAritra hai / ye tInoM mokSake mArga haiM / inhIM tInoMkohI uttama dharma kahA jAtA hai jo saMsArakA vinAzaka hotA hai // 72 // hRdayarUpI pRthivImeM boyA gayA eka samyagdarzanarUpI bIja niHzaMkita Adi ATha aMgasvarUpa uttama jalse paripUrNa zudra eka jAlam / 2 va saarinnii| pati balAcArabhaH pUrNaH, ma iti yatmAcAra sati balAcArabhamaH /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 panaSTipatiH [74:2-4 bhayadyagamazAkhaccAdacAritrapuSpastadaramRtaphalena prINayatyAzu bhavyam // 73 // 74) gamatrAlaMkRta siddhipAtraM laghurapi na guruH syAdanyathAtve kadAcit / sphuTamavagatamA yAti bhando 'pi gacchabhimatapadamabhyo naiva tUrNo 'pi jantuH // 74 // 75) vanazikhini sRto 'nyaH saMcaran bADhamavi dvitayavikala mUrtirvIkSamANo 'pi khajaH / api sanayanapAdo 'dhAnaJca tasmAdvagavagamacaritraiH saMyutaireva siddhiH // 75 // sadambhaH sAriNItiH tu punaH azakkA AdivaSTaguNAH satsamIcInA eva ambhaHsAraNI' jaladhoriNI' tathA sikaM sizcitam baiH khAtizayena / taruH amRtaphaLena / Azu zIghram / bhayaM prINayati poSayavi / kiMlakSaNastaruH / cAdacAritrapuSpaH / madhyam asaphalena mokSa phaLena poSayati / punaH vilakSaNastadaH / bhavadavagamazAvaH / bhavad utpadyamAnaH avagamaH jJAnaM tadeva zAstrA zrasya saH // 73 // kazvinmuniH laghurapi tathA ziSyo'pi yadi hagavagamacaritrAlaGkRto darzanazAnacAritrasahitaH / siddhi pAtraM sthAdbhavet / anyavAt guru parithe'pi darzanajJAna cAritrarahitaH siddhipAtraM na syAt mokSabhokA na bhavati / tatra dRzantamAha / sphuTaM pragaTam 1 avagatamArgaH zAtamArgaH / jantuH jIvaiH / mando'pi gacchan mandaM mandaM garachan / abhimatapadaM yAti mabhilaSitapadaM yAti / anyaH zAtamArgaH jIvaH / sUryo'pi gacchan zIghramamanasahitaH / abhimatapadaM na yAti gacchati na // 74 // andhaH / banazikhini davAoM / sRtaH / kiMlakSaNo'nyaH / bADham atizayena / saMcaran gacchan / punaH svajaH pazuH vanazikhini mRtaH / kiMlakSaNaH khanaH / vIkSamANo'pi analokamAno'pi / punaH kiMlakSaNaH khamaH / matidvitayavikalamUrtiH caraNarahitaH / ca punaH / sanayanapAdaH pumAn vanazikhini mRtaH / kiMlakSaNaH sanayanapAdaH / zraddadhAnaH bhAlasyasahitaH / tasmAtkAraNAt / ragavagamacaritreH nadIke dvArA atizaya sIMcA jAkara utpanna huI samyagjJAnarUpI zAkhAoM aura manohara samyakcAritrarUpI puSpoM se sampanna hotA huA vRkSake rUpameM pariNata hotA hai, jo bhavya jIvako zIghra hI mokSarUpI phalako dekara prasanna karatA hai // 73 // samyagdarzana, samyamjJAna evaM samyak cAritra se vibhUSita puruSa yadi tapa Adi anya guNoMmeM manda bhI ho to bhI vaha siddhikA pAtra hai, arthAt use siddhi prApta hotI hai / kintu isake viparIta yadi ratnatrayase rahita puruSa anya guNoMmeM mahAn bhI ho to bhI vaha kabhI bhI siddhiko prApta nahIM ho sakatA hai| ThIka hI hai--spaSTatayA mArgase paricita vyakti yadi calane meM manda mI ho to bhI vaha dhIre dhIre carakara abhISTa sthAnameM pahuMca jAtA hai| kintu isake viparIta jo anya vyakti mArgase aparicita hai vaha calane meM zIghragAmI hokara bhI abhISTa sthAnako nahIM prApta ho sakatA hai / / 74 / / dAvAnalase jalate hue vanameM zIghra gamana karanevAlA andhA mara jAtA hai, isI prakAra donoM pairoMse rahita zarIravAlA laMgar3A manuSya dAvAnalako dekhatA huA bhI calane meM asamartha honese jalakara mara jAtA hai, tathA amikA vizvAsa na karanevAlA manuSya mI netra evaM pairoMse saMyukta hokara bhI ukta dAvAnalameM bhasma ho jAtA hai| isIliye samyagdarzana, samyanhAna aura samyakcAritra ina tInoMke ekatAko prApta honepara hI unase siddhi prApsa hotI hai; aisA nizcita samajhanA cAhiye // vizeSArtha - jisa prakAra ukta tInoM manuSyoMmeM eka vyakti to ase agniko dekhakara aura bhAgane meM samartha hokara bhI kevala avizvAsake kAraNa maratA hai, dUsarA (andhA ) vyakti amikA parijJAna na ho sakanese mRtyuko prApta hotA hai, tathA tIsarA ( laMgar3A ) vyakti abhipara bharosA rakhakara aura use jAnakara mI calanemeM asamartha honese hI mRtyuke mukhameM praviSTa hotA hai| usI prakAra jJAna aura cAritra se rahita jo prANI tattvArthakA kevala zraddhAna karatA hai, zraddhAna aura AcaraNase rahita jisako eka mAtra tattvArthakA parijJAna hI hai, athavA zraddhA aura jJAnase rahita jo jIva kevala cAritrakA hI paripAlana karatA hai; ina tInoMmeMse kisIko bhI mukti nahIM prApta ho sakatI / vaha to ina tInoM kI 1 basa na sa eva anya 2 vA sArimI dhAriNI / 4 ba jha amyayA / 5 sa jJAtamArgaH jIvaH /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ -79: 1-79] 1. dharmopadezAmRtam / 23 76) bahubhirapi kimanyaiH prastarai ratnasaharSapuSi janitakhedairbhArakAritvayogAs / hataduritatamomithAyaratneranalibhirapi phurutAtmAlaMkRti darzanAdhaiH // 6 // 77) jati svakhagihA merI sakalamalaghimukta parzanaM yadvinA syAt / matirapi kumatirnu duzcari caritra bhavati manujasamma prAptamamAptameva // 7 // 78) bhavabhujaganAgadamanI duHkhmhaadaayshmnjlvRssttiH| muktisukhAmRtasarasI jayati gAditrayI samyaka // 78 // 79) yacanaviracitaiyotpadyate bhedabuddhiDaMgavagamacaritrANyAtmanaH svaM svarUpam / anupacaritametazcetanaikasvabhAvaM vrajati viSayabhAvaM yogino yogaH // 79 // tribhiH saMyutaiH siddhiH / eva nizcayena // 55 // bho yativarAH / anyaiH bahubhiH ratnasaMjJairapi ki prayojanam / kilakSaNe raNasaMjheH / prastaraiH pASANamayaiH / punaH bhArakAriravayogAt bhArasvabhAvAt / vapuSi zarIre / janitanedaiH utpAditakhedaiH / iti hetoH / bho munayaH / tribhiH cAranaiH darzanAyaiH / AtmAnaM alaMkRtaM maNDitaM kuruta / kiMlakSaNaiH darzanAyaiH / hataduritatamobhiH spheTitapApaiH // 76 // varzanaM jayati / kilakSaNaM darzanam / sukhanidhAnam / punaH kilakSaNam / mokSakSakavIjam / punaH kilakSaNa darzanam / sakaramAlavimukta malarahitam / yadvinA yena darzanena vinA matirapi kumatiH / yena rzanena vinA caritra dukharitram / punaH yena darzanena vinA manujajanma mnussyjnm| prAptam api aprAmameva nizcayena // 7 // samyak nizcayena / gAditrayI jayati / kilakSaNA gaaditryii| bhavabhujaganAgadamanI saMsArasapespheTane auSadhiH / punaH kilakSaNA rgaaditryii| duHkhamahAdAkazamanajalavRSTiH duHkhAgnizamane jalabaSa | punaH kilakSaNA trayI / muskisurakSAmRtasarasI muktisuravAmRtasarovarI / trayI jayati // // bhedabuddhirbhedavijJAna buddhiH / vacanaviracitA utpadyate evaM suganagamacaritrANi AsmanaH khaM svarUpam asti / kiMlakSaNa svarUpam / anupacaritam upacArarahitam / punaH etatsvarUpaM cetanekakhabhAvam / yoginA yogadaaiH viSamabhAvaM gocarabhAvaM pragati yogIzvarazAna ekavAmeM hI prApta ho sakatI hai 11 75 || 'ratna' saMjJAko dhAraNa karanevAle anya bahuta-se pattharoM se kyA lAbha hai ? kAraNa ki bhArayukta honese unake dvArA kevala zarIrameM kheda hI utpanna hotA hai / isaliye pAparUpa andhakArako naSTa karanevAle samyagdarzanAdirUpa amUlya tInoM hI sundara ranoMse apanI AtmAko vibhUSita karanA cAhiye / 76 // jisa samyagdarzanake vinA jJAna mithyAjJAna aura cAritra mithyAcAritra huA karatA hai vaha sukhakA sthAnabhUta, mokSarUpI vRkSakA advitIya bIjasvarUpa tathA samasta doSoMse rahita samyagdarzana jayavanta hotA hai / ukta samyagdarzanake vinA prApta huA manuSyajanma bhI aprApta hueke hI samAna hotA hai [ kAraNa ki manuSyajanmakI saphalatA samyagdarzanakI prAptimeM hI ho sakatI hai, so use prApta kiyA nahIM hai ] // 77 ||o samyagdarzana Adi tIna rana saMsArarUpI sarpakA damana karaneke liye nAgadamanIke samAna haiM, dukharUpI dAvAnalako zAnta karaneke liye jalavRSTike samAna haiM, tathA mokSasukharUpa amRtake tAlAbake samAna haiM; ve samyagdarzana Adi tIna rasa bhale prakAra jayavanta hote haiM // 78 // samyagdarzana, samyajJAna aura samyakcAritra ye tInoM AtmAke nija svarUpa haiN| inameM jo bhinnatAkI buddhi hotI hai vaha kevala zabdajanita hI hotI haivAstavameM ve tInoM amina hI haiM / AtmAkA yaha svarUpa upacArase rahita arthAt paramArthabhUta aura cetanA hI hai eka svabhAva jisakA aisA hotA huA yogI janoMkI yogarUpa dRSTikI viSayatAko prApta hotA hai, arthAt 1ca pratipATho'yamba ka kutAtmAlarakRta, kustAmArUti / sa sa sphottne| eka padhana.5
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 cayandiza 80) nivatvaM svatAmupAgatA matiH satAM zuddhanayAvalambinI / mekaM vizadaM vivAtmakaM nirantaraM pazyati tatparaM mahaH // co 81) harnirNItayasmAdvayavizadamahasyatra bodhaH pravaredhaH zuddhaM cAritramatra sthitiriti yugapandhabisakAri / bApAcArthameva tritayamapi paraM syAcchubho zazubho vA bandhaH saMsArameyaM zrutanipuNadhiyaH sAdhayastaM vadanti // 81 // 82) ajanakRtaSAdhAkrozadAsApriyAdA api sati na vikAraM yanmano yAti sAdhoH / [80:3 gocarakharUpaM vartate vacanaratam // 49 // ye sAdhavaH / tattvam AtmasvarUpam / nirUpya kathayitvA / sthiratAm upAgataH sthirabhAva prAptAH / teSAM sumInAM matiH / tatpara madaH nirantaraM pazyati / kiMlakSaNA buddhiH / zuddha nayAvalambinI / kiMlakSaNaM mahaH / ma khaNDarahitam ekam / punaH vizadaM nirmalaM cidAtmakam / sunayaH pazyanti // 80 // AtmAvizadmahasi niNattiH dRSTiH nirNayaM darzanaM bhavati / atra Atmani bodhaH prabodhaH zAmaM mavati / vatra Atmani sthitiH zuddhaM cAritraM bhavati / iti tritayamapi / yugapat bandhavidhvaMsakArI[ ri] karmabandhasTakam / tritayaM bAhya ratnatrayaM vyavahArarAtra mAhyArthasUcaka jAnIhi / punaH bAhya ramatrayaM paraM vA zubho yA azubha yA vanyaH syAt / zrutaH // iti ratnatrayasvarUpam // vyathottamaM kSamAmArdavArjava satyazauca saMyamatapastyAgAminyabrahmacaryANi dharmaH iti dazadharmaM nirUpayati / sA uttamA zreSThA kSamA / mA kSamA / zivapayapathikAnAM mokSamArge pravartakAnA (?) munInAm / Adau prathamam / satsahAyatvameti sahAyatvaM gacchati / yatra kSamAyAm / sAdhoH muneH / yanmanaH vikAre na yAti / ka sati / aagakRtAghAkozAsApriyAdI api sati jajjanaiH usakA avalokana yogI jana hI apanI yoga-dRSTise kara sakate haiM / / 79 / / zuddha nayakA Azraya lenevAlI sAdhu janoMkI buddhi tattvakA nirUpaNa karake sthiratAko prApta hotI huI nirantara akhaNDa, eka, nirmala evaM cetanasvarUpa usa utkRSTa jyotikA hI avalokana karatI hai // 80 // AtmA nAmaka nirmala tejake nirNaya karane arthAt apane zuddha AtmarUpameM ruci utpanna honekA nAma samyagdarzana hai / usI AtmasvarUpake jJAnako samyagjJAna kahA jAtA hai | isI AtmasvarUpameM lIna honeko samyakcAritra kahate haiM / ye tInoM eka sAtha utpanna hokara bandhakA vinAza karate haiN| bAhya ratnatraya kevala nAtha padArthoM (jIvAjIvAdi ) ko hI viSaya karatA hai aura usase zubha athavA azubha karmakA bandha hotA hai jo saMsAraparibhramaNakA hI kAraNa hai / isa prakAra Agamake jAnakAra sAdhujana nirUpaNa karate haiM ! vizeSArtha - samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak - cAritra ina tInoMmeMse pratyeka vyavahAra aura nizcayake medase do do prakArakA hai| inameM jIvAdika sAta tatvoM ke yathArtha svarUpakA zraddhAna karanA vyavahAra samyagdarzana kahalAtA hai / unake svarUpake jAnanekA nAma vyavahAra samyagjJAna hai | azubha kriyAoMkA parityAga karake zubha kriyAoMmeM pravRtta honeko vyavahAra samyak - cAritra kahA jAtA hai / dehAdise bhinna AtmAmeM ruci honekA nAma nizcaya samyagdarzana hai / usI dehAdise bhinna AtmA ke svarUpake avabodhako nizcaya samyagjJAna kahA jAtA hai / AtmasvarUpameM lIna rahaneko nizcaya samyak cAritra kahate haiM / inameM vyavahAra ralatraya zubha aura azubha karmoM ke bandhakA kAraNa honese svargAdi abhyudayakA nimitta hotA hai / kintu nizcaya ratnatraya zubha aura azubha donoM prakArake hI karmo ke banSako naSTa karake mokSasukhakA kAraNa hotA hai // 81 // isa prakAra ratnatraya ke svarUpakA nirUpaNa huA | ajJAnI janake dvArA zArIrika bAbA, apazabdoM kA prayoga, hAsya evaM aura bhI apriya kAryoMke kiye jAnepara jo 1. kArI / 2 kA koSa koSa vA skan +
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ -85:1-85] 1. dhamArapezAmRtam amalavipulavivekasamA sA kSamAdau zivapathapavikAnA satsahApatvameti // 88) dhAmanyapuNyatarasaguNopazAlA patraprasUnanicito'pi phalAmyavasthA / yAti jharya maNata pava ghamonakopa dAvAnalAt tyasava ta yatayo 'tidUram // 8 // 84) tiSThAmo Sayamujavalena manasA rAgAdivocojisatAH loka kiMcidapi svakIyahadaye khecchAdharo mamyatAm / sAdhyA zuddhirihAtmanaH zamaSatAmatrApareNa viSA mitreNApi kimu khaSeSTitaphala svArthI svayaM lapsyate // 4 // 85) doSAmAdhuSya loke mama bhavatu sukhI burjanamevanArthI tatsarvasa rAhIsvA riparatha sahasA jIvitaM sthaanmnpH| madhyasyaspamedhAsilAmeha jagajjAyatAM saulyarAziH maso mAbhUdasaukhyaM kathamapi bhAvinaH kasyacispUskaromi // 8 // mUrkhaanaiH zloka (1) tena kRtA bAdhA lokatayAthoM / AzA kaThorapavanam / hAsyaapriyaahitakarIbacanavidyamAne'pi sati // 83 // dhAmaNyapuNyatamaH bhramaNasya bhAvaH zrAmaNyaM zramaNyapada munipadam eva pkssH| phalAni avaravA kSaNataH eva ra maavi| kilakSaNaH taruH / uccaguNoghazAkhApatraprasUnanidhito'pi guNazAkhApatrapuSpasavitaH pkssH| ghamopakopadAvAnAt bahumakoSAH sakAzAt / vinAza yAti / bho yatayaH taM kodham / atira lajata // 833) kadhinmuniH bairAgyaM cintayati / vavamukhapatra manasA tiSThAmaH / kiMlakSaNAH vayam / rAgAvidoSojimatAH rAgAdidoSarahitAH / kherachAcaraH lokaH svakIyaharaye vivivApi manyatAm / iha jagati viSaye / zamavatA munInAm / pAtmanaH zuddhiH sAdhyA / atrApi munii| apareNa niSA zatruNA kAryam / mitreNApi kimu svAtha khaprayojanam / khaceSTitaphalam AtmanA upArjitam / svarya lapsyate yAsmanA prApyate // 4 // muniH udAsa(?) bintyti| durjanaH loke mama doSAn mAdhuSpa kathayitvA sukhI bhvt| yadi devamASI burjanaH sadA tatsarvasa samastadraya gRhItvA sukhI bhavatu / atha ripuH sahasA jIvitaM gRhItvA sukhI bhvtu| anyaH janaH sthAbha gRhItvA sukhI bhavatu / tu punaH / baI madhyasthaH / iha mayi akhilaM agat saukhyarAdhiAyatAm / mattaH sakAcAt kaspacit bhaninaH jIvasa / asaukhvaM nirmala va vipula zAnake dhArI sAdhukma mana krodhAdi vikArako nahIM prApta hotA hai use uttama kSamA kahate haiN| vaha mokSamArga meM calanevAle pathika janoM ke liye sarvaprathama sahAyaka hotI hai // 82 / / munidharmasapI pavitra pakSa unnata guNoMke samUharUpa zAkhAoM, pasoM evaM puSpoMse paripUrNa hotA huA bhI phaloMko na dekara atizaya tIna kodharUpI dAvAmise kSaNabharameM hI nAzako prApta ho jAtA hai / isaliye he munijana ! Apa usa koSako dUrase hI chor3a deM / / 83 // hama loga rAgAdika doSoMse rahita hokara vizuddha manake sAtha sthita hote haiN| ise yatheccha AcaraNa karanevAlA janasamudAya apane hRdayameM kucha bhI mAne / lokameM zAntike mamilApI munijanoM ke liye apanI Atmazuddhiko siddha karanA cAhiye / unheM yahAM dUsare zatru abhadA mitrase bhI kyA prayojana hai ! yaha (zatru yA mitra) to apane kiye hue kAryake anusAra svayaM hI phala prApta karegA // 84 / / yadi durjana puruSa mere doSoMkI ghoSaNA karake sukhI hotA hai to ho, yadi dhanakA abhilASI puruSa mere sarvasvako grahaNa karake sulI hotA hai to ho, yadi zatru mere jIvanako grahaNa karake sukhI hotA hai to ho, yadi dUsarA koI mere khAnako prahaNa karake sukhI hotA hai to ho, aura jo madhyastha hai- rAga-dveSase rahita hai-yaha aisA hI madhyasa banA rhe| ra bhakaza cite| 2ma samAjanabhUjanaloka zina bAra, ma.sAcanamUmajana golIna nA gaayaa|
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Insmaanhannnnranaamanaanavarnanaha mAnadi pAnizatiH [86 :1-8686) kiM jAnAsi na pItarAmamakhilatrailokyacUDAmaNi ki ta samAzritaM na bhavatA kiM vA na loko jddH| . mithyArambhirasajjanairapaTubhiH kiMcitkRtopadravAta yatkarmArjanahetumasthiratayA vArghA mano manyase / / 83 // 87 ) dharmAnametadiha mArvavanAmadheyaM jAtyAdigarSaparihAramuzanti sntH| saJcAryate kimuta poSarazA samastaM svamendrajAlasaharza jagadIkSamANaH // 8 // 88) kAsyA sAni sundare 'pi parito dandahyamAnAnimiH kAyAdau tu jarAdibhiH pratidinaM gacchasyavasthAntaram / syAloSayato hadi prazAsana zazvadviyekojavale garSasyAvasaraH kuto'tra ghaTate bhAveSu sarveSvapi / / 88 // duHkham / mA bhUta mA bhavatu kathamapi mA bhavatu iti patkaromi // 85 // he manaH vItarAga ki na jaanaasi| kiMlakSaNa vItarAgam / akhilasprekyaghagamaNim / taddharma [4] kina samAzritaM tasya vItarAgasya dharma kina samAdhitaM bhvtaa| vA athavA / lokaH ana / apitu aho'sti| yat yasmAtkAraNAt sidhyArambhiH kiMcitkRtopadravAt / masviraptayA cacalatayA / pAdhAM manyase / kiskssnnaiH| bharAjanaiH tuSTaiH / punaH apaTubhiH mUrteH / kilakSaNAM cAdhAm / karmArjanahetuM karmopArjanahetum // 6 // santaH sAghavaH etat jAtyAdigaHparihAram / mArdavanAmadhemam / zanti kathayanti / tanmArdavaM dharmAjam / samasta jagat / khagendrajAlasadRzaM svAmatulpam / IkSamANaH vilokamAnaH puruSaiH / bopadRsA zAnadRSTayA kRtvA / mArdava kimu na dhAryate / api tu dhAryate // 8 // atra sNsaare| prazaminaH muneH / idi hRdyvissye| sarvecapi bhAveSu jAtikulatapozAmAdiaSTamadAdiSu paJcadazapramAdAdiSu viSaye / gavasya avasaraH kutaH ghaTate / kiMlakSaNe idi / shshvdbhivkojyle| kilakSaNasya muneH / ityAlocayataH iti vicaarytH| itIti kim / sapani gRhe / kAsthA kA sthitiH ko vizvAsaH / kisakSaNe gRhe| sundare'pi netrAnandakare'pi / paritaH sarvataH samantAt / bhagnimiH bandasyamAne'pi dagdhIbhUte / tu punaH / kAyAdau zarIre / kAsthA ko vizvAsaH / kilakSaNe kAyAdau / jarAdibhiH pratidinam yahA~ sampUrNa jagat atizaya sukhakA anubhava kare / mere nimittase kisI bhI saMsArI prANIko kisI bhI prakArase dukha na ho, isa prakAra maiM UMce svarase kahatA hUM // 85 // he mana ! tuma kyA pUre tInoM lokoMmeM cUDAmaNike samAna zreSTha aise vItarAga jinako nahIM jAnate ho! kyA tumane vItarAgakathita dharmakA Azraya nahIM liyA hai ? kyA janasamUha jar3a arthAt ajJAnI nahIM hai ! jisase ki tuma mithyAdRSTi evaM ajJAnI duSTa puruSoMke dvArA kiye gaye thor3e se bhI upadravase vicalita hokara bAdhA samajhate ho jo ki karmAsabakI kAraNa hai // 86 // jAti evaM kula AdikA garva na karanA, ise sajjana puruSa mArdava nAmakA dharma batalAte haiM / yaha dharmakA aGga hai / jJAnamaya cakSuse samasta jagatko svapna athavA indrajAlake samAna dekhanevAle sAdhu jana kyA usa mArdava dharmako nahIM dhAraNa karate haiM ! avazya dhAraNa karate haiM // 87 // saba orase atizaya jalanevAlI amiyoMse khaNDahara (khaDerA ) rUpa dUsarI avasthAko prApta honevAle sundara gRhake samAna pratidina buddhatva bhAdike dvArA dUsarI ( jIrNa ) avasthAko prApta honevAle zarIrAdi bAhya padArthoMmeM nityatAkA vizvAsa kaise kiyA jA sakatA hai ! arthAt nahIM kiyA jA sakatA / isa prakAra sarvadA vicAra karanevAle sAdhuke vivekayukta nirmaka hRdayameM jAti, kula evaM jJAna Adi sabhI padArthoke viSayameM abhimAna karanekA avasara kahAMse dhrmH| 25 vilokymaanaiH| 3 mahAnavRSTajaya satyA, kA zAnASTakA bAta ryaa|
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ -93:123 1. ghamApadezAmRtam 89) vi yattadvAci bahiH phalati tadevArjavaM bhavasyetat / dharmoM nikRtirayamoM dvAviha surasAnarakapathau // 89 // 90) mAyitvaM kurute kRtaM sadapi chAyAvighAtaM guNe vAjAteyamino 'jiteniha guruklezaiH samAdiSyalam / sarve taga mArate simitataH krodhAdayastasvata statpApaM bata yena durgatipathe jIpazciraM bhrAmyati / / 90 // 91) svaparahitameva munibhirmitamamRtasamaM sadaiva satyaM ca / vaktavyaM vacanamatha pravidheyaM dhIdhanaunam // 11 // 92) sati santi tAnyeva sanate vacasi sthite| bhavatyArAdhitA sadbhirjagatpUjyA ca bhAratI / / 92 // 93) AstAmaitavamutra sUnRtavacA kAlena yallapsyate sapasvasuravasaMsUtisarispAyaptimukhya phalam / avasthAntara gacchati anyAm avasthA gacchati sati / iti cintayataH muneH garvAvasaraH kutaH / / 88 // yat idi tat pAci vacasi vartate tadeva bahiH phalati etadArjeba bhavati Arjavadharma(1) bhavati / nikRtiH mAyA adhrmH| iha jagati viSaye / dvau bhAvadharmamAyAdharmoM surasamanarakapathau staH // 89 // yaminaH munIzvarasya / sakRdapi mAyitvaM kRtam / samAdiSu guNeSu chAyAvidhAle vimA kurute / kilakSaNeSu guNeSu / iha jagati / AjAteH guruklezaH ajiseSu dIkSAm AmayAcIkRtya upaarjitessu| keH| guruleshH| alam bhatsarvam / yat tatra mAyAsamUha / tatvataH paramArthataH / sarve krodhAdayaH / atinibhRtAH puurnnaaH| Asate tiSThanti / yata iti khede| mAyitvena tappA bhayati yena pApena jIvaH durgtipthe| ciraM bahukAlam / bhrAmyati / / 9. munibhiH satyaM vacanaM sadaiva vktvym| kilakSaNaM vacanam / khaparahitaM AtmaparahitakArakam / punaH kilakSaNaM vacanam / mitaM maryAdAsahitam / punaH kiMlakSaNam / amRtasamam amRtatulyaM vacaH vaktavyam / atha dhIdhanaiH munibhiH / maunaM pravidheyaM maunaM kartavyam / / 91 // sUnRte styai| vacasi sthite sati / sarvANi vratAni santi tiSThanti / ca punaH / saddhiH pnndditH| bhAratI satyavANI 1 ArAdhitA bhvti| kiMlakSaNA vANI / jagatjyA // 52 // manatavacAH satyavAdI pumAn / amutra paraloke / yatphalaM kAlena lapsyate / etadAstAm etatphale dUre tiSThata / kiMlakSaNa phalam / sapattramuratvasaMmRtisaritpArAptimukhya sadbhUpasvarAjyapadaM suratvaM devapada saMsAranadIpAraprAptimokSapadasUcakai yatphalam / ihaiva prApta ho sakatA hai ? arthAt nahIM prApta ho sakatA / / 88 // jo vicAra hRdayameM sthita hai vahI vacanameM rahatA hai tathA vahI bAhira phalatA hai arthAt zarIrase bhI tadanusAra hI kArya kiyA jAtA hai, yaha Arjava dharma hai| isake viparIta dUsaroMko dhokhA denA, yaha adharma hai / ye donoM yahAM kramase devagati aura narakagatike kAraNa haiM / / 82 // yahAM lokameM eka bAra bhI kiyA gayA kapaTavyavahAra AjanmataH bhArI kaSToMse upArjita munike sama ( rAga-dveSanivRtti ) Adi guNoMke viSayameM atizaya chAyAvighAta karatA hai, arthAt ukta mAyAcArase sama Adi guNoMkI chAyA bhI zeSa nahIM rahatI-ve nirmUlataH naSTa ho jAte haiM / kAraNa ki usa kapaTapUrNa vyavahArameM vastutaH krodhAdika sabhI durguNa paripUrNa hokara rahate haiM / kheda hai ki vaha kapaTavyavahAra aisA pApa hai jisake kAraNa yaha jIva narakAdi durgatiyoMke mArgameM cira kAla taka parizramaNa karatA hai // 90 // muniyoMko sadA hI aisA satya vacana bolanA cAhiye jo apane liye aura parake liye bhI hitakAraka ho, parimita ho, tathA amRtake samAna madhura ho / yadi kadAcit aise satya vacanake bolanemeM bAdhA pratIta ho to aisI avasthA buddhirUpa dhanako dhAraNa karanevAle una muniyoM ko maunakA hI avalambana karanA cAhiye // 91 // cUMki satya vacanake sthita honepara hI vrata hote haiM isIliye sajjana puruSa jagatpUjya usa satya vacanakI ArAdhanA karate haiM // 12 // satya vacana bolanevAlA prANI samayAnusAra paralokameM uttama rAjya, deva paryAya evaM saMsArarUpI nadIke pArakI ... samAviSam / 2 ka smaarissu|
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 padmananda-pazcaviMzatiH yatprAmoti yazaH zazAGkavizadaM ziSTeSu yammAmyatAM tatsAdhutvamiva janmani paraM tatvena saMvayate // 93 // 94 ) yatparadArArthAdiSu jantuSu niHspRhamahiMsakaM kheta duzcAntarmalasadeza f 95) gaGgAsAgarapuSkarAdiSu sadA tIrtheSu sarveSvapi tasyApi na jAyate tanubhRtaH prAyo vizuddhiH parA / mithyAtvAdimalImasaM yadi mano yAce 'tizuddhodakedhautaH kiM bahuzo 'pi zuddhyati surApuraprapUrNo ghaTaH 1 95 // 96) antukRpAditamanasaH samitiSu sAdhoH pravartamAnasya / prANendriyaparihAraM saMyamamA durmahAmunayaH // 96 // 97 ) mAnuSyaM ki durlabhaM bhavabhRtastatrApi jAtyAiyasteSvevAptavacaH zrutiH sthitiratastasyAdha mbodhane / [93: 1-93 janmani bhagata / param utkRSTam / zazAGkavizadaM yazaH prApnoti / yat ziSTeSu sajjaneSu / mAnyatA bhavati / yatsAdhutvaM bhavati / tatphalai kena sevate / api tu na kenApi // 13 // yatparadArArthAdiSu parastrI para arthAdiSu paradravyeSu niHspRhaM vAJchArahitam / cetaH / punaH jantuSu praannissu| ahiMsakaM khetaH / sadeva paraM zaucam / kiMlakSaNaM zaucam / duccheyAntarmalata durbhedyAntamalarapheTakam / anyat hiMsAdiparatvaM dravyAdigRhA / zAMcaM na ||14|| yadi cet / tanubhRtaH jIvasya / manaH / medhyAtvAdimalImasaM vartate midhyAtvena pUrNa vartate / sadA / prAyaH bAhulyena / parA vizuddhirna jAyate vizuddhirna utpadyate / kiMlakSaNasya tanubhRtaH jIvasya / gaGgAsAgarapuSkarAdiSu sarveSu tIrthepi sadA tasya / srApUraprapUrNaH ghaTaH bAMdhe atizuddhodakaiH zuddhajalaiH / bahuzo'pi dhautaH prakSAlitaH api kiM zuddhyati / api tu na zukhati // 95 // mahAmunayaH yogIzvarAH / sAdhoH / prANendriyaparihAraM prANarakSa jIvasya rakSAM indiyaviSayatyAgaM sNymm| AhuH kthynti| kiMlakSaNasya sAdhoH / jantukRpAditamanasaH jantuSu kRpayA kRtvA sAImanasaH kUpAlu cittasya / punaH lakSaNasya sAdhoH / samitiSu pravartamAnasya // 96 // kila iti satye / bhavabhUtaH jIvasya / mAnudhye manuSyapadam / durlabham / tatrApi manuSye jAtyAdayaH durlabhAH / teSu jAtyAdiSu samIcIneSu prasiSu satsu / AmavacaH zruteH durlabhA sarvajJatracanavarNa durlabham / ataH prApti arthAt mokSapada pramukha phalako pAvegA; yaha to dUra hI rhe| kintu vaha isI bhavameM jo candramAke samAna nirmala yaza, sajjana puruSoMmeM pratikSa aura sAdhupaneko prApta karatA hai usakA varNana kauna kara sakatA hai ! arthAt koI nahIM // 93 // citta jo parastrI evaM paradhanakI abhilASA na karatA huA SaTkAya jIvoMkI hiMsAse rahita ho jAtA hai, ise hI durbheya abhyantara kaluSatAko dUra karanevAlA uttama zauca dharma kahA jAtA hai| isase bhinna dUsarA koI zauca dharma nahIM ho sakatA hai // 94 // yadi prANIkA mana mithyAtva Adi doSoMse malina ho rahA hai to gaMgA, samudra evaM puSkara Adi sabhI tIrthoMmeM sadA snAna karanepara bhI prAya: karake vaha atizaya vizuddha nahIM ho sakatA hai| ThIka bhI hai - madhake pravAhase paripUrNa ghaTako yadi bAhyameM atizaya vizuddha jase bahuta bAra dhoyA bhI jAve to bhI kyA vaha zuddha ho sakatA hai ? arthAt nahIM ho sakatA || vizeSArtha --isakA abhiprAya yaha hai ki yadi mana zuddha hai to khAnAdike binA bhI uttama zauca ho sakatA hai / kintu isake viparIta yadi mana apavitra hai to gaMgA Adika aneka tIrthoMmeM bAra bAra snAna karanepara bhI zauca dharma kabhI bhI nahIM ho sakatA hai // 95 // jisakA mana jIvAnukampAse bhIga rahA hai tathA jo IrSyA-bhASA Adi pAMca samitiyoM pravartamAna hai aise sAdhuke dvArA jo SaTukAya jIvoMkI rakSA aura apanI indriyoMkA damana kiyA jAtA hai use gaNadharadevAdi mahAmuni saMyama kahate haiM // 96 // isa saMsArI prANI manuSya bhayakA prApta honA atyanta kaThina hai, yadi manuSya paryAya prApta bhI ho gaI to usameM bhI uttama jAti AdikA 1 sa bhavati / 2 sphoTakam / 3 jAyate nopayate / 4 sa prANasva rakSA 1 5 jantumayA /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ -981-28] 6.dharmopadezAmRtam prApte te atinirmale api para syAtA na yenomite svocaikaphalapradesa va karyanalAdhyate sNymH||17|| 98) karmamalavilayahesoryodharazA tapyate sapA moktam / va vedhA dvAdazadhA jammAmbudhiyAnapAtramidam // 98 // mAptavacaHzruteH sakAzAt sthitiH durlabhA / tasyAH sthiteH / ca punaH : ragbodhane durlabhe / te ve bhapi sambodhane pratinirma prApte sati / yena saMyamena / ujisave ke 1 param / strokaphalaprade / na syAtA na bhavetAm / ca punaH / ma saMyamaH kapa ma jhApyate / api tu kApyate // 97 // tat tapaH proktam / yattapaH / bodharazA jJAnanetreNa / karmamalavilapahetoH tapyate / idaM tapaH devA / milanA kaThina hai, uttama jAti Adike prApta ho jAnepara jinavANIkA zravaNa durlabha hai, jinavANIkA zravaNa milanepara bhI bar3I AyukA prApta honA durlabha hai, tathA usase bhI durlabha samyagdarzana aura samyagjJAna hai / yadi atyanta nirmala ve donoM bhI prApta ho jAte haiM to jisa saMyamake vinA ve svarga evaM mokSarUpa advitIya phalako nahIM de sakate haiM vaha saMyama kaise prazaMsanIya na hogA ! arthAt vaha avazya hI prazaMsAke yogya hai // 97 / / samyagjJAnarUpI netrako zaraNa karanevAle sAdhuke dvArA jo karmarUpI mailako dUra karane ke liye tapA jAtA hai use tapa kahA gayA hai / vaha bAdha aura abhyantarake bhedase do prakArakA tathA anazanAdike medase bAraha prakArakA hai / yaha tapa janmarUpI samudrase pAra honeke liye jahAjake samAna hai | vizeSArtha-jo kokA kSaya karane ke uddezase tathA jAtA hai use tapa kahate haiN| vaha bApa aura abhyantarake bhedase do prakArakA hai / jo tapa zapa dravyakI apekSA rakhatA hai tathA dUsaroM ke dvArA pratyakSameM dekhA jA sakatA hai vaha bAdha tapa kahalAtA hai| usake nimna chaha bheda haiN| 1 anazana - saMyama AdikI siddhike liye cAra prakArake (anna, peya, khAdya aura lepa) ke AhArakA parityAga karanA / 2 avamaudarya - battIsa pAsa pramANa svAbhAvika AhArameMse eka-do-tIna Adi grAsoko kama karake eka mAsa taka grahaNa karanA / 3 vRttiparisaMkhyAna - gRhapramANa tathA dAtA evaM bhAjana AdikA niyama karanA / gRhapramANa --jaise Aja maiM do ghara hI jAUMgA / yadi inameM AhAra prApta ho gayA to grahaNa karaMgA, anyathA ( dose adhika ghara jAkara ) nahIM / isI prakAra dAtA Adike viSayameM bhI samajhanA cAhiye / 4 rasaparityAga-dUdha, dahI, ghI, tela, gur3a aura namaka ina chaha rasoMmeMse eka-do Adi rasoMkA tyAga karanA athavA tikta, kaTuka, kaSAya, Amla aura madhura rasamise eka-do Adi rasoMkA parityAga karanA / 5 viviktazayyAsana -- jantuoMkI pIr3Ase rahita nirjana zUnya gRha AdimeM zayyA (sonA) yA Asana lagAnA / 6 kAyakleza --- dhUpa, vRkSamUla athavA khule maidAnameM sthita rahakara dhyAna Adi karanA / jo tapa manako niyamita karatA hai use abhyantara tapa kahate haiM / usake bhI ninna chaha bheda haiM / 1 prAyazcittapramAdase utpanna hue doSoMko dUra krnaa| 2 vinaya - pUjya puruSoM meM AdarakA bhAva rakhanA / 3 vaiyAvRtya-zarIrakI ceSTAse athavA anya dravyase rogI evaM vRddha Adi sAdhuoMkI sevA karanA / 4 svAdhyAya - Alasyako chor3akara jJAnakA abhyAsa karanA / vaha vAcanA, pRcchanA, anuprekSA, AmnAya aura dharmopadezake bhedase pAMca prakArakA hai-1 nirdoSa prantha, artha aura donoMko hI pradAna karanA ise vAcanA kahA AtA hai / 2 saMzayako dUra karaneke liye dUsare adhika vidvAnoMse pUchaneko pRcchanA kahate haiM / 3 jAne hue padArthakama manase vicAra karanekA nAma anuprekSA hai| 4 zuddha uccAraNake sAtha pAThakA parizIlana karanekA mAma nAma hai| 5 dharmakathA Adike anuSThAcako dharmopadeza kahA jAtA hai / 5 yusarga ---- ahaMkAra aura
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ AunnnnnnnnnnnnnwwwmanmadrARMAnnnnnny pasanamvi-paJcaviMzatiH [99:19999) kaSAyaviSayodamapurataskarogho chAt sapAsumaTatADito vighaTate yatI durjyH| ato hi nirupadravazcarati tena dharmaniyA yati samupalakSitaH pathi vimuktipuryAH sukham // 19 // 163) mithyAtvApayadi mamtiA dugdhamusapIbhyo jAtaM tasmAdavakakaNikaikeya srvaadhiniiraat| stokaM tena prabhavamakhilaM kRcchralabdhe naratve yacetarhi skhalati tadaho kA kSatiISa se syAt // 1000 101) vyAlyA yat kriyate zrutasya yattaye yahIyate pustaka sthAne saMyamasAdhanAdikamapi prItyA sadAcAriNA / punaH / dvAdazadhA / punaH idaM tapaH / janmAmbudhiyAnapAtra saMsArasamudrasaraNe prohaNam // 98 // yataH yasmAtkAraNAt / kaSAyaviSayodbhaTapracurataskaroSaH kaSAyaviSayacaurasamUhaH / durjayaH sujiitH(1)| TAsAt / tapaHsubhadena tAritaH kssaayvissycaursmuuh| viSaTave vinAzaM gcchti| ataH kAraNAt / hiytH| muniH| tena tapasA / samupallakSitaH saMyuktaH / punaH dharmazriyA samupalakSitaH yuSaH yatiH / vimucipuryAH pathi muktimArge yathA syAttathA / nirupAvaH upadravarahitaH / carati gacchati // 59 // baho iti sNbodhne| bho jIva idda jagati viSaye / yadi cet / mithyAvAdeH sakAzAt / ra duHkheM / bhavitA bhaviSyati / iha jgti| sapobhyaH svokaM duHkham / jAtam utpanam / tapobhyaH duHkhaM kA iva / sarvAdhinIrAt samudrajalAt / ekA udakakaNikA iva anlakaNikA iva / etAha etasmin / kRSla madhe bharatve kona prAme mnussypde| akhilaM prabhavam / utpana kSamAdiguNaM vrtte| yadi etasmin naratve skhalasi sadA tama kA hAniH kA kSatiH na syAt / apitu sarvadhA prakAreNa hAniH syAdbhavet / iti hetoH narakhe tapaH karaNIyam // 10 // sadAcAriNA muninaa| yat zrutasya vyAkhyA kriyate / yatpustaka sthAna saMyamasAdhanAdika mamakArakA tyAga karanA / 6 dhyAna-cittako idhara udharase haTAkara kisI eka padArthake cintanameM lagAnA // 98 // jo krodhAdi kaSAyoM aura paMcendriyaviSayoMrUpa udbhaTa evaM bahuta-se coroMkA samudAya bar3I kaThinatA se jItA jA sakatA hai vaha cUMki taparUpI subhaTake dvArA balapUrvaka tAr3ita hokara naSTa ho jAtA hai, ata evaM usa tapase tathA dharmarUpa lakSmIse saMyukta sAdhu muktirUpI nagarIke mArgameM saba prakArakI vina-bAdhAoMse rahita hokara sukhapUrvaka gamana karatA hai // vizeSArtha -- jisa prakAra coroMkA samudAya mArgame calanevAle pathika janoMke ghanakA apaharaNa karake unako Age jAnemeM bAdhA pahuMcAtA hai usI prakAra krodhAdi kaSAyeM evaM paMcendriyaviSayabhoga mokSamArgameM calanevAle satpuruSoM ke samyagdarzanAdirUpa dhanakA apaharaNa karake unake Age jAnemeM bAdhaka hotA hai / uparyukta coroMkA samudAya jisa prakAra kisI zaktizAlI sumaTase pIr3ita hokara yatra tatra bhAga jAtA hai usI prakAra tapake dvArA ve viSaya-kaSAyeM bhI naSTa kara dI jAtI haiM / isIliye coroMke na rahanese jisa prakAra pathika jana nirupadrava hokara mArgameM gamana karate haiM usI prakAra viSaya-kaSAyoMke naSTa ho jAnese sabhyagdarzanAdi guNoMse sampanna sAdhu jana bhI nirbAdha mokSamArgameM gamana karate haiM / / 99 // lokameM mithyAtva Adike nimittase jo tIvra duHkha prApta honevAlA hai usakI apekSA tapase utpanna huA duHkha itanA alpa hotA hai jitanI ki samudrake sampUrNa jalakI apekSA usakI eka bUMda hotI hai| usa tapase saba kucha (samatA Adi ) AvirbhUta hotA hai| isIliye he jIva ! karase prApta honevAlI manuSya paryAyake prApta ho jAnepara bhI yadi tuma isa samaya usa tapase bhraSTa hote ho to phira tumhArI kauna-sI hAni hogI, yaha jAnate ho! arthAt usa avasthAmeM tumhArA saba kucha hI naSTa ho jAnevAlA hai / / 100 // sadAcArI puruSake dvArA munike liye jo premapUrvaka AgamakA vyAkhyAna kiyA jAtA hai, pustaka dI jAtI hai, vathA 1za punaH /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ -104 : 1-104 ] 1. dharmopadezAmRtam sasyAno vapurAdinirmamatayA mo kiMcanAste yayakiMcanyamidaM ca saMsRtiharo dharmaH satAM saMmataH // 101 // 102) vimohA mokSAya svahitaniratA dhAdacaritA' gRdAdi tyaktvA ye vidadhati tapaste 'pi viralAH / tapasyanto 'smipi yamini zAstrAdi dadataH sahAyAH syurya se jagati yatayo durlabhatarAH // 102 // 103) paraM matyA sarva parihRtamazeSaM vidA naI vediti matiH / mamatvAbhAve tatsadapi na sadanyatra baDhate jinendrAzAbhaGgo bhavati ca haTAtkalmaSasRpaiH // 103 // 104) parasaMgAdhArameta calati laghu va yatIkSNaduHkhauSabhAraM mRtpiNDIbhUtabhUrta kRtabahuvikRtibhrAnti saMsAracakram / Kua J I prItyA kRtvA / yataye munIzvarAya vIyate / sa lAgaH dharmaH kathyate / ca punaH / yateH munIzvarasya / nirmamatayA purAvilapari udAsInatayA / kicana parigrahaH no Aste paripraho na vartate / idam AkiMcanyaM dharmaH iti / saMsRtiharaH saMsAranAzanaH / sata sAdhUnAM munIzvaraiH saMmataH kathitaH // 101 // ye janAH gRhAdi tyaktvA mokSAya tapo vizvati purvanti / te'pi janAH viralAH svokAH santi / kiMlakSaNA janAH / vimohAH moharahitAH / punaH svahita niratA: Atmahite lInAH punaH cArucaritAH manoharAcArAH / jagati viralAH santi / ye yatayaH svayaM tapasyantaH anyasmin yamini sahAyAH syuH manyuH zAstrAdi dadataH te'pi yatayaH jagati viSaye durlabhatarAH viralAH vartante // 102 // zrutavidA zrutazAminA sunanA / sarva param / matvA zAyA / azeSaM samastam / parimaham parihRtaM vyakam / tadapi vapuH pustA pustakAdi nikaTam Aste ghet iti matiH mamatvAbhAve tat pustakAdiparima sat api vidyamAnamapi na sat avidyamAnam / anyatra athavA zarIrAdiSu pustakAdiSu mamarave kRte sati / RSeH muneH jinendra zAbhanaH ghaTate / sunidharmasya nAzo bhavati / munIzvarasya haThAt / kalmaSe pApaM bhavati // 103 // tatparam utkRSTam / brahmacarya kabhyate / yat yatiH muniH| tAH kriyaH hariNadRzaH / nityaM sadAkAlam / jAmIH bhaginIH' / putrauH / savitrIH jananIH / iSa prapazyet / kiMlakSaNo yatiH / mumukSuH mokSAbhilASI / punaH kiMlakSaNo yatiH / amalamatiH saMyamakI sAdhanabhUta pIchI Adi bhI dI jAtI haiM use uttama tyAga dharma kahA jAtA hai| zarIra AdimeM mamatvabuddhike na rahanese munike pAsa jo kiMcit mAtra bhI parigraha nahIM rahatA hai isakA nAma uttama AkiMcanya dharma hai / sajjana puruSoMko abhISTa vaha dharma saMsArako naSTa karanevAlA hai // 101 // mohase rahita, apane AtmahitameM lavalIna tathA utama cAritrase saMyukta jo muni mokSaprAptike liye ghara Adiko chor3akara tapa karate haiM ve bhI virala haiM, arthAt bahuta thoDe haiN| phira jo muni svayaM tapazcaraNa karate hue anya munike liye bhI zAstra Adi dekara usakI sahAyatA karate haiM ve to isa saMsAra meM pUrvokta muniyoMkI apekSA aura bhI durlabha haiM // 102 // Agamake jAnakAra munine samasta bAhya vastuoMko para arthAt AtmAse bhinna jAnakara una sabako chor3a diyA hai| phira bhI jaba zarIra aura pustaka Adi unake pAsameM rahatI haiM to aisI avasthAmaiM ve niSyarigraha kaise kahe jA sakate haiM, aisI yadi yahAM AzaMkA kI jAya to isakA uttara yaha hai ki unakA cUMki ukta zarIra evaM pustaka Adise koI mamasvabhAva nahIM rahatA hai ata eva unake vidyamAna rahanepara bhI ve avidyamAna hI samAna haiN| hAM, yadi ukta munikA unase mamasvabhAva hai to phira vaha niSparimaha nahIM kahA jA sakatA hai| aura aisI avasthAmeM use samasta parimahake tyAgarUpa jinendraAjJAke maMga karanekA doSa prApta hotA hai jisase ki use bAt pApabandha hotA hai / / 103 // jo tIvra duHkhaka samUharUpa dhArase sahita hai, jisake prabhAvase prANI mRttikApiNDake samAna ghUmate haiM, tathA jo bahuta vikAra I DAgAni savikaH pAThaH zi 06
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 pacanandi-pazcaviMzatiH tA nityaM yanmumunuryatiramalamatiH zAntamohaH prapazyekhAmIH putraH savitrIriva hariNadazastatparaM brahmacaryam // 104 // 105) aviratamiha tAtpuNyabhAjo manuSyAH hRdi viracitarAgAH kAminInAM vasanti / kathamapi na punastA jAtu yeSAM tadI pratidinamatinanAste 'pi nityaM stuvanti // 105 // 106) vairAgyatyAgAdvayakRtaracanA cArunizreNikA yaiH pAdasthAnairudArairdazabhiranugatA nizcanaH / arrer rates frvapavasavanaM gantumityeSu keSa no dharmeSu trilokI patibhirapi sadA stUyamAneSu dRSTiH // 106 // | narmalaHpunaH lakSaNo yatiH / zAntamohaH upazAntamohaH / yatsaMgAdhAraM yAsAM strINAM saMgAdhAram / etatsaMsAracakram / laghu kSINa / calati / ca punaH / kiMlakSaNe saMsAracakram tIkSNaduHkhaughadhAraM tIkSNaH khdhaaraashitm| punaH kiMlakSaNaM saMsAracakram / mRtpiNDIbhUtabhUtaM mRtaprANipiNDasadRzam (1) / punaH kiMlakSaNaM saMsAracakram / kRtabahuvikRti bhrAnti kRtabahuvikArasvarUpam ekendriyAdipaJcendriyaparyantam // 904 // idda jagati viSaye puNyabhAjaH manuSyAH / kAminImAM strINAm / hRdi / avirataM nirantaram / tAvat sadaiva vasanti / punaH yeSAM puNyayuktAnAm / hRdi / tAH viracitarAgAH / kAminyaH zriyaH / jAtu kdaacit| kathamapi na vasanti / te'pi puNyayuktAH narAH / avinamrAH / tadaSI teSAM munInAm aghI caraNau / nityaM stuvanti // 105 // iti eSu dharmeSu keSa jIvAnAM hRSTiH darSaH no, tu srvessaaH| bhedadharmeSu / trilokIpatibhiH indradharaNendracakrabhiH / sadA stUyamAneSu stutyamAneSu (?) 1 yaiH dazabhiH nizcalaiH udAraiH utkaTaiH pAdasthAnaiH kRtvA vairAgyatyAgadA svakRtaracanA cArunizreNikA anugatA prAptA / manojJA sA iyaM niHzreNikA / citrapadasadanaM gRham / gantum / ArakSoH suneH caTitumicchoH / jJAnadRSTeH munIrUpa bhramako karane vAlA hai, aisA yaha saMsArarUpI cakra jina striyoMke Azrayase zIghra calatA hai una hariNake samAna netravAlI striyoM ko mohako upazAnta kara denevAlA mokSakA abhilASI nirmalabuddhi muni sadA bahina, beTI aura mAtA ke samAna dekhe / yahI uttama brahmacaryakA svarUpa hai // vizeSArtha - yahAM saMsAra meM cakrakA Aropa kiyA gayA hai / vaha isa kAraNa se - jisa prakAra cakra (kumhArakA cAka ) kIlake AdhArase calatA hai usI prakAra yaha saMsAracakra ( saMsAraparibhramaNa ) striyoMke AdhArase calatA hai / cakrameM yadi tIkSNa dhAra rahatI hai to isa saMsAracakrameM jo aneka duHkhoM kA samudAya rahatA hai vahI usakI tIkSNa dhAra hai, kumhArake cakrapara jahAM miTTIkA piNDa paribhramaNa karatA hai vahAM isa saMsAracakrapara samasta dehadhArI prANI paribhramaNa karate haiM, tathA jisa prakAra kumhArakA cakra ghUmate hue miTTIke piNDase aneka vikAroMko- -sakorA, ghaTa, rAMjana evaM kuMDe Adikoutpanna karatA hai usI prakAra yaha saMsAracakra mI aneka vikAroMko jIvakI naranArakAdirUpa paryAyoMko-utpanna karake unheM ghumAtA hai / tAtparya yaha hai ki saMsAraparibhramaNakI kAraNabhUta striyAM haiM - tadviSayaka anurAga hai / una striyoMko avasthAvizeSake anusAra mAtA, bahina evaM beTI ke samAna samajhakara unase anurAga na karanA; yaha brahmacarya hai jo usa saMsAracakase prANIkI rakSA karatA hai // 104 // lokameM puNyavAn puruSa rAgako utpanna karake nirantara hI striyoMke hRdayameM nivAsa karate haiN| ye puNyavAn puruSa bhI jina muniyoMke hRdayameM ve striyAM kabhI aura kisI prakArase bhI nahIM rahatI haiM una muniyoMki caraNoMkI pratidina atyanta namra hokara nitya hI stuti karate haiM // 105 // vairAgya aura tyAgarUpa do kAlakhaNDoMse nirmita sundara nasainI jina dasa mahAn sthira pAdasthAnoM (paira rakhaneke daNDoM ) se saMyukta hokara mokSa-mahala meM jAneke liye car3hanekI abhilASA rakhanevAle munike liye yogya hotI hai tIna lokoM ke adhipatiyoM (indra, dharaNendra aura cakravartI ) dvArA I [ 104 : 1-104 -
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ + 1. dharmopadezAmRtam 107 ) niHzeSAnalazIla saguNamayImatyantasAmyasthita 1 vande to paramAtmanaH praNayinI krusyAntanAM svasthatAm yatrAnantacatuSTayAmRta sarityAtmAnamantargataM na prAmoti jarAdiduHsahazikhaH saMsAravAvAnalaH // 107 // 108) AyAte 'nubhavaM bhavArimathane nirmuktamUrtyAzraye zuddhe 'myAdRzi somasUryahutabhukkAnteranantaprame / yasminnastamupaiti citra macirAnniHzeSavastvantaraM tadvande vipula pramoda savanaM cidrUpamekaM mahaH // 108 // 109 ) jAtiyati taM yatra yatra ca mRto mRtyurjarA jarjarA jAtA yatra na karmakAyaghaTanA no vAg na ca vyAdhayaH / yatrAtmaiva paraM cakAsti vizadazAkamUrtiH prabhu nityaM tatpadamAzritA nirupamAH siddhAH sadA pAntu vaH // 109 // - 109 : 1-109 ] 43 zvarasya / yogyA syAdbhavet / iti dazavidho dharmaH pUrNaH // 106 // to svasthatA vande ahaM namAmi / kiMlakSaNAM svasthatAm / niHzeSA malazIla saguNa samIcInaguNamayI / punaH kiMlakSaNAM svasthatAm / atyanta sAmyasthitAM samatAyukkAm / punaH kiMlakSaNA svasthatAm / paramAtmanaH praNayinI vallabhAm punaH kRtyAntanAM kRtakRtyAm / yatra svasthatAyAm / antargata madhyagatam / AtmAnam / sesAradAvAnalaH saMsArAbhiH na prApnoti / punaH kiMlakSaNAya svasthatAyAm / anantacatuSyAmRta sariti nadyAm / kiMlakSaNaH sNsaardaavaanlH| jarAdiduHsahadhikhaH jarAAdiduH sajvAlAyuktaH // 107 // tat ekam / cidrUpaM mahaH / vande bhaI namAmi / kiMlakSaNaM mahaH / vipulapramodasadanaM vipulaanndmndirm| yasmin vidrUpamahasi viSaye / niHzeSavasramantaraM vikalparUpaM khaNAjJAnam / acirAt stokakAkhena / astam upaiti / citraM mahadAzcaryakaram / kiMlakSaNe yasmin / anubhavam AyAte punaH kilakSaNe mahasi / bhavArimathane saMsArazatrunAzukare' / punaH kiMlakSaNe mahasi / nirmuktamUrtyAzraye rahitamUrtyAzraye / punaH sikSaNe maddati / ye nirmale / punaH kiMlakSaNe mahasi / anyAdI asadaze / punaH kiMlakSaNe / somasUryahutabhukAnteH anantaprame // 108 // siddhAH | kaH yuSmAn / sadA pAtu rakSantu / kiMlakSaNAH siddhAH / nirupamAH upamArahitAH / punaH kiMlakSaNAH siddhAH / satyamAzritAH mokSapadam AzritAH / yatra mokSapade / jAtiH utpattiH na yatra mokSapade yAvirNamanaM na / ma punaH / yatra mRtyuH na samaH na / yatra bhUtaH maraNa (2) na yatre muktI jarA na yatra mukto jarayA kRtvA jarjarAH siddhAH na ya karmakA ghaTanA na / ca punaH / yatra / stUyamAna una dasa dharmo ke viSayameM kina puruSoMko harSa na hogA ? // 106 // jo svasthatA nirmala samasta zIloM evaM samIcIna guNoMse racI gaI hai, atyanta samatAbhAvake Upara sthita hai, tathA kAryake antako prApta hokara kRtakRtya ho cukI hai; usa paramAtmAkI priyAsvarUpa svasthatAko maiM namaskAra karatA hUM / ananta catuSTayarUpa mRtakI nadIke samAna usa svasthatAke bhItara sthita AtmAko vRddhatva AdirUpa duHsaha jvAlAoMse saMyukta aisA saMsArarUpI dAvAnala ( jaMgalakI Aga ) nahIM prApta hotA hai // 107 // jo caitanyarUpa teja saMsArarUpI zatruko mathanevAlA hai, rUpa-rasa- gandhasparzarUpa mUrtike Azrayase rahita arthAt amUrtika hai, zuddha hai, anupama hai tathA candra sUrya evaM agrikI prabhAkI apekSA anantaguNI prabhAle saMyukta hai; usa caitanyarUpa tejakA anubhava prApta ho jAnepara Azcarya hai ki anya samasta para padArtha zIghra hI naSTa ho jAte haiM arthAt unakA phira vikalpa hI nahIM rahatA / atizaya Anandako utpanna karanevAle usa caitanyarUpa tejako maiM namaskAra karatA hUM // 108 // jisa mokSapadameM janma nahIM jAtA hai, mRtyu mara cukI hai, jarA jIrNa ho cukI hai, karma aura zarIrakA sambandha nahIM rahA hai, vacana nahIM hai, tathA vyAdhiyAM bhI zeSa nahIM rahI haiM, jaha 1 ma kati dazavidho dharmaH / 2 a mahaH AryakakaraM, ka mahAzcaryakaraM / 3 ka nAzakaraNe 4 za kAnte punaH manantame / 5 ka maraNaM na na yatra / 6 ka jarjarAH jAtAH siddhAH yatra sa jajairA na yatra
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArivAti [110:1-11110) puskhe 'pi sidAramani zunapalAt kiMcirasmasaMvedanAt namaH kiMcividha prabodhanidhimiyama kiMcilam / mohe pani karmaNAmatitarI prauTAntarAye ripo ramyopAvarapAye sati mariNAmalo mAra 111) vinmanyatayA sadasyatitarAmuraDavADambarAH bharamApadirakhaiH mamovajana nyAyAnamAtamyate / yetepratisA santi bahalo myAmohaSitAriNo yebhyastatparamAtmavAvaviSaya zAna se durlamA // 111 // 112) mArakhetupurAgaropanitimAye vopecyA mohAtsarvajanala retasi sadA satma samApadapi / samAcAra saMvide ca phalabarakAmya karjAyate pagArAdirasa tu sarvajagato mohApa sApa ca / 112 // mullo nAmale mAtra pyAthamaH puruSa-mIgaH / yasa muktI bhAsmA para bakam / kAti zobhate // 1.1 // civaalmminissle| kacit sutarAt zAsabalAt / kiSita khasaMvedanAt sAnubhavAt / pramaH / vilakSaNe zivAtmani / durmarelI imamin mAjhe / azeSaniSibhiH shaandhnaiH| kicit chadam / ma mAjhaM na prahaNIyam / mArato manuSyANAm / hAlata mtiH| ksti| mohe sati / kilakSaNe mohe| karmaNAm atitarAm batiyAyena rAjani / punaH praudyantarAye sati / bobAvaraNahaye ripo niyamAne sati // 1 // ye paNDitAH / vizUnmabhyatayA paNDitamanyatayA sadasi sabhAyAm / batitarAm atizayena / sAmAmAmbarA / prArAvirasaiHhatyA pramodajanaka myAkyAnam / bAtamyate vistAramanti / ca punH| te pnndditaaH| pratisA rahe rhe| bahavaH santi bartante / kimakSaNAkhe pgitaaH| myAmohavistAriNaH / yebhyaH pabibavebhyaH / tatparamAtmataraka viSaya jJAna praapyte|punH / te durlabhAH biralAH stokAH ||11||raagrovnikRtipraayessu / balam atparyam / doSeSu mohAsarvajanasasasi savA sabhAbAdapi satsu vidyamAneSu / kilakSaNeSu bhApadetaSu duHsotuSu satsu / tanAzAya tassa moisya maashaay| ca punaH saMbive samyajAmA / koH kAvyam / phalamat saphala Ayate / dU punaH / yahArAdirase sarvajagataH mohAma / ra punaH kevala nirmamAnarUpa advitIya zarIrako dhAraNa karanevAlA prabhAvazAlI AtmA hI sadA prakAzamAna hai| usa mokSa padako prApta hue anupama siddha paramezI sarvadA ApakI rakSA kareM // 109 // yadhapi caitanyasvarUpa AtmA adRzya hai phira bhI zAstrake balase tathA kucha svAnubhavase bhI yahAM usake sambandhameM kucha nirUpaNa karate haiN| samyambAnarUpa nidhiko dhAraNa karanevAle vidvAnoMko isameM kucha chala nahIM samajhanA cAhiye / kArama ki saba karmoke adhipatisvarUpa moha, zaktizAlI antarAyarUpa zatru tathA darzanAvaraNa evaM jJAnAvaraNa ina cAra pAtiyA koMki vidyamAna honepara mujha jaise aspahAniyoMke vaisI utkRSTa buddhi kahAMse ho sakatI hai||| 11 // vidvapake amimAnase sabhAmeM atyanta uNTa vacanoMkA samAramma karanevAle jo kavi zRMgArAdika rasoM ke dvArA dUsaroMko bAnandotpAdaka vyAkhyAnakA vistAra karake unheM mugdha karate haiM ve kani to yahAM para parameM bahuta-se haiM / kintu binase paramAtmatattvaviSayaka jJAna prApta hotA hai ye to durlabha hI haiM // 111 // jo saga, krodha evaM mAyA bhAdi doSa atyanta duHkhake kAraNamta haiM to mohake paza samAvase hI sarvadA saba janoMke cimeM nivAsa karate haiM / ukta doSoM ko naSTa karane tathA samyavAna prApta karane ke uddezase racA gayA kavikA kAma saphala hotA hai / isake viparIta zRMgArAdirasapradhAna samma to masA 2.samApaH n| ma pamvita mnpaayaa| naal| wwmarw
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmapa (118) kAlAvapi tamoha mahAndhakAre bhArga na pazyati jano jagati prazastam / kSudrAH kSipanti dazi duHzrutidhUlimasya na svAtkathaM matiranicitaduHpatheSu // 113 // 114) viNmUtrakrimisaMkule kRtapuNairazrAdibhiH pUrite zukrAsRgvarayoSitAmapi dhanurmAtuH kurA 'jani / sApi virasAdidhAtukalitA pUrNA mahAbhairaho citra candramukhIta jAtamatibhirvidvadbhirAvarNyate // 114 // 115) kaccA kAvAsA mukhamajinabaddhAsthimicayaH kucImAMsA jaTharamapi viSThAdiTikA / malotsarge yAM pradhanamavalAyAH kramayurga tadAdhArasthUNe kimiha kila rAgAya mahatAm // 115 // (116) paramadharmanadAnamInakAn zazimulIbaDizema samuddhatAm / atisamullasite ratimurmure pacati hA itakaH sarIvaraH // 116 // - 116 : 1-116] N 1 / 1 duHkhAya bhavati // 112 // jagati viSaye / jamaH sokaH / prazastaM mArga na pazyati kiMmAne jagata kA prabhAvAt / yapi / prasRtamohamahAndhakAre vistAritA hAnAmdhakAre / mudrAH sarAgajanAH / asma lokasya 1 dakSine duHticUkiM kuzAnabhUtim / pinti / tataH kAraNAt / anikhitaH patheSu nizcayarahitamArgeSu / gatiH gamanam / kathaM na syAt / apitu duHSu gamanaM syAt // 113 // varayoSitAM khINAm api / tatuH mAtuH krugamai nindyagarne / ajani utpannA babhUva / ne garne / viSNu prakRmikuLe viSThAmUtrakRmibharite / punaH line garne / kRtabhRNaiH ghRNAyukaiH antrAdibhiH pUrne / punaH zukamAdakabharapUra garne / iti saMbodhane / vidvadbhiH paNDitaiH sApi zrI candramukhI iti bhAvayate / tat citram kiMlakSaNA zrI / kliSTarasAdidhAtu kalitA malA thaiH / pUrNA bharitA / kiMlakSaNeH viGgiH / vAtamatibhiH utpabuddhibhiH // 114 // bhabalAyAH / rUcAH kuntalAH / yUkAvAsAH yUkAsthAnAH 1 abalAyAH mukham / ajinabaddhAsthinicayaH camavasthisamUhaH / abalAyAH kuco mAsocchrAyo mAMsamandhI abalAyAH jaTharam udaram api viSThA dighaTikA viSThAbhAjanam / abalAvA apane mantretsarge malamUtrAdityajane / yatraM dhArAgRham / abalAyAH kramayurga tavAdhArasthUNe tasya malavyajanayatrasya stamma / kima iti satye / iha analAya viSaye mahato rAgAya kim / api tu kimapi na // 115 // hA iti kam / smarabhIvaraH kAmadhIvaraH / ajamInakAn lokamatsyakAn / ratimurmure kAmakarISAbhI / pacati / kiMlakSaNaH khArabhItraraH / itakaH prANaghAtakaH / kiMNAn sarva janoMke liye moha evaM duHkhako hI utpanna karanevAlA hotA hai // 112 // kAlake prabhAvase jahAM moharUpa mahAn andhakAra phailA huA hai aise isa lokameM manuSya udyama mArga nahIM dekha pAtA hai| isake atirikta nIca mithyAdRSTi jana usakI AMkhameM mithyA upadezarUpa dhUliko bhI pheMkate haiN| phira bhalA aisI avasthAme usakA gamana anizcita khoTe mArgemeM kaise nahIM hogA ! arthAt avazya hI hogA // 113 // jo mAtAkI kutsita kukSi viSThA, mUtra evaM kSudra kIDoMse vyApta vayA bhRNAjanaka Ata Adise paripUrNa hai aisI usa kukSimeM udyama striyoMkA mI vIrya evaM rajase nirmita zarIra utpanna huA hai| vaha uttama strI bhI klezajanaka rasa Adi dhAtuoMse yukta tathA mala Adise paripUrNa hai| phira bhI Adharma hai ki use pratibhAzAlI vidvAn candramukhI (candra jaise mukhavAlI ) batalAte haiM // 114 // visa sIke bAla to juoMke svAnamUla haiM, mukha camar3e se sambaddha haDDiyoMke samUha se saMyukta hai, stana mAMsase unnata haiM, udara bhI biThA mAdike kSudra bar3eke samAna hai, janana mala chor3aneke ya ke samAna hai, tathA donoM paira usa banake ubhArabhUta sammaki samAna haiM; pesI vaha strI kyA mahAn puruSoMke liye rAmakI kAraNa ho sakatI hai ! arthAt nahIM ho sakatI // 115 // hatyArA kAbhavenarUpI pIvara uttama dharmarUpI nadIle manuSyoMrUpa machaliyoMko strIrUpa koTeke dvArA nikAla kara unheM atyanta banevAlI anurAgarUpI Agane pakAtA hai, yaha bar3e khedakI bAta hai // vizeSArtha - jisa prakAra
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ mannanoonam pabhanamvi-pazcaviMzatiH [117 : 1-11117) yenedaM jagadApadambudhigata kurSIta moho haThAt yenete pratijantu intumanasaH krodhAdayo durjayAH / yema bhrAtariyaM ca saMratisaritsaMjAyate dustarA tajjAnIhi samastadoSaviSama pIrUpametaduvam // 117 // 118) mohaLyAdhamaTena saMsRtivane mugdhaNabandhApane pAzA paNAlAdiviSagAH sarva smpnnaaH| mugdhAstatra patanti tAnapi varAnAsthAya vAmchansyaho hA kara parajanmane 'pi na vidA kApIti vilamUrkhatAm // 118 // 119) patanmohakaprayogavihivabhrAntibhramazcakSuSA pazyasyeSa jano 'samaJjasamasaduddhi vaM vyApade / mapyetAn viSayAnanamtArakaphlezapradAnasthirAn / yat zazvasmukhasAgarAmiva satazcetaHpriyAn manyate // 119 // lokamaraspakAn / paramadhamainadAt dharmasarovarAt / zazimukhIbahizena zazivanmukhAH yAH striyaH tAH eSa baDizaH tena / samustAna samAkarSitAn / kiMlakSaNe ratimurmurezabhatisamusite bhtiprkaashite||116|| bho prAtaH bho jIva / etat zrIspadam / samastadoSaviSama samasyadoSabharitam / jAnIhiyena khIrUpeNa / mohH| chaThAt balAt moizaktiH / idaM jagat / ApadamyudhigataM kurvIta / yena nIrUpeNa / ete durjayAH kossaadyH| antu jantu prati hantumanasaH jAtA:1 punH| yena zrIrUpeNa irya saMsatisarita sNsaarnii| dustarA jAyate // 11 // saMmRtivane sNsaarkne| mohmyaadhbhtten| mugdhaNapandhApade mugdhajanamRgabandhanAya / sarvatra / parajalocanAdiviSayAH biiruupaavivissyaaH| pAzAH bandhanAH sjiikRtaaH| zraho iti saMbodhane / tatra pAzeSu / mugdhAH janAH patanti / hA iti kaSTam / tAn bandhanAn parAn zAsvA / AsthAya sthitvA / parajanmane'pi paralokAya / pAlchanti / iti mUkhetAm (0) / kApi yayaM na vidaH (1) ivi' netA vik // 118 // eSaH asabuddhijanaH kSasamIcInaziH lokaH / etat viSayasaukhyam / mohaThakaprayogeNa cUrNena vir3itA kRtA yA bhrAntiH tayA bhAnyA bhramat yapakSuH tena cakSuSA / bhasamajasa raiparItyaM pazyati / indriyaviSayaM paraM pazyati / dhruvaM nizyena / tadviSayaM vyApade kaSTAya bhavati / tathApi dhIvara kAMTeke dvArA nadIse machaliyoMko nikAlakara unheM AgameM pakAtA hai usI prakAra kAmadeva (bhogAbhilASA) bhI manuSyoMko triyoMke dvArA dharmase bhraSTa karake unheM viSayabhogoMse santapta karatA hai // 116 / / jisa strIke saundaryake prabhAvase yaha moha jagatke prANiyoMko balAt Apattirupa samudra meM praviSTa karatA hai, jisake dvArA ye durjaya krodha Adi zatru pratyeka prANIke ghAtameM tatpara rahate haiM, tathA jisake dvArA yaha saMsArarUpI nadI pAra karaneke liye azakya ho jAtI hai, he bhrAtA ! tuma usa strIke saundaryako nizcayataH samasta doSoMse yukta honeke kAraNa kaSTadAyaka samajho / / 117 // subhaTa moharUpI vyAdhane saMsArarUpa dhanameM mUrkhajAnarUpI mRgoko bandhanajanita ApattimeM DAlaneke liye sarvatra kamalake samAna netrovAlI strI Adi viSayarUpI jAloMko taiyAra kara liyA hai / ye mUrkha prANI usa indriyaviSayarUpI jAlameM phaMsa jAte haiM aura una viSayabhogoMko uttama parva sthAyI samajha kara paralokameM bhI unakI icchA karate haiM, yaha bahuta khedakI bAta hai / parantu vidvAn puruSa unakI abhilASA isa loka aura paralokameMse kahIM bhI nahIM karate haiN| usa mUrkhatAko dhikAra hai / / 118 // yaha durbuddhi manuSya moharUpI Thagake prayogale kI gaI bhAntise pramako prApta huI cakSuke dvArA isa viSayasukhako viparIta dekhatA hai, arthAt usa dukhadAyaka viSayasukhako sukhadAyaka mAnatA hai / parantu vAstavameM vaha nizcayase Apattijanaka hI hai / jo ye viSayabhoga narakrameM ananta dukha denevAle va 1sake zazimukhInavizena smurvtaan| raza vidamaH iti /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 -12811-122] 1. dharmopadezAmRtam 120) saMsAre 'tra dhanADhavIparisare moTakA kAminI krodhAgAdha tadIpapeTakamidaM sarasaMnidhau jAyate / prANI tadvihitaprayogavikalastarayatAmAgato navaM cetayate labheta viparva hAtuH prabhoH kathyatAm // 120 // 121) aizvaryAdiguNaprakAzanatayA mUDhA hi ye kurSate sarveSAM TiriTilitAni purataH pazyanti no vyApadaH / vipulolamapi sthiraM paramapi kha puSadArAdikaM manyante yadaho tadatra viSama mohapabhoH zAsanam // 11 // 122) kayAmaH kiM kurmaH kathamiha sukhaM kiM ca bhavitA kuto lamyA lakSmI kA patiH sevyata iti / vikalpAnAM jAlaM jayati manaH pazpata satA api hAtArthAnAmiha mahadaho mohacaritam // 122 // etAn viSayAn / lokasya cetaH priyAn manyate / kilakSaNAn viSayAn / anantanarakalezapradAna asthirAn / sUtajanaHzamukhasAgarAn iva mnyte| sataH vidyamAnAn / / 119 // atra sNsaare| mohaH ThakaH vrtte| kiMlakSaNe sNsaare| ghanATavIparisare cturgtipritrme| ca pumaH / kaaminiikodhaayaaH| idai tasyai mohasya peTaka parivAraH / prANI jIvaH / satsaMnidhau tasya mohasya niktte| tadvihita. prayogavikala: mohacarNena vikalaH / jAyate 1 kilakSaNaH jIvaH / tasya mohasya vazyatAm AgataH 1 khambAtmAnam / na cetayate / vipadaM labheta ApadaM labheta / bho jIva / jJAtuH prabhoH agre sarpajJasya agre kathyatAm // 120 // hi yataH / ve mUDhAH mUrkhAH / sarveSAM lokAnAm 1 purataH agreTiriTikitAni hAsya kurvte| lokAnAM purataH agre ceSTitAni kurvanti / kyaa| aizvaryAdiguNaprakAzamatayA lakSmIgarveNa / janAH sthApadaH duHkhAni / no pazyanti / aho iti aashcrye| yatputradArAdikam / svam AsmAnam api pare dravyAdikam / sthira manyante / kisakSaNaM putrAdikam / sarva vidyuAyola cAla binazvaram / tat atra sNsaare| mohaprabhoH mohraashH| zAsana prabhAvaH vartate // 12 // maho iti saMbodhane / mo bhavyAH bho lokAH / iha jagati saMsAre / mohacaritaM pazyata / kilakSaNa mohacaritam / mahadbharitam / iti vikalpAnAM jAlam / satAM stpurussaannaam| manazvitam / jaspati mUrkha karoti / kilakSaNAnA satAm / zAtArthAmAm / iti kim / vayaM ka yAmaH phutra garachAmaH / ayaM ki kumaH / iha saMsAre kaI mukhaM bhavati / va pumaH / kiM bhavitA ki bhaviSyati / lakSmIH kutaH labhyA / iha saMsAre kaH nRpatiH rAjA sevyte| iti vikalpAnAM jAtaM manaH jddyti| etatsarva mohaasthira haiM unako yaha sarvadA cittako priya laganevAle sukhake samudrake samAna mAnatA hai / / 119 // saghana ghanakI paryantabhUmike samAna isa saMsArameM moharUpa uga vidyamAna hai| lI aura krodhAdi kaSAyeM usakI peTIke samAna hai arthAt ve usake prabala sahAyaka haiM / kAraNa ki ye usake rahanepara hI hote haiM / ukta mohake dvArA kiye gaye prayogase vyAkula huA prANI usake vazameM hokara apane AtmasvarUpakA vicAra nahIM karatA, isIliye vaha vipattiko prApta hotA hai| usa moharUpa Thagase prANIkI rakSA karanevAlA cUMki jJAtA pramu (sarvajJa) hai ata eva usa jJAtA prabhuse hI prArthanA kI jAya // 120 // jo mUrkhajana apane aizvarya Adi guNoMko pragaTa karaneke vicArase anya saba janoMkI majAka kiyA karate haiM ve Age AnevAlI ApattiyoMko nahIM dekhate haiN| Azcarya hai ki jo putra evaM patnI Adi vijalIke samAna caMcala (asthira) haiM unheM ve loga sthira mAnate haiM tathA pratyakSameM para (bhinna) dikhanepara bhI unheM svakIya samajhate haiM / yaha moharUpI rAjAkA viSama zAsana hai / / 121 // hama kahAM jAveM, kyA kareM, yahAM sukha kaise prApta ho sakatA hai, aura kyA hogA, lakSmI kahAMse prApta ho sakatI hai, tathA isake liye kauna-se rAjAkI sevA kI jAya; ityAdi vikalpoMkA samudAya yahAM tatvajJa sajjana puruSoMke mI manako jar3a banA detA hai, yaha zocanIya hai| kmoik| 2kakrodhAnAH tm| 1za mahAgarivam /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmanamdi-pazcarSizatiH 8128 1-22123) vihAya vyAmoha ghanasadamatamyAdiviSaye kurudhvaM tattUrNa kimapi nijakArya bata sudhAra / na yevaM janma pramaSasi sunRtyAdighaTanA punaH sthAna syAvA kimprvssoddmbrshtH||123 124) vAcastasya pramANaM yaha jinapatiH sarvavidvItarAgo rAgadveSAdidoSairupahartamanaso netarasyAnRtasyAt / patazizcitya cice dhayata bata budhA vizvatasyopalabdhI muktarmUlaM tamekaM bhramata kimu bahuSpandhavara patheSu // 124 / / 125) yaH phalpayeta kimapi sarvavido 'pi vAci saMdiha ttvmsmnyjsmaatmbuyaa| se paviNo vicaratAM muzzekSitAnAM saMkhyA prati pravidadhAti sa vAvamAdhaH // 125 // caritam // 123 // pata iti veve / mo budhAH bho lokaaH| bhaparasyAsambara ke bacanasahanaH kim / tUrNa zIghram / taski mapi nijakArya kuruSyam / yena karmaNA / idaM pranma sNsaarH| na prabhavati / dhanasadanatanyAdiviSaye myAmohaM vihAya tyaktvA / punaH sanRtyAdighaTanA punaH syAt bhavet / vAna sthAn ma bhavet // 11 // iha sNsaare| tasya vAcaH pramANa zreSTham / yaH jinapatiH mavati / yaH sarvaviti |yo vItarAgo bhavati / itarasya devasya vAcaH pramArga na syAt ma bhavet / kasmAt / amRtatvAt asatyasvAt / vilakSaNasya kuvevasya / rAgadveSAdidoSaH phusvA upahRtamanasaH rAgadveSaiH pIDitacittasya / bata iti Ahe / bho budhAH etapUrvokam / vite nicitya cite syApya / vizvatatvopasandhau satyAm / eka tam AtmAnaM muktemUlaM zrayata niyata / bahuSu duHpayeSu andhakt kimu bhramata // 124 // yaH mUrkhaH AtmabuyA kRtvA / tatvaM prati saMdisya saMdaI gatvA / sarvavidaH vAci sarvajJasya vacane / kimapi asamajharsa vaiparIyaM / phaspayet asatsaM vicArayet / sa mUrkhaH andhH| se aakaashe| vicarato gacchatAm / paMtrigI pakSiNAm / saMkhyA prati / pArda pravidayAti vAde karoti / kilakSaNAmA paniNAm / sudRzekSitAnA dRSTiyuphena jIvana yaha saba mohakI mahatI lIlA hai / / 122 / / he paNDitajana ! dhana, mahala aura zarIra Adike viSaya meM mamatva buddhiko chor3akara zIghratAse kucha bhI. apanA aisA kArya karo jisase ki yaha janma phirase na prApta karanA pdd'e| dUsare saikar3oM vacanoMke samArambhase sumhArA koI bhI abhISTa siddha honevAlA nahIM hai / yaha o tumheM uttama manuSya paryAya Adi svahitasAdhaka sAmagrI prApta huI hai vaha phirase prApta ho sakegI athavA nahIM prApta ho sakegI, yaha kucha nizcita nahIM hai / arthAt usakA phirase prApta honA bahuta kaThina hai // 123 / / yahAM jo jinendra deva sarvajJa hotA huA rAga-dveSase rahita hai usakA vacana pramANa (satya) hai| isake viparIta jisakA antaHkaraNa rAga-dveSAdise dUSita hai aise anya kisIkA vacana pramANa nahIM ho sakatA, kAraNa ki vaha satyatAse rahita hai| aisA manameM nizcaya karake he buddhimAn sajjano ! jo sarvajJa ho jAnese muktikA mUla kAraNa hai usI eka jinendra devakA Apa loga samasta tatvoMke parijJAnArtha Azraya kareM, andheke samAna bahuta-se kumA!meM paribhramaNa karanA yogya nahIM hai / / 124 / / jo sarvazake mI vacanameM sandigdha hokara apanI buddhise sattvake viSayameM anyathA kucha kalpanA karatA hai vaha ajJAnI puruSa nirmala netroMvAle vyakti dvArA dekhe gaye mAkAzameM vicarate hue pakSiyoMkI saMkhyAke viSayameM vivAda karanevAle andheke samAna AcaraNa karatA hai // 125 / jina devane aMgabhutake bAraha tathA aMgabAdhake ananta bheda batalAye haiM / isa donoM hI prakArake zrutameM cetana AtmAko prAmAsvarUpase tathA usase bhinna para padArthoMko 1 updt|
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ -128:2-18<] 1. dharmopadezAmRtam taM tato vAhyamanantabhadam / 126) ukta jinairdvAdazameva tasminupAdeyatayA cidAtmA tataH paraM heyatayAmyadhAyi // 126 // 127 ) alpAyuSAmatpadhiyAmidAnIM kutaH samastazrutapAvazatiH / tatra mukti prati bIjamAzramabhyasyatAmAtmahitaM prayamAt // 127 // 128 ) nikyo jinendrastadtulavacasAM gocare 'rye parose kArthaH so 'pi pramANaM vadata kimaparepAlakolAhale / avalokitAnAm // 125 // jinaiH gaNadhara devaiH / dvAdazabhedam ahaM zrutam urpha kathitam / tataH / dvAdazAhAdujADyam anekabhedam / tasmin dvidhAzruteSu (?) / upAdeyatayA cidAtmA vartate / abhyadhAyi akami / tataH bhrAtmanaH sakAzAt / paraM paravastu heyatayA abhyadhAyi jinaH kathitavAn // 126 // tattasmAtkAraNAt / idAnIm alpAyuSAm alpadhiyAM manuSyANAm samastapATazaktiH kutaH bhavati / atra saMsAre prayatnAt kiM prati bIjamAtram AtmahitaM zrutam abhyasyatAm // 127 // bho bho bhavyAH jinendraH nizvetavyaH / tasya jinendrasya / atulavacasAM gocare parokSe arthe nizvayaH so'pi viSayaH pramANaM kAryam / bho lokAH / iha Atmati upasthatAya satyAm apareNa Ala-mithyA kolAile pRthA kim / vadala bho bhavyAH bho samayapathasvAnubhUtiprabuddhAH yasvarUpase nirdiSTa kiyA gayA hai // vizeSArtha - matijJAnake nimisase jo jJAna hotA hai use zrutajJAna kahate haiM / isa zrutake mUlameM do meda haiM- aMgapraviSTa aura maMgavAca / inameM aMgapraviSTa nimma bAraha meda haiM - 1 AcArAMga 2 sUtrakRtAMga 3 sthAnAMga 4 samavAyAMga 5 vyAkhyAprajJatvaMga 6 jJAtudharmakabhAMga 7 upAsakAdhyayanAMga 8 antakRddazAMga 9 anudharopapAdikadazAMga 10 praznavyAkaraNAMga 11 vipAkasUtrAMga aura 12 dRSTivAdAMga / inameM dRSTibAda bhI pAMca prakArakA hai- 1 parikarma 2 sUtra 3 prathamAnuyoga 4 pUrvagata aura 5 cUlikA / inameM pUrvagata ke bhI nimna caudaha meda haiM- 1 utpAdapUrvaM 2 amAyaNIpUrva 3 vIryAnupravAda 4 asti nAstipravAda 55 jJAnapravAda 6 satyapravAda 7 AtmapravAda 8 karmapravAda 9 pratyAkhyAnanAmadheya 10 vidyAnupravAda 1.1 kalyANanAmadheya 12 prANAvAya 13 krimAvizAla aura 14 lokabindusAra / aMganAtha dazabaikAlika aura uttarAdhyayana Adike bhedase aneka prakArakA hai| phira bhI usake mukhyatAse nimna caudaha meda batalAye gaye haiM- 1 sAmAyika 2 caturviMzatistava 3 bandanA 4 pratikramaNa 5 vainayika 6 kRtikarma 7 dazavaikAlika 8 uttarAdhyayana 9 kalpavyavahAra 10 kalpyAkalpya 11 mahAkampa 12 puNDarIka 13 mahApuNDarIka aura 14 nipiddhikA (vizeSa jijJAsA ke liye SaTsvAgama - kRtianuyogadvAra (pu. 9) 4. 187 - 224 dekhiye) / isa samasta hI zrutameM eka mAtra AtmAko upAdeya batalAkara anya sabhI padArthoMko heya batalAyA gayA hai / zrutake abhyAsakA prayojana bhI yahI hai, anyathA gyAraha aMga aura nau pUrvokA abhyAsa karake bhI dravyaliMgI muni saMsArameM hI parizramaNa kiyA karate haiM / / 126 / vartamAna kAlameM manuSyoMkI Ayu arUpa aura buddhi atizaya manda ho gaI hai / isIliye unameM uparyukta samasta zrutake pAThakI zakti nahIM rahI hai| isa kAraNa unheM yahAM utane hI zrutakA prayatnapUrvaka abhyAsa karanA cAhiye jo muktike prati bIjabhUta hokara AtmAkA hita karanevAlA hai // 127 // he bhavya jIvo ! Apako jinendra devake viSaya meM nizcaya karanA cAhiye aura usake anupama vacanoMke viSayabhUta parokSa padArthake viSaya meM usIko pramANa mAnanA caahiye| dUsare vyarthake kolAhalse kyA prayojana siddha hogA, yaha Apa hI batalAveM / ataeva chadmastha ( aspajJa ) avasthAke vidyamAna 1ma kimaparerAko kAhalena, ba. kimapareko Ake 2 akSa aparaiH mAlkovhakena / padmanaM0 7
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ pamAndi-pazaviMzati sapA chanmasthatAyAmiha samayapathasvAnubhUtipraghuddhA bhImo mAyA yasa gaNAnidhAramani riyAH / 128 // 129 ) tayAyata tAtparyAjyoti sacinmayaM vinA yasmAt / / sadapi na sat sati yasmin nizcitamAbhAsate vizvam // 129 // 180 ) aso yadavakoTimiH kSapayati khaM karma tasAda svIkurvan kRtsNbr| sthiramanA zAnI tu tattatkSaNAt / tIkSNalezahayAbhivo'pi hi padaM neSTa tapAsyandano neyaM tanayati prabhu sphuTataraNAnekastojimataH // 130 // siddhAntapathAnubhUtijAgaritAH / Atmani yatazcam / kilakSaNA mvyaaH| gavagamanidhI rjnye| prAtibhAjA rajatrayam AzritAH // 118 // tAtpAt nizcayena / tat vizmaya jyotiHbhyAyata / kilakSaNaM jyotiH / sat vidyamAnam / nizcitam / yasmAt jyotiSaH vinA / vizva samaskhakokam / sat bhapi ma sat vidyamAnam api avidyamAnam / yasmin jyoti prakAze sati / vidha samastam / bhAbhAsate prakAzave // 129 // azaH mUrkhaH / yat saM kama : bhavakoribhiH paryAmakoTibhiH kRtvA sapayati / tasmAt karmaNaH / bahu karma khIkurvan aGgIkaroti / tu punaH / kRtasaMvaraH sthiramanAH jJAnI pumAn / tat karma / tatkSaNAt payati / dRSTAntamAha 1 hi ytH| tapaHspandanaH taporayaH / neyaM rAjAnam AsmAna pramum / iSTaM padaM mokSapavam / na nayati / kilakSaNaH taporathaH / sphuTatarajJAnekasUtojjhitaH prakaTazAmasArathirahitaH / punaH kiMlakSaNaH saporayaH / tIkSNaleSAhayAzritaH api tIkSNAklezaghoTakasahito'pi // 130 // rahanepara siddhAntake mArgase prApta hue AtmAnubhavanase prabodhako prApta hokara Apa samyagdarzana aura samyagjJAnakI nidhisvarUpa AtmAke viSayameM prItiyukta hokara prayatna kIjiye- usakI hI ArAdhanA kIjiye / vizeSArthaaspatAke kAraNa hama loga jina parokSa padArthoke viSayameM kucha bhI nizcaya nahIM kara sakate haiM unake viSayameM hameM jinendra devakoM, jo ki rAga dveSase rahita hokara sarvajJa bhI hai, pramANa mAnanA cAhiye / yadyapi vartamAnameM vaha yahA vidhamAna nahIM hai tathApi paramparAprApta usake vacana (jinAgama) to vidyamAna hai hii| usake dvArA prabodhako prApta hokara bhavya jIva AtmakalyANa karanemeM prayAzIla ho sakate haiM // 128 // caitanyamaya usa utkRSTa jyotikA tatparatAse dhyAna kIjiye, jisake vinA vidyamAna bhI vizva avidyamAnake samAna pratibhAsita hotA hai tabhA jisake upasthita honepara vaha vizva nizcita hI yathArthasvarUpameM pratibhAsita hotA hai // 129 // ajJAnI jIva apane jisa karmako karor3oM janmoMmeM naSTa karatA hai tathA usase bahuta adhika grahaNa karatA hai use jJAnI jIva sthiracitta hokara saMvarako prApta hotA huA tatkSaNa arthAt kSaNabharameM naSTa kara detA hai / ThIka hai-tIkSNa klezarUpI ghor3oMke Azrita hokara bhI taparUpI ratha yadi atizaya nirmala jJAnarUpI advitIya sArathise rahita hai to yaha apane le jAneke yogya pramu ( AmA aura rAjA) ko abhISTa sthAnameM nahIM prApta karA sakatA hai / vizeSArtha-jisa prakAra anubhavI sArathI (cAlaka) ke vinA zIghragAmI ghor3oMke dvArA khIMcA jAnevAlA bhI sya usameM baiThe hue rAjA Adiko apane abhISTa sthAnameM nahIM pahuMcA sakatA hai usI prakAra samyagjJAnake vinA kiyA jAnevAlA tapa duHsaha kAyajhezoMse saMyukta hokara bhI AtmAko mokSapadameM nahIM pahuMcA sakatA hai / yahI kAraNa hai ki jina pharmoko ajJAnI jIva karor3oM bhavoMmeM bhI naSTa nahIM kara pAtA hai unako samyagjJAnI jIva kSaNabharamai hI naSTa kara detA hai| isakA bhI kAraNa yaha hai ki ajJAnI prANI ke nirjarAke sAtha sAtha navIna kokA Asava bhI hotA rahatA hai, ataH vaha karmase rahita nahIM ho pAtA hai| kintu isake viparIta jJAnI jIvake jahAM navIna kamoMkA Asrava ruka jAtA hai vahAM pUrvasaMcita karmakI nirjarA bhI hotI hai| ataeva
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ -183 : 1-133] 1. dharmApavezAgatam 131) karmAdhau tavicitrodayalaharimarajyAkule myApana bhrAmyanakAdikoNe mRtijnnlsvaaddyaavrtgt| muktaH zakrayA hatAH pratigati sa pumAna majanogmajanAmyA maprApya jJAnapotaM tadanugataja pAragAmI kartha syAt // 131 132) zazvamohamahAndhakArakalite trailokyasAmanyasau jainI vAgamalapradIpakalikA na syAcadi cotikA / bhAyAnAmupalaghireva na bhavet samyaktadiSTetara mAptityAgakate punastanubhRtAM dUre matistArazI // 132 // 133) zAnte karmaNyucitasakalakSetrakAlAdihetau / lavA svAsthyaM kathamapi lasadyogamudrAvazeSam / sapamAna / karmAbdhI karmasamude / zAlapotama aprApya pAragAmI kathaM syAt bhavet / philakSaNaH pumAn / tadanugataH tasya saMsArasamudasya anugataH shgaamii| punaH aSTaH mUrkhaH / punaH kilakSaNaH jIvaH / zattayA muktaH rhitH| pratigati gati gati prati / majanaM muDamam unmajanam uchalanaM dvAbhyAm / itAH vikalAzaH piidditshriirH| kiMlakSaNe krmsmre| tadvicitrodayalaharimaravyAkule rukha karmaNaH vicitrodayalaharibhareNa vyAkule / punaH kiMlakSaNe karmasamudre / vyApatupatrAmyanakAdikIrNe sghn-upnmnduraajlcrjiivrte| punaH kilakSaNe krmsmud| matijananalasadvADadAvarta garne janmajarAmRtyuvADhavAmimRte / 131 // yadi cet / lokyasapani trailokygRhe| asau jainI vAk amalapradIpakalikA / ghotikA prakAzanazIlA / ma syAt na bhavet / philakSaNe lokyasapani / pAzcanmohamahAndhakArakalite anavaratamohAndhakAramArate / saMsAre yadi jainI vAkvIpikA ma syAt tdaa| tanumA jIvAnAm / bhAdhAnAM samyak upalabdhireva na bhavet / punakhat-iTetaraprAptityAgakRte upAdeyaheyabastuprAsityAgate kAraNAya / tanubhRto tAdazI matiH dUre tiSThati 132 // yat yasmAt / ayam AtmA dharmaH / aatmnaa| kham AtmAnam / asukhasphItasaMsAragAt upatya sukhmypde| dhArayati sthApayati / karmaNi zAnte sati / uSitayogyasakalakSetrakAlAdipAvasAmagrIhatI sattA (1) vartamAnAyAm / yaha zIghra hI karmose rahita ho jAtA hai // 130 // jo karmarUpI samudra apane vividha prakArake udayarUpI laharoMke bhArase vyApta hai, ApattiyoMrUpa idhara udhara ghUmanevAle mahAn magara Adi jalajantuoMse paripUrNa hai, tathA bhRtyu va janmarUpI var3avAmi aura bhaMvaroMke gaDDeke samAna hai; usameM par3A huA vaha ajJAnI manuSya - jisakA zarIra pratyeka gatime ( paga-pagapara ) bAra bAra hUbane aura Upara Aneke kAraNa pIr3ita ho rahA hai tathA jo pAra karAnerUpa zaktise rahita hai - jJAnarUpI jahAjako prApta kiye vinA kaise pAragAmI ho sakatA hai! arthAt jaba taka use jJAnarUpI jahAja prApta nahIM hotA hai taba taka vaha karmarUpI samudrake pAra kisI prakAra bhI nahIM pahuMca sakatA hai / / 131 // jo tInoM lokoMrUpa bhavana sarvadA moharUpa saghana andhakArase vyApta ho rahA hai usako prakAzita karanevAlI yadi jinavANIrUpI nirmala dIpakakI lau na ho to padArthoMkA bhale prakArase jaba jJAna hI nahIM ho sakatA hai taba aisI avasthAmeM iSTakI prApti aura aniSTake parityAgake liye prANiyoMke usa prakArakI buddhi kaise ho sakatI hai ! nahIM ho sakatI hai // 132 / / karmake upazAnta honeke sAtha yogya samasta kSetra kAlAdirUpa sAmagrIke prApta ho jAnepara kevala dhyAnamudrAse saMyukta svAsthya (AtmasvarUpasthatA) ko jisa kisI prakArase prApta karake cUMki yaha AtmA duHkhoMse paripUrNa saMsArarUpa gaDDese apaneko nikAlakara apane Apa hI sukhamaya pada arthAt mokSameM dhAraNa karAtA hai ataeva vaha AtmA hI dharma kahA jAtA hai / / vizeSArtha-- 'iSTasthAne dharati iti dharmaH' isa niruktike anusAra jo jIvako saMsAradukhase nikAlakara abhISTa pada 11 mudrAvizeSam / 2bhaza upalagthiH karya svAda prAmiH kayaM bhvet| vAritiletatpadaM naati|
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - ..- .... - . -- ..-...--- panamandi-pazcazitiH [183 : 1-193. bhAsmA dhamoM yadayamamukhasphItasaMsAragA duilya vaM sukhamayapade dhArayasthAtmanaiva // 13 // 134) mo zUbhyo na jaDo na bhUtajanito no karvabhAvaM gato maiko na kSaNiko na vizvavitato nisyo na caikAntataH / kathamapi svAsthya kAyA prApya / sadyogamudrAvazeSa dhyAnamubArahasyayukam // 11 // AtmA ekAntataH zUtyo na bona bhUtabanitaH pRpivyAdijanito na kartabhAvaM gataH ma / bhAsmA ekAntataH ekom| bhAramA kSaNiko ma / mAmA vizvavitato n| bhAtmA niyo na / myavahAreNa AtmA kAmamiteH kAyapramANaH / samyak videkanilayaH / va punaH / kartA khamaM bhoktA / (mokSa) meM prApta karAtA hai use dharma kahA jAtA hai| koMke upazAnta honese prApta huI dravya kSetra-kAla-bhAvarUpa sAmagrIke dvArA anantacatuSTayasvarUpa svAsthyakA lAbha hotA hai / isa avasthAmeM eka mAtra dhyAnamudrA hI zeSa rahatI hai, zeSa saba saMkalpa-vikalpa chUTa jAte haiM / aba yaha AtmA apane Apako apane dvArA hI saMsArarUpa gaDDese nikAlakara mokSameM pahuMcA detA hai| isIliye upayukta nirukti ke anusAra vAstavamai AtmAkA nAma hI dharma hai-use chor3akara anya koI dharma nahIM ho sakatA hai|| 133 // yaha AtmA ekAntarUpase na to zUnya hai, na jar3a hai, na pRthivyAdi bhUtoMse utpanna huA hai, na kartA hai, na eka hai, na kSaNika hai, na vizvavyApaka hai, bhaura na nitya hI hai| kintu caitanya guNakA AzrayabhUta vaha AtmA prApta hue zarIrake pramANa hotA huA svayaM hI kartA aura bhoktA bhI hai| vaha AtmA pratyeka kSaNameM sthiratA (prauvya), vinAza (vyaya) aura janana (utpAda) se saMyukta rahatA hai| vizeSArtha-bhinna bhinna pravAdiyoM ke dvArA AtmAke svarUpakI jo vividha prakArase kalpanA kI gaI hai usakA yahAM nirAkaraNa kiyA gayA hai / yathA - zUnyaikAntavAdI (mAdhyamika) kevala AtmAko hI nahIM, balki samasta vizvako hI zUnya mAnate haiM / unake matakA nirAkaraNa karaneke liye yaha! 'ekAntataH no zUnyaH arthAt AtmA sarvathA zUnya nahIM hai, aisA kahA gayA hai| vaizeSika mukti avasthA bujhyAdi nau vizeSa guNoMkA ucchet mAnakara use jaDa jaisA mAnate haiN| saMsAra avasthAmeM bhI ve use svayaM vetana nahIM mAnate, kintu cetana jJAnake samavAyase use cetana svIkAra karate haiM jo aupacArika hai| aisI avasthAmeM vaha svarUpase jaDa hI kahA jAvegA / unake isa abhiprAyakA nirAkaraNa karaneke liye yahA~ 'na aba' arthAt vaha jara nahIM hai, aisA nirdeza kiyA gayA hai| cAphamasAnuyAyI AtmAko pRthivI Adi pAMca bhUtoMse utpanna huA mAnate haiN| unake abhiprAyAnusAra usakA astitva garbhase maraNa paryanta hI rahatA hai-garbhake pahile aura maraNake pazcAt usakA astitva nahIM rahatA / unake isa abhiprAyako dUSita batalAte hue yahAM 'na bhUtajanitaH' arthAt vaha paMca bhUtoMse utpanna nahIM huA hai, esA kahA gayA hai / naiyAyika AtmAko sarvathA kartA mAnate haiM / unake abhiprAyako lakSya karake yahA~ 'no kartabhAvaM gataH' arthAt vaha sarvathA kartRtva avasthAko nahIM prApta hai, aisA kahA gayA hai| puruSAdvaitavAdI kevala parabrahmako hI svIkAra karake usake atirikta samasta padArthoMkA niSedha karate haiM / loka, jo vividha prakArake padArtha dekhanemeM Ate haiM usakA kAraNa avidyAjanita saMskAra hai / inake uparyuka matakA nirAkaraNa karate hue yahA~ nikA' arthAt AtmA eka hI nahIM hai, aisA nirdeza kiyA gayA hai| bauddha (sautrAntika) use sarvathA kSaNika mAnate haiM / unake abhiprAyako sadoSa batalAte hue yahAM 1. bhUtamanito n| 2 mA kaamitiH| PM kAyaramANam /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. dharmopadezAmRtam AtmA kAyama vivekanilayaH kartA ca bhokA svayaM saMyuktaH sthiratAvinAzajananaiH pratyekamekakSaNe // 134 // 135 ) kAtmA tiSThati kIdRzaH sa kalitaH kemAtra yasyezI tistatra vikalpa saMbhUtamanA yaH ko'pi sahAyatAm / kiMvAnyasya kuto matiH paramiyaM bhrAntAzubhAMtkarmaNo nItvA nAzamupAyatastadakhilaM jAnAti jJAtA prabhuH // 135 // -18511-135 ] 53 pratyekaM paddravyam / sthiratA vinAzajananaiH saMyuktaH / ekakSaNe kSaNaM samayaM samayaM prati / / 134 || bhAramA ka tiSThati / AtmA kIdRzaH / sa AtmA atra saMsAre phena kalitaH zAtaH / yarama IdRzI bhrAntiH / tatra bhAramani / vikalpasamRtamanAH sa ko'pi AtmA jJAyatAm / kiM ca / anyasya padArthasya / iyaM matiH kutaH paraM kevalam azubhAskarmaNaH bhrAntau / tat bhramam / 'na kSaNikaH' arthAt AtmA sarvathA kSaNakSamI nahIM hai, aisA kahA hai| vaizeSika Adi AtmAko vizvavyApaka mAnate haiM / unake matako doSapUrNa batalAte hue yahAM 'na vizvavitataH' arthAt vaha samasta lokameM vyApta nahIM hai, aisA nirdiSTa kiyA hai| sAMkhyamatAnuyAyI AtmAko sarvathA nitya svIkAra karate haiM / unake isa abhimatako dUSita ThaharAte hue yahAM 'na nityaH' arthAt vaha sarvathA nitya nahIM hai, aisA nirdeza kiyA gayA hai / yahAM 'ekAntataH ' isa padakA sambandha sarvatra samajhanA cAhiye / yathA - 'ekAntataH mo zUnyaH, ekAntataH na jaDaH' ityAdi / jainamatAnusAra AtmAkA svarUpa kaisA hai, isakA nirdeza karate hue Age yaha batalAyA hai ki nayavivakSAke anusAra vaha AtmA prApta zarIrake barAbara aura cetana hai / vaha vyavahArase svayaM karmoM kA kartA aura unake phalakA bhoktA bhI hai| prakRti kartrI aura puruSa bhoktA hai, isa sAMkhyasiddhAnta ke anusAra kartA eka (prakRti) aura phalakA bhoktA dUsarA ( puruSa ) ho; aisA sambhava nahIM hai / jIvAdi chaha dravyoMmeMse pratyeka pratikSaNa utpAda, vyaya evaM dhauvyase saMyukta rahatA hai / koI bhI dravya sarvathA kSaNika athavA nitya nahIM hai // 134 // AtmA kahAM rahatA hai, vaha kaisA hai, tathA vaha yahAM kisake dvArA jAnA gayA hai; isa prakArakI jisake bhrAnti ho rahI hai vahAM uparyukta vikalpoMse paripUrNa citavAlA jo koI bhI hai use AtmA jAnanA cAhiye / kAraNa ki isa prakArakI buddhi anya ( jaDa ) ke nahIM ho sakatI hai| vizeSatA kevala itanI hai ki AtmA utpanna huA uparyukta vicAra azubha karmake udayase prAntise yukta hai / isa bhrAntiko prayatnapUrvaka naSTa karake jJAtA AtmA samasta vizvako jAnatA hai || vizeSArtha- AtmA atIndriya hai / isIliye use alpajJAnI ina carmacakSuoM se nahIM dekha sakate / aDhazya honese hI aneka prANiyoMko 'AtmA kahAM rahatA hai, kaisA hai aura kisake dvArA dekhA gayA hai' ityAdi prakArakA sandeha prAyaH AtmAke viSayameM huA karatA hai / isa sandehako dUra karate hue yahAM yaha batalAyA hai ki jisa kisIke mI uparyukta sandeha hotA hai vAstava meM vahI AtmA hai, kyoMki aisA vikalpa zarIra Adi jaDa padArtha ke nahIM ho sktaa| vaha to 'aham aham' arthAt maiM jAnatA hUM, maiM amuka kArya karatA hUM; isa prakAra 'maiM maiM' isa ullekhase pratIyamAna cetana AtmA hI ho sakatA hai| itanA avazya hai ki jaba taka midhyAtva Adi azubha karmoMkA udaya rahatA hai taba taka jIvake uparyukta prAnti raha sakatI hai / tatpazcAt vaha tapazcaraNAdike dvArA jJAnAvaraNA 1 ma za kAyamiti / 2 bhAnto'zubhAva / 1za bhrAntaH /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAnandi-paJcaviMzatiH [136: 1.136136) AtmA mUrtiviSArjito 'pi vapuSi sthitvApi durlakSA prApto'pi sphurati sphudaM yadAhamityullekhataH saMtatam / tarika muhyata zAsanAvapi gurordhAntiH samutsRjyatA mantaH pazyata nizcalena manasA taM tanmusAkSamajAH // 136 // 137) dhyApI naiva zarIra para yadalAvAtmA sphurasyanvaI bhUtAmAyako na bhUtAnanito gAdI mAyA mAH / upAyataH nAzaM niitvaa| prabhu akhile jAnAti zAtA bhAtmA // 125 // yadyasmAtkAragAt / AtmA mUrti vivarjito'pi vapuSi sthitvApi durlakSatA prAmoti / santata nirantaram / sphuTa vyakaM prakaTam / sphurati / aham iti ulekhataH aham iti smrnnmaatrtH| guroH zAsabhAt api gurUpadezAdapi / taki mukhata 1 bho lokAH gurUpadezAd prAntiH samutsRjyatA syajyatAm / nikSalena manasA / tam bhAtmAnam / mantaHkaraNe pazyata / bho lokAH bho bhvyaaH| tasmin vAtmani mukhe sanmukhe akSayajaH indriyapariNatisamUhaH yeSA te tanmukhAkSanajAH // 136 // aso dhAtmA / bhandam anavaratam / vyApI naiva / yaH zarIre eva sphurati / anvayataH nizcayataH / AtmA bhUto na indiraspo na / pRthmAdijanito na bhUtajanito na / yavaH prakRtyA jnyaanii| dA nile apavA kSaNika / kathamapi arthakriyA na yujyate utpAdazyamadhaumyatrayAtmikA kriyA na yujyate / api tu sarveSu prajyeSu dhotryadhyayotpAdadikoMko naSTa karake apane svabhAvAnusAra akhila padArthoMkA jJAtA (sarvajJa) bana jAtA hai / / 135 // AtmA mUrti (rUpa, rasa, gandha, sparza) se rahita hotA huA bhI, zarIrameM sthita hokara bhI, tathA adRzya avasthAko prApta hotA huA bhI nirantara 'aham' arthAt 'maiM' isa ullekhase spaSTatayA pratIta hotA hai| aisI avasthAmeM he bhavya jIvo ! tuma Atmonmukha indriyasamUhase saMyukta hokara kyoM mohako prApta hote ho ! gurukI AjJAse bhI bhramako chor3o aura abhyantarameM nizcala manase usa AramAkA avalokana kro|| 136 / AtmA byApI nahIM hI hai, kyoMki, vaha nirantara zarIrameM hI pratibhAsita hotA hai / vaha bhUtoMse utpanna bhI nahIM hai, kyoMki, usake sAtha bhUtoMkA anvaya nahIM dekhA jAtA hai tathA yaha svabhAvase jJAtA bhI hai / usako sarvathA nitya athavA kSaNika svIkAra karanepara usameM kisI prakArase arthakriyA nahIM bana sakatI hai / usameM ekatva bhI nahIM hai, kyoMki, vaha pramANase dRr3hatAko prApta huI bhedapratIti dvArA bAdhita hai| vizeSArthajo vaizeSika Adi AtmAko vyApI svIkAra karate haiM unako kSya karake yahAM yaha kahA gayA hai ki 'AtmA vyApI nahIM hai| kyoMki, vaha zarIrameM hI pratibhAsita hotA hai / yadi AtmA vyApI hotA to usakI pratIti kevala zarIrameM hI kyoM hotI? anyatra bhI honI cAhiye thI / parantu zarIrako chor3akara anyatra kahIMpara bhI usakI pratIti nahIM hotI / ataeva nizcita hai ki AtmA zarIra pramANa hI hai, na ki sarvavyApI / 'AtmA pAMca bhUtoMse utpanna huA hai| isa cArvAkamatako dUSita batalAte hue yahA~ yaha kahA hai ki AtmA cUMki svabhAvase hI jJAtA dRSTA hai, ataeva vaha bhUtajanita nahIM hai / yadi vaisA hotA to AtmAmeM svabhAvataH caitanya guNa nahIM pAyA jAnA cAhiye thaa| isakA bhI kAraNa yaha hai ki kArya prAyaH apane upAdAna kAraNake anusAra hI utpanna hotA hai, jaise miTTIse utpanna honevAle ghaTameM miTTIke hI guNa (mUrtimatva evaM acenatva Adi) pAye jAte haiM / usI prakAra yadi AtmA bhUtoMse utpanna hotA to usameM bhUtoMke guNa acetanatva Adi hI pAye jAne cAhiye the, na ki svAbhAvika cetanasya Adi / parantu cUMki usameM acetanatyake viruddha cetanatya hI pAyA jAtA hai, ataeva siddha hai ki vaha AtmA pRthivyAdi mUtoMse nahIM utpanna huA hai| AtmAko sarvathA nitya athavA kSaNika mAnanepara usameM ghaTakI jaladhAraNa Adi arthakriyAke 1 ca pratipATho'yam sa ka za bhUto nAnyayato / va bhuutyenaavyto| 2* nizcayena /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. dharmopadezAmRtam mithe vA kSaNike'thaSA na kathamapyarthakriyA yujyate tatraikatvamapi pramANayA bhedapratItyAhatam // 137 // 138) kuryAtkarma zubhAzubhaM svayamasau bhuGkte svayaM tatphalaM sAtAsAta gatAnubhUtiphalanAdAtmA na khAmyAdRzaH / - 18 : 1-138- 1 55 / kriyA yujyate (?) / tatra nityAnityayordvayomadhye | pramANaDhayA bhedapratItyA kRtyA ekatvam Ahatam / nizcayena abhedaM bhedarahitam / vyavahAreNa medayukta sattvam // 137 // aso AtmA svayaM zubhAzubhaM karma kuryAt / ca punaH / svayam / tatphalaM puNyapApaphalam / bhukke | sAtAsAta gatAnubhUti calanAta, puNyapApAnubhavanAt / AtmA anyAdRzaH jaDaH na / ayam AtmA cidrUpaH / bhayam AtmA samAna kucha bhI arthakriyA na ho skegii| jaise- yadi AtmAko kUTastha nitya ( tInoM phAloMmeM eka hI svarUpase rahanevAlA ) svIkAra kiyA jAtA hai to usameM koI bhI kriyA ( pariNAma yA parispaMdarUpa) na ho sakegI / aisI avasthAmai kAryakI utpattike pahile kAraNakA abhAva kaise kahA jA sakegA ? kAraNa ki jaba AtmAmeM kabhI kisI prakArakA vikAra sambhava hI nahIM hai taba vaha AtmA jaisA bhogarUpa kAryake karate samaya thA vaisA hI vaha usake pahile bhI thA / phira kyA kAraNa hai jo pahile bhI bhogarUpa kArya nahIM hotA ? kAraNake honepara vaha honA hI cAhiye thA / aura yadi vaha pahile nahIM hotA hai to phira pIche bhI nahIM utpanna honA cAhiye, kyoMki, bhogarUpa kriyAkA kartA AtmA sadA eka rUpa hI rahatA hai anyathA usakI kUTasthanityatAkA vidhAta avazyambhAvI hai| kAraNa ki pahile jo usakI akArakatva avasthA thI usakA vinAza hokara kArakatvarUpa nayI avasthAkA utpAda huA hai| yahI kUTastha nityatAkA vidhAta hai / isI prakAra yadi AtmAko sarvathA kSaNika hI mAnA jAtA hai to bhI usameM kisI prakArakI arthakriyA na ho skegii| kAraNa ki kisI bhI kArya karaneke liye smRti, pratyabhijJAna evaM icchA AdikA rahanA Avazyaka hotA hai| so yaha kSaNika ekAnta pakSameM sambhava nahIM hai / isakA bhI kAraNa yaha hai ki jisane pahile kisI padArthakA pratyakSa kara liyA hai use hI tatpazcAt usakA smaraNa huA karatA hai aura phira tatpazcAt usIke ukta anubhUta padArthakA sAraNapUrvaka punaH pratyakSa honepara pratyabhijJAna bhI hotA hai / parantu jaba AtmA sarvathA kSaNika hI hai taba jisa cittakSaNako pratyakSa huA thA vaha to usI kSaNa meM naSTa ho cukA hai / aisI avasthA meM usake smaraNa aura pratyabhijJAnakI sambhAvanA kaise kI jA sakatI hai ? tathA ukta smaraNa aura pratyabhijJAnake binA kisI bhI kAryakA karanA asambhava hai / isa prakArase kSaNika ekAnta pakSameM bandha-mokSAdi kI bhI vyavasthA nahIM bana sakatI hai| isaliye AtmA Adiko sarvathA nitya athavA sarvathA kSaNika na mAnakara kathaMcit (dravyadRSTise ) nitya aura kathaMcit (paryAyadRSTise ) anitya svIkAra karanA cAhiye / jo puruSAdvaitavAdI AtmAko parabrahmasvarUpameM sarvathA eka svIkAra karake vibhinna AtmAoM evaM anya satra padArthoMkA niSedha karate haiM unake matakA nirAkaraNa karate hue yahAM yaha batalAyA hai ki sarvathA ekatvakI kalpanA pratyakSAdi pramANoMse bAdhita hai| jaba vividha prANiyoM evaM ghaTa-padAdi padArthoMkI pRthak pRthak sattA pratyakSase hI spaSTatayA dekhI jA rahI hai taba uparyukta sarvathA ekatvakI kalpanA bhalA kaise yogya kahI jA sakatI hai ? kadApi nahIM / isI prakAra zabdAdvaita, vijJAnAdvaita aura citrAdvaita AdikI kalpanA bhI pratyakSAdise bAdhita honeke kAraNa grAhma nahIM hai; aisA nizcaya karanA cAhiye || 137 // vaha AtmA svayaM zubha aura azubha kAryako karatA hai tathA svayaM usake phalako bhI bhogatA hai, kyoMki, zubhAzubha karma ke phalasvarUpa sukha
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ pavi pasanandipacAvizatiH [138: 1-138civUpaH sthitijanmamaGgakalitaH karmAhataH saMsRtI muktau dhAnahabokamUrtiramalabailokyadhUlAmaNiH // 138 // 139) AtmAnameSamadhigamya nayapramANanikSepakAdibhirabhinayataikacitAH / bhanyA yadIcchata bhavArNavamuttarItumusuGgamohamakaroprasaraM gabhIram // 139 / / sthitijanmabhakalitaH dhaumyvyyutpaadyuktH| saMsRtau msaare| karmAvRtA AramA / mupho mokSe / zAnaigaikamUrtiH shaamdrshnkmuurtiH| mAtmA bhamalaH trailokyacUDAmaNiH // 38 // bho bhnyaaH| yadi bhavArNavai saMsArasamudram / uttarItum icchata / kilakSaNa saMsArasamuram / agamohamakarogataram utugamohamatsyabhRtam / pumaH gamIram / bho ekacisA khasthacitA AtmAnam evam abhidhayata / duHkhakA anubhava bhI use hI hotA hai| isase bhinna dUsarA svarUpa AtmAkA ho hI nahIM sakatA / sthiti (prauvya), janma (utpAda) aura bhaMga (vyaya) se sahita jo cetana AtmA saMsAra avasthAmeM karmoke AvaraNase sahita hotA hai vahI mukti avasthAmeM pharmamalase rahita hokara jJAna-darzanarUpa advitIya zarIrase saMyukta hotA huA tInoM lokoMmeM cUDAmaNi rakhake samAna zreSTha ho jAtA hai| vizeSArtha-- mAjya prakRtiko kI aura puruSako bhoktA svIkAra karate haiM / isI abhiprAyako lakSyameM rakhakara yahAM yaha batalAyA hai ki jo AtmA kA~kA kartA hai vahI unake phalakA bhoktA bhI hotA hai / kartA eka aura phalakA bhokA anya hI ho, yaha kalpanA yuktisaMgata nahIM hai / isake atirikta yahAM jo do bAra 'svayam' pada prayukta huA hai usase yaha bhI jJAta hotA hai ki jisa prakAra IzvarakartRtvavAdiyoMke yahA~ koMkA karanA aura unake phalakA bhoganA IzvarakI preraNAse hotA hai vaisA jaina siddhAntake anusAra sambhava nahIM hai| jainamatAnusAra AtmA svayaM kartA aura svayaM hI unake phalakA bhoktA bhI hai / tathA vahI puruSArthako pragaTa karake karmamalase rahita hotA huA svayaM paramAtmA bhI bana jAtA hai| yahA~para sarvathA nityatva athavA anityatvakI kalpanAko doSayukta pragaTa karate hue yaha bhI batalAyA hai ki AtmA Adi pratyeka padArtha sadA utpAda, vyaya aura bhaujyase saMyukta rahatA hai / yathA-miTTIse utpanna honevAle ghaTameM mRttikArUpa pUrva paryAyakA vyaya, ghaTarUpa navIna paryAyakA utpAda tathA pudgala dravya ukta donoM hI avasthAomeM dhruvasvarUpase sthita rahatA hai / / 138 // isa prakAra naya, pramANa evaM nikSepa Adike dvArA AtmAke svarUpako jAnakara he bhavya jIvo ! yadi tuma unnata moharUpI magaroMse atizaya bhayAnaka va gambhIra isa saMsArarUpa samudrase pAra honekI icchA karate ho to phira ekAmamana hokara uparyukta AtmAkA AzrayaNa karo / vizeSArtha-jJAtAke abhiprAyako naya kahate haiM / tAtparya yaha ki pramANake dvArA grahaNa kI gaI vastuke ekadeza (dravya athavA paryAya Adi) meM yastukA nizcaya karaneko naya kahA jAtA hai / vaha dravyArthika aura paryAyArthika nayake medase do prakArakA hai / jo dravyakI mukhyatAse vastuko grahaNa karatA hai vaha dravyArthika tathA jo paryAyakI pradhAnatAse vastuko grahaNa karatA hai vaha paryAyArthika naya kahA jAtA hai| inameM drajyArthika nayake tIna bheda haiM- naigama, saMgraha aura vyavahAra / jo paryAyakalaMkase rahita sattA Adi sAmAnyakI vivakSAse sabameM abheda (ekatva) ko grahaNa karatA hai vaha zuddha dravyArthika saMgrahanaya kahalAtA hai / isake viparIta jo paryAyakI pradhAnatAse do Adi ananta medarUpa vastuko mahaNa karatA hai use azuddha dravyArthika vyavahAranaya kahA jAtA hai / jo saMgraha aura vyavahAra ina donoM hI nayoMke paraspara bhinna donoM (abheda va bheda) viSayoMko grahaNa karatA hai usakA nAma naigama naya hai| paryAyArthika naya cAra prakArakA hai-kajusUtra, chanda, samabhirUda aura evambhUta / inameM
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ -199: 1939 1. popadezAmRtam kiM kRtvA ! nayapramANanikSepakAdibhiH / adhigamya zAskhA // 139 // bho bhAsman / iha agati sAre / bhavaripuH saMsAraNatruH / jo tIna kAlaviSayaka paryAyoMko chor3akara kevala vartamAna kAlaviSayaka paryAyako grahaNa karatA hai vaha RjusUtranaya hai / jo liMga, saMkhyA (vacana), kAla, kAraka aura puruSa (uttamAdi) Adike vyabhicArako dUra pharake vastuko grahaNa karatA hai use zabdanaya kahate haiM / liMgavyabhicAra-jaise sIliMgameM pulliMgakA prayoga karanA / yathA- tArakAke liye svAti zabda kA prayoga karanA / ityAdi vyabhicAra zabdanayakI dRSTi meM apAya nahIM hai / jo eka hI arthako zabdabhedase aneka rUpameM prahaNa karatA hai use zabdanaya kahate haiM / jaise eka hI indra vyakti indana (zAsana) kriyA ke nimittase indra, zakana (sAmarthyarUpa) kriyAse zaka, tathA puroke vidAraNa karanese purandara kahA jAtA hai / isa nayakI dRSTimeM paryAyazabdoMkA prayoga amAdha hai, kyoMki, eka arthakA bodhaka eka hI zabda hotA hai- samAnArthaka anya zabda usakA bodha nahIM karA sakatA hai / padArtha jisa kSaNa jisa kriyAmai pariNata ho usako jo usI kSaNameM usI svarUpase grahaNa karatA hai use evambhUtanaya kahate haiM / isa nayakI apekSA indra jaba zAsana kriyAmeM pariNata rahegA saba hI vaha indra zabdakA vAcya hogA, na ki anya samayameM mI pramANa samyamJAnako kahA jAtA hai / vaha pratyakSa aura parokSake bhedase do prakArakA hai / jo jJAna indriya, mana evaM prakAza aura upadeza Adi bAga nimisakI apekSAse utpanna hotA hai yaha parokSa kahA jAtA hai| usake do bheda hai- matijJAna aura bhutajJAna / jo jJAna indriyoM aura manakI sahAyatAse utpanna hotA hai use matijJAna kahate haiM / isa matijJAnase jAnI huI vastuke viSayameM jo vizeSa vicAra utpanna hotA hai vaha zrutajJAna kahalAtA hai / pratyakSa pramANa tIna prakArakA haiavadhijJAna, manaHparyayajJAna aura kevalajJAna / inameM jo indriya AdikI apekSA na karake dravya, kSetra, kAla aura bhAvakI maryAdA liye hue rUpI (purala aura usase sambaddha saMsArI prANI) padArthako grahaNa karatA hai use avadhijJAna kahate haiM / jo jIvoMke manogata padArthako jAnatA hai vaha manaHparyayajJAna kahalAtA hai| samasta vizvako yugapat grahaNa karanevAlA jJAna kevalajJAna kahA jAtA hai / ye tInoM hI jJAna atIndriya haiN| nikSepa zabdakA artha rakhanA hai| pratyeka zabdakA prayoga aneka arthoMmeM huA karatA hai| unameM se kisa samaya kauna-sA artha abhISTa hai, yaha batalAnA nikSepa vidhikA kArya hai / vaha nikSepa nAma, sthApanA, dravya aura mAdake bhedase cAra prakArakA hai| vastumeM vivakSita guNa evaM kriyA Adike na honepara bhI kevala lokatryavahArake liye vaisA nAma rakha deneko nAmanikSepa kahA jAtA hai jaise kisI vyaktikA nAma lokavyavahArake liye devadatta (devake dvArA na diye jAnepara bhI ) rakha denA / kASThakarma, pustakarma, citrakarma aura pAMsoM ke nikSepa AdimeM 'vaha yaha hai isa prakArakI jo kalpanA kI jAtI hai use sthApanA nikSepa kahate haiM / yaha do prakArakA hai-saddhAvasthApanAnikSepa aura asaddhAvasthApanAnikSepa / sthApyamAna vastuke AkAravAlI kisI anya vastumeM jo usakI sthApanA kI jAtI hai ise sadbhAvasthApanAnikSepa kahA jAtA hai-jaise RSabha jinendrake AkArabhUta pASANameM RSabha jinendrakI sthApanA karanA / jo vastu sthApyamAna padArthake AkArakI nahIM hai phira bhI usameM usa vastukI kalpanA karaneko asadbhAvasthApanAnikSepa kahA jAtA hai-jaise sataraMjakI goToMmeM hAthIghor3e AdikI kalpanA karanA / bhaviSyameM honevAlI paryAyakI pradhAnatAse vastukA kathana karanA dravyanikSepa kahalAtA hai| vartamAna paryAyase upalakSita vastuke kathanako bhAvanikSepa kahA jAtA hai / isa prakAra ina t..
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa aaiwwwwwnnnnnnn pacanadi-pazcazitira 114011-240140) mavaripuriha vAyaduHkhado yASavAtman tava vinihitadhAmA krmsNshlessdossH| sa bhavati kila rAgadveSatotsadAdI saTiti zivasukhArthI yajatassI jahIhi // 10 // 141) lokasya tvaM na kadhina sa satha yadiha svArjitaM bhujyate kA saMbandhastena sAdhaM tadasati sati vA satra kI rosstossii| kAya anya aDatvA dhanumatasurampadAvadhi samASA devaM nizcisya haMsa svavalamanusara sthAthi mA pazya pArzvam // 14 // 142) AssAmanyagatau pratikSaNalasahuHkhAzritAyAmaho devatve 'pi na zAntirasti bhavato ramye 'nnimaadiniyaa| tAvatkAlam duHkhadaH vartate yAvaskAle karmasaMvadoSa asti / kilakSaNaH karmasaMzleSadoSaH / tara vinihitadhAmA aacchaadittejaaH| kila iti satye / sa karmasaMzleSadoSaH rAgadveSadetoH sakAzAt bhavati / tasmAt pAdau prathamataH / jhAriti zIghraNa / yamataH zivamukhApI / tau rAgadveSau / ahIhi tyA // 14 // bho isa bho bhAsman / evaM nizcitya / khabajham anusara bhAtmabala sAra / pArtha saMsAranikaTam / sthAyi sthiram / mA pazya / evaM kacam / lokasya tvaM kazcit na / tavata lokaH kazcima / yat yasmAt / iha sNsaare| khArjita bhujyate sakarma mujyate / tena lokena / sArtha saMbandhaH / tat tasmAt kAraNAt / asati sati vA asAdhI sAdhI vA / tatra loke / roSatoSau ko harSaviSAdI ko / kAye zarIre dhapi / evam amunA prakAreNa / jaDatvAt / tadanugatasukhAdau tasya zarIrasya saMlamaindri yamukhAdau / api roSatoSI ko| kasmAt / vyasabhAvAt vinAzabhAvAt // 141 // re jIva bho bAraman / tattasmAtkAraNAt / nisyapadaM prati mokSapadai prati / nikSepoMke vidhAnase aprakRtakA nirAkaraNa aura prakRtakA prahaNa hotA hai / / 139 // he Atman / yahAM saMsArarUpa zatru taba taka hI duHkha de sakatA hai jaba taka tere bhItara jJAnarUpa jyotiko naSTa karanevAlA karmabandharUpa doSa sthAna prApta kiye hai| vaha karmabandharUpa doSa nizcayataH rAga aura dveSake nimitase hotA hai / isaliye mokSasukhakA abhilASI hokara tU sarvaprathama zIghratAse prayApUrvaka una donoko chor3a de / / 140 // he Atman ! na to tuma loka ( kuTumbI bana Adi) ke koI ho aura na vaha bhI tumhArA koI ho sakatA hai| yahAM tumane jo kucha kamAyA hai vahI bhoganA par3atA hai| tumhArA usa lokake sAtha bhalA kyA sambandha hai ? arthAt kucha bhI nahIM hai| phira usa lokake na honepara viSAda aura usake vidyamAna honepara harSa kyoM karate ho! isI prakAra zarIrameM rAga-dveSa nahIM karanA cAhiye, kyoMki, vaha jar3a (acetana) hai| tathA zarIrase sambaddha indriyaviSayabhoga janita sukhAdikameM bhI tumheM rAgadveSa karanA ucita nahIM hai, kyoMki, vaha vinazvara hai| isa prakAra nizcaya karake tuma apanI sthira AtmazaktikA anusaraNa karo, usa nikaTavartI lokako sthAyI mata samajho // vizeSArtha-kuTumba evaM dhana-dhAnAdi bAba saba padArthoMkA AtmAse kucha bhI sambandha nahIM hai| ve pratyakSameM hI apanese pRthak digpate haiM / ataeva unake saMyogameM harSita aura viyogameM khedakhinna honA ucita nahIM hai / aura to kyA kahA jAya, jo zarIra sadA AtmAke sAtha hI rahatA hai usakA bhI sambandha AtmAse kucha bhI nahIM hai| kAraNa ki AtmA cetana hai aura zarIra acetana hai| sparzanAdi indriyoMkA sambandha bhI usI zarIrase hai, na ki usa cetana AtmAse / indriyaviSayabhogoMse utpanna honevAlA sukha vinazvara hai - sthAyI nahIM hai| isaliye he Atman ! zarIra evaM usase sambaddha sukha-duHkhAdimeM rAga dveSa na karake apane sthAyI AramarUpakA avalokana kara / / 141 // he Asman / kSaNa-kSaNameM honevAle duHkhakI sthAnabhUta anya 1. giri| 20 prathamaH /
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. dharmopadezAmRtam yattasmAdapi matyumAlakalayApasAkhAtyAya tattacityapada prati pratidina re jIva yatne kuru // 142 // 148) yat Ta pahirajanAviSu ciraM tavAnurAgo 'bhavat bhrAnsyA bhUri tathApi tAmyasi tato muktvA tadantarSiza / khetastatra guroH prabodhavasateH kiMcivadAkarNyate prAte yatra samastadukhaviramAlabhyeta nirtya sukham // 14 // 144) kimAlakolAhalairamalabodhasaMpannidheH samasti yadi kautukaM kila tavAramamo darzane / nirutsakalendriyo rahasi muktasaMgaprahaH phiyantyapi dinAnyataH sthiramanA bhavAn pazyatu / 154 // 145) he ghetaH kimu jIva tiSThasi kathaM cintAsthita sA kuto rAgadveSapazAcayoH paricayA kasmAta jaatstv| pratidina dina dina prati / yo kuru / aho anyagatau dUre bhAsvAm / kiMlakSaNAyAm anyagatau / pratikSaNaM samaya samaya prati / lasat -prAdurbhUtaduHkhena yuktAyAm / devatve 'pi devapade 'pi| bhavataH tava zAntiH na Asva / kinabhane devapare / bharimAmahimA AdiaSTaRddhidhiyA kRtvA / ramye'pi manohare 'pi / bho bhAtman / yattasmAdapi svargAdapi / mRtyukAlamA chAt apavAda pAlase / tataH mucI mane kuru // 142||he cetaH bho manaH / yat bahiH bAlAdiSu / viranirAlam / em / vatra anAdinu bhrAnyA anurAgaH abhavat / tathApi tataH tasmAtkAraNAt / bhUri bahulaM tAbhyasi bedaM yAti / tat pava cedaM yAti / tat anurAga prema muktvA ! antaHkaraNe viza pravezaM kuru / tatra antaHkaraNe / guroH prazedhavasateH tat kiMcit bhAvAryate / patra guruvacane prApte sati / samaskhaduHkhaviramAt duHkhanAzAt nilaM sukha labhyeta // 143 // mAla karelA le: kim / yadi cet / kiraka iti stye| tavAzmanaH darzane / kautukam asti kautukaM vrtte| kiMlakSaNasya vAtmanaH / amalaboSasaMpavidheH nirmllaamniyH| bhavAn antaHkaraNAt kiyanti api dinAni / rahasi ekAnte pazyatu / kiMlakSaNaH mavAn / niruyasakalendriyaH sNbodhitnivH| punaH kilakSaNaH bhavAn / muktasaMgamahaH rahita parigrahaH / punaH kilakSaNaH bhavAn / sthiramanAH ||14||hetH / kimu jIvanakA tiSThati / cintAsmite cintAsthAne vidhAni / jIvaH bravIti / re manaH sA cintA kutaH tiSThati yA sA cintA kRtaH masAjatA / rAgadveSavazAs jAtA / punH| tayoH rAgadveSayoH paricayaH tava kasmAdabhUt / sa paricayaH iSTAniSTasamAgamAjAtaH / iti amunA naraka, tithaMca aura manuSya gati to dUra rahe; kintu Azcarya to yaha hai ki ANimA AdirUpa lakSmIse ramaNIya devagatimeM bhI tujhe zAnti nahIM hai| phArama ki vahAMse bhI tU mRtyu kAlake dvArA jabaran nIce girAyA jAtA hai / isaliye tU pratidina usa nitya pada arthAt avinazvara mokSake prati prayAsa kara // 142 // he citta ! tUne bAsa strI Adi padAmi jo sukha dekhA hai usameM tujhe prAntise cirakAla taka anurAga huA hai / phira bhI tU usase adhika santapta ho rahA hai / isaliye usako chor3akara apane antarAtmA praveza kara / usake viSayameM samyagjJAnake AdhArabhUta guruse aisA kucha sunA jAtA hai ki jisake prApta honepara samasta duHkhoMse chuTakArA pAkara avinazvara (mokSa) sukha prApta kiyA jA sakatA hai // 143 / / he jIva ! tere liye yadi nirmala jJAnarUpa sampattike AzrayabhUta AtmAke darzanameM kautUhala hai to vyarthake kolAhala (bakavAda) se kyA hai apanI samasta indriyoMkA nirodha karake tU parigraha-pizAca ko chor3a de / isase sthiracitta hokara tU kucha dinameM ekAntameM usa antarAtmAkA avalokana kara sakegA // 14 // yahAM jIva apane cittase kucha prazna karatA hai aura tadanusAra citta unakA uttara detA hai-he citra ! aisA saMbodhana karanepara cita kahatA hai ki he jIva kyA hai| isapara jIva usase pUchatA hai ki tuma kaise sthita ho! maiM cintAmeM sthita rahatA hai| vaha cintA kisase utpana huI ha ! vaha rAga-dveSake vacase utpanna huI hai| una rAga-dvekkA
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ emanandi-paJcaviMzatiH [145:1-345. iSTAniSTasamAgamAditi yadi zva tathA gatI nocenmuJca samastametadacirAdiSTAdisaMkalpanam // 145 // 146 ) bhAnajyotirudeti mohatamaso bhedaH samutpadyate sAnandA kRtakRsyatA ca sahasA sthAnte samunmIlati / yasyaiphasmRtimAtrato 'pi magavAnava dehAntare devastiSThati mRgyatA sarabhasAinyatra kiM dhAvata // 146 // 147) jIvAjIvavicitravastuvividhAkAraddhirUpAdayo / rAgadveSakaso 'tra mohavazato dRSTAH zrutAH sevitaaH| pATAra paTabadhAna cilAto sAra nayAmi nUnaM jAnata eva ki pahirasASacApi dhIrghAvati // 147 // 148) bhinno'haM vapuSo bahirmalakutAbhAnAdhikApaughataH zambAdeva civakamUrtiramalaH zAntaH sadAnandabhAk / prakAreNa yadi paricayaH jAtaH utpannaH 1 bho mnH| tadAdA dvAvapi / vana narakam / gatI / mo cet / etatsamastam / iSTAvisaMkalpa nam / muna tyaja |15|| devaH bhAsmA / atraiva dehAntare tiSThati / sa eva bhagavAn prmeshvrH| anyatra kiM ghArata / bho lokaaH| sa eva bhagavAn prmedhrH| mUgyatAm avalokyatAm / yasya ekabhagavataH / smRtimAnato'pi zAnajyotiH uvevi prakTIbhavati / yasya mAtmanaH smrnnmaatrtH| mohatamasaH mithyAtvAndhakArasya / medaH samutpadyate / yasya mAtmanaH smaraNamAtrataH / sAnandA AnandayuktA / kRtakRtyatA vihitakAryatA / sahasA zIgheNa / svAnte antHkrnne| samunmIlati vikasati // 146 // bho bhAsman / anna sNsaare| jIva-ajIba vicitra vastuviSidha-mAkAra-zarirUpAdayaH mohpshtH| ciraMjIcala TAH zrutAH sevitAH / kilakSaNA ruupaadyH| rAgadveSakRtAH tehapAdayaH viSayAH svarandhana jAtAH / ataH kAraNAt / nUna nizcitam / tava ida duHkha jAtam / utpanam / jAnataH tava aso dhIH evaM adyApi / bAhiH maajhe| ki dhApati / bhUSeva // 17 // baham / vapuSaH zarIrAt / mithaH / punH| kiMlakSaNAt puSaH / pahiH paaye| malakRtAt mlkaarinnH| maham mAtmA / nAnAvikalpoSataH zabdAdezva minaH / vilakSaNaH bhAramA civkmuurtiH| punaH samalaH / punaH zAntaH / punaH sadAnandamA bhaanndmyH| iti bhAsthA sthira oran paricaya tere kisa kAraNase huA ! unake sAtha merA paricaya iSTa aura aniSTa vastuoMke samAgamase huaa| antameM jIva kahatA hai ki he ciTa ! yadi aisA hai to hama donoM hI narakako prApta karanevAle haiN| vaha yadi tujhe abhISTa nahIM hai to isa samasta hI iSTa aniSTakI kalpanAko zIghratAse chor3a de // 145 // jisa bhagavAn AtmAke kevala maraNa mAtrase bhI jJAnarUpI teja pragaTa hotA hai, ajJAnarUpa andhakArakA vinAza hotA hai, tathA kRtakRtyatA akasmAt hI AnandapUrvaka apane manameM pragaTa ho jAtI hai| vaha bhagavAn AtmA isI zarIrake bhItara virAjamAna hai / usakA zIghratAse anveSaNa karo / dUsarI jagaha (yAma padArthokI ora) kyoM daur3a rahe ho! // 146 // he Atman yahAM jo jIva aura ajIvarUpa vicitra vastue~, aneka prakArake AkAra, RddhiyAM evaM rUpa Adi rAga-dveSako utpanna karanevAle ha unako tUne mohake vaza hokara dekhA hai, sunA hai, tathA sevana bhI kiyA hai / isIliye ve tereliye cira kAlase dRr3ha bandhana bane hue haiM, jisase ki tujhe duHkha bhoganA par3a rahA hai ! isa sabako jAnate hue bhI terI vaha buddhi Aja bhI kyoM bAsa padArthokI ora daur3a rahI hai ! // 147 // maiM yAca mala ( raja-vIrya) se utpanna hue isa zarIrase, aneka prakArake vikalpoM ke samudAyase, tathA zabdAdikase bhI bhinna hUM / svabhAvase maiM caitanyarUpa advitIya zarIrase sampanna, karma-malase rahita, zAnta evaM sadA AnandakA upabhoktA huuN| isa prakArake zraddhAnase jisakA citta sthiratAko prApta ho kavihitA sahasA
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ -151:1-151] 1. dharmopadezAmRtam isyAsthA sthiracetaso iDhataraM sAmyAvanArambhiNaH saMsArAyamasti kiM padi tadapyanyatra kA pratyayaHn 148 // 149) kiM lokena kimAzrayeNa krimaya dhyeNa kAyena ki ki vAgbhiH kimutendriyaiH kimasubhiH kiM tairvikalpairapi / sarve pudgalaparyayA pata pare tvattA pramaso bhavan nAtmabhirabhizrayasyati tarAmAlena kiM bandhanam // 149 // 150) sttaabhystbhogaanaamysrmukhmaatmjm| apyapUrva sadityAsthA cise yasya sa tatvavida // 150 // 151) pratikSaNamayaM jano liyAmAhAlAtaraH kSudhAdibhirabhizrayasadupazAntaye sAdikam / tadeva manute sukhaM zramapazAyadevAsukha, samulasati kachuphAvaNi yathA zilikhedanam // 151 // cetasaH jIvasya / sAmyAtU / manArambhiNaH parimmarahitasya / saMsArAda chataraM mayai kamasti / yadi tat tava anyatra prvstuni| kA pratyayaH kaH vizvAsaH // 14 ||bt iti khede| bho bhAsman / lekena kiM prayojanam / bho zrAtman / bAzrayeNa ki prayojanam / bho Atman dravyeNa athavA kAyena ki prayojanam / bho haMsa / vAgmiH vacane ki prayojanam / ata mho| indriyaH ki prayojanam / bho bAlman masubhiH prANaH ki prayojanam / bho Atman terSikarupairapi priyojanam / api sarve pudrlpryaayaaH| bho bhAtman svataH sakAzAt / pare sarva padArzaH bhikAH / bho Asman tvaM pramattaH bhavan san / ebhiH pUrvoktaiH vikalpaiH kRtvA / matitarAm atizayena / mAlena buthaiva / bandhanaM kim bhaminayahi Abhayasi // 149 // satataM nirantam / abhyastabhogAnA mukham api / asada avidyamAnama / bArama sukham apUrva sat vidyamAnam / yasya vitta iti AsthA sthitiH asti / sa pumAn / tattvavit tasvavettA syAt // 15.||liyte nizcitam / ayaM janaH lokaH / pratikSaNaM samaya samaya prati / adhAdimiH amaHmAturaH / tapazAntaye cAra-upazAntaye / annAdikaM abhiyan / tadeva sukhaM manute / kasmAt / bhramavazAt / yadeva asukhaM tadeva sukha manute / yathA kaschukAna samulasati sati zilikheina sukhaM manute // 151 // para muniH iti cintayati / mAramA marmnanmamananmarne amannanaanana m gayA hai tathA jo samatAbhAvako dhAraNa karake Arambhase rahita ho cukA hai use saMsArase kyA bhaya hai ! kucha bhI nahIM / aura yadi uparyukta har3a zraddhAnake hote hue bhI saMsArase bhaya hai to phira aura kahAM vizvAsa kiyA jA sakatA hai| kahIM nahIM // 148 // he Atman ! tujhe lokase kyA prayojana hai, Azrayase kyA prayojana hai, banyase kyA prayojana hai, zarIrase kyA prayojana hai, bacanoMse kyA prayojana hai, indiyoMse kyA prayojana hai, prANoMse. kyA prayojana hai, tathA una vikalpoMse mI tujhe kyA prayojana hai ? arthAt ina sabase tujhe kucha mI prayojana nahIM hai, kyoMki, ve saba pudgalakI paryAyeM haiM aura isIliye tumase bhinna haiN| tU pramAdako prApta hokara vyartha hI ina vikalpoMke dvArA kyoM atizaya bandhanakA AzrayaNa karatA hai ? ||141 / / jina jIvoMne nirantara bhogoMkA anubhava kiyA hai unakA una bhogause utpanna huA sula avAstavika (kalpita) hai, kintu AtmAse utpanna sukha apUrva aura samISIna hai| aisA jisake hRdayameM dRr3ha vizvAsa ho gayA hai vaha tattvajJa hai // 150 // yaha prANI pratisamaya kSuSA-tRSA Adike dvArA atyanta tIna duHkhase vyAkula hokara unako zAnta karaneke liye anna evaM pAnI mAdikA Azraya letA hai aura use hI amavaza sukha mAnatA hai| parantu vAstavamai vaha duHkha hI hai| yaha sukhakI kalpanA isa prakAra hai ase ki khujalIke rogameM amike sekase honevAlA sukha // 151 / / yadi 1 mamataveti yojanA kA nAsti /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 pacanandi-pavizatiH (152) AtmA svaM paramIzate yadi samaM tenaiva saMceSTate tasmAyeva hitastato 'pi ca sukhI tasyaiva saMbandhabhAk / tasmimeva gato bhavasya viratAnandAmRtAmbhonidhi kiMcAnyatsakalopadezanivahasyaitadrahasyaM param // 152 // 153) paramAnandAJjarasaM sakalavikalpAnyasumanasastyaktvA / yogI sa yasya bhajate stimitAntaHkaraNaSaTcaraNaH // 153 // 154) jAyante virasA rasA vighaTate goSThIkathAkautukaM zIryante viSayAstathA viramati prItiH zarIre 'pi ca / joSaM vAgapi dhArayatya viratA nanyAtmazuddhAtmanaH cintAyAmapi yAtumicchati samaM doSairmanaH paJcatAm // 154 // 155) AtmaikaH sopayogo mama kimapi tato nAnyadastIti cintAbhyAsAstAzeSavastoH sthitaparamamudA yahatinoM vikalpe 1 [152: 1-152 1 1 1 para svam AtmAnam IkSate / yadi cet / tenaiva Atmanaitra / samaM ceSTate vyati mAtmA / tasmai Atmane hitaH / tataH AtmanaH sakAzAt / AtmA sukhI / AtmA tasma AtmanaH saMvandhabhAk sevakaH AtmA tasmin Atmani / mataH prAptaH / avirata - Ananda-amRta-ambhonidhiH bhavati / abhyat kim / sakalopadeza nivahasya etatparaM rahasyam // 152 // sa yogI / yasva muneH / khimitAntaHkaraNaSaTcaraNaH mimyasAntaH karaNabhramaraH / paramAnandAcjarasam Ananvakamalarasam / bhajate / kiM kRtvA / sakakavikalpabhanyasumanasaH puSpANi tyaktvA // 153 // avirate-mAnandazuddhAtmanaH cintAyAM satya vicAraNe / rasAH virakSAH jAyante / goSTIthAko viSayate / tathA viSayAH zIryante zaTanti / ca punaH / zarIre'pi prItiH viramati / vAgapi joSaM dhArayati vacanaM mauna dhArayati / manaH doSaiH / samaM sArdham / paJcatAM mRtyutAm / yAtum icchati // 154 // zrutavizadabhateH bhAvazrutanirmalama se: yateH / sA sAkSAt ArAdhanA kacitA / anyat samastam / vA bhinnam / yat sthitaparamamudA harSeNa / vikalpe no gatiH mas murvikalpa [rUpa] 1 prAme vA kAmane ghA vane vA / niHsukhe sukharahite pradeze vA janajanitasukhe lokaharSitapradeze / iti cintAAtmA apane Apako utkRSTa dekhatA hai, usIke sAtha krIr3A karatA hai, usIke liye hita svarUpa hai, usIse vaha sukhI hotA hai, usake hI sambandhako prApta honevAlA hai, aura usImeM sthita hotA hai; to vaha AnandarUpa amRtakA samudra bana jAtA hai| adhika kyA kahA jAya ? samasta upadezasamUhakA kevala yahI rahasya hai | vizeSArtha - -isakA abhiprAya yaha hai ki bAhya saba padArthoMse mamatvabuddhiko chor3akara eka mAtra apanI AtmA meM lIna honese apUrvaM sukha prApta hotA hai / usa avasthAmeM kartA karma Adi kArakoMkA kucha bhI bheda nahIM rahatA - vahI AtmA kartA aura vahI karma Adi svarUpa bhI hotA hai| yahI kAraNa hai jo pranthakartAne isa zloka kramazaH usake liye sAtoM vibhaktiyoM (AtmA, svam, tena, tasmai, tataH, tasya tasmin ) kA upayoga kiyA hai || 152 || jisakA zAnta antaHkaraNarUpI bhramara samasta vikalpoMrUpa anya puSpoMko chor3akara kevala utkRSTa AnandarUpa kamalake rasakA sevana karatA hai vaha yogI kahA jAtA hai || 153 || nitya AnandasvarUpa zuddha AtmAkA vicAra karanepara rasa nIrasa ho jAte haiM, parasparake saMlAparUpa kathAkA kautUhala naSTa ho jAtA 6, viSaya naSTa ho jAte haiM, zarIrake viSaya meM bhI prema nahIM rahatA, vacana bhI maunako dhAraNa kara letA hai, tathA mana doSoMke sAtha mRtyuko prApta karanA cAhatA hai // 154 // upayoga ( jJAna- darzana ) yukta eka AtmA hI merA hai, usako chor3akara anya kucha bhI merA nahIM hai; isa prakArake vicAra ke abhyAsa se samasta bAhya padArthoMkI orase jisakA moha haTa cukA hai tathA jisakI buddhi Agama ke abhyAsa se nirmala ho gaI hai aise sAdhu puruSake 1 a ka sevakaH saMbandhabhAkU / 2 ka vyavirata /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 137 : 1-157] 1. dharmopadezAmRtam prAme vA kAnane yA janajanitasukhe niHsukhe vA pradeze sAkSAdArAdhanA sA zrutavizava mate rSAzyamanyatsamastam // 155 // 156) yadyantarnihitAni khAni tapasA bAhyena kiM phalgunA naivAntarnihitAni khAni tapassA bAhyena kiM phalgunA / yadyantarbahiranyavastu tapasA bAhyena kiM phalgunA naivAntarbahiranyavastu tapasA vAhyena kiM phalgunA // 156 // 157 ) zuddhaM dhAgativartitazvamitaradvAcyaM ca tadvAcakaM zuddhAdeza iti prabhevajanakaM zuddhetaratkalpitam / 63 1 F abhyAsa-asta-azeSa- vastoH suneH iti cintanam / ekaH AtmA / mama sopayoga AdeyaH / tataH bhAtmanaH sakAzAt / anyat kimapi mama na asti // 155 // yadi cet / khAni indriyANi / antaH madhye nihitAni antaHkaraNe AropitAni / tadA bAna tamakaraNenaiva nihitAni tadA bAdhena tapasA kim / phalgunA caitra / yadi cet antarbahiH anyavastu midhyAtvAdi asti / tadA badhena tapasA kim / phalgunA vRthaiva yadi zveta / antarSahiH anyavastu naiva midhyAtvAdi naiva / AtmavicAro'sti / tadA yAyena tapasA kim| phalgunA vRthaiva // 156 // zuddhaM satvaM vAgatipatiM vacanarahitam / itarat azuddhatazvam / vAcye kathanIyam / ca punaH / zuddhAdezaH tadvAcakaM bhavati' iti prabhedajanakaM zuddhemanakI pravRtti vikalpoM meM nahIM hotii| vaha grAma aura vanameM tathA prANIke liye sukha utpanna karanevAle sthAnameM aura usa sukhase rahita sthAnameM bhI samabuddhi rahatA hai arthAt grAma aura sukha yukta sthAnameM vaha harSita nahIM hotA hai tathA inake viparIta vana aura duHkha yukta sthAnameM vaha khedako bhI prApta nahIM hotA / isIko sAkSAt ArAdhanA kahA jAtA hai, anya saba bAhya hai // 155 // yadi indriyA~ antarAtmA ke unmukha haiM to phira vyartha bAtapase kucha bhI prayojana nahIM hai| aura yadi ve indriyAM antarAtmA ke unmukha nahIM haiM to bhI bA tapakA karanA vyartha hI hai usase kucha bhI prayojana siddha honevAlA nahIM hai| yadi antaraMga aura bApa anya vastuse anurAga hai to bAhya tapase kyA prayojana hai ? vaha vyartha hI hai / isake viparIta yadi antaraMga aura bAhyameM bhI anya vastuse anurAga nahIM hai to bhI vyartha bAdha tapase kyA prayojana hai ! arthAt kucha bhI nahIM // vizeSArtha - abhiprAya yaha hai ki yadi indriyoMkI pravRtti Atmonmukha hai to amISTa prayojana itane mAtra se hI siddha ho jAtA hai, phira usake liye bAhya tapazcaraNakI kucha bhI AvazyakatA nahIM rahatI / kintu ukta indriyoMkI pravRtti Atmonmukha na hokara yadi bAhya padArthokI ora ho rahI hai to bAca tapake karanepara bhI yathArtha sukhakI prApti nahIM ho sktii| isaliye isa avasthA meM bhI vAsa tapa vyartha hI ThaharatA hai / isI prakAra yadi antaraMga meM aura bAhyameM paravastuse anurAga nahIM rahA hai to bAtha tapakA prayojana isa samatAbhAvase hI prApta ho jAtA hai, ataH usakI AvazyakatA nahIM rahatI / aura yadi antaraMga va bAjhameM parapadArthoMse anurAga nahIM haTA hai to cittake rAga-dveSase dUSita rahaneke kAraNa bAhya tapakA AcaraNa karanepara bhI usase kucha prayojana siddha nahIM hogA / ataH isa avasthAmeM bhI bAhya tapakI AvazyakatA nahIM rahatI / tAtparya yaha hai ki bAca tapazvaraNake pUrva indriyadamana, rAga-dveSakA zamana aura mana vacana evaM kAyakI sarala pravRttikA honA atyAvazyaka hai / inake honepara hI yaha bAhya tapazvaraNa sArthaka ho sakegA, anyathA usakI nirarthakatA anivArya hai || 156 || zuddha tava vacanake agocara hai, isake viparIta azuddha tattva vacanake gocara hai arthAt zabdake dvArA kahA jA sakatA hai| zuddha tattvako jo grahaNa karanevAlA 1 1vezaH paiAvAcakaM bhavati /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ pamanandhi paJcaviMzatiH [157:1155 tamAcaM ayaNIyameSa muhazI zeSaDayopAyataH sApekSA mayasaMhatiH phalavatI saMjAyate nAnyathA // 14 // 158) zAna parzanamapyazeSaviSaya jIvasya mArthAntara zuthAvezabhivakSayA sahi tamivUpa ityucyate / paryAyaca guNaizca sAdhu vidita tasin girA paharo prati kina vilokita na kimaya prApta na ki yogimiH // 158 // 159) yabAmtana bahiH sthitaM na ca dizi sthUlaM na sUkSma pumAna naiva sIna napuMsakaM na gurutAM prAptaM na yalAghavam / karmasparzazarIragandhagaNamAmyAhAravarNojita svAnaragekamArmisada jyotiH paraM nAparama // 159 // 160) jAnamti svayameva yadvimanasacipamAnamvaSat / procchiAme yadanAghamanvamasammohAndhakAre haThAt / tarakalpitaM bhavati / tatra zuddha-azuddhamaurbayomadhye / sudRzA sudRSTinA bhavyapuruSeNa Arya tattvam / AzrayaNIyam / kRtaH / azeSadvayo. pAyataH vyvhaar-upaaytH| mayasaMhatiH mayasamUhaH / sApekSA / phalavatI saphalA / jAyate / anyathA nizcayataH ma saphalA // 15 // azeSaviSayam ashessgocrm| jJAne darzanamapi azeSagocara dvayam / jIvasya arthAntara spaSTaM na / sasaH kAraNAt / sa jIvaH zudAvezavivakSayA zuddhAdeza vastum iccyA kRtyA | cipaH iti ucyate / tasminAsmani / saharoH girA vANyA / paryAyeva guNaizva svaa| sAdhu samIcInam / vidite sati hAte sati / yogibhiH muniishvraiH| kina sAtam / kiM na pilokitam / ava yogimiH tasmintrAtmani prati sati kina prAptam / / 158 // muniH antAnaM cintayati / tasparajyotiH aham AtmA / aparaM na / yamyotiH antaHsthita na / bahiH bAye sthitaM na / yada paitamya / ma punaH / dizi sthita na / yamyotiH sthUlana / yat jyotiH sUkSma ma / yat jyotiH pumAn ma zrI na na sakena / majyotiH gurutA na prAptam / yajyotiH lAdhava na prAptam / yat jyotiH karmasparzazarIragandhagaNanANyAhAravarNojimataM pharmapArIra-ubagandhAvizamdAdiviSayaM taiH viSayaH utitam / yat jyotiH vargaH rahitam / punaH svaccham / yat jyotiH zAmadarzanamUrti / tada maham / aparaM na // 159 // tadaI zamdAmi mahaH soham iti vaary| hai vaha zuddhAdeza kahA jAtA hai tathA jo bhedako pragaTa karanevAlA hai vaha zuddhase itara arthAt azuddha naya kalpita kiyA gayA hai / samyagdRSTi ke liye zeSa do upAyoMse prathama zuddha tattvakA Azraya lenA cAhiye / ThIka hai-nayoMkA samudAya paraspara sApekSa hokara hI prayojanIbhUta hotA hai| parasparakI apekSA na karanepara vaha niSphala hI rahatA hai // 157 // zuddha nayakI apezA samasta padArthoMko viSaya karanevAlA jJAna aura darzana hI jIvakA svarUpa hai jo usa jIvase pRthak nahIM hai / isase bhinna dUsarA koI jIvakA svarUpa nahIM ho sakatA hai| ataeva vaha 'cipa' arthAt cetanasvarUpa aisA kahA jAtA hai| uttama guruke upadezase apane guNoM aura paryAyoMke sAtha usa jJAna-darzana svarUpa jIvake bhale prakAra jAna lenepara yogiyoMne kyA nahIM jAnA, kyA nahIM dekhA, aura kyA nahIM prApta kiyA ! arthAt uparyukta jIvake svarUpako jAna lenepara anya saba kucha jAna liyA, dekha liyA aura prApta kara liyA hai| aisA samajhanA cAhiye // 158 // maiM usa utkRSTa jyotisvarUpa I jo na bhItara sthita hai, na bAhira sthita hai, na dizAmeM sthita hai, na sthUla hai, na sUkSma hai, na puruSa hai, na sI hai, na napuMsaka hai, na guru hai, na laghu hai; tathA jo karma, sparza, zarIra, gandha, gaNanA, zabda evaM varNase rahita hokara nirmala evaM jJAna-darzanarUpa advitIya zarIrako dhAraNa karatI hai| isase bhinna aura koI merA svarUpa nahIM hai // 159 // jise anAdikAlIna pracura moharUpa andhakArake balAt naSTa ho jAnepara manase 1 ca viduSA 2za shugrpormdhye| 3 ka kAraNAta jIva ! 40 mUrtiH /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1.dhoparezAsaka sUcanamasApatIsya yapado vizvaprakAzAtmaka sajIyAssaharja suniSkalamaI zamdAbhidheyaM mahaH // 160 // 161) yajAyate kimapi karmayazAdasAta sAtaM ca yattanuyAyi vikalpajAlam / jAtaM manAgapi na yatra padaM sadeSa devendravanditamahaM zaraNaM gato'si // 11 // 162) dhikkAntAstanamaNDalaM dhigamalapAleyarociH karAna thika'raviminacandanarasaM mIla jalAdAni / yatmA na kadAcidA tadidaM saMsArasaMtApahara lagnaM datizItala guraSacoviSyAmRtaM me hadi // 16 // 163) jityA mohamahAbhaTa bhavapathe dacopradumsazrame vizvAmtA vijaneSu yogipathikA dIdhai gharamtaH kamAt / mahA mIyAt / kilakSaNa mhH| sahajam / punaH suniSkalaM zarIrarahitam / yat mahaH / vimanasaH sarvajJAH / svayaM jaannti| yat cipam Anandasahita vItarAgA jAnanti / ka sati / haThAt mohAndhakAre procchine sati / kiMlakSaNa mahaH / asakRt nirantaram / anAdi / amandam sasAyamAnam / bhaho yat jyotiH / sUryAcandramasau atItya ullalya atikramya vizvaprakAzAtmakaM vartate // 16 // mahaM tadeva padam / zaraNaM gato'smi prApto bhvaami| kilakSaNa padam / devendravanditamU 1 yatkiSi karmavazAt / bhasAta duHkhamUca punaH / sAta sukham / jAyate utpdyte| yattadanuyAgivikalpajAlaM tayoH sukhaduHkhayoH anuyAyi vikalpajAlam / yatra mokSapade / manAgapi na jAta mukau sukhaduHkhavikalpAdina vartate // 161 // yadi cet / tat idaM guruvacaH divyAmRta me hadi lamam asti tadA mayA sarva prAptam / kiMlakSaNa comRtam / saMsArasaMtApahat saMsArakaSTanAzanam / dhunaH atizItalamA yasya guroH vadhaH / bhatra saMsAre.. kadApitra prAptam / yadA guruvAH prApta tadA / kAntAstanamaNDala cik / amalapAleyaropiHkarAn candrakarAn dhik / karavimizritarandanarasa vik vA jalAoM calAIva vik / evaM guruvayaH amRtam asti // 163 // nebhyo munibhyo namaH / rahita hue sarvajJa mayaM hI jAnate haiM, jo cetanasvarUpa hai, Anandase saMyukta hai, anAdi hai, tIna hai, nirantara rahanevAla hai, tathA jo Azcarya hai ki sUrya va candramAko bhI tiraskRta karake samasta jagatko prakAzita karanevAlA hai| vaha 'aham' zabdase kahA jAnevAlA zarIra rahita svAbhAvika teja jayavanta ho // 160 // karmake udayase jo kucha bhI duHkha aura sukha hotA hai tathA unakA anusaraNa karanevAlA jo vikalpasamUha bhI hotA hai vaha jisa padameM thor3A-sA bhI nahIM rahatA, maiM devendroMse vandita usI (mokSa) padakI zaraNameM jAtA hUM // 11 // jo pUrvameM kabhI nahIM prApta huA hai, aisA saMsArake saMtApako naSTa karanevAlA atyanta zItala gurukA upadezarUpa divya amRta yadi mere hRdayameM saMlama hai to phira patnIke stanamaNDalako dhikkAra hai, nirmala candramAkI kiraNoko thiyAra hai, kapUrase mile hue candanake rasako dhikkAra hai, tathA anya jala Adi zItala vastuoMko bhI vikAra hai / vizeSArtha-khIkA stanamaNDala, candrakiraNa, kapUrase milA huA candanarasa tathA aura bhI jo jala Adi zItala padArtha lokameM dekhe jAte haiM. ve saba prANIke bAba zArIrika santApako hI kucha samayake liye dUra sakate haiM, na ki abhyantara sNsaarsntaapko| usa saMsArasantApako yadi koI dUra kara sakatA hai to vaha saharukA vacana hI dUra sakatA hai / amRtake samAna atizaya zItalatAko utpanna karanevAlA yadi vaha gurukA divya upadeza prANIko prApta ho gayA hai to phira lokameM zItala samajhe jAnevAle una strIke stanamaNDala Adiko dhikkAra hai| kAraNa yaha ki ye saba padArtha usa santApake naSTa karane meM sarvathA asamartha haiM / / 162 // atyanta tIna duHkha - - 1-pratipAThoDasamma ka viztA jkaataamaa| 26 niplN| bhakilakSaNaM pacaH sNsaar| 45 mimincndn| 5 gadroM viparikA jApa pica
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ pani pApiyatira mAsA sAmanAvirAramistasvAsyopasammAko nityAnandakalamasaMgasusimo ye tara hebhyo namaH // 13 // 164) sthAdirdharma eSA zisipasurasusAnamANikyakozA pAtho cummAnalAnAM prmpdlsmghsopaanraajiH| etanmAhAsyamIzaH kathayati jagatAM keSalI sAvadhItA sarvasina vALAye 'ya smarati paramaho mArazastasya nAma // 164 / 165) zazvajammajarAtakAlavilasAlaughasArIbhavat saMsAropramahArajopataye 'namsapramodAya ca / etaddharmarasAyanaM nanu budhAH kartuM matizcettadA mithyAtyAvirasipramAdanikara krodhAdi saMsyajyatAm // 165 // 166) maI ramiSAmbudhau nidhiriva pracaSTeyathA yogo yUpazalAkayozca gatayoH pUrvAparau toydhii| ve yogipaSikAH mubhayaH / mohamahAbhaTa jitvA / bhavapace sNsaarpthe| carantaH gacchantaH / bijaneSu sthAneSu vizrAntA jaataaH| kilakSaNe bhvpthe| dattopraduHkhazrame duHsaprade / punaH kiMlakSaNe bhvpthe| dorSe grisstthe| ye munyH| kamAt kameNa / cirAt - mAlamat / abhimata zreSTham / khAtmopalambhAlayam mAsmagRham / prAptAH / punaH kilakSaNA munayaH / shaandhnaaH| ye munamaH / satra skhaasmoplbhrhe| nityAnandakalAsaMgamukhimaH vartante / tebhyo namaH nmskaaro'stu||16|| ityAdiH eSaH dhrmH| kilakSaNaH dhrmH| 'kSitipa-rAjA-sura-devasukha-anaryamANikyakozaH sukhamANDAH / punaH kiMlakSaNaH crmH| du:khAnasAnA du:khAmInAm / pApaH balam / punaH kiMlakSaNo dhrmH| paramapadalasarasauSasopAnarAjiH mokssgRhsopaampti| etasya dharmaspa mAhAtmya jagatAm zaH kevalI kathayati / kiMlakSaNaH phevalI / bhava sarvasmin vaambye| sAdhu bhacItA bakA dAvasAmavaktA / maho iti saMbodhane / mAdRzaH jnH| tasya dharmasya nAma smarati // 16 // manu iti vitarke / bho sudhAH / etavamarasAyana garnu badi nmatiH asti| ca punH| bhavantasukhAya manantasujhaitane anantasukhabhoktu matiH asti / punaH / saca balabaratam / janmasaMsArajarA-antakArUvilasatuHkhaughasabalasaMsAra-upramahArujaH rogasya apAtaye mAzAya dUrI matiH bhti| tadA mithyAsva. bhaviratipramAvakAzayasamUha bhodhAdi saMtyajyatAm / bho bhavyAH saMtyajyatAm // 15 // matra sNsaare| naratta manuSyaparva sapA durlabham / tathA kayAm / yathA ambuSo samunne naSTa ra durlabhaM punaH sinena (1) prApyate / punaH mammapada tathA durlabha sakA evaM parizramako utpanna karanevAle laMbe saMsArake mArgameM kramazaH gamana karanevAle jo yogIrUpa pavika moharUpI mahAn yoddhAko jItakara ekAnta sthAnameM vizrAmako prApta hote haiM, tatpazcAt jo jJAnarUpI dhanase sampanna hote hue svAtmopalabdhike sAnamUta apane abhISTa sthAna (mokSa) ko prApta hokara vApara avinAvara sukha (mutti) rUpI bIkI saMgatise sukhI ho jAte haiM unake liye namaskAra ho || 163 // ityAdi (uparyuka) yaha dharma rAjA evaM devoMke sukharUpa amUlya raloMkA khajAnA hai, dularUpa abhiko zAnta karaneke liye jalake samAna hai, tathA ucama pada arthAt mokSarUpa prAsAdakI sIr3hiyoMkI paMktike sahaza hai| usakI mahimAkA varNana vaha kevalI hI kara sakatA hai jo tInoM lokoMkA adhipati hokara samasta AgamameM niSNAta hai / mujha jaisA alpajJa manuSya to kevala usake nAmakA smaraNa karatA hai / / 164 // he vidvAno ! nirantara janma, jarA evaM maraNa sara dukhoMke samUhameM sArabhUta pese saMsArarUpa tIna mahArogako dUra karake ananta sukhako prApta karaneke liye yadi ApakI isa dharmarUpI rasAyanako prApta karanekI icchA hai to mithyAtva, avirati evaM pramAdake samUhakA tathA krodhAdi kaSAyoMkA parityAga kIjiye // 165 // jaise samudrameM vilIna hue rasakA punaH nikrH| 2 puskhake viSaH pAra:-zipiro bhUpatiH sa rAti para davAvazI mulAyama zipilanazakara ambaH mAnandaH sa rAyamAmimAvimamUsyapaparAgArabAni SA kozaHmAnava vivaad| .
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. amApadezAmRtam saMsAre 'Sa tathA narasvamasakaHkhaprade durlabha lambe tatra ca amma nirmalakule tatrApi dharme matiH // 16 // 167) nyAyAdandhakavartakIyakajanAkhyAnasya saMsAriNAM prApta thA bahukalpakoTimirida kachachrAmaratvaM yadi / mithyAdevagurUpadezaviSayavyAmohanIyAnvaya prAyaiH prANabhRtAM tadeva sahalA vaiphalyamAgacchati // 167 // 168) labdhe kartha kathamapIha manuSyajanmanyA prasaMgavazato hi kuru svakAryam / mApta tu kAmapi gati kumate tiranno kasvAM bhaviSyati viyodhayituM samarthaH // 18 // 135) ja ya madhu nirmApurale mAnmataH pATavaM __ bhaki jainamate kathaM kathamapi praagrjitshreysH| prazrapada avasya nidhiriva andhasya samIH durlabhA / yathA pUrvAparau toyI pUrvapazcimasamujhau / ra punaH / gatayoH yUpazakAkayoH yUpazAmilayoH / yogaH ekatra milanaM kaThinaM tathA manuSyapadaM kaThinam / kilakSaNe saMsAre / askduHkhprde| tatra sasin / maratve lamdhe sati / ca punaH / nirmalAle janma durlabham / tatra tasmin nirmalaphUle prApta sati api dharme matiH durlabhA // 166 // madi cet / saMsArika jIvAnAm / saMsArijIvaiH / idaM naratvaM pacchrAt / lA prAptam / vA bahukalpakoTibhiH prAptam / andhakabhartakIyajanANyAnasya nyAyAt ina-andhakasya hastayoH madhye yathA baTeripakSiNaH Agamana durlabha tathA naratvaM prANabhUtA bAbAnAm / tadeva bhAsvam / shsaa| vaiphalye nissphlmuu| Agamachati / ke| midhyAdevagurUpadezaviSayaSyAmohapremanIcaannayaprAyaH nIcakrAyaH kRtvA maratvaM viphale yAti // 16 // aGga iti saMbodhane / he kamate / iha manuSyajanmani / prasAzataH puNyavazataH / katha mapi samdhe sti| hi yataH / tadA svakArya kuru / yadA tirakhAM kAmapi gati prAptam / tadA tvAM vinodhayitu kA samarthaH bhviyti| apituna ko'pi ||168||ye pumAsaH nirmalakule nareSu janma prApya dezAta mateH pATavaM dakSatva prApmaka rupamapi kaSTena apya / prAra arjitazreyasaH puNyAt / jainamate bhAkaM prApya / saMsArasamudratAraka sukhakara dharma na kurvate / te mUgA huIdvayaH prApta karanA durlabha hai, andheko nidhikA milanA durlabha hai, tathA pRthak pRthak pUrva aura pazcima samudrako prApta huI yUpa (juAM athavA yajJameM pazuke bAMdhanekA kATha ) aura zalAkA (jueMmeM lagAI jAnevAlI khUTI) kA phirase saMyoga honA durlabha hai, vaise hI nirantara duHkhako denevAle isa saMsArameM manuSya paryAyako prApta karanA bhI atizaya durlabha hai| yadi kadAcit yaha manuSya paryAya prApta bhI ho jAve to mI nirmala kulameM janma lenA aura vahAMpara bhI dharmame buddhikA laganA, yaha bahuta hI durlabha hai / / 166 // saMsArI prANiyoMko maha manuSya paryAya 'andhakavartakIyaka' rUpa janAkhyAnake nyAyase karor3oM kalpakAloMmeM bar3e kaSTase prApta huI hai, arthAt jisa prakAra andhe manuSyake hAthoMmeM vaTera pakSIkA AnA durlabha hai usI prakAra isa manuSya paryAyakara prApta honA bhI atyanta durlabha hai / phira yadi vaha karor3oM kalpa kAloMmeM kisI prakArase prApta bhI ho gaI to vaha mithyA deva evaM mithyA guruke upadeza, viSayAnurAga aura nIca kulameM utpatti Adike dvArA sahasA viphalatAko prApta ho jAtI hai // 167 // he durbuddhi prANI ! yadi yahAM jisa kisI bhI prakArase tujhe manuSyajanma prApta ho gayA hai to phira prasaMga pAkara apanA kArya (Atmahita) kara le / anyathA yadi tU marakara kisI tiryaca paryAyako prApta huA to phira tujhe samajhAneke liye kauna samartha hogA ! arthAt koI nahIM samartha ho sakegA // 168 // jo loga manuSya paryAyake bhItara usama kulameM janma lekara kaSTapUrvaka buddhikI bharatAko prApta hue hai tathA jinhoMne pUrvopArjita puNya karmake udayase jisa kisI bhI prakArase jaina matameM eka prasaMgAnA kmmaae|
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacamandi-paJcarSizatira [169:1.219 saMsArArNavatArakaM sukhakara dharma na ye kurvate hastapAtamanarvyaranamapi te muJcanti durbuddhayaH // 19 // 170) tiSThatyAyuratIva dIrghamakhilAnyaGgAmi dUra rakhA nyeSA zrIrapi me vazaM gatavatI kiM vyAkulatvaM mussaa| AyatyA niravagraho matavayA dharma kariSye bharA disyeSa bata cintayamapi jaDo yAtyantakapAsatAm // 17 // 171) palitaikadarzanAdapi sarati satazcisamAzu vairAgyam / pratidinamitarasya punaH saha jarayA vardhate zuSNA // 171 // 172) AjAte stvamasi vayitA nityamAsannagAsi praudAsyAze kimatha bahunA strIsvamAlambitAsi / bhasmazAnaNaramatarate bareca marSaspetammama ca itake khehalAdyApi citram // 172 // manaranamapi hassaprAptam / mukhanti tyajanti // 16 // rata iti khede / jaDaH mUrkhaH / evam iti / vistayan api / bhantakamAsA yAti yamabadana yAti / kicintayati 1 AyuH atIva hI tiSThati / akhilAni hAni / dUram atizayena hatAni santi / eSA zrI lakSmI me mama vazaM gatavatI vrtte| mudhA vyAkulavaM katham / bAyalyAm uttarakAle vRksskaale| nirakaprahaH khaschandaH / gatavayA gatayovanabharAt / dharma kariSye 1 bharAt atizayena / cintayana mUDhaH maraNa yAti // 17 // sataH sAzeH / pitaM mnH| palitaka darzanAt api shvetkeshvshnaas| Azu zIghraNa / pratidina vairAgyaM sarati garachati / punaH itarasma asAdhoH nIvapuruSasya / zvatakezadarzanAt jarayA saha tRSyA vardhate // 11 // he Aze he sRSNe / tvam / mAjAteH janma kA maryApIkalyai / naH asmAkam / dayitA shrii| asi bhavasi / nityaM sadaiva / AsanagA nikaTasthA asi / prauDA asi / aba bahunA kim / zrIsvam bAlambitA masi zrIlaM gatA api / iyaM jraa| te taba sapanI / te tava apataH / asmaskerAmahaNam asmAkaM phezapahaNam / makarot / he itake bhakti bhI prApta kara lI hai, phira yadi ve saMsAra-samudrase pAra karAkara sukhako utpanna karanevAle dharmako nahIM karate haiM to samajhanA cAhiye ki ve durbuddhi jana hAthameM prApta hue bhI amUlya rakSako chor3a dete haiM / / 169 / / merI Ayu bahuta laMbI hai, hAtha-pAMva Adi sabhI aMga atizaya rada haiM, tathA yaha lakSmI mI mere vazameM hai phira maiM vyarthameM vyAkula kyoM hoU ? uttara kAlameM jaba vRddhAvasthA prApta hogI taba maiM nizcinta hokara atizaya dharma kruuNgaa| kheda hai ki isa prakAra vicAra karate karate yaha mUrkha prANI kAlakA grAsa bana jAtA hai // 170 // sAdhu puruSakA citta eka pake hue ( zveta ) bAlake dekhanese hI zIghra vairAgyako prApta ho jAtA hai| kintu isake viparIta avivekI janakI tRSNA pratidina vRddhatvake sAtha bar3hatI jAtI hai, arthAt jaise jaise usakI vRddha avasthA bar3hatI jAtI hai vaise vaise hI uttarottara usakI sRSNA bhI bar3hatI jAtI hai // 171 // he tRSNe ! tuma hameM janmase lekara pyArI rahI ho, sadA pAsameM rahanevAlI ho aura vRddhiko prApta ho / bahuta kyA kahA jAya ! tuma hamArI panI avasthAko prApta huI ho / yaha jarA (bur3hApA) rUpa anya strI tumhAre sAmane hI hamAre bAloMko grahaNa kara cukI hai / he ghAtaka tRSNe ! tuma mere isa bAlagrahaNa rUpa apamAnako sahate hue Aja bhI sneha karanevAlI banI ho, yaha AzcaryakI bAta hai | vizeSArtha-lokameM dekhA jAtA hai ki yadi koI puruSa kisI anya zIse prema karatA hai to cirakAlase kheha karanevAlI bhI usakI lI usakI orase virakta ho jAtI hai-use chor3a detI hai| parantu kheda hai ki vaha tRSNArUpa strI apane priyatamako anya jarArUpa nArImeM Asakta dekha kara bhI use nahIM chor3atI hai aura usase anurAga hI karatI hai| yatparya bha samayavikala / 2za bahunA strItvaM /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. dharmopadezAmRtam 178) rAyate paridRDho'pi dRDho'pi mRtyumabhyeti devayazasaH kSaNato 'tra loke / tatkaH karoti madamambujapatravArivindUpamairdhanakale. parajIvitAdyaiH // 173 // 174) prAtarbhadalAmakoTi ghaTitAvazyAyabindUtkara 173 : 1-175] prAyAH prANadhanAja praNayinImitrAdayo dehinAm / akSarNA sukhametaviSaSa vihAya sphuTaM sarva bhaGguramatra duHkhamaho mohaH karotyanyathA // 974 // 175 ) tAlAti vairiNAM prati camUstAvatparaM pauSa tIkSNastAvadasirbhujau dRDhatarI tAvaca kopoGgamaH / bhUpasyApi yamo na yAvadavyaH kSutpIDitaH sanmukhaM dhAvatyantaridaM vicintya viduSA tadbodhako mRgyate // 175 // 1 he me / etrkeshgrhnnaapmaanm| tvaM marSasi shse| ca punaH 1 mama tvaM adyApi behalA ahakAriNI asi / etacitram Aryam // 172 // atra loke saMsAre / parito'pi rAjA api / raGkAyate / dRDho'pi kaThino'pi / devavazataH karmayogAt / kSaNataH / mRtyum abhyeti maraNaM yAti / tatasmAtkAraNAt / ambujapatravArivindUpamaiH kamalapopari jalabindusamAnaiH / dhanakasvara - zarIra jIvitAdyaiH kRtvA / ma garvam / kaH karoti / bhavyaH garva na karoti // 173 // dehinAM prANinAm prANavanArUgajaputrapraNayinI strIzotrAdayaH prAtaHkAlIna darbha Apako sthita avazyAyabindu utkara samUhasadRzAH santi / etat akSA sukham upraviSavat jAnIhi / atra saMsAre sphuTaM prakaTam / dharma vihAya sarvam / bhaguraM vinazvaram / viddhi / punaH sarva duHkhadaM viddhi / aho mohaH anyathA karoti // 174 // yAvat / adayaH zrutpIDitaH san yaH sanmukhaM na dhAvati / tAvadbhUrasya rAzaH / camUH senA | vairiNAM prati vlgti| bhUpasya api paraM pauruSaM tAvat / bhUpasya asiH tIkSNaH tAvat / bhUSasya dRDhatarau bhuja tAvat / * punaH / kopodramaH krodhotpattiH tAvat / yAvat yamaH sanmukhaM na dhAvati / antaHkaraNe idaM vicintya / viduSa! bhavyajIvena / yaha hai ki vRddhAvasthAke prApta honepara puruSakA zarIra zithila ho jAtA hai va smRti bhI kSINa ho jAtI hai| phira bhI vaha viSayatRSNAko chor3a kara AtmahitameM pravRtta nahIM hotA, yaha kitane kheda kI bAta hai // 172 // yahAM saMsArameM rAjA bhI daivake vaza hokara raMka jaisA bana jAtA hai tathA puSTa zarIravAlA bhI manuSya karmodayase kSaNabhara meM hI mRtyuko prApta ho jAtA hai| aisI avasthA meM kauna-sA buddhimAn puruSa - kamalapatrapara sthita jalabinduke samAna vinAzako prApta honevAle dhana, zarIra evaM jIvita Adike viSayameM abhimAna karatA hai ! arthAt kSaNa meM kSINa honevAle ina padArthoka viSaya meM vivekI jana kabhI abhimAna nahIM karate || 173 // prANiyoMke prANa, dhana, putra, strI aura mitra Adi prAtaHkAlameM DAbha ( kAMsa ) ke patrake agra bhAgameM sthita osakI bUMdoM ke samUhake samAna asthira haiM / yaha indriyajanya sukha tIkSNa viSake samAna pariNAmameM duHkhadAyI hai / isIliye yaha spaSTa hai ki yahAM dharmako chor3a kara anya saca padArtha vinazvara va kaSTadAyaka haiM ! parantu Azcarya hai ki yaha saMsArI prANI mohake vaza hokara ina vinazvara padArthoMko sthira mAna unameM anurAga karatA hai aura sthAyI dharmako bhUla jAtA hai || 174 | jaba taka kSudhAse pIr3ita huA nirdaya yamarAja (mRtyu) sAmane nahIM AtA hai tabhI taka rAjAkI bhI senA zatruoMke Upara AkramaNa karaneke liye prasthAna karatI hai, tabhI taka utkRSTa puruSArtha bhI rahatA hai, tabhI taka tIkSNa talavAra bhI sthita rahatI hai, tabhI taka ubhaya bAhu bhI atizaya dRr3ha rahate haiM, aura tabhI taka krodha bhI udita hotA hai / isa asanaM 2 pIDitaH yamaH /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 00 pacananvi paJcaviMzatiH 176) mA mRtyukaivartaharuHzudhana jAlamadhye / nikaTamapi na pazyasyApadAM cakramudraM bhavasarasi gharAko lokamInIya eSaH // 176 // [ 176 : 1-173 177 } sTaDapIha zItalajalAdbhUtAdikA mantaH sAmarahito gAidgaNaH zAntiM numiniyate / mo mRtyustu surairapIti hi sute midhe 'pi putre 'pi vA zoko na kriyate budhaiH paramaho dharmastatastajjayaH // 177 // 178) svaktyA dUraM vidhurapayaso durgatikliSTa kRcchrAn vAnaM suciramamarazrIsarasyAM ramante / etyaitasyAnupapatsarasyakSa dharmapakSA yAmyetasmAdapi ziSapadaM mAnasaM bhavyahaMsAH // 178 // 1 tokaH tasya yamasya rodhakaH niSedhakArI mokSasthAnakaH / mRgyate vicAryate // 175 // eSaH parAkaH / lokabhInISaH sokamInasamUhaH / bhavasarakhi saMsArasarovare / ravijaLe / ramamANaH krIDamANaH / upram ApadAM cakraM nikaTam api na pazyati / kisane bhavarasi / mRtyukaivartahastena yamadhIvarahastena prasUtaM prasAritaM ghananibiDa jarA-usa-prolamadhye yasya sa tasmin // 176 // iha saMsAre / nRbhiH manuSyaiH kRtvA / kSudhA / bhukebhojnaat| zAnti nIyate / mRbhistRT tRSA api zItalajalAt zAnti nIyate / bhirbhUtAdikA mantaH zAnti nIyante / nRbhirahitaH zatruH sAmAdeH komalavacanAt zAnti nIyate / tRbhiH gadagaNaH rogasamUhaH / navagaNAta auSadhasamUhAt / zAnti nIyate / tu punaH / mRtyuH / suraiH api devaiH api / zAnti no nIyate / hi mataH / ivi hetoH / mitre mA putre mRte sati budhaiH zoko na kriyate / aho iti saMbodhane / paraM dharmaH kriyate / tataH tajjayaH dharmaH mRtyuvinAzakArI || 177 // bhamyahaMsAH durgatiziSTakRcchrAn durgatiklezaduHkhagrAli kSetravizeSAn / dUraM tyaktvA / amarazrIH devazrIH / saratyA svargadhIsarovare / dhyAnandam / suciraM cirakAlam / ramante kIvanti / kiMlakSaNAn kSetrAn / vidhurapayasaH vibhu tadeva payaH pAnIyaM yatra tAn / dharmapakSAH bhavyahaMsAH / etasyAH devazrIsarasyAH sakAzAt / etya Agatya / nRpapadasarasi rAjapadasarovare ramante / punaH bhavyahaMsAH / etasmAt nRpapadasarovarAt / zivapadaM mAnasasarovaram / yAnti / kakSa zivapadam / prakArase vicAra karake vidvAn puruSa ukta yamarAjakA nigraha karanevAle tapa Adi kI khoja karatA hai // 175 // jisake madhya meM mRtyurUpI mallAhane apane hAthoMse saghana jarArUpI vistRta jAlako phailA diyA hai aise saMsArarUpI sarovarake bhItara rAgarUpI jalameM ramaNa karanevAlA yaha vecArA janarUpI mInoM kA samudAya samIpameM AI huI mahAn ApattiyoMke samUhako nahIM dekhatA hai // 176 // saMsArameM manuSya bhojanase kSudhAko, zItala jalase pyAsako, maMtrase bhUta-pizAcAdiko, sAma dAna daNDa va medase zatruko, tathA auSaSase rogasamUhako zAnta kiyA karate haiM / parantu mRtyuko deva bhI zAnta nahIM kara paate| isa prakAra vicAra karake vidvajjana mitra athavA putrake bhI maranepara zoka nahIM karate, kintu eka mAtra dharmakA hI AcaraNa karate haiM aura usIse ve mRtyuke Upara vijaya prApta karate haiM / / 177 // dharmarUpI paMkhoMko dhAraNa karanevAle bhavya jIvarUpa haMsa narakAdika durgatiyoMke krezayukta duHkharUpa jaldIna jalAzayoMko dUrase hI chor3akara AnandapUrvaka devoMkI lakSmIrUpa sarovara meM cira kAla taka ramaNa karate haiN| vahAMse A karake ve rAjyapadarUpa sarovara meM ramaNa karate haiM / antameM ve vahAMse bhI nikala karake avinazvara mokSapadarUpI mAnasa sarovarako prApta karate haiM // vizeSArtha - jisa prakAra uttama puSTa paMkhoMse saMyukta haMsa pakSI jalase rikta hue jalAzayoMko chor3akara kisI anya sarovaramai cale jAte haiM aura phira antameM usako bhI chor3akara mAnasa sarovarameM A pahuMcate haiM usI prakAra dharmAtmA bhavya jIva usa dharmake prabhAvase narakAdika durgatiyoMke kaSTase bacakara kramazaH devapada
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ manna PSta 1. bhopAla 179) jAyante jimayakavatirabArogAbApyAro dharmAdhava digaNanAGgavilasaruvadhazacandanAH / saddhInA narakAdiyoniSu narA : sAimte varSa pApeneti vijAmatA kimiti no dharmaH sattA sevyate // 179 // 180) sa svargaH sukharAmaNIyakapadaM te se pradezAH parAH sArA sA ca vimaanraajirtulpreddsptaakaaptto| te devAdha padAtayaH parilasasamandanaM tAliyA zakatvaM sadanindhametadakhilaM dharmasya bisphUrjitam // 18 // 181) yatpanaNDamahI navodanidhayo zisaptaratnAni yat tukkA yadviradA rathAzva caturAzIti lakSANi yat / yabATAvazakoTayazca turagA yoSissahasrANi yat payuktA navatiryadekaSibhutA taddhAma dhrmprbhoH|| 181 // 182) dharmo rakSati rakSito nanu hato hanti dhruvaM dehinAM hantavyo namaH kA kaba zamaga sAriNaH hargamA ! makarya zAzvatam // 18 // atra sNsaare| dharmAdeva jinacakravAtepalabhAbhogIndra-dharaNendrakRSNAdayaH / jAyante utpaante| kiMlakSaNAH jinamakavartimala bhadAdayaH / digaanaavilsaavdhshcndnaaH| punaH sInA narAH tena dharmama hInAH rahitAH marAH / pApena murda narakAdiSu yoniSu / duHkha sahante kusa prApnuvanti / iti vijAnatA satA sasuzveNa / iti hetoH / bhaneH kina sevyate // 19 // etat / akhila samastam / dharmasya / visphUrjitaM mAhAtmyam / tadeva darzayati / sa svrgH| vilakSaNa: khageH / sukharAmaNIyapadam / te se prdeshaaH| parAH kRzaH santi / ca punaH / sA vimaanraajiH| sArA samIcInA vrtte| zilakSaNA bhimaanraajiH| bhalopatAkApaTA / te devAH te azvarUpA devaaH| te padAtayaH / tat pariksajandana vanam / sAH surAnAH shriyH| tad aninda zaravam indrapavam / etat akhila dharmasya mAhAtmma vidhi // 18 // bho bhvyaaH| san dharmaprabhoH dhrmraashH)| bAma tejaH / taskim / yat SaTkhaNDamahIrAjyam / yat nava-urUvArinidhayaH / yAda diHsptrmaani| yatamA hiradA hasinaH punaH / rathAH caturanItilakSANi / punaH / yat maSTAdazabheTamaH duragAH / kara baDyukA nayati mopitsahasrANi / yat bhUmaNya / ekavibhutA ekachatrarAjyam / tadarmamahAtmyam // 18 // nanu pani bit| dharmaH aura rAjapadake sukhako mogate hue antameM mokSapadako bhI pAlete haiM // 178 // jinakA yazarUpI pandana sadA dizAoMrUpa khiyoMke zarIrameM suzobhita hotA hai arthAt jinakI kIrti samasta dizAoM meM phailI huI hai aise tIrthakara, cakravartI, baladeva, nAgendra aura kRSNa ( nArAyaNa ) Adi pada dharmase hI prApta hote haiN| dharmase rahita manuSya nizcayataH pApake prabhAvase narakAdika durgatiyoMmeM dukhako sahate haiN| isa bAtako jAnatA huA sajjana puruSa dharmakI ArAdhanA kyoM nahIM krtaa| // 179 // sukhake dvArA ramaNIyatAko prApta huA yaha svarga pada, ve ve utkRSTa sthAna, phaharAte hue anupama dhvajavastroMse suzobhita yaha zreSTha vimAnapaMki, ve deva, ve pAdacArI sainika, zobhAyamAna vaha nandana kAnana, ve striyAM, tathA vaha aninya indra pada, yaha saba dharmaka prakAzameM prApta hotA hai / / 180 // chaD khaNDa ( pUrA bharata, airAvata yA kacchA Adi kSetra) rUpa pRthivIkA upabhoga; mahAn nau nidhiyAM, do bAra sAta (742) arthAt cauhada rasa, unnata caurAsI lAla hAthI aura utane hI ratha, aThAraha karor3a ghor3e, chaha yukta nabbai arthAt chayAnanai hajAra striyAM, tathA eka chatra rAjya, yaha jo cakravartitvakI sampatti prApta hotI hai vaha saba dharmaprabhuke hI pratApase prApta hotI hai / / 181 / / yadi dharmakI rakSA kI jAtI hai to vaha bhI dharmAtmA prANIkI narakAdise rakSA karatA hai / isake viparIta yadi pH| 3 ko 'ani na sebhyate' larSika rA! patAkA paTAH ta satyatAkA pahAtayaH hai| laashaa|
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ rammama -aamana pani parirAti dharmaH prApayatIha tatpadamapi nyAyanti yogino modharmAsmAdasti naiva sukhI no paNDito pArmikAt // 1820 183) mAnAyonijalaughalahitavizikezormijAlAkule motAnusabhUrikarmamakaramAlIkRtamANini / duparyantagabhIramISaNatare jammAmbudhI majA mo dhAvaparo'sti tAraka ihAnAntaM yatadhvaM buSAra 18 // 184) anmokula eca saMpadadhike lAvaNyadhArAnidhi nIroga dhapurAdirAyurakhilaM dharmAvaM jaayte| sAma zrIrathavA agassuma sukha ta ma zumA guNAH vairutkaNDitamAnamairiva naromAnIyate dhaarmikH||184|| rakSitaH / purva rahinA jIvAnA rayati / dharmaH hato aubAmA hanti / tataH kAraNAt / dharmaH hastabhyaH na / sa eva dharmaH saMsAriNA mIvAnAm / sanayA zaraNam / iha jagati sNsaare| amaH tatpadaM prApayati api / yaspadam / yogino pyAyanti / mokSapadaM prApayati / dharmAtmahata mitram aparaH / ra punaH / dhArmikAt puruSAt aparaH mukhI na / sacamI (1) puruSAt apara: patiH n| sarvayA dharmaH zaraNaM jIvAnAm // 182 // janmAmbudhau sNsaarsmude| mabato buDatAm / prANinA jIzanAm / bharmAta aparaH tArakaH asti / liyo sArasamo: nAsonerInAmita dikssi| eka mijAlA / punaH kiMlakSaNe saMsArasamudre / prodta-utpanna matabhAra bahula-karmamakara-matsyaiH prAsIhatAH prANinaH yatra se tasmin / punaH milakSaNe saMsArasamudra / duHparyansagabhIrabhISaNatare / mo budhAH bhora bhavyAH / iha dharme azrAnta nirantaram / yadartha ko kAmam // 18 // bho bhalyAH bhUpatAm / dharmAt buvam ucaiH kuLe janma / eva nivayena / saMjAyate / bisahane kle| sampadamika samIyu / dharmAt / lApaNyavArAnidhiH lAvaNyasamudranidhiH (1) / vapuH zarIram / nIrogaM bAyate / dharmAt madhilaM pUrNam / bAyuH saMjAyate / bhazvA jagasta mA zrIH na jagatsu sasusaM na jagama te zudhA guNAH m| / muguNeH pArmika pumAna naraH / ma baadhiiyte| milakSaNaiH guNaiH / dhArmika puruSa prati utpaThitamAnasariva // 14 // usa dharmakA pAta kiyA jAtA hai to vaha bhI nizcayase prANiyoMkA ghAta karatA hai arthAt uneM narakAdika yoniyoM meM pahuMcAtA hai / isaliye dharmakA ghAta nahIM karanA cAhiye, kyoMki, saMsArI prANiyoMkI saba prakArase rakSA karanevAlA vahI hai| dharma yahAM usa ( mokSa) padako bhI prApta karAtA hai jisakA ki dhyAna yogI jana kiyA karate haiN| dharmako chor3akara dUsarA koI mitra (hiteSI ) nahIM hai tathA dhArmika puruSakI apekSA dUsarA koI na to sukhI ho sakatA hai aura na paNDita mI // 182 // jisane aneka yonirUpa jalake samUhase dizAoMkA atikramaNa kara diyA hai, jo klezarUpI laharoMke samUhase vyApta ho rahA hai, jahApara prANI pragaTa hue Azcaryajanaka bahuta-se karmarUpI magaroMke grAsa banate haiM, jisakA pAra bahuta phaThinatAse prApta kiyA jA sakatA hai, tathA jo gambhIra evaM atizaya bhayAnaka hai; aise janmarUpI samudrameM DUbate hue prANiyoMkA uddhAra karanevAlA dharmako chor3akara aura koI dUsarA nahIM hai| isaliye he vidvajana ! Apa nirantara dharmake viSaya meM prayana kareM // 183 // nizcayataH dharmake prabhAvale adhika sampattizAlI upa kulameM hI janma hotA hai, saundaryarUpI samudra prApta hotA hai, nIroga zarIra Adi prApta hote haiM tathA Ayu paripUrNa hotI hai arthAt makAlamaraNa nahIM hotA / athavA saMsArameM aisI koI lakSmI nahIM hai, aisA koI sukha nahIM hai, aura aise koI nirmala guNa nahIM hai, jo ki utkaNThitamana hokara pArmika puruSakA Azraya na lete hoM / abhiprAya yaha ki uparyuka samasta sasakI sAmarI cUMki eka mAtra dharmase hI prApta hotI hai ata evaM vivekI janako sadA hI usa dharmakA AcaraNa samAlekapAtItA wnAmManAmar
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 187:1-120] 1. dharmopadezAta 185) GgAH puSpitaketakImiva sugA bandhAmiva svastha nadyaH sindhumivAmbujAkaramiSa zvetacchadAH pakSiNaH / zauryasyAgaviveka vikramayazaH saMpatsahAyAdayaH sadhai dhArmikamAzrayanti na hitaM dharme vinA kiMcana // 185 // 186) saubhAgIyasi kAminIyasi sutazreNIyasi zrIpati prAsAdIyasi yatsukhIyasi sadA rUpIyasi prIyasi / yajJAnantasulAmRtAmbudhiparasthAnIyasIdda bhuSaM nirdhUtAkhiladuHkhadApadi hameM matirdhAryatAm // 186 187) saMcha kamalairmarAvapi saH saudhe vane 'pyuktaM kAmityo girimastake 'pi sarasAH sArANi rakSAni ca / jAyante 'pi ca lepa[ pya]kAnughaTitAH siddhipradA devatAH dharmavediha vAtiM tanubhRtAM kiM kiM na saMpadyate // 187 // 75 I yo bhavyAH bhUyatAm / prANirmA dharma binA kiMcana hitaM sukhakaraM na zoryabhaTasAlyAgamivaizvavika mayazaH saMpatsahAmAtyaH sa guNAH / dhArmikaM naram Anayanti / tatrotprekSate / ko ke iva / puSpitaketakI sRjA iva / vanyAM vanonA banmAtaram / carI kuNAvara pathaka sarovara zvetacchadAH pakSiNaH IsA iva / tathA dhArmikaM nare guNAH zrAzrayanti // 185 // bho suhRt / iha saMsAre dhruvaM dharme matiH / dhAryatA kriyatAm chikSaNe dharme nirdhUtAi duHkhadApavi spheTirta - ApaduHkhe net / saubhAgIyasi saubhAgyaM vAnasi / cet yadi / kAminIyasi kAminIM zrIM vAi yadi / sutaNIyasi putrasamUhaM vAchati / yadi cet zrIyasi lakSmI vAJchasi / yadi cet / prAsAdayasi mandiraM mAsi yadi cet / sukhIyasi sukhaM vAJchasi / yadi sadA rUpIyati rUpe vaanchsi| yadi prIyasi sarvajanapriyo bhavitumicchasi / yadI anantasukha- amRta- ambudhi-samudre / paraM kevalaM sthAnIyasi svAnuM dhAsi tadA dharma kuru // 185 // iha saMsAre / vanusRtA jIvAnAm / cet yadi dharmaH asti / tadA kiM kiM vA na saMpadyate / yapi tu sarvaM prApyate / pumyena marau masthaLe api / kamalaiH saMkhNam AcchAditam / saraH saMpayate / puNyena bane api ca sodhe mandiram / padyate / puNyena girimastake api kAminyaH striyaH saMpayante / kiMlakSaNAH striyaH / rasAH rasayuktAH / ca pumaH / puNyena sArANi / karanA cAhiye // 184 // jisa prakAra amara phUle hue ketakI vRkSakA Azraya lete haiM, mRga jisa prakAra apane jaMgalI sthAnakA Azraya lete haiM, nadiyAM jisa prakAra samudrakA sahArA letI haiM, tathA jisa prakAra haMsa pakSI sarovarakA Alambana lete haiM; usI prakAra vIratA, tyAga, viveka, parAkrama, kIrti, sampatti evaM sahAyaka Adi saba dhArmika puruSakA Azraya lete haiN| ThIka hai- dharmako chor3akara aura dUsarA koI prANIke liye hitakAraka nahIM hai // 185 // he mitra ! yadi tuma yahAM saubhAgyakI icchA karate ho, sundara strIkI icchA karate ho, sutasamUhakI icchA karate ho, lakSmIkI icchA karate ho, mahalakI icchA karate ho, sukhakI icchA karate ho, sundara rUpakI icchA karate ho, prItikI icchA karate ho, athavA yadi ananta sukharUpa amRtake samudra jaise uttama sthAna (mokSa) kI icchA karate ho to nizvayase samasta dukhadAyaka ApattiyoMko naSTa karanevAle dharmameM apanI buddhiko lagAo // 186 | dharmake prabhAvase marubhUmimeM bhI kamaloMse vyApta sarovara prApta ho jAtA hai, jaMgalameM bhI unnata prAsAda bana jAtA hai, parvatake zikharapara bhI AnandotpAdaka vallabhAyeM tathA zreSTha ratna mI prApta ho jAte haiN| isake atirikta ukta dharmake hI prabhAvase bhittike Upara athavA kAuse nirmita devatA mI siddhidAyaka hote haiN| ThIka hai- dharma yahAM prANiyoMke liye kyA kyA abhISTa padArtha nahIM prApta karAtA hai? saba kucha 1. sphoTita 2 ka priyo bhavadhi ra yahA / pacanaM0] [10]
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandi pavizatiH [188kce188) padamIramabhigacchati pugyayogAta puNyAvinA karatalasthamapi prayAti / asyatparaM pramavatIha nimittamAtra pAtra budhA bhaSAta nirmalapuNyarAzeH // 188 // 189 ) kopyadho 'pi sulocano 'pi jarasA prasto 'pi lAvaNyavAn niHprANo'pi harivirUpataturapyApujyate' manmathaH / udyogobhitaSTito 'pi nitarAmAlijayate va ciyA puNyAvasyamapi prazastamakhilaM jAyeta yahurghaTam // 189 // 190) bambaskandhasamAzrito sRNibhRtAmArohakANAmale pRSThe bhArasamarpaNaM kRtavatA saMcAlana tAranam / durvAcaM vadatAmapi pratidina sarva sahante gajA niHsthAmnAM malino 'pi yacakhila puSTo vidhivate / 190 / / ramAni Ayanve / puNyena chepakAvaTatA devasAH sikSipadA jAyante / dharmeNa sarva prApyate // 17 // mo budhAH bho mdhyaa| nirmalapuNyarAzeH pAtre bhavata / iha saMsAre / puNmayogAt / abhI vAchitam / dUrAt abhigasyati mAgacchati / puNyAvinA karatalasthamapi prayAti / anyat kambit / paraM nimittamAtram / prabhavati / / 188 // bho bhamyAH / mayatAM puNyamAhAtmyam / puNyAt ko'pi anyaH surocano bhavati / kazcit barasA prasto'pi puNyAlAvaNyavAn bhavati / kabit niHprAgo'pi banarahito'pi / puNyAt hariH siMhaH bhAti / kazcit virUpatanuH nindhazarIraH api puNyAta manmathaH zapumpave / ra punaH / udyogojitaceSTito'pi upamarahito'pi / nitarAm atizayena / puNyAt zriyA limpave / zuTa bakha tat puNyAt prApyate / / 16 bho nA mata pA . gahA gyaa| malinaH api baliyA api / yat niHsvApno bmrhitaamaam| bhArohakANagajarakSakANAm / sabaimU upahana sahante / tadakhilam / duSTo vidhibeSTate pApakarma-udaye jAnIhi / tat tapAdaka bandhakampasamAzritAM skandhe prAmAmAm / sumimRtAm askuzadhArakANAm / paJcIyoge sIvA (1)|teH bahudha dhAraka tvA / mAlam atizayena / pRSThe bhaarsmrpnnm| kiMlakSaNAnAm azadhArakAgAm 1 pratidina saMcAlana kRtavatAm / puna dinaM dina prati tAranaM durSAce vadatAm / gajAH sahante // 19 // bho bhavyAH sUyA puNyaprabhAvam / yassa grsy| mamaH asti| taspa dharmiNaH / sarpaH hAralatA bhavati / tasya dharmiNaH / masilatA shltaa| satpuSpadAmAyase / sadharmiNaH puruSasya viSamapi prApta kanyatA hai // 187 // puNyake yogase yahAM dUravartI mI amISTa padArtha prApta ho jAtA hai aura puSpake vinA hAyameM khita padArtha bhI calA jAtA hai / dUsare padArtha to kevala nimitta mAtra hote haiN| isaliye he paNDita jana ! nirmala puSpa rAzike bhAjana hoo, arthAt puNyakA upArjana karo // 188 // puNyake prabhAvase koI andhA mI prANI nirmala netroMkA dhAraka ho jAtA hai, vRddhAvaskhAse saMyukta manuSya mI lAvaNyayukta (sundara) ho jAtA hai, nirbala prANI bhI siMha jaisA baliSTha bana jAtA hai, vikRta zarIravAlA bhI kAmadevake samAna sundara ghoSita kiyA jAtA hai, tathA udyogase hIna ceSTAvAlA bhI jIva lakSmIke dvArA gAr3ha Adigita hotA hai arthAt udyogase rahita manuSya bhI atyanta sampasicAlI ho jAtA hai / jo mI prazaMsanIya manya samasta padArtha yahAM dursama pratIta hote haiM ve bhI saba puNyake udAse prApta ho jAte haiN|| 189 / / jo mahAvata hAthIko bAMdhakara usake kaMdhepara ArUr3ha hote haiM, aMkuzako dhAraNa karate haiM, pIThapara mArI bojhA lAdate hai, saMcAlana va sAina karate haiN| tayA duSTa vacana bhI bolate haiM, aise una parAkramahIna bhI mahAvoMke samasta durvyavahArako jo balavAna hote hue bhI hAthI pratidina sahana karate haiM yaha saba durdaivakI lIlA hai, arthAt ise pApakarmakA hI phala samajhanA cAhiye // 190 // dharmAlA prANIke liye viSailA sarpa hAra bana jAtA hai, 1-pratiprapATho'yama, pApa AyuSyate / 2 ca pApakarmAdayaM / AAAAAM
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ -1941-] parezAna 191) saNevArasavA bhavatpasiLatA satpuSpadAmApate saMpata rasAyana vicamapi prIti viSa ripura / pecA pAnti va prasanmanasA kimAmahe dharmA pasya namo'pi tasya satataM rataura parevati / 195 // 192) upagrIparavipratApadahamajvAlAmitasavira pApitamatirmarI sUbutara pAnyaH payA piidditH| tadanAmlagghaDimAdrikavaracitamorAmAyabolasava. pArAvasmasamo hi saMsasipaye dharmo bhavedehinaH // 192 // 198) saMkSAropasamIrasahatihatamodbhUtamIrojasat tulomibhramitotanakamakaraprAhAdimirmISaNe / ammoSau vidhutomavAravazikSijyAlAkarAle pata. anto'pi vimAmamAzu phurate dharmaH samAlambanam // 19 // 194) ujhAnte he zirobhiH surapatibhirapi stUyamAnAH surodhe gIyante kirImirlalitapavalasanItimirmakirAgAt / rasAyanam amUrta saMpadyate gAyate / sadhArmiNo narasya / ripuH prIti bibhatte / dharmayugapuruSasva prasannamaNasaH devAH yasa gAnti / vA bhayA / pAkimahe pAra pAra ki kathyate / namaH AkAzaH satata paraiH rasai varSati // 7 // yaH kapimpaH pAnyaH / mUttara komalaH / unIpmaravipratApavahanajvAlabhitaH gyazAbAbasUryeNa pIDitaH / pittaprAtaH 1 marI maspale / carun gacchan / paSA maargenn| pIDitaH / tasma patrikasya / dehinaH jIrasa / saMsatipaye sNsaarmaameN| dharmaH bAra mItram / lambAhimAdi-himAcala ke racitaprohAmayacobasamAraneramasamo bhavet // 152 // bho maNyAH bhUpatA puSyamAhAtmyam / dharmaH ambhodhI samudre / patajantoH jIvasya Azu bhiigrenn|baamaako api / samAlambama vimaanm| kurute / kinabhane smude| saMhAra: pramayakAmA tasa pralayasya upasamIrasaMhatiH pAnasamUhaH tena samAna hataprojUtapIDita-mahataM nI jalaM tasa jalasya ye TAsAH karmayaH taH karmibhiH prAmitAH usanakapakaramAhAdayaH taiH acarajIvaH mISaNe mayAnake / pumaH kilakSaNe smjhe| vidhuta-kampita[vama ucAlitavAvazivAjAlA tayA karAne hade // 193 // ye manujA narAH / sahA eka dharmam / viSAti kurvanti / se samarmiNaH / jhuramatimiH zirobhiH mastaka / upante pAryante / te sadharmiNaH / puroH veksamUhaH stUpamAnAH api talavAra sundara phUloMkI mAlA ho jAtI hai, viSa mI uttama auSadhi bana jAtA hai, zatru prema karane lagatA hai, tathA deva prasAcita hokara AjJAkArI ho jAte haiN| bahuta kyA kahA jAya ! jisake pAsa dharma hai usake Upara AkAza mI nirantara raloMkI varSA karatA hai // 191 || marubhUmi (retIlI pRthivI-mAravAra) meM calanevAlA jo pittaprakRtivAlA sukumAra pathika prISNa anuke tIkSya sUryake prakRSTa tAphlapa amikI jvAlAse saMtapta hokara cirakAlase mArgake bhamase pIDAko prApta huA hai usako jaise zIghra hI himAlayakI latAoMse nirmita evaM utkRSTa yaMtroM (phubbAroM ) se zobhAyamAna pArAgRhake prApta honepara apUrva mukhakA anubhava hotA hai vaise hI saMsAramArgameM calate hue prANIke liye dharmase amUtapUrva mulakA anubhava hotA hai|| 192 // jo samudra ghAtaka tIvaNa vAyu ( pralayapavana ) ke samUhase tAr3ita hue jalame uThanevAlI unnata laharoMse ibhara udhara uchalate hue naka, magara evaM prAha Adi hiMsaka jalajantuoMse bhayako utpanna karanevAlA hai tathA kampita tIkSNa vADavAmikI jvAlAse bhayAnaka hai aise usa samudrameM giranevAle jantu ke liye dharma zIghratApUrvaka bhAkAzameM bhI AlabanabhUta vimAnako kara detA hai / / 193 // jo manuSya sadA advitIya dharmakA Abhaya karate haiM unheM indra mI zirase dhAraNa karate haiM, devoMke samUha unakI stuti karate haiM, kinariyAM lalita padoMse zromAyamAna
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ [194: 1-194 pasanada pavArSiNatiH bamsamyante ca teSAM dizi dizi pizavA kIrtayaH kAna pA syAt lakSmIsteSu prazastA viSaSati manujA ye savA dharmamekam // 194 195) dharmaH zrIvazamakA eSa paramo dharmaba kaspadamo dharmaH kAmagavIpsitapradamaNirSamaH paraM devatam / dharmaH saulyaparaMparAmRtanAsaMbhUsikhalapaNe dharmoM mAtarupAsyato kimaparaiH kSudarasatkalpanaiH // 195 // 196) bhAratAmasya vidhAnataH papi gatimasya vaartaapiye| zrutthA cetasi dhAryate vimuSane teSAM na kAra saMpadA / dUre sajalapAnamajanasukha zItaH saromAyataiH prAta pasarajaH sugandhibhirapi prAnta jana modayet // 19 // vibhIbhiH bhaktirAmAt lalitapadalasAhItibhiH pIyante / punaH teSAM saparmiNAm / vizadAH kIrtayaH / dizi vizi bNdhmynte| veSu sAmiSu / vA apavA / kA lakSmIH na syAt na bhavet / mata eva dharmaH kartavyaH // 994 // bho prAtaH / dharmaH upAsyatA sepyatAm / aparaiH daiH / asatkalpaneH mithyAvAdimiH kim / eSa marmaH zrIvadhIkaraNamAH / punaH / eSaH paramapamaH kalpAmaH / eSaH dharmaH kAmagadhIpsitapradamaNiH kAmadhenuH cintAmaNiH / eSaH dharmaH para devatam / eSaH dharmaH sauravaparamparAmRtamIsabhUti-utpattisaparyataH / ataH hetoH dharmaH sempatAm // 195 // massa bhanerasa / pari mAge / vidhAnataH samyataH yustitaH / gatiH nAstA pUre tiSThatu / yaH naraiH tasya dharmasya / vArtA api bhutvA cetasi dhAryave / veSA narANAM tribhuvane' kAH sampadaH na bhavanti / dRSTAntamAha 1 sajApAnamajanamukhaM pUre vicana / patiH saromAvataiH prApta vRtam / vana movaset / kisakSaNaH pavanaH / padarajasA sugandhibhiH / philamarga janam / zrAnta khinam // 116 // sa muniH vIranamI guru zrImahAvIraH / me maya munipacanandina / moI vigata dadAta / yatpAdaparamarajomiH yasa mahAvIrasya varaparajobhiH karavA / bhampAtmamA jIvApAs / gItoMke dvArA unakA bhaktipUrvaka guNagAna karatI hai, tathA unakA yaza pratyeka dizAmeM vAra bAra bhramaNa karatA hai arthAt unakI kIrti sara hI dizAoMmeM phaila jAtI hai / apavA unake liye kauna-sI prazasta lakSmI nahIM prApta hotI hai ! arthAt unheM saba prakArakI hI zreSTha lakSmI prApta ho jAtI hai|| 194 // yaha utkaSTa dharma lakSmIko vaza karaneke liye vazIkaraNa maMtrake samAna hai, yaha dharma kalpavRkSake samAna icchita padArthako denevAlA hai, vaha kAmadhenu athavA cintAmaNike samAna abhISTa vastuoMko pradAna karanevAlA hai, vaha dharma ukhma devatAke samAna hai, tathA vaha dharma sukhaparamparArUpa amRtakI nadIko utpanna karanevAle uttama parvatake samAna hai| isaliye he prAtaH / tuma anya kSudra miyyA kalpanAoMko chor3akara usa dharmakI ArAdhanA karo // 195 // isa dharmaka anuSThAnase jo mokSamArgameM pravRdhi hotI hai vaha to dUra rahe, kintu jo manuSya usa dharmako pAtako mI sunakara vittameM dhAraNa karate haiM unheM tIna lokameM kaunasI sampadAyeM nahIM prApta hotI ! ThIka hai- ucna baLake pIne aura usameM gAna karanese prApta honevAla sukha so dUra rahe, kintu vAnavakI zItala evaM sugandhita vAyuke dvArA mApta huI kamalakI bhUli mI thake hue manuSyako mAnandita kara detI hai // 196 // namaskAra karate samaya zirameM lagI huI jinake caraNa-kamaloM kI dhUlise mavya jIvoM ko tatkAla hI nirmaka sambavAnarUpa kamI 10 smmeN| mumne| . prvn|i rcnne|
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ -198 : 1-198] 197) yatpAvaparakajarajomirapi praNAmAta laH shirsymlbossklaavtaarH| bhaNyAtmanAM bhavati tatkSaNameva mokSa sa zrIgururdizatu me munivIranandI // 197 // 198) pacAnambamapArasaMmRtipathabhrAnsamadhchedakat mAyo durlabhamatra karNapuTakavyAtmabhiH pIyatAm / niryAtaM munipasanannivadanapAleyaraimeH paraM stokaM yadyapi sAratAdhikamidaM dharmopadezAmRtam // 198 // - iti dharmopadezAmRta samApTham // 1 // tarakSaNameva amalayodhakalAvatAraH bhavati / kilakSaNaH rjobhiH| praNAmAn zirami lapraiH // 17 // bho bhmyaaH| daM dharmopadezAmRtaM bhavyAtmabhiH karNapuTakaiH karNAjalimiH pIyatAm / kilakSaNam amRtam / daptAnandam / punaH kilakSaNam amRtam / apArasasati-saMsArapayadhAntadhamanachedakat saMsArapathamArgasthazramavinAzakam / punaH kilakSaNam amRtam / dharmopadezAmRtam / prAyaH bAhulyena / atra saMsAre durlabham 1 punaH ki lakSaNaM dharmopadezAmRtam / munipapranandinadanapAyarazmeH munipAnandivadanacandramasaH / niryAtam utpalam / punaH kilakSaNam / param utkRSTam / yadyapi svoka tathApi sAratAdhika samIrInam // 18 // iti dharmopadezAmRtaM samAptam // 1 // prApti hotI hai ve zrImuni vIranandI guru mere liye mokSa pradAna kareM // 197 // jo dharmopadezarUpa amRta Anandako denevAlA hai, apAra saMsArake mArgame thake hue pathikake parizramako dUra karanevAlA hai, tathA mahuta durlabha hai, use bhavya jIva kAnoMrUpa aMjuliyoMse pIve arthAt kAnoMke dvArA usakA zravaNa kareM / muni pabhanandIke mukharUpa candramAse nikalA huA yaha upadezAmRta yadyapi aspa hai tathApi zreSThatAkI apekSA vaha adhika hai // vizeSArtha-jisa prakAra amRtakA pAna karanese pathikake mArgakI thakAvaTa dUra ho jAtI hai aura use atizaya Ananda prApta hotA hai usI prakAra isa dharmopadezake sunanese bhavya jIvoMke saMsAraparibhramaNakA dukha dUra ho jAtA hai tathA unheM anantasukhakA lAma hotA hai, jaise durlabha amRta hai vaise hI yaha upadeza bhI durlabha hai, amRta yadi candramAse utpanna hotA hai to yaha upadeza usa candramAke samAna muni pamanandIke mukhase prAdurbhUta huA hai, tathA jisa prakAra amRta thor3A-sA bhI ho to mI vaha lAbhakArI adhika hotA hai usI prakAra andhapramANakI apekSA yaha upadeza yadyapi thotA hai phira bhI vaha lAbhaprada adhika hai / isa prakAra isa upadezako amRtake samAna hitakArI jAnakara bhavya jIvoMko usakA nirantaramanana karanA cAhiye / / 198 / / isa prakAra dharmopadezAmRta samApta huA // 1 // auraNantiH /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ [2. vAnopadezanam ] 199 ) jIyAjino jagati nAminarenbuskhaHmeyo upama kulgotragRhapradIpaH / pAmbA babhUvadhi navadAmatIya sArako paramadharmarayasya ca // 1 // 200) yomiSasya napateH zaravamazubamAmpayazostajagatritapasya tasya / kiMvavAmi manu samani passa mukaM trailoksavanditapadena linezvareNa // 2 // 201) zreyAra yo avati yasya rahekadA bAdekAnavamdhamunipuMgavAraNAyAm / sAkhaTiramAranagavekacicahetuvA basamatItvamitA paritI // 3 // niH sarvasammati jIvAt / niyamaH bigaH / mAmirelasamaH nAbhirAjaputraH / punH| zreyomapaH jIpAta: mimakSagaH zetapaH / kurugotrache prAdhipaH kulapayevamahAmAsane pH| gAbhyAM dvAbhyAM bhInAbhisUnuSezenapAbhyAm / sa mrtaajhe| matadAnatI bAma gavAnI hai| srkye| punaH bisavaNe tadAnI / paramadharma-dhAramInama-mAnavamaraNasya ca // mabu iti bit| tasya yomiSasa nAnA napace mAvarNayAmi / kimasaga Ayomiyama / paratvAtIna-ana-meka-saraNAzubha-usanamAmmavAta-parivekavitavasya / rasva sampani avasaH go| vinebAreNa zaSabhadena / mukha mojana stam / pakSAnena dena vikopabandikapadena inaparalenaekAtiranditavaramena // 2 ||bheyaam papaH payati / rasa zreyasaH rhe| taa| jinake dvArA uttama rItise calanevAle meSTha dharmaspI rakhake cAkake samAna vrata aura vAna rUpa do tIrtha yahA~ mAvita hue haiM ve nAmirAjake putra Adi jinendra tathA kuruvaMzarUpa gRhake dIpakake samAna rAjA zreyAn bhI jayavanta hoveN| vizeSArtha-isa bharata kSetrameM prathama, dvitIya evaM tRtIya kAloMmeM bhogamamikI avasthA rahI hai| usa samaya Arya kahe jAnevAle puruSoM aura siyoMmeM na to vivAhAdi saMskAra hI the aura na pratAdika mii| ve dasa prakArake kaspavRkSoMse prApta huI sAmagrIke dvArA yatheccha moga bhogate hue kAlayApana karate the| kAlakamase jaba tRtIya kAlameM palpakA AThavA bhAga (1) zeSa rahA taba una kalpavRkSoMkI dAnazakti kramazaH kSINa hone lagI thii| isase bo samaya samayapara una Aryoko kaSTakA anubhava huA use yathAkramase utpana honevAle pratizruti Adi caudaha kulakaroMne bUra kiyA thaa| unameM antima kulakara nAbhirAja the| prapama tIrthakara bhagavAn AdinAtha inhIMke putra the| amI taka jo vratoMkA pracAra nahIM thA use bhagavAn AdinAthane svayaM hI pAMca mahAvatoMko grahaNa karake pracalita kiyA / isI prakAra abhI taka kisIko dAnavidhikA mI parijJAna nahIM thaa| isI kAraNa chaha mAsake upavAsako paripUrNa karake bhagavAn Adi jinendrako pAraNAke nimitta aura mI chaha mAsa paryata ghUmanA par3A / antameM rAjA zreyAnako AtismaraNake dvArA AhAradAnakI vidhikA parijJAna huA / tadanusAra taba usane bhaktipUrvaka bhagavAn AdinAthako ikSurasakA AhAra diyA / basa yahAMse AhArAdi dAnoMkI vidhikA bhI pracAra prArambha ho gayA / isa prakAra bhagavAn AdinAthane vratoMkA pracAra karake tathA rAjA zreyAnne dAnavidhikA pracAra karake jagatkA kalyANa kiyA hai / isIliye andhakAra zrI muni epranandIne yahAM vratatIrthake pravartaka svarUpase bhagavAn Adi jinendrakA tathA dAvatIrthake pravartaka svarUpase rAjA bheyAnkA bhI smaraNa kiyA hai||| 1 // jisa reSAn rAjAke gRhapara tInoM lokoMse vandita caramovAle bhagavAn RSama jinendrane AhAra grahaNa kiyA aura isaliye jisakA zaratkAlIna meghoMke samAna dhavala yaJca tInoM lokoM meM phailA, usa bheyAn rAjAphA kitanA varNana kiyA jAya ! // 2 // jisa zreyAn rAjAke gharapara naamyvn-puurit|
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. pAnopadezanam 202) mAte 'pi durlabhatare 'pi mamukhyabhAye khamemasAlasaraze 'pi hi jiibitaayau| ye lobhakUpakuhare patitAH pravakSye kAruNyatA khatyu taduharaNAya kiMcit / / 208) kAmtAtmajanaviNamulyapadArthasArthaprotthAtighoradhanamohamahAsamundre / potAyate gRhiNi sarvaguNAdhikasyAhAnaM paraM paramasAvikamASayuktam // 5 // 204) nAnAjanAzritaparigrahasaMbhRtAyAH satpAtradAnavidhireva gRhsptaayaaH| hetuH paraH zubhagateviSame bhave 'smin nAyaH samudra va krmtthkrnndhaarH|| 6 // sAt AkAzAt / ekA advitIyA / pAzcanyamunipuMgavAraNAryA zrIvRSabhadevabhojanasamaye / sA sAhiH abhavat / mI agadekacitra-bhAzcarya hetuH / yayA raslaSTayA / dharitrI bhUmiH / bahamatItvam itA prAptA basumatInAma prAptA // 3 // ye skAH / mobhakUpakuhare bile / patitAH / ka sati / durlabhatare manuSyabhAve prApte sati / hi yataH / khagendramAmA jIvitAdI prApte sati / ye bhavika patitAH / khalu niSitam / taduddharaNAya teSo jIvAnAm uddharaNAya / sAmyataH dayAtaH / [vida] pravakye miki hAnopadezakapayiSyAmi // bho bhaSyAH zrayatA dAnaphalAma / gRhiNi gRhasthe / para kevalamA dAna potAvate pota-proraSa iba thAcarati potAmate / kasmAt / sarvaguNAdhikalAt / sarvaguNAno madhye dAnaguNa pradhAnam adhikaM tasmAtsarSaguNASikatvAt / ki yANe vAmam / paramatatvamAyayum dhaudAyagumanukA / kilakSaNe gRhsthpde| kAntA-khI-Atmatra-putra-draviNa-dravya-mukhyapadAryasamUhaH tebhyaH padArthasamUhebhyaH / protyam utpannam / ghorapanamoimahAsamuhaprAya smushshe| gRhapade dAne pradhAnam // 5 // masmin viSame bhave saMsAre / gRhasthatAyAH gRhasthapadasya / zubhagate. zubhapadasya / paraH uschaH / hetuH satpAtradAnavidhiH asti / eSa nibyen| kisakSaNAmAH gRhasthatAyAH nAmAvanAzritaparigRhasaMmRtAyAH nAnAvidhakuTumba-nAnAvidhaparigRhayuSayAH / yathA samudra karmaThakarNadhAraH caturakheTaH / nApaH pramahaNasya / zubhagateH kAraNam asti pAraMgatakaraNe samartha: 1 tathA dharmaH saMsArasAraNe samarthaH // // inbAdikose vandanIya eka prathama munipuMgava ( tIrthakara ) ke pAraNA karanepara usa samaya lokako abhUtapUrva bhaAzcaryameM DAlanevAlI AkAzase vaha rahavRSTi huI ki jisake dvArA yaha pradhikI 'vasumatI (dhanavAlI ) isa sArthaka saMjJAko mApta huI thI; vaha rAjA zreyAn jayanta hove / vizeSArtha- yaha AgamameM bhalI bhAMti prasiddha hai ki jisake gRhapara kisI tIrthakarakI prathama pAraNA hotI hai usake yahAM ye paMcAdharma hote haiM-(1) ratavarSA (2) duMdubhIvAdana (3) jaya jaya zabdakA prasAra (4) sugandhita vAyukA saMzara aura (5) puSpoMkI varSA ( dekhiye ti. pa. gAthA 4, 671 se 674) / tadanusAra bhagavAn AdinAthane jaba rAjA zreyAnke gRhapara prabhama pAraNA kI thI taba usake gharapara bhI ranoMkI varSA huI thI / usIkA nirdeza- yahAM mI muni pamanandIne kiyA hai // 3 // jo manuSya paryAya atizaya durlama hai usake prApta ho jAnepara mI tathA jIvita Adike svama Ara indrajAlake sadRza vinazvara honepara bhI jo prANI lomarUpa andhakArayukta kueMmeM par3e hue haiM unake uddhArake liye dayAla buddhise yahAM kucha dAnakA varNana kiyA jAtA hai // 4 // o gRhasa jIvana strI, putra evaM dhana Adi padArthoke samUhase utpanna hue atyanta bhayAnaka va vistRta mohake vizAla samudra ke samAna hai usa gRhastha jIvanameM uttama sAttvika bhAvase diyA gayA utkRSTa dAna samasta guNoMmeM zreSTha honese naukAkA kAma karatA hai / vizeSArtha- isa gRhasa jIvanameM prANIko bI, putra evaM dhana Adise sadA moha banA rahatA hai, jisase ki vaha aneka prakArake ArambhoMmeM pravRtta hokara pApakA saMcaya karatA rahatA hai / isa pApako naSTa karanekA yadi usake pAsa koI upAma hai to vaha dAna hI hai / yaha dAna saMsArarUpI samudase pAra honeke liye jahAjake samAna hai // 5 // isa viSama saMsArameM nAnA kuTumbI Adi janoMke bhAvita paripraise paripUrNa aisI gRhasya avasthAke zubha pravartanakA utkRSTa kAraNa eka mAtra satpAtradAnakI 1 mica2 krmcaarH| sa 'ma' nAsti /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ammmmmunmunawrawaimanoram pAnavipaNiti 205) mAyAsakoTibhirupArjitamarajebhyo yajIvitAdapi mijAipitaM janAmAm / vittasya tasya sugti| khalu dAnamekamanyA vipattaya isi pravadanti samtaH // 206) bhusyAdibhiH prativinaM gRhiNo na samyavanaSTA ramApi punareti kdaadhivtr| satpAtradAnavidhinA tu gatApyudeti kSetrasthavImamiva koTiguNaM baTasya // 8 // 207) yo dapsavAniha mumukSujanAya bhuti bhatyAzritaH ziSapathe na ghRtaH sa pakSa / AtmApi tena vidadhassurasama nUnamuthaiH padaM ajati satsAhito 'pi zispI // 9 // kSalu iti nizcitam / tasya vittasya sugatiH ekaM dAnam / yat dravyam bhAvAsakoTimiH upArjitam / anAnA lokAnAm / : api / nijAt jIvitAd api / dayita bacabham / tasyavyasthA anyAgaviH vipttyH| santaH sApaka iti pravadanti kaSayanti // 7 // agasAre / gRhiNa: rAvasa / : prIti vAdibhiH samyaka nAhI / punarapi kadAcit na eti nAgacchati / i punaH / sasAnadAnavidhinA gatA lakSmIH / udeti bhaagcchti| yathA baTava kSetrakA bIca koTiguNam udeti // 8 // iha saMsAre / yaH smaH / bhatyAzritaH / mumukSuamAya munaye / bhukim bAhAram / vadAn / tena vidhi hI hai, jaise ki samudrase pAra honeke liye catura khevaTa ( mallAha ) se saMcAlita nAva kAraNa hai / / vizeSArtha-jo dAna deneke momya hai use pAtra kahA jAtA hai| vaha uttama, madhyama aura jaghanyake medase tIna prakArakA hai / inameM sakala cAritra (mahAvata ) ko dhAraNa karanevAle muniko uttama pAtra, vikala cAritra (dezanata ) ko dhAraNa karanevAle zrAvakako madhyama pAtra, tathA atarahita samyagdRSTiko jaghanya pAtra samajhanA cAhiye / ina pAtroMko yadi midhyAdRSTi jIva AhAra Adi pradAna karatA hai to vaha yathAkramase (uttama pAtra Adike anusAra ) uttama, madhyama evaM badhanya bhogabhUmike sukhako bhogakara tatpazcAt yathAsambhava deva paryAyako prApta karatA hai| kintu yadi uparyukta pAtroMko hI samyamhaSTi jIva AhAra Adi pradAna karatA hai to vaha niyamataH uttama devoMmeM hI utpanna hotA hai| kAraNa yaha hai ki samyamdRSTi jIvake eka mAtra devAyukA hI bandha hotA hai| inake atirikta jo jIva samyagdarzanase rahita hokara mI bratoMkA paripAlana karate haiM ve kupAtra kahalAte haiM / kupAtradAnake prabhAvase prANI kubhogamUmiyoM ( antaradvIpoM ) meM kumAnuSa utpana hotA hai / jo prANI na to samyagdRSTi hai aura na vratoMkA bhI pAlana karatA hai vaha apAtra kahA jAtA hai aura aise apAtrake liye diyA gayA dAna vyartha hotA hai-usakA koI phala prApta nahIM hoga, naise ki Usara bhUmimeM boyA gayA bIja / itanA avazya hai ki apAtra hokara bhI jo prANI vikalAMga (laMgaDe va anye Adi ) athavA asahAya haiM unake liye dayApUrvaka diyA gayA dAna ( dayAdatti ) vyartha nahIM hotaa| kintu usase bhI yathAyogya puSya pharmakA bandha avazya hotA hai / / 6 / / karor3oM parizramoMse saMcita kiyA huA jo dhana prANiyoMko putroM aura apane prANoMse bhI adhika priya pratIta hotA hai usakA sadupayoga kevala dAna denemeM hI hotA hai, isake viruddha durvyasanAdimeM usakA upayoga karanese prANIko aneka kaSTa hI bhogane par3ate haiN| aisA sAdhu janoMkA kahanA hai // 7 // lokameM pratidina bhojana Adike dvArA nAzako prApta huI gRhasthakI lakSmI ( sampatti ) yahAM phirase kabhI bhI prApta nahIM hotI / kintu uttama pAtroMka liye diye gaye dAnakI vidhise vyayako prApta huI vahI sampatti phirase bhI prApta ho jAtI hai / jaise ki uttama bhUmimeM boyA huA vaTa vRkSakA bIja karor3aguNA phala detA hai|| 8 // jisa zrAkkane yahAM mokSAbhilASI munike liye bhaktipUrvaka AhAra diyA hai usane kevala usa munike liye hI mokSamArgameM pravata nahIM kiyA hai, parika 1 ka za kSetrasya / 2 ka vipattathe / 3 + kSetrasya /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. DAnopavezanam 208) yA zAkapiNDamapi makirasAnuviddhabuddhiH prayacchati yo munipuMgavAya / sa spAinantaphalabhAgaca vIjamutaM kSetre na kiM bhavati mUri kabhIvalasya // 107 .209) sAjhAmmano vacanakAyavizuvizuddhaH pAtrAya yacchati jano manuM bhutimAtram / yastasya saMsRtisamucaraNaikamIje puNye harirbhavati so'pi kRtAnilAH // 11 // 210) mokSasya kAraNamamitamatra loke taddhAryate munibhiraGgaklAsadmAt / -a11: 213] tIyate sa gRhiNA gurubhakibhAjA tasmAdbhUto gRhijanena vimuktimArgaH // 12 // 211 ) nAsAgrahaSyatikarArjitapApapuH khaJjIkRtAni gRhiNo na tathA pratAni / dhati phalaM hi vayavizuddha manasA kRtapAdAnam // 13 // gRhasthena / sa mumukSujanaH muniH / ziSapaye eva nikhayena / na taH api tu muniH sumiceH (1) / nUnaM nivitam / yathA zilpI gRhakAraH / surasaya vidadhat / tatsurasA sahiH api ucaiH padaM vrajati gacchati // 9 // naH zravajanaH / sunipuMgavAna / zAkapiNDamapi vanodbhavam akSam / prayacchati dadAti / kiMlakSaNaH janaH matirasAdibuddhi bhaneH rasaina anuvikA yAcitA buddhiryasya sa bhaktirasAnuSiddhabuddhiH / sa dAtA anantaphalabhAk syAt sa dAtA anantaphalabhokA svAt mayet / avI bIjaM kSetre uptam / bhUri bahulam / kiM na bhavati / api tu navale // 10 // nanu iti visakeM / yaH janaH / pAtrA munaye / muktimA cchati dadAti / kiMlakSaNo janaH sAkSAnmanova ca nAmavizuvizuddhaH manoSacanakAyAnAM ddhiH tamA shukhH| dasya janasma puNye / so'pi iriH indraH / kRtAbhilAkaH bhavati / kiMlakSaNe puNye saMvatisamuttarane kIje saMsAratara kamI karane L // 11 // atra pacanandinye / mayA padmanandimuninA / mokSasya kAraNaM pUrvam abhitaM mtm| loke sAre tanmokSa kAraNaM ramatrayam / munibhiH dhAryate / kasmAt / avalAda zarIrabalAt / tat bhaI kassat dhArmate / bhacAt ud zrIyate / ca punaH gurumatibhAjA gurumatiyukena gRhiNA mate / tasmAt kAraNAt / grahibanena mokSamArgaH // 12 // iha saMsAre / gRhiNaH gRhasthasya / ekadA api ekavAramapi / prItyA avizuddhamanasA pAtradAnam / yathA ucaiHzre karoti / tathA gRhiNaH gRhasthasya / atAni ubeH phlm| na vidati na kunaindi phikSaNAni tAni / nAnAgrahapakirena apane Apako bhI usane mokSamArgameM lagA diyA hai| ThIka hI hai- devAlayako banAnevAlA kArIgara bhI nizvayase usa devAlaya ke sAtha hI UMce sthAnako calA jAtA hai // vizeSArtha- jisa prakAra devAmako banAnevAlA kArIgara jaise jaise devAlaya UMcA hotA jAtA hai vaise vaise vaha mI UMce sthAnapara car3hatA vyAtA haiN| ThIka usI prakArase munike liye bhaktipUrvaka AhAra denevAlA gRhastha bhI ukta munike sAtha hI mokSamArga meM pravRtta ho jAtA hai || 9 || bhaktirasase anuraMjita buddhivAlA jo gRhasva zreSTha munike liye zAka ke AhArako bhI detA hai vaha ananta phalako bhoganevAlA hotA hai| ThIka hai-usama khetameM dogA gayA bIja kyA kisAna ke liye bahuta phalako nahIM detA hai ? avazya detA hai // 10 // mana, vacana aura kAmakI zuddhise vizuddha huA jo manuSya sAkSAt pAtra ( muni Adi) ke liye kevala AhArako hI detA hai usake saMsArase pAra utArane meM advitIya kAraNasvarUpa puNyake viSayameM vaha indra bhI abhilASA yukta hotA hai / abhiprAya yaha hai ki isase jo usako puNyakI prapti honevAlI hai usako indra bhI cAhatA hai // 11 // lokameM mokSake kAraNIbhUta jisa ratnatrayakI stuti kI jAtI hai vaha muniyoMke dvArA zarIrakI zaktise dhAraNa kiyA jAtA hai, vaha zarIrakI zakti bhojanase prApta hotI hai, aura vaha bhojana atizama maktise saMyukta gRhapake dvArA diyA jAtA hai / isI kAraNa vAstavameM usa mokSamArgako gRhasvajanoMne hI dhAraNa kiyA hai // 12 // lokameM atyanta vizuddha manavAle gRhasvake dvArA prItipUrvaka pAtrake liye eka bAra mI kiyA gayA dAna jaise unnata phalako karatA hai vaise phalako gRhakI aneka jhaMjhaToMse utpanna hue pApasamUhoMke dvArA kumade 1 ekavAramapi avi- / pAnaM-11
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Manianmanaanema vardhannnnr pAnipacitiH [18:- 212) mUle sukhAnu bhApati varSamAnA bhAvAi sarivivAnizamAsamudram / bharapI sararipuvakrama yatIndradAmapuNyAtpuraH saha yazobhiratIsaphenaiH // 14 // 318) mAyA kuto ehagate paramAtmabodha zuzAtmano bhuvi yataH purussaarthsidiH| pAgamyunagaMDa panurviSatA karatA sA lIlaye rutapAyajamAnuSaMgAt // 15 // 14) mAmApipAsArati mokSapathasya sAcorAzu mayaM majati tArita samastam / po mameSajamaThAdikatopakArA saMsAramucarati so'bha naroma cinam // 16 // 215) ki grahAH kimiha re gahiNotuSAmatarmanastu munayo na hi saMcaranti / sAkSApaya sthativazAcaraNodakena nityaM pariNitaparAprazirApradezAH // 17 // gAmyApAreSa / bharSitAni pApAni teSI pApAnA pucaH / khacIkatAni kupIkatAni // 13 // lakSmIH mujhe tanuH khoca / saknu pathAt bagomimA anibarSamAnA / saradhipasvasa bhavyajIvasya / pursbpre| ziva mAvata mokSaparyantam / pAvati gacchati / amaav| yatInavAnapuyAt + sA kaamiiH| meva / saridina marI isa / bhikSaNA sarit / mUre tanuH sambI / saddha pavAt / bhavIya saha pani vrssmbhaa| pAvatyA samudrAvati samudraparyanta gacchati // 14 // bhuvi SiSyAm / gRhagate phsvjne| prAyaH bAskena / paramAtmaboSaH paramAtmajJAnam / kutH| bataH puzvArthasidiH / zuddhAtmanaH muneH bhavati / manu kI vis| punaH sarviSataH vAnAt / sA pulAdhiSiH / lIlayA ekarasvAgatA mAtA lakSagAt dAnAt / tarAzanAmuSamAt chataH pAnayana su gati yena bAnena tattasmAt // 15 // yaH bhanyaH bhAvakaH / mokSapavasa sApoH mokSapasktiva munAparale / gAnApi smarI / tasa zrAvakatva / samaya purita pApam / bhANu mIzreNa / kSara jagati / ra bhAvakaH bhavameSamahAvitopara maja-bhojana-meSaja-moSadha-maha-sAnAvita-sapakArasabukamabara nrH| saMsAram uttaratipatra saMsAra prme|vin mAvana 16 // manu iti vitaH / ve ki pakSaH / sa naroke / te rahiyaH gasvaraH / mevA khANAm / bhAva lihIna kiye gaye gRhasake prata nahIM karate haiN|| 13 // samyagdRSTi puruSakI lakSmI mUlmeM aspa hokara bhI tatpamAt manirAjako diye gaye dAnase utpanna hue puNyake prabhAvase kIrtike sAtha nirantara uparoja vRddhiko prApta hotI huI momaparyanta jAtI hai| jaise-nadI mUlmeM iJca hokara bhI atizama dIpta phenake sAba samora eDiMgata hokara samudra paryanta jAtI hai // vizeSArtha-jisa prakAra nadIke ugamasthAnameM usakA vistAra sabapi bahuta hI mobA rahA hai, phira bhI vaha samukhaparyanta pahuMcane taka uparora bar3hatA hI bAsya hai| isake sAtha sAba nadIkA phena mI usI kamase bar3hatA jAtA hai| usI prakAra sambamhaSTi puruSakI pana-sampati mI yacapi mUsameM bahuta thor3I rahatI hai to bhI vaha Age bhaktipUrvaka kiye gaye pAtradAnase jo puSpakama hotA hai usake prabhAvase mukti prApta hone taka uttarottara vRddhiMgata hI hotI jAtI hai| usake sAtha hI uka dAsa zrArAkI kIrtikA prasAra mI bar3hatA jAtA hai // 14 // jagatmeM jisa utkRSTa mAtmakhalapake zAnase zuddha AtmAke puruSArthakI sidhi hotI hai vaha AtmajJAna gRhama khita manuSya ke prAyaH kahAMse ho sakatA hai| arthAt nahIM ho sakatA / kintu vaha puruSArthakI siddhi pAtra janoMmeM kiye gaye cAra prakArake pAnase anAyAsa hI hastagata ho jAtI hai / // 15 // jo manuSya mokSa mArgameM sthita sAdhuke kevala mAmakA bhI saraNa karatA hai usakA samasta pApa cIna hI nAzako prAsa ho jAtA hai| phira jo manuSya uka sAdhukA bhojana, bhauSaSi aura maTha ( upAzraya ) Adike dvArA upakAra karatA hai vaha yadi saMsArase pAra ho jAtA hai to isameM malA Azcarya hI kyA hai| kucha bhI nahIM // 16 // jo munijana sAkSAt apane pAdodakase gRhagata pUpivIke mamamAgako sadA pavitra kiyA karate hai aise munijana jina gRhaki mItara 1karanAnusvApa / srk| mhskne| mnusvH| sa palitAnIvarama /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83 -21862-20] 2. vAnopadezanam 216) deSaH sa kiM bhavati yatra vikArabhAvo dharmaH sa kiM na karuNAziSu yatra mukhyA / tat kiM tapo gururathAsti na yatra bodhaH sA kiM vibhUtiriha yatra na pAtradAnam // 18 // 217) kiM te guNAH kimicha tatpunamasti loke sA kiM vibhUsiratha yAna zaM prayAti / dAnavatAdijanito yadi mAnavasya dharmo agadhayavazIkaraNaikamanaH // 19 // 218) satpAtradAnajanitonnatapuNyarAzirekA vA parajane nrnaathlkssmiiH| AdhAtparastadapi durgata eSa yasmAdAgAmikAlaphaladAyi na tasya kiMcit // 20 // antaH madhye / yeSAM gRhiNA gRhasthAnAM manassu munamaH / hi yataH / na saMcaranti praveza na kurvanti / kilakSaNAH gRhoH / kena caraNaalena 1 nisyaM pavitritaM gharAprapradeza yeSAM te pvitritpraaprprdeshaaH| atha zilakSaNAH gRhsthaaH| muneH smRtivazAt smaraNavazAt nilyaM pavinitaziraHpradezAH / / 17n yatra yasmin the| vikArabhAvaH asti ma ki devaH / apitu devaH n| yatra dharma / aziSu dayAma prANiSu karuNA mukhyaan| sa kiM dharmaH api tu dhrmHn| tahiM tapaH sa ki guruH / yatra tapasi yatra gurI bodhaH jhAnaM na / atha sA ki vibhUtiH / yatra vibhUtyA pAtradAna na // 18 // yadi cera / mAnavasya narasya / dharmaH asti / kiMlakSaNaH dhrmH| dAnavatAdijanitaH dAnena vratena utpAditaH / punaH kiMlakSaNaH dhrmH| jgtryvshiikrnnkrmH| iha loke ve guNAH ki ye guNAH dharmayuktasya narasya parza na AyAnti / iha loke tatsusa ki yatsusaM dharmayuktasya narasya nAsti / ihaloke sA vibhUtiH kim / atha yA vibhUtiH dharmayuktasya puSasya parza na prayAti // 19 // ekatra ekasmin jane / satpAtradAnena anitA satpAvitA yA puNyarAziH sA puNyarAziH ekamane vrtte| vA apavA / parajane ditIyajane / maranAthalakSmIH vartate / tadapi AdyAt puNyarAzisahitajanAt / paraH dvitIyaH naranAthalakSmIvAn / durgataH daridrI / evaM niScayena / yadyasmAtkAraNAt / tasya sAkSAt saMcAra nahIM karate haiM ve gRha kyA hai ! arthAt aise gRhakA kucha bhI mahattva nahIM hai / isI prakAra saraNake bazase apane caraNajalake dvArA zrAvakoMke zirake pradezoMpho pavitra karanevAle ve munijana bina zrAvakoMke manameM saMcAra nahIM karate haiM ve zrAvaka bhI kyA hai| arthAt unakA mI kucha mahattva nahIM hai / / vizeSArtha- abhiprAya yaha hai ki jina gharoMmeM AhArAdike nimitta muniyoMkA AvAgamana hotA rahatA hai ye hI ghara vAstavameM saphala haiM / isI prakAra jo gRhastha una muniyoMkA manase cintana karate haiM tathA unako AhAra Adike denemeM sadA utsukha rahate haiM ve hI gRhasya prazaMsAke yogya hai // 17 // jisake krodhAdi vikAramAva vidyamAna haiM yaha kyA deva ho sakatA hai ! arthAt vaha kadApi deva nahIM ho sakatA ! jahAM prANiyoM ke viSayameM mukhya dayA nahIM hai vaha kyA dharma kahA jA sakatA hai? nahIM kahA jA sakatA / jisameM samyagjJAna nahIM hai vaha kyA tapa aura guru ho sakatA hai ! nahIM ho sakatA / jisa sampatrimeMse pAtroMke liye dAna nahIM diyA jAtA hai vaha sampatti mayA saphala ho sakatI hai| arthAt nahIM ho sakatI // 18 // yadi manuSyake pAsa tInoM lokoMko vazIbhUta karaneke liye advitIya vazIkaraNamaMtrake samAna dAna evaM vrata Adise utpanna huA dharma vidyamAna hai to aise kauna-se guNa hai jo usake dazameM na ho sake, vaha kauna sA sukha hai jo usako prApta na ho sake, tathA vaha kauna-sI vibhUti hai jo usake adhIna na hotI ho ! arthAt dharmAtmA manuSya ke liye saba prakArake guNa, usama sukha aura anupama vibhUti bhI svayameva prApta ho jAtI hai // 19 // eka manuSya ke pAsa uttama pAtrake liye diye gaye dAnase utpanna hue unnata puNyakA samudAya hai, tathA dUsare manuSpake pAsa rAjyalakSmI vidyamAna hai| phira bhI prathama manuSyakI apekSA dvitIya manuSya daridra hI hai, kyoMki, usake pAsa AgAmI kAlameM phala denevAlA kula bhI zeSa nahIM hai / vizeSArtha abhiprAya yaha ki mukhakA kAraNa eka mAtra puNyakA saMcaya hI hotA hai| yahI kAraNa hai ki jisa vyaktine pAtradAnAdike dvArA 1sAlA! madhi /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ paanandi-paJcaviMzatiH [219:221219) dAnAya yasya na dhanaM na vapurvatAya naivaM zrutaM ca paramopazamAya nityam / tajhanma kevalamalaM maraNAya bhUrisaMsAraduHkhamRtijAttinivandhanAya // 21 // 220) prApte nRjanmani tapaH paramastu jantoH saMsArasAgarasamuttaraNaikasetuH / mA bhUvibhUtiriha bandhanahetureva deve gurau zamini pUjanadAnahInA // 22 // 221) bhikSA vara parihatAkhilapApakArikAryAnubandhavidhurAdhisacittavRttiH / satpAtradAnarahitA vitatopraduHkhadurlayadurgatikarI na punarvibhUtiH // 23 // 222) pUjA na cejinapate padapaGkajeSu dAna na saMyatajanAya va bhaktipUrvam / 'no dIyate krimu tataH sadanasthitAyAH zIghraM jalAaliragAdhajale pravizya / / 24 / / 223) kArya tapaH paramiha bhramatA bhavAndhau mAnuSyajanmani cirAdatiduHkhalabdhe / saMpadyate na tavaNutinApi bhAvyaM jAyeta cedaharahaH kila pAtradAnam // 25 // lakSamyAzritasya / AgAmikAlaphaladAyi kizcit na / ataH kAraNAt puNyarAviyukaH naraH zreSThaH // 20 // yasya zrAvakasya : dhanaM dAnAya n| yasya zrAkSakasya vA muneH / vapuH zarIraM batAya na / evam amunA prakAreNa / yasya dhAvakasya 1 zrutaM zAnazravaNam / nityam / upazamAya upazamanimittaM nAca punH| tasya narasya janma mnussypryaayH| kevalam alam atyadham / maraNAya bhvti| bhari-baharU-saMsAratuHkhamRtti-maraNa-jAti-nibandhanAya kAraNAya bhavati // 21 // iha sNsaare| antoH jIvasya / nRjanmani prApne sati / paraM tapaH mastu / kilakSaNaM tapaH / saMsArasAgarasamuttaraNakasetuH saMsArataraNe prohnnm| punaH deve gurau / zamini munau / pUjanadAnahIMnA vibhUtiH mA bhUt / kiMlakSaNA vibhUtiH / bandhanahetuH karmabandhanakAriNI // 22 // bhikSA / para zreSTham / punaH satpAtradAnarahitA vibhUtiH na barA na zreSThA / kiM lakSaNA bhikSA / parihatAtyaktA-akhilapApakArikAryAnubandha-vidhurAzritacittavRtti: mayA sA / kiMlakSaNa vibhUtiH / vitatA vistIrNA / upraduHkhadurlakyadurgatikarI punaH vibhUtiH na kAryA // 23 // cet jinapateH padaparameSu pUjA na kriyte| ca punH| saMyatajanAtha munaye / dAnaM bhakipUrva na dIyate / tataH kAraNAt / sadanasthitAyAH gRhsthtaayaaH| zIghra jalAiliH kimu no dIyate / api tu hIyate / kiM kRtvA / agAdhanale pravizya / / 24 // iha jagavi / bhaSAmdhau saMsArasamudre / aise puNyakA saMcaya kara liyA hai vaha AgAmI kAlameM sukhI rhegaa| kintu jisa vyaktine vaise puNyakA saMcaya nahIM kiyA hai vaha vartamAnameM rAjyalakSmIse sampanna hokara bhI bhaviSyameM duHkhI hI rahegA // 20 // jisakA dhana dAnake liye nahIM hai, zarIra vratake liye nahIM hai, isI prakAra zAkhAbhyAsa kaSAyoMke utkRSTa upazamake liye nahIM hai; usakA janma kevala sAMsArika duHkha, maraNa evaM janmake kAraNamUta maraNake liye hI hotA hai // vizeSArtha-jo manuSya apane dhanakA sadupayoga dAnameM nahIM karatA, zarIrakA sadupayoga vratadhAraNameM nahIM karatA, tathA AgamameM nipuNa hokara bhI kaSAyoMkA damana nahIM karatA hai vaha bAra bAra janma-maraNako dhAraNa karatA huA sAMsArika duHkhako hI sahatA rahatA hai / / 21 // manuSyajanmake prApta ho jAnepara jIvako uttama tapa grahaNa karanA cAhiye, kyoMki, vaha saMsArarUpI samudrase pAra honeke liye apUrva pulake samAna hai| usake pAsa deva, guru evaM munikI pUjA aura dAnase rahita vaibhava nahIM honA cAhiye; kyoMki, aisA vaibhava eka mAtra bandhakA hI kAraNa hotA hai // 22 !! pApotpAdaka samasta kAryoMke sambandhase rahita aisI cittavRttikA Azraya karanevAlI mikSA kahIM zreSTha hai, kintu satpAtradAnase rahita hokara vipula evaM tIvra dukhoMse paripUrNa durlavya narakAdirUpa durgatiko karanevAlI vibhUti zreSTha nahIM hai / / 23 / / jisa gRhasya avasthAmeM jinendra bhagavAnke caraNa-kamaloMkI pUjA nahIM kI jAtI hai tathA bhaktipUrvaka saMyamI janake liye dAna nahIM diyA jAtA hai usa gRhastha avasthAke liye agAgha jalameM praviSTa hokara kyA zIghra hI jalasaMjali nahIM denA cAhiye / arthAt avazya denA cAhiye // 24 // yahAM saMsArarUpa samudrameM parizramaNa karate hue yadi cira 12 ka yH| 2 kvbhi| 3 za sA kAyAH nilAkSaNA / 4 vivatavistIrNAH, kvitvistiirnn|
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ -227 : 2-29] 2. dAnopadezanam 224) prAmAntaraM prajati yaH svagRhAihItyA pAtheyamulatataraM sa sukhI mnussyH| janmAntaraM pravizato'sya tathA vratena dAnena cArjitazubhaM sukhaheturekam // 26 // 225) yatnaH kRto'pi madanArthayazonimittaM devAdikSa prajati niSphalatA kadAcit / saMkalpamAtramapi dAnavidhau tu puNyaM kuryAdasatyapi hi pAtrajane pramobAt // 27 // 226) sadmAmate kila vipakSajane 'pi santaH kunti mAnamatulaM basanAsanAdhaiH / yattatra cAraguNaratnanidhAnabhUte pAtre mudA mahati kiM kriyate na ziSTaH // 28 // 227 ) sUnormuterapi dina na satastathA syAd vAghAphara bana yathA munidAnazUmyam / __duryAraduSTavidhinA na kRte hakArye puMsA kRte tu manute matimAnaniSTam // 29 // bhramatA jIvana / cirAt cirakAlam / atiduHkhena labdhe mAnuSyajanmani prApte sati / para zreSTham / tapaH kArya kartavyam / yadi / tattapaH na saMpayate / tadA / kila iti stye| pAtradAnaM jAyeta bhavet / satpAtradAnam / annuvrtinaa| bahaH ahaH dina dina prati / bhALa karaNIyam // 25 // yaH kazcit / svgRhaat| utsattaraga / pArTI muMbala / mahInazamantaraM brjti| sa manuSyaH sukhI bhavati / tathA janmAntare pravAsitaH(1) bhassa jIvasya calitasya asya prANinaH / vratena / ca punaH / dAnema arjitaM zubhaM puSya saMbalam / eka sukhaheturbhavati // 26 // iha naraloke / madanArthayazonimittaM yanaH kRto'pi / daivAt karmayogAt / svAciniSphalatA vrajati / tu punaH / hi yataH / daanvidhii| pramodAt darSAt / saMkalpamAtramapi vikalpam / puNyaM kuryAt / sti| avidyamAne'pi dAne / asatyapi hi pAyajane / pramodAt harSAt / saMkalpamAtraM kuryAt // 27 // kila iti satyai / yadi vipakSajane zatrujane / samAgate gRhAgate sati / api / santaH sAdhavaH / vacana-AsanAyaiH atulaM mAnaM kurvanti / tatra gRhe| mahati grisstthe| pAne Agate sati / ziTaH sabanaiH / mudA harSeNa | atula mAnaM kiM na kriyte| apitu kriyate / ki lakSaNe paatre| cAruguNaramanidhAnabhUte ratnatrayamaNDite // 28 ||sst iti khede / sataH satpuruSasya / sUnoH putrasya / mRteH api dinaM maraNasya dinam / tathA bAdhAkara na syAt na bhavet / yathA munidAmazalyaM dina munidAnarahita dinam / satpuruSasya bhASAkara bhavet / hi yataH / matimAna naraH / duraduSTavidhinA karmaNA / kRte akArye / aniSTa duHkhaM / na manute / / punaH / puMsA puruSeNa / kRte akaayeN| kAlameM bar3e duHkhase manuSya paryAya prApta ho gaI hai to use pAkara utkRSTa tapa karanA cAhiye / yadi kadAcita vaha tapa nahIM kiyA jA sakatA hai to aNuvatI hI ho jAnA cAhiye, jisase ki pratidina pAtradAna ho sake / / 25 // jo manuSya apane gRhase bahuta-sA nAztA (mArgameM khAneke yogya pakAna Adi) grahaNa karake dUsare kisI gAMvako jAtA hai vaha jisa prakAra sukhI rahatA hai usI prakAra dUsare janmameM praveza karaneke liye prazasa karanevAle isa prANI ke liye vrata evaM dAnase kamAyA huA eka mAtra puNya hI sukhakA kAraNa hotA hai / // 26 // yahAM kAma, artha aura yazake liye kiyA gayA prayala bhAgyavaza kadAcit niSphala bhI ho jAtA hai / kintu pAtra janake abhAvameM bhI harSapUrvaka dAnake anuSThAnameM kiyA gayA kevala saMkalpa bhI puNyako karatA hai // 27 || apane makAnameM zatru janake bhI Anepara sajjana manuSya pacana evaM AsanapadA nAdike dvArA usakA anupama AdAra-satkAra karate haiM / phira bhalA uttama guNoMrUpa ranoMke AzrayabhUta utkRSTa pAtrake vahAM pahuMcanepara sajjana harSase kyA Adara-satkAra nahIM karate haiM ? arthAt avazya hI ve dAnAdike dvArA usakA yathAyogya sammAna karate haiM / / 28 / / sajjana puruSake liye apane putrakI mRtyukA bhI dina utanA bAdhaka nahIM hotA jitanA ki munidAnase rahita dina usake liye bAdhaka hotA hai| ThIka hai-durnivAra duSTa daivake dvArA kutsita kAryake kiye jAnepara buddhimAn manuSya use aniSTa nahIM mAnatA, kintu puruSake dvArA aise kisI kAryake kiye jAnepara vivekI prANI use aniSTa mAnatA hai | vizeSArtha-yadi kisI vivekI manuSyake gharapara 1-pratipATho'yam / msito| 2 ka pAve vaanN| 2 ka ka savi aslppi| 'pramodAt ...' ityAdipAThotra naarikh|
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmanandi-paJcaviMzatiH [228: 2-40228) ye dharmakAraNa samullalitA vikalpAstyAgena te dhanayutasya bhavanti satyAH / spRSTAH zazAGkakiraNairamRtaM kSarantandropalAH kila labhanta iha pratiSThAm // 30 229) mandAyate yada dAnavidhau dhane 'pi satyAtmano pati dhArmikatAM ca yat / mAyA hRdi sphurati sA manujasya tasya yA jAyate taDitramutra sukhAvaleSu // 31 // 230 ) sAtavardhamapi deyamathArdhameva tasyApi saMtatamaNuvatinA yathA / icchAnurUpamiha kasya kadAtra loke dravyaM bhaviSyati sattamadAnahetuH // 32 // aniSTaM manute / satyam // 29 // dhanayutasyai ghanavataH puruSasya / ye vikalpAH / dharmakAraNe samucitAH utpannAH / te vikalpAH / tyAmena dAnena / satyAH saphalAH bhavanti / kila iti satye / yathA candropalAH candrakAntamaNayaH / zazAGkakiraNaiH candrakiraNaiH spRSTAH sparzitAH / amRtaM kSarantaH / idda jagati / pratiSThAM zobhAm / labhante // 30 // yaH naraH / iha jagati saMsAre / dAnavidhI / mandAyate niyadyamo bhavati sati / dhane'pi sati bhane bidyamAne sati / yat AtmanaH dhArmikatA vadati bhaI dharmavAn iti kathayati / tattasya manujasya marasya / hRdi sA mAyA sphurati / yA mAyA / amutra mukhAcakeSu paralokasukhaparvateSu / tadi vidyut jAyate utpadyate // 31 // iha saMsAre aNuvratinA gRhasthena prAyaH deyaH / kasmai / pAtrAya / tasya prAsasya artha deyam / yathAzaki / tasya prAsArthasyApi artha yathA yathAzadhi deyam / atra loke icchAnurUpaM dravyaM kasya kadA putrakA maraNa ho jAtA hai to yaha zokAkula nahIM hotA hai / kAraNa ki vaha jAnatA hai ki yaha putraviyoga apane pUrvopArjita karmake udayase huA hai jo ki kisI bhI prakArase TAlA nahIM jA sakatA thA / parantu usake yahAM yadi kisI dina sAdhu janako AhArAdi nahIM diyA jAtA hai to vaha isake liye pazcAtApa karatA hai| isakA kAraNa yaha hai ki vaha usakI asAvadhAnIse huA hai, isameM deva kucha bAghaka nahIM huA hai / yadi vaha sAvadhAna rahakara dvArApekSaNa Adi karatA to munidAnakA suyoga use prApta ho sakatA thA // 29 // dharmake sAdhanArtha jo vikalpa utpanna hote haiM ve dhanavAn manuSyake dAnake dvArA satya hote haiN| ThIka haiyahAM pratiSThAko prApta hote haiM // vizeSArthacandrakAntamaNi candrakiraNoMse sparzita hokara amRtako bahAte hue| abhiprAya yaha hai ki pAtra ke liye dAna denevAlA zrAvaka isa bhavameM ukta dAnake dvArA lokameM pratiSThAko prApta karatA hai / jaise- candrakAnta maNise nirmita bhavanako dekhate hue bhI sAdhAraNa manuSya ukta candrakAnta maNikA paricaya nahIM pAtA hai| kintu candramokA udaya honepara jaba usa bhavana se pAnIkA pravAha bahane lagatA hai taba sAdhAraNase sAdhAraNa manuSya bhI yaha samajha letA hai ki ukta bhavana candrakAnta maNiyoMse nirmita hai / isIliye vaha unakI prazaMsA karatA hai| ThIka isI prakArase vivekI dAtA jinamandira AdikA nirmANa karAkara apanI sampattikA sadupayoga karatA hai / vaha yadyapi svayaM apanI pratiSThA nahIM cAhatA hai phira bhI ukta jinamandira AdikA avalokana karanevAle anya manuSya usakI prazaMsA karate hI haiM / yaha to huI isa janmakI bAta / isake sAtha hI pAtradAnAdi dharmakAryoM ke dvArA jo usako puNyalAbha hotA hai usase vaha para janmameM bhI sampanna va sukhI hotA hai // 30 // jo manuSya ghanake rahanepara bhI dAna denemeM utsuka to nahIM hotA, parantu apanI dhArmikatAko pragaTa karatA hai usake hRdayameM jo kuTilatA rahatI hai vaha paralokameM usake sukharUpI parvatoM ke vinAzake liye bijalIkA kAma karatI hai // 31 // aNuvratI zrAvakako nirantara apanI sampattike anusAra eka grAsa, AdhA grAsa athavA usake bhI Aghe bhAga arthAt prAsake caturthIzako bhI denA caahiye| kAraNa yaha ki yahAM lokameM apanI icchAnusAra dravya kisake kisa samaya hogA jo ki uttama pAtradAnakA kAraNa 1 1 ka yathArtham ca vanyutasya 3 va amAtya api artha yathAmati /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ --888 : 2-15 2. pAmopadezana 231) mithyAvazo 'pi sacireSa munIndravAne pacAt pazorapi hi janma sumogbhuumii| kalpAripA davati yatra ladepisatAni sarvANi taba vidadhAti na ki suhaSTeH // 33 // 232) mAna sammAine manINa tayogyasapadi hAmimule va pAtre / prApta khanAvatimahAryatera vihAya rakaM karoti vimatilabhUmimevam // 34 // 283) nayA maNIriva cirAjaladhau bhave 'simAsAca cAhanaratArtha jinezvarAkSa dAna na yasya sa janA pravizet samudra sacchidranAvamaSivadha grahItarakaH // 35 // bhaviSyati / [iti] jAnAti / samadAnahetuH uttamavAnayomyaM dravyaM kadA bhaviSyati // 32 // ytH| mipyArazaH pazoH bhapi munIndradAne rutiH / eva nizcayena / ebhogabhUmau / anma utpattiH / dadhAt karyAt / bhpi| yatra bhogabhUmau / pAdhipAH klpaakssaaH| sadA sarvadA / sarvANi / IpsitAni vANizAni phalAni / dadati prayacchanti / tatra mogabhUmau / suraH bhanyajIvasya / sarva vASpitaphalam / kina vidayAtina karoti / bhapitu vidadhAti // 34 // yasya parasya vArakarasya / manISA idi / dAnAma / na samusahate varasAI na karoti / ka salyAm / tayorasaMpavi satyA tassa dAnapa yommA yA saMpat sA tasmA somyopadi / ka sati / va punaH / pAtra umApAre / gRhAbhimure sati gaIsanmukhe vAgate sati / yo vAna' gayAdi / sa vimatiH mUDhaH / sanau bhaakre| matima hAryatare pAhumUlyam / ra prAptam / bihAma tyatvA / tamabhUmibheda karoti // 14 // asthim bhave sNsaare| pAra-manozA-bharatA-manuSyapada-ga-agya-jinezvaramAhAma bhAsAdya prApya / cirAt / jaladhau samude / nahA maNIH iva yathA durlabhA tathA narata durlamam / yasya pAna na sakA grahItaramaH / samichAnAvam ho sake, yaha kucha kahA nahIM jA sakatA hai // vizeSArtha-jinake pAsa adhika dravya nahIM rahatA ye prAyaH vicAra kiyA karate haiM ki jaba upayukta dhana prApta hogA taba hama dAna kreNge| aise hI manuSyoMko lakSya karake yahAM yaha kahA gayA hai ki prAyaH icchAnusAra dravya kamI kisIko bhI prApta nahIM hotA hai / ata eva apane pAsa jitanA bhI dravya hai tadanusAra pratyeka manuSyako pratidina thor3A-bahuta dAna denA hI cAhiye // 32 // mipyASTi pazukI mI munirAjake liye dAna dene meM o kevala ruci hotI hai usase hI vaha usa uttama bhogabhUmimeM janma letA hai jahAMpara ki kalpavRkSa savA use sabhI prakArake abhISTa padArthoMko dete haiN| phira malA yadi samyAdaSTi usa pAtradAnameM ruci rakkhe to use kyA nahIM prApta hotA hai ! arthAt use to nizcita hI vAMchita phala prApta hotA hai // 33 // dAnake yogya sampattike honepara tathA pAtrake bhI apane gRhake samIpa A jAnepara jisa manuSpakI buddhi dAnake liye utsAhako prApta nahIM hotI hai vaha durmuddhi khAnameM prApta hue atizaya mUlyavAn ralako chor3akara pRthivIke talabhAgako vyartha khodatA hai / / 34 ! cira kAlase samudra meM naSTa hue maNike samAna isa mavameM uttama manuSya paryAya, dhana aura jinavANIko pAkara jo dAna nahIM karatA vaha mUrkha ratnoMko grahaNa karake chedavAlI nAvameM car3hakara samudra meM praveza karatA hai| vizeSArtha-jisa prakAra samudrameM gaye hue maNikA phirase prApta honA atizaya kaThina hai usI prakAra manuSya paryAya AdikA bhI punaH prApta honA atizaya kaThina hai| vaha yadi bhAgyavaza kisIko prApta ho jAtI hai, aura phira bhI yadi vaha dAnAdi zuma kAryoMmeM pravRtta nahIM hotA hai to samajhanA cAhiye ki jisa prakAra koI manuSya bahumUlya roko sAthameM lekara sacchidra nAvameM savAra hotA hai aura isIliye vaha una ratnoMke sAtha svayaM bhI samudra meM DUba jAtA hai, isI prakArakI avasthA ukta manuSyakI bhI hotI hai| kAraNa ki bhaviSya sukhI honekA sAdhana jo dAnAdi kAryose utpana honevAlA puNya thA use pratipATho'pam / nApati mahAyatA / 2-pratipATho'yam / vineSarAzA, bajinezvarAjA / / go| 4pAne / 5binezvaramAvA. kvineshvraayaa|
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ VA pacanandi-pazitiH 1234:-- 234) yasyAsti no ghamavataH kila pAtradAnamasim paratra va mave pazale mukhAya / anyena phemacidannasupuNyamAjA zitaHsa sevakanarodhamarakSanAtha 36 // 235) caityAlaye jimasarikhudhAryame va dAne va saMyatamanasya suduHkhite| pazcAtmani svabhupayogi tadeva nUmamAramIyamanyavida kasyacidanyapuMsaH // 37 // 236 ) puNyakSayArakSayamupaiti na dIyamAnA lakSmIrasaH kukta saMtaptapAtradAnam / kRpema pazyata jAle gRhiNaH samantAdAruSyamANamapi vardhata eva nityam // 38 // 237 ) sarvAna guNAniha para vahanti lobhaH sarSasya puujyjnpmnhaanihetuH|| manyatra tatra vihite 'pi hi doSamAnamekatra janmani pare prayayanti lokAH // 39 // adhiruhya bhAruyaM paThitvA / samuI pravizet // 35 // kila iti zAnoko lokoko bhUyate / yasya dhanavataH putrasma / pAtradAna na masti / yaspAtradAnam / asmin bhane paryAye / yAyase vazonimitaM bhavati / paratra anyamave sukhAya bhavati / sa adaH / anyena nacit / anUnasupuNyabhAjA pUrNapuNyayukena / dhamarakSaNAya madataH sevakanaraH / kSiptaH sthaapitH||36|| iha loke yat khaM bambam / paisAmanye caityAlayanimittaM bhavati / ca punaH / yadbhAvyaM jinasUtipudhArthane devaguruzAstrArthane pUjAnimitaM bhavati / punH| saMgatajanasya dAne dAnanimmita bhavati / ya punaH / sadamite bane / madhyama / bhAtmani Atmanimite upayogi vAzitajanA mAramanimitaM bhavati / nUnaM tadeva iSpam AtmIyam / yat anyat ivyam / dAnAya ma bhujaye na tAmyam / kaspacita anyapuMsaH anyapuskhassa vidi // 37 // mo gRhiNaH bho gRhasthAH / lakSmIH puNyazcAt puNyavinAzAt / kSayaM mAzam / upaiti / sUkSmIH ramAnA binaashm|| upaisi na gcchti| ataH kAraNAt / saMtataM nirantaram / pAtradAnaM kurut| mo lokAH / kUpe pvissye| jale na pazyata samantAt mAkampamANam api / nisya sadaiva / varSate / egha nizcayena // 38 // bho lokAH bhUpatAm / iha janmani / ra punaH / patra usane manuSya paryAyake sAtha usake yogya sampatiko pAkara bhI kiyA hI nahIM hai // 35 // jo pAtradAna isa mavameM yazakA kAraNa tathA paramayameM sukhakA kAraNa hai use o dhanavAn manuSya nahIM karatA hai vaha manuSya mAno kisI dUsare bhatizaya puNyazAlI manuSyake dvArA dhanakI rakSAke liye sevakake rUpameM hI rakhA gayA hai / / vizeSArtha-yadi bhAmyavazva dhana-sampattikI prApti huI to usakA sadupayoga apanI yogya AvazyakatAkI pUrti karate hue pAtradAnameM karanA cAhiye / parantu jo manuSya prApta sampachikA na to svayaM upabhoga karatA hai aura na pAtradAna bhI karatA hai vaha manuSya anya nayAna manuSyake dvArA apane dhanakI rakSArtha rakhe gaye dAsake hI samAna hai / kAraNa ki jisa prakAra dhanake rakSaNArtha rakhA gayA dAsa (munIma Adi) svayaM usa dhanakA upayoga nahIM kara sakatA, kintu kevala usakA rakSaNa hI karatA hai; ThIka isI prakAra vaha dhanavAn manuSya mI aba usa dhanako na apane upabhogameM kharca karatA hai aura na pAtradAnAdi bhI karatA hai taba bhalA ukta dAsakI apekSA isameM kyA vizeSatA rahatI hai| kucha bhI nahIM // 36 // lokameM jo dhana jinAlayake nirmANa karAnemeM; jinadeva, AcArya aura paNDita arthAt upAdhyAyakI pUjAma; saMyamI janoMko dAna karanemeM, atizaya duHkhI prANiyoMpho mI dayApUrvaka dAna karanemeM, tathA apane upamogameM bhI kAma AtA hai; use hI nizcayase apanA dhana samajhanA cAhiye / isake viparIta jo dhana ina uparyuka kAmoMmeM kharca nahIM kiyA jAtA hai use kisI dUsare hI manuSyakA dhana samajhanA cAhiye // 37 // sampatti puNyake kSayase kSayako prApta hotI hai, na ki dAna karanese / ata eva he zrAvako ! Apa nirantara pAtradAna kreN| kyA Apa yaha nahIM dekhate ki kueMse saba orase nikAlA jAnevAlA bhI jala nitya bar3hatA hI rahatA hai // 38 // pUjya janoMkI pUjAmeM bAdhA pahuMcAnevAlA loma isa lokameM aura paralokameM bhI sabake samI saMyatajanasya ca daane|
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. dAnopadezanam 238) jAto 'pyajAta iva sa priyamAzrito 'pi raGgaH kalaGkarahito 'pyagRhItanAmA / kamborivAzritamRterapi yasya puMsaH zabdaH samucalati no jagati prakAmam // 40 // 239) vApi kSiterapi vibhurjaTharaM svakIyaM karmopanItavidhimA vidadhAti pUrNam / kiMtu prazasyanubhavAvivekitAnAmetatphalaM yadiha saMvatapAtradAnam // 41 // 240 ) AyAsakoTibhirupArjitamaGgajebhyo yajIvitAdapi nijAhayitaM janAnAm / vittasya tasya mitaM vihAya yA vipataya iti pravadanti santaH // 42 // -240:2-42] prjnmni| lomH| sarvasya yateH vA sabaisya janasya / sarvAn guNAn hanti spheTayati / kiMlakSaNaH lobhaH / jjabhapUjanahAnihetuH uttamajana pUjana hAnihetuH / anyatra dharme (!) / tatra tasmin lome / vihite'pi kRte'pi / bho lokAH / paraM kevalam / ekatra janmani doSamAtram / prathayanti vistArayanti // 39 // sa pumAn jAtaH utpannaH / api / ajAtaH anutpaJcaH / sa pumAn zriyam Azrito'pi rahaH / sa pumAn kaDarahito'pi agRhItanAmA nirnAmA saH / yasya puMsaH puruSasya zabdaH jagati viSaye / prakAmam atyartham / bho samucalati / kasya iva / kampoH iva zaGkhasya iva / kiMlakSaNasya zaGkhasya / AzritabhRteH jIvarahitasya // 40 // zrA api kura api / karmopanIta vidhinA karmanirmita vidhAnena / svakIya [ jaTharaM ] udaram / pUrNa karoti / kSike bhuvaH / vibhuH api rAjA / svakIyaM jaTharaM kamapanItavidhinA svArjitakarmaNA / pUrNam / vidadhAti kroti| kiMtu iD jagati viSaye / prazaspanubhava - zreSThamanuSyapada - artha-vya-vivekitAnAM vivekAnAm / etatphalam / yat / saMtataM nirantaram / pAtradAnaM kriyate // 41 // mo bhavyAH / tasya upArjitavittasyai niyataM nikhitam / vAnam / pravihAya tyaktvA / anyA vipattayaH / santaH sAdhavaH / iti / pramadanti kathayanti yat iSmam AyAsa- pravAsa koTibhiH upArjitam / yat dravyam / janAnAM lokAnAm / manasebhyaH putrebhyaH guNoMko naSTa kara detA hai / vaha loga yadi gRha sambandhI kinhIM vivAhAdi kAryoMmeM kiyA jAtA hai to loga kevala eka janmameM hI usake doSamAtrako prasiddha karate haiM | vizeSArtha-yadi koI manuSya jinapUjana aura pAtradAnAdike viSayameM lobha karatA hai to isase use isa janma meM kIrti AdikA lAbha nahIM hotA, tathA bhavAntara meM pUjana-dAnAdise utpanna honevAle puNyase rahita honeke kAraNa sukha bhI nahIM prApta hotA hai| isa prakAra jo vyakti dhArmika kAryoM meM lobha karatA hai vaha donoM hI lokoMmeM apanA ahita karatA hai| isake viparIta jo manuSya kevala vivAhAdirUpa gArhasthika kAryoMmeM lobha karatA hai usakA manuSya kRpaNa Adi zabdaka dvArA kevala isa janmameM hI tiraskAra kara sakate haiM, kintu paraloka usakA sukhamaya hI vItatA hai / ata eva gAIsthika kAmoM meM kiyA jAnevAlA lobha utanA nindha nahIM hai jitanA ki dhArmika kAmoMmeM kiyA jAnevAlA lobha nindanIya hai // 39 // mRtyuko prApta honepara zaMkhake samAna jisa puruSakA nAma saMsArameM atizaya pracakti nahIM hotA vaha manuSya janma lekara bhI ajanmA ke samAna hotA hai arthAt usakA manuSya janma lenA hI vyartha hotA hai / kAraNa ki yaha lakSmIko prApta karake bhI daridra jaisA rahatA hai, tathA doSoMse rahita hokara bhI yazasvI nahIM ho pAtA // 40 // apane karmake anusAra kuttA bhI apane udarako pUrNa karatA hai aura rAjA bhI apane udarako pUrNa karatA hai / kintu prazaMsanIya manuSyabhava, dhana evaM vivekabuddhiko prApta karanekA yahAM yahI prayojana hai ki nirantara pAtradAna diyA jAye || 41|| karor3oM parizramoMke dvArA kamAyA huA o dhana putroM aura apane jIvanase bhI logoM ko adhika priya hotA hai nizvayase usa dhanake liye dAnako chor3akara janya saba vipattiyAM hI haiM, aisA sAdhujana kahate haiN| vizeSArtha manuSya bhanako bahuta kaThora parizramake dvArA prApta karate haiM / isIliye vaha unheM apane prANoMse bhI adhika priya pratIta hotA hai| yadi ve usakA sadupayoga 4 janAkoTibhiH / 1 belA TIkA bAi 2 kurH| 9
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ paanandi-pacArvizatiH 24 241) mA padAspadamapi majati tvadIyo gyAvartate piSanAmanu bandhuvargaH / dIdhai pathi prayasato bhavataH sabaikaM puNya bhaviSyati tataH kriyatAM tadeva // 43 // 242) saubhAgyazauryasukharUparivekitAdyA vidyAvadhanagRhANi kulaM ca janma / saMpacate 'khilamirSa kila pAtravAnAt tasmAt kimatra satataM kriyate na yataH // 44 // 249) myAsasa samaya karamahaNaM ca sUnorathema tApadiha kaarmitvymaaste| dharmAya dAnamadhikAgratayA kariSye saMcintayamapi gRhI mRtimeti mUDhaH // 45 // 244) kiM jIvitena rupaNasya marasya loke nirbhogadAmadhanabandhamabaddhamUrteH / tasmAdaraM balibhugumatabhUriyAgmiyAtakAkakula evaM baliM sa mujhe 46 // sakAmAtU / davita bAlabham / nijAt jIvitAha mapi / damita vAmam / tasya vyasya dAnaM phalaM zreSTham // 41 // nanu aho / svadIyaH sAyakaH / bharSaH padAtpadamapina brjti| svakIyaH babhuvargaH pitRvanAt mAvartate / bhavataH tv| eka puNya sahI bhaviSyati / kilakSaNasya bhavataH / sa / pathi bhaageN| pravasataH bhanyagatimArge calitaspa puNya mitraM bhavizyati / tataH tadeva puNya kriyatAm // 43 // kila iti sle| idam akhilaM pAtradAnAt / sapacate utpadyate / idaM kim / saubhAgyazaurya-balasukharUpavivekavAcA vidhaavHmgRhaanni| ya punH| kuLe janma ityAdi / tasmAt / atra pAtramAne / satataM nirantaram / yakina kriyate // 4|| iha sNsaare| mUtaH gRhii| iti saMcintayan mRti mernnm| eti grchti| iti kim / tAvat prathamataH / etena bharthena / nyAsa: nikSepaH / evena arthena sama gRham / ca punaH / etena arthena sUnoH karapravarNa putra vivAha kAritamyam baakhe| abhikAyatayA dharmAya dAnaM kariSye iviM cintayan maraNam eti gacchati // 45 // iha loke saMsAre / kRpaNasya narasya jIviTena kim / ma kimapi / kirakSaNasya kRpaNasya / nirbhogadAna-bhogarahita-dAnarahita-dhana-sandhanabaddhamaH bhadattamurteH / tasmAt / rupaNanarAt / pavibhuka kAkapakSI / vara zreSTham [zreSThaH / sa kAkaH unnatabhUnivAgbhiH bhUrilacanaiH / myAhUtakAkulaH AitabAra antaramanna pAtradAnAdimeM karate haiM taba to vaha unheM phirase bhI prApta ho jAtA hai| kintu isake viparIta yadi usakA durupayoga durvyasanAdimeM kiyA jAtA hai, athavA dAna aura bhogase rahita kevala usakA saMcaya hI kiyA jAtA hai, to vaha manuSyoMko vipattijanaka hI hotA hai / isakA kAraNa yaha hai ki sukhakA kAraNa jo puNya hai usakA saMcaya unhoMne pAyadAnAdirUpa satkAyoMke dvArA kabhI kiyA hI nahIM hai / / 42 / / tumhArA dhana apane sthAnase eka kadama bhI nahIM jAtA, isI prakAra tumhAre bandhujana zmazAna taka tumhAre sAtha jAkara vahA~se vApisa A Ate haiN| laMbe mArgameM pravAsa karate hue tumhAre liye eka puNya hI mitra hogA / isaliye he bhavya jIva ! tuma usI puNyakA upArjana karo // 43 // saubhAmya, zUravIratA, sukha, sundaratA, vivekabuddhi Adi, vidhA, zarIra, dhana aura mahala tathA uttama kulameM janma honA; yaha saba nizcayase pAtradAnake dvArA hI prApta hotA hai| phira he bhavya jana ! tuma usa pAtradAnake viSayameM nirantara prayaka kyoM nahIM karate ho ! // 4 // prathamataH yahAM dhanase kucha nikSepa, (bhUmimeM rakhanA), bhavanakA nirmANa aura putrakA vivAha karanA hai; tatpazcAt yadi adhika dhana huA to dharmake nimitta dAna karUMgA / isa prakAra vicAra karatA huA hI yaha mUrkha gRhasa maraNako prAkSa ho AtA hai||45|| lokameM jisa kaMjUsa manuSyakA zarIra bhoga aura dAnase rahita pese dhanarUpI bandhanase baMdhA huA hai usake jInekA kyA prayojana hai ! arthAt usake jInese kucha bhI kAma nahIM hai / usakI apekSA to vaha kauvA hI acchA hai jo unnata bahuta vacanoM (kAMva kAMva) ke dvArA 1 zabhabhimAva tthaa| 2 ka cintaban mUrti / 5 za eka skhaa| 4 - 'mapi tu kriyate' ityadhikaH pAThaH / 5 saMcintayan san muurti| 6zakaramaraNa kariye pujAka maraNaM gcchti| nAmAnita /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ -3483 ] 2. pAnopavezanam 245) bhauvaaryyuktjnhstprmpraatlyaavrtnprptvmraatilibhaar| arthA patAH kRpaNahamanantasaulyapUrNA yAnizamabApamatisvapanti // 7 // 246) uskApAtramanagAramaNunatAkhyaM madhya pratena rahita sudarza samayam / nidarzanaM navanikAyayuta kupAcaM yugmojisavaM naramapAtramidaM ca vivi // 48 // 247 ) tebhyaH pracamiha vAmaphalaM jamAnAmetavizeSaNaviziSTamaduebhAvAt / anyAhaze 'tha hadaye tadapi khamAvAbuvASavaM bhavati kiM pahumicomiH // 49 // 248) svAri dhAnyamayabheSabhukizAnadAnAni tAne kaSitAni mahAphalAni / / nAmyAni gokanakabhUmirayAganAdidAmAni nimitamavayakarANi yamAt // 50 // sam / bali bhuDhe balibhojana karoti // 6 // arthAH rUpaNageI gatAH / vilakSaNA arthAH / audAryayuktajanahastaparamparA:-- bhAgama-mpAvartana-pyApumnaprasataNedabhareNa atikhimAH kRpabhageham / nArtha sadArahitam / bhanirza sapanti / manantasauravapUrNA va // 40 // idam panagAram utkRSTapAtraM vidhi munIma uttApAtra viti / madhumavena bhAva mata malamapAtra bAnIhi / vratena rahitaM [ madarsa ] darzanayukaM japanyapAtra AnIhi / nirvarzana darzanarahitam / matainikAyayutaM vratasamUhasahitam / apAtra jAnIhi / mumojimAta mara darzanarahita pratarahitam / apAya vimi jAnAhi / / 48 // raha jagati saMsAre / tebhyaH pUrvocapAtrebhyaH / tam akSam / anAgo lokAnAm / dAnaphala bhavati / etadvizeSagavizikSA ayuSTabhAvArapradattam 1 upAtrAt sarasaphalam / mapparapAtrAt madhyamaphalam / aghandhapAtrAjaghanyaphalam / kupAtrAt kutsitaphalam / apAtrAt aphalam / maSa bhnmaadye| khabhAvAt khasa mAramamo bhAdaH khamAyaH tasmAt khamAvAt / tadapi dAnam / cAravam bhanekaprakAram / bhavati / yo bhanekaprakAra staM bhavati / bahumiH manomiH kim // 4 // yAni basAra abhayameSajabhuphizAvadAmAni tAni mahAphalAni kaSitAni / nidhitam manyAni gokanaka-khaNa-bhUmi-rava-gAnA-nI-mAdi-dAmAni mahAphalavAyakAni na bhavanti / sambat / mAyakasapi anya kauoMke samUhako bulAkara hI bali (bAda meM arpita dravya ) ko khAtA hai / / 46 // vAnI puruSoM ke hAthoM dvArA paramparAse prApta hue jAne-Aneke vipula khedake mArase mAno atyanta vyAkula hokara hI vaha dhana kaMjUsa manuSyake gharako pAkara ananta-sukhase paripUrNa hotA huA nirantara nirvAvasvarupase sotA hai / / vizeSArtha- dAnI jana prAsa dhanakA upayoga pAtradAnameM kiyA karate haiM / isIliye pAtradAnajanita puNyake nimittase vaha unheM mAra bAra prApta hotA rahatA hai / isake viparIta kaMjUsa manuSya pUrva puNyase prApta hue usa dhanakA upayoga na to pAtradAna karatA hai aura na nijake upamogameM mI, yaha kevala usakA saMrakSaNa hI karatA hai| isapara andhakAra uThokSA karate haiM ki vaha ghana yaha soca karake hI mAno ki "mujhe dAnI janoMke yahAM bAra bAra jAne-AnekA asIma kaSTa sahanA par3atA hai' kaMjUsa manuSyake gharameM A gayA hai| yahAM Akara vaha bAra bAra honevAle gamanAgamanake kaSTase bacakara nizcinta sotA hai // 47 // gRhase rahita muniko uttama pAtra, aNupratoMse yukta zrAvakako madhyama pAtra, avirata samyadRSTiko japanya pAtra, samyagdarzanase rahita hokara vratasamUhakA pAlana karanevAle manuSyako kupAtra, tazA donoM ( samyagdarzana aura vrata ) se rahita manuSyako apAtra samajho // 48 // una upayukta pAtroMke liye diye gaye dAnakA phala manuSyoM ko inhIM (uccama, madhyama, jaghanya, kurisata aura apAtra ) vizeSaNoMse viziSTa prApta hotA hai ( dekhiye pIche zloka 204 kA vizeSArtha) { athavA bahuta kahanese kyA ! anya prakArake arthAt dUSita hRdayameM bhI vaha dAnakA phala svabhAvase aneka prakArakA prApta hotA hai / / 49 / / abhayadAna, auSapadAna, AhAradAna aura zAla (jJAna ) dAna ye jo cAra dAna kahe gaye haiM ve mahAn phalako denevAle haiM / inase minna gAya, suvarNa, 1ko yocnN| 2 mA nidarzanaM / / mugameksitaM vsnN| 4 binaa|
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ nanAmAnanArinandamrimmoranranamannamanna pasanandi paJcaviMzatiH 249) yahIyate jinagRhAya dharAdi kiMcit tattatra saMskRtinimitamiha prakRtam / Aste tatastadatidIrghatara hi kAlaM jainaM ca zAsanamataH samasti yAtuH // 51 // 250) dAnaprakAzanamazobhanakarmakAryakArpaNyapUrNahavayAya na rocate 'dH| doSojima sakalalokasukhapradAyi tejo ravariSa sadA hatakauzikAya / / 52 // 251) dAnopadezanamidaM kurute pramodamAsanamavyapuruSasya na ghetrsy| jAtiH samullati pAra na bhUsaMgAdindIvaraM hasati candrakarairna cAimA // 53 // 282 ) rstryaabhrnnviirmuniindrpaadpaaylrnnsNjnitprbhaavH| zrIpanandimunirAzritayugmadAnapaJcAzataM lalitavarNacarya cakAra // 54 // pApakArakANi // 50 // yat kiMcita parAdiH / jinagRhAya caityAlayanimittam / zeyaThe / tasarAdikam / tatra caisyAlaye / saMskRtanimitama sapakaraNAdinimittam (1) / tat upakaraNAdikam / iha jagati / prarUle prAdurbhUta prakaTam / bhAte tiSThati / tataH caityAlayAt / hi yataH / janai zAsanam / bhativIrSataraM kAlam / mAsne vartate / ataH kAraNAt / tat jaina zAsanai dAtuH kRtam pati / jainaM zAsana. dAtrA nirmApita vartate // 51 // akSa dAnaprakAzanam / azobhanakarmakArya pApakarmakArya kApaNyaM ca tAbhyAM pUrNa dayaM yasya saH tasmai azobhanakarmakAryakArpaNyapUrNahRdayAya adattAya / na rocate kRpaNasya narasya ma rocata isparSaH 1 kilakSaNaM dAnaprakAyAnam / doSeNa ujimataM rahitam / punaH kilakSaNaM dAnaprakAzanam / sakalalokasukhapradAyi / yaza sadA itakauzikAya niyolakAya / raveH sUryasya teja iva na rocte| tathA kRpaNasya dAna na rocate // 52 // idaM dAnopadezanam AsannabhavyapuruSasya / pramodam mAnandam / kurute / ca punaH / itarasma pUrabhavyasya / pramodaM na kurute / yathA bhUsaMgAt / jAtiH AtipuSpam / samuhamati / dAi kATham / ma samAjasati / yathA candrakaraiH candrakiraNaiH / indIvara kumudam / hasati / na cAsmA pASANaH na hasati // 53 // zrIpayanandimuniH AzritayumamadAnapaJcAzataM cakAra / lokadvayAdhikapAzataM dAnaprakaraNa cakAra akarot / kilakSaNa: muniH / ramatrayAmaraNayukavIramunIndraH tasya vIramunIndrasya pAdapapravayasmaraNena saMjanitaprabhAvo yasmin sH| kilakSaNaM dAnapAcApatam / lalitavarNacarya lalita-akSarayuktam // 54 // iti zrIvAnapaJcAzat samAptam // pRthivI, ratha aura sI Adike dAna mahAn phalako denevAle nahIM haiN| kyoMki, ve nizcayase pApotpAdaka haiM // 50 // jinAlayake nimitta jo kucha pRthivI AdikA dAna kiyA jAtA hai vaha yahAM dhArmika saMskRtikA kAraNa hokara aMkurita hotA huA atizaya dIrgha kAla taka rahatA hai / isaliye usa dAtAke dvArA jainazAsana hI kiyA gayA hai / / 51 // jo nirdoSa dAnakA prakAza samasta logoMko sukha denevAlA hai vaha pApa karmakI kAryabhUta kRpaNatA (kaMjUsI) se paripUrNa hRdayavAle prANI ( kaMjUsa manuSya ) ke liye kabhI nahIM rucatA hai| jisa prakAra ki doSA arthAt rAtrike saMsargase rahita hokara sampUrNa prANiyoMko sukha denevAlA sUryakA teja nindanIya ullake liye rucikara pratIta nahIM hotA / / 52 // yaha dAnakA upadeza Asannabhavya puruSake liye Anandako karanevAlA hai, na ki anya ( dUrabhavya aura abhavya ) puruSake liye / ThIka hai- bhramaroMke saMsargase mAlatIpuSpa zobhAko prApta hotA hai, kintu unake saMsargase kASTha zobhAko nahIM prApta hotA / isI prakAra candrakiraNoMke dvArA zveta kamala praphullita hotA hai, kintu patthara nahIM praphullita hotA / / 53 / / ratnatrayarUpa AmaraNase vibhUSita zrI vIranandI munirAjake ubhaya caraNa-kamaloMke smaraNase utpanna hue prabhAvako dhAraNa karanevAle zrI pamanandI munine lalita vargoM ke samUhase saMyukta isa do adhika dAnapaMcAzat arthAt bAvana poMvAle dAnaprakaraNako kiyA hai // 54 / / isa prakAra dAnapaMcAzat prakaraNa samApta huA / 1mA saMsahana
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ [3. anityapazcAzat ] 253) jayati jino dhRtidhanuSAmiSumAlA bhavati yogiyodhAnAm / yadvAkaruNAmayyapi moharipumahataye tiikssnnaa_|| 1 // 254) yadhekatra dine vibhutira kaTAna samAye vidrAtyamyujapatravahanato 'bhyAsasthitAdhaGghaSam / atravyAdhijalAdito'pi sahasA yaza kSayaM gacchati bhrAtaH kAtra zarIrake sthitimati ze 'sya ko vismyH||2|| 255 ) durgandhAzucidhAtubhisikalitaM saMchAditaM carmaNA vimUtrAdibhRtaM zrudhAdivilasAhuHkhAkhumizchidritam / kliSTa kAyakuTIrakaM svayamapi prApta arASadvinA cedetattadapi sthiraM zucitaraM mUDho jano manyate // 3 // 256) ambhobubudasaMnibhA tamuriyaM zrIrindrajAlopamA durvAtAhatadhArivAhasarazAra kaantaarthpunaadyH| jinaH jayati / yadvAk yasya jinasya vAk vaannii| pratidhanuSAM dharmadhanuSayukAnAm / komiyopAnA bemisumaTAnarAm / imAma bhavati bANapakirbhavati / kisakSaNA vANI / karuNAmayI dayAyukA mapi / moharipudatave kazyA yat yasakan / eca dine| vibhuktiH na kRtA bhojana na kRtam / tadA rAtrau nizA na bhavet nidrA na Agacchati / kA zarIra ke vivAti mbAnaM macchI / kiMvat / dahanataH abhyAsasthitAt samIpasthitAt apitaH ambujapatrakta / amitaH kAThayat / punH| yat sauram / ajha jyAdhijalasaMyogataH bhapi sahasA / kSayaM vinAzam / gacchati / bho prAtaH batra zarIre sthitimati sAvaTa murikA maani| atha asya zarIrasya nAze sati / kaH vismayaH ca AzcaryaH kimAvaryam // 2 // cet yadi / etasvAmakuTIram / nava akhaTIrakam / durgandhAzuvidhAtumittikalita vyAsam / punaH kilakSaNe kAyaTIrakam / carmanA saMmaditam / punaH niziAntAdimRtam / punaH kilakSaNaM kAyakuTIrakam / kSut kSudhA AdiduHkhAni tAnyeva mUSakAH te zuSAkusAnamaH / chiritam / punaAakSa kAkaiTIrakam / svayamapi jraabjinaa| gliTa bhasmIbhArva prAptam / tadapi mUDhajanaH sthiraM zakti bhIra manyate // 3 // maMtaka mobAda jisa jina bhagavAnkI vANI dhIratArUpI dhanuSako dhAraNa karanevAle bogikArUpI yoddhAoMke liye bANapaMktike samAna hotI hai, tathA jisakI vaha vANI dayAmayI hokara mI moharUpI zatrukA pAta raneke liye tIkSNa talavArakA kAma karatI hai vaha jina bhagavAn jayavaMta hove // 1 // yadi kisI eka dina bhojana prApta nahI hotA yA rAtrimeM nidrA nahIM AtI hai to jo zarIra nizcayase nikaTavartI amise santapta hue kamalapatrake samAna glAnatAko prApta ho jAtA hai tathA jo astra, roga aura jala Adike dvArA akasmAt nAzako prAsa hotA hai| he bhAtaH / usa zarIrake viSayameM sthiratAkI buddhi kahAMse ho sakatI hai, tathA usake naSTa ho jAnepara adharva hI kyA hai ? arthAt use na to sthira samajhanA cAhiye aura na usake naSTa honepara kucha Avarya mo honA cAhiye // 2 // jo zarIrarUpI jhoMpar3I durgandhayukta apavitra dhAtuoMrUpa bhittiyoM (dIvAloM) se sahita hai, mar3ese DhakI huI hai, viSThA evaM mUtra Adise paripUrNa hai, tathA bhUkha-pyAsa Adike duHkhorUpa cUhoMka dvArA kiye gaye chidroMse (biloMse ) saMyukta hai| vaha kleza yukta zarIrarUpI jhopar3I jaba se hI paddhatva (budAba ) sara amise AkrAnta ho jAtI hai taba bhI yaha mUrkha prANI use sthira aura atizaya pavitra mAnatA hai // 3 // yaha zarIra jalabududake samAna kSaNakSayI hai, lakSmI indrajAlake sadRza vinazvara hai| mI, pana evaM putra Adi manubhaktAnAm / 2 za agnitaH yathA amja! isa shv| phiTakariyam /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacanandi-pavizatira [2580saulya vaiSaNika sadaiva tarala mattAnApAsapat tasmAdetApanavAptiviSaye zaoNkana kiM kiM bhuvA // 4 // 257) budha vA samupakhite 'ya maraNe zoko ma kAyoM dupaiH saMpandho yadi vipraheNa yadayaM sNbhuutipaadhyetyoH| tasmAcaraparicintanIyamaniza saMsArakhamayo yenAsya pramaSaH puraH punarapi prAyo na samAnyate // 5 // 258) dhurArjitakarmakAraNavazAdiSTe praNaSTe bhare yacchokaM kurate tadA nitarAmunmattalIlAmitam / paramAtra te na sidhyati kimappesatparaM jAyate nazyansyeva narasya mUDhamanaso dharmArthakAmAdayaH // 6 // "259) udeti pAtAya raviryathA tathA zarIramettamanu sarvadehinAm / svakAlamAsAca nije 'pi saMsthite karoti kA zokamataH prcurdhiiH||7|| maanmmmm m munnamrawren- - sanimA janAnudasadazA / iyaM bhIH indrajAlopamA / aba sAre dhIH mamIH inavajAlasadRzA / ma sAre zAntApatrAdayaH / kiirshaaH| durvAtAhatavArivAha-meghapaTamasAyAH / atra saMsAre saukhyaM vaiSayikaM sadaiva / taraLaM caJcalam / kiMvat manAGganApAjAvat matsabIcyAvata yamalamA tsmaatkaarnnaat| etsminpuurvocrkhe| upanave sati vinAze sti| zokena kimAna kimpi| etasminmuce mAptiviSaye prApte sati 1 muSA harSeNa gaNa kim / na kimapi ityarthaH // 4 // yadi cet / vigrahaNa zarIreNa saha / saMbandhaH asti| rAkhe / samupasthite prApti sati / apa maraNe prApte sati / SaiH caturaiH / zokaH na kAryaH na kartavyaH / yat yasmAtkAraNAt / ayaM thimahaH zarIraH / etayoH duHsazokayoH vayoH / bhUvidhAtrI janmabhUmiH / tasmAtkAraNAt / anizam / tat bhAslakharUpam / paricintanIya vicAraNIyam / yena vicAreNa bhAsmacintanena / puraH apre / punarapi massa pArIrasya / prAyaH utpaNi / prAyaH bAhulyena / na saMbhAvyate ma prApyate / kilakSaNaH prabhavaH / saMsArakhuHsapravaH // 5 // durvAra-nivAra-marjita-tapANitakarmakAraNavazAviSTe mare / praNA sati binAze sati / atra saMsAre / nitarAm bhatizayena / yadyasmAt / maraH zoka karate / tat unmattalIlAyitaM vAtUladeSTitamasti / yasmAtkAraNAt / tatra tasmin zoke kRte sati / ki sippati kimapi na / para kevalam / etat Ayate / etattim / mUDhamanasaH narasya / dharma-aryakAmAdayaH nazyanti / evaM nidhayena // 9 // nanu iti bitakeM / yathA raviH / Kuanrum.arur. duSTa vAyuse tAr3ita meghaki sadRza dekhate dekhate hI vilIna honevAle haiM; tathA indriyaviSayajanya mukha sadA hI kAmonmata strIke kaTAkSoMke samAna caMcala hai / isa kAraNa ina sabake nAzameM zokase tathA unakI prAptike viSayameM harSase kyA prayojana hai! kucha bhI nhiiN| amiprAya yaha hai ki jaba zarIra, dhana-sampatti, strI evaM putra Adi samasta cetana-acetana padArtha khabhAvase hI asthira haiM taba vivekI janako unake saMyoga, harSa aura viyogame zoka nahIM karanA cAhiye / / 4 // yadi zarIrake sAtha sambandha hai to duHkhake athavA maraNake upasthita honepara vidvAn puruSoMko zoka nahIM karanA cAhiye / kAraNa yaha ki vaha zarIra ina donoM (duHkha aura maraNa) kI janmabhUmi hai, arthAt ina donoMkA zarIrake sAtha avinAbhAva hai / ata eva nirantara usa AtmasvarUpakA vicAra karanA cAhiye jisake dvArA Age prAyaH saMsArake duHkhako denevAlI isa zarIrakI utpattikI phirase sambhAvanA hI na rahe // 5 // pUrvopArjita durnivAra karmake udayavaza kisI iSTa manuSyakA maraNa honepara jo yahAM zoka kiyA jAtA hai vaha atizaya pAgala manuSyakI ceSTAke samAna hai / kAraNa ki usa zokake karanepara kucha bhI siddha nahIM hotA, balki usase kevala yaha hotA hai ki usa mUDhabuddhi manuSyake dharma, artha aura kAma puruSArtha Adi hI naSTa hote haiN||6|| jisa prakAra sUryakA udaya anna 1ka manAGganAmnImapAinae kAnAra netrakTa racalam /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ -262: 3-10] 3.bhanityapazcAzat 260) bhavamti vRkSeSu patanti nUnaM pacANi puSpANi phalAni yt| kuleSu tadvatpuruSAH kimatra harSeNa zokena ca sanmatInAm // 8 // 261) durlabhayAnavitavyatAvyatikarAraSTe priye mAnuSe yacchokA kriyate tadA tamasi prArabhyate nartanam / sarva nazvarameya vastu bhuvane matvA mahalyA diyA nirdhUtAkhila khasaMtatiraho dharmaH sadA sevyatAm // 9 // 202) pUrvopArjitakarmaNA vilikhitaM yasyAvasAmaM yadA sajAyeta tadaiva tasya bhavimo zAtvA tadetadakSuSam / zoka muzca mRte priye 'pi sukhada dharma kuruSvAdarAt sarpa daramupAgate kimiti bhostavRSTirAinyate // 10 // pAtAya patanArtham / uti udayaM karoti / tathA sarvadehinAm etat zarIra pAtAya patanArtham / udeti udayaM karoti / ataH kAraNAt 1 svakAlam / bhAsAdya prApya / nije svakIye mitrAdau gotrajane vA 1 sesthite mRte sati / kaH prabuddhadhIH zoka kroti| na ko'pi // 7 // yat yathA / prakSeSu patrANi puSpANi phalAni bhavanti nUnam / punaH svakAle prApya patanti / tadvatayA / amu puruSAH bhavanti / ca punaH patanti / atra loke / sanmatInoM bhamyAnAm / harSeNa kim / punH| zokena kim / na kimapi // 8 // atra saMsAre / durlakSAt durnivArAta bhavitavyatAsvarUpAta / priye mAnuSe naSTe sati / yat zokaH kriyate tat / tamasi andhakAre / nardanaM prArabhyate / aho iti saMyodhane / bho bhavyAH / bhubane saMsAre / sarva vastu / nazvara vinazvaram / matvA shaalaa| mahatyA piyA gariSThabuddhadhA / sadA dharmaH sevyatAm / kiMlakSaNo dhrmH| nidhUtA spheTitA akhimadu:sasaMtatiH yena saH // 5 // yasya bhavinaH jIvasya / pUrvopArjivakarmaNA / yadA yasminnamaye / avasAnam antaH nAzaH / bilikhitam / tassa masinaH borasa / honeke liye hotA hai usI prakAra nizcayase samasta prAmiyoMkA yaha zarIra bhI naSTa honeke liye utpanna hotA hai| phira kAlako pAkara apane kisI bandhu AdikA bhI maraNa honepara kauna-sA buddhimAn puruSa usake liye zoka karatA hai ! arthAt usake liye koI bhI buddhimAn zoka nahIM karatA / / vizeSArtha-jisa prakAra sUryakA udaya astaphA avinAbhAvI hai usI prakAra zarIrakI utpatti bhI vinAzakI avinAbhAvinI hai| aisI sthitimeM usa vinazvara zarIrake naSTa honepara usake viSayameM zoka karanA vivekahInatAkA ghotaka hai // 7 // jisa prakAra vRkSoMmeM patra, puSpa evaM phala utpanna hote haiM aura ve samayAnusAra nizcayase girate bhI haiM, usI prakAra kuloM (kuTumba ) meM jo puruSa utpanna hote haiM ve marate bhI haiM / phira buddhimAn manuSyoM ko unake utpanna honepara harSa aura maranepara zoka kyoM honA cAhiye ? nahIM honA cAhiye // 8 // durnivAra daivake prabhAvase kisI priya manuSyakA maraNa ho jAnepara jo yahAM zoka kiyA jAtA hai vaha aMdheremeM nRtya prArama karaneke samAna hai / saMsArameM sabhI vastueM naSTa honevAlI haiM, aisA uttama buddhike dvArA jAnakara samata duHkhoMkI paramparAko naSTa karanevAle dharmakA sadA ArAdhana karo / / vizeSArtha-jisa prakAra andhakArameM nRtyakA prArambha karanA niSphala hai usI prakAra kisI priyajanakA viyoga ho jAnepara usake liye zoka karanA bhI niSphala hI hai / kAraNa ki saMsArake saba hI padArtha svabhAvase naSTa honevAle haiM, aisA vivekabudise nizcita hai / ata eva jo dharma samasta duHkhoMko naSTa karake ananta sukha (mokSa) ko prApta karAnevAlA hai usIkA ArAdhana karanA cAhiye // 9 // pUrvameM kamAye gaye karmake dvArA jisa prANIkA anta jisa samaya lilA gayA hai usakA usI samayamai anta hotA hai, yaha nizcita jAnakara kisI priya manuSyakA maraNa ho jAnepara bhI zokako chor3o aura vinayapUrvaka sukhadAyaka dharmakA ArAdhana kro| ThIka hai- aba sarpa dUra calA jAtA hai
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ [388R1 pacanandi-pacArSizatiH 268) ye bhUya bhuvite'pi busAitaye myApAramAtamyate sA mAbhUtathavA svakarmaSazatastamAtra te taayshaaH| mAna mUrvaniyamacIna manu vayaM vAneca manyAmahe pati cunate sati mije pApAya dumlAya ca // 15 // 264) kiM jAmAnimaNionimama ki pratyakSamevekSase mizeSa jagadindrajAlasAzaM rammeSa lArojitam / kiM zoka kurape 'tra mAnuSapazo lokAntarasthe nije tarikacirakura yena nityaparamAyAgAra gcchti| 10 tat avasAnaM vinAzaH / tadA tssintmye| jAyate utpadyate / tadetadurva niSitam / hAvA / priye'pi mRte| jhokam 1 mudha saba / bAdarAva sukhada dharma karuNa / mo bhampAH / sapai / dUram upAgace sati / sasya sarpala / pRSTiH nIhA / mAinyate yaSTimiH pIcyate / iti bhim / iti mUlatvam // 1.n bhuvi bhUmaNDale / mapi muurkhaaH| ye zaThAH duHkhahataye duHkhavinAzAya / myApAram bhAtanvate vikhArayanti / tasmAstrakarmavazataH / sA duHkhahatiH / mA abhUt / athavA te mUkhaH taadRshaaH| nanu iti vit| varya tAn eSa mUni mUlasiromaNIn manyAmahe ye zurya lokaM kurvanti / ka sati / nije btte| mRte sati / tat zokaM pApAya punaH / duHzApa bhavati // 11 // bho mAnuSapayo / niHzevaM agat indrajAlasadRzam / rambhA va sadasagarbhavat / pAromitatam / kina bhAnAti / kiMga zugovi / ma base / patra saMsAre / bije itte| sokAntarasbe mRte sati / taba usakI rekhAko kauna-sA buddhimAn puruSa sAThI Adike dvArA tAina karatA hai ! arthAt koI bhI buddhimAn vaisA nahIM karatA hai / / 10 // isa pRthivIpara jo mUrkha jana haiM ve bhI duHkhako naSTa karaneke liye prayAsa karate haiN| phira yadi apane karmake prabhAvase vaha duHkhakA vinAza na bhI ho to bhI ve vaise mUrkha nahIM haiM / hama to unhI mUkhauMko mUkhoMmeM zreSTha arthAt atizaya mUrkha mAnate haiM jo kisI iSTa janakA maraNa honepara pApa aura duHkhake nimitabhUta zokako karate haiN| vizeSArtha-lophameM jo prANI mUrsa samajhe jAte haiM ve mI duHkhako dUra karanekana prayA karate haiN| yadi kadAcit daivavazAt unheM apane isa prayatnameM saphalatA na bhI mile to bhI unheM itanA adhika baba nahIM samajhA AtA / kintu o puruSa kisI iTa janakA viyoga ho Anepara zoka karate haiM unheM mUrkha hI nahIM balki mUrsaziromaNi (atizaya bara) samajhA jAtA hai| kAraNa yaha ki mUrkha samajhe jAnevAle ke prANI to Aye hue duHsako dUra karaneke liye hI kucha na kucha prayAsa karate haiM, kintu ye mUrkhaziromaNi iSTaviyogamai zokAkula hokara aura navIna duHsako mI utpanna karanekA prayatna karate haiM / isakA mI kAraNa yaha hai ki usa zokase "duHla-zoka tApakrandana-vadha-paridevanAnyAtma-parobhayakhAnyasadvedhasma" isa sUtra (ta. sU. 6-11)ke anusAra asAtAvedanIya karmakA hI bandha hotA hai, jisase ki bhaviSyameM bhI unheM usa duHkhakI prApti anivArya ho jAtI hai||| 11 // he ajJAnI manuSya ! yaha samasta jagat indrajAlake sadRza vinAdhara aura keleke svambhake samAna nissAra hai| isa bAtako tuma kyA nahIM jAnate ho, kyA AgamameM nahIM sunate ho, aura kyA pratyakSameM hI nahIM dekhate ho! arthAt avazya hI tuma ise jAnate ho, sunate ho aura pratyakSameM bhI dekhate ho| phira mA yahA~ apane kisI sambandhI anake maraNako prApta honepara kyoM zoka karate ho ! arthAt zokako chor3akara aisA kucha prayata karo jisase ki zAdhatika uttama sukhake sAnabhUta mokSako prAsa ho sako // 12 // sUmaNDale laap|
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ -268:1-11] 3. anispapazcAzat 97 265 ) jAto to niyata patra dine ca mRtyoH prApte punastribhuvane'pi na rakSako isti 1 sadyo mRte sati nije 'pi zukhaM karoti pUtkRsya roditi bane vijane sa mUDhaH // 13 // yo vi se yadamiyogaH pApena tadbhaSati jIva purAkRtena / zokaM karoSi kimu tasya kuru prajAzaM pApasya tau na bhavataH purato 'pi yena // 14 // 267 ) madhe vastumi zobhane 'pi hi tadA zokaH samArabhyate 266 ) lAmo 'ya yazo'tha saumyamatha vA dharmo 'tha vA syAdyadi / yatheko 'pi na jAyate kathamapi sphAraiH prayacairapi prAyastatra sudhIrmudhA bhagati kaH zokoprarakSoSazaH // 15 // 268) ekame nizi vasanti yathA zakuntAH prAtaH prayAnti sahasA sakalAlu dikSu | sthitvA kule bata tacAnyakulAmi sRtyA lokAH bhayanti viduSA khalu zocyate kaH // 16 // lokaM kiM kuru / tatkiMcitsvakArya zuru / yena kAryeNa / nizyaparamAnanda - mAspadaM sthAnaM gacchasi // 12 // jAtaH utpacaH / abhaH naraH / ca punaH / mRtyoH dine prApte sti| bhimate / evaM nizcayena / punaH tribhuvane ko'pi rakSakaH na asti / tattasmAtkAraNAt yaH janaH / nije'pi iSTe mRte sati / zubhaM karoti zokaM karoti / sa mUDhaH / vijane amarahite / bane prakalpa roditi // 13 // bho jIva / iha saMsAre / yat aniSThayogaH aniSTasa~gaH / yat iSTayaH iSTavinAzaH / tatpApena bhavati purAkRtena pApena bhavati / bho jIva / zokaM kimu karoSi / tasya pApasya praNAzaM kuru yena pApapraNAzena purataH vyAktaH / tau dvau manisaMyoga- iSTaSiyogau / na bhavataH // 14 // hi yataH / zobhane api vastuni nane sati tadA zokaH samArabhyate / yadi cet / tamaH tasma vastunaH lAbhaH bhavet / atha yazaH bhavet / athavA saukhyaM bhavet / athavA dharmaH bhavet / yadi tatra caturmA madhye ekaH api kathamapi / sphAraiH dillIH na jAyate ANi na utpte| tadA sudhIH jJAnavAn / sudhA kSokarAkSasamazaH bhavati / api tu na bhavati // 15 // yathA zakuntAH pakSiNaH / nidhi rAtrau ekaDame basanti / prAtaH suprabhAte sahasA sakalA dikSu / prayAnti gacchanti / bata iti vede / tathA lokAH / anyakuLe sthitvA / devA manyakulAni jo jana utpanna huA hai vaha mRtyuke dinake prApta honepara maratA hI hai, usa samaya usakI rakSA karanevAlA tInoM lokoMmeM koI bhI nahIM hai| isa kAraNa jo apane kisI iSTa janake maraNako prApta honepara zoka karatA hai vaha mUrkha nirjana vanameM cillA karake rotA hai / abhiprAya yaha hai ki jisa prakAra janazUnya nameM rUdana karanevAle ke ronese kucha bhI prayojana siddha nahIM hotA hai usI prakAra kisI iSTajanake maraNako prApta honepara usake liye zoka karanevAle ke mI kucha prayojana siddha nahIM hotA, balki usase duHkhadAyaka navIna karmoMkA kI jandha hotA hai || 13|| he jIva ! yahAM jo tere liye iSTakA viyoga aura aniSTakA saMyoga hotA hai vaha tere pUrvakRta pApake udayase hotA hai / isaliye tU zoka kyoM karatA hai ? usa pApake hI nAza karanekA prayatna kara jisase ki Age bhI ve donoM (iSTaviyoga aura aniSTasaMyoga ) na ho sakeM // 14 // manohara vastuke naSTa ho jAnepara yadi zoka karanese usakA lAbha hotA ho, kIrti hotI ho, sukha hotA ho, athavA dharma hotA ho; taba to zokakA prArambha karanA ThIka hai / parantu jaba aneka prayatnoMke dvArA bhI una cAroMmeMse prAyaH koI eka bhI nahIM utpanna hotA hai taba bhalA kauna-sA buddhimAn manuSya vyarthameM usa zokarUpI mahArAkSasake adhIna hogA ? arthAt koI nahIM // 15 // jisa prakAra pakSI rAtrimeM kisI eka vRkSake Upara nivAsa karate haiM aura phira saberA ho jAnepara ve sahasA saba dizAoMmeM cale jAte haiM kheda hai ki usI prakAra manuSya bhI kisI eka kulameM sthita rahakara pazcAt mRtyuko prApta hote hue anya jhurlokA Azraya karate haiM / isIliye 1 sthityA amyakulAni / padmanaM0 13
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ enapicaviMzatiH [269380269) dukhaNyAlasamAkula bhavana jAnyAmpakArAdhita yasmin durgatipallipAtikupadhairdhAmyanti sarve 'zinaH / tammadhye guruvAkpradIpamamalaM jJAnapramAmAsura prApyAlokya ca satpatha sukhapada yAti prabudo dhuvam // 17 // 270) yeva svakarmakRtakAlakalAya jantustatraiva pAti maraNaM na puro ma padhAt / / mUDhAstathApi hama svajana vidhAya zoka paraM pracuraduHkhabhujo bhavanti // 18 // 271) vRkSAvRkSamivANDamA madhulihaH puSpAca puSpaM yathA jIvA yAnti bhavAnavAmsaramihAdhAnta tathA sNsRtii| tajAte 'tha mRte 'tha SA na hi muvaM zokaM na kasipi prAyaH prAramate 'bhigamya matimAnasthairyamityahinAm // 19 // bhAnamanti / sasa nivitam / viduSA paNivena ! kasya kRte kAraNAma zodhyate / api tu na zayyate // 16 // bhavavana saMsArapanam / dusavyAlA isvimaH taiH samAkula bharitam / punaH kalakSaNa bhavavanam / jAmpAndhakAra-mUrkhatAndhakAra-bhASitam / tasminbhavavare sNsaarvne| durgatipahilapAtikupIH durgtibhilvstikaagmnshiilkumaargH| ma maGgimaH jIvAH / bhrAmyanti / tanmadhye saMsAravanamadhye / guruvAra guplanane pradIpa prApya | ca punaH / satpaSam / bhAlomma dRSTA / prajusaH shaanvaan| sukhapada mokSapadam / mAti gacchati / vilakSaNaM guruvaranam / amala nirmalam / zAnaprabhAbhAsure prakAzamAnam // 17 // atra saMsAre / mA svakarmAtakAlakalA skhakopArjitakAlAlA maraNavelA / asti / tatraiva velAyAm / annuH jiivH| maraNa yAti gacchati / na purona bhane / na pazcAt / hi yataH / mUDAH janAH / tathApi khajane bache / mRve sati / para kevalam / zoka vidhAya svA / pracuratuHsabhokAraH bhavanti // 18 // iha saMsAre / gIvAH yathAbadhAnta nirantaram / bhavAt bhavAntara yAnti / paryAyAt poyAntara gacchanti / ttraantmaah| yathA aNNAjAH pakSiNaH / vRkSArakSa yAnti / yathA mAlihaH mahAH / puSpAt anyatpuSpa vidvAn manuSya isake liye kucha bhI zoka nahIM karatA // 16 // jo saMsArarUpI vana duHkhoMrUpa sose vyApta evaM ajJAnarUpI andhakArase paripUrNa hai usameM saba prANI durgatirUpa bhIloMkI vastIkI ora jAnevAle khoTe mAse parizramaNa karate haiN| usa (saMsAra-vana) ke bIca vivekI puruSa jJAnarUpI jyotise dedIpyamAna nirmala guruke vacana (upadeza) rUpa dIpakako pAkara aura usase samIcIna mArgako dekhakara nizcayase sukhake sthAnabhUta mokSako prApta kara letA hai / vizeSArtha-jisa prakAra koI pathika sA~se bhare hue andhakArayukta banameM bhUlakara khoTe mArgase bhIloMkI vastImeM jA pahuMcatA hai aura kaSTa sahatA hai / yadi use ukta vanameM kisI prakArase dIpaka prApta ho jAtA hai to vaha usake sahArese yogya mArgako khojakara usake dvArA abhISTa sthAnameM pahuMca jAtA hai / ThIka usI prakArase yaha saMsArI prANI bhI duHkhoMse paripUrNa isa ajJAnamaya saMsArameM mithyAdarzanAdike vazIbhUta hokara narakAdi durgatiyoM meM pahuMcatA hai aura vahAM aneka prakArake kaSToMko sahatA hai / use jara nirmala saharukA upadeza prApta hotA hai taba vaha usase prabuddha hokara mokSamArgakA Azraya letA hai aura usake zarA muktipurImeM jA pahuMcatA hai / / 17|| isa saMsArameM apane karma ke dvArA jo maraNakA samaya niyamita kiyA gayA hai usI samayameM hI prANI maraNako prApta hotA hai, vaha usase na to pahile maratA hai aura na pIche bhI / phira mI mUrsajana apane kisI sambandhIke maraNako prApta honepara atizaya zoka karake bahuta duHkhake bhoganevAle hote haiM // 18 // jisa prakAra pakSI eka vRkSase dUsare vRkSake Upara tathA pramara eka puSpase dUsare puSpake Upara jAte haiM usI prakArase yahAM saMsArameM jIva nirantara eka paryAyase dUsarI paryAyameM 10 bhavabane durgavi / eka guruvayanaM / tayA /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. anityapadhArAva 72) bhrAmyan kAlamamantamatra janane prAmoti jIvonasa mAnuSyaM yadi duSkule sadadhataH prAsaM punshyti| sajAtASaya satra pAsi vilaya game 'pi janmanpapi dvAgmAzye japa tatopano pUSa hAta bhAta aplor||20|| 273) sthiraM sadapi sarvadA mRzamudetyaSasthAntara: pratikSaNamidaM jagajalada kaTavanazyati / taba bhaSamAzrite masimapAgateSA jane priye 'pi kimaho muSA kimu zuthA prabuddhAtmanaH / 21 274) lAyanse jalarAzayaH zikhariNo aizAstaTinyo jamA sA belA tu mRte pakmavalanastokApi devairapi / taskamitrapi saMsthite sukhakara zreyo vihAya dhuvaM kA sarvatra durantaburakhajanaka zoka vivabhyA supiiH| 22 // yAnti / tathA jIvA itparyaH / tattasmAtkArappAt / mavimAn zAnavAn bhandaH / iti amunA prakArena / mahilA jIvAvAm / asthairya vinazvaratvam / adhigamya zAtvA / kasmin iSTe / jAte sati utpance sati / mudaM na prAramate harSa na stei / malA kasminiSTe / mRte sandhi / zoka na prAramate / prAyaH bAhulpena / zoka ma karate // 19 // bA banane sAre / janatAsaM bhrAmyan jIvaH / mAnuSya manuSyapadam / prAmroti vA meM prApnoti / yadi yet / duSpake sindh| kt maratva prAptam / ataH pAyataH / punaH tamaratvam 1 nazyati / aya / sajjAtI samIcInakuLe prApte'pi / tatra sro| vina vinAzam / gAti / tataH kAraNAt / puSe dharma prAne sati / iti / varaH zreSThaH / prayatnaH no kriyate / api meM malaH kriyate // 1 // jayat / sarvadA kAke / spiraM sAdhatam / sat sattArUpam / vyam / api / pratikSaNaM samaya samaya prati / svAntaH parSayAntaraH / muzam mAlyartham / udeti| punaH pazyati / kirana / jaladakaTakta meSapaTamabat / tattasmAkaraNAta patra saMsAre / privese bne| bhavam Azrite janma prApta sati / prabuddhAtmanaH / mudA haga kim / na kimapi / mA priye ho jane / mRti maraNam / upAgaTe sti| aho iti saMbodhane / prabuddhAtmanaH zAnayugapuruSasya / zuvA kisa / yokena kim / ma kimapi // 21 anaiH karAyavaH samudrAH / sAmante / zimhariNaH parvatAH / sAyante / janaiH dezAH lAmante / anaiH taTinyaH namaH mAnne / punaH / jAte haiN| isIliye buddhimAn manuSya uparyukta prakArase prANiyoMkI asthiratAko jAnakara prAyaH karake kisI iSTa sambandhIke janma lenepara harSako prApta nahIM hotA tathA usake maranepara zokako mI nahIM prApta hotA hai // 19 // isa janma-maraNarUpa saMsArameM ananta kAlase parizramaNa karanevAlA jIna manuSya paryAyako prApta karatA hai athavA nahIM bhI, arthAt use vaha manuSya paryAya bar3I kaThinatAse prApta hotI hai| yadi kadAcita vaha manuSyabhavako prApta bhI kara letA hai to mI nIca kulameM utpanna honese usakA vaha manuSyabhava pApAcaraNapUrvaka hI naSTa ho jAtA hai| yadi kisI prakArase uttama kulameM mI utpanna huA to bhI yahAM vaha yA to garbhameM hI mara jAtA hai yA janma lete samaya mara jAtA hai, azvA bAlyAvaskhAmeM bhI zIra maraNako prApta ho jAtA hai / isaliye bhI dharmakI prApti nahIM ho paatii| phira yadi AyuSyakI adhikatAmeM vaha dharma prApta ho jAtA hai to usake viSayameM utkRSTa prayatna karanA cAhiye / / 20 // yaha jagat dravyako apekSA sthira (dhruva) hokara bhI paryAyakI apekSA pratyeka kSaNameM meghapaTalake samAna anyAnya avasthAoMse utpana bhI hotA hai aura naSTa bhI avazya hotA hai / isa kAraNa yahAM jJAnI janako kisI priya janake utpanna honepara harSa aura usake maraNako prApta honepara zoka kyoM honA cAhiye / / arthAt nahIM honA cAhiye // 21 // manuSya samudroM, parvatoM, dezoM aura nadiyoMko lodha sakate haiM; kintu mRtyuke nizcita samayako deva mI nimeza 18 praannyaape| hAsyA htte|
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. pacanadi-pavizatiH [215:32:275) AnandaM kurute yavana janatA naSTe nije mAnuSe jAte yA mudaM tadukhatadhiyo alpanti vAtUlatAm / yajAsyAstaduSTaceSTitabhavatkarmapravandhodayAt mRtyutpattiparamparAmayamidaM sarva jamatsarvadA // 23 // 216) gurvI bhrAntiriya jaDatvamatha vA lokasya yasmAisan saMsAre bahuvuHkhajAlajaTile zokIbhavatyApadi / bhUtapretapizAyapherapacitApUrNe zmazAne gRha kA kRtvA bhayadAyamaGgalakUte bhAvAdbhavecchatiH // 24 // 277) amati nabhasi candraH saMstau zazvadaGgI labhata udayamastaM pUrNatA hInatAM / kaluSitahadayaH san yAti rAzi ca rAzestanumiha tanutastarakAtra muskala zokaH // 25 // mRteH maraNasya / sA ghelA yevairapi / bhUpakSmabalanastokA bhapi manuSyanetrapalakasadRzApi / na lapate / tattasmAtkAraNAt / kasmin ho| saisthite sati mRte sati / sukhakaram / zreyaH puNyam / vihAya tyaktvA / kaH sudhIH sAnavAn / zokaM vidadhyAt zoka kuryAt / kilakSaNaM zokam / sarvatra sadaiva durantaduHkhajanakam utpAdakam // 22 // atra saMsAre / janatA janasamUhaH 1 nije mAnuSe naSTe sati mRte sati yat AkandaM rodanam / kahate / ca punaH / nije iSTe jAte sati utpane sati / mudaM irSam / kuhale / tat / unnatadhiyaH gaNadharadevAH / vAtUlatAm / jaspanti kathayanti / yat yataH / idaM sarva jagat / sarvadA sadaiva / jANyAskRtatuSTaceSTitabhavatkarmaprabandhodayAt upaarjitkrmvipaakaat| mRtyUtpattiparamparAmayaM sarva jagat ityarthaH // 23 // lokasya iyaM gubI zrAntiH gurutarapramaH / athavA jaDatvaM yasmAt sNsaare| vasan tichan san / Apavi satyAm / kozImabati ghokaM karoti / kilakSaNe sNsaare| bahuHkhajAlajaTile bahuladuHkhapUrNe / zmazAne gRhaM havA / mayadAt bhAvAda padArthAt / - pumAn zaktiH bhavet / kilakSaNe shmshaane| bhUtapretapizAcapheravaphetkAramAmdacitApUrNa / punaH kiMlakSaNe zmazAne / amAla ite amla khaspe // 24 // mathA candraH zazvat / nabhasi bhAkAze / bhramati / tathA saMsatau sNsaare| anI jIvaH / bhramati / ca (palakakI TimakAra ) ke barAbara thor3A-sA bhI nahIM lAMdha skte| isa kAraNa kisI mI iSTa janake maraNako prApta honepara kauna-sA buddhimAn manuSya sukhadAyaka kalyANamArgako chor3akara sarvatra apAra duHkhako utpanna karanevAle zokako karatA hai ? arthAt koI bhI buddhimAn zokako nahIM karatA / / 22 // saMsArameM janasamudAya apane kisI sambandhI manuSyake maraNako prApta honepara jo vilApapUrvaka cillAkara rudana karatA hai tathA usake utpanna honepara jo harSa karatA hai use unnata buddhike dhAraka gaNadhara Adi pAgalapana batalAte haiN| kAraNa ki mUrkhatAMvaza jo duSpravRttiyAM kI gaI haiM unase honevAle karmake prakRSTa bandha va usake udayase sadA yaha saba jagad mRtyu aura utpasikI paramparAsvarUpa hai / / 23 / / bahuta duHkhoMke samUhase paripUrNa aise saMsArameM rahanevAlA manuSya Apattike Anepara jo zokAkula hotA hai yaha usakI bar3I bhArI prAnti athavA ajJAnatA hai| ThIka hai-jo vyakti bhUta, preta, pizAca, zRgAla aura citAoMse mare hue aise amaMgalakAraka zmazAnameM makAnako banAkara rahatA hai vaha kyA bhayako utpanna karanevAle padArtha se kabhI zaMkita hogA ! arthAt nahIM hogA // vizeSArtha-jisa prakAra bhUta-pretAdise vyApta zmazAnameM ghara banAkara rahanevAlA vyakti kamI anya padArthase bhayabhIta nahIM hotA, usI prakAra aneka duHkhoMse paripUrNa isa janma-maraNarUpa saMsArameM parigramaNa karanevAle jIvako bhI kisI iSTaviyogAdirUpa Apacike prApta honepara vyAkula nahIM honA cAhiye ! phira yadi aisI ApattiyoMke Anepara prANI zokAdise saMtapta hotA hai to isameM usakI ajJAnatA hI kAraNa hai, kyoMki, jaba saMsAra svabhAvase hI duHkhamaya hai taba ApattiyoMkA AnA jAnA to rahegA hii| phira usameM rahate hue bhalA harSa aura vivAda karanese kauna-sA prayojana siddha hogaa| // 24 / / jisa prakAra candramA sAka mhnN| 2 ka ilara naati|
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ -280: Rs28] 1. amisthapavArA 278) taDidiva calametasputradArAdi sarva kimiti tadamidhAte siyate pusimniH| . sthitijananavinAzaM noSNatevAnalasya vyabhicarati kadAcissarvamAveSu nUnam // 26 // 279) priyajanamRtizokA sevyamAno 'timAtra janayati tavasAtaM karma yamAprato 'pi| prasarati zatazAkha dehini kSetra uptaM vaTa hava tanubIjaM tyajyatAM sa prayanAt // 27 // 280) AyuHkSatiH pratikSaNamesammukhamantakasya tatra gtaaH| sarve janAH kimekA zodhayatyayaM mRtaM mUDhaH // 28 // punaH / yathA candraH udayam astaM pUrNatA hInatA labhate / tathA prANI udayam mastra pUrNatA hImatI labhate / punaH / yathA manaH kalaSitahadayaH san / rAzeH sakAzAt rAziM yAti / iha sNsaare| tathA prANI ! tanutaH zarIrAt / tanuM dhArIram / yaati| tattasmAt / atra saMsAre / mut kA haH kaH / ca punaH / zokaH kaH / na ca zoko na ca irSaH // 25 // bho bhavyAH / etatputradArAdi sarvam / taDidiva calaM vidyut iva capalam / iti zAtvA / tadabhighAte satputrAdika abhidhAte sati mUte sati / buddhimatiH ki khidyate / mapi suna khidyate / nUna nizcitam / sarvabhAveSu padAryeSu SadravyeSu / sthitijananavinAzaM kadAcit no vyabhicarati / yathA analasya ameH / uSNatA na vyamicarati ameH uSNatA na dIbhavati // 26 // priyjnmRtishokH| atimAtrama atizayena / sevyamAnaH / tat atra asAsa karma janayati pApakarma utpAdayati / ca punaH / yatkarma / aprataH ame| dehini biithe| zatazAkha prasarati / yathA vaTavI sanurapi laghurapi bIjam / kSetre ursa kapitam / zatazAla prasarati / iti matvA sa shossH| prayatnAta tyajyatAm // 27 // mAyuHkSatiH bhAyurvinAzaH / pratikSaNa samaya samayaM prati / etat antakasa yamasma mukham / AkAzameM nirantara cakara lagAtA rahatA hai usI prakAra yaha prANI sadA saMsArameM paribhramaNa karatA rahatA hai; jisa prakAra candramA udaya, asta evaM kalAoMkI hAni vRddhiko prApta huA karatA hai usI prakAra saMsArI prANI bhI janma, maraNa evaM sampattikI hAni vRddhiko prApta huA karatA hai| jisa prakAra candramA tathA madhyameM kallaSita (kAlA) rahatA hai usI prakAra saMsArI prANIkA hRdaya bhI pApase kaluSita rahatA hai, tathA jisa prakAra candramA eka rAzi ( mIna-meSa Adi) se dUsarI rAziko prApta hotA hai usI prakAra saMsArI prANI bhI eka zarIrako chor3akara dUsare zarIrako grahaNa kiyA karatA hai / aisI avasthAke honepara sampatti aura vipatikI prAptimeM prANIko harSa aura viSAda kyoM honA cAhiye ? arthAt nahIM honA cAhiye / / 25|| ye saba putra evaM strI Adi padArtha jaba bijalIke samAna caMcala arthAt kSaNika haiM taba phira unakA vinAza honepara buddhimAn manuSya khedakhina kyoM hote haiM / arthAt unake nazvara svabhAvako jAnakara unheM khedakhinna nahIM honA cAhiye / jisa prakAra udhyatA agnikA vyabhicAra nahIM karatI, arthAt vaha sadA amike honepara rahatI hai aura usake abhAvameM kabhI bhI nahIM rahatI hai| ThIka usI prakArase sthiti (dhrauvya), utpAda aura vyaya bhI nizcayase padArthoMke honepara avazya hote haiM aura unake abhAvameM kabhI bhI nahIM hote haiM / / 26 / / priyajanake maranepara jo zoka kiyA jAtA hai vaha tItra asAtAvedanIya karmako utpanna karatA hai jo Age ( bhaviSyameM) bhI vistArako prApta hokara prANIke liye saikar3oM prakArase duHkha detA hai / jaise-yogya bhUmimeM boyA gayA choTA-sA mI vaTakA bIja saikar3oM zAkhAoMse saMyukta vaTavRkSake rUpameM vistArako prApta hotA hai / ata eva aise ahitakara usa zokako prayakSapUrvaka chor3a denA cAhiye // 27 // pratyeka kSaNameM jo AyukI hAni ho rahI hai, yaha yamarAjakA mukha hai| usameM ( yamarAjake mukhameM ) saba hI prANI pahuMcate haiM, arthAt samI prANiyoMkA bharaNa anivArya hai| phira eka prANI dUsare prANIke maranepara zoka kyoM karatA hai! arthAt jaba samI saMsArI prANiyoMkA maraNa
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAnava pacapiyatiH [2811351-- 181) po nAza gocara mRtyorgato yAti na pAsyati / sahi zoka mRte kurSana zobhate netaraH pumAn // 29 // 282) prathamamudayamudharamArohalakSmImanubhapati va pAtaM so'pi vo dineshH| yadi kila dinamadhye satra keSAM narANAM vasasi idi viSAdaH satsvavasthAntareSu // 30 // 283) AkAza eSa zazisUryamayatvagAdhAH bhUpRSTha paSa zakaTapramukhAzcaranti / mInAdayazca jala evaM yamastu yAti sarvatra kutra bhaninAM bhavati prayakara // 31 // 284) kiM devaH kimu devatA kimagado vidhAsti kiM kiM maNiH kiM manaM kimutAzrayaH kimu suhat kiMvA sa gambho'sti saH / tatra ymmuke| sarve jamA gatAH / ekaH bhUtaH manyasta kizorayati // 20 // mAtra saMsAre / yaH naraH / mRtyoH mamasma / gocara na gataH / ma pumAnmRtyoH gocaraM na yAti / yaH pumAnmRtyoH gocara na mAsthati / hi ataH / 7 pumAn / mRte sati / zoka Un sana zobhate / itaraH yamAnInaH / pumAn / ghokaM kurvan na zobhate // 27 // yatra saMsAre / so'pi devaH / vinezaH sUryaH / yadi cet / kila iti so| dinamadhye ekadinamadhye / prathamam / uauH atizayena / sadayam mArohalakSmIm / anubhavati prApnoti / ra punaH / pAta patanAm bhanubhavati / tatra saMsAre / savasthAntareSu satsu mRteSu satsu / keyA narANAM idi viSAdaH vasati / api tuma basati // 30 // zacipUrvamasatvagAyA / eka nizcayena / AkAze / gharanti ganti / zakaTapramukhAH bhUsaSTe / baranti gaSyanti / pa punaH le caranti gacchantiAtu punaHyamaH sarvatra yaati| bhavinA jiivaanaa| prayatnaH bhavati / muki binA na prApi ||3||deshH kima ali| devatA kima asti| agadaH vaidyaH oSedha yA kim asti| sA vidyA kim asti| samAna kim asti / sa ki mantram asti / sata aho / sa AzrayaH kim asti / sa sahana kim kAkhe / rA sa gandhaH kim asti| avazyambhAvI hai taba eka dUsareke maranepara zoka karanA ucita nahIM hai / / 28 // jo manuSya yahA mRtyukI viSayatAko na to bhUtakAlameM prApta huA hai, na vartamAnameM prApta hotA hai, aura na bhaviSyameM mI prApta hogA; arthAt jisakA maraNa tInoM hI kAloMmeM sambhava nahIM hai vaha yadi kisI priya janake maranepara zoka karatA hai to isameM usakI zobhA hai| kintu jo manuSya samayAnusAra svayaM hI maraNako prApta hotA hai usakA dUsare kisI prANIke maranepara sokAkula honA azobhanIya hai / abhiprAya yaha ki jaba sabhI saMsArI prANI samayAnusAra mRtyuko prApta honevAle haiM saba ekako dUsareke maranepara zoka karanA ucita nahIM hai // 29 // jo sUryadeva eka hI dinake bhItara prAtaHkAlameM udyakA anubhava karatA hai aura tatpazcAt madhyAhameM atizaya Upara car3hakara lakSmIkA anubhava karatA hai vaha bhI jaba sAryakAlameM nizcayase astako prApta hotA hai taba janmamaraNAdisvarUpa minna bhinna avasthAoMke honepara kina manuSyoMke hRdayameM viSAda rahatA hai ! arthAt aisI avasthAmeM kisIko bhI viSAda nahIM karanA cAhiye // 30 // canda, sUrya, vAyu aura pakSI Adi AkAzameM hI gamana karate haiM; gAr3I AdikoM kA AvAgamana pRthivIke Upara hI hotA hai; tathA matsyAdika jalameM hI saMcAra karate haiM / parantu yama ( mRtyu) AkAza, pRthivI aura jalameM sabhI sthAnoMpara pahuMcatA hai / isIliye saMsArI prANiyoMkA prayala kahAMpara ho sakatA hai ! arthAt kAla jaba sabhI saMsArI prANiyoMko kavalita karatA hai taba usase bacaneke liye kiyA jAnevAlA kisI bhI prANIkA prayatna saphala nahIM ho sakatA hai 11 31 // yahAM tInoM lokoMmeM kyA deva, kyA devatA, kyA auSadhi, kyA vidyA, kyA maNi, kyA maMtra, kyA Azraya, kyA mitra, kyA vaha sugandha, athavA kyA anya rAjA Adi bhI aise zaktizAlI haiM jo saba hI apane gacchanti paranti ! jnaul|
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. anityapaJcAzat amye vA kimu bhUpatiprabhRtayaH samsyatra lokatraye yaiH sarvairapi dehinaH svasamaye karmoditaM vAryate // 32 // 285) gIrvANara aNimAdisvastha manasA zaktAH kimatrocyate yastAste 'pi parampareNa sa parastebhyaH kiyAn rAkSasaH / rAmANyena ca mAnuSeNa nihataH prolla so 'pyambudhi rAmo 'pyantakagokharAH samabhavat ko umyo balIyAn vidheH // 33 // 286) sarvadA bahanavyA jagatkAbhana - 287 : 3-35] mugdhAstatra vadhUmRgIgatadhiyastiSThanti lokaiNakAH / kAlavyAdha imAna nihanti purataH prAptAn sadA nirdayaH tasmAjjIvati no zizurna ca yuvA vRddho 'pi no kampana // 34 // 287 ) saMpaNyAsalataH priyAparilasallI mirAliGgitaH putrAdimipo ratisukhaprAyaiH phalairAdhitaH / 103 I yA anye bhUpatipramRtayaH kimu santi / atra loke yaiH sarvairapi dehinaH jIvasara / svasamaye karmeti vAryate nivAryate // 32 // mo bhavyAH / gIrvANAH devAH / zatAH samarthAH santi / atra loke / teSAM devAnAM kiM balam ucyate / kiM kathyate / kiMndamAH devAH / bhaNimAdisvasthaimanasaH aNimAdiviyukAH / te'pi devAH / paraM kevalam / pareNa zatruNA rAvaNena / vyastAH pIDitAH / tebhyaH vevebhyaH / sa rAkSasaH rAvaNaH / vivAn kiyanmAtram / sa paraH rAvaNaH / ca punaH / ambudhiM samudra proja rAmAkhyena mAnuSeNa nihataH mAhitaH / rAmaH api antakagovaraH yamagocaraH samabhavata saMjAtaH / vike karmaNaH sakAzAt anvaH kaH balIyAn baliSThaH / na bre'pi // 23 // janakAnanaM saMsAravanam / sarvatra udratazoka-utpannazoka - dAvadaddanena vyAptam / tatra saMsAravane / mugdhAH sUrkhAH / lokaiNakAH lokasugAH / vadhUhagItacinaH zrIbhUmIviSaye prAptabuddhanaH / kAlavyAmaH yamadhyArthaH / yadA imAn lokAn / nihanti mArayati / kiMlakSaNAn lokayugAn / purataH atre prAptAn / kiMlakSaNaH kAlavyAdhaH / sadA nirdayaH dayArahitaH / tasmAt kAlabhyAghAta / zizuH bAlaH / no jIvati / ca punaH / yuvA na jIvati / kathana vRddho'pi na jIvati // 34 // saMsatikAnane saMsAravane / janataH lokavRkSaH / jAtaH utpannaH / kiMlakSaNaH janataruH / saMpaccArutaH / vibhUtilatAyuktaH / loke DAliH / punaH kiMlakSaNaH janataH / priyA khIbhiH AphizitaH / punaH miNaH anatakaH / putrAvipriya supa samayameM udayako prApta hue karmako roka sakeM ! arthAt udayameM Aye hue karmakA nivAraNa karaneke liye uparyukta devAdikoM meM se koI bhI samartha nahIM hai // 32 // yahAM adhika kyA kahA jAya ! aNimA-mahimA Adi RddhiyoMse svastha manavAle jo zaktizAlI indrAdi deva the ye bhI kevala eka zatruke dvArA nAsako prApta hue haiN| vaha zatru bhI rAvaNa rAkSasa thA jo una indrAdikI apekSA kucha bhI nahIM thaa| phira vaha rAvaNa rAkSasa bhI rAma nAmaka manuSyake dvArA samudrako lAMghakara mArA gayA / antameM vaha rAma bhI yamarAjakA viSaya ho gayA arthAt use bhI mRtyune nahIM chor3A / ThIka hai- daivase adhika balazAlI aura kauna hai ? arthAt koI bhI nahIM hai || 33 || yaha saMsArarUpI vana sarvatra utpanna hue zokarUpI dAvAnala ( jaMgalakI Aga ) se vyApta hai / usameM mUr3ha janarUpI hiraNa zrIrUpI hiraNI meM Asaka hokara rahate haiM / nirdaya kAla (mRtyu) rUpI vyAdha (zikArI) sAmane Aye hue ina janarUpI hiraNoMko sadA hI naSTa kiyA karatA hai| usase na koI bAlaka bacatA hai, na koI yuvaka bacatA hai aura na koI vRddha bhI jIvita bacatA hai // 34 // saMsArarUpI vanameM utpanna huA jo manuSyarUpI vRkSa sampatirUpI sundara - latAse sahita bIrUpI zobhAyamAna veLoMse beSTita, 4 2 ka samasyAthaH zmAn /
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 pAnvi-pazciti [28813-11 mAtaH saMdavikAlane janaka kAmopradAna mAya malA basa dubairampatikamAyojyate // 35 // 288) vAmmaraleSa sumana vipinA ra para prApyate jUna mRtyumuNasyanti manujAsAvAyavo vimyati / ityaM pAyavaprasapalayA mohAnmuSeSa evaM busomitrapure pati kRSimA saMsAramoya 36 // 289) svamumaNmAsi daramyAnmRtyukapartahastamastapanajarokamolasabAlamanye / nikaTamapi na pazyatvApadAM vasunaM bhavasarasi barAko lokamInauSa epaH // 37 // 290) payAsamora matakyA pakSyAcA gAto mohAdeva manAvapi majute sarva para zAtmanaH / paramaH ravi bAvitAIramiSaH banatAta / kArovApAnamA ne bhakta tdaa| bana itiH kIdate bhaaste| na kimapi ca saare| manumpAH mukha bAlchanti / tassusam / paramalam / vipinA saMgAla prAyate / tatra saMsAre / nUna niSitam / mRtyum sapAdhayanti prAmuvanti / mataH mRtyoH sakA. sAtAraHnimbAti mahilAlam yamunA prakAre / samamayaprasa-pAsakaDdayAH mokAH / kRSiyaH minyaisyaH / mohAn / mulagA musArakorI bhayo panti / kinako sNghaarmbhre| sormipracure duHzalaharImuTe // 36 // eSaH barAmemAnaura mera mAsa saMsArasarovare / sUt-cama-caivata-dhIvarasena prasArita-prasAritasarA-tamogAsavAvyAsapAtArakara / unam mApadAm / samAm / nikaTam adhi na pazyati // 3 // janaH lopH| ktako khorambAsIbAra / grAn janaH vAna gacyataH panan / tathApi mohAt eva bhAtmanaH param / spairya rilam / manu / ke yAtrI prAka- mAnena / prmaan| na harati na bAsati / tat kham bAtmAnam / puspaidisapI manohara pase smanIma tamA vizyamogabanita mukha jaise phaloMse paripUrNa hotA hai; vaha yadi mRyurUpI tIna vApAnase bAsa na hotA to vidvAn bana aura anya kyA dekheM? arthAt vaha manuSyarUpa vRkSa ma kalAe dAvAnarase nA hotA hI hai| yaha dekhate hue bhI vidvajana AtmahitameM pravRtta nahIM hote, yaha sedakI ata hai / / 35 // saMsArameM manuSya sukhakI icchA karate hI haiM, parantu vaha unheM kevala karmake dvArA diyA gayA prApta hoba hai| ve manuSya nimabase mRtyuko to prApta hote haiM, parantu usase Darate haiM / isa prakAra ve duIdi manupa badara icchA (sukhAmilapA) aura maya ( mRtyumaya ) ko dhAraNa karate hue ajJAnatAse aneka duHsorUpa mharoMvAle saMsArarUpI mayAnaka samudra meM vyartha hI girate haiM // 36 // yaha vicArA samApI matiyoM samudAya saMsArarUpI sarovarake bhItara apane sukharUpa jalameM krIDA karatA huA mRtyurUpI pIsake hAse liye gaye dhane vRddhatvarUpI vistRta jAlake madhyemeM phaMsakara nikaTavartI bhI tIvra yApattiyoM ke samUhako nahIM dekhatA hai| vizeSArya-jisa prakAra machaliyAM sarovarake bhItara jalameM kIr3A karatI huI usameM itanI Asaka ho jAtI hai ki unheM dhIvara ke dvArA apane pakar3aneke liye phailAye gaye yalA mI dhAna nahIM rahanA isIliye unheM usameM phaMsakara marampakA kaSTa sahanA par3atA hai / ThIka isI prakAra nivArA yaha pAnIsamUha bhI saMsArale mItara sAtAvedanIyajanita alpa sukhameM itanA adhika magna ho jAtA hai use mRtyuko prApta karanevAle vRddhatva (bur3hApA) ke prApta ho jAne para usakA bhAna nahIM hotA aura isani matame vaha kAkA grAsa banakara usapa duHkhako sahatA hai | 37 !! manuSya maraNako prApta hue bIjoMki sambandha sunatA hai, tyA vartamAnameM ukta maraNako prApta honevAle bahuta se jIvoMko svayaM dekhatA bhI mAdamA / 24mA gAe /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 ---293 : 3-41 3. amilapazAca saMprApte 'pi va vArdhaka sahamati prAyo na dharmAya yat tabhAsyadhikAdhika sAmasakarapuvAdimiyane / / 291) dudheyAkatakarmazilpiracitaM pumsandhi durvadharma sApAyasthiti doSadhAtumalaSassarvana yAvaram / AdhivyAdhijarAmRtiprabhRtayo yabAna cina tat tadhi sthiratA puSairapi vapuSyatrApi yammRmyate // 39 // 294 ) lampA bhIriha pAvitA vasumatI bhuktA samudrAvadhiH prAptAste viSayA manoharatarAH kharge 'pi ye durlmaa|| pazcAcemmRtirAgamiSyati tatastAtsarvametaviSA zliSTa bhojyamivAtiramyamapi pigmuktiH paraM samyatAm // 40 // 293 ) yukhe tAbadala tyebhaturagA vIrAva rasA muza maMtraH zauryamasibha tAvadatulA kAryasya sNsaadhkaar| putrAdibhirvandhanaiH / masAt vAravAram / adhikAdhika prabhAti // 38 // yat zarIram / bubahAktammakilpiracitaM pApakarma zilpI vijJAnI tena racitam / yat zarIram / duHsandhi durvandhanam / yat sarIram / sApAyasthiti / poSadhAtumanavat malabhUtam / yata zarIram / pAraM vinazvaram asti / atra saMsAre / yat AdhiH mAnasI-myayA / vyAdhiH zArIravyathA / jarA-mRti-maramapramatayaH mahayaH rogAH santi / tat citraM na asti / budhaiH bhavyaiH / api / atra / vapuvi zarIre / yat siratA / sampate avlokyte| tat citram bhAzcaryam // 39 // iha saMsAre / zrIH lAmIH sambhA / vAmikatA vasumatI samudAyaSiH mukaa| te viSayAH manohara. tarAH prAmAH ye viSayAH mArge'pi durmabhAH / , pathAt mRtiH bhAgamiSyati / sataH kAraNAt / etatsarvam / ramma mukham api dhik / milakSaNaM sukham / viSAkiTa bhojyam iva / para kevalam / muki mamyatAM vicAryatAm / // 4 // rAzaH rapebharagAH tAvat / yuddhe saGkrAme / ala samarthAH / vIrAzca / bhRzam pratyayam / tAvat dasAH sagarvAH santi / maH tAvasphurati / zauma c| asiva bhagaH / tAvaskArmasya saMsAdhakAsvAyatsanti yApat yamaH kukhaH ko praaptH| sammukha naiva bhAvati / kimakSaNo hai; to bhI vaha kevala mohake kAraNa apaneko atizaya sthira mAnatA hai| isIliye vRddhatvake prApta ho jAnepara bhI cUMki vaha prAyaH dharmakI abhilASA nahIM karatA, ata eva apaneko nirantara putrAdirUpa bandhanoMse atyadhika bAMdha letA hai // 38 // jo zarIra duSTa AcaraNase upArjita karmarUpI kArIgarake dvArA racA gayA hai, jisakI sandhiyAM va bandhana nindha hai, jisakI sthiti vinAzase sahita hai arthAt jo vinA hai| jo rogAdi doSoM, sAta ghAtuoM evaM malase paripUrNa hai; tathA jo naSTa honevAlA hai, usake sAtha yadi Adhi ( mAnasika cintA ), roga, bur3hApA aura maraNa Adi rahate haiM to isameM koI Azcarya nahIM hai| parantu Azcarya to kevala isameM hai ki vidvAn manuSya bhI usa zarIrameM sthiratAko khojate haiM / / 39 / / he Atman ! tUne icchita lakSmIko pA liyA hai, samudra paryanta pRthivIko bhI bhoga liyA hai, tathA jo viSaya svargameM mI durlabha haiM una atizaya manohara viSayoMko mI prApta kara liyA hai| phira bhI yadi pIche mRtyu AnevAlI hai to yaha saba viSase saMyukta AhArake samAna atyanta ramaNIya hokara bhI pikArake yogya hai| isaliye tU eka mAtra muktikI khoja kara // 40 // yuddha meM rAjAke ratha, hApI, poDe, amimAnI subhaTa, maMtra, zaurya aura talavAra; yaha saba anupama sAmagrI tabhI taka kAryako siddha kara sakatI hai jaba taka ki duSTa bhUkhA yamarAja (mRtyu) krodhita hokara mAranekI icchAse sAmane nahIM daur3atA hai| isaliye vidvAn puruSoMko usa yamase 1.maatraaH| kayAmata yamaH snmus| pacana. 14
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ panavandhi-pacArSizatiH [293 :rAma pi kSupitA diyabhAnA thAryAlayamA kukhopApati maiva sammukhamivo yaco vidheyo ra // 41 // 294 ) rAjApi kSaNamAito viSiSazAzayate nizcita sarvaSyAdhiSivarjito 'pi taruNo 'pyAzu kSayaM gacchati / anyaH kiM kila sAratAmupagate zrIjISise de tayoH saMsAre sthitirIhazIti viduSA kAmyatra kAryo mavaH // 42 // 295) inti vyoma sa muSTinAtha saritaM zuSko tarasyAkulaH tRSNAto 'tha marIcikAH pibati ca prAyaH pramato bhavan / prottujAkhalacUlikAgatamayatpreDatpradIpopamaiH yaH sampatsutakAmimIprabhRtibhiH kuryAnmarva mAnavaH / / 43 // 296 ) lakSmI vyAdhamRgImatIva capalAmAbhisya bhUSA mRgAH putrAdImaparAn mRgAnatirapA nimti serthe kila / ymH| budhitaH bhatiniyamanAH / punaH kiMlakSaNaH samaH / jiSAsuH prasiddham icchuH jipassuH / budhaiH paNDitaiH / itaH yamAt / yanaH vizyaH kartavyaH // 41 // rAjA api / vidhivazAt karmavazAt / kSaNamAtrataH kSaNataH / nivitam / rahAyate sa iva paacrti| sarvavyAdhivivarjito'pi taruppaH Azu kSayaM gacchati / anyaiH kim / kila iti satye / zrIjIvite he sAratAm upagate / sayoH dayoH zrImISitayoH / isI sthitiH / iti jJAtvA / viduSA paNDitena / anyatra / ka kasmin vissye| madaH kAryaH / apitu madaH ma karsamyaH // 42 // anna saMsAre / yaH mAnavaH sampatsutakAminIprabhRtimiH / madaM garvam / kuryAt / kilakSaNaH saMpAmutakAminIpratibhiH / prakarSeNa utujhA acalapUlikA tasyAM gataH marut tena prezataH ve pravIpAH tassamAnaiH / yaH mada karoti sa mUrkhaH muSTinA dhyoma hanti mArayati / matha bhAkulaH zuSkAm / sarita madarIm / tarati / aba pumaH / prAyaH pAhalyena / pramattaH bhavana tRSNAtaH marIcikAH piyati / iti jJAtvA / madaH na kAryaH na kartavyaH // 3 // bhUpAH mRgaaH| apanI rakSA karaneke liye arthAt mokSaprAptike liye hI prayatna karanA cAhiye // 41 // bhAgyavaza rAjA bhI kSaNabharameM nizcayase raMkake samAna ho jAtA hai, tathA samasta rogoMse rahita yuvA puruSa bhI zIghra hI maraNako prApta hotA hai / isa prakAra anya padArthoke viSaya meM to kyA kahA jAya, kintu jo lakSmI aura jIvita donoM hI saMsAramai zreSTha samajhe jAte haiM unakI bhI jaba aisI (uparyukta) sthiti hai taba vidvAn manuSyako anya kisake viSayameM abhimAna karanA cAhiye ! arthAt abhimAna karaneke yogya koI bhI padArtha yahAM sAyI nahIM hai||42|| sampati, putra aura strI Adi padArtha UMce parvatakI zikharapara sthita va vAyuse calAyamAna dIpakake samAna zIghra hI nAzako prApta honevAle haiN| phira bhI jo manuSya unake viSayameM sthiratAkA abhimAna karatA hai vaha mAno muTThIse AkAzako naSTa karatA hai, athavA vyAkula hokara sUkhI ( jalase rahita ) nadIko tairatA hai, athavA pyAsase pIr3ita hokara pramAdayukta hotA huA vAlako pItA hai| vizeSArtha- jisa prakAra muTThIse AkAzako tAr3ita karanA, jalarahita nadImeM tairanA, aura pyAsase pIr3ita hokara vAlukA pAna karanA; yaha saba kArya asambhava honese manuSyakI ajJAnatAkA ghotaka hai usI prakAra jo sampatti, putra aura strI Adi padArtha dekhate dekhate hI naSTa honevAle haiM unake viSayameM abhimAna karanA bhI manuSyakI ajJAnatAko pragaTa karatA hai / kAraNa ki yadi ukta padArtha cirasthAyI hote to unake viSayameM amimAna karanA ucita kahA jA sakatA thA, so to haiM nahIM // 43 // rAjArUpI mRga atyanta caMcala aisI lakSmIrUpI jyAdhakI hiraNIkA Azraya lekara IrSyAyukta hote hue atizaya kroSase putrAdirUpI dUsare mRgoMkA ghAta karate haiN| ve jisa yamarUpI vyAdhane bahuta sI 1ca na maratA maikhNtH|
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ -298 : 3-46 ] 3. anityapazcAzat sakhIbhUtaghanApavunnatadhanuH saMlagnahara no pazyanti samIpamAgatamapi zuddhaM yamaM lubdhakam // 44 // 297) mRtyorgoramAgate nijajane mohena yaH zoka no gandho 'pi guNasya tasya bahavo doSAH punarnicitam / paryaMta pakSa navazituH pApaM ruka ca mRti durgatiratha syAddIrghasaMsAritA // 45 // 298) ApanyasaMsAre kriyate viduSA kimApadi viSAdaH / kasyatti laGghanasaH pravidhAya vatuSpathe sadanam // 46 // lakSmIm / vyASamRgI bhimRgIm / atIva capalAm bhAzritya putrAdIn parAna mRgAn / atiruSA kopena / servyam IrSyAyuktaM gathA syAttathA / nighnanti mArayanti / kila iti satye / kruddhaM garma kubdhakaM samIpam Agatam api na pazyanti / kiMlakSaNa yamavyAdham / sajjIbhUtaghanApadutadhanuH saMhRt zaraM vANam // 44 // atra loke / nijajane / mRtyogocaraM yamasya gocaram / bhAgate sati / yaH mUdraH / mohena zoSakRt bhavati / tasya janasya / guNalezo'pi gandho'pi vAsanAmAtram api no asti / punaH nizcita doSA bahavaH santi / tasya zokI[ki ] janasya duHkhaM vardhate / eka nizcitam / caturvargaH dharmArthakAmamokSAH / nazyati' tasya matteH vibhramaH / smAdbhavet / tasya pArtha bhavati / tena pApena ruku rogaM bhavati / tena rujA sRtiH maraNaM bhavati / ca punaH / durgatiH bhavati / atha tathA durgalyA kIrSasaMsAritA / svAdbhavet // 45 // ApanmayasesAre Apadi satyAm / viduSA paNDitena / vivAdaH kiM kriyate / api tu na kriyate / ca punaH / catuSpathe / sadarbha gRhaM vA zayanam / pravidhAya kRtvA / ataH upadravAt / I ApattiyarUpI dhanuSako susajjita karake usake Upara saMhAra karanevAle mANako rakha liyA hai tathA jo apane samIpameM A cukA hai aise usa krodhako prApta hue yamarUpI vyAdhako bhI nahIM dekhate haiM || vizeSArtha - jisa prakAra hiraNa vyAghake dvArA pakar3I gaI ( maraNonmukha ) hiraNI ke nimittase IrSyA yukta hokara dUsare hiraNoMkA to ghAta karate haiM, parantu ve usa vyAdhakI ora nahIM dekhate jo ki unakA vadha karaneke liye dhanuSa-bANase susajjita hokara samIpameM A cukA hai| ThIka usI prakArase rAjA loga caMcala rAjyalakSmIke nimittase kruddha hokara anyakI to bAta kyA kintu putrAdikoMkA bhI ghAta karate haiM, parantu ve usa yamarAja (mRtyu) ko nahIM dekhate jo ki aneka ApattiyoMmeM DAlakara unheM grahaNa karaneke liye samIpameM A cukA hai / tAtparya yaha ki jo dhana-sampatti kucha hI samaya rahakara niyamase naSTa ho jAnevAlI hai usake nimittase manuSyoMko dUsare prANiyoM ke liye kaSTa nahIM pahuMcAnA cAhiye / kintu apane Apako bhI nazvara samajhakara kalyANake mArga meM laga jAnA cAhiye // 44 // apane kisI sambandhI puruSakA maraNa ho jAnepara jo ajJAnake vaza hokara zoka karatA hai usake pAsa guNakI gandha (leza mAtra) bhI nahIM hai, parantu doSa usake pAsa bahuta-se haiM; yaha nizcita hai / isa zokase usakA dukha adhika bar3hatA hai; dharma, artha, kAma aura mokSarUpa cAroM puruSArtha naSTa hote haiM; buddhimeM viparItA AtI hai, tathA pApa (asAtAvedanIya ) karmakA bandha bhI hotA hai, roga utpanna hotA hai, tathA antarme maraNako prApta hokara vaha narakAdi durgatiko prApta hotA hai / isa prakAra usakA saMsAraparibhramaNa laMbA ho jAtA hai // 45 // isa ApattisvarUpa saMsAra meM kisI vizeSa Apattike prApta honepara vidvAn puruSa kyA viSAda karatA hai ? arthAt nahIM karatA / ThIka hai-caurastemeM ( jahAM cAroM ora rAstA jAtA hai ) makAna banAkara kauna-sA manuSya kAMve jAneke zravase dukhI hogA ? arthAt koI nahIM hogA || vizeSArtha - jisa prakAra caurastemeM sthita rahakara yadi koI manuSya gAr3I Adike dvArA kucale jAnekI AzaMkA karatA hai to yaha 1 catuH nazyati /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 padmamanvipacaviMzatiH [299: 3-47 299) vAtUla paSa kimu kiM grahasaMgRhIto bhrAnto 'tha vA kisu janaH kimatha pramattaH / jAnAti pazyati zRNoti ca jIvitAdi vidyuccalaM tadapi mo kurute svakAryam // 47 // 300 ) va mauSadhamasya naiva kathitaH kasyApyayaM mantriNo no kuryAcchucamevamutamatirlokAntarasthe nije / yajJA yAnti yato 'GgiH zithilatA sarve mRteH saMnidhau bandhAdharmavinirmitAH parilasa varSAmbusikA iva // 48 // 301) svakarmavyAghreNa sphuritanijakAlAdimahasA samAghrAtaH sAkSAccaraNarahite saMstutibane / priyA me putrA me draviNamapi me meM gRhamidaM ghavayaM me me pazuriva jano yAti maraNam // 49 // 1 kaH zrasyati kaH bhayaM karoti / na ko'pi // 46 // eSaH janaH kimu cAtulaH / kiM vA praheNa saMgRhItaH / athavA kimu bhraantH| apa kiM pramattaH / ca punaH / eSaH janaH jIvitAdi zizuvalaM jAnAti pazyati zRNoti / tadapi khakArya no kurute // 47 // umatamattiH jJAnavAn / nije iSTe / lokAntarasthe sati bhRte sati / evaM zucaM zokaM no kuryAt / evaM katham / asya rogiNaH puruSasya oSadhaM no dattam / ayaM kasyApi mantriNaH naiva kathitaH / evaM zubhaM zokaM no kuryAt / yataH agniH jIvasya / sRteH yamasya / saMnidhau samIpe / sarve yatnAH zithilatAM yAnti / yathA carmavinirmitAH bandhAH parilasadvarSAmbusitA iva jalena sikAH carmabandhAH zithilatA yAnti // 48 // janaH lokaH / saMskRtivane saMsAravane / svakarmavyAghreNa sAkSAt samAbhAsaH gRhiitH| bharaNe yAti / kiMlakSaNe saMsAre / zaraNarahite / kiMlakSaNena svakarmavyAghreNa / sphuritanijakAlAdimaisA / evaM vadan maraNaM yAti / evaM usakI ajJAnatA hI kahI jAtI hai| ThIka isI prakArase jaba ki saMsArakA svarUpa hI Apattimaya hai taba malA aise saMsAra meM rahakara kisI Apattike Anepara khedakhinna honA, yaha bhI atizaya ajJAnatAkA dyotaka hai // 46 // yaha manuSya kyA vAtarogI hai, kyA bhUta-pizAca Adise grahaNa kiyA gayA hai, kyA bhrAntiko prApta huA hai, athavA kyA pAgala hai ? kAraNa ki vaha ' jIvita Adi bijalIke samAna caMcala hai' isa bAtako jAnatA hai, dekhatA hai aura sunatA bhI hai; to bhI apane kArya ( Atmahita) ko nahIM karatA hai || 47 // kisI priyajana maraNako prApta honepara vivekI manuSya 'isako auSadha nahIM dI gaI, athavA isake viSayameM kisI mAtrika ke liye nahIM kahA gayA' isa prakArase zokako nahIM karatA hai| kAraNa ki mRtyuke nikaTa Anepara prANiyoM ke sabhI prayatna isa prakAra zithilatAko prApta hote haiM jisa prakAra ki camar3ese banAye gaye bandhana varSA ke malmeM bhIgakara zithila ho jAte haiM / arthAt mRtyuse bacane ke liye kiyA jAnevAlA prayatna kabhI kisIkA saphala nahIM hotA hai ||48|| jo saMsArarUpI vana rakSakoMse rahita hai usameM apane udayakAla AdirUpa parAkramase saMyukta aise karmarUpI vyAghrake dvArA grahaNa kiyA gayA yaha manuSyarUpI pazu 'yaha priyA merI hai, ye putra mere haiM, yaha dravya merA hai, aura yaha ghara bhI merA hai' isa prakAra 'merA merA' kahatA huA maraNako prApta ho jAtA hai / vizeSArtha - jisa prakAra vanameM gandhako pAkara bIteke dvArA pakar3e gaye bakare Adi pazukI rakSA karanevAlA vahAM koI nahIM hai - vaha 'maiM maiM' zabdako karatA huA vahIM para maraNako prApta hotA hai usI prakAra isa saMsAra meM karmake AdhIna hue prANIkI bhI mRtyuse rakSA karanevAlA koI nahIM hai| phira bhI mohake vazIbhUta hokara yaha manuSya usa mRtyukI ora dhyAna na dekara jo khI-putrAdi vAdya padArtha kabhI apane nahIM ho sakate unameM mamatvabuddhi rakhakara 'me meM' ( yaha strI merI hai, ye putra mere haiM Adi ) karatA huA vyartha meM saMkkezako prApta hotA
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 -304 : 3-52 ] 3. anityapazcAzat 302 ) dinAni khaNDAni guruNi mRtyunA vihanyamAnasya nijAyuSo bhRzam / patanti pazyannapi nityamaprataH sthiratvamAtmanyabhimanyate jaDaH // 50 // 303 ) kAlena pralayaM vrajanti niyataM te 'pIndra candrAdayaH kA vArtAnyajanasya kITasadRzo 'zakteradIrghAyuSaH / tasmAnmRtyumupAgate priyatame mohaM mudhA mA kRthAH kAlaH krIDati nAtra yeta sahasA tatkicidanviSyatAm // 51 // 304) saMyogo yadi viprayogavidhinA janma tanmRtyunA sampacedvipadA sukhaM yadi sadA duHkhena bhAvyaM dhruvam / saMsAre 'tra muhurmuhurbhaduvidhA yasyAntarazelasadveSAmyatyanIkRtAni sataH zoko na harSaH kvacit // 52 // 109, 1 katham / priyA me putrA me draviNamapi meM idaM gRI me / evaM vadan pazuriva ajazizuriva maraNaM yAti // 49 // nijAyuSaH / gurUNi bahutarANi / khaNDAni dinAni / nityam agrataH patanti / kiMlakSaNasya nijAyuSaH / mRtyunA vihanyamAnasya yamena pIvyamAnasya / jaya : mUrkhajanaH / pazyan api AtmAne viSaye sthiratvam abhimanyate // 50 // bho bhavyAH zrUyatAm / kAlena kRtvA / te'pi indracandrAdayaH / niyataM ni nArtha gacchati anyajanakA kiMlakSaNassa anyajanasya / kITasadRzaH patanasamAnasya / punaH kiMlakSaNasya anyajanasya / zrazakteH asamarthasya / punaH kilakSaNasya anyajanasya / rete: stokAyurjanasya / tasmAtkAraNAt / priyatame iSTe janai mRtyum upAgate sati / sudhA vRthA / mohaM mA kRthAH / sahasA tatkicit / anviSyatAm avalokayatAm / yena AtmAvalokanena / atra kAlaH na zrIDati // 51 // yatra saMsAre / taM nikhitam / madi sukham asti tadA duHna bhAvyaM vyAptam asti / khet yadi / saMpat masti tadA vipadA bhASyam asti / atra saMsAre / yadi cet / janma / tat janma / mRtyunA bhAgyam asti / yadi cet / saMyogaH iSTamilanam asti / tadA viprayogavidhinA viyogena / hai / / 49 / / yaha ajJAnI prANI mRtyuke dvArA khaNDita kI jAnevAlI apanI Ayuke dinarUpa dIrgha khaNDoM ko huA bhI apaneko sthira mAnatA hai // 50 // jaba ve indra aura candra mRtyuko prApta hote haiM taba malA kIr3eke sadRza nirbala evaM alpAyu anya janakI to bAta hI kyA hai ? arthAt vaha to niHsandeha maraNako prApta hovegA hii| isaliye he bhavya jIva ! sadA sAmane girate hue dekhatA Adi bhI samaya pAkara nizcayase / kisI atyanta priya manuSyake maraNako prApta honepara vyartha meM mohako mata kara jisase ki vaha kAla (mRtyu) sahasA yahAM krIr3A na kara sake // 51 // prakArakI avasthAoM rUpa vepoMkI bhinnatAse naTake samAna AcaraNa karate haiM saMyoga hotA hai to viyoga bhI usakA avazya honA cAhiye, yadi janma hai to mRtyu bhI avazya honI cAhiye, yadi sampatti hai to vipatti bhI avazya honI cAhiye, tathA yadi sukha hai to dukha bhI avazya honA cAhiye / isIliye sajjana manuSyako iSTasaMyogAdike honepara to harSa aura iSTaviyogAdike honepara zoka bhI nahIM karanA cAhiye || vizeSArtha - jisa prakAra naTa ( nATakakA pAtra ) AvazyakatAnusAra rAjA aura raMka Adi aneka prakArake veSoMko to grahaNa karatA hai; parantu vaha saMyoga aura viyoga, janma aura maraNa, sampatti aura vipatti tathA sukha aura dukha AdimeM antaHkaraNase harSa evaM viSAdako prApta nahIM hotaa| kAraNa ki vaha apanI yathArtha avasthA aura grahaNa kiye hue una kRtrima veSoMmeM bheda samajhatA hai / usI prakAra vivekI manuSya bhI uparyukta saMyoga-viyoga evaM nara-nArakAdi avasthAoMmeM kabhI harSa aura viSAdako nahIM prApta hotA 1 kapacarika maraNaM / kITazaH punaH / kintu aisA kucha upAya khoja, jahAMpara prANI bAra bAra bahuta aise usa saMsAra meM yadi iSTakA
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ pannanandi-paJcaviMzatiH [905 : 251805) chokAvetasi simsayAsyanudinaM kalyANamevAtmanaH kuryAtsA bhavitavyatAgataSatI tatsatra ydrocte| mohollAsapazAdatiprasarato hitvA vikalpAn bahUn rAgadveSaSiyojjhitairiti saplA saddhiAlusa sthIyatAma // 53 // 306) lokA gRhapriyatamAsutajIvitAdi pAtAhatadhvajapaTAmacalaM samastam / vyAmohamatra parihasya dhanAdimitre dharme matiM kuruta kiM bahumipaMcobhiH // 54 // 307) putrAdizokazikhizAntikarI yatIndrazrIpamanandivadanAmbudharaprasUtiH / sabodhasasyajananI jayatAdanityapazcAzadunnata dhirAmamRtakavRSTiH // 55 // vyA pIDitam asti / philakSaNe sNsaare| muhurmatuH vAraMvAram / bahuvidhAvasthAntaramokAsadveSAnyatvainaTIkRtAjini bahuvidhagatyantara H nrtitjiingnne| saptaH satpuruSasya / kvacitkAle zokaH na kAryaH cirakAle harSaH na kAryaH // 52 // rAgadveSaSiojjhitaiH rAgadveSara hitaiH / sadbhiH caturaiH / sadA kaache| sukham / svIyatA tichatAm / iti bikalpAn bahUn / hitvA tyaktvA / kiMlakSaNAn vikalpAn / mohobAsakzAt mohaprabhAvAt / atiprasarataH / lokAH jnaaH| cetasi vissye| anudinaM dina dina prati / bhAtmanaH kalyANam eva cintayanti / sA mAgatapakSI bhavitavyatA / tatra lokarocane / yahocate tatkuryAt // 53 // bho lokAH gRhapriyatamA-zrI suta-putra-jIvitAdi bAtena pacanena bhAita pIDita vajapaTAmaM tadvat calaM vapalam / samastam / vijAnIta / yatra dhanAdiSu dhanAdimitre myAmoham / parihasya parityaktvA / dharme matiM kuruta / bahubhiryacobhiH kim / na kimapi // 54 // anityapazcAzat jayatAt / kilakSaNA anisyapazcAzat / samatadhiyAm unnatabuddhInAm / amRtakapraSTiH / punaH kiMlakSaNA anityapazcAzat / putrAdizoka [zimti adhi-zAntikI / punaH kiMlakSaNA anityapazcAzat / yatIndrazrIpayanandivadanAmbudhara-meSaH tasmAt prasUtiH utpanA / punaH vilakSaNA anityapaJcAzat / sodhasasyaananI moghAnyajanmabhUmiH // 55 // iti anityapazcAzata // 3 // / -- - kAraNa ki vaha samajhatA hai ki saMsArakA svarUpa hI janma-maraNa hai| isameM pUrvopArjita karmake anusAra prANiyoMko kabhI iSTakA saMyoga aura kabhI usakA viyoga bhI avazya hotA hai| sampatti aura vipatti kabhI kisIke niyata nahIM hai- yadi manuSya kabhI sampattizAlI hotA hai to kabhI vaha azubha karmake udayase vipattimasta bhI dekhA jAtA hai| ataeva unameM harSa aura vipAdako prApta honA buddhimattA nahIM hai // 52 // manuSya manameM pratidina apane kalyANakA hI vicAra karate haiM, kintu AI huI bhavitavyatA (deva) vahI karatI hai jo ki usako rucatA hai| isaliye sajjana puruSa rAga-dveSarUpI viSase rahita hote hue mohake prabhAvase atizaya vistArako prApta honeyAle bahutase vikalpoMko chor3akara sadA sukhapUrvaka sthita raheM // 53 // he bhavya jano ! adhika kahanese kyA ? jo gRha, strI, putra aura jIvita Adi saba vAyuse tAr3ita dhvajAke vastrake agrabhAgake samAna caMcala haiM unake viSayameM tathA dhana evaM mitra Adike viSayameM mohako chor3akara dharmameM buddhiko karo / / 54 | zrI pamanandI munIndrake mukharUpI meghase utpanna huI jo anityapazcAzat (pacAsa zlokamaya anityatAkA prakaraNa ) rUpa advitIya amRtakI varSA vidvajjanoMke liye putrAdike zokarUpI amiko zAnta karake samyakSAnarUpa sasya ( phasala) ko utpanna karatI hai vaha jayavaMta hove // 55 // isa prakAra anityapaJcAzat samApta huA // 3 // bhaka vessaanyth| atra dhnaadimitr|
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ [4. ekatvasaptatiH] 308) cidAnandaikasadArya paramAtmAnamavyayam / praNamAmi sadA zAmta zAntaye sarvakarmaNAm // 15 309 ) khAdipaJcakanirmuktaM karmASTakavivarjitam / cidAtmakaM para jyotiSante dekendra pUjitam // 2 // 310) yadavyaktamayodhAnAM vyakta sadbodhacakSuSAm / sAraM yatsarvavastUnAM namastasmai cidAtmane // 3 // 311) citattvaM tatpratiprANideha evaM vyavasthitam / tamazchannA na jAnanti bhramanti ca rahihimmata 312) bhramanto'pi sadA zAsrajAle mahati cina / na vidanti paraM tattvaM dAruNIva hutAzanam // 5 // 313) kecitphenApi kAruNyAtkathyamAnamapi sphuTam |n manyante na zRNvanti mhaamoimliimsaaH| _314) bhUridharmAtmakaM tattvaM duHzrutemandabuddhayaH / jAtyandhahastirUpeNa zAsvA nazyanti kecana // 7 // aI pdmnndaacaaryH| sadA sarvadA ! praNamAmi / kam / paramAtmAnam / kilakSaNaM paramAtmAnam / vidAnandaikasadArtha jJAna-AnandaikakhabhAvam / punaH kiMlakSaNe paramAtmAnam / bhamyayaM vinApArahitam / punaH kimANaM paramAtmAkam / bhAta sarvopAdhivarSitam / evaMvidha paramAtmA sadA praNamAmi / phale / sarvakarmaNAM zAntaye // 1 // cidAtma jyotiH bhaI pande / rilakSaNe jyotiH / sAdipakanirmuktam bhAkAzAdipaJcadamyarahita vA pAindriyarahitam / punaH kilakSaNaM jyotiH / karmArakavivarjitam / param uskRSTham / vande / punaH kilakSaNaM jyotiH / devendrapUjitam // 3 // tasmai cidAtmane nmH| ytprNjyotiH| abocAnA godharahitAnAm 1 bhavyaktam maprakaTam / yatparajyotiH / sadomAma sopayukAnAma / ma prAyaH yatpAMjyotiH sarvavastunA padArthAnAM saarm| tasmai cidAtmane nmH||3|| tas / citavaM caitanyatasvamA pratiprANido prANinA do| eva niSitama / vyavasthitam asti / tat caitanyatasvam / samayakA mithyAsya-andhakAreNa bhAcchAditAH / na jAnamti / ra punaH / pahilI bhramanti // 4 // kecana mUrkhaH / sadA srvdaa| mahati zAkhajAne bhramanto'pi / para tasvam bhAsmavalam / ma vidanti na bbhn| yayA dAraNa kaache| husAzana prApta pusabham // 5 // kAruNyAt dayAbhAvAt / kenApi sphuTa para prabalam / mpyamAnam api / kecit mUrkhAH / na manyante na ghaNvanti / kiMlakSaNAH mUrtAH / mahAmohamasImasAH mahAmohena myAsAH || deza mandabusyaH / bhUridharmAtmakaM tasyai jAtyandhahastirUpeNa jhAlyA nAtyanti / vilakSaNA mUrkhaH / eve. durgabahasAbapramANAt manda ___ jisa paramAtmAke cetanasvarUpa anupama AnandakA sadbhAva hai tathA jo avinazvara evaM zAnta hai usake liye maiM (padmanandI muni) apane samasta kamAko zAnta karaneke liye sadA namaskAra karatA hUM // 1 // jo AkAza Adi pAMca (AkAza, vAyu, ami, jala aura pRthivI) dravyoMse arthAt zarIrase tathA jJAnAvaraNAdi ATha karmose bhI rahita ho cukI hai aura devoMke indroMse pUjita hai aisI usa caitanyasvarUpa utkRSTa jyotiko maiM namaskAra karatA hUM // 2 // jo cetana AtmA ajJAnI prANiyoM ke liye aspaSTa tathA samyagjJAniyoMke liye spaSTa hai aura samasta vastuoMmeM zreSTha hai usa cetana AtmAke liye namaskAra ho // 3 // vaha caitanya tattva pratyeka prANIke zarIrameM hI sthita hai / kintu ajJAnarUpa andhakArase vyApta jIva usako nahIM jAnate haiM, isIliye ve bAhira bAhira ghUmate haiM arthAt viSayabhogajanita sukhako hI vAstavika sukha mAnakara usako prApta karaneke liye hI prayanazIla hote haiM // 4 // kitane hI manuSya sadA mahAn zAkhasamUhameM paripramaNa karate hue mI, arthAt bahuta se zAstroMkA parizIlana karate hue bhI usa utkRSTa Atmatattvako kASThameM zaktirUpase vidyamAna anike samAna nahIM jAnate haiM ! // 5 // yadi koI dayAse prerita hokara usa utkRSTa tattvakA spaSTatayA kathana bhI karatA hai to kitane hI prANI mahAmohase malina hokara usako na mAnate haiM aura na sunate bhI haiM / / 6 // jisa prakAra janmAndha puruSa hAthIke yathArtha svarUpako nahIM grahaNa kara pAtA hai, kintu usake kisI eka hI aMgako pakar3akara use hI hAthI mAna letA hai, ThIka isI prakArase kitane hI mandaguddhi manuSya ekAntavAdiyoM zazAnta evaMviSa / vande khaadi| 3 prApituM /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 -.-- .. pAnambi-yAvizatiH [315:04315) phecit kiMcitparihAya kutanirSitAzayAH / agammada prapazyamto nAzrayanti manISiNaH IION 316) jantumukharate dharmaH patantaM duHkhasaMkaTe / anyathA sa to bhAnsthA lokairmAnAparIkSitaH // 9 // 317) sarva vidhItarAgojo dharmaH sUnUtatA prajet / prAmANyato yataH puMso vAbaH prAmANyamipyate // budayaH // 7 // kebijjIvAH / kuzcit zAnAt / kicittatvam / parizAya zAsvA / baganmandaM mUlam / prapatyantaH / manISiNaH paNDitAH / paramAtmatatvamAzrayanti na prAmuvanti / kiMlakSaNAH pnndditaaH| garvitAzayAH grvitritaaH||8|| dharmaH duHkhasaMkaTe patantam / jantu mInam / usarate / sa dayAdharmaH AramadharmaH / lokai prAntyA anyathA kRtA / sAdhuSanaH parIkSitaH parIkSA phUllA / prAyaH prahaNIyaH // 9 // sarpamita sarvazaH vItarAgaH tena uktaH dharmaH samRtA prot satyatA prajet / yataH kAraNAt / ke dvArA prarUpita khoTe zAnoMke abhyAsase padArthako sarvathA ekarUpa hI mAnakara usake aneka dharmAtmaka (anekAntAtmaka) svarUpako nahIM jAnate haiM aura isIliye ve vinAzako prApta hote haiM / vizeSArtha-jisa prakAra kisI eka hI puruSameM pitRtva, putrasva, bhAgineyatva aura mAtulatya Adi aneka dharma bhinna bhinna apekSAse rahate haiM tabhA apekSAkRta honese unameM paraspara kisI prakArakA virodha bhI nahIM AtA hai| isI prakArase pratyeka padArthameM aneka dharma rahate haiN| kintu kitane hI ekAntavAdI unakI apekSAkRta satyatAko na samajhakara unameM paraspara virodha batalAte haiN| unakA kahanA hai ki jisa prakAra kisI eka hI padArthameM eka sAtha zItatA aura uSNatA ye donoM dharma nahIM raha sakate haiM usI prakArase eka hI padArthameM nityatva-anityatva, pRthaktvApRthaktva tathA ekatvAnekasya Adi paraspara virodhI dharma bhI eka sAtha nahIM raha sakate haiM / parantu yadi isapara gambhIra iSTise vicAra kiyA jAya to usa baka rahanA kisI prakArakA viroSa pratibhAsita nahIM hotA hai| jaisekisI eka hI puruSameM apane putrakI apekSA pitRtva aura pitAkI apekSA putratva ina donoM virodhI dharmoM ke rahanemeM / eka hI vastumeM zItatA aura uSNatAke rahane meM jo virodha batalAyA jAtA hai isameM pratyakSase bAdhA AtI hai, kyoMki, cImaTA AdimeM eka sAtha ve donoM (agrabhAgakI apekSA uSNatva aura pichale bhAgakI apekSA zItatA) dharma pratyakSase dekhe jAte haiN| isI prakAra ghaTa-paTAdi sabhI padAmi dravyakI apekSA nityatva aura paryAyakI apekSA anityatva Adi paraspara virodhI dikhanevAle dharma bhI pAye jAte haiN| kAraNa ki jaba ghaTakA vinAza hotA hai taba vaha kucha niranvaya vinAza nahIM hotA / kintu jo pula dravya ghaTa paryAyameM thA usakA paulikatva usake naSTa ho jAnepara utpanna hue ThIkaroM meM bhI banA rahatA hai / ata eva paryAyakI apekSA hI usakA nAza kahA jAvegA, na ki pudgala dravyakI apekSA bhI / isI prakAra anya dharmoke sambandhameM bhI samajhanA cAhiye / isa prakAra jo jar3abuddhi padArthameM aneka dharmoM ke pratItisiddha honepara bhI unameMse kisI eka hI dharmako durAprahake vaza hokara svIkAra karate haiM ve svayaM hI apane ApakA ahita karate haiM / / 7 // kitane hI jIva kisI zAstra Adike nimittase kucha thor3A-sA jJAna pA karake itane adhika abhimAnako prApta ho jAte haiM ki ve sabhI logoMko mUrkha samajhakara anya kinhIM bhI viziSTa vidvAnoMkA Azya nahIM lete IMC dukharUpa saMkucita mArgameM (gaDDemeM ) girate hue prANIkI rakSA dharma hI karatA hai / parantu dUsaroM ke dvArA isakA svarUpa prAntike vaza hokara viparIta kara diyA gayA hai / ata eva manuSyoMko use (dharmako) parIkSApUrvaka grahaNa karanA cAhiye / / 9 // jo dharma sarvajJa aura vItarAgake dvArA kahA gayA hai vahI yathArthatAko prApta ho sakatA hai, kyoMki puruSakI pramANatAse hI vacanameM pramANatA mAnI jAtI hai // vizeSArtha-vacanameM asatyatA yA to alpajJatAke kAraNase hotI hai yA phira hRdayake rAgadveSase dUSita honeke kAraNa / isIliye jo puruSa 1 sarvavit sarvavettA sazAtA mItaragaH /
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ -319:412] 7. ekasvasaptatiH 113 318) bahirSiSayasaMbandhaH sarvaH sarvasya sarvadA / atastanitamyabodhayogau tu pulabhau // 1 // 319) labdhipazcakasAmagrIvizeSAspAtrAM gataH / madhyaH samyagaragAdInAM yaH sa muktipathe khitH||12|| puMsaH puruSasya / prAmANyataH vAcaH prAmANyam / iSyate kathyate // 10 // bahirviSayasaMbandhaH pAyaviSayasaibandhaH sarvaH / sarvasma lokasma / sarvadA sadaiva vartate / ataH bAsaMbandhAt vA ata: karaNAt / tadbhimatanyabodhayogau tasmAt bAhAsaMbandhAt bhitrI yau caitnybodhyogau| tu punaH / durlabho // 11 // yaH bhanyaH lamvipaJcakasAmaprIvizeSAtpAtratAM gataH / pakSakasAmagrI kim / khayauvasammavisohI desaNapAoggakaraNaladdhIe / cattAri va sAma karaNe sammAcArasa dAmoza hariH / hayAH lakSaNam / ekendriyAvipacendriyaparyantaM zrAvakakulajanma bhanekavAra prAptaH samyaktvena vinA / / dvitIyA vizudiladhiH / tasyAH ki lakSaNam / dAnapUjAdike pariNAma nirmala aneka vAra bhaye samparadarzana vinaa| tRtIyA dezanAlabdhiH / tasyAH lakSaNam / guruko upaveza sapta tasva nava padArtha pacArikhakAya SaT dravya anekadAra sunI bakANI sammagdarzana binA, abhyantarakI chavi binA 3 / caturthI praayogylndhiH| tasyAH lakSaNa sarva karmanukI sthiti eka eka bhAga ANi rAkhI tapakebala kara sampadarzana vinA punarapi sarva karmanukI sarvadezasthiti bAdhI 4 / karaNakandhiH pnycmii| sasthAH ki lakSaNam / vaha karamalabdhi sampaSTi jIvoMke hotI hai| karaNalabdheva bhedAtyaH aSaHkaraNam apUrvakaraNam anivRttikaragaM kA adhaHkaraNa kim / samparatvaka pariNAma mithyAtvake pariNAma samAna karai / dvisIyaguNasthAne / bhapUrvakaraNe kim / samyaktva ke pariNAma apUrva cvhi| bhaniraktakaraNaM kim / samyaktvake pariNAmanikI niyukti mAhI dina dina caDhate jAhi / isa saMsArI bIpane binA samyatvake vAra sandhi to anekavAra paaii| parantu paJcamI karaNalamdhi durlabha hai, kyoMki vaha saMsArI jIvami sampaSTiko hI hotI hai| yaH mammaH paJcasAmagrIvizeSAspAtratA gataH / zAm / sampagagADInAm / sa mammaH muklipaye sthitaH // 12 // sampandambodhacAritratridaya alpajJa aura rAga-dveSase sahita hai usakA kahA huA dharma pramANa nahIM ho sakatA, kintu jo puruSa sarvaza honeke sAtha hI rAga-dveSase rahita bhI ho cukA hai usIkA kahA huA dharma pramANa mAnA jA sakatA hai / / 10 / / saba yAma viSayoMkA sambandha samI prANiyoMke aura vaha bhI sadA kAla hI rahatA hai ! kintu usase mila caitanya aura samyagjJAnakA sambandha ye donoM durlabha haiM // 11 // jo bhavya jIva kSayopazama, vizuddhi, dezanA, prAyogya aura pharaNa ina pAMca labdhiyoM rUpa vizeSa sAmagrIse samyagdarzana, sampanzAna aura samyakcAritrarUpa rakhatrayako dhAraNa karaneke yogya bana cukA hai vaha mokSamArgameM sthita ho gayA hai // vizeSArtha-prathamopazama samyaktvakI prApti jina pAMca labdhiyoMke dvArA hotI hai unakA svarUpa isa prakAra hai-1. kSayopazamalandhijara pUrvasaMcita koMke anubhAgaspardhaka vizuddhike dvArA pratyeka samayameM uttarottara anantaguNe hIna hote hue udIraNAko prApta hote haiM tara kSayopazamalabdhi hotI hai| 2. vizuddhilabdhi-pratisamaya anantaguNI hInatAke kramase udIraNAko prApta karAye gaye anubhAgaspardhakoMse utpanna huA jo jIvakA pariNAma sAtAvedanIya Adi puNya prakRtiyoMke bandhakA kAraNa tathA asAtAvedanIya Adi pAe prakRtiyoMke avadhakA kAraNa hotA hai use vizuddhi kahate haiM / isa vizuddhikI prAptikA nAma vizuddhilabdhi hai / 3. dezanAlandhi- jIvAdi chaha dravyoM tathA nau padArthoke upadezako dezanA kahA jAtA hai / usa dezanAmeM lIna hue AcArya mAdikI prAptiko tathA unake dvArA upadiSTa padArthake mahaNa, dhAraNa evaM vicAra karanekI zaktikI prAptiko bhI dezanAlabdhi kahate haiN| 4. prAyogyalandhi- sana kokI utkRSTa spitiko ghAsakara use antaHkodAkoki mAtra sthitimeM sthApita karane tathA ukta saba koMke utkRSTa anubhAgako pAtakara use dikhAnIya (pAtiyAkarmoke latA aura dArurUpa tathA anya pApa prakRtiyoMke nIma aura kAMjIra rUpa) anubhAgameM svApita karane ko prAyogyalabdhi kahA jAtA hai| 5. adhaHpravRttakaraNa, apUrvakaraNa aura anivRtikaraNa ina tIna prakArake pariNAmoMkI yA punaH tarikAsanyamopayogI durbabhau / payana.15
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / pannamandi-pazitiH [320 :-- 320) samyaghAyoSacAritratritayaM muktikAraNam / mustAveva sukha sena tatra yaso vidhIyatAm // 13 // 321 ) parzanaM nikSayaH puMsi podhassabodha dmyte| sthitiratraiva cAritramiti yogA zivAbhayaH // 14 // 322 ) ekameva hi caitanya zuddha nizcayato'thayA / ko'yakAzo vikalpAnA tarAkhaNDekavastuni // 15 // 323) pramANanayanikSepa arSAcIne pade sthitA / phevaleca punastasistadekaM prtibhaaste|| 15 // 324) nizcayakarazA nityaM tadevaikaM cidAtmakam / prapazyAmi gatabhrAntivyavahArahazA param // 17 // muktikAraNaM mokSakAraNam / vena kAraNena / mucI mojhe evaM pukham / tatra muktI mojhe / yamaH vidhIyatA kriyatAm // 13 // pusi Atmani nizcayaH darzanam / tassina yAtmani poSaH tadoSaH / iSyate kathyate / atraiva bhAtmani sthitiH cAritram / iti trayam / zivAyaH yogaH traye mozakAraNam // 14 // assaa| hi yataH / asaniyamataH eka caitanya tatvam eka masti / tatra asAyaka | vissye| vikalpAnAma bhabakAyAH apitu avakAzaH nAsti // 15 // punaH / pramANanayanikSepAH / arvAcInapane vyvhaarpye| sthitAH / tasmin kebane / tat eka caitanyam / pratibhAsate zobhate // 11 // nizcayakarazA / nirva sadaiva / ekam / [tat cidAtmaka ] caitanyatatvam / prtibhaaste| caitamyatatvaM gasamrAntiH prapazyAmi / vyavahAramazA vyavahAra netreNa / apara darzanazAnacAritrakhamaM pratibhAsave // 17 // yaH bhAsmani viSaye AtmamA kRtvA AsmanA zAlA sthiraH ticet sa prAptiko karaNalabdhi kahate haiN| jina pariNAmoMmeM uparitanasamayavartI pariNAma adhastanasamayavartI pariNAmoM ke sadRza hote haiM unheM adhaHpravRttakaraNa kahA jAtA hai (vizeSa jAnaneke liye dekhiye padavaNDAgama pu. 6, pR. 214 Adi) / pratyeka samayameM uttarottara jo apUrva apUrva hI pariNAma hote haiM ve apUrvakaraNa pariNAma kahalAte haiN| inameM bhinna samayavartI jIvoMke pariNAma sarvathA visadRza tathA eka samayavartI jIvoMke pariNAma sAla aura visI hote hai jo pariNAma eka samayavartI jovoMke sarvathA sadaza tathA bhinna samayavartI jIvoMke sarvathA visadRza hI hote haiM unheM anivRttikaraNa pariNAma kahA jAtA hai| prathamopazama samyaktvakI prApti ina tIna prakArake pariNAmoMke antima samayameM hotI hai| uparyukta pAMca labdhiyoMmeM pUrvakI cAra labdhiyAM bhatrya aura abhavya donoMke bhI samAna rUpase hotI haiN| kintu pAMcavI karaNalabdhi samyaktvake abhimukha hue bhavya jIbake hI hotI hai // 12 // samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra ye tInoM ekatrita svarUpase mokSake kAraNa haiN| aura vAstavika sukha usa mokSameM hI hai / isaliye usa mokSake viSaya prayatna karanA cAhiye // 13 // AtmAke viSayameM jo nizcaya ho jAtA hai use samyagdarzana, usa AtmAkA jo jJAna hotA hai use samyagjJAna, tathA usI AtmAmeM sthira honeko samyarucAritra kahA jAtA hai| ina tInoMkA saMyoga mokSakA kAraNa hotA hai / / 14 // athavA zuddha nizcayanayakI apekSAse ye (samyagdarzanAdi) tInoM eka caitanyasvarUpa hI haiN| kAraNa ki usa akhaNDa eka vastu (AtmA) meM bhedoMke liye sthAna hI kauna-sA hai ! / / vizeSArtha- Upara jo samyagdarzana AdikA pRthak pRthak svarUpa batalAyA gayA hai vaha vyavahAranayakI apekSAse hai| zuddha nizcayanayase una tInoM meM koI bheda nahIM hai, kyoMki ve tInoM akhaNDa AtmAse amikA haiM / isIliye unameM bhedakI kalpanA bhI nahIM ho sakatI hai / / 15 // pramANa, naya aura nikSepa ye arvAcIna padameM sthita hai, arthAt jaba vyavahAranayakI mukhyatAse vastukA vivecana kiyA jAtA hai tabhI inakA upayoga hotA hai| kintu zuddha nizcayanayakI dRSTimeM kevala eka zuddha AtmA hI pratibhAsita hotA hai| vahAM ke uparyukta samyagdarzanAdi tInoM bhI amedarUpameM eka hI pratibhAsita hote haiM // 16 // maiM nizcayanayarUpa anupama netrase sadA prAntise rahita hokara usI eka caitanya svarUpako dekhatA huuN| kintu vyavahAranayarUpa netrase 1 sava' pati naasti| ramA tampatAla /
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ -381:24] 5. ekatyasatatiH 325 ) ajameka paraM zAmta srvopaadhividhrjitm| AtmAlamAtmanA jJAtvA tihedaatmniyaasthirH||18|| 326) sa eSAmRtamArgasyA sa evAmRtamabhute / sa evAIna jagAthA: sa eSa prabhurIzvara // 19 // 327 ) kevalajJAnaraksausyasvabhAvaM tatparaM mahaH / taSa zAna kiMvAta bhute sutam // 20 // 329 ) iti zeyaM tadevaka aSaNIyaM tadeva hi / iSTavyaM ca tadevaikaM nAnyaciyato purai 21 // 829) gurUpadezato 'bhyAsAvarAgyAdupalabhya yat / kRtAtyo maveyogI tadevakana cAparam // 22 // 330 ) satpratiprIticina yena vArtApi hi shrutaa| nikhitaM sa bhavemyo bhAvinirvANamAjanam // 23 // 331) jAnIte yaH paraM brahma karmaNaH pRthagekatAm / gataM saitabodhAtmA tatsakasa gAti / / 24 // shaamyaam| kilakSaNam bhaasmaanm| arja janmarahitam / ekam bhakttiIyam / param uttmm| zAmtam / sapaoNpANinitim // 10 // yaH Atmani viSaye sthiraH ma sa eva abhuutmaargsthH| sa eva amRtam gate mAtmAnam bhanubhavati / sa para In yaH / sa eva jgnaathH| sa eva prabhuH / sa evaM IzvaraH / / 15 // tatpara mahaH kevalajhAnassomapasamA brvde| tasmin mahasi / jhAte sati kina hAtam / tatra tasmin svabhAva dRSTe sati kiM na dRSTam / tatra tasmin bhAsmani bhute sati kina mutam / sarva sAta sarva bhutaM sarva daham // 30 // iti pU! ga ga: puraH panAhI / detApamAna : nAtamyam / hi mataH / tadeva bhAtmatatva ayaNIyam / punaH / tadeva AtmatatvaM vRSTayaM nizcayataH 1 anyatna // 21 // bogI munIbAraH / para Atmatatvam / gurupadezAtaH / upalabhya prApya / vA abhyAsAta bhAtmatarI prApya / avamA rAmyA bAsmatAvam upasA prApya / kRtakRtsaH karmarahitaH bhavet / tadeva ekam Atmatattvam aparaM na // 22 // yataH / ye mAtmanaH mArmA api bhusA bhavati / lakSaNena puruSeNa / tasmatipratiSitena tasya bhAsmanaH prati pratiSiola / nivinam / sa bhavyA mot bhAmi bhAgAminirvANabhAjane mokSapAtraM bhavet // 13 // yaH param sam / ama bAnIle / badatarodhAtmA tasmin Atmani gataH prAptaH bodhaatmaa| tatsvarUpa tasya bhAramanaH svarUpam / gachati / na manaH sakAzAt / pRSaka bhinam / bhAtmani ekatA pataM prAptam // 14 // hi yataH / kenApi pareNa paravastumA saha saMbandha bambakAraNam / animaaranawranninnarnamnanirrorninrmanner ukta sampandarzanAdiko pRthak pRthak svarUpase dekhatA hUM // 17 // jo mahAtmA anma-maraNase rahita, eka, utkRSTa, zAnta aura saba prakArake vizeSaNoMse rahita AtmAko AtmAke dvArA jAnakara usI mAlAmeM sira rahatA hai vahI amRta arthAt mokSake mArgameM sthita hotA hai, vahI mokSapadako prApta karatA hai| tathA vahI arahanta tInoM lokoMkA svAmI, prabhu evaM Izvara kahA jAtA hai / / 18-19 // kevalajJAna, kevaladarzana aura anansa sukhasvarUpa jo vaha utkRSTa teja hai usake jAna lenepara anya kyA nahIM jAnA gayA, usake dekha lenepara anya kyA nahIM dekhA gayA, tathA usake suna lenepara anya kyA nahIM sunA gayA ! arthAt eka mAtra usake jAna lenepara saba kucha hI jAna liyA gayA hai, usake dekha lenephra saba kucha hI dekhA jA cukA hai, tathA usake suna lenepara sabhI kucha suna liyA gayA hai|| 20 // isa kAraNa vidvAn manuSyoMke dvArA nizcaya se vahI eka utkRSTa Asateja jAnaneke yogya hai, vahI eka sunane ke yogya hai, takA vahI eka dekhaneke yogya hai; usase bhinna anya kucha bhI na jAnaneke yompa hai, na sunaneke yogya hai, aura na dekhane ke yogya hai // 21 / yogIjana guruke upadezase, abhyAsase aura vairAgyase usI eka Asmatetrako prApta karake rutakRtya (mukta) hote haiM, na ki usase bhinna kisI anyako prApta karake / / 22 / / usa Atmatejake prati manameM premako dhAraNa karake jisane usakI bAta bhI sunI hai vaha nizcayase bhavya hai va bhaviSyameM prApta honevAlI muktikA pAtra hai / / 23 // jo jJAnasvarUpa nIva karmase pRthak hophara ameda avasthAko prApta huI usa utkRSTa AtmAko jAnatA hai aura usameM lIna hotA hai vaha svayaM hI usake svarUpako prAsa ho jAtA hai 1 mAbhayamIyam / 2 sAtyo bhvet| 2pha bobhAramA svarUpa
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 pAdi-paJcaviMzatiH [393882392) nApi hi pareNa svAsaMbandho pandhakAraNam / paraikaravapane zAmte muktaye sthitirAtmanaH // 25 // 393) vikarapormimarasyaktaH zAntaH kaivalyamAzritaH / karmAbhAve bhaSedAramA pAtAbhAve samudravat // 26 // 384) saMyogena yadAyAta mattastatsakalaM param / taraparityAgayogena mukto'hamiti me matiH // 27 // 995) kiM meM kariSyatA karI zubhAzubhanizAbarI / rAgadveSaparityAgamahAmakoNa kIlitau // 28 // 336) saMpanye'pi sati syAjyau rAgadveSau mhaatmbhiH| vinA senApi ye kuryuste kuryuH kiNnpaatulaaH|| 997) manovAkAyacezAbhistazirSa pharma vRmbhate / upAsyate tadeva tAbhyo mirma mumukSumiH // 30 // sAket / para-zreSTha-eklapade zAnte bAsmanaH sthitiH / mucye mokSAya bhavati // 25 // AtmA zAntaH mavet / kilakSaNa bhaasmaa| vikalpa-mibharatyakaH rahitaH / vimyam AzritaH / zAntaH bhavet / ka sati / karmAbhAve sati / kiMvat / vAtAbhAve pAnAbhAve / samudravat // 26 // yat saMyogena AyAta rastu tatsakalaM pastu mattaH sakAzAt / paraM bhiSam / tatparityAgayogena tasya bastunaH parityAgayogena / maI muphaH iti me matiH // 17 // zubhAzubhanizAcarI puNyapAparAkSasI dau| me ki kariSyataH / kilamaNI punnypaapraaksssii| rAgadveSaparityAgamahAmazreNa kIritI // 28 // mahAsmabhiH bhampaiH / saMbandhe'pi sati rAgadeSI syaajyau| yemAH / tega sevanrena vinA mapi rAgadveSa ryuH / te mUrtAH / kina puryuH / / 25 // manovAkAyaceSTAmiH / savidha puNyapAparU jambhate prasarati / mamAbhiH mniipraiH| tata eva ekama bAsmatattvam / upAsyate sevyate / kalakSaNam Atmatatvam / temmaH plaoNcammaH pAppubhvebhyo bhinam // 3 // saba iti nizcitam / tataH karmabandhAt / dvaita saMsAraH bhAgate / masAt armAt paramAtmA bana jAtA hai / / 24 / / kisI bhI para padArthase jo sambandha hotA hai vaha bandhakA kAraNa hotA hai, kintu zAnta va utkRSTa ekatvapadameM jo AtmAkI sthiti hotI hai vaha muktikA kAraNa hotI hai // 25 // dharmake amAvameM maha AsmA vAyuke amAvameM samudra ke samAna vikalporUpa laharoMke bhArase rahita aura zAnta hokara kaivasma avasthAko prApta ho jAtI hai / vizeSArtha-jisa prakAra vAyukA saMcAra na honepara samudra laharose rahita, zAnta aura ekatva avasvAse yukta hotA hai usI prakAra jJAnAvaraNAdi kokA abhAva ho jAnepara yaha AsmA saba prakArake vikalpoMse rahita, zAnta (koSAdi vikAroMse rahita ) aura kevalI avasAse yukta ho jAtA hai | // 26 // saMyogase jo kucha bhI prApta huA hai vaha saba mujhase mila hai| usakA parityAga kara deneke sambandhase maiM mukta ho cukA, aisA merA nizcaya hai / / vizeSArtha-yaha prANI strI, putra, mitra evaM dhanasampati Adi para padArthoke saMyogase hI aneka prakArake duHkhoMko bhogatA hai, ata eva ukta saMyogakA hI parityAga karanA cAhiye / aisA karanese mokSakI prApti hotI hai // 27 // jina puNya aura pAparUpa donoM duSTa rAkSasoM ko rAga-pake parityAgarUpa mahAmaMtrake dvArA kIlita kiyA jA cukA hai ve aba merA (AtmAkA) kyA kara sakeMge! arthAt ve kucha bhI hAni nahIM kara skeNge| vizeSArtha-jo puNya aura pAparUpa karma prANIko aneka prakArakA kaTa (pArataMtrya Adi) diyA karate haiM unakA bandha rAga aura dveSake nimittase hI hotA hai| ata eva uka rAga-dveSakA parityAga kara denese unakA bandha svayameva ruka jAtA hai aura isa prakArase AtmA svataMtra ho jAtA hai // 28 // mahAtmAoMko sambandha (nimitta) ke bhI honepara una rAga-dveSakA parityAga karanA cAhiye / jo jIva usa ( sambandha) ke vinA bhI rAga-dveSa karate haiM ve vAtarogase grasita rogIke samAna apanA kauna-sA ahita nahIM karate hai ! arthAt ve apanA sara prakArase ahita karate haiM // 29 // mana, vacana aura kAyakI prapise usa prakArakA maryAt tadanusAra puNya-pAparUpa karma vRddhiMgata hotA hai| ata eva mumukSu jana ukta mana-vacana-kAyakI pravRcise mina usI eka AsmatasvakI upAsanA kiyA karate haiM // 30 // dvaitabhAvase niyamataH kara debhyo| kampaH punnypaapemno|
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ -342 : 4-35] 1. ekatvasaptatiH IFE ) tato samatA mApate / lohamayaM pArtha dekho hemamaya yathA // 5 // 139) nizcayena tadekatyamadvaitamamRtaM param / vitIyema mata deta saMpatirvyavahArataH // 29 340 ) bandhamokSI rativeSI karmAtmAnau zubhAzubhau / iti baitAdhitA pukhirasidhiramidhIyate // 5 // 841 ) udayodIraNA sattA prabandhaH khalu karmaNaH / bodhAtmadhAma sarvebhyastadeveka para param // 34 // 5342) krodhAdikarmayoge 'pi niryikAraM paraM mahaH / vikArakAribhirme dhairna pikAri mamo mavet // 35 // amanyAt sNvraat| bhavetaM muphiH jAyate / yathA lohAra lohamaye pAtraM bhavati / dannaH suvarNAt / hemamaya muvarNamayam / pAtra jArate // 31 // nizcayena tat ekalam avaitam / param utkRSTam / amRtam bhasti / dvitIyena karmaNA / ina tam masti / myavahArataH saMmRtiH saMsAraH // 31 ||bndhmokssau ratidveSau karmAtmAnau / zubhAzubhau paappunnyo| iti tAdhitA abhiH / siTi sNsaarkaarinnii| abhidhIyate kathyate // 13 // khalu iti nidhitam / udaya udIraNA sattA karmaNaH . prabandhaH samUhaH / galakamasala) dAnapariNatiH udayaH / apanapAcanam udIraNA / sattA astitvam / teSAM prabandhaH / tadeva para jyotiH / sarvebhyaH karmabhyaH / para minam / ekam / bodhAtmaghAma jhAnagRham // 34 // bho mune / kodhAdikarmayoge'pi para mahaH nirvikAra jAnIhi / vicArakArimiH vikArakaraNekhabhAvaiH meghaH namaH bikAri na bhavet / phAvarNayuktaH methaiH hatyA bhAkAzamadhye pazvarNarUpaM ma kiyate ityaH // 35 // dvaita aura advaitabhAvase advaita utpanna hotA hai / jaise lohese lohekA tathA suvarNase suvarNakA hI vartana utpanna hotA hai| vizeSArtha- AmA aura karma sabhA bandha aura mokSa ityAdi prakArakI buddhi baitabuddhi kahI jAtI hai / pesI buddhise dvaitabhAva hI banA rahatA hai, jisase ki saMsAraparizramaNa anivArya ho jAtA hai| kintu meM eka hI I, anya bAsa padArtha na mere haiM aura na mai unakA hUM, isa prakArakI buddhi advaita buddhi kahalAtI hai| isa prakArake vicArase vaha advaitabhAva sadA jAgRta rahatA hai, jisase ki antameM mokSa bhI prApta ho AtA hai| isake liye yahA~ yaha udAharaNa diyA gayA hai ki jisa prakAra loha dhAtuse lohasvarUpa tathA suvarNase suvarNakharUpa hI pAtra banatA hai usI prakAra dvaitabuddhise dvaitabhAva tathA advaitabuddhise advaitabhAva hI hotA hai||31|| nizcayase jo vaha ekatva hai vahI advaita hai jo ki utkRSTa amRta arthAt mokSasvarUpa hai / kintu dUsare (karma yA zarIra Adi) ke nimittase jo dvaitabhAva udita hotA hai vaha vyavahArakI apekSA rakhanese saMsArakA kAraNa hotA hai // 32 // dhandha aura mokSa, rAga aura dveSa, karma aura AtmA, tathA zubha aura azubha; isa prakArakI buddhi dvaitake Azrayase hotI hai jo saMsArakA kAraNa kahI jAtI hai // 33 // udaya, udIraNA aura sattva yaha saba nizcayase karmakA vistAra hai| kintu jJAnarUpa jo AtmAkara teja hai vaha una sabase bhinna, eka aura utkRSTa hai // vizeSArtha-sthitike pUrNa honepara nirjIrNa hotA huA karma jo phaladAnake sanmukha hotA hai ise udaya kahA jAtA hai / udayakAlake prApta na honepara mI apakarSaNake dvArA jo karmaniSeka udayameM sApita karAye jAte haiM, ise udIraNA kahate haiN| jJAnAvaraNAdi karmaprakRtiyoMkA karmasvarUpase avasita rahaneko sattva kahA jAtA hai / / 34 // krodhAdi karmoMkA saMyoga honepara bhI vaha utkRSTa Atmateja vikArase rahita hI hotA hai| ThIka bhI hai-vikArako karanevAle meghoMse kabhI AkAza vikArayukta nahIM hotA hai // vizeSArthajisa prakAra AkAzameM vikArako utpanna karanevAle meghoMke rahanepara bhI vaha AkAza vikArako prAra nahIM hotA, kintu khabhAvase svacha hI rahatA hai| usI prakAra AtmAke sAba koSAdi karmokA saMyoga rahanepara bhI usase pAtmAmeM vikAra nahIM utpanna hotA, kintu yaha samAvase nirvikAra hI rahatA hai // 35 // 1 taM maamivaa| sagalavakAlavAma) 25 karmebhyaH 4 va vikArakaraNa, vikAsakAraNa /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 pAnambi-paJcazitiH [349:1-11343) nAmApi hi para tasmAniyAtadanAmakam / janmamRtyAdi vAzeSa vapurdharma yiduryuSAH // 6 // 344) moghenApi yutistasya caitanyasya tu kalpanA / sa ca taba tayorekyaM nidhana vibhAvyate // 37 // 345) kriyAkArakasaMbandhapravandhojimatamUrti yat / parSa jyotistadeva zaraya mokSakAikSiNAm // 346)sadeparamajhAnaM tadevAdhidarzanama / cAritraM ca tadekaM syAta tadeka dimltpH|| 39 // 847 ) namasyaM ca tadeva tadevaikaM ca maGgalam / usamaM ca tadevaika tadeva zaraNaM satAm // 40 // 348 ) AcArasale nadezAkarityA esa tarIkamapramasatya yoginH|| 45 // hi yataH / niyAt / tasmAt bhAramamaH nAma api / para milam / samayotiH / manAmakam asti / ba punaH / janmamatyAdi / mazeSa samasvaM kaSTama / budhAH paNDitAH / vapurdharma zarIrambhAvam / SivaH Ananti // 1 // tasya caitanyasya bodhemApi yutiH saMyogaH tu kalpanAmAtram / se bodhaH / tat caitanyam / nizyena / tayoH bodhacaitamyayoH aikyam / vibhAmyate kathyate // 37 // yat evaM jyotikhadeva ekam / mokSakAdviNo murimANakAno munInA zaraNyam / evaM kilakSaNa jyotiH / kriyAkArasamayaprabandhana ujimtmuurti| sthAnAda anya sthAnagamana kiyaa| kriyate iti kArakam / saMvandhe pachI / mAnacitsaha sevandhaH / teSA prayANa kiyAkArakasaMbandhAnAM prabandhaH samUhaH tena ujisatA rahisA mUrtiH asya tat // 38 // sat ekaM jyotiH parama jJAnam / tat eka jyotiH zuci darzanam / ca punH| tadekaM motiH cAritraM syAt bhavet / tat eka jyotiH nirmalaM tapaH / nizcayena / sarvaguNamaya jyotiH / / 39 // bho mmyaaH| tat jyotiH / namasrya namaskaraNIyam / tadeva eka jyotiH / satAM sAdhUnAm / maGgalam asti / ca punaH / tadeva jyotiH / satA sAdhUnAm / sAmaM zreSTham asti / ca punaH / taga eka jyotiH satA sAdhUnAm / zaraNyam asti // 40 // apramattaguNasthAmavartinaH saptamaguNasthAmadartimaH / yoginaH muneH / tadeva eka jyotiH AtmAkA yAcaka zabda bhI nizcayataH usase bhinna hai, kyoMki, nizcayanayakI apekSA yaha AtmA saMjJAse rahita ( anirvacanIya ) hai 1 arthAt vAcya vAcakamAva vyavahAra nayake Azrita hai, na ki nizcaya nayake / vidvajana janma aura maraNa Adi sabako zarIrakA dharma samajhate haiM / / 36 || usa caitanyakA jJAnake sAtha mI jo saMyoga hai vaha kevala kalpanA hai, kyoMki, jJAna aura caitanya ina donoMmeM nizcayase abheda jAnA jAtA hai / / 37 // jo Atmajyoti gamanAdirUpa kriyA, phartA Adi kAraka aura unake sambandhake vistArase rahita hai vahI eka mAtra jyoti mokSAbhilASI sAdhu janoMke liye zaraNabhUta hai // 38 // vahI eka Atmajyoti utkRSTa jJAna hai, vahIM eka Atmajyoti nirmala samyagdarzana hai, vahI eka Atmajyoti cAritra hai, tathA yahI eka Atmajyoti nirmala tapa hai // vizeSArtha-abhiprAya yaha hai ki jaba svarUpAcaraNa cAritra pragaTa ho jAtA hai taba zuddha caitanya svarUpa eka mAtra AtmAkA hI anubhava hotA hai / usa samaya samyagdarzana, samyagjJAna, samyacAritra aura tapa AdimeM kucha mI meda nahIM rahatA / isI prakAra jJAna, jJAtA aura jJeyakA bhI kucha bheda nahIM rahatA; kyoMki, usa samaya vahI eka mAtra AtmA jJAna, jJeya aura jJAtA bana jAtA hai| isIliye isa avasthAmeM kartA, karma aura karaNa Adi kArakoMkA bhI saba bheda samApta ho jAtA hai / / 39 / / yahI eka Atmajyoti namaskAra karaneke yogya hai, vahI eka Atmajyoti maMgala svarUpa hai, vahI epha Atmajyoti uttama hai, tathA vahI eka Atmajyoti sAdhujanoMke liye zaraNabhUta hai // vizeSArtha-"cattAri maMgalaM, arahaMtA maMgalaM, siddhA maMgalaM, sAhU maMgalaM, kebaliMpaNNatto dhammo maMgalaM / cattAri loguttamA ..." ityAdi prakArase jo arahaMta, siddha, sAdhu aura kevalIkathita dharma ina cArako maMgala, lokotama tathA zaraNabhUta batalAyA gayA hai vaha vyavahAranayakI pradhAnatAse hai| zuddha nizcayanayakI apekSA to kevala eka vaha Atmajyoti hI maMgala, lokottama aura zaraNabhUta hai / / 40 // pramAdase rahita hue munikA vahI eka Atmajyoti AcAra hai, vahIM eka Atma kaniyAt tataH tsmaad| 2 mA gopena saha yutiH'| kalpanA sH| gamanaM kriyate /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 : R] 4. pakavasatAvika 349) guNAH zIlAni sarvANi dhrmshvaasyntnirmlH| saMbhAbyante para jyotistdekmnutisstthtH||42|| 350 ) tadekaM paraM rasaM saryazAstramahovadheH / ramaNIyeSu sarveSu tadekaM purataH sthitam // 53 // 351j saveka paraM tapa soca para evam / adhyAtavyaM tadeke devakaM para mahA 14 352 ) zasaM jammatarucchevi tadekaM satAM matam / yoginAM yoganiSThAnAM tadeva prayojanam // 45 // 358) mumukSuNoM tadevakaM mukteH pamdhA na khaaprH| Anando 'pina cAmyatra vihAya vimAbhyate // 354) saMsAraporadharmeNa sadA taptasya dehimaH / yadhArAgRI zAntaM tadeva himazItalam / 47 / 355) tadevakaM paraM durgamagamyaM karmavidviSAm / tadetattiraskArakAri sAre nija balam // 48. $56) tadeva mahatI vidyA sphuranmannastadeva hi / auSadhaM tadapi zreI jammavyAdhivinAzanam // 49 // AcAraH / tadeva eka jyotiH AvazyakakriyA / punaH / tadeva .ekaM jyotiH khAdhyAyaH // 1 // tade para otiH| anutiSThataH vicArayataH / athavA tajyotiH pravartIyataH muneH / guNAH saMbhAvyante / sarvANi sIlAni saMbhASyante / masyantarika dharmaH saMbhAvyate kathyate // 42 // tadeva eka jyotiH sarvazAbasamurama pare ra vartate / sarveSu ramaNIyeSu vastue tala evaM jyotiH / purataH aprataH / sthitam asvi // tadeva ekaM jyotiH paraM tattvam asti / tadeva eka jyotiH paraM padam asti| tadeva eka jyotiH bhavyaiH ArAdhyam asti| tadeva eka jyotiH paraM mahaH asti // 44 // taveva eka jyoti- janmatatyAdi zamnaM saMsArakSamodakam asti / satI sAdhUnA saMsAracchedaka matam / yoginiSThAnAM mAnatatparANAM yoginAM tadeva evaM jyotiH prayojana kAryam asti // 45 // mumukSUNAM muktinAgchakAnAM munInAm / tadeva eka jyotiH / mukta mokSasya / panyA mArmaH vartate / ca punaH / aparaH mArgaH na asti / ya punaH / tavihAya caitanya vihAya paayaa| anyatra sthAne / AnandaH api / na vimAdhyate na kthyte|| tadeva jyotiH / dehinaH jIvasma / yatradhArAgRha latAgRham asti kilakSamaNa rehinH| saMsAraghoraparmeNa saMsArarUra-Atapena sadA taptaspa buHkhitasya / kiMlakSaNaM jyotiH / zAntam / punaH milAna jyoti / himazrItam / prAlayavacchItasam // 47 // tadeva eka jyotiH paraM durgam asti / kiMlakSaNaM jyotiH niSo karmaNAm / jagamyam / tadeva jyotiH| etatkazaNAm / tiraskAra karoti tat tiraskArakAri / punaH lakSaNaM umotiH / basin likhakIyam / sAra zreSThaM bala vartate // 48 // tadeva jyotiH mahatI vidyA dharsate / tadeDa jyotiH sphuranmatraH asti / tadapi jyoti pam jyoti Avazyaka kriyA hai, tathA yahI eka Atmajyoti svAdhyAya bhI hai // 41 // kevala usI eka utkRSTa AtmajyotikA anuSThAna karanevAle sAdhuke guNoMkI, samasta zIloMkI aura atyanta nirmala dharmakI bhI sambhAvanA hai / / 42 // samasta zAstrarUpI mahAsamudrakA utkRSTa ratna vahI eka Atmajyoti hai tathA vahI eka Atmajyoti saba ramaNIya padArthomeM Age sthita arthAt zreSTha hai // 43 / / vahIM eka Atmajyoti utkRSTa tatva hai, vahI eka Atmajyoti utkRSTa pada hai, vahI eka Atmajyoti bhavya jIvoMke dvArA ArAdhana karane yomya hai, tathA vahI eka Atmajyoti utkRSTa teja hai // 44 ! vahI eka Atmajyoti sAdhujanoMke liye janmarUpI vRkSako naSTa karanevAlA zastra mAnA jAtA hai tathA samAdhimeM sthita yogI janoMkA amISTa prayojana usI eka AtmajyotikI prApti hai // 45 // mokSAbhilASI janoM ke liye mokSakA mArga vahI eka Atmajyoti hai, dUsarA nahIM hai / usako chor3akara kisI dUsare sthAnameM AnandakI bhI sambhAvanA nahIM hai // 46 // zAnta aura barpha ke samAna zItala vahI Atmajyoti saMsArarUpI bhayAnaka ghAmase nirantara santApako prApta hue prANIke liye yantradhArAgRha (phuyAroMse yukta ghara ) ke samAna AnandadAyaka hai // 57 // vahIM eka Atmajyoti karmarUpI zatruoMke liye durgama aisA utkRSTa durga (kilA ) hai tathA vahI yaha Atmajyoti ina karmarUpI zatruoMko tiraskRta karanevAlI apanI zreSTha senA hai // 48 ! vahI Atmajyoti vipula boSa hai, vahI prakAzamAna maMtra hai, taba kahI 1 prtivrtktH| 22 basti pati nAsti /
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 padmamandi-paJcaviMzatiH [857: 4-50 I 1 4 1 957) akSayasyAkSayAnanda mahAphalabharazriyaH / tadevaikaM paraM bIjaM niHzreyasalasataroH // 50 // 358) tadekaM paraM viddhi trailokyagRha nAyakam / yenaikena vinA zaGke va sadam // 51 359) zuddhaM yadeva caitanyaM tadevAhaM na saMzayaH / kalpanayAnayApyetakhInemAnanda mandiram // 52 // 360 ) spRhA mokSe 'pi mohosthA tasiSedhAya jAyate / anyasmai tatkathaM zAntAH spRhayanti mumukSavaH // 961) ahaM caitanyamekaM nAnyatkimapi jAtucit / saMbandho 'pi na kenApi dRDha rakSo mamedRzaH // 362) zarIrAdivadicintAvaka saMparkavarjitam / vizuddhAtmasthitaM cittaM kurvannAste nirantaram // 55 // 368) evaM sati yadevAsti tadastu kimihAparaiH / AsAdyAtmanidaM tattvaM zAnto bhava sukhI bhava // 364) apArajammasantAnapathabhrAnti kRtazramam / tattvAmRtamidaM pItvA nAzayantu manISiNaH // 57 auSadham asti / kiMlakSaNaM jyotiH / janmavyAdhivinAzanam // 49 // tadeva eke jyotiH / niHzreyasalasataroH mokSata: bIjam / kiMlakSaNasya mokSattaroH / akSayasya vindAzarahitasya / punaH kiMlakSaNasya / akSayAnanda mahAphalabhara zrIH " yasya sa tasya akSayAnandamahAphalabharazriyaH // 50 // sadeva eka jyotiH param utkRSTam trailokyagRhanAyakam / viddhi jAnIhi / ahaM zake / yena ekena binA AsmanA vinA / etat trailokyam / vasat api udvasam " udyAnam / iti hetoH trailokyanAyakam AtmAnaM jAnIhi // 51 // yadeva zuddhaM caitanyaM tadeva zraddam / na saMzayaH na sandehaH / etat jyotiH / anayA kapanayA hInam aham anyat caitanyam anyat / anena vikalpena rahitaM jyotiH bhAnandamandira sukhanidhAnam // 51 // mokSe api / mohotthA mohotpalA spRddA bAcchA / niSedhAya mokSaniSedhAya jAyate kathyate / tttkhaatkaarnnaat| mumukSayaH muktivAkAH munayaH / anyasmai vstune| karma spRhayanti kathaM vAJchanti baimyam jAtucit kadAcit / anyat cimapi na / kemApi vastunA saha saMbandho'pi na mama muneH / IzaH dRDhaH pakSaH asti // 54 // citaM manaH / nirantaram anavaratam / vizuddhAtmasthitaM kurvan / Aste tiSThati / kiMlakSaNaM manaH / zarIrAdivahizvintAcakra samUhaH tasya cintAcakra samUhasya saMparkeNa saMyogena varjitam // 55 // iha Atmani / evaM pUrvokavicAre sati / yadeva nijamvarUpam / asti / tadA aparaiH vikalpaiH kim asti / na kimapi / tadeva nijakharUpamastu / bho Atman / idaM svarUpam / AsAtha prApya darda tasvaM prApya / zAnto bhava sukhI bhava // 56 // manISiNaH munayaH / idaM tatvAmRtaM pItvA / apArajanma santAna pathabhrAnta[nti ] kRtazramaM pArarahitasaMsArapara* janmarUpI rogako naSTa karanevAlI zreSTha auSadhi hai || 49 || vahI Atmajyoti zAzvatika sukharUpI mahAphaloMke bhArase suzobhita aise avinazvara mokSarUpI sundara vRkSakA eka utkRSTa bIja hai // 50 // usI eka utkRSTa Atmajyotiko tInoM lokarUpI gRhakA nAyaka samajhanA cAhiye, jisa ekake binA yaha tIna lokarUpa gRha nivAsase sahita hokara mI usase rahita nirjana vanake samAna pratIta hotA hai / abhiprAya yaha hai ki anya dravyoMke rahanepara bhI lokakI zobhA usa eka Atmajyoti se hI hai // 51 // AnandakI sthAnamUta jo yaha Atmajyoti hai vaha "jo zuddha caitanya hai vahI maiM hUM, isameM sandeha nahIM hai" isa kalpanAse bhI rahita hai // 52 // mohake udayase utpanna huI mokSaprAtikI mI abhilASA usa mokSakI prAptimeM rukAvaTa DAlanevAlI hotI hai, phira bhalA zAnta mokSAbhilASI jana dUsarI kisa vastukI icchA karate haiM ? arthAt kisIkI bhI nahIM // 53 // maiM eka caitanyasvarUpa hI hUM, usase bhinna dUsarA koI bhI svarUpa merA kabhI bhI nahIM ho sktaa| kisI para padArtha ke sAtha merA sambandha bhI nahIM hai, aisA merA dRr3ha nizcaya hai // 54 // jJAnI sAdhu zarIrAdi bAjha padArthaviSayaka cintAsamUhake saMyogase rahita apane cittako nirantara zuddha AtmAmeM sthita karake rahatA hai // 55 // he Atman ! aisI avasthA ke honepara jo bhI kucha hai vaha rhe| yahAM anya padArthoMse malA kyA prayojana hai ? arthAt kucha bhI nhiiN| isa caitanya svarUpako pAkara tU zAnta aura sukhI ho // 56 // buddhimAn puruSa isa tattva rUpI amRtako pIkara aparimita janmaparamparA (saMsAra) ke 1 dudanam / 2. ka yathA kalpanayA 6 za anyena / 7 kakSa 2 va manaHkalpanayA | 3 za vinAzarahitasya AnaMda / 4 ka bhaTaH zrI / 5 nam
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ -3681411] 1. ekatvalasati 121 365 ) atisUkSmArikAmekaM mAnekamena ena pI yasaramanakSaram // 58 // 566) anaupamyamanirdezyamamameyamanAkulam / zUnyaM pUrNa vayasisthamanisya ca pracakSyate / / 59 // 367 ) niHzarIraM nirAlamba nizamya nirupAdhi yat / cidAtmaka paraMjyotiramAthAnasagocaram // 30 // 368) ityatra gahane 'spantadurlakSye paramAtmani / ucyate yacadAkAzaM pratyAlekya bilikhyate // 6 // mparApaya-mArgabhramagena kRtazramam utpana bhrama khedam / nAzayantu spheTayanta // 55 // yat jyotiH atisUkSma pracakSyate kRSyate amuurtttvaat| yajyotiH atisthUla pracakSyate kathyate / kasmAt / anantaguNAzrayatvAt / yajyotiH eka pravakSyate zudravyArthina / yajyotiH aneka pracakSyave' kathyate guNApekSayA athavA darzanajJAnacAritrataH / yajyotiH khasaMvedyam / kasmAt / sahajajJAnaparicchedyatvAt / yajyotiH avedyam / kasmAt / kSAyopazAmikajJAnena apariccheyatvAt / yajyotiH akSara, ma kSarati iti akSara, vinAzarahitasyAt / ra punaH / yajyotiH anakSaram / kasmAt / akSararahitasvAt / yajyotiH anaupamyam asAdhAraNaguNasahitatvena upamAtItam / yajayotiH anirdezyam / kasmAt / kapitumazasyatvAt / yajyotiH aprameyam / kasmAt / prabhAtumazakyacAt bA pramANAtItatvAt / yajyotiH anAkulam mAkulatArahitam / yajyotiH zUnya parapara catuSTayena zUnyam / ca punaH / yajyotiH pUrNa khacatuSTayena pUrNam / yajyotiH nityaM dravyApekSayA nityam / yajyotiH anitya paryAyAdhikanayena anitya pracakSyave' kapyate // 58-59 // yat paraMjyotiH / niHzArIre zarIrarahitam / yajyotiH nirAlambam mAlambanarahitam / yajyotiH niHzabdaM shbdrhitm| yajyotiH nirupAdhi upAdhirahitamA yajyotiHcidAtmakama / gajyotiH avAcAnasagocarama atIndriyajJAmagocarama // 6 // iti pUrvottaprakAreNa / atra paramAtmani vidhaye / yat ucyate kathyate tat dhAkAze prati bhAleya citrAmaM vilikhyate mArgameM paribhramaNa karanese utpanna huI thakAvaTako dUra kareM // 57 // vaha Atmajyoti atizaya sUkSma bhI hai aura sthUla bhI hai, eka bhI hai aura aneka bhI hai, svasaMvedya bhI hai aura avedya bhI hai, tathA akSara bhI hai aura anakSara bhI hai| vaha jyoti anupama, anirdezya, aprameya evaM anAkula hokara zUnya bhI kahI jAtI hai aura pUrNa bhI, nitya bhI kahI AtI hai aura anitya bhI / / vizeSArtha- Atmajyoti nizcayanayakI apekSA rUpa, rasa, gandha aura sparzase rahita honeke kAraNa sUkSma tathA vyavahAranayakI apekSA zarIrAzrita honese sthUla bhI kahI jAtI hai / isI prakAra vaha zuddha caitanyarUpa sAmAnya svabhAvakI apekSA eka tathA vyavahAramayakI apekSA minna bhinna zarIra Adike Azrita rahanese aneka bhI kahI jAtI hai| vaha svasaMvedana pratyakSake dvArA jAnaneke yogya honese svasaMvedya tathA indriyajanita jJAnakI aviSaya honese avedya bhI kahI jAtI hai| vaha nibdhayase vinAzarahita honese akSara tathA akArAdi akSaroMse rahita honeke kAraNa athavA vyavahArakI apekSA vinaSTa honese anakSara bhI kahI jAtI hai| vahI Atmajyoti upamArahita honese anupama, nizcayanyase zabdakA aviSaya honese anirdezya ( avAcya), sAMvyavahArika pratyakSAdi pramANoMkA viSaya na honese aprameya tathA AkulatAse rahita honeke kAraNa anAkula bhI hai| isake atirika cUMki yaha mUrtika samasta bAdha padArthoka saMyogase rahita hai ata evaM zUlya tathA apane jJAnAdi guNoMse paripUrNa honese pUrNa mI mAnI jAtI hai, athavA parakIya dravyAdikI apekSA zUnya aura svakIya dravyAdikI apekSA pUrNa mI mAnI AtI hai| vaha chyArthika nayakI apekSA vinAzarahita honese nitya tathA paryAyArthika nayakI apekSA anitya mI kahI jAtI hai // 58-59 // vaha utkRSTa caitanyasvarUpa jyoti cUMki zarIra, Alambana, zabda tathA aura bhI anyAnya vizeSaNoMse rahita hai; ata eva yaha vacana evaM manake mI agocara hai // 60 // isa prakAra usa paramAtmAke duradhigamya evaM atyanta durlakSya ( adRzya ) honepara usake viSayameM jo kucha mI kahA jAtA hai vaha AkAzameM citralekhanake 1 ma mAmmanasgocaram, pAnAmAnasagokaram / 25 phoTabanna / yasa pranave / 4 mAsa avinAzalyAe /
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 padmanandi-paJcaviMzatiH [869 462 369 ) bhArata tatra sthito yastu cintAmAtraparigrahaH / tasyAtra jIvitaM yaM devairapi sa pUjyate // 62 // 370 ) sarvavidbhirasaMsAraiH samyagjJAnavilocanaiH / etasyopAsanopAyaH sAmyamekamudAhRtam // 63 // 371 ) sAyaM svAsthye samAdhizva yoga zveto nirodhanam / zuddhopayoga ityete bhavantye kAryavAcakAH ||64 372 ) nAkatirnAkSaraM varNo no vikalpa kshcn| zuddhaM caitanyamebaiMkaM yatra tatsAmyamucyate // 65 // 373 ) sAmyamekaM paraM kArya sAmyaM tavaM paraM smRtam / sAmyaM sarvopadezAnAmupadezo vimuktaye // 66 // 374) sAmyaM sadbodhanirmANaM zazvadAnanvamatimAnaH // 67 // 375) sAmyaM niHzeSazAstrANAM sAramAdurvipazcitaH / sAmyaM karmamahAkabhavAhe dAvAnalAyase // 68 // 376 ) sAmyaM zaraNyamityAhuyoginAM yogagocaram / upAdhiracitAzeSadoSapaNakAraNam // 69 // I // 61 // tatra Atmani / sthitaH pravartanam / bhAtAM dUre tiSThatu / tu punaH / yaH cintAmAtraparigrahaH puruSaH asti / atra saMsAre / tasya jIvitaM zrAbhyam / sa pumAn devairapi pUjyate // 62 // sarvavidbhiH sarvazaH / etasya bhrAtmanaH / upAsanopAyaH sevanopAyaH / sAmyam ekam / udAhRtaM kacitam / kiMlakSaNeH sarvazaiH / vyasAraiH saMsArarahitaiH punaH lakSaNeH / samyagjJAnavilocanaiH // 63 // iti ete ekAryavAcakAH bhavanti / te ke sAmyaM svAsthyam / ca punaH samAdhiH yogaH zreonirodhanaM zuddhopayogaH // 64 // tatsAmyam ucyate yatra ekameva zuddha caitanyam asti / yasya zuddhasya AkRtiH na samacaturastrAdi AkRti:' na yasya caitanyasya AkArAvi akSare na yasya zuddhasya zukAdiH varNaH na / yasya zuddhacaitanyasya kathana vikalpaH na tatsAmyam ucyate // 65 // param ekaM sAmyaM kArya kartavyam / sAmyaM paraM tavaM smRrta kthitm| sAmyaM sarvopadezAnAM sarvazAkha- upadezAnAm / vimuktaye mokSAya upadezaH // 66 // etatsAmyaM sadboSa nirmANaM sadbodhasya nirmApakam / punaH zazvat Anandamandira kalyANasthAnam / punaH sAmyaM zuddhAtmanaH rUpam masti / punaH sAmye mokSekasAmaH mokSagRhasya dvAram // 67 // vipazcitaH paNDitAH / niHzeSazAstrANAM sAraM sAmyam AhuH kathayanti / karmamahAkakSa-mana vAhe sAmyam / dAvAnalAyate dAvAnala ivAcarati // 68 // sAmyaM yoginAM yogagocaram asti / iti hetoH / zaraNyam AhuH kiMlakSaNaM sAmyam / upAdhiracita-bhazeSadoSakSapaNakAraNa samAna hai / vizeSArtha - abhiprAya yaha ki jisa prakAra amUrta AkAzake Upara citrakA nirmANa karanA asambhava hai usI prakAra atIndriya AtmAke biSayameM kucha varNana karanA bhI asambhava hI hai| vaha to kevala svAnubhavake gocara hai // 61 // jo usa AtmAmeM lIna hai vaha to dUra hI rhe| kintu jo usakA cintana mAtra karatA hai usakA jIvana prazaMsAke yogya hai, vaha devoMke dvArA bhI pUjA jAtA hai || 62 // jo sarvajJa deva saMsArase rahita arthAt jIvanamukta hote hue samyagjJAnarUpa netrako dhAraNa karate haiM unhoMne isa AtmAke ArAdhanakA upAya eka mAtra samatAbhAva batalAyA hai / / 63 / / sAmya, svAsthya, samAdhi, yoga, cittanirodha aura zuddhopayogaH ye saba zabda eka hI arthake vAcaka haiM // 64 // jahAM na koI AkAra hai, na akArAdi akSara hai, na kRSNa-nIlAdi varNa hai, aura na koI vikalpa hI hai; kintu jahAM kevala eka caitanyasvarUpa hI pratibhAsita hotA hai usIko sAmya kahA jAtA hai / / 65 // vaha samatAbhAva eka utkRSTa kArya hai| vaha samatAbhAva utkRSTa tattva mAnA gayA hai| vahI samatAbhAva saca upadezoMkA upadeza hai jo muktikA kAraNa hai, arthAt samatAbhAvakA upadeza samasta upadezoMkA sAra hai, kyoMki usase mokSakI prApti hotI hai // 66 // samatAbhAva samyagjJAnako utpanna karanevAlA hai, vaha zAzvatika ( nitya ) sukhakA sthAna hai, vaha samatAbhAva zuddha AtmAkA svarUpa tathA mokSarUpI anupama prAsAdakA dvAra hai || 67 // paNDisa jana samatAbhAvako samasta zAstroMkA sAra batalAte haiN| vaha samatAbhAva karmarUpI mahAvanako bhasma karaneke liye dAvAnalake samAna hai // 68 // jo samatAbhAva yogI janoMke yogakA viSaya hotA huA pAsa aura Abhyantara parimahake nimittase utpanna hue samasta doSoMko naha karanevAlA hai vaha zaraNabhUta kahA jAtA hai // 69 // jo AtmArUpI haMsa aNimAdi samukhakA AkRtiH /
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ -88978-01] 1. ekApasaptatiH 877) niHspRhAyANimAyanakhaNDe laampsrojusse| IsAya zuSaye muktihasIdacAraze namaH // 70 // 78) mAnino'mRtasaMgAya mRtyustApakaro'pi sn| mAmakumbhasya loke'smin bhavetyAkavidhiryathA / / 379) mAnubhyaM sarakule janma lakSmIrmuziH kRtahaptA / vivekena vinA sarSe sadametaca kiMcana // 72 // 380) cidacida ve pare have vivekastanivecanam / upAdeyamupAdeyaM heyaM heyaM ca kurSataH / / 73 // 981) khaM kiMcitsukhaM kiMcidhisabhAti jaDAtmanaH / saMsAre 'tra punarnityaM sarva purva vivekinH|| 382) heyaM hi karma rAgAdi satkArya ca vivekinaH / upAdeyaM paraMjyotirupayogaikalakSaNam // 75 // 388) yadeva caitanyamaI sadeva tadevaM jAnAti sadeva pazyati / tadeva caika paramasti nidhayAt gato'si bhAgna sakatA param // 7 // doSavinAzakAraNam // 39 // isAya namaH / kiMlakSaNAya IsAya paramAtmane / sAmyasarojuSe sAmpasara sevakAya / punaH kilakSaNAya prmaatmne| aNimAyajakhale khrgdhiikmlaa| niHspRhAya udAsInAya / punaH kilakSaNAya / zucaye pavitrAya 1 punaH kilakSaNAya haMsAya / mujihaMsIdattadRze muphiisinIdattanetrAya // 70 // mRtyuH bhAtApakaraH mapi san hAninaH puruSasya / amRtasaMgAya mukhAya bhavet / asmin loke yathA Amakumbhasya apakkakalazasa pAkavidhiH pakakaraNam // 1 // mAnuya sakale janma lakSmIH buddhiH kRtajJatA sarva vivekana binA / sapta vidyamAnam api / asat avidyamAnam / etat kiMcana ne // 72 // cit acit pare / tattve samIH yo pelA zivAra / vizAla kuSaH huneH upAdeyaM tasvam upAdeyaM prahaNIyam / na punH| heya tattva deyaM sajanIyam // 73 // atra saMsAre / jahAtmanaH bhUsya / zita kiMcit kuvaM kiMciramukha pratibhAti / punaH vivekinaH sisa sarva duHkha bhAti / nityaM sadaiva // 4 // hi yataH / rAgAdi karma / heyaM tyajanIyam / ca punaH / vivekinaH / tatkAya tasma rAgAdikarmaNaH kArya sajanIyam / paraMjyotiH upAdeyaM mahaNIyam / milakSaNaM jyotiH / upayogahalakSaNa zAnadarzanopayogalakSaNam 11 75 // yat / eva nizcayena / caitanyatatvam asti| tadeva bhaim / sabaiba bhAtmatatva sarva jAnAti / tadena caitanyaM sarva loka pazyati avalokayati / va punaH / nizcayAta, tadeva eka jyotiH / param utkRSTam / asti / bhAyena vicAraNena apanA caitanyena RddhirUpI kamalakhaNTa (svarga)kI abhilASAse rahita hai, samatArUpI sarovarakA ArAdhaka hai, pavitra hai, tathA muktirUpI haMsIkI ora iSTi rakhatA hai, usake liye namaskAra ho / 70 // jisa prakAra isa lokameM kacce ghar3ekA paripAka amRtasaMga arthAt pAnIke saMyogakA kAraNa hotA hai usI prakAra avivekI janake liye santApako karanevAlI mI vaha mRtyu jJAnI janake liye amRtasaMga arthAt zAzdhatika sukha (mokSa) kA kAraNa hotI hai // 71 // manuSya paryAya, uttama kulameM janma, sampatti, buddhi aura kRtajJatA (upakArasmRti ); yaha saba sAmagrI hokara mI vivekake vinA kucha bhI kAryakArI nahIM hai // 72 / / cetana aura acetana ye do bhinna tattva haiN| unake bhima svarUpakA vicAra karanA ise viveka kahA jAtA hai / isaliye he Atman! tU isa vivekase grahaNa karane ke yogya jo caitanyasvarUpa hai use grahaNa kara aura chor3ane yogya jar3atAko chor3a de / / 73 // yahAM saMsAramai mUrkha prANIke cittameM kucha to sukha aura kucha dukharUpa pratimAsita hotA hai / kintu vivekI jIvake cittameM sadA saba dukhadAyaka hI pratibhAsita hotA hai / vizeSArtha- isakA abhiprAya yaha hai ki avivekI prANI kabhI iSTa sAmagrIke prApta honepara sukha aura usakA viyoga ho jAnepara kabhI dukhakA anubhava karatA hai| kintu vivekI prANI haTa sAmagrIkI prApti aura usake viyoga donoMko hI dukhaprada samajhatA hai| isIliye vaha ukta donoM hI avasthAoMmeM samabhAva rahatA hai / 74 !! vivekI janako karma tathA usake kAryabhUta rAgAdi bhI chor3aneke yogya haiM aura upayogarUpa eka lakSaNavAlI utkRSTa jyoti grahaNa karaneke yogya hai // 75 // jo caitanya hai yahI meM huuN| vahI caitanya jAnatA hai aura vahI caitanya dekhatA bhI hai| nizcayase 1zana' nAsti / 2 caitanya mli|
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAnAdi-pakSavirAti [3a4:0-80384) pakavalasatiriya surasindhurudhAmIpasamandihimabhUSaratA prsuutaa| yo gAite ziSapadAmmuniSi pravidhamesAM labheta sa naH paramo vizukhim // 7 // 385) saMsArasAgarasamuttarakasetumenaM sato sayupadezamupAbhitAnAm / kuryAtpadaM malakabo 'pi kimatara samyaksamAdhiSidhisamidhinistara 8 // 986) AtmA minastadanugatimatkarma mi tayoryA pratyAsarbhavati vikati sApi mitrA tv| kAlavapramukhamapi yacca mizra mataM me mitraM bhinna nijaguNakalAlaMkRtaM sarvametat // 79 // 387) ye 'bhyAsayanti kathayanti vicArayanti saMbhAvayanti ca murmudurAtmatatvam / se mokSamApanamamatalIya si prAnti maSakevalalamdhirUpam // 8 // saha / para kevalam / ekatAm / gato'si prAso'smi // 6 // iyam ekaravasAtiH / surasindhuH AkAzagaGgA / uH zrIpacanandihimabhUdharataH uccatarabhIpamanandihimAcalaparvatAt / prasUtA utA utpanA / yaH pumAn / etAm AvazyatAm / gAhane mAndolayati / sa naraH paramA vizudhim / mabheta prApnuyAt / kilakSaNAm ekasvasaptatim AkAzagAm / zivapadAmbunirSi vidyA mokSasamutra prAptAm // 7 // bho bhavyAH bhUvatAm / enam / sat samIcInam upadezam upAzritAnAm / sato satpuruSANAm / antarale manasi abhyantare manAsa / malalayo'pi paaplesho'pi| kiM pada spAnaM kuryAt / api tumakurmAda / milakSaNam upadenam / saMsArasAgarasamuttaraNakasetum ekohaNam / kilakSaNe antrge| samyaksamAdhividhisanidhinikharo samIcInasAmpavidhisamIpena anAkale // 70 // bhAsmA bhilaH / tadanugatimat tasya jIvasya bhanugAmi karma bhitram / tayoH dayoH pAtmakarmaNoH / pratyAsatteH sAmIpyAt / yA vikRtiH bhavati sApi mimA / tathaiva sA vikRtiH bhAtmakarmavadviSA / yat kAlakSetrapramurma tadapi mikam / ca punaH / etatsarvam / nijaguNAlakatam mAtmIyaguNaparyAyasaMyujam / mata miSaM milam / mata kathitam // 5 // ye munayaH / Atmatattvam / muhurmuhuH vAraMvAram / mbhyaasynti| ca punaH / ye munayaH bhAramatavaM zyanti / ye munayaH bhAsmatarpa vicArayanti / ye mumayaH mAtmatala saMbhAvayanti / " munayaH kSiprai zIghram / anUna mokSa pryaanti|ne staM banUnaM saukhyena pUrNa mokSam / kiMlakSaNaM mokSam / akSaya pinAzarahitam / bhanansasaukhyam / punaH kilakSaNaM mokSam / navakevalalambhisma nabakevala. kharUpam // 8 // ityekatvAsItiH [ityekAsvasaptatiH] samAptA // 4 // vahI eka caitanya utkRSTa hai / maiM svabhAvataH kevala usIke sAtha ekatAko prApta huA hUM // 76 // jo yaha ekatvasaptati (sattara padyamaya ekatvaviSayaka prakaraNa) rUpI gaMgA unnata ( UMce) zrI padamandIrUpI himAlaya parvatase utpanna hokara mokSapadarUpI samudrameM praviSTa huI hai usameM jo manuSya yAna karatA hai (ekatvasaptatike pakSamai- abhyAsa karatA hai) vaha manuSya atizaya vizuddhiko prApta hotA hai / / 77 // jina sAdhujanoMne saMsArarUpI samudrake pAra honemeM advitIya pulasvarUpa isa upadezakA Azraya liyA hai unake uttama samAdhividhikI samIpatAse nizcalatAko prApta hue antaHkaraNameM kyA bhalakA leza bhI sthAna pA sakatA hai ! arthAt nahIM pA sakatA || 78 // mAtmA bhinna hai, usakA anusaraNa karanevAlA karma mujhase bhinna hai, ina donoMke sambandhase jo vikArabhAva utpanna hotA hai vaha bhI usI prakArase bhinna hai, tathA anya bhI jo kAla evaM kSetra Adi hai ve bhI bhinna mAne gaye haiN| abhiprAya yaha ki apane guNoM aura kalAoMse vikSita yaha saba bhinna bhinna hI hai // 79 // jo bhavya jIva isa AtmatattvakA bAra bAra abhyAsa karate haiM, vyAkhyAna karate haiM, vicAra karate haiM, tathA sammAna karate haiM; ve zIghra hI avinazvara, sampUrNa, ananta sukhase saMyukta evaM nau kevalalabdhiyoM (kevalajJAna, kevaladarzana, kSAyika dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, vIrya, kSAyika samyaktva aura kSAyika cAritra) svarUpa mokSako prApta karate haiM // 80 // isa prakAra yaha ekatyasasati prakaraNa samApta huA // 4 // za'zrIpacanandihimabhUSarataH' naasti| 2. samuttaraNapakoNa, ka samuttaraNaekasetuM provrnn| / / 5. zrIdhe nUnaM mokSaM prayAnti na, kaha anUna n|
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ [5. yatibhAvanASTakam ] 388 ) AdAya batamAramatatvamamala mAtvAya gatvA varga nimzeSAmapi mohakarmajalisA hitvA viklpaavlim| ye tiSThanti mamomarudhiyacalakatyapramoda patA miSkampA giriSajayanti munayaste srvsNgoshitaaH||1|| 389) khetovRttinirodhanena karaNagrAmaM vidhAyosa / tatsaMhasya gatAgataM ca marato' dhairya samAbhitya ca / paryana mayA zivAya vidhivamyakabhUbhaharI madhyasthena kadA cirpitarazA sthAtavyamantarmukham // 2 // 390) dhUlIdhUsaritaM vimukaSala paryamudAgata zAntaM nirvacanaM nimIlitAzaM tattvopalamme sati / utkIrNa SadIya mAM vanabhuvi bhrAnto mUgANI gaNA pazyatyuttavilayo yadi tavA mArajanaH puNyavAn // 3 // te munayaH jayanti / ye giravat parvatavat / nikampAH kamparahitAH vihanti / kilakSaNA munavaH / mamomahavidanalaikatvapramovaM gatA. sAsaniHzvAnasaha ceyarapara-tara pramoI gtaaH| punaH kisakSaNAH munayaH / sarvasaMgena paripraheSa ujitAH rahitAH / ki karavA / vratam AdAya gRhIkhA / punaH amalam AramatatvaM zAsvA / mapa apavA / vanaM gatvA / punaH niHzeSAm mapi mohakamaijanitA vikalpAvalim / hitvA parityajya / niSkampAH viSThanti // 1 // mayA muninA / zivAya mokSAya / vidhivat vidhiyukena / paryara-Asanena / antarmusa jhAnAbalokanaM yathA spaayaa| kadAcita sthAtavyam / vilakSaNena mayA / zUnyA-ekA bhuubhaarii-guphaa-mdhysthen| punaH kilakSaNena mayA muninA / arpita nAsAprasthApitanetreNa / kiM vA / tokRttinirodhanena / karaNagrAmam indriyasamUham / usa vidhAye udyAnaM ekhaa| ca pumaH / tasya marutaH pavamasya / gatAgataM gamanam bhAgamanam / sahatya saMkocya / ca punaH / dhairya samAtriya / kadA kasmin kAle / mayA antaravivAra prati sthAtavyam // 3 // muniH udAdhIna cintyti| tadA kAle / mAharajanaH matsarazaH janaH / puSpavAn / yadi vet / bhuvi pRthivyAm / mRgAryA gaNaH mRgasamUhaH / mAm utkIrNa dvaSadi pazyati mAm utkeritaM pASANe' isa pazyati / kilakSaNaH mRgasamUhaH / bhrA utpana-mAyayaH / kilakSaNaM mAm / dhUlodhUsaritam / punaH kiMlakSaNaM mAm / vimukavasane vArahitam / punaH vilakSaNaM mAm / paryamudrAgataM paryazAsanasthitam / zAntaM kSamAyuktam / punaH kilakSaNaM mAm / nirvacana pacanarahitam / punaH kilakSaNaM mAm / jo muni vratako prahaNa karake, nirmala Atmatattvako jAna karake, vanameM jA karake, tathA mohanIya karmake udayase utpanna honevAle saba hI vikalpoMke samUhako chor3a karake bhanarUpI vAyuse vicalita na honevAle sthira caitanyameM ekatvake Anandako prApta hote hue parvatake samAna nizcala rahate haiM ve sampUrNa parigrahase rahita muni jayavanta hoveM // 1 // muni vicAra karate haiM ki maiM manake vyApArako rokatA huA indriyasamUhako vIrAna karake (jIta karake), vAyuke gamanAgamanako saMkucita karake, dhairyakA avalambana lekara, tathA mokSaprAptike nimitta vidhipUrvaka parvatakI eka nirjana guphAke bIcamai padmAsanase sthita hokara apane svarUpapara dRSTi rakhatA huA kaba cetana AtmAmeM lIna hokara sthita houuNgaa:|| 2 // tattvajJAnake prApta ho jAnepara lise malina (akhAta), vasase rahita, padmAsanase sthita, zAnta, vacanarahita tathA AkhoMko mIMce hue; aisI avasthAko prApta hue mujhako yadi vanabhUmimeM bhramako prApta huA mRgoMkA samUha Azcaryacakita hokara pattharameM ukerI huI mUrti janitaM / 2 viklpaavtiiN| 3 kmtau| 4 nAsApitadazA / 5 vihAya / 2 ka kadAcin / mahAdiva / ww 44pASANa /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . . . . . . . . 126 pacanandi-pazarSizatiH [391:5-4391) dhAsaH zUnyamaThe kaciniyasanaM nitya kakummaNDalaM saMtoSI dhanamamrataM niyatamA zAntistapo ghrtmm| maitrI sazArIribhiH saha sadA saravaikacintAsukhaM dhedAste na kimasti me zamavataH kArya na kiMcit praiH||4|| 392) laNyA janma kale. zucau varacapuryadhyA zrutaM puNyato vairAgyaM karoti yaH zuci sapI loka sApaka kRtI..... tenaivojitagauraveNa yadi vA dhyAnAmRtaM pIyate prAsAde kalazastadA maNimayo hame samAropitaH // 5 // 993 ) grISme bhUdharamastakAbhitazilAM mUlaM taroH prAvRSi bhojUte zizire catuSpathapada prAptAH sthiti kuryate / ye seSAM yAminA yathoktatapasA dhyAnaprazAntAtmanAM mArge saMcarato mama prazAminA kAlaH kadA yAsyati // 6 // nimIlitadRzaM modbhATitanetram / ka sati / tatvopalamme sati // 3 // cedyadi / me mama / kacit zUnyamaThe vAsaH / Aste titi / nityaM sadaiva / kakummaNDalaM nivasanaM dazadiksamUhaM param / me mm| maMtoSaH unnataM dhanam asti / mama muneH / zAntiH kssmaa| priyatamA strI asti / mama muneH tapaH vartana vyApAraH asti / yadi cet / mama muneH / sarvazarIribhiH saha maitrI masti / cet, mama rAdA tatvaikacinnAmukham asti / yadi ceta / pUrvokta sarvam asti tadA kina asi me / savaim asti / zamavataH me paraiH saha kiMcit kArya na bhasti // 4 // loke sNsaare| sa ekaH pumAn / kRtI puNyavAna / yaH zuci tapaH karoti / kiM kRtvaa| zucau pvitrkule| janma lbdhyaa| varavapuH paariirm| lakavA / puNyataH zrutam / ghusA jJAtvA ca punaH / yerAgya prApya yaH tapaH karoti saH punnyvaan| bA athavA / teneva paraveNI sitagauraveNa gvrhiten| yadi ceta / dhyAnama zramataM pIyase tdaa| me svarNamaye / prAsAda rhe| maNimayaH phalAH / samAropitaH sthApitaH // 5 // teSo yaminA munInAm / mArga saMcarataH mama kAlaH kadA yAsyatikilakSaNAnAM manInAm / yathokatapasA apokatapoyuktAnAm / punaH kilakSaNAnAm / thyAmaprazAntAsmanAm / ye munayaH / prImme jyesstthaabaahe| bhUgharamastake AzrimazilA prati sthiti purvate / ye munayaH / prAdhi varSAkAle / taroH pRksssy| mUla prAptAH sthiti kurvate / ye munayaH / promUte zizire pItaRtI / catu pazcapadaM prAptAH sthitiM kurvate / teSI mArge saMcarataH mama kAlaH kadA yAsyati // 6 // samajhane laga jAve to mujha jaisA manuSya puNyazAlI hogA // 3 // yadi merA kisI nirjana upAzrayameM nivAsa ho jAtA hai, sadA dizAsamUha hI merA vastra bana jAtA hai arthAt yadi mere pAsa kiMcit mAtra bhI parigraha nahIM rahatA hai, santoSa hI merA unnata dhana ho jAtA hai, kSamA hI merI pyArI strI bana jAtI hai, eka mAtra tara hI merA vyApAra ho jAtA hai, saba hI prANiyoMke sAtha mega maitrIbhAva ho jAtA hai, tathA yadi maiM sadA hI eka mAtra tattvavicArase utpanna honevAle sukhakA anubhava karane laga jAtA hUM to phira atizaya zAntiko prApta hue mere pAsa kyA nahIM hai ? saba kucha hai / aisI avasthAmeM mujhako dUsaroMse kucha bhI prayojana nahIM rahatA hai // 4 // lokameM jo manuSya puNyake prabhAvase uttama kulameM janma lekara, uttama zarIrako pAkara aura Agamako jAna karake vairAgyako prApta hotA huA nirmala taya karatA hai vaha anupama puNyazAlI hai / yahI manuSya yadi pratiSThAke moha (AdarasatkArakA bhAva) ko chor3akara dhyAnarUpa amRtakA pAna karatA hai to samajhanA cAhiye ki usane suvarNamaya prAsAdake Upara maNimaya kalazako sthApita kara diyA hai / / 5 / / jo sAdhu grISma Rtu, parvatake zikharake Upara sthita zilAke Upara, varSA RtumeM vRkSake mUlameM, tathA zIta atuke prApta honepara caurastemeM sthAna prApta karake 'dhyAnameM sthita hote haiM jo Apabhokta anazanAdi tapakA AcaraNa karate haiM, aura jinhoMne dhyAnake dvArA apanI AtmAko atizaya zAnta kara liyA hai| unake mArgamai pravRtta hote hue merA kAla atyanta zAntike sAtha kaba bItegA ! // 6 // ra mu (jai. si.) tpobhojnm| 2 za eva /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 - A AAAAAAAAAAAnn.- '.. -996:59] 5. yatibhAvanASTakam 394 ) bhedahAnavizeSasaMhatamanovRttiH samAdhiH paro jAyetAsutadhAmaghamyazaminA phessaaNcidnaadhlaa| pane mUrti patatyapi tribhuSane vaddhipradIpte 'pi SA yeSAM no vikRtirmanAgapi bhavet prANeSu nazyatsvapi // 7 // 395) antastattvamupAdhicarjitamahavyAhAraSAcyA para jyotiyaH kalitaM nitaM ca yatimisse santu naH shaamtye| yeSAM tarasadanaM tadeva zayanaM tatsaMpadastassukhaM tavRttissapi priyaM tadakhilazreSdhArthasaMsAdhakam // 8 // 396) pApArikSayakAri dAsa napatisvargApavargazriya zrImatpaGkajanandibhirSiracitaM vishvetnaanndimiH| bhaktyA yo yatibhASanATakamidaM bhavyastrisaMdhya paThet kiM ki sidhyasi dhAmchitaM na bhuvane tasyAtra puNyAtmanaH // 9 // atra saMsAre kemvit munInAm / para: usphurH| smaadhiH| jAyeta utppet| kilakSaNAno munInAm / atadhAmadhanyazaminAm / kiMlakSaNaH smaadhiH| bhedajJAna vizeSasaMhatamanovRtiH bhevazAnena sNkocitmnovyaapaarH| punaH acalasamAdhiH / yessaamniinaam| manAk api / vikRtiH vikAraH / na bhavet / ka sati / mUrtIi ko patasyapi sati / vA athavA / tribhuvane vahinA prIti jvalite sati api / punaH keSu satsu / prANeSu nazyatsu api / / 7 // yaiH patibhiH / para jyotiH / kalitaM jnyaatm| ca punaH / Azritam / te munayaH / naH asmAko samApana samApana smyotiH| bhatAravam antHvruupm| punaHkilakSaNaM jyotiH| upaadhivrjitm| punaH kilakSaNaM jyotiH1 aI-syAhAravAcyama bhaI-zabdavAcyam / yeSAM munInAm / tadeva jyotiH| sadanaM gRham / yeSAM munImAm / tadeva jyotiH / zayanaM zayyA / yeSAM munInAm / tadeva jyotiH saMpadaH / yeSAM munInAm / tadeva jyotiH sukhm| yeSAM munInAm / tadeva jyotiH vRtiH vartana vyApAraH / yeSA munInAm / tadeva jyotiH / priya bAlabham / yeSAM muniinaam| tadeva jyotiH / akhilazreSThArthasaMsAdhana kAraNam // 8 // yaH bhavyaH / idaM yatibhAvanAyaka bhaktyA kRtvA trisaMdhyaM paThet tasya puNyAtmanaH batra bhuvane kiMki vAJchita na sidhyti| kilakSama ytibhaassnaassttkm| pApArikSayAri pApazavinAzanam / punaH ki ytibhaavnaassttkm| nRpati-khage-apavargazriyaM daatu| punaHkizakSaNa ytibhaavnaassttkm| zrImapajanandibhiH pacanandibhiH vircitm| kiMlakSaNaiH pananandimiH" citanAnandibhiH zAnacetanya utpana-bhAnandrayuktaH // 9 // iti yatibhAvanASTakam // 5 // zirake Upara vajrake giranepara bhI, athavA tInoM lokoMke anise prajvalita ho jAnepara bhI, athavA prANoM ke nAzako prApta hote hue bhI jinake cittameM thor3A sA bhI vikArabhAva nahIM utpanna hotA hai; aise Azcaryajanaka Atmatejako dhAraNa karanevAle kinhIM virale hI zreSTha muniyoMke vaha utkRSTa nizcala samAdhi hotI hai jisameM bhedajJAnavizeSake dvArA manakA vyApAra ( duSpravRtti) ruka jAtA hai || 7 || jina muniyoMne bAhya-Abhyantara parigrahase rahita aura 'aham' zabdake dvArA kahe jAnevAle utkRSTa jyotisvarUpa antastattva arthAt antarAtmAke svarUpako jAna liyA hai tathA usIkA Azraya bhI kiyA hai, evaM jina muniyoMkA vahI Atmatattva bhavana hai, vahI zayyA hai, vahI sampatti hai, vahI sukha hai, vahI vyApAra hai, vahI pyArA hai, aura vahI samasta zreSTha padArthoMko siddha karanevAlA hai| ve muni hameM zAntike liye hoveM / / 8 / / AtmacaitanyameM AnandakA anubhava karanevAle zrImAn padmanandI (bhavya jIvoMko praphullita karanevAle gaNadharAdikoM yA padmandI muni) ke dvArA racA gayA yaha ATha lokamaya 'yatibhAvanA' prakaraNa pAparUpa zatruko naSTa karake rAjalakSmI, svargalakSmI aura mokSalakSmIko bhI denevAlA hai| jo bhavya jIva tInoM saMdhyAkAloM (prAtaH, madhyAhU aura sAyaMkAla ) meM bhaktipUrvaka usa yanibhAvanASTakako par3hatA hai usa puNyAtmA jIvako yahAM lokameM kauna kauna-sA abhISTa padArtha siddha nahIM hotA hai ? arthAt use sabhI abhISTa padArtha siddha hote haiM // 9 // isa prakAra yatibhAvanASTaka samApta huaa|| 5 // eka kilkssnnaa| 2 za samAdhiH sA yeSAM / 3 vyApAravAsya, apratau tu aditaM jAtaM patramA prato "viracitam / vilakSaNaH paannvimiH'naasti| 5ma prayoH / / iti AvAyatrataM samAptam / /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ InmAAAAAnmnmAAAmins [6. upAsakasaMskAraH] 397 ) Ayo jino nRpaH zreyAn pratadAnAdipUruSo / pasadamyonyasaMpandhe dharmasthitirabhUdiha // 1 // 998) sampaharabodhacAritratritayaM dharma ucyate / muktaH panthAH sa eva syAt prmaannprinisstthitH||2|| 399 ) ratatrayAtmake mArge saMcaranti na ye janAteSAM mokSapadaM dUraM bhahItaro bhavaH // 3 // 400) saMpUrNadezamedAbhyAM sa ca dharmoM dvighA bhavet / Adhe mede ca ninthAH dvitIdhe gRhiNaH sthitaaH|| 401) saMpratyapi prapateta dharmastenaiva dharmanA / tena te 'pi ca gaNyante gRhasthA dharmadetavaH // 5 // 402) saMpratyatra kalI kAle jinagehe munisthitiH / dharmazca vAnamityeSAM zrAvakA mUlakAraNam // 6 // 403) devapUjA gurUpAsti svAdhyAyaH sNymstpH| dAnaM ceti gRhasthAnAM SaTkarmANi dine dine // 7 // 404) samatA sarvabhUteSu saMyame zubhabhAvanA / ArtaraudraparityAgastaddhi sAmAyikaM yatam // 8 // AdyaH jinaH RSabhaH dvitIyaH zreyAn rAjA atrai bharatakSetre vo RSabhadheyAsau pratadAnAdikAraNI jAtI / iha bhrtkssetre| etabanyonmasaMbandhe sI paraspara saMbandhe sati / dharmasthitiH abhUt / / 1 / samyagdarzanazAnavAritratritayaM dhamaH / ucyate kathyate / sa para dharmaH nimayena / mukkA panyAH mArgaH syAt bhavet / pramANaparinichitaH pramANena kathitamArgaH // 2 // ye janAH lokAH / ratnatrayAtmaka mArge ma saMcaranti / teSAM jIvAnAm / mokSaparva duI bhavet / bhavaH sNsaarH| dIrghataraH bahula: bhavet // 3 // ca punaH / sa dharmaH' saMpUrNadezamedAbhyAM viSA bhavet / Adhe mede mahAbate / nirgranthAH sthitAH munayaH sthitAH / ca punaH / dvitIye bhede aNuyate / raviNaH sthitAH // 4 // dharmaH / saMprati paJcamakAle mapi / tenaiva varmanA gahidharmamArgeNa pravarteta / tena hetunA / te'pi gRhasthA dhamehetavaH / gaNyante kathyate / / 5 / atra kamI vAle prshnmhaade| maprati idaaniim| jinagehe vaisyAlaye / munisthiti vartate / iti detoH| dharmaH dAmaM ca / eSA munispitidAnadharmANAm / mUlakAraNaM zrAvakAH santi // 6 // gRhasthAnAM dine dine iti SaTkarmANi santi / tat kim / devapUjA / ca punaH / gurUpAstiH guruzevA / khAdhyAyaH paJcabhedaH / saMyamasta dvAdazamedakaH / tapatu dvAkyayA / dAnaM caturvidham / iti SaTasmANi dine dine santi // 7 // hi yataH / tat saamaayikm| mataM kathitam / yatra saamaavikaate| sarvabhUteSu sabaizISu / samatA kSamA / saMyameSu zubhabhAvanA / yatra sAmAyike vAnaraudraparityAgaH / tat Adya jina arthAt RSabha jinendra tathA zreyAn rAjA ye donoM kramase vratavidhi aura dAnavidhike Adipravartaka puruSa haiM, arthAt bratoMkA pracAra sarvaprathama RSabha jinendrake dvArA prArambha huA tathA vAnavidhikA pracAra rAjA zreyAnse prArambha huaa| inakA paraspara sambandha honepara yahAM bharata kSetrameM dharmakI sthiti huI // 1 // samyagdarzana, sampajJAna aura samyakcAritra ina tInoMko dharma kahA jAtA hai tathA vahI muktikA mArga hai jo pramANase siddha hai // 2 // jo jIva khatrayasyarUpa isa mokSamArgameM saMcAra nahIM karate haiM unake liye moza khAna to dUra tathA saMsAra atizaya laMbA ho jAtA hai / / 3 // yaha dharma sampUrNa dharma aura deza dharbhake medase do prakArakA hai| inameMse prathama medameM digambara muni aura dvitIya medameM gRhasa sthita hote hai||4|| vartamAnameM mI usa rasatrayasvarUpa dharmakI pravRtti usI mArgase arthAt pUrNadharma aura dezadharma svarUpase ho rahI hai / isIliye ve gRhakha mI dharmake kAraNa mAne jAte haiM // 5 // isa samaya yahAM isa kalikAla arthAt paMcama kAlameM muniyoMkA nivAsa jinAlayameM ho rahA hai aura unhIka nimittase dharma evaM dAnakI pravRtti hai| isa prakAra muniyoMkI siti, dharma aura dAna ina tInoMke mUla kAraNa gRhasa zrAvapha haiM // 6 // jinapUjA, gurukI sevA, svAdhyAya, saMyama aura tapa ye chaha karma gRhassoMke liye pratidina karaneke yogya hai arthAt ve unake Avazyaka kArya hai // 7 // saba prANiyoMke viSayameM samatAbhAva dhAraNa karanA, saMyamake viSayameM zubha vicAra rakhanA tathA Arta evaM raudra dhyAnoMkA tyAga karanA, ise sAmAyika vrata mAnA jAtA hai / / 8 // 1cgeho| 1za pratI 'a pdnaasti| sa dharmaH ess| 4naza kktiH| 5za dharmaH sH| 6za 'iti nAsti / pazakhAdhyAyasa paMca medAnita bhakavite vrataM yatra /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ -412: 6-16] 6. upAkSakasaMskAra 405) sAmAyika na jAyeta vysnmlaancetsH| ASakena tataH sAkSAsyAjyaM vyasanalaptakam // 9 // 406 ) cUtamAsapurAvecyAkheTacauryaparAGganAH / mahApApAni saptaiva vyasanAni tyajed budhaH // 10 // 407 ) dharmArthino 'pi lokasya ghevasti vysnaashryH| jAyatena tataH sApi dharmAmveSaNayogyatA // 12 // 408) saptaiva narakANi rasIka siditam / vAmaguNAvagArga svasamRdaye // 12 // 409) dharmazatruvinAzArtha pApANyakupase riha / saptAGga balaSadAjya saptabhirvyasanaiH kRtam // 13 // 410 ) prapazyanti jinaM bhanyA pUjayanti stuvanti ye / te varazyAca pUjyAna khatyAza bhuyntrye|| 411) ye jinendra na pazyanti pUjayanti stuvanti na / niSphalaM jIvitaM teSAM teSAM dhikaca gRhAzramam // 412) prAtarutthAya kartavya devatAgurudarzanam / bhalyA tambamA kAryA dharmazrutirupAsakaiH // 16 // sAmAyika vratam // 8 // vyasanamlAmacetasaH jIvasya sAmAyikam / ma jAyeta na utpayeta / tataH kaarnnaat| zrAvakena sAkSAt vyasanasaptakam / tyAjya syajanIyam ||9||ssH jJAnavAn / saptaiva vyasanAni tyajet / milakSaNAni vyasanAni / mahApApAmi / ghUtamasimarAdhezyAkheTacauryaparAnanAH etAni sapta myasanAni mahApApAni duSaH yajet // 10 // lokasya / cet yadi / myasanAzrayaH asti / tataH vyasanAt / dharmAnveSaNayogyatA na vAyave dharmakriyA na jAyate na utpayate / kinakSaNasya lokasya / dharmArthino'pi dharmayuktasya // 11 // hi ytH| narakANi saptaiva / taiH narakaiH / etat gyasanam ekeka nirUpita khasamRdaye nRNAm AkarSaman // 12 // iha saMsAre / sptbhirvysnaiH| pApAkhyakumateH kurAzaH / rAjya sasA kRtam / kilakSaNa rAjyam / balavat baliyam / punaH' kiMlakSaNe rAjyam / dharmazatruvimAzArtham // 13 // ye bhampA narAH / jinaM bhalyA kRtvA prapazyanti / ca punaH / jinendra puujynti| ye bhavyA jinendra stuvanti / se bhavyAH / bhuvntrye| dazyAH avalokanIyAH / ca punH| te bhamyAH pUjyAH / te bhavyAH stutyAH // 14 // ye mUrkhA / jinendra na pazyanti / ye bhUrkhAH jinendra na pUjayanti / ye mUkhoH jinenavaM na stuvanti / teSAM jIvitaM jIvanaM niSphalam / ca punaH / teSAM mukhoNI hAdhama dhika // 15 // sapAsakai pAvakaH / prAptaH pra devatAgurudarzanaM kartavyam / bhattyA kRtvA / sadvandanA kAryA veSAM devaguruzAstrAImA vandanA kAryA kartaSmA zrAvake / dharmazrutiH jisakA citta chUtAdi vyasanoMke dvArA malina ho rahA hai usake uparyukta sAmAyikakI sambhAvanA nahIM hai / isaliye zrAvakako sAkSAt una sAta vyasanoMkA parityAga avazya karanA cAhiye // 9 // cUta, mAMsa, madya, vezyA, zikAra, corI aura parastrI ye sAtoM hI vyasana mahApApasvarUpa haiM / vivekI janako inakA tyAga karanA cAhiye // 10 // dharmAmilASI jana bhI yadi una vyasanoMkA Azraya letA hai to isase usake vaha dharmake khojanekI yogyatA bhI nahIM utpanna hotI hai // 11 // naraka sAta hI haiM / unhoMne mAno apanI samRddhike liye manuSyoMko AkarSita karanevAle isa eka eka vyasanako niyukta kiyA hai // 12 // ina sAta vyasanoMne mAno dharmarUpI zatruko naSTa karanake liye pApa nAmase prasiddha nikRSTa rAjAke sAta rAjyAMgoM ( rAjA, maMtrI, mitra, khajAnA, deza durga aura sainya) se yukta rAjyako balavAna kiyA hai // vizeSArtha-abhiprAya isakA yaha hai ki ina vyasanoMke nimittase dharmakA to hAsa hotA hai aura pApa bar3hatA hai / isapara pranthakartAke dvArA yaha utprekSA kI gaI hai ki mAno pAparUpI rAjAne apane dharmarUpI zatruko naSTa karaneke liye apane rAjyako ina sAta vyasanArUpa sAta rAjyAMgoMse hI susajjita kara liyA hai // 13 // jo bhavya prANI bhaktise jina bhagavAnakA darzana, pUjana aura stuti kiyA karate haiM ve tInoM lokoMmeM svayaM hI darzana, pUjana aura stutike yogya bana jAte haiN| abhiprAya yaha ki ve svayaM mI paramAtmA bana jAte haiM // 13 // jo jIva bhaktise jinendra bhagavAnkA na darzana karate haiM, na pUjana karate haiM, aura na stuti hI karate haiM unakA jIvana niSphala hai; tathA unake gRhasthAzramako prikAra hai // 15 // zrAvakoMko prAtaHkAlameM uTha karake bhaktise jinendra deva tathA nirgrantha gurukA darzana aura unakI kA jagati sNsaare| 2. 'punaH' maasti| 3za'mUkhoNI nAsti / paparma. 17
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacamandi pazcaviMzatiH [418: 6-17 418) pacAvayAni kAryANi kartavyAni yato SaiH / dharmArthakAmamokSANAmAdau dharmaH prakIrtitaH // 17 // 414 ) guroreva prasAdena labhyate zAnasocanam / samasta razyate yena imtarekheva nistuSam // 18 // 415) ye guru naiva manyante tanupAsti na kurvate / andhakArI bhavetteSAmudita 'pi divAkara // 19 // 416 ) ye paThanti ma sachAstre saharuprakaTIkatam / te'nyAH sacakSuSo'pIha saMbhAvyamte mniissibhiH|| 417) manyena prAyazasteSAM karNAdha hadayAni ca / cairabhyAse guroH zAla na bhutaM nAvadhAritam / / 21 / / 418) dezabratAnusAreNa saMyamo'pi niveSyate / gRhasthairyena tenaiva jAyate phalavahatam // 22 // 419) pAjya mArsa ca mayaM ca madhUdumbarapaJcakam / aSTau mUlaguNAH proktAH gRhiNo raSTipUrvakA // 23 // dharmazravaNaM kartavyam // 11 // muraiH paNDitaH / manyAni kAryANi pazcAt kartavyAni / yataH kAraNAt / dharmArthakAmamokSANAM catuHpadArthAnA madhye / Adau dharmaH / prakIrtitaH kathitaH // 15 // guroH prasAdena havA zAnajhopana labhyate / yena jJAnalocanema samataM nistuSe lokAloI shyte| kA in| hastarekhA s||10||ye shraavkaaH| guruM na mmbn| ye dhAvakA hakha guroH upAsti sevAm / na kurvve| teSAM dhApakAmA / udite'pi prakAzayuke'pi / divAkare suuyeN| andhakAraH bhavet // 9 // ye azAninaH mUryAH / sabachAra samIcIna zAna na paThanti / vilakSaNa zAstram / savaprakaTIkatam / te mUrkhAH / iha jagati sNsaare| sacakSuSaH suryukA mapi / manISimiH patiH / andhAH / saMbhAvyante kathyante // 2. // aham evaM manye / veSI narANAm / prAyazaH baahulyen| kaHna / punaH / teSA narAppA hadayAni ma / yaH naraiH / guroH ammAse nikaTe / zAyaM na zrutam / yaH naraiH zAyana avadhAritam // 21 // gRhasthaiH nareH / dezamatAnusAreNa sepamo'pi / nideyate sembte| yena kAraNena / tema saMyamema vratam / phalabat saphalam / jAyate // 22 // mAMsa tyAjyam / ca punaH / marca mAjyam / ca punaH / madhu tyAjyam / vandanA karake dharmazravaNa karanA cAhiye // 16 // tatpazcAt anya kAryoMko karanA cAhiye, kyoMki, vidvAn puruSoMne dharma, artha, kAma aura mokSa ina cAra puruSAmi dharmako prathama batalAyA hai // 17 // gurukI hI prasannatA se vaha jJAna (kevalajJAna ) rUpI netra prApta hotA hai ki jisake dvArA samasta jagat hAthakI rekhAke samAna spaSTa dekhA jAtA hai // 18 // jo ajJAnI ana na to guruko mAnate haiM aura na usakI upAsanA hI karate haiM unake liye sUryakA udaya honepara mI andhakAra jaisA hI hai // vizeSArtha-- yaha Upara kahA jA cukA hai ki jJAnakI prApti guruke hI prasAdase hotI hai / ata eva jo manuSya AdarapUrvaka gurukI sevA-zuzrUSA nahIM karate haiM ve alpajJAnI hI rahate haiN| unake ajJAnako sUryakA prakAza bhI dUra nahIM kara sakatA / kAraNa ki vaha to kevala sImita bAma padArthoke avalokanameM sahAyaka ho sakatA hai, na ki AtmAvalokanameM / AtmAvalokanameM to kevala guruke nimittase prApta huA adhyAtmajJAna hI sahAyaka hotA hai / / 19 / / jo jana uttama guruke dvArA prarUpita samIcIna zAstrako nahIM par3hate haiM unheM buddhimAn manuSya donoM netroMse yukta honepara bhI andhA samajhate haiM // 20 // jinhoMne guruke samIpameM na zAstrako sunA hai aura na usako hRdayameM dhAraNa bhI kiyA hai unake prAyaH karake na to kAna haiM aura na hRdaya mI hai, aisA maiM samajhatA hUM || vizeSArthakAnoMkA sadupayoga isImeM hai ki unake dvArA zAkhoMkA zravaNa kiyA jAya- unase sadupadezako sunA jAya / tathA manake lAbhakA bhI yahI sadupayoga hai ki usake dvArA sune hue zAstrakA cintana kiyA jAya- usake rahassako dhAraNa kiyA jAya / isaliye jo prANI kAna aura manako pA karake bhI unheM zAstrake viSayameM upayukta nahIM karate haiM unake ve kAna aura mana niSphala hI haiM // 21 // zrAvaka yadi dezavratake anusAra indriyoMke nipra aura prANidayArUpa saMyamakA bhI sevana karate haiM to isase unakA vaha vrata ( dezavata) saphala ho jAtA hai / abhiprAya yaha hai ki dezavatake paripAlanakI saphalatA isImeM hai ki tatpazcAt pUrNa saMyamako mI dhAraNa kiyA jAya // 22 // mAMsa, madha, zahada aura pAMca udumbara phaloM (Umara, kaThUmara, pAkara, basa mami mUkhAH manIviliH /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ -420 : 6.24 upAsakasaMskAra 420 ) aNumatAni paJSa triprakAra guNavatam / zikSApratAni casvAri mAdazeti gahinate // 24 // udumbarapaJcaka ajanIyam / ete gRhiNaH gRhasthasya / mUlaguNAH dRSTipUrvakAH smpgdrshnshitaaH| mojAH kathitAH // 23 // gRhimate iti hAdarA basAni santi / pacaiva apratAni / triprakAre guNAratam / asvAri zikSAvatAni / iti dAda masAni // 24 // bar3a aura pIpala) kA tyAga karanA cAhiye / samyagdarzanake sAtha ye ATha zrAvaphake mUlaguNa kahe gaye haiN| vizeSArtha-mUla zabdakA artha jar3a hotA hai / jisa vRkSakI jar3e gaharI aura baliSTha hotI haiM usakI sthiti bahuta samaya taka rahatI hai| kintu jisakI jar3eM adhika gaharI aura baliSTha nahIM hotI usakI khiti mahuta kAla taka nahIM raha sakatI- vaha AdhI Adike dvArA zIghra hI ukhAr3a diyA jAtA hai| ThIka isI prakArase cUMki ina guNoMke vinAzAvakake uttara guNoM ( aNuvratAdi ) kI sthiti bhI hada nahIM rahatI hai, isIliye ye zrAvakake mUlaguNa kahe jAte haiM / inake mI prArambhameM samyagdarzana avazya honA cAhiye, kyoMki usake vinA prAyaH vrata Adi saba nirarthaka hI rahate haiM // 23 // gahivata arthAt dezanatameM pAMca aNukta, tIna guNavrata aura cAra zikSAkta; isa prakAra ye bAraha prata hote haiM / vizeSArtha-hiMsA, asatya vacana, corI, maithuna aura parigraha ina pAMca sthUla pApoMkA parityAga karanA; ise aNuvrata kahA jAtA hai / vaha pAMca prakArakA hai- ahiMsANunata, satyANunasa, acauryANuvrata, brahmacaryANuvrata aura pariprahaparimANANunata / mana, bacana aura kAyake dvArA kRta, kArita evaM anumodanA rUpase ( nau prakArase) jo saMkalpapUrvaka prasa jIvoMkI hiMsAkA parityAga kiyA jAtA hai use ahiMsANuvrata kahate haiM / sthUla asatya vacanako na svayaM bolanA aura na isake liye dUsareko prerita karanA tathA jisa satya vacanase dUsarA vipatti meM par3atA ho aise satya vacanako bhI na bolanA, ise satyANuprata kahA jAtA hai| rakhe hue, gire hue athavA bhUle hue paradhanako vinA diye grahaNa na karanA acauryANuvrata kahalAtA hai| parastrIse na to svayaM hI sambandha rakhanA aura na dUsareko bhI usake liye prerita karanA, ise brahmacaryANuvrata athavA svadArasantoSa kahA jAtA hai / dhana-dhAnyAdi parigrahakA pramANa karake usase adhikakI icchA na karanA, ise parimahaparimANAzuvrata kahate haiN| guNavrata tIna haiM-dikhata, anarthadaNDavata aura bhogopamogaparimANa / pUrvAdika dasa dizAoMmeM prasiddha kinhIM samudra, nadI, vana aura parvata AdikI maryAdA karake usake bAhira jAnekA maraNa paryanta niyama kara leneko dimmata kahA jAtA hai / jina kAmoMse kisI prakArakA lAma na hokara kevala pApa hI utpanna hotA hai ye anarthadaNDa kahalAte haiM aura unake tyAgako anarthadaNDavata kahA jAtA hai| jo vastu eka hI bAra bhoganemeM AtI hai vaha bhoga kahalAtI hai-jaise bhojanAdi / tayA jo vastu eka vAra bhogI jAkara bhI duvArA bhoganemeM AtI hai use upabhoga kahA jAtA hai-- jaise vastrAdi / ina bhoga aura upabhogarUpa indriyaviSayoMkA pramANa karake adhikakI icchA nahIM karanA, ise bhogopabhogaparimANa kahate haiN| ye tInoM brata cUMki mUlaguNoMkI vRddhike kAraNa haiM, ata eva inako guNavata kahA gayA hai| dezAvakAzika, sAmAyika, proSadhopavAsa aura vaiyAvRtya ye cAra zikSAprata hai / dignatameM kI gaI maryAdAke mItara mI kucha samaya ke liye kisI gRha, gAMva evaM nagara AdikI maryAdA karake usake bhItara hI rahanekA niyama karanA dezAvakAzikAta kahA jAtA hai| niyata samaya taka pAMcoM pApoMkA pUrNarUpase tyAga kara deneko sAmAyika kahate haiN| yaha sAmAyika jinacaityAlayAdirUpa kisI nirvAdha ekAnta sthAnameM kI jAtI hai| sAmAyikameM khita hokara yaha vicAra karanA 1kAdazAni pratAni /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 pAnandi-pavizatiH [48116.25 421) parvasvaya yathAzakti bhuktiyAgAdikaM tapaH / patrapUta pivettoyaM rAtribhojanaparjanam // 25 // 422) te vezaM naraM tavaM satkarmANi ca nAzrayet / malinaM darzanaM yena pena pavatakhaNDanam // 26 // 423) bhogoemogasaMkhyAnaM vidheyaM vidhivatsadA / pratazUmyA na kartavyA kAcit kAlakalA budhaiH||27|| 424) rakhatrayAzrayaH kAryastathA bhavyaratandritaiH / janmAmsare 'pi taddhA yathA saMvardhate tarAm // 28 // dhAnakai aba parvasu sthAzaci muktyiAgAdika tapaH kartavyam / gRhasthaH / toya jalam / vastrapUrta pibet / gRhasthaH rAtribhojanavarjana karoti // 25 // yena meNA darzanaM malinaM bhavati / ca punaH / yena karmaNA vratakhaNDanaM bhavati / taM deza taM naI tat khaM dravya tatkarmAdhi bhapi ma Azrayet // 26 // yudhaiH cturaiH| sadA srvdaa| bhogopabhogasaMkhyAnam / vidhivata vidhipUrvakam / vidheyaM kartavyam / kAcit kAlakalara vratamA na kartavyA / / 57 // bhavyaiH / atandritaiH bAlasyarahitaH / tathA ramatrayasya AzrayaH kAryaH kamyaH yavA tasya darzamasya rasatrayasa zrayA janmAntare'pi tarAm bhatizayena saMvardhate // 28 // cAhiye ki jisa saMsArameM maiM raha rahA hUM vaha azaraNa hai, azubha hai, anitya hai, duHkhasvarUpa hai, tathA AtmakharUpase bhinna hai| kintu isake viparIta mokSa zaraNa hai, zubha hai, nitya hai, nirAkula sukhasvarUpa hai, aura AtmasvarUpase abhinna hai; ityaadi| aSTamI evaM caturdazI Adiko anna, pAna ( dUdha Adi), khAdha (la-per3A Adi) aura lekha (cATane yogya ragar3I Adi) ina cAra prakArake AhAroMkA parityAga karanA; ise proSadhopavAsa kahA jAtA hai| propayopavAsa yaha pada proSadha aura upavAsa ina do zabdoMke samAsase niSpanna huA hai| inameM proSadha zabdakA artha eka vAra mojana ( ekAzana) tathA upavAsa zabdakA artha cAroM prakArake AhArakA chor3anA hai| amiprAya yaha ki ekAzanapUrvaka jo upavAsa kiyA jAtA hai vaha proSadhopavAsa kahalAtA hai| jaise yadi aSTamIkA proSadhopavAsa karanA hai so sasamI aura navamIko ekAzana tathA aSTamIko upavAsa karanA caahiye| isa prakAra proSopavAsameM solaha paharake liye AhArakA tyAga kiyA jAtA hai / proSadhopavAsake dina pAra pApa, khAna, alaMkAra tathA saba prakArake Arammako chor3akara dhyAnAdhyAyanAdimeM hI samayako bitAnA cAhiye / kisI pratyupakAra AdikI abhilASA na karake jo muni Adi satpAtroMke liye dAna diyA jAtA hai, ise vaiyAvRtya kahate haiN| isa vaiyAvRtyamai dAnake atirikta saMyamI janoMkI yathAyogya sevA-zuzrUSA karake unake kaSTako mI dUra karanA cAhiye / kinhIM AcAyoMke matAnusAra dezAvakAzika vratako guNatake antargata tathA mogopabhogaparimANavatako zikSAvatake antargata grahaNa kiyA gayA hai // 24 // zrAvakako parvadinoM (aSTamI evaM caturdazI Adi) meM apanI zaktike anusAra bhojanake parityAga AdirUSa (anazanAdi) tarpoko karanA cAhiye / isake sAtha hI unheM rAtribhojanako chor3akara vastrase chanA huA jala bhI pInA cAhiye // 25 // jisa dezAdike nimisase samyagdarzana malina hotA ho tathA vratoMkA nAza hotA ho aise usa dezakA, usa manuSyakA, usa vyakA tathA una kriyAoMkA bhI parityAga kara denA cAhiye // 26 // vidvAn manuSyoMko niyamAnusAra sadA bhoga aura upabhogarUpa vastuoMkA pramANa kara lenA cAhiye / unakA thor3A-sA bhI samaya vratoMse rahita nahIM jAnA cAhiye // vizeSArtha-jo vastu eka hI bAra upayogameM AyA karatI hai use bhoga kahA jAtA hai-jaise bhojya padArtha evaM mAlA aadi| isake viparIta jo vastu aneka vAra upayogameM AyA karatI hai vaha upabhoga kahalAtI hai-jaise vastra Adi / ina donoM hI prakArake padArthoMkA pramANa pharake zrAvakako usase adhikakI icchA nahIM karanA cAhiye / / 27 // bhavya jIvoMko Alasya chor3akara ratnatrayakA Azraya isa prakArase. karanA cAhiye ki jisa prakArase unakA uka sAlamANi na /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ namanna -+82161] 1. upAsakasaMskAra 133 423) vinayA yathAyogya kartavyaH parameSThiSu / iSThiyodhacaritreSu tavatsu samayAcitaH // 29 // 426) darzanahAnamAritratapAprabhRti sidhyati / vinayeneti taM tena mokSadvAra pracakSate // 30 // 427 ) satpAtreSu yathAzakti dAna deyaM gRpasthitaiH / vAnahInA bhavetteSAM niSphaleSa gRhasthatA // 31 // 428 ) dAna ye na prayacchanti nimrantheSu paturvidham / pAzA pava gRhAsteSAM bandhanAyaiva nirmitAH // 3 // 429 ) abhayAhArabhaiSajyazAnadAne hi yatkRte / pINAM jAyate saukhyaM gRhI lAbhyaH kathama sH||33 480) samartho'pi na yo dadyAdyatInA dAnamAdarAt / chinasi sa svayaM mUDaH paratra sukhamAtmanaH // 3 // 481) spannAvasamo zeyo dAnahIno gRhAzramaH / tadAruDho bhavAmbhodhI majjatyeSa na saMzayaH // 35 // 432 ) samayasyeSu SAtsalyaM svazaktyA yena kurvate / bahupApAvRtAramAnaste dharmasya praakmukhaaH|| 36 // samayAtritaH sarvazamatAzritaH bhavyaiH parameSThiSu yathAyomyaM vinayaH kartabhyaH / bhavyaiH dhiyodhacaritraSu / tadvatsu rakhatrayAzriteSu vinayaH kartavyaH / / 19 / sena kAraNena / vinayema darzanazAnacaritratapaHpramRti sidhyati iti hetoH / taM vinaya mokSadAra pracakSate kathyate // 3. / / gRhasthiteH satpAtreSu yathAzaphi dAna deyam / teSAM zrAvakANAm / dAnahInA gRhasthatA niSphalA bhavet // 31 // ye dhAdakAH / nirgandheSu yatiSu / caturvidhaM vArna na prayacchanti teSAM gRhasthAnAm / gRhAH bandhamAya pAzAH vinirmitAH // 32 // sa rahI zrAvakaH / kathaM na lAthyaH / hi yataH / yatkRte yena gRhiNA kRte saMskRte / abhaya-mAhArabhaiSajyazAsavAne kRte sati RSINAM saumayam / jAyate utpdyte|| 33 / / yaH samarthaH zrAvakaH AdarAt yatInA dAna na dadyAt sa mUDhaH mUrkhaH / AtmanaH / paratra sukhaM paralokamukham / svayam AtmanA ! rilagi yati // 14 // ahIra mA hAra vanAvasamA zeyaH pASANanaukAsamaH zAtamyA / tadArUvaH tasyAM pASANanaukAyAm AravaH paraH / bhavAmbhodhI saMsArasamudre / mabati gurti|n seshyH||35|| ye zrAvakAH / samayastheSu jinamArgasthiteSu nareSu / svshtyaa| vAtsalya sevAm / na kurvte| te narAH dharmasma parAmukhAH ratnatrayaviSayaka zraddhAna (dRr3hatA) dUsare janmameM bhI atizaya vRddhiMgata hotA rahe / / 28 / isake atirikta zrAvakoMko jinAgamake Azrita hokara ahaMdAdi pAMca parameSThiyoM, samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra sabhA ina samyagdarzanAdiko dhAraNa karanevAle jIvoMkI bhI yathAyogya vinaya karanI cAhiye / / 29 // usa vinayake dvArA cUMki samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra aura tapa AdikI siddhi hotI hai ata eva use mokSakA dvAra kahA jAtA hai // 30 // gRhameM sthita rahanevAle zrAvakoMko zaktike anusAra uttama pAtroM ke liye dAna denA cAhiye, kyoMki, dAnake vinA unakA gRhasthAzrama (AvakapanA) niSphala hI hotA hai // 31 // jo gRhastha digambara muniyoMke liye cAra prakArakA dAna nahIM dete haiM unako bandhanamai rakhaneke liye ve gRha mAno jAla hI banAye gaye haiM / / vizeSArtha-abhiprAya yaha hai ki zrAvaka gharameM rahakara jina asi-mavI zrAdirUpa karmoko karatA hai unase usake aneka prakArake pApa karmakA saMcaya hotA hai / usase chuTakArA pAnekA upAya kevala dAna hai / so yadi vaha usa pAtradAnako nahIM karatA hai to phira vaha ukta saMcita pApake dvArA saMsArameM hI parizramaNa karanevAlA hai / isa prakArase ukta dAnahIna zrAvakake liye ve para bandhanake hI kAraNa bana jAte haiM // 32 / / jisake dvArA abhaya, AhAra, auSadha aura zAstrakA dAna karanepara muniyoMko sukha utpanna hotA hai vaha gRhastha kaise prazaMsAke yogya na hogA ! avazya hogA // 33 // jo manuSya dAna deneke yogya ho karake bhI muniyoMke liye bhaktipUrvaka dAna nahIM detA hai vaha mUrkha paralokameM apane sukhako svayaM hI naSTa karatA hai // 34 / / dAnase rahita gRhasthAzramako pattharakI nAvake samAna samajhanA cAhiye / usa gRhasthAzramarUpI pattharakI nAvapara baiThA huA manuSya saMsArarUpI samudameM DUbatA hI hai, isameM sandeha nahIM hai // 35 // jo gRhasa 1 simpatti vinayeneti taM tena mojhAra prcksste| 2 zayena gRkSiNA kase yakve' iti vAkyAMzaH naasti| 3 kA mUkhaH muur| kasamaH pApANanaukAsamA maahaatvyH|
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 pacanandi-paJcaviMzatiH [488: 4-10 488) yeSAM jinopadezena kAruNyAmRtapUrite / citte jIvadayA nAsti teSAM dharmaH kuto bhavet // 37 // 484 ) mUlaM dharmatarorAdyA vratAnAM dhAma saMpadAm / guNAnAM nidhirityazviyA kAryA viSekimiH ||38|| 495) sarve jIvavyAdhArA guNAstiddhanti mAnuSe / sUtrAdhArAH prasUnAnAM dhArANAM va sarA iva // 39 // 436 ) yatInAM zrAvakANAM ca pratAni sakalAnyapi / ekAhiMsAprasiddhyarthe kathitAni jinezvareH // 40 // 437 ) jIvahiMsAdisaMkalpairAtmanyapi hi dUSite / pApaM bhavati jIvasya na paraM parapIDanAt // 41 // 438 ) dvAdazApi sadA cintyA anuprekSA mahAtmabhiH / tadbhAvanA bhavatyeya karmaNaH kSayakAraNam // 42 // santi / bahupApena AvRtam [ anutaH] AcchAditaM [ 'taH ] bhAtmA yeSAM te bahupAmAvRtAtmAnaH dharmasya / parAmukhA vartante // 36 // yeSAM gRhasthAnAm / citte manasi / jIvadayA dharmaH asti teSAM zrAvakANAM dharmaH bhavet / kiMlakSaNe vitte / jinopadezena kAruNyAmRtapUrite / yeSAM zrAvakANAM vitte jIvadayA na asti / teSAM zrAvakAnAm / dharmaH kuto bhavet // 37 // iti hetoH / vivekibhiH anidamA kAryA kartavyA / adimA dharmataH dharmavRkSasya bhUlam / punaH kiMlakSaNA dayA / vratAnAm AyA bAdI jAtA aayaa| punaH kilakSaNA vyaa| saMpadA dhAma gRham / punaH kiMkakSaNA dyaa| guNAnAM nibhiH / iti hetoH / damA kAryA // 38 // mAye / pusspaannaam| ca punaH / hArANAM sUtrAdhArAH sarA iSa loke hAralaba // 39 // jinezvaraiH gaNadharadevaiH / yatInAm / ca punaH / dhAvakANAm / sakalAni vratAni ekA hiMsA dharmaprasiddhaparva kathitAni // 40 // hi yataH / jIvahiMsAdisaMkalpaiH kRtvA Aramami dUSite api jIvasya pArpa bhavati / paraM kevalam / parapIDanAt na bhavati / api tu parapIDanAt api pApaM bhavati / saMkalperapi pApaM bhavati // 41 // mahAtmabhiH bhavyajIvaiH / dvAdaza mapi anuprekSAH sadA ciyA vicAraNIyAH / tadbhAvanA tAsa anuprekSANAM bhAvanA karmaNaH kSanakAraNaM apanI zaktike anusAra sAdharmI janase prema nahIM karate haiM ve dharmase vimukha hokara apane ko bahuta pApase AcchAdita karate haiM || 36 || jina bhagavAn ke upadezase dayAlutArUpa amRtase paripUrNa jina zrAvakoM ke hRdaya prANiyA AvirbhUta nahIM hotI hai unake dharma kahAMse ho sakatA hai ? arthAt nahIM ho sakatA ! vizeSArtha - isakA abhiprAya yaha hai ki jina gRhasthoMkA hRdaya binAgamakA abhyAsa karaneke kAraNa dayAse otaprota ho cukA hai ve hI gRhastha vAstava dharmAtmA haiM / kintu isake viparIta jinakA citta dayA se AI nahIM huA hai ve kabhI bhI dharmAtmA nahIM ho skte| kAraNa ki dharmakA mUla to vaha dayA hI hai // 37 // prANidayA dharmarUpa vRkSa kI jar3a hai, vratoMmeM mukhya hai, sampatiyoMkA sthAna hai, aura guNoMkA bhaNDAra hai| isaliye use vivekI janako avazya karanA cAhiye ||38|| manuSya meM saba hI guNa jIvadayAke Azrayase isa prakAra rahate haiM jisa prakAra ki puSpoMkI lar3iyA~ sUtake Azrayase rahatI haiM / / vizeSArtha- jisa prakAra phUloM ke hAroMkI lar3iyAM dhAge Azrayase sthira rahatI haiM usI prakAra samasta guNakA samudAya prANidayAke Azrayase sthira rahatA hai| yadi mAlA madhyakA dhAgA TUTa jAtA hai to jisa prakAra usake saba phUla bikhara jAte haiM usI prakAra nirdayI manuSyake ve saba guNa bhI dayAke abhAva meM bikhara jAte haiM- naSTa ho jAte haiM / ata eva samyagdarzanAdi guNath abhilASI zrAvakako prANiyoMke viSayameM dayAlu avazya honA cAhiye // 39 // jinendra devane muniyoM aura zrAvake saba hI vrata eka mAtra ahiMsA dharmakI hI siddhike liye batalAye haiM // 40 // jIvake kevala dUsare praNiyoMko kaSTa denese hI pApa nahIM hotA, balki prANIkI hiMsA Adike vicAra mAtrase mI AtmAke dUSita honepara vaha pApa hotA hai // 41 // mahAtmA puruSoMko nirantara bArahoM anuprekSAoMkA cintana karanA cAhiye / kAraNa yaha ki unakI bhAvanA ( cintana ) karmake kSayakA kAraNa hotI hai // 42 // 1za dayA AyA Adau jAtA vratAnAM prathamA mukhyA /
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ -446 14-50] 6. upAsakasaMskAra 135 439 ) anuvAzaraNe caiva bhaSa ekatvameva ca / anyasvamazucitvaM ca tathaivAnavasaMvarI // 43 // 440) nirjarA ca tathA loko bodhidurlabhadharmatA / dvAdazaitA anuprekSA bhASitA jinapuGgavaiH // 4 // 441 ) adhruvANi samastAni zarIrAdIni dehinAm / tannAze 'pi na kartavyaH zoko duSkarmakAraNam // 45 442) jyAneNAghrAsakAyasya mRgazAvasya nirjane / yathA na zaraNaM jantoH saMsAre na tathApadi // 46 // 443) yatsukhaM tatsukhAbhAsaM yaduHkha satsadAlasA bhave lokAH sukhaM satyaM mokSa eva sa saadhytaam|| 444) svajano vA paro pApi no kaciraparamArthataH / kevalaM svArjitaM karma jIvenaikena bhujyate // 48 // 445 ) kSIranIraSadekatra sthitayohadehinoH / medo yadi tato 'nyeSu kalatrAdiSu kA kathA // 49 // 446) tathAzuciraya kAyaH kamidhAtumalAmdhitaH / yathA sasyaiva saMparkAvanyatrApyapavitratA / / 50 // bhavati // 9 // jinapuraH sarvavidhiH / etA dvAdaza bhAvamA anuprekSA bhaassitaaH| 1 madhuvam / 2 azaraNam / 3 saMsAraH / ba punaH / 4 ekaravam / 5 anyatvam / 6 azucitvam / 7 tathA aamvH| varam / 9 nirjarA / tapA 10 lokaanuprekssaa| 11 bodhidurlabhaH / 13 dhrmaanuprekssaa| etAH dvAdaza bhAvanAH kathitAH // 43-44 // dehino jIvAnAm / zarIrAni samakhAni abhuvANi ghinazvarANi santi / tamAze'pi zarIrAdinAze'pi zokA na krtvyH| kiMlakSaNaH zokaH / duSkarmakAraNam // 45 // yayA nirjane vane / vyANa mAghrAtakAyasya gRhItazarIrasya mRgazAvasya zaraNa na / tathA sNsaare| jantoH jiivsy| Apadi zaraNaM na // 46 // bho lokaaH| bhave saMsAre / yatsukham bhasti tatsukham AbhAsam asti / yArsa tatsadA manasA sAmola sas / satyaM zAmataM purva mokSa evaM mokSaH sAdhyatAm // 40 // paramArthataH nizcayataH / kavitvA khajamApA paro janaH ko'pi no / ekena jIvana kevala khArjitaM karma bhujyate // 48 // yadi cet / dedehinoH zarIra-AtmanoH / bhedaHjhIranIravat asti| kiMlakSaNayoH zarIrAsmanoH / ekatra sthitayoH / tataH kAraNAt / anyeSu kalAdiSu kA kayA // 45 // artha kAyaH zarIram / tathA azuciH yathA tasya kAmasya saMparkAta melApakAt / anyatra suganbAdI vastuni / abhuva arthAt anitya, azaraNa, saMsAra, ekatva, anyatva, azucitya, usI prakAra Asava, saMvara, nirjarA, loka, bodhidurlabha aura dharma ye jinendra bhagavAnke dvArA bAraha anuprekSAyeM kahI gaI haiM / / 43-44 // prANiyoM ke zarIra Adi saba hI nazvara haiM / isaliye ukta zarIra Adike naSTa ho jAnepara bhI zoka nahIM karanA cAhiye, kyoMki, yaha zoka pApabandhakA kAraNa hai| isa prakArase vAra vAra vicAra karanekA nAma anityabhAvanA hai / / 45 // jisa prakAra nirjana banameM siMhake dvArA pakar3e gaye mRgake baccekI rakSA karanevAlA koI nahIM hai, usI prakAra Apatti ( maraNa Adi) ke prApta honepara usase jIvakI rakSA karanevAlA bhI saMsArameM koI nahIM hai / isa prakAra vicAra karanA azaraNabhAvanA kahI jAtI hai / / 46 // saMsArameM jo sukha hai vaha sukhakA AbhAsa hai- yathArtha sukha nahIM hai, parantu jo duHkha hai vaha vAstavika hai aura sadA rahanevAlA hai / saccA sukha mokSameM hI hai / isaliye he bhavyajano ! use hI siddha karanA cAhiye / isa prakAra saMsArake svarUpakA cintana karanA, yaha saMsArabhAvanA hai // 47 / / koI bhI prANI vAstavameM na to svajana (svakIya mAtA-pitA Adi) hai aura na para bhI hai| jIvake dvArA jo pharma bAMdhA gayA hai usako hI kevala vaha akelA bhoganevAlA hai / isa prakAra bAra bAra vicAra karanA, ise ekatvabhAvanA kahate haiM // 48 // jaba dUdha aura pAnIke samAna eka hI sthAnameM rahanevAle zarIra aura jIvameM bhI meda hai taba pratyakSameM hI apanese bhinna dikhanevAle strI-putra Adike viSayameM bhalA kyA kahA jAve ! arthAt ve to jIvase bhinna haiM hI / isa prakAra vicAra karanekA nAma anyatvabhAvanA hai / / 49 / / kSudra kIr3oM, rasa-rudhirAdi dhAtuoM tathA malase saMyukta yaha zarIra aisA apavitra hai ki usake hI sambandhase dUsarI (puSpamAlA Adi) bhI vastue~ tathA' jaasti| 2 aan| isa jIvAnAM nAsti / ato'pre 'bhavet' istadapika padaM dRshyte| 5za sAmanena / 60prkhnaa| shnaasugnyaadii|
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacanandi paJcaviMzatiH [447 : 3-51 447 ) jIvapotobhaSAmbhodhau mithyAtvAdikaramnavAn / Arapati vinAzArtha karmAmbhaH suciraM bhrmaat|| 448) karmAnavanirodho'nasaMvaro bhavati dhaSama sAkSAdetavAnAdhAnaM manovAkAyasaMpatiH // 52 // 449) nirjarA zAtana mokA pUrvopArjitakarmaNAm / tapobhirbaSTumiH sA syaadvairaagyaabhitvessttitaiH||53|| 450) lokA sarSoM 'pi sarvatra sApAyasthitiradhuSaH / duHkhakArIti kartavyA mokSa patra matiH satAm / / 451) rakSaprayaparimAtiAdhiH sAtIya purlabhA / labdhA kathaM karyaciyet kAryo yajJo mahAniha / / 55 / / apavitratA bhavati / kiMlakSaNaH kAya: / mAntritA sammAna nyotaH jIvaprohaNaH / bhramAt / karmAmbhaH karmajalam / mudhiraM cirakAlam / vinAzArtham Anavati / kiMlakSaNaH jIvaproDaNaH / mithyAtvAdikarandhravAn chidravAn // 5 // bhatra karmAnavanirodhaH bhuvaM sAkSAt saMkaro bhavati / etadanuSThAna etassa karmAlavanirodhasya AcaraNam / manovAkAyasaMpatiH saMvaraH / / 52 // pUrvopArjitakarmaNAm / zAtanaM zaTanam / nirjarA / proktA kathitA / sA nirjarA / bahubhiH sapobhiH syAt bhavet / sA nirjarA / vairAgyAzritaceSTitaiH kRtvA bhavet / / 53 // sarvaH api lokaH sarvatra sApAyasthitiH vinAzasahitasthitiH / anuvaH duHkhkaarii| iti hetoH / sarvA matiH mojhe krtvyaa| eva nizcayena // 54||rmypripraaptiH bodhiH [sA] atIva durlabhA / cet karSa kancit labdhA / hA bodhau / mahAn yanaH kAryaH partavyaH // 55 // apavitra ho jAtI hai / isa prakArase zarIrake svarUpakA vicAra karanA, yaha azucimAvanA hai / / 50 // saMsArarUpI samudramai mithyAtvAdirUpa chedoMse saMyukta jIvarUpI nAva ama ( ajJAna va paribhramaNa) ke kAraNa bahuta kAlase AtmavinAzake liye karmarUpI jalako grahaNa karatI hai| vizeSArtha-jisa prakAra chida yukta nAva ghUmakara ukta chidake dvArA jalako grahaNa karatI huI antameM samudra meM DUbakara apaneko naSTa kara detI hai usI prakAra yaha jIva bhI saMsArameM parizramaNa karatA huA mithyAtvAdike dvArA karmokA Asava karake isI duHkhamaya saMsArameM ghUmatA rahatA hai / tAtparya yaha hai ki dulakA kAraNa yaha koMkA Asava hI hai, isIliye use chor3anA cAhiye / isa prakArake vicArakA nAma AsavabhAvanA hai // 51 // karmoke Asavako rokanA, yaha nizcayase saMvara kahalAtA hai / isa saMvarakA sAkSAt anuSThAna mana, vacana aura kAyakI azubha pravRttiko roka denA hI hai / vizeSArtha-jina midhyAtva evaM avirati Adi pariNAmoM ke dvArA karma Ate haiM unheM Asava tathA unake nirodhako saMvara kahA jAtA hai | Asrava jahAM saMsArakA kAraNa hai vahAM saMvara mokSakA kAraNa hai / isIliye Asrava heya aura saMvara upAdeya hai| isa prakAra saMvarake svarUpakA vicAra karanA, yaha saMvarabhAvanA kahI jAtI hai / / 52 / / pUrvasaMcita kamoMko dhIre dhIre naSTa karanA, yaha nirjarA kahI gaI hai / vaha vairAgyake Alambanase pravRtta honevAle bahutase tapoMke dvArA hotI hai| isa prakAra nirjarAke svarUpakA vicAra karanA, yaha nirjarAbhAvanA hai / / 53 // yaha saba loka sarvatra vinAzayukta sthitise sahita, anitya tathA duHkhadAyI hai| isIliye vivekI janoMko apanI buddhi mokSake viSayameM hI lagAnI cAhiye // vizeSArtha-- yaha caudaha rAju UMcA loka anAdinidhana hai, isakA koI karatA-dharatA nahIM hai / jIva apane karmake anusAra isa lokameM paribhramaNa karatA huA kabhI nArakI, kabhI tiyeca, kabhI deva aura kabhI manuSya hotA hai| isameM paribhramaNa karate hue jIvako kabhI nirAkula sukha prApta nahIM hotA / vaha nirAkula sukha mokSa prApta honepara hI utpanna hotA hai / isaliye vivekI janako ukta mokSakI prAptikA hI prayatna karanA cAhiye / isa prakAra lokake khabhAvakA vicAra karanA, yaha lokabhAvanA kahalAtI hai // 55 // samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritra svarUpa ratatrayakI prAptikA nAma bodhi hai / vaha bahuta hI durlabha 1 mu ( jai. si.) prcurN| 2 ka avyN| 3 za prAptiH sA goSiH bhavIva /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ -158:552] 6. upAsakasaMskAra 452) jinadho 'yamasyanta durlamo bhASinAM mataH / tathA prAyo yathA sAkSAdAmosaM saha gachati // 16 453) dumlagrAhagaNAkINe sNsaarkssaarsaagre| dharmapotaM para prAstAraNArtha mamISiNaH // 57 // 454) anumekSA hamAH sadbhiH sarvadA ye dhRtAH / kurvate tatparaM puNya heturyatsvargamokSayoH // 58 // 455 ) AdyosamakSamA yatra yo dharmoM vazamedabhAk / zrAvakairapi semyo 'lI yathAzakti yathAgamam // 59 456) antastattvaM vizuddhAtmA bahistavaM dayAniSu / yo sanmIlane mokSastasAda dvitayamAzrayet // 457) marmabhAH pArmamAnyAta nidAtmakam / AsmAnaM mASayebhisya nityAnandapakapradam // 31 // 458) ityupAsakasaMskAraH kRtaH zrIpamanandinA / yeSAmetadanuSThAna teSAM ghamo 'tinirmakaH / / 62 // ayaM jinadharmaH / bhavinA prANimAm / atyantai durlabhaH / ataH bharaNAt tathA prAyaH yathA sAkSAt / A mokSam mA mryaaiity| pada gacchati // 56 // saMsArakSArasAgare saMsArasamudre / tAragAryam / manISiNaH pahitAH / dharmapotaM dharmaprohaNam / para beTham / bhAhuH kathayanti / kiMlakSaNe saMptArasamudde / duHsapAhagaNAkI duHkhAni eva jalabharA jIvAsteSAM gaNaiH samAphI mate // 5 // imAH anuprekSAH / sasiH paNDitaH / sarvadA hRdaye patAH / tasparaM puNye karate samaya khargamokSayo hetuH kAraNa bhavati // 5 // asau dharmaH yathAzaki yathAgarma zrArakaiH bhapi seSyaH / vaH dharmaH dazamedabhAra dshmevdhaarii| yatra dharme / bAyA samakSamA vartate // 59 // antakhavaM vizuddhAmA vartate / pahiskhAlam aziSu syA pardate / taboIyoH antarbahissapo / sammIlane ekatrakaraNe vicAraNe / mokSaH bhavet / tasmAskAraNAt / dvitamam mAzrayet // - // yogI AsmAnam / nityaM sadaiva bhAvayet vicArayet / kilakSagam mAramAnam / karmabhyA karmacAryebhyaH pRyAbhUtaM bhimakharUpam / punaH vidAtmakam / punaH vilakSaNam AtmAnam / nisaM sadaiva / bhAnandapadapradam // // iti upAsakasaMskAraH bhrAvakAcAraH / zrImAnadimA kRtaH / yeSAM pAka kANAm / etat anuSThAnam asti / teSAM zramakANAm / atinirmala: dharmo bhavet // 2 // iti zrAvakAcAraH samAsaH // // hai / yadi vaha jisa kisI prakArase prApta ho jAtI hai to phira usake miSayameM mahAn prayatna karanA cAhiye / isa prakAra ralatrayasvarUpa bodhikI prAsikI durlabhatAkA vicAra karanA, yaha bodhidurlabhabhAvanA hai / / 55 // saMsArI praNiyoMke liye yaha jainadharma atyanta durlabha mAnA gayA hai| ukta dharmako isa prakArase grahaNa karanA cAhiye jisase ki vaha sAkSAt mokSake prApta hone taka sAthameM hI jAye // 56 // vidvAn puruSa duHkharUpI hiMsaka jalajantuoMke samUhase vyApta isa saMsArarUpI khAre samudrameM usase pAra honeke liye dharmarUpI nAvako utkRSTa batalAte haiN| isa prakAra dharmake svarUpakA vicAra karanA dharmabhAvanA kahI jAtI hai // 57 / / sajjanaki dvArA sadA hRdayameM dhAraNa kI gaI ye saraha anuprekSAyeM usa utkRSTa puNyako karatI haiM jo ki kharga aura mokSakA kAraNa hotA hai / / 58 // jisa dharmameM uttama kSamA sabase pahile hai tathA jo dasa medoMse saMyukta hai, zrAvakoM ko bhI apanI zakti aura Agamake anusAra usa dharmakA sevana karanA cAhiye // 59 / / abhyantara tattva karmakalaMkase rahita vizuddha AtmA tathA bAhya tatva prANiyoMke viSayameM dayAbhAva hai| ina donoMke milane para mokSa hotA hai / isaliye una donoMkA Azraya karanA cAhiye / / 60 // jo caitanyakharUpa AtmA karmoM sathA unake kAryabhUta rAgAdi vibhAvoM aura zarIra Adise minna hai usa zAzvatika AnandasvarUpa padako arthAt mokSako pradAna karanevAlI AtmAkA sadA vicAra karanA cAhiye / / 61 / isa prakAra yaha upAsaka saMskAra arthAt zrAvakakA cAritra zrI padmanandI munike dvArA racA gayA hai / jo jana isakA AcaraNa karate. haiM. unake atyanta nirmala dharma hotA hai // 12 // isa prakAra zrAvakAcAra samApta huA // 6 // 2 jIpA hai smaakiinn| 'dazabhedamAI' naasti| kamAnandaprayam / ma (jasi.) nijabho / 52 asojho api' padamadhika jhyate / pAna.18
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 7. dezatratodyotanam ] 459) bAhyAbhyantarasaMgavarjanatayA dhyAnena zukrena yaH kRtyA karmacatuSTheya kSayamagAt sarvakartA nizcitam / tenokAni vacasi dharmakathane satyAni nAnyAni tat bhrAmyatyatra matistu yasya sa mahApApI na bhanyo 'thavA // 1 // 460 ) eko 'pyana karoti yaH sthitimatiprItaH zucau darzane sAdhyaH khalu duHkhito 'pyudayato duSkarmaNaH prANabhRt / anyaiH kiM pracurairapi pramuditairatyantadUrIkRtasphItAnandabharapradAmRtapathairmithyApathe prasthitaiH // 2 // 461) bIjaM morozaM bhavatarormithyAtvamArjinAH prAptAyAM tanmumukSubhiralaM yato vidheyo bulaiH / saMsAra bahuyonijAlajaTila abhthana kukarmAvRtaH ka prANI labhate mahatyapi gate kAle diyo tAmida // 3 // yaH devaH / vAzyAbhyantarasaMgavarjanatayA mAhyAbhyantarasaMgatyAgena / zukena dhyAnena karmacatuSTayakSa kRpaa| sarvajJatAm bhagAt sarva prAptaH / tena sarvajJena / uktAni kathitAni vacAMsi dharmakapane nizcitaM satyAni / tu punaH / anyAni anyadeSa-kuvevakathitAni paMcAsi satyAni na / tattasmAtkAraNAt / asya janasya matiH / atra sarvajJavacane bhrAmyati sa mahApApI / athavA sa naraH bhavyaH na / kiMtu abhamyaH // 1 // atra sAre / yaH ekaH api bhavyajIvaH atiprItaH san zatrau darzane sthitiM karoti / lu nizcitam / sa prANabhRt zrAyaH / kiMlakSaNaH prANI duSkarmaNa sadayataH duHkhito'pi / zranyaiH pracuraiH api jIvaiH ki kilakSaNe H jIvaiH / pramuditaiH / bhayantadUrIkRtasphItAnanvamarapradAnRtapathaiH / punaH kiMlakSaNaiH jIvaiH / mithyApathe midhyAmArge / prasthitaiH catritaiH // 2 // jinAH gaNadharadevAH / mokSataroH mokSavRkSasya / bIjam / dRrza darzanam / AhuH kathayanti / jinAH neuradevAH bhavataH saMsAravRkSasya bIjaM midhyAtvam AhuH kathayanti / tttsaatkaarnnaat| dRzi prAptAyo satyAm / mumukSubhiH 1 jo bAtha aura Abhyantara parigrahako chor3a karake tathA zukka dhyAnake dvArA cAra ghAtiyA karmoMko naSTa karake nizcayase sarvajJatAko prApta ho cukA hai usake dvArA dharmake vyAkhyAnameM kahe gaye vacana satya haiM, isase bhinna rAga-dveSase dUSita hRdayavAle kisI alpajJake vacana satya nahIM haiM / isIliye jisa jIvakI buddhi ukta sarvajJake vacanoMmeM bhramako prApta hotI hai vaha atizaya pApI hai, athavA vaha bhavya hI nahIM hai // 1 // eka bhI jo bhavya prANI atyanta prasannatAse yahAM nirmala samyagdarzanake viSayameM sthitiko karatA hai vaha pApa karmake udayase duHkhita hokara bhI nizcayase prazaMsanIya hai| isake viparIta jo mighyA mArga meM pravRtta hokara mahAn sukhako pradAna karanevAle mokSa mArgase bahuta dUra haiM ve yadi saMkhyAmeM adhika tathA sukhI bhI hoM to bhI unase kucha prayojana nahIM hai | vizeSArtha - abhiprAya yaha hai ki yadi nirmala samyagdRSTi jIva eka bhI ho to vaha prazaMsA yogya hai / kintu mibhyAmArga meM pravRtta hue prANI saMkhyA meM yadi adhika bhI hoM to bhI ve prazaMsanIya nahIM hai- nindanIya hI haiM / nirmala samyagdRSTi jIvakA pApa karmake udayase vartamAnameM duHkhI rahanA bhI utanA hAnikAraka nahIM hai, jitanA ki miSyAdRSTi jIvakA puNya karmake udayase vartamAna meM sukhase sthita rahanA bhI hAnikAraka hai || 2 || jina bhagavAn samyagdarzanako mokSarUpI vRkSakA bIja tathA mithyAdarzanako saMsArarUpI kSA bhI batalAte haiN| isaliye usa samyagdarzana ke prApta ho jAnepara mokSAbhilASI vidvajjanoMko usake saMrakSaNa 1 ka 2 padaM padaM nopalabhyate tatra / 3 yaza 'kim' nAsti / 4 rakhantadUrIkRtasphItaM mAnandabharamadaM bhataparya : '
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ -484308] 7. dezodyotanam 462 ) saMprApte 'tra bhave kathaM kathamapi prAmIya sAnelA mAnuSye zucidarzane ca mahatI kArye tapo mokSadam / mo lokaniSedho 'tha mahato mohAdazakeratho saMpadyeta na tattadA gRhavatAM SaTkarmayogyaM vatam // 4 // 463) mUlamaSTadhA vadatu va syAtpaJcadhAzumataM zIlA ca guNavratatrayamataH zikSAzrataH parAH / rAtrI bhojana varjanaM zucipaTA peyaM payaH zaktito maunAdimatamapyanuSThitamidaM puNyAya mamyAtmanAm // 5 // 484 ) iti sthAvaradeddinaH svaviSaye sarvoAsAn rakSati bhUte satyamacaryavRttimavalo zuddha nijAM sevate / digdezayatadaNDadharjanamataH sAmAyika proSa dArma bhogayugapramANesurakuryAdIta pratI // 6 // k 1 / munIzvaraiH / atha budhaiH / alam aartham / yatraH viSeSaH kartavyaH / iha saMsAre / prANI mahati kA gadhe avi / ditA kasmAna yuphA labhate / kimu saMsAre / bahuyonijAkamaTile nAnAmonisamUhabhUte / kiMlakSaNaH prANI saMsAre bhrAmyan // 3 // atra bhave sNsaare| kathaM kathamapi kaSTena / prAcIyasA ahasA kAlena / mAnuSye / punaH / darza / mahatA bhavya jIvene mokSadaM tapaH kArya kartavyam | no cet taphA na saMpatheta / kutH| lokanineSTataH / dharSe mahata mohAt / atha azaceH asAmarthyAt / tathA / gRhaNatAM gRhasthAnAm / SaTkarmayogyaM vratam bhakti devapUjAgurUpA svItyAdi // 4 // idam anuSThitam Acaritam / bhavvAsmana puNyAya / syAt bhavet / tameva darzayati / Damdarzanam / avaghA mUlatam / tadalu pazcAt / pasadhA aNutam / ca punaH / zIlAsyaM gataM zrayaM guNapratam mataH matAH zikSAH parAH zreSThAH / rAtrau bhojamavarjanam / pApaH zucivanAt jalapAnam / zaktiH monAmitam / sarva puNyAya bhavati // 5 // gRhI gRhasthaH / khaviSaye svadhayeM sthAvaradehinaH pRthvI kAmAdIn / imti pIDayati / sarvAm zrasAn rakSati / satyaM jayaH jUte / acauryagati pAbbati nijAm abalA zuddha yuti sevte| digdezanato [te] anarthadaNDavarjanaM karoti / ataH pazcAt / sAmAjikaM karoti / proSadha-upavAsa L I I yAdike viSayameM mahAn prayatna karanA cAhiye / kAraNa yaha hai ki pApa karmase Acchata hokara mahuta-sI ( caurAsI lAkha yoniyoMke samUhase jaTila isa saMsArameM paribhramaNa karanevAlA prANI dIrgha kAlake vItanepara bhI hitakAraka usa samyagdarzanako kahAMse prApta kara sakatA hai ? arthAt nahIM prApta kara sakatA hai // 3 // yahA~ saMsArameM yadi kisI prakArase atizaya dIrgha kAlameM manuSyabhava aura nirmala samyagdarzana prApta ho gayA hai to phira mahApuruSako mokSadAyaka tapakA AcaraNa karanA cAhiye / parantu yadi kuTumbIjanoM Adike rokanese, mahAmohase athavA azaktike kAraNa vaha tapazcaraNa nahIM kiyA jA sakatA hai to phira gRhastha zrAvoMke chaha Avazyaka ( devapUjA Adi ) kriyAoMke yogya vratakA paripAlana to karanA hI cAhiye // 4 // samyagdarzanake sAtha ATha mUlaguNa, tatpazcAt pAMca aNuvrata, tathA tIna guNA evaM cAra zikSAmata isa prakAra ye sAta zIta, rAtrimeM bhojanakA parityAga, pavitra vastrase chAne gaye jalakA pInA, tathA zaktike anusAra maunata Adi; yaha saba AcaraNa bhavya jIvoMke liye puNyakA kAraNa hotA hai // 5 // vratI zrAvaka apane prayojanake vaza sthAvara prANiyoMkA ghAta karatA huA bhI satra sa jIvoMkI rakSA karatA hai, satya vacana bolatA hai, cauryavRtti (corI) kA parityAga karatA hai, zuddha apanI hI strIkA sevana karatA hai, digvata aura deza kA pAlana karatA hai, anarthadaNDoM (pApopadeza, hiMsAdAna, apadhyAna, duHzruti aura pramAdacaryA ) 1 a za mahatAM / 2za semyate ca ca bhogayutapramANa 1 4 ma za mahato bhvyjnaiH| 5 ati / 6 yA jatatrayaM // 7 yunajI
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 ALAMMA Anand pasamandi-pazcarSizatiH [465:00465) devArAdhamapUjanAdivazuSu vyApArakAryeSu sat puNyopAnahetuSu pratidina saMjAyamAneSvapi / saMsArANaSatAraNe pravarNa satpAtramuhizya yat dezavataghAriNo dhanavato vAna prakRSTo guNA // 7 // 466) saNe yAmachati saukyameSa rAnubhUsanmokSa eva sphuTa sTyAditraya paSa sidhyati sa tazirSantha eva sthitam / tahasirSapuSo 'sya vRttirazanAsadIyate zrAvakaiH kAle kliSTatare 'pi mojhapadavI prAyattato vartate // 8 // 467 sAhAravihAtapAtatayA nIrugyapurjAyate sAdhUnAM tuma sA tatastavapaddha mAyeNa saMbhAvyate / kuryAdISadhapathyacAribhiriva cAritramArakSama yavasmAdiha parvate prazaminAM dharmo gRhasthocamAt // 9 // karoti / rahI dAmaM karoti / gRhI bhogayugaM bhoga-upabhogapramANa saMkhyA karoti / pUrva pratam urarI-azIyAt / iti hetoH / tI kathyate // 5 // dezanatadhArigaH panavataH zrAvakasyai / satpAtram udizya yat dAbha bhavet tat prakRSTaH zreSThaguNaH bhavati / kiMlakSama daanm| saMsArANavatAraNe pravahaNaM prohaNam / keSu satsu / deva-bhArAdhanapUjanAdibahuSu vyApArakAryeSu satpuNyopArjanahetuH pratidina aMjAyamAneSu bhapi // 7 // sarvaH tanumRt saukhyam eva pAzchati / tat saukhyam / sphuTa vyakam / mokSe eva / mokssH| hampAditraye sati siSyati / tad dRSTayAditraya ninyapade sthitam / tasimranthatiH vapuSaH zarIrAt bhavati / asya zarIrasya / vRttiH sthiratA / asanAt bhojanAt bhavati / tat mazanaM bhojanam / zrAvakai dIyate / kAle ziSTatare api / prAyaH mAhulyema / tataH zrAvakAt / mokSapadavI vartate // // iha jagati saMsAre / sasAt kAraNAt / prazaminAM yoginAm / namaH / gRhasthottamAta zrAvakAt nrtte| yat vapuH zarIram / svecchAhAravihArajalpanasayA / nIrug rogarahita jAyate / pumAH / sAdhUnAm / sA khecchA na / tataH kAraNApU / prAyeNa bAhulyena / tat munInAM vapuH zarIram / apana rukA rogega. rahita na saMbhASyate / kA parityAga karatA hai tathA sAmAyika, proSadhopavAsa, dAna ( atithisavimAga) aura bhogopabhogaparimANako svIkAra karatA hai // 6 // dezatratI dhanavAn zrAvaphake pratidina uttama puNyopArjanake kAraNamUta devArAdhanA evaM jinapUjanAdirUpa bahuta kAryoMke honepara bhI saMsArarUpI samudrake pAra honemeM naukAkA kAma karanevAlA jo satpAtradAna hai vaha usakA mahAn guNa hai / abhiprAya yaha hai ki zrAvakake samasta kAryoMmeM mukhya kArya satpAtradAna hai // 7 // saba prANI sukhakI hI icchA karate hai, vaha sukha spaSTatayA mokSameM hI hai, vaha mokSa samyagdarzanAdikharUpa rasatrayake honepara hI siddha hotA hai, vaha rasatraya digambara sAdhuke hI hotA hai, ukta sAdhukI sthiti zarIrake nimitse hotI hai, usa zarIrakI sthiti bhojanake nimittase hotI hai, aura vaha bhojana zrAvakoMke dvArA diyA jAtA hai| isa prakAra isa atizaya klezayukta kAlameM bhI mokSamArgakI pravRtti prAyaH una zrAvakoMke nimittase hI ho rahI hai // 8 // zarIra icchAnusAra bhojana, gamana aura saMbhASaNase nIroga rahatA hai / parantu isa prakArakI icchAnusAra pravRtti sAdhuoMke sambhava nahIM hai / isaliye unakA zarIra prAyaH akhasa ho jAtA hai| aisI avasthAmeM cUMki zrAvaka usa sarIrako auSadha, pathya bhojana aura jalake bArA vrataparipAlanake yogya karatA hai ata eva yahA~ una muniyoMkA dharma uma zrAvakake nimittase hI calatA 1 kroti| ra sapanapataH puruSasva gAvakasma / 1za paroti / 4 kA satya pumporAjana hetupa, ma-matau karita Ata patramaya / 5 zavaH /
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ .47030-12] 7. dezavatodayosanam 468 ) vyAkhyA pustakavAnamumatadhiyAM pAThAya bhavyAtmanAM bhaktyA yakriyate zrutArapadaM dAna paayaa| siddhe 'smin jananAntareSu katiSu bhailophyalokotsava zrIkAriprekaTIkatAkhilajagatkaivalyabhAjI jnaaH||10|| 469 ) sarveSAmabhayaM pravRddhakaruNairyahIyate prANinA dAnaM syAdabhayAdi tena rahitaM dAtayaM niSphalam / AhArauSadhazAstradAna vidhibhiH kSudrogajADyAdya yasatpAtrajane vinazyati sato vAnaM tadeka param // 19 // 470 ) AhArAta sukhitauSadhAdatitarAM nIrogatA jAyate zAstrAt pAtra niveditA parabhave pANDityamasyAhatam / patatsarvaguNaprabhAparikaraH puMlo 'bhayAignatA paryamse pumrunntomtpdpraaptirvimuktisttH|| 12 // zaviram / auSadhapadhyavAribhiH cAritrabhArakSama kuryAt // 9 // yat / uccatadhiyAM bhavyAtmanAm / pAThAya paThanArtham / bhanyA stvA / vyAkhyA kiyate / bhalyA kRtyA pustakadAnaM kiyate / tata idaM dAmam / budhAH paNDitAH / mutAzrayam / mAhuH kaSayanti zAnadAnaM kathayanti / asmin zAnadAne siddhe sati / katiSu jananAntareSu paryAyAntareSu ! janA lokAH / zreyasyalosvazrIkAri yatprakaTIkRtam akhilaM jagat yena tat kaivalyaM bhajati iti kaivalyabhAjaH janAH bhavanti // 10 // prArakasagaiH yayAyuko bhvyH| sarveSAM prANinA yat abhaya dIyate sa mamayAdidAnam / syAt bhavet / sena amayadAnena / rahitaM dAnatrayaM niSphala bhavet / pAtrajane kSuta-jhudhArogAt jAkhyAtbhayam asti / tat bhayam / AhArauSadhazAstradAnAdimiH vinazyati / tataH dharaNAt / eka para zreSTham / abhayadAna prazasyate lAcyate // 11 // bho lokAH bhUyatA vAmaphalam / AhArAta mukhitA jAyate / auSadhAt / atitarAm atizayena / nIrogatA Ayate / pAtraniveditAt. vAsAt parabhave atyataM pANDityaM bhavet / amayAhAnataH / puMsaH puruSasya / etat pUrvoktaH sarvaguNaprabhAparikaraH guNasamUhaH / jAyate / paryante punaH unnatomatapadaprAtiH jaayte| hai // 9 // unnata buddhike dhAraka bhavya jIvoMko par3haneke liye jo bhaktise pustakakA dAna kiyA jAtA hai, athavA unake liye tattvakA vyAkhyAna kiyA jAtA hai, ise vidvajjana zrutadAna (jJAnadAna) kahate haiM / isa zAnadAnake siddha ho jAnepara kucha thor3ese hI bhavoMmeM manuSya usa kevalajJAnako prApta kara lete haiM jisake dvArA sampUrNa vizva sAkSAt dekhA jAtA hai tathA jisake pragaTa honepara tInoM lokoMke prANI utsavakI zobhA karate haiM // 10 // dayAla puruSoMke dvArA jo saba prANiyoMke liye abhaya diyA jAtA hai, arthAt unake bhayako dUra kiyA jAtA hai, vaha abhayadAna kahalAtA hai| usase rahita zeSa tIna prakArakA dAna vyartha hotA hai| cUMki AhAra, auSadha aura zAstrake dAnakI vidhise pAtra janakA kramase kSudhAkA bhaya, rogakA bhaya aura ajJAnatAkA bhaya naSTa hotA hai ata eva eka vaha abhayadAna hI zreSTha hai // vizeSArtha-abhiprAya yaha hai ki uparyukta cAra dAnoMmeM yaha abhayadAna mukhya hai| kAraNa ki zeSa AhArAdi dAnoMkI saphalatA isa abhayadAnake hI Upara avalaMbita hai / isake atirikta yadi vicAra kiyA jAya to ve AhArAdike dAnasvarUpa zeSa tIna dAna bhI isa abhayadAnake hI antargata ho jAte haiN| isakA kAraNa yaha hai ki abhayadAnakA artha hai prANIke saba prakArake bhayako dUra karake use nirbhaya karanA / so AhAradAnake dvArA prANIkI kSudhAke bhayako, auSadhadAnake dvArA rogake bhayako, aura zAstradAnake dvArA usakI ajJAnatAke bhayako hI dUra kiyA jAtA hai // 11 // pAtrake liye diye gaye AhArake nimittase dUsare janmameM sukha, auSadhake nimittase mati 1 lokalokasya yada miikaarii| 1 trailokyalokasya mIkAri. za prailokalokasa utsava zrIkAra /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 pasanandi-paJcaviMzatira . 471) kRtvA kAryazatAmi pApabahulAnyAdhisya khedaM para mAnasthA bAridhimekhalA yamumatI dAkhena yacArjitam / satpunAdapi jIvitAdapi dharna preyo 'sya panthAH zubho pAna tena ca dIyatAmidamaho nAmyema tatsaMgatiH // 13 // 672) yAnenaiva pRhasthatA guNavatI lokAyoyotikA saiva syAmanu tahinA dhanaSato lokaLayadhvaMsakRt / durvyApArazateSu satsu gRhiNaH pApa pakhutpadyate tannAzAya zazAGkazunaparAse pAnaM ca mAnyasparam // 14 // 478) pAtrANAmupayogi yatkila dhane tazImatI mamyate yenAnamtaguNaM paratra sukhada vyAvartate tatpunaH / yogAya gataM punardhanamatassanameSa zuSa sarSAlAmiti saMpadA rAhavatA dAne madhAnaM phalam // 15 // tataH pazcAt / vimuphiyate // 12 // tat pane putrAdapi jIvitAdapi / preyaH bAlabham / yatta panam / duHkhena bharjitam upAki tam / kiM vA / akAryazatAni pAparahulAni kRtvA punaH para khedamU bhAbhisya prApya / ra punaH 1 vAridhimekhalya bahamadI prAnsvA dhanam upArjitam / asya dhanasya / zubhaH panthA mArgaH / eka dAnam / tena kAraNena / maho iti saMyodhane / bho kokAH / idaM dhanam / hIyatAm / tasya dhanasya anyena saha saMgatinaM / / 13 // nanu iti vitakeM / dhanavasaH puMsaH gRhasthatA dAnena eSa guNavatI loklaya-uyotikA / sthAna maket / sA eca gRhasthatA / sadinA tena dAnena vinaa| tahasthapadaM lokAyadhvaMsakRt / himA gRhasthasya / duryApAsAteSu satsu yatpApam utpayate tamAzAya punaH zazAzuzrayazase dAma para zreSTham / anyada ma 14 // kila iti satye / yat dhanam / zatrANAm upayogi pAtranimita bhvti| dhImatA takhana manyate / yena kAraNaina / tada dhanam / punaH paratra paraloke / manamtagurga sukhada vyAvartate / punaH yat dhanam / bhogAya gatam / dhanavataH gRhasthasya / tat dhanam / nAm zaya nIrogatA, aura zAkhake nimittase Azcaryajanaka vidvatA prApta hotI hai / so abhayadAnase puruSako ina saba hI guNoMkA samudAya prApta hotA hai tathA antameM unnata unnata padoM ( indra evaM cakravartI Adi) kI prAtipUrvaka mukti bhI prApta ho jAtI hai // 12 // jo dhana atizaya khedakA anubhava karate hue pApapracura saikaDoM duSkAryoko karake tathA samudrarUe karadhanIse sahita arthAt samudraparyanta pRthivIkSA paribhramaNa karake bahuta. dusase kamAyA gayA hai vaha dhana manuSyako apane putra evaM prANoMse bhI adhika pyArA hotA hai / isake vyayakA uttama mArga dAna hai / isaliye kaSTase prApta usa ghanakA dAna karanA cAhiye / isake viparIta dUsare mArga (durvyasanAdi ) se apavyaya kiye gaye jAnepara usakA saMyoga phirase nahIM prApta ho sakatA hai // 13 // dAnake dvArA hI guNayukta gRhasthAzrama donoM lokoMko prakAzita karatA hai, arthAt jIvako dAnake nimittase hI isa bhava aura parabhava donoMmeM sukha prApta hotA hai / isake viparIta ukta dAnake vinA dhanavAn manuSyakA yaha gRhasthAzcama donoM lokoMko naSTa kara detA hai / saikar3oM duSTa vyApAroMmeM pravRtta honepara gRhasthake jo pApa utpanna hotA hai usako naSTa karanekA tathA candramAke samAna dhavala yazakI prAptikA kAraNa vaha vAna hI hai, usako chor3akara pApanAza aura yazakI prAptikA aura koI dUsarA kAraNa nahIM ho sakatA hai // 14 // jo dhana pAtroM ke upayogame AtA hai usIko buddhimAn manuSya zreSTha mAnate haiM, kyoMki, vaha anantaguNe sukhakA denevAlA hokara paralokameM phirase bhI prApta ho jAtA hai| kintu isake viparIta jo dhanavAnkA dhana bhogake nimittase naSTa hotA hai vaha nizcayase naSTa hI ho jAtA hai, arthAt dAnajanita puNyake abhAvamai vaha phira kabhI 1 madhImatA / 2 za gRhassasya gRhiNaH /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. dezavatodyotanam 474) putra rAjyamazeSamarthidhu dhanaM datvAmI prAli prAptA lisyamukhApadaM sutapasA mojha purA paarthivaaH| mokSasyApi bhavetA prathamato dAnaM nidAna budhaiH zavasyA deyamidaM samAtiSapale pradhye tathA jIvite // 16 // 475) ye mokSa prati nocatAH sunamave labdhe 'pi durbugyA te tiSThanti rahena dAnamiha sammohapAzo rdH| marakhedaM pakSiNA yadi viSidhaM pAna savA dIyartA tatsaMsArasaritpatimataraNe potAyate nizcitam // 17 // 476) yaunisyaM na vilokyo jimapatirna sAryate nAcate na ssUyeta na dIyate munijane zAna va bhaktA paNa! sAmadhye sati tanahAzramapadaM pASANanASA sarma sarasthA bhavasAgare 'tiviSame majAmti mazyanti ca // 18 // i[eSa dhuvam / iti hetoH / gRhavatA saMpadA vAne pradhAna phalam // 15 // purA pUrvam / pArthivA rAjAnaH / tapasA kRtvA / nityamukhAspadaM mokSa prAptAH / kiM vA / putre azeSa rAjya daravA / arSiSu yAcakeSu dhana dattvA / prANiSu abhayaM dAlA / tataH bhAraNAt / mokSasthApi prathamataH nidAnaM kAraNaM dAna maret / sadA kaale| bhaiH caturaiH / zattayA idaM dAna deyam / ka sati / dravye matirapale sati / tathA jIvite aticapale sati // 16 // sunubhave lamdhe api prA bhapi ye durbuddhayaH nindAmudayaH / mokSa prati ma asatAH / te janAH / sadde tiSThanti / cet yati / iha loke / dAnaM na / tat gRhapavam / dadaH mohapAzaH / idaM matvA jJAtvA / ehiNA zrAvakeNa / yadi nividha dAne sadA dIyatAm / tat dAnam / saMsArasaritpatiprataraNe saMsArasamuitaraNe niSita potAyate prohaNa iva pAcarati ivi' potaayte||10|| yaH bhavyaiH zrAvakai nityaM sadaiva jinapatiH na vilokyate / yaiH dhAvakaiH / jinapatiH na paryate / yaH zrAvakaiH jinapatiH na aya'te / yairbhaSyaiH jinapatiH na stUyate / ra punaH / sAmadhye sti| bhaktyA kRtvA munijane para dAna na dIyate / tadahAzramapada vasa zrAvakasma gRhapadam / pASAmanAvA samaM pASANanAvasahazam / tatrasmA pASANanAva nahIM prApta hotA / ata eva gRhassoMko samasta sampaciyoMke lAbhakA utkRSTa phala dAnameM hI prApta hotA hai // 15 // pUrva kAlameM aneka rAjA putrako samasta rAjya dekara, yAcaka janoMko dhana dekara, tathA prANiyoM ko abhaya dekara utkRSTa tapazcaraNake dvArA avinazvara sukhake sthAnabhUta mokSako prApta hue haiM / isa prakArase vaha dAna mokSakA bhI pradhAna kAraNa hai| isIliye sampatti aura jIvitake atizaya capala arthAt nazvara honepara vidvAn puruSoko zaktike anusAra sarvadA usa dAnako avazya denA cAhiye // 16 // uttama manuSyabhavako pA karake bhI jo durbuddhi puruSa mokSake viSayameM udyama nahIM karate haiM ve yadi gharameM rahate hue bhI dAna nahIM dete haiM to unake liye vaha ghara mohake dvArA nirmita bar3ha jAla jaisA hI hai, aisA samajhakara gRhastha zrAvakako apanI sampattike anusAra sarvadA aneka prakArakA dAna denA cAhiye / kAraNa yaha ki vaha dAna nizcayase saMsArarUpI samudrake pAra honemeM nAvakA kAma karanevAlA hai // 17 // jo jana pratidina jinendra devakA na to darzana karate haiM, ma saraNa karate haiM, na pUjana karate haiM, na stuti karate haiM, aura na samartha hokara bhI bhaktise munijanake liye uttama dAna mI dete haiM, unakA gRhasthAzrama pada pattharakI nAvake samAna hai / usake Upara khita hokara ve manuSya atyanta bhayAnaka saMsArarUpI samudrameM gotA khAte hue naSTa hI 'veda' nAsti / 2 'sadA' nAsti / 2 saiti' naasti| 4 zastUpata ! 5 sAnaM dIyate na gRhAmamayam /
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ AMRAAMAnarior panamandi-paMcaviMzatiH 1177:1947) cintArakAsuranukAmasurabhisparzIpalAcA bhuSi khyAtA para paropakArakaraNe dRSTA na te kemacit / ratropata na ke'civapi prAyona saMbhAvyate saskAryANi punAsadeSa vidhahAtA paraM zyate // 19 // 478) patra zrAvakaloka eSa pasati syAttatra caityAlayo yasmin lo'sti ca tatra santi yatayo dharmazca tairyatate / dharma sasyaghasaMkhayo vighaTate svargApavargAbhayaM / saukhya bhAvi mRNAM tato guNavatAM syuH zrAyakAH saMmatAH // 20 // 479) kAle duHkhamasazake jitaphtedharma gate kSINatAM tubche sAmayika jane bahutare mithyAndhakAre sati / baispe caityagRhe va bhakisahito yaH so'pi mo izyate pastatkArayate yathAvidhi punarbhavyaH sa bandhaH satAm // 21 // sarazamApadasthA / ativiSame / bhavasAgare saMsArasamujhe / manti guDanti nazyanti ca // 18 // cintArala-murAma-kalpakSakAmasarabhi-kAmadhenu-go-spopala-pAcapASANA ete / bhuvi bhUmaNDale / propkaarkrnne| khyAtAH prasiddhAH kthynte| te pUrvokAH / kecit sA dRSTAH nAtaiH cintaarmaadibhiH| kecit upakRtaM na / atra loke| upakAra rana kRtaM [taH] upakAraH ma saMbhAvyate / punaH tatkAryANi / rAmAdhInA kApANI pishitttaayaa| mana bhiyatana / dAtA para shyte||17|| patra eSaH bhAvakalokaH vasati tiSThati / tatra caityAlayaH syAt bhavet / ca punaH / yasmin caityAlaye sati / sa sarvazanimba asti| athavA yasmin prAme yetyAlayaH asti tatra yatayaH snti| taiH patibhiH dharmaH prvrtte| dharme sadi aghasaMcayaH pApasaMcayaH vighaTate vinazyati / taNAM khargApavargasaulyam / bhAvi bhaviSyati / tataH kAraNAt / guNavatA zrAvakAH saMmatAH syuH / / 2. khamajhake pakSamakAle sti| jinapateH dharma kSINatA gave sti| sAmarike ane tucche sati / mithyAndhakAre bahutare sati / caitye prvimaayaam| zva punaH / caityagRhe bhaphisahitaH yaH kazcit dhArakaH / so'pi no dRzyate / punaH yaH mazyA yathAvidhi / tatkArayate tat caitya pratimA honevAle haiM // 18 // cintAmaNi, kalpavRkSa, kAmadhenu aura pArasa patthara Adi pRthivIpara paropakArake karanemeM kevala prasiddha hI haiN| unako na to kisIne paropakAra karate hue dekhA hai aura na unhoMne yahAM kisIkA upakAra kiyA bhI hai, tathA vaisI sambhAvanA bhI prAyaH nahIM hai| parantu unake kAryoM (paropakArAdi) ko sadA hI karatA huA kevala dAtA zrAvaka avazya dekhA jAtA hai| tAtparya yaha ki dAnI manuSya una prasiddha cintAmaNi Adise bhI atizaya zreSTha hai // 19 // jisa gAMvameM ye zrAvaka jana rahate haiM yahAM caityAlaya hotA hai aura jahA~para caityAlaya hai vahAMpara munijana rahate haiM, una muniyoMke dvArA dharmakI pravRtti hotI hai, tathA dharmake honepara pApake samUhakA nAza hokara varga mokSakA sukha prApta hotA hai / isaliye guNavAn manuSyoko zrAvaka abhISTa hai // vizeSArtha--- abhiprAya yaha hai ki jina jinabhavanoMmeM sthita hokara munijana svarga-mokSake sAdhanabhUta dharmakA pracAra karate haiM ve jinamatrana zrAvakoM ke dvArA hI nirmApita karAye jAte haiM / ata eva jaba ve zrAvaka hI paramparAse usa sukhake sAdhana haiM taba guNI janoMko una zrAvakoMkA yathAyogya sanmAna karanA hI cAhiye / / 20 / isa dukhamA nAmake paMcama kAlameM jinendra bhagavAna ke dvArA prarUpita dharma kSINa ho cukA hai / isameM jainAgama athavA jaina dharmakA Azraya lenevAle jana thor3e aura ajJAnarUpa andhakArakA pracAra bahuta adhika hai / aisI avasthAmeM jo manuSya jinapratimA aura jinagRhake viSayameM bhakti rakhatA ho vaha mI 1ka svrgaapvrgbhiry| 2za"nAvAsabUzA gRhsthaaH| shcintaamnnirt| 4 sargApavargazriya sIraba, pratADita bAta ptrmntr| 8za saamkkishisjne| gau| 5 bhuvi mnnddle| vrvve|
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ P - - -- --- -182: 724] 5.dezasodayolabam 480) vivAdalojAtiyoSatimeva maktyA ke kArapati jinsaajinaakRti| puNe nadIthati nAgapi deza banA pAI padAni kArapituIpasya // 12 // 481) pAnAmiH sapanarmadotsavAta pUAmilokara mailimiyama kalaustUvika gre| ghaNTAcAmaravarpaNAdimirapi prastAya zomA parI bhavyA puNyamupArjayanti satataM satyA tyAve // 23 // 482) cANavateSAriNo 'pi niyataM yAnsyeva devAsa timpeSa maharSikAmarapadaM tadeva sAnyA ciram / acAgalya punaH kuLe 'timahati prApya prakara zumA mmAnuSyaM ca virAgatAM ca sakakalyAgaM ca mukAstataH // 24 // va punaH caityagRhaM kArayate sa mmyH| satAM panyaH sassukavANA pandhaH // 21 // mammAH / jinasamA ca punaH / binAkati mAyA kArayanti nimbAdasocati kanvUhI-masammAnam / jinasaDma / yathocati pA-mavisamAna / bimAtim / kArapanti / iha loke / tI purya sotum / vApi sarasatyapi / zakA samaryA / maina / parasya yasya kAravituH bimasaba nAti bAramidaH / kimu kA vAsI // 22 // mAtra svAkaye sati / bhammAH / satataM nirantaram / pumpam upaaynti| amiH| mAtrAmiH / punaH kaiH / mapanaiH mahotsavazataiH pUjAmiH / unlecakaiH candropakaiH / puNyam sapArSanti / punaH naivedyaH / paribhiH yo / bajeH / phalazaiH / tauryatrika giitttymaaditraiH| jAgaraiH / pATAcAmaravarpaNa-AvazataiH mpi| parI thomA prastAva puNyam upArjayanti bhavyAH // 23 // te bhavatAriNaH zrAvakA mapi cetyAlama mAnti / tatra devanoke / mahardibhamarapada caa| sibahusaraM kAlam / tiSThanti / punaH / atra manuSyaloke bhAgatya atimahati ke / zubhAt puNyAt / mAnuSyaM prApya / va punaH / nahIM dekhane meM AtA / phira mI jo bhavya vidhi pUrvaka ukta jinapratimA aura jinagRhakara nirmANa karAtA hai vaha sajjana puruSoMke dvArA vandanIya hai||| 21 // jo bhavya jIva bhaktise kuMdurake phleke barAbara minAlaya tathA jauke barAbara jinapratimAkA nirmANa karAte haiM unake puNyakA varNana karane ke liye yahA~ bANI (sarasvatI) mI samartha nahIM hai / phira jo bhalya jIva una ( jinAlaya evaM jinapratimA) donoMkA hI nirmANa karatA hai usake viSayameM kyA kahA jAya ! arthAt vaha to atizaya puNyazAlI hai hI // vizemArya- isakA abhiprAya yaha hai ki jo bhavya prANI choTe-se choTe bhI jinamaMdirakA athavA jinapratimAkA nirmANa karAtA hai vaha bahuta hI puNyazAlI hotA hai| phira jo bhavya prANI vizAla jinamavanakA nirmANa karAkara usameM manohara jinapratimAko pratiSThita karAtA hai usako to niHsandeha aparimita puNyakA lama honevAlA hai|| 22 / / saMsArameM caityAlayake honepara aneka manya jIva yAtrAoM (jalayAtrA Adi) abhiSekoM, saikaDoM mahAna utsavoM, aneka prakArake pUjAvidhAnoM, caMdoboM, naivedhoM, anya upAhAroM, dhvajAoM, kalazoM, tauryatrikoM (gIta, nRtya, vAditra ), jAgaraNoM tathA ghaMTA, cAmara aura darpaNAdikoMke dvArA utkRSTa zomAkA vistAra karake nirantara puNyakA upArjana karate haiM // 23 // ve mavya jIva gadi aNuvratoMke bhI dhAraka hoM to bhI maraneke pazcAta svargalokako hI jAte haiM aura aNimA Adi RddhiyoMse saMyukta devapadako prApta karake cira kAla taka yahAM (svargameM) hI rahate haiM / tatpazcAt mahAn puNyakarmake udayase manuSyalokameM Akara aura atizaya prazaMsanIya kulameM uttama manuSya hokara bairAmpako prApta hote hue ve samasta parigrahako chor3akara muni ho bAte haiM tathA isa stpurussH| 4za'sonAti naasti| 5majabanavata bamAzuvata / 2-pratipATho'yam / makaza jaisyAlayaM / samAnA,za jyontmaan| 'parA naakhi| pAna 1
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 papramandi-paJcaviMzatiH [48s : 525483 ) puMso 'yeSu catuI nizcalataro mokSaH paraM satsukhaH zeSAstadviparItadharmakalitA heyA mumukssortH| tasmAttaspadasAdhanatyadharaNo dharmoM 'pi no saMmataH yo mogAdinimittameva sa punaH pApaM dhairmanyate // 25 // 484) bhaSpAnAmaNubhirvatairanaNubhiH sAdhyo'tra mokSaH para nAnyarikacidiIya nizcayanayAjIvaH surakhI jAyate / sarve tu batajAtamIrazadhiyA sAphalyametyanyathA saMsArAzrayakAraNaM bhavati pacamakhameSa sphuTam // 26 // 485 ) yaskalyANaparaMparArpaNaparaM bhavyAtmanAM saMsto paryante yavanantalaukyasadanaM mokSa dAti bhuvam / tajjIyAvAptidhurlabhaM sunaratAmulyairguNaiH prApita zrImatpaGkajanandibhirviracitaM dezanatohayotanam // 27 // birAgAM prApya / ra punH| sakalapariprahalyA prApya tataH mukkAH karmabandhanAt musA rahitA bhavanti // 14 // pusA puruSasya / barSa aSu padArtheSu / parama utkRdhH| niSalataraH mokSaH padAryaH satsusaH / zeSAH padArthAH yaH / tadviparItadharmakalitAH moksspraayukhaaH| ataH kAraNAt mumukssoH| iyAH laayaaH| tasmAt dharmapadArthaH api / tatpada-mokSapada-sAdhanatvadharaNaH mokSapadasAdhana- : samayaH dharmapadArthaH dharmaH no saMmataH neTaH (1) yo bhogAdinimittameva sa budhaH pApa manyate // 25 // atra sNghaare| bhavyAnAm / azubhiH [vataH] aNupateH 1 amaNubhiH mahAprataiH / para mokSaH sAdhyaH / anyatkiMcit na / jIvaH nikSayamayAt / ihaiva mokSe / sukhI shaayte|tu punaH 1 sarva pratajAtaM vratasamUham hi Izadhiza mokSadhiyA / sAphalmam eti sAphalyaM gacchati / anyayA saMsArAbhayakAraNaM bhavati / yat pratajAtaM vratasamUhaha.] / tahuHkham eva / sphuTa vyaktam // 26 // taddezanatoDyotarna dezavataprakAzanam / jIyAt / yat dezavatoiyotanam / saMsUtau saMsAre / bhavyAtmanAm / kalyANaparaMparA kalyANazreNI tasyAH arpaNe para zreSTham / punaH kiMlakSaNaM dezavatoDyotanam / yat paryante avasAne / dhruvaM nizcitam / anantasaukhyasapanaM mokSaM dadAti / kiMlakSaNaM mokSam / atidurlabham / punaH kilakSaNa dezavratoyotanam / sunaratAmukhyaiH guNaiH prApitam / vilakSaNaM dezanatoDyotanam / zrImatpavanandibhiH viracitaM kRtam // 25 // iti dezarator3apotana samAptam // 7 // kramase ve antameM muktiko bhI prApta kara lete haiM // 24 // dharma, artha, kAma aura mokSa ina cAra puruSArthomeM kevala mokSa puruSArtha hI samIcIna (bAdhA rahita) susvase yukta hokara sadA sthira rahanevAlA hai / zeSa tIna puruSArtha usase viparIta (asthira ) svabhAvavAle haiN| ata eva ve mumukSu janake liye chor3aneke yogya haiN| isIlie jo dharma puruSArtha uparyukta mokSa puruSArthakA sAdhaka hotA hai vaha bhI hameM abhISTa hai, kintu jo . dharma kevala bhogAdikA hI kAraNa hotA hai use vidvajjana pApa hI samajhate haiM // 25 // bhavya jIvoMko / aNuvratoM athavA mahAnatoke dvArA yahA~para kevala mokSa hI siddha karaneke yogya hai, anya kucha bhI siddha karaneke yogya nahIM hai / kAraNa yaha hai ki nizcaya nayase jIva usa mokSameM hI sthita hokara sukhI hotA hai / isIliye isa prakArakI buddhise jo saba vratoMkA paripAlana kiyA jAtA hai vaha saphalatAko prApta hotA hai . tathA isake viparIta vaha kevala usa saMsArakA kAraNa hotA hai jo pratyakSameM hI duHsvasvarUpa hai // 26 // : zrImAn padmanandI munike dvArA tyA gayA jo dezavatodyotana prakaraNa saMsArameM bhavya jIvoMke liye kalyANaparamparAke denemeM tatpara hai, antameM jo nizcayase ananta sukhake sthAnabhUta mokSako detA hai, tathA jo uttama manuSyaparyAya Adi guNoM se prApta karAyA jAnevAlA hai| aisA vaha durlama dezavatIdyotana jayavanta hove // 27 // isa prakAra dezapratodyotana samAsa huA // 7 // 1bakamaipadArtha: no sammataH no kavitaH punaH yaH dharmaH bhogAdinimira eka gudhaiH patiH sa dharmaH paap| 1ka'yA' naasti|
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ [8. siddhastutiH] 486 ) sUkSmatvAdaNudarzino 'vaSirazaH pazyanti no yAm pare yasaMvimmahimasthita tribhuvana basya bhamekaM yathA / sikAnAmahamaprameyamahA teSAM laghurmAnuSo mUDhAtmA kimu vacmi tatra yadi SA bhaktyA mahatyA vshH||1|| 487 ) niHzeSAmarazekharAzritamaNizreNyarSitAdiyA devAste 'pi jimA yadunatapadamAtyai yatamro tarAm / sarveSAmupari pravRddha paramajhAmAdibhiH zAmikA yuktAna pamicAribhiH pratidina siddhAn mamAmo Sayam // 2 // 488 ) - lokAmavilamdhinastadapikaM dharmAstikAyaM binA no yAtA shjsthiraamllsgdosssmmuurtyH| saMprAmAH kalakatyasAsasAzAH lijA jagammAle nityAmamdasudhArasasya ca sadA pAtrANi te pAntu vaH // 3 // ____ aha mAnuSaH / mUhAtmA mUrkhaH / laghuH hInaH / vezI siddhAnAm / kimu pathima ki kapamAmi / vilakSaNAnA siddhAnAm / aprameyamahA maryAdArahitatejasAm / yAn sisAn sUkSmatyAt pare avadhirazaH avadhijJAninaH / azudarzinaH suukssmprmaannudrshinH| mo pazyanti / yeSAM siddhAnA jhAne / tribhuvanai prtibhaaste| yaSA khastham / bhAkAze sthitam / maM nakSatram / bhaaste| yat mAnam / tribhukne / saMninmahimasthitam / yadi vA / taba seSu sikeSu / yatkivicmi sat bhattyA mahatyA yazaH kathyate // 1 // kyam bhAcAryaH prasidina siddhAn namAmaH / kiMlakSaNAn siddhAn / sarveSAmupAra pravRddhaparamajJAnAdibhiH kSAyikaiH yukAn / avyabhicArabhiH vinAzarahitaguNaiH' yuktAn / yadumatapadaprATyai yeSAM siddhAnAm umatapadaprAyai / te'pi jinAH tIrthaMkaradevAH / atizayena / yatante ya kurvanti / kiMlakSaNA jinadevAH / niHzeSA amarAH devAH teSAM zekhareSu mukuTeSu bhAzritA ye maNayaH teSAM maNIna zreNibhiH aciMtam adhivayaM yeSAM te niHzeSAmarazekharASitamaNizreNyaciMtAbdimAH // 2 // te siddhaaH| vaH yuSmAn / sadA sarvadA / pAntu rakSantu / ye siddhAH / skApranilambinaH / tadadhika lokAt ame| no yaataaH| kena vinA / parmAstikAyaM vinaa| kilakSaNAH siddhaaH| shjsthiraatinirmllshg-drshn-bodh-shaanmuurtyH| punaH kilakSaNAH siddhaaH| etakalpatA saMprAmAH / punaH masarazAH asamAmAH / punaH kilakSaNAH siddhAH / jaganmAlam / ca punaH / nityAnandasudhArasasva pAtrANi / ve sUkSma honese jina siddhoMko paramANudarzI dUsare avadhijJAnI bhI nahIM dekha pAte haiM tathA jinake jhAnameM sthita tInoM loka AkAzameM sthita eka nakSatrake samAna spaSTa pratibhAsita hote haiM una aparimita tejake dhAraka siddhoMkA varNana kyA mujha jaisA mUrkha va hIna manuSya kara sakatA hai ! arthAt nahIM kara sktaa| phira bhI jo maiM unakA kucha varNana yahAM kara rahA hUM vaha atizaya bhaktike vaza hokara hI kara rahA hUM // 1 // jinake donoM caraNa samasta devoMke mukuToMmeM lage hue mANiyoMkI paMktiyoMse pUjita haiM, arthAt jinake caraNoMmeM samasta deva bhI namaskAra karate haiM, aise ve tIrthakara jinadeva bhI jina siddhoMke unnata padako prApta karaneke liye adhika prayatna karate haiN| jo sabaiki Upara vRddhiMgata hokara anya kisImeM na pAye jAnevAle aise atizaya vRddhiMgata kevalajJAnAdisvarUpa kSAyika bhAvoMse saMyukta haiN| una siddhoMko hama pratidina namaskAra karate haiM // 2 // jo siddha jIva lokazikharake Azrita hai, Age dharma dravyakA abhAva honese jo usase adhika upara nahIM gaye haiM, jo avinAdhara svAbhAvika nirmala darzana (kevaladarzana) ____ 1 ka za sNcinmhim| ma (nai si.) svch| 1 mA svcchN| 4 za kiMcit bhaktyA / 5 za rhitgunnaiH| rasa te jinaaH| kaniHzevAmarAH niHssdevaaH|
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ we pAnadi paJcaviMzatiH 489 ) ye jitvA nijakarmakarkazaripUna prAptAH padaM zAzvataM yeSAM janmajarAmRtiprabhRtibhiH sImApi nolapate / yevaizvaryamacintyamekamasamazAnAdisaMyojita te santu trijagAizramaNayaH siddhA mama zreyase // 4 // 490) siddhoM bodhamitiH sa bodha udito jJeyapramANo bhavet jJeyaM lokamalokameva ca dhavantyAtmeti sarvasthitaH / mUSAyAM manojate hi jaThare yAraMga namastAdRzaH prAkkAyAt kimapi prahINa iti vA siddhaH sadAnandati // 5 // [ 489: 84 siddhAH | rakSantu // 3 // te siddhAH mama zreyase / santu bhavantu / kiMlakSaNAH siddhAH / trijagacchiNAzramaNayaH / ye siddhAH nijakarmakarkazaripUn zatrUn jitvA zAzvataM padaM prAptAH / yeSAM siddhAnAm / dhImA api maryAdA api / janmajarAmRtiprabhRtibhiH nolabhyate / yeSu siddheSu ekam acintyam aizvarya vartate / asamajJAnAdisaMyojita zAnam atIndriyajJAnaM vartate // 4 // siddhaH sadA Anandati kiMlakSaNaH siddhaH / kRtakRtyaH / punaH kilakSaNaH siddhaH / bodhamiti bodhapramANam / sa uditaH bodhaH prakaTIbhUtaH bodhaH pramANo bhavet / jJeyaM lokaM ca punaH alokam eva vadanti / iti hetoH / AtmA sarvasthitaH hi yataH / bhUSAyAM samayaputalikAyAm / madana ujjhite mayaNarahite / jAThare udare yArakU namaH AkAzaH asti tAdRzaH siddhAkAraH iti prAkAyAt aura jJAna (kevalajJAna ) rUpa anupama zarIrako dhAraNa karate haiM, jo kRtakRtyasvarUpako prApta ho cuke haiM, anupama haiM, jagatke liye maMgalasvarUpa hai, tathA avinazvara sukharUpa amRtarasake pAtra haiM; aise ve siddha sadA Apa logoMkI rakSA kareM // 3 // jo siddha parameSThI apane karmarUpI kaThora zatruoMko jItakara nitya (mokSa) padako prApta ho cuke haiM; janma, jarA evaM maraNa Adi jinakI sImAko bhI nahIM lAMgha sakate, arthAt jo janma, jarA aura maraNase mukta ho gaye haiM tathA jinameM asAdhAraNa jJAna Adike dvArA acintya evaM advitIya anantacatuSTayasvarUpa aizvaryakA saMyoga karAyA gayA hai; aise ve tInoM lokoMke cUr3AmaNike samAna siddha parameSThI mere kalyANake liye hoveM // 4 // siddha jIva apane jJAnake pramANa haiN| aura vaha jJAna jJeya ( jJAnakA viSaya ) ke pramANa kahA gayA hai| vaha jJeya bhI loka evaM alokasvarUpa hai / isIse AtmA sarvavyApaka kahA jAtA hai| sAMce ( jisameM DhAlakara pAtra evaM AbhUSaNa Adi banAye jAte haiM) se mainake pRthaka ho jAnepara usake mItara jaisA zuddha AkAza zeSa raha jAtA hai aise AkArako dhAraNa karanevAlA tathA pUrva zarIrase kucha hIna aisA vaha siddha parameSThI sadA AnandakA anubhava karatA hai // vizeSArtha -- siddhoMkA jJAna aparimita hai jo samasta loka evaM alokako viSaya karatA hai| isa prakAra loka aura aloka rUpa aparimita jJeyako viSaya karanevAle usa jJAnase cUMki AtmA abhinna hai - tattvarUpa hai; isI apekSAse AtmAko vyApaka kahA jAtA hai| vastutaH to vaha pUrva zarIrase kucha nyUna rahakara apane sImita kSetra meM hI rahatA hai| pUrva zarIrase kucha nyUna rahanekA kAraNa yaha hai ki zarIrake upAMgabhUta jo nAsikAchidrAdi hote haiM vahAM AtmapradezakA abhAva rahatA hai | zarIrakA sambandha chUTanepara amUrtika siddhAtmAkA AkAra kaisA rahatA hai, yaha batalAte hue yahAM yaha udAharaNa diyA gayA hai ki jaise miTTI Adi se nirmita putaleke bhItara maina bhara diyA gayA ho, tatpazcAt use abhikA saMyoga prApta honepara jisa prakAra usa mainake gala jAnepara vahAM usa AkArameM zuddha AkAza zeSa raha jAtA hai usI prakAra zarIrakA sambandha chUTa 1 ca zuddha 1 ko alokaM ca punaH eva vadanti / 1
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 493: 8-8] 8. siddhastutiH 491 ) dhodho paramau tadAvRtiteH saukhyaM ca mohakSayAt vIrya vividhAtato 'pratihataM mUrtirna nAmakSateH / AyurnAzavAna janmamaraNe gotre na gotraM vinA siddhAnAM na ca vedanIyavirahAdduHkhaM sukhaM cAkSajam // 6 // 492 ) yairduHkhAni samAmuvanti vidhivajAnanti pazyanti no vIrya naiva nijaM bhajansyasubhRto nityaM sthitAH saMsRtau / karmANi tAni tAni mahatA dhogena yaiste sadA siddhA nityacatuSTayAmRtasarinAthA bhaveyurna kim // 7 // 493) ekAkSAdbahukarma saMvRtamate dakSA dijIvAH sukha aratviyayutA bhavanti kimapi klezopazAnteriha / ye siddhAstu samasta karmaviSamadhvAntaprabandhacyutAH sadbodhAH sukhinazdha te kathamaho na syutrilokAdhipAH // 8 // I kimapi prahINaH // 5 // siddhAnAM bodho paramau vartete' / kasmAt / tayordvayoH jJAnadarzanayoH zratihateH AvaraNaspheTanA / punaH 1 siddhAnAM saukhyaM vartate / kasmAt / mohakSayAt / siddhAnAm anantavIrye vartate / kasmAt / vighnavidyAtataH antarAyakarmakSayAt / kiMlakSaNaM vIryam / apratihataM na kenApi itam / siddhAnAM mUrtiH na / kasmAt / nAmakSateH nAmakarmakSayAt / yeSAM siddhAnAM janmamaraNe na / kasmAt | AyuHkarmanAzAt / yeSa! siddhAnAm / gotre he na uccanIcagotre na / kasmAt / gotrakarmavinAzAt / ca punaH / siddhAnAm / akSaNam indriya utpannam akSajaM sukhaM duHkhaM na / kasmAt / vedanIyakarma virahAt nAzAt // 6 // te siddhAH sadA sarvadA / nityacatuSTayAmRtasarinAthAH anantasukhasamudrAH / kiM na bhaveyuH / api tu bhaveyuH / yaiH siddheH / maitA yogena dhyAnena / tAni karmANi / prahRtAni vinAzitAni / yaiH karmabhiH / asubhRtaH jIvAH duHkhAni samApnuvanti vidhivat duHkhAni jAnanti no pazyanti nijaM vIryam naive bhajanti nAzrayanti / nityam / tau sthitAH saMsAre sthitAH // 7 // iha jagati saMsAre / ekAkSAt ekendriyAt / dvi-akSAdijIvAH dvIndriyAdijIvAH / sukhajJAnAdhikyayuktAH bhavanti / kasmAt / kimapi klezopazAnteH sakAzAt / kiMlakSaNAt ekendriyAt / bahukarmasaMvRtamateH / aho iti saMbodhane / tu punaH / te siddhAH / kathaM sukhinaH na syuH na / 149 jAnepara usake AkAra zuddha Atmapradeza zeSa raha jAte haiM // 5 // siddhoMke darzanAvaraNake kSayase utkRSTa darzana ( kevaladarzana ), jJAnAvaraNake kSayase utkRSTa jJAna ( kevalajJAna ), mohanIya karmake kSayase ananta sukha, antarAyake vinAzase anantavIrya, nAmakarmake kSayase unake mUrtikA abhAva hokara amUrtatva (sUkSmatva ), Ayu karmake naSTa ho jAnese janma-maraNakA abhAva hokara avagAhanatva, gotra karmake kSINa ho jAnepara ucca evaM nIca gotroMkA abhAva hokara agurulaghutva, tathA vedanIya karmake naSTa ho jAnese indriyajanya sukha-duHkhakA abhAva hokara avyAvaTtva guNa pragaTa hotA hai // 6 // jina karmoMke nimittase nirantara saMsAra meM sthita prANI sadA duHkhako prApta huA karate haiM, vidhivat AtmasvarUpako na jAnate haiM aura na dekhate haiM, tathA apane svAbhAvika vIrya ( sAmarthya ) kA bhI anubhava nahIM karate haiM; una kamako jina siddhoMne mahAn yoga arthAt zukladhyAnake dvArA naSTa kara diyA hai ve siddha bhagavAn avinazvara anantacatuSTayarUpa amRtakI nadIke adhipati (samudra) nahIM hoMge kyA ? arthAt avazya hoMge // 7 // saMsArameM jisa ekendriya jIvakI buddhi karmake bahuta AvaraNase sahita hai usakI apekSA dvIndriya Adi jIva adhika sukhI evaM adhika jJAnavAn haiM, kAraNa ki inake usakI apekSA karmakA AvaraNa kama hai| phira 1 sa vartate / 2 sphottnaav| 1 sa no / 4 'kimapi nAsti / 5 'ekendriyAva' nAsti /
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 [ 494: GR pacanandi - paJcaviMzatiH 494) yA kesApyatigADhagADhamamito duHkhapradeH prahaiH bodha naye ruSA ghanatarairApAvamA mastakam / ekasmin zithile'pi tatra manute saubhyaM sa siddhAH punaH kiM na syuH sukhinaH sadA virahitA bAhyAntarairyagdhaH // 9 // 495) sarvajJaH kurute paraM tanubhRtaH prAcuryataH karmaNAM reNUnAM gaNanaM kilA ghivasatAmekaM pradezaM ghanam / ityAzAstrathilAsu bakhamahaso duHkhaM na kasmAnmaha mmuktasyAsya tu sarvataH kimiti no jAyeta saukhyaM param // 10 // bhaH / api tu sukhinaH bhaveyuH / ye siddhAH samasta karmaviSamadhyAntaprabandhacyutAH samasta karmabandhanarahitAH / ye siddhAH sadbodhAH / ye siddhAH trilokAdhipAH // 8 // yaH maraH kena api puruSeNa daSA' kothena / anyaiH praprahaiH rajjubhiH / abhitaH sarvatra / atigADha. gADham ApAda' AmastakaM baddhaH / kiMlakSaNaiH prahaiH / panataraiH duHkhapradeH / tatra teSu bandhaneSu / ekasmin bandhane zithile sati / sa naraH baddhanara / saukhyaM manute / punaH siddhAH bAhyAntaraiH bandhanaiH virahitAH sadaH sukhinaH kiM na syuH bhaveyuH / api tu sukhinaH bhaveyuH // 9 // killa iti satye / tanumbhRtaH jIvasya / karmaNAM reNUnAM gaNanaM paraM prAcuryataH sarvazaH kurute / kiMlakSaNAnAM karmareNUnAm / ekaikapradeza naM niviDam adhivasatAm iti akhilA azA paramANuSu / maddhamAddasaH karmaparamANubhiH veSTitaijIvasya / kasmAnmahadduHkhaM na / api tu duHkham asti / asya muktasya karmabandhanarahitasya / sarvataH paraM saukhyaM kimiti no Ayeta / api bhalA jo siddha jIva samasta karmarUpI ghora andhakArake vistArase rahita ho cuke haiM ve tInoM lokoM ke adhipati hokara uttama jJAna ( kevalajJAna ) aura ananta sukhase sampanna kaise na hoMge? avazya hoMge | ( vizeSArthaekendriya jIvoMke jitanI adhika mAtrAmeM jJAnAvaraNAdi karmoMkA AvaraNa hai usase uttarottara dvIndriyAdi jIvoMke vaha kucha kama hai| isIliye ekendriyoMkI apekSA dvIndriya aura unakI apekSA trIndriyAdi jIva uttarottara adhika jJAnavAn evaM sukhI dekhe jAte haiN| phira jaba vahI karmoMkA AvaraNa siddhoMke pUrNatayA naSTa ho cukA hai taba unake anantajJAnI evaM anantasukhI ho jAnemeM kucha bhI sandeha nahIM rahatA // 8 // | jo manuSya kisI dUsare manuSyake dvArA krodhake vaza hokara pairase lekara mastaka taka cAroM ora ! duHkhadAyaka har3hatara rassiyoMke dvArA jakar3a kara bAMdha diyA gayA hai vaha unameM se kisI eka bhI rassIke zithila honepara sukhakA anubhava kiyA karatA hai / phira bhalA jo siddha jIva bAhya aura Abhyantara donoM hI bandhanoMse rahita ho cuke haiM ve kyA sadA sukhI na hoMge? arthAt avazya hoMge // 9 // prANake eka pradezameM saghanarUpase sthita karmoMke pracura paramANuoMkI gaNanA kevala sarvajJa hI kara sakatA hai| phira jaba sa dizAoMmeM arthAt saba orase isa prANIkA Atmateja karmoMse sambaddha ( rukA huA ) hai taba use mahAn duHkha kyoM na hogA ? avazya hogaa| isake viparIta jo yaha siddha jIva saba orase hI ukta karmoM se rahita ho cukA hai usake utkRSTa sukha nahIM hogA kyA ? arthAt avazya hogA || vizeSArtha - abhiprAya yaha hai ki isa saMsArI prANI eka hI AtmapradezameM itane adhika karmaparamANu saMbaddha haiM ki unakI ginatI kevala sarvajJa hI kara sakatA hai, na ki hama jaisA koI alpajJa prANI / aise isa jIvake saba hI ( asaMkhyAta ) Atmapradeza una karma paramANuoM se saMbaddha haiM / aba malA vicAra kIjiye ki itane anantAnanta karmaparamANuoMse baMdhA huA yaha saMsArI prANI kitanA adhika dukhI aura una sabase rahita ho gayA siddha jIva -- 1za 'spA' nAsti / 2 mA ApadAM / 3 sa bessttito| 4 za yasya /
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ | -498 : 8-13] 8. siddhastutiH 151 496 ) yeSAM karmanidAnajamyavividhakSuttRNmukhA vyAdhayA seSAmannajalAdikoSadhagaNastacchAmtaye yujyate / siddhAnAM tu na karma tatkRtamajo nAtaH kimanAdibhiH nityAtmotthasukhAmRtAmbudhigatAskRptAsta eSa nuvam // 11 // 497 ) siddhajyotiratIba nirmalatarajAnakamUrti sphurad vartiIpamivopasevya labhate yogI sthiraM tatpadam / sAdhyAtha vikalpajAlarahitassadUpatAmApata. stAnjAyata eva devaSinutanailokyacUDAmaNiH // 12 // 498 ) yatsUkSmaM ca mahazca zUnyamapi yanno zUnyamutpadyate nazyatyeva ca nityameva ca tathA nAssyeva vAstyeSa c| eka yadyadanekameva tadapi prApta pratIti sto siddhajyotiramUrti citsukhamayaM kenApi tallakSyate // 13 // tu paraM saukhyaM jAyetaM // 10 // yeSAM jIvAnAm karmanidAnajanyavividhakSut kSadhA-tRda-taSA-pramukhAH vyAdhayaH vartante / seSAM jIvAnAm / tacchAntaye teSAM vyAdhInAM shaantye| annajalAdikoSadhagaNaH yujyate / tu punaH sira sakRtarUjaH na taiH karmabhiH kRtarujaH / ataH kAraNAt anAdibhiH ki kAryam / na kimapi / te siddhaaH| dhurva nizcitam / tmaaH| punaH niyAtmotyamukhAratAmadhudhigatAH prAptAH / 15 // yogI muniH / sibajyotiH upasevya / sthiram / tatpada mokSapadam / labhate prAproti / kiMlakSaNaH yogI / atIvanirmalatarajJAnakamUrtiH / yathA vartiH sphuradIpam upasevya pIpaguNa labhate / maya sadudyA kRtvA vikalpajAlarahitaH tadrUpatAm ApataM tina] prAptameM / tAham jAyate siddhasadRzaiH jaayte| devavinutaH devaiH vizeSeNa nutaH / trailokyacUDAmaNiH jAyate // 12 // tat siddhajyotiH / kenApi jnyaaninaa| lakSyate jJAyate / yat sidajyotiH sUkSmam alakSyatvAt / yat siddhajyotiH mahat gariSTham apramANatvAt na vidyate pramANa maryAdA yasya saH apramAgatasya bhASaH kitanA adhika sukhI hogA || 10 // jina prANiyoMke karmake nimittase utpanna huIM aneka prakArakI mUkha-pyAsa Adi vyAdhiyAM huA karatI haiM unakA ina vyAdhiyoMkI zAntike liye anna, jala aura auSadha AdikA lenA ucita hai| kintu jina siddha jIvoM ke na karma haiM aura na isIliye tajjanya vyAdhiyAM bhI haiM unako isa annAdi vastuoMse kyA prayojana hai ! arthAt unako inase kucha bhI prayojana nahIM rahA / ve to nizcayase avinazvara AtmamAtrajanya (atIndriya ) sukharUpI amRtake samudrameM mana rahakara sadA hI tRpta rahate haiM // 11 // jisa prakAra battI dIpakakI sevA karake usake padako prApta kara letI hai, arthAta dIpaka svarUpa pariNama jAtI hai, usI prakAra atyanta nirmala jJAnarUpa asAdhAraNa mUrtisvarUpa siddhajyotikI ArAdhanA karake yogI mI svayaM usake sthira pada (siddhapada) ko pAsa kara letA hai| athavA vaha samyagjJAnake dvArA vikalpasamUhase rahita hotA huA siddhasvarUpako prApta hokara aisA ho jAtA hai ki tInoM lokake cUDAmaNi ralake samAna usako deva bhI namaskAra karateM haiM // 12 // jo siddhajyoti sUkSma bhI hai aura sthUla bhI hai, zUnya bhI hai aura paripUrNa bhI hai, utpAda-vinAzazAlI bhI hai aura nitya bhI hai, sadbhAvarUpa bhI hai aura abhAvarUpa bhI hai, tathA eka bhI hai aura aneka bhI hai; aisI vaha dRDha pratItiko prApta huI amUrtika, cetana evaM sukhasvarUpa siddhajyoti kisI virale hI yogI puruSake 1 ca pratipATho'yam / makaza 'mApta taab| 2 jaayte| 3 za zAntaye | Yza taskarma / yasa prApate 6 svaza, za svRshe|
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 [421 pAmA pAri 499 ) sthAyadAmRtagarmitAgamamahArakhAkaramAnako cautA pasya matiH sa para manute tavaM vimuktAtmamaH / vattasyaiva tava pAti samateH sAmAnupAdeyatA mevena vakatena tena ca binA saMkapameka param // 14 // around apramANalaM tasmAt apramANatvAt / yasidajyotiH zalpa saMsArAbhAvAt / matsibajyoti: no zUnya khacatuSTayena no zUnyam / / yasiddhajyotiH utpadyate nazyati pryaayaanyene| yatsibajyotiH nirlsa myanayema / yassimajyotiH nAsti mastiguNApekSayA vyasya nAstitvaM guNasya akhivaM iNyApekSayA guNasya nAtivaM vyasya astitvam / yatsidasyotiH eka vyataH / yatsidajyotiH bhaneka guNanaH / yassidajyotiH tadapi hA pratIti prAptam / masikhajyotiH mamUrti citsukhamamam / tat phenApi lakSyate // 13 // yasya manyasya matiH / sthAnazabda-akhityAdizabdAmRtena garmitaH bhAgamaH eva rakhAkaraH tasa mAnataH 1 cautA prakSAlitA yasya matiH sa eva vizuddhAlanaH tavaM manute / tattasmAtkAraNAt / tasya sumateH / tadeva bhAsmasatvam / upAdevA / yAti prAhmabhAvaM yAti / phena / bhedena bhedazAnena / ca punaH / tena / sakRtena mAtmanA kRtena / binA bhedalAnena binA / eka pare / marianneinrrrrrrrrinaamanan dvArA dekhI jAtI hai // vizeSArtha-- yahAM jo siddhajyotiko paraspara viruddha pratIta honevAle aneka dhoMse saMyukta batAyA hai vaha vivakSAmedase batAyA gayA hai| yathA-vaha siddhajyoti yUMki atIndriya hai ata eva sUkSma kahI jAtI hai| parantu usameM anantAnanta padArtha pratibhAsita hote haiM, ataH isa apekSAse yaha sthala mI kahI jAtI hai| vaha para (pudlAdi) dravyoMke guNoMse rahita honeke kAraNa zUnya tathA anantacatuSTayase saMyukta honeke kAraNa paripUrNa bhI hai ! paryAyArthika nayakI apekSA vaha pariNamanazIla honese utpAda-vinAzazAlI tathA dravyArthika nayakI apekSA vikAra rahita honese nisa bhI mAnI jAtI hai / khakIya dravya, kSetra, kAla aura bhAvakI apekSA vaha sadbhAvasvarUpa tathA para dravya, kSetra, kAla aura bhAvakI apekSA abhAvasvarUpa mI hai| vaha apane svabhAvako chor3akara anyasvarUpa na honeke kAraNa eka tathA aneka padArthoke svarUpako pratibhAsita karaneke kAraNa aneka svarUpa bhI hai| aisI usa siddhajyotikA cintana sabhI nahIM kara pAte, kintu nirmala jJAnake dhAraka kucha vizeSa yogIjana hI usakA cintana karate haiM // 13 // 'syAda' zabdarUpa amRtase garbhita Agama (anekAntasiddhAnta ) rUpI mahAsamudameM khAna karanese jisakI buddhi nirmala ho cukI hai vahI siddha AtmAke rahasyako jAna sakatA hai / isaliye usI subuddhi jIvake liye jaba taka apane Apa kiyA gayA meda ( saMsArI va mukta svarUpa) vidyamAna hai taba taka vahI siddhasvarUpa sAkSAt upAdeya (grahaNa karane yogya) hotA hai / tatpazcAt uparyuka mebuddhike naSTa ho jAnepara kevala eka nirvikalpaka zuddha Atmatattva hI pratibhAsita hotA hai- usa samaya vaha upAdAna-upAdeya mAva bhI naSTa ho jAtA hai | vizeSArtha ---- yaha bhavya jIva jaba anekAntamaya paramAgamakA abhyAsa karatA hai taba vaha vivekabuddhiko prApta hokara siddhoke yathArtha svarUpako jAna letA hai / usa samaya yaha apane Apako karmakalaMkase lipta jAnakara usI siddha svarUpako hI upAdeya (prAya) mAnatA hai / kintu jaise hI usake svarUpAcaraNa pragaTa hotA hai vaise hI usakI vaha saMsArI aura mukta viSayaka medabuddhi mI naSTa ho jAtI hai- usa samaya usake dhyAna, dhyAtA evaM dhyeyakA bheda hI nahIM rahatA / taba use saba prakArake vikalpoMse rahita ekamAtra 1sa ato'ye 'punarna vidyate pramANa maryAdA yasya tadabhapramANaM mIyate pramANIkriyate maryAdIbhityate tat pramANa' letAvAn pATho'dhika: smuplaayse| 2pA paryAyanayana /
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ ! -102 16-17] 8. siddharatutiH 153 500 ) haTistasvavivaH karotyadhirataM zubhaAtmarUpe sthitA zuddha tatpadamekamulvaNamateranyA cAnyAyazam / svatanmayameva vastu ghaTita lohAca muphyArthinA muktvA mohavijRmbhita nanu pathA zukhena saMcaryatAm // 15 // 501) nirvoSazrutacakSuSA SaDapi hi dravyANi yA sudhI rAdase pizavaM svamanya militaM svaNe yathA pAvakaH / yaH kazcit kila nidhinoti rahitaH zAoNa tatvaM paraM so'ndho rUpanirUpaNe hi kurAte prApto mana zUnyatAm // 16 // 502 ) yo heyetarabodhasabhRtamatirmuzana sa heyaM para tavaM sIkurate tadeva kathitaM sisatvabIjaM jin| nAnyo mAntigataH svato'ya parato heye po 'rthe 'sya tas duSprApaM zuci parma yena paramaM tamAma saMprApyate // 17 // kharUpa na jAyate // 14 // tatvavidaH samyamdaSTeH / ulyaNamateH askttmteH| dRSThiH pratItiH ruciH| avirataM nirantaram / zuddhAtmarUpe sthitaa| eka zuddha tatpadaM mokSapadam / karoti / pa punaH / anyatra anyAdA midhyAdRSTaH mithyAtve ruciH saMsAra karoti / svarNAt ghaTita' pastu vomayaM bhavet lohAt ghaTitaM vastu lohamayaM bhavet / nanu iti vitarke / mukhyArthinA mohavimbhita mutyo / zukhena pathA mArgeNa / saMcaryatA gamyatAm // 15 // sudhIH zAnavAn / nirdoSazrutacakSuSA nirdoSasidAntanetreNa / SaDapi SaT api drazyANi / hi yataH / ra / svama asmatantaH / Arase gRGgAti / kiMlakSaNam Atmatatvam / manmamilitaM karmamilitam / yathA dhAvakaH varNam bhAdate gRhaati| kila iti sye| saH kandhit zAoNa rahitaH paraM tatvaM nizcanoti prahItum icchati / sa andhaH rUpanirUpaNaM kurute / manaHzUtyatA prAptaH // 16 // yaH bhavyaH / heyetarabodhasaMbhRtamatiH heyaupAdeyatatve vicAramatiH sa heyaM tattvaM munnan param upAdeyaM tatvaM khaukrte| jinaH tadeva tavaM sidatvamI kaSitam / anyaH n| khataH apa parataH AtmanaH parataH / heye pdaarthe| pare upAdhye padArthe / zrAntigataH prAptaH / asya jIvasma / tat vana mArgam / zuddha AtmasvarUpa hI pratibhAsita hotA hai // 14 // nirmala buddhiko dhAraNa karanevAle tatvajJa puruSakI dRSTi nirantara zuddha AtmasvarUpameM lita hokara eka mAtra zuddha Atmapada arthAt mokSapadako karatI hai| kintu majJAnI puruSakI dRSTi azuddha AtmasvarUpa mA para padArthoMmeM khita hokara saMsArako bar3hAtI hai| ThIka haisuvarNase nirmita vastu ( kaTaka-kuNDala Adi) suvarNamaya tathA lohase nirmita vastu (churI Adi) lohamaya hI hotI hai / isIliye mumukSu jIvako mohase vRddhiko prApta hue vikalpasamUhako chor3akara zuddha mokSamArgase saMcAra karanA cAhiye // 15 // jisa prakAra sunAra tAMbA Adise mizrita suvarNako dekhakara usameM se tAMbA Adiko alaga karake zuddha suvarNako grahaNa karatA hai usI prakAra vivekI puruSa nirdoSa AgamarUpa netrase chahoM dravyoMko dekhakara unameMse nirmala Atmatattvako grahaNa karatA hai / jo koI jIva zAstrase rahita hokara utkRSTa bhAsmatatvakA nizcaya karatA hai vaha mUrkha usa andheke samAna hai jo ki andhA va manase ( vivekase) rahita hokara bhI rUpakA avalokana karanA cAhatA hai // 16 // jisakI buddhi heya aura upAdeya tattvake jJAnase paripUrNa hai vaha bhavya jIva heya padArthako chor3akara upAdeyabhUta utkRSTa Atmatattvako svIkAra karatA hai, kyoMki, jinendra devane use hI muktikA bIja batalAyA hai / isake viparIta jo jIva heya aura upAdeya tattvake viSayameM svataH athavA parake upadezase amako prApta hotA hai vaha ukta Atmatattvako svIkAra nahIM kara pAtA hai| isaliye usake liye vaha nirmala mokSamArga durlabha ho jAtA hai jisake ki dvArA vaha 1jnaiH| savAMda svgNdhvit| mukh| 44 kuste manaHpanyatA karate sampatAM prAptaH, za kurute manye zUnyatA kute dhanyatA prApta rrrrrrrornnnnnnnnwune pArja...
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 pacanandi-pazcaviMzatiH [508184503 ) sAjhopAmapi bhutaM bahutare sikhatvaniSpattaye ye 'myAthai parikalpayati khalu te nirvaannmaargdhyutaaH| mArga cintayato 'smayena samatikamyApareNa sphurTa nizeSa zrutameti tatra vipule sAkSAvicAre sati // 18 // 504) niHzeSabhutasaMpadA zamanirArAdhanAyAH phale prAptAnAM viSaye sadeca muNinAmaspaiva mukkAtmanAm / ukA matiSazAmmayApyaviduSA yA sApi gIH sAMprata miNibhavatAdamantasukhatAmArarukSormama // 19 // 505) vizvaM pazyati veti zarma lamate svotpabhamAsyantikaM mAzotpaciyuta tathApyavisalaM musyArthinAM maamle| ekIbhUtamidaM ksatyavirata saMsArabhArojimataM zAmta jIvaSamaM dvitIyarahita mukAramarUpaM mahaH // 20 // 506) spastvA myAsanayamamANaktiI sarva punaH kAraka, saMgharSa va sathA svamityAhamiti mAyAna vikalpAmapi / soMpAdhivivarjitAtmami para zubaikabodhAtmani sthitvA siddhimupAbhito vijayate sivaH samRkho guNaiH // 21 // mokSa dupApam / zuci pavitram / yena ghamaMnA mArgeNa / tat parama dhAma mokSagRham / saMprApyate sabhyate // 17 || ye mUhAH / sAhopAI bhUtaM mahatare siddhsvnisspttye| anyAyam anyamArgeNa / parikalpayanti vicArayanti / khala iti sle| te mraaH| nivAMmAgatAH santi / anvayana bharaparAyAtavyazrutam / mataphamya upa apareNa unmatamArgeNa / mArga vistayata: muneH / niHzeSa zrutam / eti bhAgacchati / ka sati / tatra bhAvabhute / sAkSAta vipuLe vicAre sati // 18 // mayA api bhaviduSA jaDena / mujAtmanA siddhAnAm / vissye| mA mIH pANI / bhaphivazAt / ukA kavitA / sA gIH dANI api sAMpratam / mama muneH / niHzreNiH bhavatAt / kiMlakSaNasya mama / anantasukhataddhAma ArurukSoH mokSagRhamArodumicchaH / punaH kiMlakSaNasya mama / niHzeSaguptasaMpadaH / punaH zamanidheH / philakSaNAmA siddhAnAm / bhArAdhanAyAH phala prAptAnAm / sadeva mukhinAm / kilakSaNA vANI / alpA stokA // 19 // mukAsmarUpa mahaH ki pazyati, vizvaM samasta vetti / mahaH kholpa bhAsmopacamU bhAtyantikam / zarma mukham / lbhte| punaH kilakSaNa mahaH / nAzotpattiyutaM dhauvya-vyaya-utpAdayutam / tathApi / avicalaM zAzvatam / muktyaSinAm / mAnase pite| idaM mahaH / ekIbhUtam avirataM vasati / punaH kilakSaNaM mahaH / saMsAramArojjhitaM zAntaM jIvadhana dvitIyarahita mukAtmaspaM mahaH // 20 // siddhaH vijayase siddhim upAtritaH / guNaiH samRddhaH mRtaH / kiM kRtvA / zuddhodhAtmani sarva-upAdhiutkRSTa mokSapada prApta kiyA jAtA hai||| 17 // aMgoM aura upAMgoMse sahita bahuta-sA bhI bhuta (Agama) muktikI prAptikA sAdhana hai| jo jIva usakI anya sAMsArika kAryeki liye kalpanA karate haiM ye mokSamArgase bhraSTa hote haiM / paramparAgata dravya zrutakA atikramaNa karake jo anya mArgase cintana karatA hai usako tadviSayaka mahAn vicArake honepara sAkSAt samasta zruta prApta hotA hai // 18 // jo samasta zrutarUpa sampattise sahita aura zAntike sthAnabhUta aise AtmatattvakI ArAdhanAke phalako prApta hokara zAzcatika sukhako pA cuke hai aise una muktAtmAoMke viSayameM mujha jaise alpajJane jo bhaktivaza kucha thor3A-sA kathana kiyA hai vaha ananta sukhase paripUrNa usa mokSarUpI mahalake Upara ArohaNakI icchA karanevAle aise mere liye niHzreNi (nasainI) ke samAna hove // 19 // yaha siddhAtmArUpa teja vizvako dekhatA aura jAnatA hai, AtmamAtrase utpanna Atyantika sukhako prApta karatA hai, nAza va utpAdase yukta hokara bhI nizcala (dhruva) hai, mumukSu janoMke hRdayameM ekatrita hokara nirantara rahatA hai, saMsArake bhArase rahita hai, zAnta hai, sadhana AtmapradezosvarUpa hai, tathA asAdhAraNa hai // 20 // jo nikSepa, naya evaM pramANakI apekSAse kiye jAnevAle vivaraNoM; kartA 1za cApyam / 24 gRhaM cttitumicchoH| 1ka naulyutpaadyutm|
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ annnnnnnwww -50914 ] 8. siddhastutiH 507 ) reSa pratipadyate'tra ramaNIsvarNAdivatu mirya tattikamahA sadantararAzA mandaina yazyate / ye tatasparasamisAipayAstevAmazevaM punaH sAmrAjyaM tRNaSahapura parapadrogAdha rogA iva // 22 // 508) bambAle gupipanasta eSa bhuvane ghagyAsta eSa bhuSa sivAnA smRtigovaraM rucivazAmAmApi yairmIyate / ye dhyAyamti cunA asatAnA purNavAdI madhyasthAH sthiranAsikAmimahazasteSAM kimu mahe // 23 // 509) yaH siddha paramAtmani pravizatakAnakamUrtI kila. hAnI miyayataH sa eca sklphaavtaamnnii| tarkaNyAkaraNAdizAtrasahitaH kiM tatra zAyaryato yadyoga vidadhAti vebhyaviSaye tadApamASarNyate // 24 // varjitAtmani sthisvA / punaH kiM kRtvA / nyAsalayapramANavilI. tyaavaa| punaH sarva kArakam / punaH saMbandha sthlyaa| punaH tvam maI iti vikalpAn / prAyAn bAhulyAna(1) / mutyA // 21 // matra loke / tarera mauH / ramaNIkharNAdivastu / priya manoham / pratipayate mniikriyte| yeH mandaiH / tasidekamahaH / mantarapA zAmaneoga / na shyte| kilakSaNa mahaH / sata samIcInam / punaH / ye munayaH / tattatvarasaprabhinnadayAH siddhakharUparasena mibhhRdyaaH| teSAm azece sAmrAjya tuNavat / teSA bhunInA vapuH paravat / ca punH| teSA bhogAH rogA iva // 22 // bhuvane trailokye te bhavyAH yAH / bhuvane te bhavyA eSa guNinaH / dhurva te eva panyAH zlAghyAH / bhavyaiH / chapikzAt siddhAnA nAma mapi' niiyte| ye punH| tAn sidAn / dhyAyanti / kilakSaNAste / prazastamanasaH / punaH kilakSaNAH / bhUmarImabhyasthAH / sthiranAsikAprimazaH netrANi yevAm teSA' kimu mhe|| 23 // kila iti sle| yaH bhvyH| paramAtmani viSaye zAnI sa eva mivayataH sakalaprazAvatAm apraNIH garidhaH / vilakSaNe paramAtmani / siddh| punaH prvitsjnyaankmtauN| tarkavyAkaraNAdizAbasahitaH purvH| tatra Atmani sI kim / na kimapi / yataH / yatANam / veSyaviSaye morga vidadhAti / saguNam AvarmAte / yena vAgena begya Achimyate sa bANa Adi samasta kArakoM; kAraka evaM kriyA Adike sambandha, tathA 'tuma' va 'maiM' ityAdi vikalpoMko bhI chor3akara kevala zudra paka jJAnasvarUpa tathA samasta upAdhise rahita AtmAmeM sthita hokara siddhiko prApta huA hai aisA vaha anantajJAnAdi guNoMse samRddha siddha parameSThI jayavanta hoye // 21 // saMsArameM jo mUrkha jana uttama Amyantara netra (jJAna ) se usa samIcIna siddhAsmArUpa advitIya tejako nahIM dekhate haiM ve hI yahA~ strI evaM suvarNa Adi vastuoMko priya mAnate haiN| kintu jinakA hRdaya usa siddhAtmArUpa rasase paripUrNa ho cukA hai unake liye samasta sAmrAjya (cakravartitva ) tRNake samAna tuccha pratIta hotA hai, zarIra dUsarekA-sA (athavA zatru jaisA ) pratibhAsita hotA hai, tathA bhoga rogake samAna jAna par3ate haiM // 22 // bo bhavya jIva bhaktipUrvaka siddhoke nAma mAtrakA bhI smaraNa karate haiM ve saMsArameM nizcayase vandanIya hai, ve hI guNavAn hai, aura ve hI prazaMsAke yogya haiM / phira jo sAvu jana durga (durgama sthAna ) athavA parvatakI guphAke madhyameM sthita hokara aura nAsikAke agrabhAgapara apane netroMko sthira karake prasana manase una siddhoMkA dhyAna karate hai unake viSayameM hama kyA kaheM ? arthAt ve to atizaya guNavAn evaM vandanIya haiM hI // 23 / / jo bhavya jIva atizaya vistRta jJAnarUpa advitIya zarIrake dhAraka siddha paramAtmAke viSayameM jJAnavAn hai vahI nizcayase samasta vidvAnoMmeM zreSTha hai| kintu jo siddhAtmaviSayaka jJAnase zUnya rahakara nyAya evaM vyAkaraNa Adi zAmoMke jAnakAra hai unase yahAM kucha bhI prayojana nahIM hai| kAraNa yaha ki jo mAnyAsa 4 naya / pramANa 2 viptiiH| rasava naasti| 1 minn| ani / 5ma netrAsteSAM 6'ena' naavi| .aviSakyo /
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ [610: 21 / narauraniurn paanandi-paJcaviMzatiH 510) sidAramA paramaH paraM pravilasadvodhaH prabudAtmanA yenAkAyi sa kiM karoti bahubhira zAsIya hicir| sasya mohatarocipalattanurbhAnuH karasyo bhavet bhavAntadhyasavidhI sa kiM mRgayate ramapadIpAdikAn // 25 // 511) sarvatra vyutakarmabandhanatayA sarvatra sadarzanAH sapAsilavastujAtaviSayabhyAsakabodhatviSaH / sarvadha sphuradumatomatasadAnandAramakA mizmalAH sarvazreSa nirAkulAH zivamukhaM lizA prayacchantu naH // 26 // 512 ) AtmotugrahaM prasiddhapahiyAyAmaprabhedakSaNe mahAtmAmyavasAmasaMgatalasassopAnazobhAmvitam / tatrAmA vibhurAtmanAtmamuhavo istAvalambI samA. badhAnandakalaSasaMgatabhuvaM sidyaH sadA modate // 27 // bhAvapate ||24||yen muminA prakAramanA / para [paramaH] zreSTha / siyAsmA / majJAyi haatH| kiMlakSaNaH paramAtmA / prvilsdvodhH| sajhAnAn bahubhiH bahirvAcakaiH zAleH kiM kroti| yasya puNsH| dhvAntavasavidhau karasthaH bhAnuH sUryaH bhavet saki ramapradIpAdikAn mRgapaThe yaso yte| aminaayaa| kAnu: zatarociSajvalatanuH // 25 // siddhAH / maH asmabhyam / zivamukhaM prayacchantu dadatu / kiMlakSaNAH siddhAH / sarvatra cyutakarmabandhanatayA sarvatra saharzanAH kevaladarzanAH / pugaH kiMlakSaNAH siddhaaH| sarvatra akhilavastujAtaviSayaSyAsakravodhatviSaH sarvapadArthasamUhagocarAH AsasaMjJAnavItayaH / punaH kilakSaNAH siddhaaH| sarvatra sphuradumatoNatasat-bAnandAtmakAH / nizcalAH / punaH kisakSaNAH siddhAH / nirAkulAH / evaMbhUtAH sikhAH sukha vadatu // 26 // siddhA sahA modate / aatmaa| vibhuH rAjA / tatra bhAtmotu gRha samAkhya modte| kilakSaNaM gRham / lakSyake viSayameM sambandhako karatA hai vahI bANa kahA jAtA hai / vizeSArtha--jo mANa apane lakSyakA vedhana karatA hai vahI bANa prazaMsanIya mAnA jAtA hai, kintu jo bANa apane lakSyake vedhanemeM asamartha rahatA hai vaha vAstava vANa kahalAneke yogya nahIM hai| isI prakAra jo bhavya jIva prayojanIbhUta Atmatattvake viSayameM jAnakArI rakhate haiM ve hI vAstavameM prazaMsanIya haiM / isake viparIta jo nyAya, vyAkaraNa evaM jyotiSa Adi aneka viSayoM ke prakANDa vidvAn hokara bhI yadi prayojanIbhUta Atmatattvake viSayameM ajJAnI haiM to ve nindAke pAtra haiM / kAraNa yaha ki AtmajJAnake vinA jIvakA kabhI kalyANa nahIM ho sakatA / yahI kAraNa hai ki vyaliMgI muni bAraha aMgoMke pAThI hokara bhI bhavyasenake samAna saMsArameM parizramaNa karate haiM tathA isake viparIta zivamati (bhAvanAmRta 52-53) muni jaise bhavya prANI kevala tuSa-mASake samAna Atmaparavivekase hI saMsArase mukta ho jAte haiM // 24 // jisa vivekI puruSane samyagjJAnase vibhUSita kevala utkRSTa siddha AtmAkA parijJAna prApta kara liyA hai vaha vAsa padArthokA vivecana karanevAle bahuta zAstroM se kyA karatA hai| arthAt use inase kucha bhI prayojana nahIM rahatA / ThIka hI hai-jisake hAthameM kiraNoM ke udayase saMyukta ujvala zarIravAlA sUrya sthita hotA hai vaha kyA andhakArako naSTa karaneke liye ralake dIpaka Adiko khojatA hai| arthAt nahIM khojatA hai // 25 / / jo siddha jIva samasta AtmapradezoMmeM karmacandhanase rahita ho jAneke kAraNa saba AtmapradezoMmeM vyApta samIcIna darzanase sahita haiM, jinakI samasta vastusamUhako viSaya karanevALI jJAnajyotikA prasAra sarvatra ho rahA hai arthAt jo sarvajJa ho cuke haiM, jo sarvatra prakAzamAna zAzvatika ananta sukhasvarUpa haiM, tathA jo sarvatra hI nizcala evaM nirAkula haiM; aise ve siddha hameM mokSasukha pradAna kareM // 26 // jo AtmArUpI unnata bhavana prasiddha bahirAtmA Adi bhedoMrUpa khaNDoM ( maMjiloM) se sahita tathA bahuta-sI AtmAke pariNAmoMrUpa sundara sIr3hiyoMkI zobhAse saMyukta hai usameM AtmArUpa mitrake hAthakA 1 ka shresstthN| 1 bhAnu bhavet / 3 ka samUhaH gocara Asaka, mapratau tu zuTita-jAta ptrmtr| 4 sunataunnatonnata /
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 514 : 8-19 ] 8. siddhastutiH 513 ) sabaikA sugatistadeva ca sukhaM te eva gbodhane siddhAnAmaparaM yadasti sakalaM tanme priyaM netarat / ityAlocya dRDhaM ta eva ca mayA cite dhRtAH sarvadA tadUpaM paramaM prayAtumanasA hitvA bhayaM bhISaNam // 28 // 514 ) se siddhAH parahiM vidhAyAsamA mahi mAyo cacmi yadeva tarakhalu namasyAlesyamAliSyate / nAmApi mudde smRtaM tata ito bhaktyAtha vAcAlitasteSAM stotramivaM tathApi kRtavAnambhojanamdI muniH // 29 // 157 prasiddha bahirAtmA-antarAramA-paramAtmAprabhedalakSaNam / punaH kiMlakSaNam AtmagRham / bahu-Atma-adhyavasAnasaMgatalasalsopAnazobhAtim / kiMlakSaNaH AtmA 1 vibhuH / AtmasuhRdaH paramAtmanA / hastAvalambI / siddha: niSpannaH / AnandakalA saMgatabhuvaM paramAnandam | sadA modate // 27 // sA ekA sugatiH / ca punaH / tadeva sukhm| te dve eva hambodhane / siddhAnAM yat aparaM guNam (?) asti / me mama / tatsakale priyam iSTam / itarat anyat / iSTaM na / iti mAlocya vicArya / te eva siddhAH / yA sarvadA citte dhRtAH / bhISaNaM bhavaM saMsAraM hitvA paraM tadrUpaM manasA kRtvA prayAtu prApnotu // 28 // ve siddhAH vAcA viSayA gocarAH na / kiMlakSaNa|H siddhAH / parameSThinaH / ataH kAraNAt / tAn siddhAn prati / prAyaH bAhulyena / yaveva vacmi tatkhalu / namasi AkAze / AlekhyaM citram / Alikhyate / tathApi / ambhojanandI muniH padmanandI muniH / teSAM siddhAnAm / idaM stotraM kRtavAn / nAmApi teSAM siddhAnAM nAmApi / mudde harSAya / smRtaM kathitam / tatastasmAdvaitoH / atha bhaklA karavA / itaH vAcakatvAt vAcAlitaH / padmanantrI muniH idaM stotraM kRtavAn // 29 // iti siddhastutiH // 8 // - Azraya lenevAlA yaha AtmArUpa rAjA AnandarUpa strIse adhiSThita pRthivIpara car3hakara mukta hotA huA sadA Anandita rahatA hai || vizeSArtha - jisa prakAra aneka sIr3hiyoM se suzobhita pAMca-sAta khaNDoMvAle bhavanameM manuSya kisI mitrake hAthakA sahArA lekara una sIr3hiyoM ( pAyariyoM ) Azrayase anAyAsa hI Upara abhISTa sthAna meM pahuMcakara Anandako prApta hotA hai usI prakAra yaha jIva adhaHpravRttakaraNAdi pariNAmarUpa sIr3hiyoM para se bahirAtmA, antarAtmA aura paramAtmArUpa tIna khaNDoMvAle AtmArUpa bhavanameM sthita hotA huA apane AtmArUpa mitrakA hastAvalambana lekara ( AtmalIna hokara ) zAzvatika sukhase saMyukta usa siddhakSetra meM pahuMca jAtA hai jahAM vaha ananta kAla taka abAdha mukhako bhogatA hai // 27 // siddhoMkI jo gati hai vahI eka uttama gati hai| unakA jo sukha hai vahI eka uttama sukha hai| unake jo jJAna darzana haiM ve hI yathArtha jJAna-darzana haiM, tathA aura bhI jo kucha siddhoMkA hai vaha saba mujhako priya hai / isako chor3akara aura dUsarA kucha bhI mujhe priya nahIM hai / isa prakAra vicAra karate hue maiMne bhayAnaka saMsArako chor3akara aura una siddhoM ke utkRSTa svarUpakI prAptimeM mana lagAkara apane cicameM nirantara una siddhoM ko hI har3atA pUrvaka dhAraNa kiyA hai / // 28 // ve siddha parameSThI cUMki vacanoMke viSaya nahIM haiM ata eva prAyaH unako lakSya karake jo kucha bhI maiM kaha rahA hUM yaha AkAzameM citralekhanake samAna hai| phira bhI cUMki unake nAma mAtrakA smaraNa bhI Anandako utpanna karatA hai, ata eva bhaktivaza vAcAlita ( vakavAdI ) hokara maiMne padmanandI munine unake isa stotrako kiyA hai || 29 || isa prakAra siddhastuti samApta huI // 8 // 1 ba siddhoH / 2 ka vibhuH rAjA Ama / 3 ma ka niH sadA / 4 za citrAmaM / 5 tathA /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ [.. AlocanA] 525) mAnimiyansamA havaM mano gAhate svanAmasmRtilakSaNo yadi mahAmantro 'styanantaprabhaH / pAma ca tritayAtmake yadi bhavenmArga bhavadarzite ko loke 'tra satAmabhIraviSaye vino jineza prabho // 1 // 516 ) niHsaMgatvamAgitAya samatA karmakSayo bodhanaM / vizvavyApi sama zA tavatulAnandena vIryeNa ca / Igdeva tavaiva saMsRtiparityAgAya jAtaH kramaH zubastena savA savayaraNayoH sevA satAM saMmatA // 2 // 517) pacetasya haDhA mama sthitirabhUsvarasevayA nizcita trailokpeza palIyaso 'pi hi kutaH saMsArazanobhayam / prAptasyAmRtavarSaharSajAnakaM satradhArAgRI puMsA ki kurute zucau kharataro madhyAhnakAlAsapaH // 3 // mo jineza / bho prbho| yadi cet / satA sAdhUnAm / manaH / bhavantam / amale nirmalam / tatvam Anandanidhim / gAre vicaaryti| yadi cet / tvamAmasmRtilakSaNaH tava nAmasmaraNalakSaNaH / anantapramaH mahAmantraH asti| ca punaH / yadi cet / bhvdrshise| pitayAtmake mArge rjtrymaarge| yAne gmnm| akhi tadA / atra loke| satA sAdhanAm / abhISTaviko klyaannvissye| vinaH api tu na ko'pi vinaH // 1 // bho deva / saMhatiparityAgAya saMsAranAzAya 1 Iraka zuddhaH / kramaH mArgaH tavaiva / jAtaH utpannaH / tadeva darzayati / niHsaMgaravaM aparigrahatyam / bhaya arAgitA ninI]rAgatvam / samatA / karmakSayaH / vizvavyApi podhanaM zAnam / va punaH / tat zAnam / atula-bAnandena pauryeNa / dazA kevaladarzanena / samaM sAdham / tena kAraNena / satI sAdhUnAm / savA kaale| bhavacaraNayoH tava caraNayoH / sevA saMmatA kabhitA / / 2 // bho trailokyesh| pratyakSavartamAnasya mama vatsevayA dabA sthitiH abhUt nikhitam / tadA saMsArazatroH / balIyasaH garimukha / api|hi ytH| bhaye kutaH kamAyati / amRtavarSagena harSajanakam utpAdakam / sarasamIcInam / yadhArAraha prApta puMsaH puruSasya / zucau jyeSThApA / sarasaraH atizayena sIkSNaH / madhyAkAlAtapaH kiM kurute / bhami tu kimapi na kurute // 3 // he jinendra deva / yadi sAghu janoMkA mana Ananda ke sthAnabhUta nirmala Apake svarUpakA avagAina karatA hai, yadi ananta dIptise sampanna Apake nAmakA saraNarUpa mahAmaMtra pAsameM hai, aura yadi Apake dvArA dikhalAye gaye rakhatrayasvarUpa mokSamArgameM gamana hai| to phira yahAM lokameM una sAdhu janoMko apane abhISTa viSayameM vighna kauna-sA ho sakatA hai ! arthAt unake liye abhISTa viSayameM koI bhI bAdhA upasthita nahIM hotii||1|| he deva ! parigrahatyAga, vItarAgatA, samatA, karmakA kSaya, kevaladarzanake sAtha samasta padArthoko eka sAtha viSaya karanevAlA jJAna (kevalajJAna ), anantasukha aura anantavIryaH isa prakArakI yaha vizuddha pravRti saMsArase mukta honeke liye ApakI hI huI hai| isIliye sAdhu janoMko sadA Apake caraNoMkI ArAdhanA abhISTa hai / / 2 // he trilokInAtha ! yadi ApakI ArAdhanAse nizcayataH merI aisI hada sthiti ho gaI hai to phira mujhe atizaya balavAn mI saMsArarUpa zatruse maya kyoM hogA ! arthAt nahIM hogaa| ThIka hai---amRtavarSAse harSako utpanna karanevAle aise uttama yatradhArAgRha (phubbAroMse yukta gRha) ko prApta hue puruSako kyA prISma Rtu madhyAhakAlIna sUryakA atyanta tIkSNa bhI santApa duHkhI kara sakatA hai ! arthAt nahIM kA zamatA / 2 mA mama tsN| 2 napAraNa ke rkhnaamaageN| 'nirAgatva nAsti / 5.sava paraNayoH nAsti /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ -520-9-] 159 9. bhAgovA 518) yA kasibhipuNo jagAyagatAnarthAnazeSAMkhiraM sArAsAra vivecanakamanasA mImAMsate mistuSam / tasya tvaM parameka eSa bhagavan sArozalAI para sarve me bhavadAzritasya mahatI tenAmavabhitiH // 4 // 519) zAnaM darzanamayazeSaviSaya sosya tathAsyantika vIrya va prabhutA va nirmalatarA rUpaM svakIyaM tava / samyagyogahazA jinezvara cirAnopalamdhe svapi sAtaM kiM na vilokitaM na kimAtha prAptaM na ki yogibhiH // 5 // 520) tvAmekaM nijagatpati paramaha manye jina svAmina tvAmekaM praNamAmi cetasi Se seve stuve sarvadA / svAmekaM zaraNaM gato'si bAhunA prokana kiMcike visthaM tavatu prayojanamato nAmyena me kainacit // 6 // vaH kazcit / nipuNaH caturaH / jaganayagatAna prAptAna azeSAn arthAn / sArAsAra vivecanaikamanasA phulA / cira pahukAlam / nistuSaM paripUrNam / mImAMsate vicArayati / tasya vicArapuruSasya / paramam ekaH tvameva sAraH pratibhAsate[sa]1 mo bhagavan / hi ytH| para sarvam asAre pratibhAsate / tena kAraNena bhavavAzritasya / me mama / mahatI grisstthaa| nitiH sukham / amavat // 4 // bho jinezvara / taba azeSaviSayaM samastagocaram / jJAna darzanam api vartate tathA bAsyantika saukhyam / ca punaH / vIrya vrtte| mo jinezvara / tava nirmalatarA prabhutA vartate / tava khakIya rUpaM vartate / bho jinezvara / tena samyamyogazA samyAyoganetraNa / cirAt rahukAlena / tvayi upasamadhe sati yogibhiH kiM na jJAtam / atha kiM na kliokitam / atha yogibhiH kima prAptam / apitu sarva jJAtaM sarva vilokita sarva prAptam // 5 // ahaM tvAm ekaM trijagatpatim / para zreSTham / ji manye / tvAm ekam / sadA praNamAmi / tvAm eka cetasi dadhe dhArayAmi / bho jineza / tyAm eka seve| svAmekaM sarvadA stuce| tyAm ekaM zaraNaM gato'smi prApto'smi / bahunA prokena kim / itya kiMpike tvtu| ataH kAraNAt / me mama / anyena kara sakatA // 3 // he bhagavan ! jo koI catura puruSa sAra va asAra padAoMkA vivecana karanevAle asAdhAraNa manake dvArA nirdoSa rItise tInoM lokoMke samasta padArthokA bahuta kAla taka vicAra karatA hai usake liye kevala eka Apa hI sArabhUta tathA anya saba asArabhUta haiN| isIliye ApakI zaraNameM prApta hue mujhako mahAn Ananda prApta hotA hai // 4 // he jinezvara ! ApakA jJAna aura darzana samasta padArthoMko viSaya karanevAlA hai, sukha aura vIrya ApakA ananta hai, tathA ApakA prabhutva atizaya nirmala hai| isa prakArakA ApakA nija svarUpa hai / isaliye jina yogI janoMne samIcIna vyAnarUpa netrake dvArA cira kAlameM Apako prApta kara liyA hai unhoMne kyA nahIM jAnA, kyA nahIM dekhA, tathA kyA nahIM prApta kara liyA ! arthAt eka mAtra Apake jAna lenese unhoMne saba kucha jAna liyA, dekha liyA aura prApta kara liyA hai // 5 // maiM eka tumako hI tInoM lokokA svAmI, utkRSTa, jina aura prabhu mAnatA hUM / maiM eka tumako hI sarvadA namaskAra karatA hUM, tumako hI cittameM dhAraNa karatA hUM, tumhArI hI sevA karatA hUM, tumhArI hI stuti karatA hUM, tathA eka tumhArI hI zaraNameM prApta huA huuN| bahuta kahanese kyA lAbha hai ! isa prakArase jo kucha prayojana siddha ho sakatA hai vaha hove| mujhe Apake sivAya anya kisIse bhI prayojana nahIM hai // 6 // ajhpk| 2sanitiH samavara,ma-pratauTitaM mAtaM pazyatrA ka"kim naasti|
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 padmanandi pacaviMzati 521 ) pApaM kAritavAn yadatra kRtavAnanyaiH kRtaM sAdhviti bhrAmyAI pratipawSAMzca manasA vAcA va kAyena ca / kAle saMprati yaca bhAvini navasthAmohUtaM yatpunastanmithyAsilamastu me jinase svaM nimsaste puraH // 7 // 522 ) lokAlokamanastaparyayayutaM kAlatrayIgocaraM svaM jAnAsi jinendra pazyasi tarI zazvatsamaM sarvataH / svAmina vetsi mamaiSajanmajanitaM doSaM na kiMcitkuto hesole purataH sa vAkya iti me zuddhyarthamAlocitum // 8 // 528 ) bhitya vyavahAramArgamatha vA mUlottarAkyAn guNAn sAdhordhArayato mama smRtipathaprasthAci yahaNam / pa tadapi prabho tava puraH sajo hamAocituM niHzalyaM hRdayaM vidheyamanyairthataH sarvathA // 9 // [ 521 :-- kenacit prayojanaM kArya na // 6 // bho jinapate / ahaM sevakaH / bhatra loke / yatpArpa kAritavAn / yatpApam ahaM kRtavAn anyaiH kRtaM pArtha bhrAntyA sAdhu iti pratipannavAn aGgIkRtam / ca punaH / manasA mnoyogem| vo bAyA baccoyogena / kAyena kAyayogena / pApam atrIkRtam / yatrAva saMprati pacamakAle / navasthAnAt uttam khannam / yatpApaM bhAvini / AgAmikALe bhaviSyati / bho jinase tad akhilaM samastam / me mama pApam / midhyA astu / kiMlakSaNasya mama / te tava / puraH / svam AtmAnaM nindataH // 7 // bho jinendra / tvaM lokam alokam / zazvat anavaratam / samaM yugapat / sarvataH / tarAm atizayena / jAnAsi pazyasi / kiMlakSaNaM lokaalokrm| anantaparyayayutam punaH kAlatrayagocaram / bho svAmin / mama ekajanmajanitam utpannaM doSaM kiMcitkuto hetoH / na vetsi na jAnAsi / sa doSaH te tava sarvajJasya purataH agrataH / vAcyaH kathanIyaH / iti hetoH / itIti' kim / me mama / zusyartham Alocitum // 8 // athavA vyavahAramArgam Azritya / sAdhoH munIzvarasya / mUlaguNa-uttaraguNAn dhArayato mama / yarte smRtipathaM prasthAyi smaryamANamapi / duussnnm| he prabho / zraI parya tadapi / taba puraH bhamataH / aalocitum| saH sAvadhAno jaatH| yataH / ajaDeH caturaiH bhavyaiH sarvA hRdaye 1 he jinendra deva ! mana, vacana aura kAyase maiMne yahAM jo kucha bhI ajJAnatAvaza pApa kiyA hai, anyake dvArA karAyA hai, tathA dUsaroMke dvArA kiye jAnepara 'acchA kiyA' isa prakArase khIkAra kiyA hai arthAt anumodanA kI hai; isake atirikta inhIM nau sthAnoM ( 1 manaHkRta, 2 manaH kArita, 3 mano'numodita, 4 vacanakRta, 5 vacanakArita, 6 vacanAnumodita, 7 kAyakRta, 8 kAyakArita aura 9 kAyAnumodita ) ke dvArA aura bhI jo pApa vartamAna kAlameM kiyA jA rahA hai tathA bhaviSya meM kiyA jAvegA vaha saba merA pApa tumhAre sAmane AtmanindA karanese mithyA hove || 7 || he jinendra | tuma trikAlavartI ananta paryAyoMse sahita loka evaM alokako sadA saba orase yugapat jAnate aura dekhate ho / phira he svAmin ! tuma mere eka janmameM utpanna doSako kisa kAraNase nahIM jAnate ho ? arthAt avazya jAnate ho / phira bhI maiM AlocanApUrvaka Atmazuddhike liye ukta doSako Apake sAmane pragaTa karatA hUM // 8 // vyavahAra mArgakA Azraya karake athavA mUla evaM uttara guNoMko dhAraNa karanevAle mujha sAdhuko jo dUSaNa sAraNameM A rahA hai usakI bhI zuddhike liye he prabho ! maiM Apake Age AlocanA karaneke liye ucala huA huuN| kAraNa yaha ki vivekI bhavya jIvoMko saba prakArase apane hRdayako zalyarahita karanA cAhiye // 9 // 1kA 'yA' nAsti / 2 iti / bhayA 1 4 'pada' nAkhi 1
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ mprapannamro -527:9-13] 9. mAlocanA 524) sarvo 'nyatra muhurmunipate lokairasaMvyarmita nyakAvyakavikaspajAlakalitA prANI bhavet saMkhatI / tattApariyaM sadeva nidhito dopairSikarUpAnugaH prAyavittamiyat kutaH bhutagata zuddhirmavastAniyo / 10 // 525 ) bhASAtaHkaraNendriyANi vidhivatsaMhasya bAjAzrayA dekIkasya punasspayA saha shucihaanksmmuurtinaa| misaMgaH zrutasArasaMgasamatiH zAso rahA prAptavAn yasva deSa samIjhate sa labhate pamyo bhavatsanidhim // 11 // 526 ) tyAmAsAtha purAhatena mahatA puNyena pUjya prabhu prajhAyerapi yatpadaM na sulabha talabhyate misitam / bhAIcAya paraM karomi kima gheto bhavatsaniSA pacApi zriyamANamapyatitarAmetAviti // 12 // 587) saMsA papusada nirvANametakate svakvAryAdi tapovanaM vayamitAstatrojinataH saMzayaH / niHzalya vidhe sasmarahita idana karaNIyam // 9 // bho jinapate / mantra loke smRtau / sauH api / prAcI jIvaH / muhumuI vAraMvAram / barupaisoMke saMkhyArahitaH bhokapramANaiH / mita-pramitavyaya-zravyaSikalpanAle kalitaH bhavet / tAmAkAraNAt / mamaM prANI / tAdiH pramANeH / doSaiH / sadaiva niSitaH mataH / kiMlakSaNeH doSaiH / viklpaanugaiH| yatprAyabita kutaH mutagatam / api tu ma / teSAM doSANAM bhavatsaMnidhaH zariH // 1 // bho deva / yaH tvAm / samIkSate patyati / sa dhanyaH / bhavasvavidhi samayaH / niHsaMgaH parigraharahitaH / punaH bhuutsaarsNgtmtiH| punaH zAntaH / punaH raha ekaanveN| prAptan / kisurmaa|baabaashryaat bAyapadArthos / mAvAntaHkaraNendriyANi vidhivat satya indriyamanovyApArAvi rAm] saMkocya / punaH strayA saha ekIkRtya / kiMlakSaNema svyaa| zummizAnekasanmUrtinA // 11 // bho baIn / bho mAyA purAtana mahatA puNyena / svAmU / mAsAdya prApya / nikSita tatpara pada labhyate prApyate yatpadaM brahmAgherapi sulabha na / philaNa zvAm / pUjyaM prabhum / aI kiromi / etataH bhadyApi / bhavarasaMnidhau tava samIpe / dhriyamANamapi / bhatitarAma atizayena 1 bahiH pAye / dhAvati // 12 // saMsAraH bahuHsAdaH / sumnapada nirvANam / etaskRte nirmANako kAraNAya / papam nAdi svaktyA hai jinendra deva ! yahA~ saMsArameM saba hI prANI vAra vAra asaMkhyAta loka pramANa spaSTa aura aspaSTa vikalyoM ke samUhase saMyukta hote haiM / tathA ukta vikalpoMke anusAra ye prANI nirantara utane ( asaMkhyAta loka pramANa) hI doSoMse vyApta hote haiM / itanA prAyazcitta bhalA AgamAnusAra kahAMse ho sakatA hai ! arthAt nahIM ho sakatA / ata eva una doSoMkI zuddhi Apake saMvidhAna athavA ArAdhanase hotI hai // 10 // he deva / jo bhavya jIva bhAva mana aura mAvendriyoMko niyamAnusAra cAya vastuoMkI orase haTAkara tathA nirmala evaM jJAnarUpa advitIya uttama mUrtike dhAraka Apake sAtha ekameka karake parigraharahita, Agamake rahasyakA jJAtA, zAnta aura ekAnta sthAnako prApta hotA huA Apako dekhatA hai vaha prazaMsanIya hai| vahI ApakI samIpatAko prApta karatA hai / / 11 // he arahaMta deva / pUrvakRta mahAn puNyake udayase pUjaneke yogya Apa jaise svAmIko pA karake jo pada brahmA Adike liye bhI durlabha hai vaha nizcita hI prApta kiyA jA sakatA hai / parantu he nAtha / maiM kyA karUM? Apake saMnidhAnameM balapUrvaka lagAnepara mI yaha citta Aja bhI bAma padArthokI ora daur3atA hai // 12 // saMsAra bahuta duHkhadAyaka hai, parantu mokSa sukhakA sthAna hai / isa mokSako prApta karaneke kara smiikssyte| 26 doSaiH bikalpAnugaiH sadaiva nicitaH bhRtaH shyyaaydhin| makaza smiikssyte| 4sykaaN| 5 za bhAvAntaHkaraNAni / ma nizcitaM paraM padaM / pAnaM. 11
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 pacanandi pazcaviMzatiH etasAdApe duSkaramadhinA sidbhiryaso pAtAlItaralIkRta dalamiva bhrAmyatyado mAnasam // 13 // 528) jhapAH kurvaditastataH parilasadvAhmArthakAmAikanityaM vyAkulatAM paroM gatavataH kArya vinApyAtmanaH / prAmaM vAsayadindriyaM mavakRto dUraM suhRt karmaNAH kSemaM tAvadihAsti kuSa yamino yAvanmamo jIvati // 14 // 529 ) nUnaM mRtyumupaiti yAtamamalaM tvAM zuddhabodhAtmakaM tyatastena vahi zramatyavirataM gheto vikalpAkulam / svAmin kiM kriyate 'tra mohavazato mRtyorte bhI kasya tat sarvAnarthaparaMparAvahito mohaH sa me dhAryatAm // 15 // (527:9-17 tapovanam itAH prAptAH / tatra tapovane / saMzayaH ujjhitaH yataH / etasmAdapi duSkaramataviSeH sakAzAt siddhiH adyApi na / yataH adA mAnasaM bhrAmyati / kamiva / dalamiva patramiva / kiMlakSaNaM dalam / bAtAlItaralIkRtaM vAtAnAm AlI paGktiH tathA cliikRtm||13|| iha loke / yaminaH suneH / yAvanmanaH yAvatkAlaM manaH jIvati tAvatkAlaM kSemaM kutra asti / manaH kiM kurvat / itastataH sampAH kurvat / punaH kiM kurvt| bAhya-arthalAbhAt parilasat / punaH kiM kuryat / nityaM parI vyAkulatAM dadat / AtmanaH kAryaM vinApi / kiMlakSaNasya Atmana: / gatavataH jJAnayuktasya / punaH indriyaM prAma vAsamaSakRtaH karmaNaH / dUram atizayena yuhRt mitram / evaMbhUtasya muneH manaH yAvatkAlaM jIvati tAvatkSemaM kutra / api tuma || 14 || 3 svAmin / bho zrI aIn / cetaH manaH / amalaM nirmalam / zuddhabodhAtmakaM tvAm / yAtaM prAptam / nUnaM nidhitam / mRtyum upaiti gacchati / kiMlakSaNaM manaH vikalpena Akulam / tena kAraNena / avirataM nirantaram / tvattaH sarvajJataH / liye hama dhana-sampati Adiko chor3akara tapovanako prApta hue haiM aura usake viSayameM hamane saba prakAra ke sandeha ko bhI chor3a diyA hai / kintu isa kaThina vratavidhAna bhI abhI taka siddhi prApta nahIM huii| isakA kAraNa yaha hai ki vAyusamUha ke dvArA caMcala kiye gaye patte ke samAna yaha mana zramako prApta ho rahA hai || 13 || o mana idhara udhara sapATA lagAtA hai, bAjha padArthoke lAbhase harSita hotA hai, vinA kisI prayojanake hI nirantara jJAnamaya AtmAko atizaya vyAkula karatA hai, indriyasamUhako vAsita karatA hai, tathA saMsArake kAraNIbhUta karmakA parama mitra hai; aisA vaha mana jaba taka jIvita hai taba taka yahAM saMyamIkA kalyANa kahAMse ho sakatA hai ? arthAt nahIM ho sakatA || vizeSArtha - isakA abhiprAya yaha hai ki jaba taka mana zAnta nahIM hotA taba taka saMyamakA paripAlana karanepara bhI kabhI AtmakA kalyANa nahIM ho sakatA hai / kAraNa yaha ki manakI asthiratAse bAda dRSTAniSTa padArthoMmeM rAga-dveSakI pravRtti banI rahatI hai, aura jaba taka rAga-dveSakA pariNamana hai taba taka karmakA bandha bhI anivArya hai| tathA jaba taka navIna navIna karmakA bandha hotA rahegA taba taka duHkhamaya isa janma maraNarUpa saMsArakI paramparA bhI cAlU hI rahegI / isa avasthA meM AtmAko kabhI zAntikA lAbha nahIM ho sakatA hai / ata eva AtmakalyANakI icchA karanevAle bhavya jIvako sarvaprathama apane caMcala manako vazameM karanA cAhiye / manake vazIbhUta ho jAnepara usake izArepara pravRtta honevAlI indriyAM svayameva bazaMgata ho jAtI haiN| taba aisI avasthAmeM bandhakA abhAva ho jAnese mokSa bhI kucha dUra nahIM rahatA // 14 // he svAmin | yaha citta nirmala evaM zuddha caitanyasvarUpa Apako prApta hotA huA nizvayase mRtyuko prApta ho jAtA hai / isIliye vaha vikalpoMse vyAkula hotA huA ApakI orase haTakara nirantara bAhya padArthoM meM 9 za muneH manaH yAvatkAlaM jIvati / 2 kA
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ -58211-18] AlocanA 530 ) sarveSAmapi karmaNAmatitarA mohoralIyAnasau pase pazcalato pimeti va mRtestasya prbhaavaammnH| no jIvati ko niyeta ka iha inyasvatA sapaidA nAnAtvaM jagato jinendra bhavatA rASTra para paryayaH // 16 // 531 ) pAtamyAptasamudrapArilaharIsaMghAtavatsarSadA sarvaca kSaNamaraM jagadidaM saMcinsya ceto mama / saMpratyetavazeSajammajanakavyApArapArasthita sthAtuM vAyati nirSikAraparamAnande tvAme pramaNi // 57 // 532) pamA syAvazumopayogata itaH prAmoti dum jano dharmaH syAba zumopayogata itaH taulpa kimayAbhayet / imya indramidaM bhavAzrayatayA zuddhopayogAtpuna nityAnandapadaM tatrabhavAnaImaI tk|18|| bahiH pAye amAta / mo khAmina / kaliyate / patra loke / mohavazataH / karasa jIvasya 1 mRtyoH maraNataH sakAzAda / mIH bhayaM ga |mpi tu sarveSAM maya asti / tat sasmArakAraNAda / mama sa mohaH / pAryatA nivAryatAm / kilakSaNaH mohaH / sarvAnIparaMparAhat / punaH ahitaH zatruH // 15 // bho jinendra / sarveSAm api karmaNA madhye asI mohaH / atitarAm atizyena / balIyAn baliSThaH / tassa mohassa / prabhAdAnmanaH pazalatA patte / ca punaH / mRteH maraNAt vibheti bhayaM karoti / no pyet / iha jagati / satyasvataH kaH jIvati / kamiyeta / jagataH paryayaiH sarvadA nAnArUpam bhasi / paraM kiMtu / bho jinen / bhavatA / raem avalokite jagat // // tat mama cetaH mnH| saMprati idAnIm / svayi pramaNi sthAtu vAmmati / irSa agat sarvadA kSaNabhare saicintya / kiMvat / vAta-pavanavyApta samudvArilaharIsaMghAsavata samUhabat / kilakSaNaM manaH / azeSajanmajanaka utpAdaka kyApArapAre sthita vikalparahitam / kiMlakSaNe tvyi| nirvikAraparamAnande vikArarahite / 10 // mamopayogataH enaH pApaM syAt bhavet / itaH pApAt / janaH duHkha prAproti / va punaH / zubhopayogataH dharmaH syAt / itaH dharmAt / janaH kimapi paribhramaNa karatA hai / kyA kiyA jAya, mohake vazase yahAM mRtyukA maya bhalA kisako nahIM hotA hai ! arthAt usakA bhaya prAyaH sabhIko hotA hai / isaliye he prabho ! samasta anarthokI paramparAke kAraNIbhUta mere isa moharUpa zatrukA nivAraNa kIjiye / / 15 / sabhI ko vaha moha atizaya balavAn hai / usIke prabhAvase mana upalatAko dhAraNa karatA hai aura mRtyuse DaratA hai / yadi aisA na hotA to phira saMsArameM dravyakI apekSA kauna jItA hai aura kauna maratA hai ? he jinendra ! Apane kevala pAyoMkI apekSAse hI saMsArakI vividhatAko dekhA hai / vizeSArtha- yadi nizcaya nayase vicAra kiyA jAya to zuddha caitanyasvarUpa yaha AtmA anAdi-nidhana hai, usakA na kabhI janma hotA hai aura na kabhI maraNa bhI ! usake janma-maraNakI kalpanA vyavahArI jana paryAyakI pradhAnatAse kevala mohake nimittase karate haiM / jisakA vaha moha naSTa ho jAtA hai usakA mana capalatAko chor3akara sthira ho jAtA hai| use phira mRtyukA bhaya nahIM hotA / isa prakArase use yathArtha AtmasvarUpakI pratIti hone lagatI hai aura taba vaha zIma hI paramAnandamaya avinazvara padako prApta kara letA hai // 16 // yaha vizva vAyuse tArita hue samudrake jalameM uThanevAlI laharoMka samUhake samAna sadA aura sarvatra kSaNanazvara hai, aisA vicAra karake yaha merA mana isa samaya janma-maraNarUpa saMsArakI kAraNIbhUta ina samasta pravRttiyoM ke pAra pahuMcakara arthAt pesI kriyAoMko chor3akara nirvikAra va paramAnandasvarUpa Apa paramAtmAmeM sthita honekI icchA karatA hai / / 17 // azubha upayogase pApa utpanna hotA 10 'bho jinendra' nAsti / 2 ka 'pavana' nAsti / vvvvvvr
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 padmanandi-paJcaviMzatiH 538 ) yAnta bahiH sthitaM na ca dizi sthUlaM na sUkSmaM pumAn naiva strI na napuMsakaM na guruto prAptaM na pallAghaSam / karmasparzazarIragandhagaNanAnyAhArevaNajjhitaM svacchajJAmavaNekamUrti tadahaM jyotiH paraM nAparam // 19 // 584) yakRtA kArya binA vairiNA zazvatkarmakhalena tiSThati kRtaM nAthAvayorantaram / eSo'haM saca se puraH parigato tuSTo 'tra niHsAryatAM sadra kSetaranigraho nayavato dharmaH prabhorIdRzaH // 20 // [533 : 9-11 saum zrayet / bhavAzrayatayA idaM dvandvandvam / punaH zuddhopayogAt tad nityAnandapadaM syAt / ca punaH / atra paramAnandapade / bhavAn asti / ca puna satra tvayi viSaye aI lInaH // 18 // ahaM tatparaM jyotiH aparaM na yat jyotiH antaH ma / yajyotiH bahiH na sthitam / yajyotiH dizi sthitaM nai / yajyotiH sthUlaM na sUkSmaM na yajayotiH pumAn na strI na napuMsakaM na / vakhyotiH gurutAM na prApta lAbha na prAptam / punaH kiMlakSaNe jyotiH / karmasparzazarIramandhagaNanAvyAhAravaNajzitam indriyavyApArarahitam / punaH svacchazAnadagemUrtiH // 19 // he nAtha / etena karmakhalena / AvayoH dvayoH / antaraM kRtam / tiSThati dRzyaite / kilakSaNena kamaimbalena / cidumatikSayakRtA / punaH kArya vinA vairiNA / zazvat nirantaram / zrahameSaH sa ca karmatruH / te tava / purataH amataH / parigataH prAptaH / atra dvayoH madhye / duSTaH niHsAryatAm / nayavataH prabho rAzaH / IdRzaH dharmaH 1 za vyApAra 6 ka eSaH ca sa karma 3 hai aura isase prANI duHkhako prApta karatA hai, tathA zubha upayogase dharma hotA hai aura isase prANI kisI vizeSa sukhako prApta karatA hai| sukha aura duHkhakA yaha kalahakArI jor3A saMsArake sahArese calatA hai / parantu isake viparIta zuddha upayogase vaha zAzvatika sukhakA sthAna arthAt mokSa prApta hotA hai / he arahaMta jina | isa pada (mokSa) meM to Apa sthita haiM aura maiM usa padameM, arthAt sAtA - asAtA vedanIyajanita kSaNika sukha-duHkha ke sthAnabhUta saMsArameM sthita hUM // 18 // jo utkRSTa jyoti ( caitanya ) na to bhItara sthita hai aura na bAhira sthita hai, jo dizAvizeSameM sthita nahIM hai, jo na sthUla hai aura na sUkSma hai; jo na puruSa hai, na strI hai aura na napuMsaka hai; jo na gurutAko prApta hai aura na laghutAko prApta hai; jo karma, sparza, zarIra, gandha, gaNanA, zabda aura varNase rahita hai tathA jo nirmala jJAna evaM darzanakI mUrti hai; usI utkRSTa jyotisvarUpa maiM hUM - isase bhinna aura dUsarA koI bhI svarUpa merA nahIM hai / vizeSArtha- abhiprAya yaha hai ki bhedabuddhike rahanepara zarIra evaM sva aura parakI kalpanA hotI hai| bhItara bAhira; sthUla sUkSma evaM puruSa - zrI Adi uparyukta saba vikalpa eka usa zarIrake Azrayase hI huA karate haiM / kintu aba vaha bhedabuddhi naSTa ho jAtI hai aura amedabuddhi pragaTa ho jAtI hai taba vaha samasta bhedavyavahAra bhI usIke sAtha naSTa ho jAtA hai| usa samaya akhaNDa citpiNDasvarUpa eka mAtra AtmajyotikA hI pratibhAsa hotA hai| yahAM taka ki isa nirvikalpa avasthA meM samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra AdikA bhI meda naSTa ho jAtA hai // 19 // he svAmin ! binA kisI prayojanake hI vairabhAvako prApta hokara unnata caitanya svarUpakA ghAta karanevAle isI karmarUpa duSTa zatruke dvArA hama donoMke bhIcameM utpanna kiyA gayA meda sthita hai| yaha maiM aura vaha karmazatru donoM hI Apake sAmane upasthita haiN| inameM se Apa duSTako nikAla kara bAhira kara deM, kyoMki, sajjanakI [2] tatra tatvArthavibhane / 3 ' vajyotiH dizi sthitaM na' iti nAsti / 4 ika 5 dRzyate tiSThati / / }
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ -587 :9-23] 9. mAtomanA 535 ) ASimyAdhijasamRtiprabhRtayaH saMpaniyano varga stadrinasya mamAtmano magavataH kartumIzA jaa| nAnAkAravikArakAriSa ime sAjhAmamomaTale tiSThanto'pi na kurvate jalamucastatra svarUpAntaram // 21 // 536) saMsArAtapadazcamAnavapuSA dumvaM mayA khIyate nitya nAtha yathA spalasthitimatA matsyena taambnmnH| kAraNyAmRtasaMgazItalatare tvatpAdapa rahe yAvaddeva samarpayAmi hRdayaM tAvatparaM sauvvaad22|| 537) sAkSatrAmamidaM mano bhavati yadAyAsaMbandhamA tatkarma pravikRmbhate pRthagaI tasmAtsadA srvo| caitanyAsava tattati yadi yA tatrApi tatkAraNe zuddhAtmana, mama nizcayAtpunariha tvayyeva deva khitiH|| 23 // sadakSA itaranigrahaH duSTaniprahaH // 20 // AdhirmAnasI vyathA / bAdhiH bharotsArAmRti maramAmRtamaH / . rasya saMbandhinaH santi / ime pokA romAH saH mama pAsmanaHpAH smaaH| nayipiyasa mama / tadvimasya tebhyaH rogAdibhyaH mitrasya / punaH milakSaNasa / bhapaktaH paramegharasa nAnAsAravipAramArikAra: meSAH nabhomaNDale sAkSAt tisstthnto'pi| tatra pAlAzcamaNDale / kharUpAntaraM kasaM na samAH santi pAsamma barmana kurvate // 21 // he nApa / mayA / nitya sadaiva / kuna svIyate / cikena manA / saMkharAnaparasAmAnasamA zarIrena / kyA sthalasthitimatA matsyena tAmyanmanaH yayA bhavati tathA duHkhaM sthaapte| he devA pAvalAm / sasAramale na caraNama hRdayaM samarpayAmi / tAvatkAlaM para saurasyavAn / vilakSaNe tava crnnkmle| kAmyAmUlavazIyantare ||22||kssaako zuddhAtman / ida manaH yad bAhyAsaMbandhamA bhvti| silavayaM mnH| sAkSaNAmam inirAmeva parvamAnam / karma pratikRmbhate prasarati 1 maI sadA sarvada / tasmAtkarmaNaH pRthaka pAna vA tavA caitanvAna ta / yAni mAvi / mama / rakSA karanA aura duSTako daNDa denA, yaha nyAyapriya rAjAkA kartavya hota hai // 20 // ASi (mAnasika kaSTa), nyAdhi ( zArIrika kaSTa), jarA aura mRtyu Adi zarIrase sampama rakhanevAle haiN| meM magavAn bAtmA usa zarIrase bhinna hUM, ata eva usa zarIra sambandhI ve bada gASi-yApi yadi merA sA kara sakate haiN| arthAt ye AtmAkA kucha bhI vigAr3a nahIM kara skte| ThIka bhI hai--pratyayAmeM aneka AkAroM aura kiyA ko karanevAle ye bAdala AkAzamaNDalameM rahakara bhI AkAzake svarUpa meM kucha bhI bantara nahIM karate hai / / 21 // jisa prakAra jalake sUkha jAnepara skhalameM sthita huA matssa manameM atizaya kaSTa pAtva hai usI prakAra saMspararUpa ghAmase jalanevAle zarIrako dhAraNa karatA huA yahAM lita hokara maiM bhI atizaya kara pA rahA hai| deva / jaba taka maiM dayArUpa amRtake sambandhase atizaya zItalatAko prApta hue tumhAre bharapa-mameM bane hRdayako samarpita karatA hUM taba taka atizaya sukhakA anubhava karatA huuN|| 22 // he zuddha atlan / indrika samUhake sAtha yaha mana cUMki bAdha padArthoMse sambandha rakhatA hai, ata eva ase karma bar3hatA hai| maiM sa se sadA aura saba prakArase bhinna hUM athavA tumhAre caitanyase vaha karma sarvaca mila hai| vahAM bhI bahI pUrveta (cetanAcetanatva) kAraNa hai / he deva ! merI khiti nizcayase yahAM tumhAre viSayameM hI hai // 23 // ma pratiSmate / 2 ka srvdaa| nAnA gharakAra / 4kA baasit| 5
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 pAnanda-parvizatiH [588188538 ) ki lokena kimAzrayeNa kimuta dravyeNa kAyena kiM kiM vAgbhiH kimutendriyaH kimasubhiH kiM tairSikalpairapi / sarSe pudgalaparyayA bata pare tvataH pramatto bhaya sAramA miramizrayasthati tarAmAlena kiM bandhanam // 24 // 539 ) dharmAdharmanAMsi kAla iti me naivAhitaM kurvate yatvAro' pi sahAyatAmupagatAstiSThanti gasyAdiSu / eka pubala pava saMnidhimato nokarmakarmAkRti bairI bandhakadeSa saMprati mayA bhedAsinA khaNDisaH // 25 // 540) rAgadveSakasairyathA pariNamepAmtaraiH pudalo . nAphAzAdicatuSyaM virahitaM mUA tathA prANinAm / sAbhyo pharmananaM bhavedavirataM tasmAdiyaM saMsRti stasyo duHkhaparaMpareti viduSA tyAjyau prayatnena tau // 26 // 541 ) kiMvAyeSu pareSu bastuSu manaH kRsthA vikalpAna pahun rAgadveSamayAna mudhaiva kuruSe duHkhAya karmAzubham / AnandAmRtasAgare yadi vasasyAsAca zuddhAtmani sphItaM tatsukhamekatAmupagataM tvaM yAsare nizcitam // 27 // kAraNam / mama nikSayAtpunaH iha tvayi eva sthitiH // 25 // uta aho / bho Atman / lokena kim / mAzrayeNa kim / praSyeNa kim / kAyena kim / vAmmiH vacanaiH kim / ata maho / indriyaiH kim| bhamubhiH kiM prANaH kim / ki taiH vikalpaH api / na kimapi / sarve pulaparyasaH / yata iti kheda / svataH pare minAH / pramattaH bhavam / emiH pUrvotaH viklpaiH| atitarAm atizayena / mAlega vRdhaiva / pandhana kim abhizrayasi Azrayasi // 24 // dharma-adharma-kAla-bhAkAza iti catvAro'pi / me mama / ahitaM kaSTam / ava kurvate / gatyAdiSu sahAyatAm upagatA prAptAH tiSThanti / ekaH pudgala eva verI mama sainidhigataH nokarma-karmAkRtiH bandhakUt / saMprati idAnIm / sa zavaH mayA / medAsinA mevshaankhjhen| khaNDitaH pIDitaH / / 25 / / yathA / pudgalaH rUpAntaraiH pariNamet / kilakSaNaH ruupaantraiH| raagdvesskRtH| tathA AkAzAdicatuzyaM na pariNamet / vilakSaNamAkAzAdicatuSTayam / mUl virahitam / tAbhyAM raagdvessaabhy| prANinAm avirate ghanaM karma bhavet / tasmAt karmaSanAt iyaM saMsatiH / tasA saMstau / duHsaparaMparA / iti hetoH / viduSA paNDitena / tau rAgadveSau prayajhena tyAjyau // 26 // re manaH ! pAyeSu pareSu pasdaSu he Atman ! tumheM lokase, Azrayase, dravyase, zarIrase, vacanoMse, indriyoMse, prANoMse aura una vikalpoMse bhI kyA prayojana hai ? arthAt inase tumhArA kucha bhI prayojana nahIM hai / kAraNa yaha ki ye saba pudgalakI paryAyeM haiM jo tumase bhinna haiM / kheda hai ki tuma pramAdI hokara inake dvArA vyarthameM hI kyoM bandhanako prApta hote ho / // 24 // dharma, adharma, AkAza aura kAla ye cAroM dravya merA kucha bhI ahita nahIM karate haiM / ve cAroM to gati Adi ( sthiti, avakAza aura vartanA ) meM sahAyaka hokara sthita haiN| kintu karma evaM nokarmake svarUpase pariNata huA yaha eka pularUpa zabhu hI mere sAnnidhyako prApta hokara bandhakA kAraNa hotA hai / so maiMne use isa samaya meda ( viveka ) rUpa talavArase khaNDita kara diyA hai // 25 // jisa prakAra rAga aura dveSake dvArA kiye gaye pariNAmAntaroMse purala dravya pariNata hotA hai usa prakAra ve amUrtika AkAzAdi cAra dravya ukta pariNAmAntaroMse pariNata nahIM hote haiM / ukta rAga aura dveSase nirantara prANiyoMke sadA kaThora karmakA bandha hotA hai, usase (karmabandhase ) yaha saMsAra hotA hai, aura usa saMsArameM duHkhokI paramparA prApta hotI hai / isa kAraNa vidvAn puruSako prayatnapUrvaka uka rAga aura dveSakA parityAga karanA cAhiye // 26 // re mana ! tU 1 prANaH kiM vikalpairapi ki1. raassH|
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ -644:9-30] 9. mAlocanA 167 542 ) ityAsthArya hadi sthiraM jina bhavatpAvaprasAdAssatI madhyAtmikatalAmayaM jnaabprthmaarohti| panaM kartumamI ca doSiNamitaH karmArayo durbharA siSThanti prasabhaM tadana bhagavan madhyasthasAkSI bhavAn // 28 // 548 ) dvaita saMsRtireva mizcayavazAdadaitamevAmRta saMkSepAbubhayatra jalpitamidaM paryantakASThAgatam / nirgasyAdipavAcchanaiH zavalitAdanyatsamAlambate yaH so 'saMzati sphuTaM vyavahatebrahmAdimAmeti ca // 29 // 544 ) cAritraM yadabhANi kevalahazA deSa svayA muktaye pusA taskhalu mArazena viSame kAle kalau durdharam / bhaktiryA samabhUdiha thapi iDA puNyaiH puropArjitaiH saMsArArNavatAraNe jina tataH saivAstu poto mama // 30 // vikarUpAn kRtvA duHkhAya azubha karma mudhaiva kiM kuruSe / kilakSaNAn vikalpAn / pAhUna rAgadveSamayAna / yadi vA bhedajJAnam AsAtha prApya / AnandAmRtasAgare zukhAtmani vasasi tadA nizcitaM tvam ekatAm upagataM sukhaM sphItaM yAsi // 25 // bho jina / hadi iti AsthAya Arogya / sthiram arya janaH lokaH / bhavatpAdaprasAdAt zukhartham / itaH ekasmin pksse| adhyAtmaikatulA khatIm Aroiti caTati / itaH dvitiiypjhe| amI karmazatravaH / ena jana lokam / doSirNa kartum tiSThanti / prasa balAtkAreNa / durdharAH / tatasmAtkAraNAt / atra nyaaye| bho bhagavan / lam / madhyasthasAkSI // 28 // nizcayavazAt deta saMmatiH eva / advaitam amRtam eva / saMkSepAt ubhayatra saMsAramokSayoH / idaM jalpitam / paryantakAvAgatam / yaH bhavyaH / zanaiH' mandaM mandam / mAdipadAt dvaitapadAt / nirgaya zavalitAt ekIbhUtAt nirgatya / anyat nizcayapadam / samAlampate / iti hetoH / sa nidhayena / asaMzaH naamrhitH| sphuTa vykm| ya punaH / vyavAhateH vyavahArAta / brahmAvi nAma vartate // 29 // bho deva / tvayA muktaye yat caritram abhAji kathitam / kena / kevaladazA kevalazAnanetraNa / tat cAritram / khalu nizcitam / kalI jhAle pasamakAle / mAdRzena puMsA dhartuM durdharam / / kila pazvamakAle / tvayi viSaye / / purA pUrvam / upArjitaiH puNyaiH kRtvA / yA bhaktiH samabhUt / iDhA bhulaa| he jina / tataH kAraNAt / saMsArasamudratAraNe / sA eva bhaktiH mama potaH prohaNasamAnam / astu // 30 // bAdha para padArtho meM bahuta-se rAga dveSarUpa vikalpoMko karake vyartha hI duHkhake kAraNIbhUta azubha karmako kyoM karatA hai / yadi tU ekatva ( advaitabhAva) ko prApta hokara AnandarUpa amRtake samudrabhUta zuddha AtmA nivAsa kare to nizcayase hI mahAn sukhako prApta ho sakegA // 27 // he jina ! hRdayameM isa prakArakA sthira vicAra karake yaha nana zuddhike liye Apake caraNoMke prasAdase nirdoSa adhyAtmarUpI advitIya tarAjU (kATA ) para eka ora car3hatA hai| aura dUsarI ora use sadoSa karaneke liye ye durjeya karmarUpI zatru balAt sthita hote haiM / isaliye he bhagavan ! isa viSayameM Apa madhyastha (niSpakSa ) sAkSI haiM / / 28 // nizcayase dvaita ( Atma-parakA. meda ) hI saMsAra tathA advaita hI mokSa hai / yaha ina donoM ke viSayameM saMkSepase kathana hai jo carama sImAko prApta hai / jo bhavya jIva dhIre dhIre isa vicitra prathama (dvaita) padase nikala kara dUsare (advaita) padakA Azraya karatA hai vaha yadyapi nizcayataH vAcya-vAcakabhArakA abhAva ho jAneke kAraNa saMjJA (nAma) se rahita ho jAtA hai| phira bhI vyavahArase vaha brahmA Adi ( parabrahma, paramAtmA ) nAmako prApta karatA hai // 29 // he jina deva ! kevalajJAnI Apane jo muktike liye cAritra batalAyA hai use nizcayase mujha jaisA puruSa isa viSama paMcama kAlameM dhAraNa nahIM kara sakatA hai / isaliye pUryopArjita mahAn 12 ityAdhyAya / 2za Arohati itH| 3 arva tiSThati prasabhaM kartuM prasabhe / 4ka bhagavan bhavAn tvam / 5za zanaiH shnaiH| 6. abhANi ken| 5 kevalanekeNa /
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 nandi pacaviMzatiH 545) indratvaM ca nigodatAM ca bahudhA madhye tathA yonayaH saMsAre bhramatA ciraM yadakhilAH prAptA mayAnantazaH / tatrApUrvamihAsti kiMcidapi me hitvA vimuktipradarza samyagdarzanabodhavRti padavIM tAM deva pUrNAM kuru // 31 // 546 ) bhISIreNa mama prasannamanasA tarikaciduvaiH patraprAtyarthe paramopadezavacanaM vise samAropitam / yenAstAmidameka bhUtalagate rAjyaM kSaNazyasi yat trailokyasya ca tana me priyamiha zrImajineza prabho // 32 // 547 ) sUreH pakkajanandinaH kRtimimAmAlocanAmaItA - ma yaH paThati trisaMdhyamamalabhAnatA naraH / yogImdai cirakAlaruDhatapasA yajJena yanmRgyate tatprApnoti paraM parva sa matimAnAnamvasa dhruvam // 33 // [ 545 : q-at yadyasmAtkAraNAt / indra va nigodatA ca tathA madhye bahudhA abhilA yonayaH mayA sAre ciraM zramatA anantazaH vArAn prAptAH / tasmAt / me mama samyagdarzanabodhavRtipadavIM hitvA / iha saMsAre / kizcidapi apUrva na asti / tAM vimuktipradA hagAvitrayIm / bho deva | pUrNA kuru // 61 // bho zrImavineza / he prabho / zrIvIreNa guruNA / ucaiH padaprAptyarthaM mama cikitparamopadezavacanaM samAropitam / kiMlakSaNena vIreNa prasabhamanasA Anandayukena / yena dharmopadezena / idam ekabhUtalA rAjyam / Asto dUre tiSThatu / kiMlakSaNaM rAjyam / kSaNabhavasi vinazvaram / iha loke / tanme trailokyasya rAjyaM priyaM na // 32 // yaH bhavyaH naraH / AItAm atre isa AlocanA' trisaMdhye paThati / kiMlakSaNaH bhavyaH / amalazraddhAnataH zraddhayA namrazarIraH / kiMlakSaNAm imAm alocanAm / sUreH paGkajanandinaH kRtim / sa matimAn tatparaM padaM prApnoti yatpadaM yogIndraH virakAlatapasA mama / yate avalokyate / kSiNaM padam / mAnandasya / bhuvaM nizvitam // 33 // ityAlocanA samAptA // 9 // puSyase yahAM jo merI Apake viSayameM dRr3ha bhakti huI hai vahI mujhe isa saMsArarUpI samudrase pAra honeke liye jahAja ke samAna hove // 30 // he deva ! maiMne cira kAlase saMsAra meM paribhramaNa karate hue bahuta vAra indra pada, nigoda paryAya tathA bIcamai aura bhI jo samasta ananta bhava prApta kiye haiM unameM muktiko pradAna karanevAlI samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritrarUpa pariNatiko chor3akara aura koI bhI apUrva nahIM hai / isaliye ramatrayasvarUpa jisa padako abhI taka maiMne kabhI nahIM prApta kiyA hai usa apUrva padavIko pUrNa kIjiye || 31 // he jinendra pramo ! zrI vIra bhagavAn ( athavA zrI vIranandI guru ) ne prasannacita ho karake ucca pada (mokSa) kI prAptike liye jo mere cisameM thor3e-se uttama upadezarUpa vacanakA AropaNa kiyA hai usake prabhAvase kSaNanazvara jo eka pRthivItalakA rAjya hai vaha to dUra rahe, kintu mujhe vaha tInoM lokoMkA bhI rAjya yahAM priya nahIM hai // 32 // jo buddhimAn manuSya nirmala zraddhAse apane zarIrako namrIbhUta karake tInoM sandhyA kAloMmeM arahanta bhagavAn ke Age zrI padmanandI sUrike dvArA viracita isa AlocanArUpa prakaraNako par3hatA hai vaha nizvayase Anandake sthAnabhUta usa utkRSTa padako prApta karatA hai jise yogIzvara tapazcaraNake dvArA prayatnapUrvaka cira kAlase khojA karate haiM // 33 // isa prakAra AlocanA adhikAra samApta huA || 9 || 1 za naraH ima arcatAM AlocanAM / 2za nanadehaH / *
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwder -annmaawaranam [10. sadbodhacandrodayaH] 548) yajJAnamapi buddhimAnapi guhA zalona paI girA proktaM ca tathApi cetasi nRNAM samAti vAkAthAvat / yatra svAnumapasthite 'pi viralA lakSyaM labhante virA sanmosakanibandhana vijayate misaSamasyadbhutam // 1 // 549) nityAnityatayA mahAnusayAnekaikarUpatSavat citavaM sadasattayA va gahana pUrNa ca zUnyaM ca yat / tajIyAdakhilazrutAznayazucimAnapramAbhAsuro yasmin pastuvicAramArgacaturo yaH so'pi saMmuhyati // 2 // 550) sarvasiNimAdipaGkajavane ramye 'pi hitvA rati yoSTiM zucimuktisaSamitAM pratyAvarAttavAn / khetovRttinirodhalagnaparamaprAmamovAmbudhRtaH samyaksAmpasaroSarasthitijuSe isAya tasmai mamaH // 3 // tazcitatvam atyanuta mokSakamibandhana vijayate / yat caitanyatattvam / mirA dANyA / pahuM kathitum / guruH sahaspatiH / zaka: samarthaH na / kilakSaNaH guruH / jAnakApi buddhimAnapi / ca punH| cet yadi / cetanyatatva prokta tathApi murgA tasina samAti bhAkAzavat / yatra tattve khAnumavasthite'pi viralA narAH / lAyaM prAdham / labhante / cirAt dIrghakAlena // tacitavaM jIyAt / yatatvaM nisya-anityatayA / ca punaH / mahattanusayA pradezApekSayA dIrghalaghutayA / aneka-ekarUpatvataH / satasatayA gahana pUrNa zUnya tavaM vartate / yasmin tarave / so'pi samutpati / saH kaH / yaH bhavyaH akhilabhuta-mAzraya-AdhArazuvijJAnaprabhAbhAsaraH / punA bastuvicAramArgacaturaH / so'pi samutpati // 2 // tasmai IsAba namaH / kiMlakSagAya IsAya / ceto. jisa cetana tattvako jAnatA huA bhI aura buddhimAn bhI guru vANIke dvArA kahaneke liye samartha nahIM hai, tathA yadi kahA bhI jAya to bhI jo AkAzake samAna manuSyoMka hRdayameM samAtA nahIM hai, tathA jisake svAnubhavameM sthita honepara mI virale hI manuSya cira kAlameM lakSya (mokSa) ko prApta kara pAte haiM; vaha mokSakA advitIya kAraNamUta Azcaryajanaka cetana tattva jayavanta hove / / 1 // jo cetana tattva nitya aura anitya svarUpase, sthUla aura kRza svarUpase, aneka aura eka svarUpase, sat aura asat svarUpase, tathA pUrNa aura zUnya svarUpase gahana hai tathA jisake viSayameM samasta bhutako viSaya karanevAlI aisI nirmala jJAnarUpa jyotise daidIpyamAna evaM tatvake vicArameM catura aisA manuSya bhI mohako prApta hotA hai vaha cetana tattva jIvita rahe / vizeSArtha--vaha cidrUpa tattva bar3A durUha hai, kAraNa ki bhinna bhinna apekSAse usakA svarUpa aneka prakArakA hai / yathA- ukta cidrapa tattva yadi dravyArthika nayakI apekSA nitya hai to paryAyArthika nayakI apekSA vaha anitya mI hai, yadi vaha ananta padArthoko viSaya karanese sthUla hai to mUrtise rahita. honeke kAraNa sUkSma bhI hai, yadi vaha sAmAnyasvarUpase eka hai to vizeSasvarUpase aneka bhI hai, yadi vaha svakIya vyAdicatuSTayakI apekSA sat hai to parakIya dravyAdicatuSTayakI apekSA asat bhI hai, tathA yadi vaha anantacatuSTaya Adi guNoMse paripUrNa hai to rUpa-rasAdise rahita honeke kAraNa zUnya bhI hai| isa prakAra usakA svarUpa gambhIra honese kabhI kabhI samasta zrutake pAragAmI bhI usake viSayameM mohako prApta ho jAte haiM / / 2 / / aNimA-mahimA Adi ATha RddhiyoMrUpa ramaNIya samasta kamalavanake rahanepara mI jo . karimAnapi cet / pAna- 12
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 [551: 10-4 nandi- paJcaviMzatiH 551) sarvabhAvavilaye vibhAti yat satsamAdhibhara nirbharAtmanaH / citsvarUpamabhitaH prakAzakaM zarmadhAma namatAdbhutaM mahaH // 4 // 552 ) vizvavastuviSTa zikSamaM sATama parivarjitaM girAm / astametyakhilamekalayA yatra tajjayati cinmayaM maddaH // 5 // 559) no vikalparahitaM cidAtmaka vastu jAtu mamaso 'pi gocaram / karmAzritavikalparUpiNaH kA kathA tu vapuSo jAtmanaH // 6 // 554) vetaso na vaco 'pi gocarastarhi nAsti bhaSitA khapuSpavat / zaGkanIyamidamatra no yataH svAnubhUtiviSayastato 'sti yat // 7 // vRttinirodhena manovyApAranirodhena labdhaM prAptaM yat paramatramodaM tava ambu jalaM taM bibharti' iti mRta / samyak sAmbasamatAsarovaraM tasya sarovara heya sthitisevakAya 'yuSaprIti sevanayo / yaH pAramahaMsa / zuci muhiMsayanitAM pratyAdarAt dRSTi dshvaan| kiM kRtvA / sarvasmin aNimA dipaka avane ramye'pi / ratim anurAgaM hitvA tyaktvA // 3 // citsvarUpaM mahaH nama | manmahaH satsamAdhibhareNa nirbharAtmanaH satsamAdhinA pUrNayogitheH mubhaiH / sarvabhAvavilaye sati vibhAti samastarAgAdipariNAmavinAze sati zobhate / punaH kilakSaNaM mahaH / abhitaH sarvataH prakAzakam / punaH kilakSaNaM mahaH / adbhutam / zarmadhAma sukhanidhAnam // 4 // tat, svinma mahaH jayati kilakSaNaM mahaH / vizvavastuvibhUtikSamaM samastamastuprakAzakam punaH sat udyotkm| punaH antaparivarjitaM vinAzarahitam / yatra mahasi / akhilaM samastam / girAM vANInAm / jAlaM samUham' / ekalyA mastam eti astaM gacchati // 5 // cidAtmakaM vastu jAtu manasaH api goyare na / kiMlakSaNaM cidAtmakam / vikalparahitam / karma zAzritavikalparUpiNaH vapuSaH zarIrasya kA kathA punaH kilakSaNasya zarIrasya / jaDAtmanaH // 6 // tat jyotiH / cetasaH gocaraM na vacaso'pi gocaraM na / tarhi bhavitA na asti / svapuSpavat AkAzapuSpavat / atra Atmani / idaM go * AtmArUpa haMsa usake viSayameM anurakta na hokara Avarase muktirUpa haMsIke Upara hI apanI dRSTi rakhatA hai tathA o cittavRttike nirodhase prApta hue parabrahasvarUpa AnandarUpI jalase paripUrNa aise samIcIna samatAbhAvarUpa sarovara meM nivAsa karatA hai usa AtmArUpa isake liye namaskAra ho // 3 // jo Azvaryajanaka citsvarUpa teja rAga-dveSAdirUpa vibhAva pariNAmoMke naSTa ho Anepara samIcIna samAdhike bhArako dhAraNa karanevAle yogI zobhAyamAna hotA hai, jo saba padArthoMkA prakAzaka hai, tathA jo sukhakA kAraNa hai usa citsvarUpa tejako namaskAra karo // 4 // jo cidrUpa teja samaya vastuoMko prakAzita karanemeM samartha hai, vaidIpyamAna hai, antase rahita arthAt avinazvara hai, tathA jisake viSaya meM samasta vacanoM kA samUha krIr3AmAtrase hI nAzako prApta hotA hai arthAt jo vacanakA aviSaya hai; vaha cidrUpa teja jayavanta hove // 5 // vaha caitanyarUpa tattva saba prakAra ke vikalpoMse rahita hai aura udhara vaha mana karmajanita rAga-dveSake Azrayase honevAle vikalpasvarUpa hai / isIliye jaba vaha caitanya tattva usa manakA bhI viSaya nahIM hai taba phira jar3asvarUpa ( acetana) zarIrakI to bAta hI kyA hai- usakA to viSaya vaha kabhI ho hI nahIM sakatA hai // 6 // aba vaha caitanya rUpa teja manakA aura vacanakA bhI viSaya nahIM hai taba to vaha AkAza kusumake samAna asat ho jAvegA, aisI bhI yahAM AzaMkA nahIM karanI cAhiye; kyoMki, vaha svAnubhavakA viSaya hai| isIliye 1 ba ka cetovRtivyApAra / 2 alaM vibharti / * samatA sarobara sva 4 ka namatAta 5 pUrNayogena / 6 cha 'samUha' nAsti / 7 za jIta /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 -559 : 1012] 10. sadoSacandroSayaH 555) nUnamatra paramAtmani sthita svAntamamtamupayAti tbhiH| taM vihAya satataM bhramasyadaH ko vimeti maraNAca bhUtale // 8 // 556 ) tasvamAtmagatameva mikhitaM yo 'spadecA nihita smiiyte| vastu muSTividhRta prayazataH kAnane sagayate sa muuttpii||9|| 557) tatparaH paramayogasaMpadA pAtramatra ma punrvhirgtm| nApareNa cali[lato yathepsitaH sthAnajhAmavimaSo nimAmyate // 1 // 558) sAdhulakSyamanavApya nimmaye yatra sukha gahane tpsinH| apratItibhuSamAzritA jaDA mAnti maavygtpaarsNmimaa||19|| 559) bhUridharmayutamapyadukhimAnanmatividhinAgapuNya pt| bhrAmyati pracuraNAmasaMkare pAtu pastadatizApi cinmahaH // 22 // pAinIjam / yataH sakAzAt / svAnubhUtiviSayaH gocaraH / tataH kArayAt / puSpavat nAti iti va // // na likhitam / khAnta manaH bhara paramAtmani / sthitm| antaM vinAzam upyaadi| sattamAHkAraNAt / paramAtmAnam vihAya khAyA / mAdaH mnH| satasaM nirantaram / baIH baaye| prmti| bhUtale maraNAt kAmAvimA yAtmamata satyam anyasanihita vilita smiiksste| saH / madhIH mUrkhaH / muSTivita bastu banane vane / prabalataH / mRgayate mAlospati patra paramAtmani / tatparaH sAvadhAnaH bhanyaH / paramamogasaMpadA pAtraM bhavet / punaH rahirgataH na bharet / mAsmarahitaH prAtmapatra na mavet / aparena babA - li[M] taH sAmAnyamArgabalitaH / IpsitaH sthAnakAbhavibhavaH / na vibhAbate na prApyate // 1 // yatra cinmaye / pasinaH munIdharAH / sAdhu lakSya samIcIlakhabhAvam / anavApya aprApya / apratIvimuvam mAzritAH bhumIvarA DA mUrjAH / maanti| ke in| nAyapatapAtravenibhAH parazA somante // 11 // sat bhinnaraH / bummAn / pAtu rakhatu / simakSa mahaH / atizAyi bhatizayayutam / yat vetammatatvam / bharidharmaputam mpi| babuddhimAna mUryaH / samahatividhinA / mAnAnam / vaha sat hI hai, na ki asat // 7 // pahA paramAtmAmeM likhata dubhA mana nizcayase maraNako prApta ho Aga hai| isIliye vaha use (paramAtmAko) chor3akara nirantara bAba padAmi vicaratA hai| ThIka hai isa pRthivItalapara mUtyuse kauna nahIM jAtA hai| arthAt usase saba hI urate haiN||| 8 // tanya tasva nimnavase mapane mApameM hI sthita hai, usa caitanyarUpa tattvako jo anya sAnameM sita samajhatA hai vaha mUrsa muhImeM rakhI huI basako mAnoM prayamapUrvaka vanameM khojatA hai // 9 // jo bhavya jIva isa paramAtmatattvameM tallIna hotA hai yaha samApilapa sampattiyoMkA pAtra hotA hai, kintu jo bAdha padArthoMmeM mugdha rahatA hai vaha unakA pAtra nahIM hotA hai| baiMka haijo dUsare mArgase cala rahA hai use icchAnusAra khAnakI pratirUpa sampatti nahIM prApta ho sakatI hai||10|| jo tapasvI atizaya gahana usa caitanyakharUpa tatva ke viSayameM lakSya (veSya) ko na pAkara matasamakAma (mithyAtva ) rUpa bhUmikAkA Azraya lete haiM ve mRddhi nATakake pAtroMka samAna pratIta haiN| vizeSArthajisa prakAra nATaphake pAtra rAjA, raika evaM sAghu Adike bheSako grahaNa karake aura tadanusAra hI unake caritrako dikhalA karake darzaka janoMko yadyapi mugdha kara lete haiM, phira bhI the yamArSa rAjA mAdi nahIM hote / ThIka isI prakArase jo bhAva tapazcaraNAdi to karate haiM, kintu samyagdarzanase rahita honeke kAraNa usa caitanya tattvakA anubhava nahIM kara pAte haiM ve yogIkA meSa le karake bhI vAstavika yogI nahIM ho sakate // 11 // ajJAnI prANI bahuta dhoSAle jisa cetana tattvako andha-hastI nyAyase Ana karake bhaneka anma-maraNoMse bhayAnaka isa saMsArameM parizramaNa karatA hai vaha anupama cetana tattvarUpa seja Apa sabakI rakSA 15za likhita / 2 vaSapAna nAsti /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 pavAnamdi-paJcaviMzatiH [ 5601 10-13 560) karmaSandhakalito 'pyabandhano rAgadveSamalino 'pi nirmlH| dehavAnapi ca dehayarjitacitrametadakhilaM kilAtmanaH // 13 // 561) nirvinAzamapi nAzamAthitaM zUnyamayatizayena saMbhRtam / ekameva gasamapyanekatA vasvamITagapi no viruSyate // 14 // 562 ) vismRtArthaparimArgaNaM yathA yastathA shjcetnaabhitH| sa krameNa paramekAM gataH svasvarUpapadamAzrayemuvam // 15 // 568) yava manasi sthitaM bhavet tattadeva sahasA parityajet / ityupAdhiparihArapUrNatA sA yadA bhavati tatpadaM tadA // 16 // bhayayuSya maasvaa| pracurajanmasaMkaTe bhrAmyati // 2 // kila iti stye| AtmanaH etat / citram akhilam Azcaryam / tatkim / karmabandhakalitaH vyAsaH api zAsmA / abandhanaH bandharahitaH / rAgadveSamalinA bhAtmA api nirmalaH / ca punaH / devAnapi mAtmA dehavarjitaH / etatsarva citram ||13||iihk api tattvaM no virudhyate / mahaH nirvinAzamapi nAzam Azritam / zUnyama api atizayena saMbhRtam / ekamapi Atmatattvam anekAM gatam / bag api tattvaM no viruSyate // 14 // saH bhavyaH / kramena khakharUpapadam Azrayet / kiMlakSaNaH sa bhavyaH / dhuvaM param ekatA gataH yaH bhanyaH / tathA sahasacetamAzritaH yathA vismRtAryaparimArga vispata-artha-avalokana vicAraNaM baa|| 15 // yat yat vikalpa manaci sthitaM bhavet tatadeva vikalpaM sahasA pIprema parityajet / iti upAdhiparihArapUrNatA saMkalpavikalpaparihAraH syAgaH yadA bhavati tadA tatpadaM mokSapadaM bhavati // 16 // phare // vizeSArtha-jisa prakAra andhA manuSya hAthIke yathArtha AkArako na jAnakara usake jisa avayava (pAMva yA sUMDa Adi) kA sparza karatA hai usako hI hAthI samajha baiThatA hai, usI prakAra mithyAdRSTi jIva aneka dharma yukta usa cetana tattvako yathArtha svarUpase na jAnakara ekAntataH kisI eka hI dharmasvarUpa samajha baiThatA hai / isI kAraNa vaha janma-maraNa svarUpa isa saMsArameM hI parizramaNa karake dukha sahatA hai // 12 // yaha AtmA karmabandhase sahita hokara bhI bandhanase rahita hai, rAga-dveSase malina hokara bhI nirmala hai, tathA zarIrase sambaddha hokara bhI usa zarIrase rahita hai| isa prakAra yaha saba AtmAkA svarUpa Azcaryajanaka hai | vizeSArtha-abhiprAya yaha hai ki zuddha nizcayanayase isa AtmAke na rAga-dveSa pariNAma haiM, na kokA bandha hai, aura na zarIra hI hai / vaha vAstavameM vItarAga, svAdhIna evaM azarIra hokara siddhake samAna hai| parantu paryAyasvarUpase vaha pharmabandhase sahita hokara rAga-dveSase malina evaM zarIrase sahita mAnA jAtA hai // 13 // vaha Atmatattva vinAzase rahita hokara bhI nAzako prApta hai, zUnya hokara bhI atizayase paripUrNa hai, tathA eka hokara bhI anekatAko prApta hai| isa prakAra nayavirakSAse aisA mAnane meM kucha bhI virodha nahIM AtA hai // 14 // jisa prakAra mUrchita manuSya svAbhAvika cetanAko pAkara ( hozameM Akara ) apanI bhUlI huI vastukI khoja karane lagatA hai usI prakAra jo bhavya prANI apane svAbhAvika caitanyakA Azraya letA hai vaha kramase ekatvako prApta hokara apane svAbhAvika utkRSTa pada (mokSa) ko nizcita hI prApta kara letA hai / / 15 // jo jo vikalpa Akara manameM sthita hotA hai usa usako zIghra hI chor3a denA caahiye| isa prakAra jaba vaha vikalpoMkA tyAga paripUrNa ho jAtA hai taba vaha mokSapada mI prApta ho jAtA hai | // 16 // - - kacitra Azcarya akhila / 2'api nAsti / 3za'sa' nAsti / zapathA / -
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmmmmmmmmmmmmm-na 569:10-22] 10. sadodhacandrodayaH 173 564) sahateSu khamano 'nileSu yadAti sasthamamalAramanaH param / ___ tadgataM paramanistaraGgatAmagnirupa iha jammakAnane // 17 // 565) makta ityapi na kAryamAsA krmjaalklito'hmitypi| nirvikalpapadavImupAzrayan saMyamI hi labhate paraM padam // 18 // 566) karma cAhamiti ca ye sati dvaitametadiha janmakAraNam / eka ityapi matiH satI na yatsApyupAdhiracitA tadabhUt // 19 // 567 ) saMvizuddhaparamAtmabhAvanA saMvizusapadakAraNaM bhavet / setaretarakRte suvarNato lohatazca vikRtIstadAbhite // 20 // 568) karma bhinnamanizaM svato 'khilaM pazyato vizadayodhacakSuSA / tatkRte 'pi paramAvedino thomino na sukhaduHkhakalpanA // 21 // 569 ) mAnasasya gatirasti nirAlamba paSa pathi bhAsvato yathA / ___ yogino igavarodhakArakA saMmidhirna tamasA kadAcana // 22 // samano'nileSu indriymn-ucchaasniHshvaase| saMdatteSu saMkopiteSu / yat / param utkRSTam / amalAtmanaH tattvam / bhAti zobhate / saraparamanisvAragatI garta vikalparahita tattvaM viddhi / tattasvam iha janmakAna bane ugraH abhiH // 17 // aI karmajAlakalitaH ityapi zokaM yogI na karoti / aasA sArastyena / aha karmajAlarahitaH mukaH iti harSa na kArya karaNIyam / saMyamI nirvikalpapadavIm upAzrayan / hi yataiH / paraM padaM labhate prAmoti // 18 // karma ca punaH aham etacintane dvaye sati / iha loke / etat daitam / ahameva karma iti yuddhiH cintana saMsArakAraNam / karma eva aham iti matiH satI na / aGgamRt jIvaH / tasya jIvasya / iti matiH sApi upAdhiracitA // 19 // saMvizuddhaparamAtmabhAvanA saMvizuddhapadakAraNaM bhavet / sA bhAvanA itarA azuddhA / itarahate azucapadakAraNAya bhavet / lohataH vikRtiH lohamayI bhavet / ca punaH / suSarNataH vikRtiH suvarNamayI bhavet / lohAdhitA lohmyii| suvarNAzritA suvarNamamI // 20 // vizadabodhacakSuSA nirmljnyaannenne| akhilaM samastam / kreN| anizam / khataH AtmanaH sakAzAt / mijha pazyataH yoginaH muneH / sukhaduHkhakalpanA na bhavet / ka sati / taskRte'pi taiH rAgAdibhiH sukhe mA duHkha kA ve'pi / kiMlakSaNasya muneH / paramArthavedinaH // 21 // yadi / yoginaH muneH / mAnasasya gatiH nirAlambe indriya, mana evaM zvAsocchrAsake naSTa ho jAnepara jo nirmala AtmAkA utkRSTa svarUpa pratibhAsita hotA hai vaha atizaya sthiratAko prApta hokara yahAM janma (saMsAra ) rUpa vanako jalAneke liye tIkSNa anike samAna hotA hai // 17 // vAstavameM 'maiM mukta hUM' isa prakArakA bhI vikalpa nahIM karanA cAhiye, tathA 'maiM koMke samUhase sambaddha hU~ aisA bhI vikalpa nahIM karanA cAhiye / kAraNa yaha hai ki saMyamI puruSa nirvikalpa padavIko prApta hokara hI nizcayase utkRSTa mokSapadako prApta karatA hai // 18 // he prANI ! 'karma aura maiM' isa prakAra do padArthoM kI kalpanAke honepara jo yahAM dvaitabuddhi hotI hai vaha saMsArakA kAraNa hai / tathA 'maiM eka iM' isa prakArakA bhI vikalpa yogya nahIM hai, kyoMki, vaha bhI upAdhise nirmita honeke kAraNa saMsArakA hI kAraNa hotA hai // 19 // atizaya vizuddha paramAtmatatvakI jo bhAvanA hai vaha atizaya nirmala mokSapadakI kAraNa hotI hai / tathA isase viparIta jo bhAvanA hai vaha saMsArakA kAraNa hotI hai / ThIka hai- suvarNase jo paryAya utpanna hotI hai vaha suvarNamaya tathA lohase jo paryAya utpanna hotI hai vaha lomaya hI huA karatI hai / / 20 // samasta karma mujhase bhinna haiM, isa prakAra nirantara nirmala jJAnarUpa netrase dekhanevAle evaM yathArtha svarUpake vettA yogIke karmakRta sukha-duskhake honepara bhI usake ukta sukha-dukhakI kalpanA nahIM hotI hai // 21 // yadi yogIke manakI gati sUryake samAna nirAdhAra mArgameM hI ho to usake dekhanemeM bAdhA 1kv| 2ba sdaabhuutH| kvitikhdaabhitaa| 4za bhnuvaasess| 5kapat / shrti| 7 jIvaH tasya saMviH jIva iti| 8za sA upAdhi / cakSuSA jnyaannevnn| 10mA naasi|
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 pAnandi-yazcaviMzatiH [570610-13570) sAjarAdiviruti me basA sA tamorahamitaH sadA pRth| mIkhite 'pi sati se trikAritA jAyate na jaladairvikAribhiH // 23 // 571.) myAdhinAgamabhibhUyate paraM tadgato'pi na punadhidAtmakaH / utyitene gRhameSa dakhAte bahinA na gaganaM sadAbhitam // 24 // 572) bodharUpamalilairupAdhibhirjita kimapi yattadeva mH| mAmyadaspamapi tasvamIze mokSaheturiti yoganidhayA 25 // 573 ) yogato hi labhate vivamdhana yogato 'pi kila mukhyate nrH| yogapadma viSamaM gurogirA bodhyametadakhile mumukSuNA // 26 // 574) zudabodhamayamasti vastu yad rAmaNIyakapara tadeva naH / sa pramAva iha mohajaH kaSirakarUpyate pada paro[2]'pi ramyatA // 27 // papi mAgeM saMcarati gatiravi tathA pakSAcana / samasAm ajJAnAnAm / saMnidhinaikaTapaM na bhavet / kilakSaNaH samatA sanidhiH / hag-darzana-avarodhakArakaH / tatra dRSTAntamAha / yathA bhAvataH suurysy| mAge saMvarataH janasya andhakArANAM naikaTaca na bhavet // 22 // satrarAvivikRtiH / anasA sAmasthena / me mamamasarA vikRtiH / tanoH zarIrasya asti| itaH zarIrAt / bhaha sadA pRpak mizaH / khe bhaakaashe| vikArabhiH jaladaiH vikArakaraNakSAla: medhaiH / bholita eupa sahi sAtArA.sa bhikAritA na jAyate // 23 // vyAdhinA bhAm / para kevalam / abhibhUyate pIjyate / punaH cidAtmakaH ma amibhUyate / vilakSaNaH cidAtmakaH / tataH tasmin zarIre gataH prAtaH / utthitena [vahinA ] aminA / gRhameba dnthe| tavAdhita rahAdhitam / gaganam bAkAzam / ma dahyate // 24 // yatkimapi yodharUpam akhilaiH upAdhibhiH barjitaM tde| naH bhasmAkam / ttvm| bhanyat alpam api n| Iza tatva mokSahetuH iti yoganiSayaH // 25||hiytH / yogataH naraH vivandhana lbhte| yogato'pi / kila iti stye| naraH mucyate / yogavatma viSamam / mumukSuNA muninA / etat yogamArgam / guroH girA bAmyA mRtvA / bocaM jJAtampam // 26 // yat vastu zuddhodhamayamasti tadeva / naH bhasmA rAmaNIyakapada rampapadam / iha jagati / pahuMcAnevAlI andhakAra (ajJAna ) kI samIpatA kabhI bhI nahIM ho sakatI hai // vizeSArtha-jisa prakAra nirAdhAra AkAzamArgameM gamana karanevAle sUryake rahanepara andhakAra kisI prakArase bAdhA nahIM pahuMcA sakatA hai usI prakAra samasta mAnasika vikalpoMse rahita AtmatattvameM saMcAra karanevAle yogIke tattvadarzanameM ajJAna andhakAra mI pApA nahIM pahuMcA sakatA hai // 22 // roga evaM jarA Adi rUpa vikAra vAstavameM merA nahIM hai, vaha to zarIrakA vikAra hai aura maiM usa zarIrase sambaddha hokara bhI vastutaH usase sarvadA bhinna hU~ / ThIka hai-vikArako utpanna karanevAle meghoMke sAtha AkAzakA milApa honepara bhI usameM kisI prakArakA vikArabhAva nahIM udita hotA // 23 // roga kevala zarIrakA abhibhava karatA hai, kintu vaha usameM sita honepara bhI cetana AtmAkA abhibhava nahIM karatA / ThIka hai- utpanna huI ami kevala gharako hI jalAtI hai, kintu usake AzrayabhUta AkAzako nahIM jalAtI hai // 24 // samasta upAdhiyoMse rahita jo kucha bhI zAnarUpa hai vahI hamArA svarUpa hai, usase minna thor3A sA bhI tattva hamArA nahIM hai| isa prakArakA yogakA nizcaya mokSakA kAraNa hotA hai // 25 // manuSya yogake nimittase vizeSa bandhanako prApta karatA hai, tathA yogake nimittase hI vaha usase mukta bhI hotA hai| isa prakAra yogakA mArga viSama hai / mokSAbhilASI bhavya lIvako isa samasta yogamArgakA jJAna guruke upadezase prApta karanA cAhiye // 26 // jo zuddha jJAnasvarUpa vastu hai vahI hamArA ramaNIya pada hai| isake viparIta jo anya 1za riStena / . 2 za vikArimidhaH vikArakaraNI : jaladaiH / samIlite / 3 mA 'sati' nAsti / 4satavAmita' naasti| 5za nidhanaM / 6za ato'se ramyatA kAlpya paryantaH pAThaH skhalitaH jAtaH 1
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5771 10-30] 10. sadbodhacandrodayaH 175 575) AtmabodhazudhisIrthamaddhata mAnamatra kustottama budhaaH| yanna yAtyaparatIrthakoTibhiH kSAlayatyapi malaM tadAtaram // 28 // 576) citsamudrataTabarasevayA jAyate kimu na rkhsNcyH| dulaheturamutastu purgatiH kiM na viplavamupaiti yoginaH // 29 // 577) nidhayAvagamanasthititrayaM rakhasaMcitiriya parAtmami / yoga vidhiyIbhau libhona guhAreka eva hi // 30 // samoijaH moda-uspanaH / prmaavH| yatra prmaade| kazcit smye| apare'pi vastuni ramyatA kapyatesA mohazaktiH // 27 // Atmabodha: AtmajJAnam / zucitIrtham avatam uttamam asti / bho budhAH pakhitAH / atra AtmatIrtha / khAna kuruta / yanmalam aparatIrthakoTibhiH na yAti / tanmalaM antarAmalam / AtmatIrthamAnena kRtvA yAti // 28 // citsamudrataTabaddhasevayA caitanyasamudrasevayA kRtvA / yoginaH ramasaMcayaH kimuna jAyate / apitu darzanAdiraznasaMcayaH Ayate / tu punaH / ataH darzanAviramarsaSayA / durgatiH / viphala binAzam / kina upaiti / apitu vinAzam upaiti / kiMlakSaNA durgatiH / duHsahetuH // 29 // parAramani viSaye nivaya-avagamana-sthitidarzanajJAnamAritratrayaM ranasaMcitiH iyaM kathyate / pumaH / aso rajasaMcitiH / kisI bAhya jaDa vastumeM bhI ramaNIyatAkI kalpanA kI jAtI hai vaha kevala mohajanita pramAda hai // 27 // AtmajJAnarUpa pavitra tIrtha Azcaryajanaka hai / he vidvAno ! Apa isameM uttama rItise mAna kreN| jo abhyantara mala dUsare karor3oM tIrthose bhI nahIM jAtA hai use bhI yaha tIrtha dho DAlatA hai // 28 // caitanyarUpa samudrake taTase sambandhita sevAke dvArA kyA ratnoMkA saMcaya nahIM hotA hai ? avazya hotA hai / tathA usase dukhakI kAraNIbhUta yogIkI durgati kyA nAzako nahIM prApta hotI hai ! arthAt avazya hI vaha nAzako prApta hotI hai // vizeSArtha-jisa prakAra samudrake taTapara rahanevAle manuSyake pAsa kucha bahumUlya stokA saMcaya ho jAtA hai tathA isase usakI durgati (nirdhanatA ) naSTa ho jAtI hai / usI prakAra caitanyarUpa samudra ke taTakI ArAdhanA karanevAle yogIke bhI amUlya ranoM (samyagdarzana, jJAna aura cAritra Adi) kA saMcaya ho jAtA hai aura isase usakI durgati (nAraka paryAya Adi) bhI naSTa ho jAtI hai / isa prakAra use nArakAdi paryAyajanita dukhake naSTa ho jAnese apUrva zAntikA lAbha hotA hai // 29|| paramAtmAke viSayameM jo nizcaya, zAna aura sthiratA hotI hai| ina tInoMkA nAma hI rakhasaMcaya hai| vaha paramAtmA yogarUpa netrakA viSaya hai / nizciya nayakI apekSA yaha ratnatrayasvarUpa AtmA eka hI hai, usameM samyagdarzanAdikA meda mI dRSTigocara nahIM hotA // vizeSArtha- samyagdarzanAdike svarUpakA vicAra nizcaya aura vyavahArakI apekSA do prakArase kiyA jAtA hai / yathA- jIvAdi sAta tattvoMkA yathArtha zraddhAna karanA, yaha vyavahAra samyagdarzana hai| ukta jIvAdi tatvoMkA jo yathArtha jJAna hotA hai, ise vyavahAra samyajJAna kahate haiN| pAparUpa kriyAoMke parityAgako vyavahAra samyakcAritra kahA jAtA hai / yaha vyavahArakI apekSA unake svarUpakA vicAra huA / nizcaya nayakI apekSA unakA svarUpa isa prakAra hai-zuddha AtmAke viSayameM ruci utpanna honA nizcaya samyadarzana, usI AtmAke svarUpakA jAnanA nizcaya sampamAna, aura ukta AtmAmeM hI lIna honA yaha nizcaya cAritra kahA jAtA hai| inameM vyavahAra jahA~ taka nizcayakA sAdhaka hai vahAM taka hI vaha upAdeya hai, vastutaH yaha asatyArtha honese heya hI hai / upAdeya kevala nizcaya hI hai, kyoMki, vaha yathArtha hai / yahAM nizcaya rakhatrayake eka tadantaraM / 2mazakalpayet / krstrysNcyo| 4aa satyasaMcayAva /
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAnandi-paJcaviMzatiH [578:10-11578) preritAH zrutaguNena zemurIkArmukeNa prArabadU gaadyH| bAravedhyaviSaye kRtazramAzcidraNe pratakarmazatraSaH // 31 // 579) cittavAvyakaraNIyavarjitA mizdhayena munivRtiriirshii| bhanyathA bhavati karmagauravAt sA pramAdapadadhImupeyuSaH // 32 // 580) satsamAdhizazalAnchanodayAdalalatyamalabodhavAridhiH / yogino'zusAzaM vibhAzyate yatra mannamakhilaM carAcaram // 33 // 581 ) pharmazurakatuNarAzirumato'pyunate zudhisamAdhimArutAt / mezyodhapahane hadi sthite yogino saTiti bhasmasAdayet // 34 // 582) cittamaptakariNA na to duSTayodhaSamapatinAthamA / yogakalpatahareSa nizcitaM bAchita phalati mokSasatphalam // 35 // yogadRSTiviSayI bhavan nidhayena ekaH AtmA // 30 // zemuSIkArmukeNa zrehabuddhidhanuSA / bhutaguNena zrutapaNana (1) darzanazAnayAritrazarAH / preritAH / / bAbavebhyaviSaye parapadAye / viNe caitanyaraNe / tazramAH prahatazatravaH jAtAH karmazatravaH hatAH // 31 // nizcayena munitirIdazI / kiMlakSaNA / citavAnyakaraNIyavarjitA manonandriyarahitAH / pramAdapadavIm upeyuSaH bAlavataH / mu gIrathAta ! patiH agAyA prati sA munivRttiH viparItA make // 32 // satsamAdhizabAlAgchanodayAt upazamacandrodayAt / yoginaH muneH / amalabodhavAridhiHodhasamusaH / sti| yA jJAnasamudra / mamam bhakhilaM carAcaram aNusaharza vibhASyate // 33 // yoginaH karmazuSphatRNarAziH / saTiti' zIghraNa / bhasmasAt bhasmIbhAvaH / bhavet / ka sti| zucisamAdhimAstAt / uThe'pi medhodhadaine idi sthite sati / kiMlakSaNA tRNarAziH / upataH // 14 // yogakalpatarUH vRkSaH / nizcitaM vAJchitaM mokSaphala phalati / yadi / vittamatakAriNA manohastinA 11 hatA na pIDitaH / apa / ghedydi| duSTayodha-jJAna-bahinA aminA na bhassIkRtaH / tadA vAhita phalati // 15 // svarUpakA hI digdarzana karAyA gayA hai| vaha nirmala dhyAnakI apekSA rakhatA hai / / 30 // AgamarUpa DorIse saMyukta aise buddhirUpa dhanuSase prerita samyagdarzanAdirUpa bANa caitanyarUpa raNake bhItara bAba padArtharUpa lakSyake viSayameM parizrama karake karmarUpa zatruoMko naSTa kara dete haiM / vizeSArtha-abhiprAya yaha hai ki jisa prakAra raNabhUmimeM DorIse susajjita dhanuSake dvArA chode gaye bANa lakSyabhUta zatruoMko vedhakara unheM naSTa kara dete haiM usI prakAra yahAM caitanyarUpI raNabhUmimeM AgamAbhyAsarUpI DorIse buddhirUpI dhanuSako susajjita kara usakI preraNAse prApta hue samyagdarzanAdirUpI bANoM ke dvArA karmarUpI zatru bhI naSTa kara diye jAte haiM // 31 // nizcayase munikI vRtti mana, vacana evaM kAyakI pravRttise rahita aisI hotI hai / tAtparya yaha ki vaha manogupti, vacanagupti evaM kAyagupsise sahita hotI hai / parantu pramAda avasthAko prApta hue munike karmakI adhikatAke kAraNa vaha (munivRtti) isase viparIta arthAt uparyukta tIna guptiyoMse rahita hotI hai // 32 / / samIcIna samAdhirUpa candramAke udayase harSita hokara yogIkA nirmala jJAnarUpa samudra vRddhiko prApta hotA hai, jisameM DUbA huA yaha samasta carAcara vizva aNuke samAna pratibhAsita hotA hai // 33 || pavitra samAdhirUpa vAyuke dvArA yogIke hRdayameM sthita bhedajJAnarUpI amike prajvalita honepara usameM UMcA bhI karmarUpI sUkhe tRNoMkA dera zIghra hI bhasma ho jAtA hai // 34 // yadi yaha yogarUpI kalpavRkSa unmatta hAthIke dvArA 1ka / 2krsgiti| 3za itiH| 4ka viSaye padArthe / 5ka smiti| 6ka masmabhAva / 7.cadi / cittamattakariNA mnohstinaa| na hattaH na pISitaH / athavA / cedi / duSTayodha kujJAnavAhinA aminA na mammIkRtaH / tadA eSaH yogakaspatakaH pRkSaH nizcitaM bAchita moSaphavaM phalati // 35 //
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 177 --587 : 10-10] 10. sadodhacandrovA 588 ) nAgadeza prativAhinI sadA dhAmani zutagatA puraH prH| thASA paramAtmasaMvidA bhiyate na hadayaM manISiNaH // 26 // 584 ) yaH kaSAyapavanairacumbito shodhytirmlolshrshH| kiM na mohatimiraM vikhaNDayana bhAsate jagati cirapradIpakaH // 37 // 585) bAdhazAsragahane vihAriNI yA mtirssduviklpdhaarinnii| citsyarUpakulasamanirgatA sA satI na sakazI kuyoSitA // 38 // 586) yastu deyamitaraca bhAvayannApato hi prmaatumiiite| sasya buddhirupadezato gurorAzrayessvapadameva nizcalam // 39 // 587 ) supta eSa bahumoI nidrayA lastiH svamabalAdi pazyati / jApratoSalA gurorgataM saMgataM sakalameva izyate // 40 // bhara loke / manISiNaH mativAhinI paNDisasya buddhimayI / sApadeva tAmatkAlam / zrutagatA siddhAnte prAmA / puraH puraH bhane bme| sadA dhAvati / yAvatkAlam / paramAtmasaMvidA paramAramajhAnena / hRdaya na miyate // 36 // vipradIpakaH mohatimire vikhaNDayan' jagati viSaye kiM na bhaaste| api tu bhAsate / yaH caitanyadIpakaH kaSAyapavanaiH adhumbitaH / kizakSaNaH caitanyadIpaka / boSavabhimala-nirmala-uAsadazaH bharalapyogavati // 37 // yA matiH pAzAkhagahane bane / vihAriNI kheccrmshiilaa| kiMlakSaNA mtiH| bhuviklpdhaarinnii| punaH mitsvruupkulsnnirgtaa|saa matiH satI sAdhvI na |yossitaa sadazI sA matiH // 38 // yaH bhavyaH / heya syAjyam / punH| itarat aheyam upAdeyam / dvayam / bhAvayan vicArayan / AyataH heyAt / param upAdeyam / AtuM prAm / Iite vaashyti| tasya buddhiH guroH upadezataiH / nizcala khapadam Azrayet // 39 // eSa bhISaH sutaH bahumohaniyA llitH| abalAdi vaM pazyati kalagrAdi vAtmIya pazyati / guroH ucavamA ucaknena / jAmatA athavA mithyAjJAnarUpI abhike dvArA naSTa nahIM kiyA jAtA hai to vaha nizcayase abhISTa mokSarUpI uttama phalako utpanna karatA hai // 35 // yahAM vidvAn sAdhukI buddhirUpI nadI AgamameM sthita hokara nirantara taba saka hI Age Age daur3atI hai jaba taka ki usakA hRdaya utkRSTa Atmatattvake jJAnase bhedA nahIM jAtA // vizeSArtha- isakA abhiprAya yaha hai ki vidvAn sAdhuke liye jaba utkRSTa AtmAkA svarUpa samajhameM A jAtA hai taba use itake parizIlanakI vizeSa AvazyakatA nahIM rahatI / kAraNa yaha ki AsmatattvakA parijJAna prApta karanA yahI to Agamake abhyAsakA phala hai, so vaha use prApta ho hI cukA hai / aba usake liye mokSapada kucha dUra nahIM hai / / 36 // jo caitanyarUpI dIpaka kaSAyarUpI vAyuse nahIM chuA gayA hai, jJAnarUpI amise sahita hai, tathA prakAzamAna nirmala dazAoM (dravyaparyAyoM) rUpa dazA (battI) se suzobhita hai, vaha kyA saMsArameM moharUpI andhakArako naSTa karatA huA nahIM pratimAsita hotA hai ! arthAt avazya hI pratibhAsita hotA hai // 37 // jo buddhirUpI strI bAba zAstrarUpI vanameM ghUmanevAlI hai, bahutase vikalpoMko dhAraNa karatI hai, tathA caitanyarUpI kulIna gharase nikala cukI hai| vaha pativratAke samAna samIyIna nahIM hai, kintu durAcAriNI strIke samAna hai / / 38 // jo bhavya jIva heya aura upAdeyakA vicAra karatA huA pahale ( heya) kI apekSA dUsare (upAdeya) ko prApta karanekA prayatna karatA hai usakI buddhi guruke upadezase sthira Atmapada ( mokSa ) ko hI prApta karatI hai // 39 // moharUpI gAr3ha nidrAke vazIbhUta hokara soyA huA yaha prANI strI-putrAdi vAsa vastuoMko apanI samajhatA hai / vaha jaba guruke UMce vacana arthAt upadezase jAga uThatA hai taba saMyogako prApta hue una tinaH / 5. sAya' saza virSajayan, viDambapan / 3 mata tadiha moh| 4bha parti, -'pAsa' naayi| updeshaat| guropasA / naasti|
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 [68818011 pasanandi-pazcaviMzatiH 588) apitena bahumA kimAbhayeda buddhimAnamalayogasiddhaye / sAmyameva sAhalesapAdhimiH karmajAjanivirSitam // 4 // 585 mAmalAvayA yAbhana bhuurijmmkRtpaapsNkssyH| boSapacaracayastu taratA Upate hi jagatAM pati naram // 42 // 590) cirasvarUpapadalInamAnaso yA sadA sakila yoginaayk| jIvarAzirasilabhidhAtmako darzanIya iti yAtmarsanimaH // 45 // 591) antaragayahirayogataH kAryasibirakhileti yoginA / bhAsitavyamanizaM prayakSatA khaM paraM sAzameva pazyatA || 4 puspeNa sakana saMgata milita bakhAgate vinadharam / rayate ||4||bhunaa alpitena kim / buddhimAna amalayogasivaye sAmyameva bhAvayet / kisakSama sAmyam / sakale karmazAlajamiteH upApibhiH / paJjita rahitam // 4 // paramAtmanaH nAmamAtrakathayasa atvA bhUrijamAtapApasaMkSayaH vinAzaH bhavati / rogharatarucayaH parzanazAnacAritrANi / tavratAH tasminAsmani gatAH / mare jagatAM pati kurvate // 42 // yaH muniH / sahA citkharUpapadalInamAnasaH / bila iti satye / sa yoginAyaka mavet / ca punH| makhitaH dhIvarAziH vidAramaH AtmasanimaH / darzanIyaH avalokanIyaH ||3||antraabaahishgyogtH makhilA kAryasiddhiH asti iti hetoH / yoginA muninA / anizam / prayatnataH / mAsivaya sthAtampam / kiMlakSaNena muninA / vaM param / sazaM saba hI bAba padArthoMko nazvara samajhane lagatA hai / / 40 / / bahuta kahanese kyA ? buddhimAn manuSyako nirmala yogakI siddhike liye karmasamahase utpanna huI samasta upAdhiyoMse rahita eka mAtra samatAbhAvakA hI Azraya karanA cAhiye // 41 / / paramAtmAke nAma mAtrakI kathAse hI aneka janmoMmeM saMcita kiye hue pApoMkA nAza hotA hai tathA ukta paramAtmAmai khita jJAna, cAritra aura samyagdarzana manuSyako jagatkA adhIzvara banA detA hai // 42 // jisa munikA mana caitanya svarUpameM lIna hotA hai vaha yogiyoMmeM zreSTha ho jAtA hai| cUMki samasta jIvarAzi caitanyasvarUpa hai ataeva use apane samAna hI dekhanA cAhiye / / 43 // saba kAryokI siddhi antaraMga aura bahiraMga yogase hotI hai / isaliye yogIko nirantara prayatnapUrvaka sva aura parako samadRSTi se dekhate hue rahanA cAhiye / vizeSArtha-yoga zabdake do artha haiM-mana, vacana evaM kAyakI prati aura samAdhi / inameM mana, vacana aura kAyakI pravRttirUpa jo yoga hai vaha do prakArakA hai-zubha aura azubha / inameM zubha yogase puNya tathA azubha yogase pApakA Asava hotA hai aura tadanusAra hI jIvako sAMsArika sukha va dukhakI prApti hotI hai / yaha donoM hI prakArakA yoga zarIrase sambaddha honeke kAraNa bahiraMga kahA jAtA hai / antaraMga yoga samAdhi hai / isase jIvako avinazvara padakI prApti hotI hai / vahAM / 1SapratipAThodhyam, bhayoganAyakaH /
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ -585 : 2016 10. sadoSacandrodayA 592)oka eSa gubhASamASitA sArjitena vividhena karmaNA / pazyato 'sya jitIjeDAtmanaH jhomameti dayaM na pogimaH // 55 // 598) supta eSa bahumoimiDayA dIrghakAlamadhirAmayA jnH| zAsametadabhigamya sAMgataM suprayogha raha jAyatAmiti // 46 // 594) citsvarUpaMgagane jayatyasA dhekadezaviSayApi rmytaa| citavacaHkaraiH paraiH pasanamdivayanemdunA katA // 7 // 595 ) spakAzeSapariprahaH zamadhamo guptitrayAlaMkatA zukhAtmAnamupAbhito bhavati yo yogI nirAzastataH / mokSo istagato 'sya nirmalamateretAyataiva dhruSaM pratyUdaM kurate khabhASaviSamo moho na bairI yadi 8 // samAlam / pazyatA // 44 // eSa lokaH khArjitena / vividhana nAnAspeNa / krmnnaa| bahubhAvamAvitaH saMkalpavikalpamuktaH / asya jagatmanaH lokasya / vikRtIH vikArAn / pazyataH / yoginaH muneH / idarya jhobhaM na eti vyAkuLa na gammati // 45 // kha banaH dIrghakAle bahumonidrayA suptaH / vilakSaNayA nidrayA / bhavirAmayA antarahitayA / iti hetoH / iha jagati viSame / sAMpratam etat zAlAm / adhigamya shaasvaa| bho lok| suprayoSaH jAsta jAgaruka jAyatAm // 4 // pilarUpagagane vetny-aakaashe| asau ramyatA jayati / kilakSaNA ramyatA / ekadezaviSayA / pacanandivadanendunA badana candreNa / ISatudratavaH kaH paraiH kRtaa||47|| yaH yogI tyaktAzeSapariprahaH bhavati / punaH kilakSaNaH yogii| zamadhanaH kSamApanaH / tataH kAraNAt / guptitramAlaMkRtaH / punaH kilakSaNaH yogii| zuddhAtmAnam pAzritaH / nirAzaH bhAzArahitaH / asa nirmalama yoginaH / etAyatA hetunA / bhurva nivitam / mokSaH hastagataH prAyaH bhavet / yadi cet moiH vairI khamAvanimaH / zrapUra vinam / anyakartAne sva aura parameM samabuddhi rakhate hue yogIko isa antaraMga yogameM sthita rahanekI ora saMketa kiyA hai / / 11 // yaha janasamudAya apane kamAye hue aneka prakArake pharbhake anusAra bahuta avasthAoMko prApta hotA hai / usa ajJAnIke vikAroMko dekhakara yogIkA mana kSobhako nahIM prApta hotA // 45 // yaha prANI nirantara rahanevAlI moharUpa gAda nidrAse bahuta kAla taka soyA hai| aba use yahA isa zAstrakA abhyAsa karake jAgRta (samyagjJAnI) ho jAnA cAhiye / / 46 // padmanandI munike mukharUpa candramAke dvArA kiMcit udayako prApta huI utkRSTa bacanarupa kiraNoMse kI gaI vaha ramaNIyatA eka dezako viSaya karatI huI mI caitanyarUpa AkAzameM jayavanta hove // 47 // jisa yogIne samasta parigrahakA parityAga kara diyA hai, jo zAntirUpa sampattise sahita hai, tIna gusiyoMse alaMkata hai, tathA zuddha AtmasvarUpako prApta karake AzA (icchA yA tRSNA ) se rahita ho cukA hai usake mArgameM svamAvase duSTa vaha moharUpI zatru yadi vina nahIM karatA hai to itane mAtrase hI mokSa isa nirmalabuddhi yogIke 1 ca vizvakapa / 2 kasa karaH kraiH| pakaH kiraNaH kRtA /
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacanandi-pavArSizatiH [596:10-1596) prailokye kimihArita ko 'pi sa surA kiMSA naraH kiM phaNI pamAnIrmama yAmi kAtaratayA yasyAzrayaM cApadi / pakaM yatparamezvareNa guruNA mi zeSavAmahAbhayaM bhAntilezahare hadi sphurati vetacaramasyadbhutam // 49 // 597 ) tavamAnasudhArNavaM lAharimiraM samullAsayan samyAgAlidimaNikA gomAnI pakSA sadvicAlitabhanyakairavakule kurSam vikAsatriya pogItoSayabhUdhare vijayate sdodhcndrodyH||50|| ma sakate 48 // etatvam / paramedhareNa guruNA ukam / cet yadi / satyam atyanutaM me idi sphurati tadA iha trailokye sa nepipura: devaH / kim asti| vA bhapA / sa naraH kim asti / bhaSasaH phaNI zeSanAmaH / kim asti ! yasmAt mama mI. mayaM bhvti| punaH / thApadi satya kAtaratayA yassa bhAbhayaM yaami| kiMlakSaNaM tattvam / niHzeSavAJchAbhayanAntidezaharam ||ogiindrodybhuussre yogIndra eva udayabhUdharaH sadayAcalaH tasmin yogIndrodayabhUSare / sadoSacandrodayaH nimyte| candrodayaH ki kurvan / tatvajJAnasudhArNave tatvajJAna sudhAsamudram / laharibhiH / dUram atizayena / samuhAsayana bhAmarayam / punaH tRSNApatra vinirikama saMkocamuhAM dakSat / sadvicAzritabhavyakairavakuLe vikAzabhiyaM kurvan vijayate // 5 // iti sadoSayodayaH // 10 // hAyameM hI sita samajhanA cAhiye / / 48 // mahAn paramezvarake dvArA kahA huA jo caitanya tattva samasta icchA, bhava, prAnti aura klezako dUra karatA hai vaha Azcaryajanaka caitanya tattva yadi hRdayameM prakAzamAna hai to phira tInoM lokoMmeM yahAM kyA aisA koI deva hai, aisA koI manuSya hai, athavA aisA koI sarpa hai| jisase mujhe bhaya utpana ho athavA Apattike Anepara maiM kAtara hokara jisakI zaraNameM jAUM ! arthAt uparyukta paitanya svarUpake havayameM sthita rahanepara kamI kisIse bhaya nahIM ho sakatA hai aura isIliye kisIkI zaraName mI jAnekI AvazyakatA nahIM hotI hai / / 49 // jo sodhacandrodaya ( samyamhAnarUpI candrakA udaya ) vasajJAnarUpI amRtake samukhako sasvavicArarUpa laharoMke dvArA dUrase hI pragaTa karatA hai, tRSNArUpI pattoMse vicitra aise citarUpI kamalako saMkucita karatA hai, tathA samyagjJAnake Azrita hue bhavyajIvorupa kumudoke samUhako vikasita karatA hai| vaha sadbodhacandrodaya ( yaha prakaraNa ) munIndrarUpI udayAcala parvatapara jayavanta hotA hai||| 50 // isa prakAra sadoSacandrodaya adhikAra samAsa huA // 10 // 1zavilA satalajJAnasamutram /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11. nizcayapazcAzat ] 598) durlakSya jayati para jyotircA gaNaH kapIndrANAm / jalamiva banne yasminnalagyamabhyo bahilaThati // 1 // 539) manaso 'cimtyaM pAbAmagocaraM yanmahastamorbhinam / sAnubhavamAtragamyaM cidrUpamamUrtamavyAyaH // 2 // 600) vapurAdiparityakte majjasyAnampasAgare manasi / pratibhAti yattadekaM jayati para cinmayaM jyotiH // 3 // 601 ) sa jayati gururIyAn yasyAmalavacanarazmibhirmamiti / nazyati sanmoitamo yadaviSayo dinakarAdInAm // 4 // 602) AstAM jarAdhiduHkha sukhamapi viSayodbhaya satAM duHkham / tairmanyate sukhaM yanmuko lApa duHsAdhyA // 5 // 603 ) zrutaparicitAnubhUtaM sarva sasya janmane subirm| natu muktaye na sulabhA zujAramajyotimapalabdhiH // 6 // tat para durlakSya jyotirjayati / yasmin jyotissi| svIndrANAM vAcA gaNA samUhaH / bahiH bAho aThati / lakSapaH pArthA gamaH / bhalampamadhyaH / kasmin kAmeva / vo jalamiva / pahilaThati // 1 // cidrUpaM mahaH / vaH yuSmAna / myAt rakSatu / yanmahaH / manasaH bhacinnam agamyam / yanmahaH bAcA agocaraM tanomiMgam / yanmahaH khAnubhavamAtrarAmyam / yanmahaH bhamA tajyotiH rakSatu // 3 // tadeka cinmaya para jyoti jayati / yat jyotiH pratimAti bhAnandasAgare manasi mjti| kiMlakSaNe bhaanndsaagre| vapurAviparityake zarIrAdirahite // 3 // saH garImAn garichaH guruH jayati yasa guroH pamalavacanarazmibhiH tanmohatamaH bhagiti mazyati mammohatamaH dinakarAvInA aviSayaH agocrH||4|| jarAvivuHkham pAkhA kUre vicha / viSayodbhavam api sukham / sato sAdhUnAm / duHkham / taiH sAdhumiH parasukham / mamilaSyate tasmukham / mujau mojhe / mnyte| punaH / sA muphiH / duHsAdhyA // 5 // atra saMsAre / sarvasya jIvasa / sarva vastu sarva viSayAdivasta / murinirakAsam / jisa prakAra jala vajrake madhyameM praveza na pAkara bAhira hI lur3haka jAtA hai usI prakAra jisa utkRSTa jyotike madhyameM mahAkaviyoMke vacanoMkA samUha bhI praveza na pAkara bAhira hI raha jAtA hai, arthAt jisakA varNana mahAkavi bhI apanI vANIke dvArA nahIM kara sakate haiM, tathA jo bahuta kaThinatAse dekhI jA sakatI hai vaha utkRSTa jyoti jayavanta hove // 1 // jisa caitanyarUpa tejake viSayameM manase kucha vicAra nahIM kiyA jA sakatA hai, bacanase kucha kahA nahIM jA sakatA hai, tathA jo zarIrase minna, anubhava mAtrase gampa evaM amUrta hai| yaha caitanyarUpa teja Apa logoMkI rakSA kare // 2 // manake bAra zarIrAdikI orase haTakara bhAnandarUpa samudrameM DUba jAnepara jo jyoti pratibhAsita hotI hai vaha utkRSTa caitanyasvarUpa jyoti jayavanta hove // 3 // jo ajJAnarUpa andhakAra sUryAdikoMke dvArA naSTa nahIM kiyA jA sakatA hai yaha jisa gurukI nirmala bacanarupa kiraNoMka dvArA zIghra hI naSTa ho jAtA hai vaha zreSTha guru jayavanta hove // 4 // svatva Adike nimikse utpanna honevAlA dukha to dUra hI rahe, kintu viSayabhogoMse utpana huA sula bhI sAdhu janoMko dukharUpa hI pratibhAsita hotA hai / the jisako vAstavika sukha mAnate haiM vaha sukha mukti hai aura yaha bahuta kaThinatAse siddha kI jA sakatI hai // 5 // lokameM saba hI prANiyoMne cira kArase HMMA nammarAARAARinarane sttiti| rasa pratI evaMvidhA TIkA parva-tatpara jyotiH apati / matpara jyotiH kavIndrArNA pAyA durlakaI patra myotiH pAca gaNaH yasi mayaH sanna pahirati kamiva bane. amiva // 1 // amati 4 yoti para japati / /
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ parandi-parSizatiH [604:115 604) maI kI raziyonidhimagovaneM sahAya / manubhUtiyAba nalasyAtmani paraM gahanam // 7 // 60) mahavirasopavabodhavAya karmazavAya shukhmyH| sA mumukSuyamiti varape sadAzrita kicit // 8 // 606) mAye'stAyau bhUtAoM dezivastu zukhamayaH / zubanayamAbhitA se prAghuvanti yavayaH padaM paramam // 9 // 607) tavaM vAgavivati matimAsAca jAyate vAcyam / guruparvayAdivivRte prasarati tacApi zatazAkham // 10 // 608) mugyopacAraviti vyavahAropAyato yavaH samtaH / pAtyA bhayamti zuvaM tattvamiti myavAhatiH pUjyA // 11 // 600) vAtmavi nimotiyo khavaye mavakSataye / ... musArvapAtideyameva vavitavam // 12 // pugatam khamnam bakSiA / sanmane sArAya / tu punaH / mulye mokSAya / yA yuddhAtmajyotirupalabhiH sA usakA mukhyAna jyoti lam / kA bAmani / poSo'pi virala: aprApyaH / atra mAtmani ratiH mivaraNam / mAth masinApAnAMvAcInAm / bocrH| tatra vAtmani / banubhavi durlakSyA // // vyavatiH myvhaarH| bhopadezanAva muksoksAba mAti / punakA zava bhavati / baI mumukssuH| iti hetoH / kiMcit sadAmita samAvitam / khArtham bAlmAm |cit bAvemavivAmi // 8 // myavahAraH bhUtAH bhUtAnAM prANinAm mayaH bhUtArthaH (1) mAra girAH savitaH yA bhUtAna sakhAyaH dezitaH kaSitaH / ve matamaH munayaH zukhamayam bhAzritAH te munyH| para para prAradi sa laMbA-anivati varanaraditam / tasvam / vyavahArti myabahAram / bhAsAdya prApya / bAcaM kasbekam / bacce ba lam / guNavAdiviSaH mahArAt zatazAsa prasarati // 10 // yataH ysmaadeto| sansAsamAra-upAsavA, muzma-upavAravikRti zunivayamsahara hAvA / zuddha tatvam mAdhayanti / iti hetoH1 bhaekI rAmadAraka ema . vAtmani viSaye / nivavopasthitayaH darzanajJAnacAraprANi rAtrayam / bhagakSatave janma-malarUpa saMsAskI baraNImata vastuoMke viSayameM sunA hai, paricaya prApta kiyA hai, tathA anubhava mI kiyA hai / kintu bo zuddha AtmAkI jyoti muktikI kAraNabhUta hai usakI upalabdhi unheM sulabha nahIM huii||6|| bo yAtyA baranoMka kyocara hai-vikaspAtIta hai-usa Atmatattvake viSayameM prAyaH jJAna hI nahIM hotA hai, usake vizvamai siti aura bhI kaThina hai, tathA usakA anubhava to durlabha hI hai| vaha balavatva atyanta durmama hai // 7 // vyavahAranaya ajJAnI manako pratibodhita karaneke liye hai, kintu zuddha nivAsa koMka nAtra kAraNa hai| isIliye mosakI amilASA rakhanevAlA maiM ( padamanandI) svake nimitta zuddha niyanasake bhASase prayoktImata AtmasvarUpakA varNana karatA huuN|| 8 // vyavahAranaya asatya padArthako risa pasnevAla vA nizvanaya gavArtha yAtako viSaya karanevAlA kahA gayA hai / jo muni zuddha nizcayanayakA sA lete haiM ye upaTa para (mokSa) ko prApta karate haiM // 9 // vastukA yathArtha svarUpa vacanake agocara hai arthAt kaha kanake dvArA kahA nahIM jA sakatA hai| vaha vyavahArakA Azraya le pharake hI vacanake dvArA kahaneke yoga honA hai|hau guNoM aura paryAyoM Adike vivaraNase saikar3oM zAkhAoM meM vistArako prApta hotA hai // 10 // ki sajjana manuSpa sahAranapake vayase hI mukhya aura upacArabhUta kathanako jAnakara zuddha svarupakA sana lete haiM, ataeva yaha vyavahAra pUjya (prAtha) hai // 11 // AtmAke viSayameM dRr3hatA ( samyagdarzana ), __wit / 2'moso| parama padam / smitivmrg| 5thye| rajA dezitaH ye munayaH parama padaMbandhi / - -
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 613 : 11-16) 11. nimayapazA 610) samyakasukhabodhAza tritayamakhaNDa parAtmano kapam / tatra tatparo pAsa pava talagdhikavakRtyA // 13 // 611) annAviyoSNabhASaH samyagdodho 'sti parzana zubham / sAtaM pratItamAbhyAM sUtsvAsthya bhavati cAritram // 15 // 812). vihitAbhyAsA bahiravebhyasaMpamdhino gaavishraaH| saphalAH zukhAtmaraNe chinditakarmArisaMghAtAH // 15 // 613) hiMsosita ekAkI sarvopadravalaho dhanastho 'pi / sakariva naro na sidhyati sampagbopAite jAtu // 16 // anARARIYANA-. - - ------ - - .-- . ... saMsAranAzAya bhavati / bhUtArthapapasthitamujhe nivayamArgadalitabudeH muneH / Atmaina tatritayam // 12 // sambakamukhopazo darzanahAnamAritrANAm / tritayaM parAsmanaH rUpam / bhakhamhaM paripUrNam / tatasmArakAraNAta / saH bhavyaH / sa Aramani viSaye satparaH sa eva bhavyaH talamdhiAntakRtyaH sasya AtmanaH dhimA tAtyaH // 13 // zuddha yazAta pratItam asti amo viSaye yathA umNamAH tathA samyagmAvabodho'sti / AbhyAM dvAbhyAm / svAsthya sat cAritraM bhavati // 14 // gAdizArA; darzanAdivANAH / asAramaraNe saMgrAme saphalA bhavanti / vilakSaNAH bArA / chinditakarma-arisaMghAtAH chindirakarmasatrasamUha / punaH vilakSaNA baannaaH| bahirarthadeSyasaMbanidhana: vihit-abhyaasaaH||15|| naraH sammamboSA Rde rahitaH / jAta kadAcit / na sidhyati / sa naraH takaH iva / vilakSaNaH gAyojivihinaH magrI:mr: rannnnnnnnnnnn. jhAna aura sthiti (caritra) rUpa ratnatraya saMsArake nAzakA kAraNa hai| kintu jisakI buddhi zuddha nizcayanayake mArgameM pravRtta ho cukI hai usake liye ve tInoM (samyagdarzanAdi ) eka AtmasyarUpa hI hai-usase bhinna nahIM haiM / / 12 / samIcIna sukha (cAritra ), jJAna aura darzana ina tInoMkI ekatA paramAtmAkA akhaNDa svarUpa hai / isIliye jo jIva uparyukta paramAtmasvarUpameM lIna hotA hai vahI unakI prAtise kRtakRtya hotA hai / / 13 // jisa prakAra abhedasvarUpase amimeM uSNatA rahatI hai usI prakArase AtmAmeM jJAna hai, isa prakArakI pratItikA nAma zuddha samyagdarzana aura usI prakArase jAnanekA nAma samyagjJAna hai / ina donoMke sAtha ukta AtmAke svarUpameM sthita honephA nAma samyacAritra hai / / 14 || jo samyagdarzana AdirUpa bANa bAhya vasturUpa vedhya ( lakSya) se sambandha rakhate haiM tathA jinhoMne isa kAryakA abhyAsa mI kiyA hai ve samyagdarzanAdirUpa bANa zuddha AtmArUpa raNameM karmarUpa zatruoMke samUhako naSTa karake saphala hote haiM // 15 // jo manuSya vRkSake samAna hiMsApharmase rahita hai, akelA hai arthAt kisI sahAyakakI apekSA nahIM karatA hai, samasta upadravoMko sahana karanevAlA hai, tathA vanameM sthita bhI hai, phira bhI vaha samyagjJAnake vinA kabhI bhI siddha nahIM ho sakatA hai| vizeSArtha-banameM akelA sthita jo vRkSa zaitya evaM garmI Adike upadavoMko sahatA hai tathA sthAvara honeke kAraNa hiMsAkarmase bhI rahita hai, phira bhI samyagjJAnase rahita honeke kAraNa jisa prakAra vaha kamI mukti nahIM pA sakatA hai usI prakAra jo manuSya sAdhu ho karake saba prakArake upadravoM evaM parISahoMko sahana karatA hai, gharako chor3akara banameM ekAkI raha rahA hai, tathA prANighAtase virata hai| phira bhI yadi usane samyagjJAnako nahIM prApta kiyA hai to vaha bhI phamI mukta nahIM ho 12 bosti / 2 pravIti / kamasamUgAH /
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ ravA candi-paJcaviMzati 614) aspRSTamaSarddhamanyamayutamavizeSamabhramopetaH / thaH pazyatyAtmAnaM sa pumAn khalu zuddhamayaniSThaH // 17 // 613 ) zuddhAzuddhaM dhyAyanAmotyazuddhameva svam / anayati hesro haimaM lohAlo [lau]I maraH kaTakam // 18 // 616) sAnuSThAnavizuddhe bodhe jummile kuto janma / udite gabhastimAlini kiM na vinazyati tamo naizam // 12 // 617) AtmabhUdi karmabIjAvicataryatphalaM phalati janma / muktatyarpitAsa vAhyo bhedAmodAvena // 20 // 618) amalAtmajala samartha karoti mama karmakarva mastadapi / kA bhItiH sati nizcita medakarajJAna katakaphale // 21 // [614121-10 maraH / sarva upadrava sahaH sahanazIlaH / punaH vanasthaH vane tiSThati iti vanasthaH // 16 // khaddha iti nizcitam / sa pumAn zuba namanihaH / yaH bhabhyaH / AtmAnam aspRSTaM pazyati / kiMvat / shrmliniidlvt| kasmAda / nIrAt kamalinIdalaM bhinam / kiMlakSaNam AtmAnam / avaddhaM bandhanarahitam / punaH kiMlakSaNam AtmAnam / ananyam advitIyam / punaH kilakSaNam AtmAmam / ayutaM mitram | punaH kiMlakSaNam AtmAnam / avizeSa pUrNam / kiMlakSaNaH bhagyaH / anamopetaH bhramarahitaH // 17 // zukhAt zUlAdibhyAnAt / svam AtmAnam / dhyAyan / zuddhaM tasvam Apnoti / azuddhaM dhyAyan azuddhaM tattram Anoti / marA henaH suvarNAt / he suvarNamayam / kaTakaM janayati utpAdayati / lohAt lohamaya kaTakam utpAdayA // 17 // vRmbhate sati prasArite sati / kuto janma saMsAraH kutaH / kiMlakSaNe hagyo / sAnuSThAnena cAritreNa vizuddhe pavitre / tatra hAntam Ai / gamastimAlini sUrye udite sti| naizaM tamaH rAtrisaMbandhitamaH / kiM na vinazyati / api tu nazyati // 19 // Atmabhuvi bhrAtmabhUmau / karmabIjAt cittatayaH vRkSaH / janmasaMsAraphale phalati / muktyarthinA sa cittataH medajJAnopradAnena dAhyaH vahanIyaH // 20 // mama amalam AtmajalaM karmakardamaH / samale malayutam / karoti / tadapi nizcitamedakarajJAnakatakaru + sakatA hai // 16 // jo bhavya jIva bhramase rahita hokara apaneko karmase aspRSTa, bandhase rahita, eka, parake saMyogase rahita tathA paryAyake sambandhase rahita zuddha dravyasvarUpa dekhatA hai use nizvayase zuddha nayapara niSThA rakhanevAlA samajhanA cAhiye // 17 // jIva zuddha nizvayanaya se zuddha AtmAkA dhyAna karatA huA zuddha hI AtmakharUpako prApta karatA hai tathA vyavahAranathakA avalambana lekara azuddha AtmAkA vicAra karatA huA azuddha hI AtmasvarUpako prApta karatA hai / ThIka hai - manuSya suvarNa se suvarNamaya kar3eko tathA lohase lohamaya hI kar3eko utpanna karatA hai ||18|| caritrasahita vizuddha samyagdarzana aura samyagjJAnake vRddhiMgata honepara bhalA janma-maraNarUpa saMsAra kahAMse raha sakatA hai ! arthAt nahIM raha sktaa| ThIka hai- sUryake udita honepara kyA rAtrikA andhakAra naSTa nahIM hotA hai ! avazya hI vaha naSTa ho jAtA hai // 19 // AtmArUpa pRthivIke Upara karmarUpa bIjase AvirbhUta huA yaha cittarUpa vRkSa jisa saMsArarUpa phalako utpanna karatA hai use mokSAbhilApI jIvako bhedajJAnarUpa tIkSNa tIvra abhike dvArA jalA denA cAhiye || 20 || yadyapi karmarUpI kIcaka mere nirmala AtmArUpa jalako malina karatA hai to bhI nizcita bhedako pragaTa karanevAle jJAna ( bhedajJAna ) rUpa nirmalI phalake honepara mujhe usase kyA bhaya hai ! arthAt kucha bhI bhaya nahIM hai vizeSArtha - jisa prakAra kIcar3a se malina kiyA gayA pAnI nirmalI phalake DAla denepara svaccha ho jAtA hai usI prakAra karmake udayase utpanna duSTa dhAdi vikAroMke dvArA malinatAko prApta huI AtmA sva-parabhedajJAnake dvArA nizvayase // nirmala ho jAtI hai / isIliye vivekI (bhedajJAnI ) jIvako karmakRta usa malinatAkA kucha bhI bhaya nahIM rahatA hai | 21 // 1 mabaMdha 2za kasmAt niiraad| kiM lakSaNaM / artha 4 svaaH|
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 624 : 15-25] 11. nizcayapacArAta 619 ) anyo 'hamanyametaccharIramapi kiM punarna bahirAH / vyabhicArI yatra sutastatra kimarayA svakIyAH syuH // 22 // 620) vyAdhistuvati zarIraM ma mAmamUrta vizuddhabodhamayam / agnirvahati kuTIraM na kuTIrAsatamAkAzam // 23 // 621) vapurAzritamidamakhilaM 'kSudhAdibhirbhavati kimapi yadasAtam / no nizcayena tanme yavahaMgAdhAvinirmukaH // 24 // 622) naivAtmano vikAraH krodhAdiH kiMtu karmasaMbagyAt / sphaTikamariya rakarathamAzritArapupato rajAt // 25 // 623) kuryAskarma vikalpaM ki mama tenAtizuddharUpasya / mukhasaMyogajavikRtena vikArI varpaNo bhavati // 26 // 624) Asto bahirupadhicayastanuSayanavikalpamAlamatyaparam / karmakRtatvAnmattaH kuto vizuddhasya mama kiMcit // 27 // sati / mama kA bhItiH bhayaM kim| kimapi bharya na // 21 // maham anyaH / etat zarIram mapi anyat / punaH pahiroH pAyapadArthAH / an jimme] kiti penaganye zAnti: mami / sutaH putrH| vyabhicArI bhavati / tatra khakIyAH bhAtmIyAH / bharapaH zatravaH / ki syuH bhaveyuH / api tu AtmIyAH na bhaveyuH / / 23 // myAdhiH zarIraM tumati vyathayavi pIDayati / mAm amUrta vizuddhayodhamayaM na piivyti| yathA amiH kuTIra vaiti / kuTIrAsatam AkAze na dahati // 13 // yaskimapi / asAta duHkham / adAdibhirbhavati / idam akhilam / vapuH hAnita zarIrAzritam / tavapuH / nizcayena / me mmeN| no / yat ahaM gAbhAvinirmukaH / / 24 // krodhAdiH bhAsmano vikAra: naiva / kiMtu kamasaMbandhAda' kamaigaH saMbandhAt kroSAdivikArA bhavet / rakAt puSpataH bhAdhitAt yathA sphaTikamaNeH rakatva tathA krodhAdiH // 25 // kama vikalpaM kuryAt / atizakharUpassa mama / tena kamaNA ki prayojanam / na kimapi / yathA mukhasaMyogajavikRteH mukhasaMyogajAta vikArAt / darpaNaH ardrshH| vikArI na bhavati / / 26 // phirupdhicyH| mAtA pUre tichatu / tanuvacana vikalpajAlam / api mattaH maparaM bhivam / kasmAt / jaba maiM anya hUM aura yaha zarIra bhI anya hai taba kyA pratyakSamai bhinna dikhanevAle vAma padArtha (strI-putra Adi) mujhase bhinna nahIM haiM ! arthAt ve to avazya hI minna hai / ThIka hai jahA~ apanA putra hI vyabhicArI ho arthAt apane anukUla na ho yahAM kyA zatru apane anukUla ho sakate haiM ! arthAt nahIM ho sakate // 22 // roga zarIrapho pIr3ita karatA hai, vaha amUrta evaM nirmala jJAnasvarUpa mujhako (AtmAko) pIr3ita nahIM karatA hai / ThIka hai-Aga jhopar3Iko hI jalAtI hai, na ki jhopalIse saMyukta AkAzako bhI // 23 // bhUkha-pyAsa Adike dvArA jo kucha bhI dukha hotA hai vaha saba zarIrake Azrita hai / nizcayase vaha (dukha ) mere liye nahIM hotA hai, kyoMki, maiM svabhAvataH bAdhAse rahita hUM // 24 // kroSa Adi vikAra AtmAke nahIM hai, kintu ve karmase sambaddha honeke kAraNa usase bhinna haiM 1 jaise- lAla puSpake Azrayase sphaTika maNike prApta huI lAlimA vAstavameM usakI nahIM hotI hai // 25 // karma vikalpako karatA rahe, atizaya zuddha svarUpase saMyukta merI usake dvArA kyA hAni ho sakatI hai| kucha bhI nahIM / ThIka hai- mukhake saMyogase utpanna vikArake kAraNa kucha darpaNa vikArayukta nahIM ho jAtA hai // 26 // bAhirI upAdhiyoMkA samUha (strI-putra-dhanAdi) to dUra hI rahe, kintu zarIra evaM vacana sambandhI vikalpoMkA. samUha mI karmakRta hone ke kAraNa mujhase bhinna hai / maiM svabhAvase zuddha hai, ata eva kucha bhI vikAra merA kahAse ho sakatA hai| raca manyadecharIra [ manyatetakarIra 2% vAdibhika 'pA' maasti| sadim / 5 mama' mAsti / zakamaisaMbandhAda' nAsti / 7 vA rakampamiba tpaa| .'thA' mAlita pavana- 24 Annu
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ paanandi-paJcaviMzatiH [825:11-28625) karma paraM tatkAyeM sulamasurkha vA tadeva parameva / tasin ividhAdI mohI vizAta satu mAyA / 626) karma na yathA svarUpaM na tathA satkAryakarapanAjAlam / tatrAtmamativihIno mumukSurAtmA sukhI bhavati // 29 / / 627) karmakRtakAryajAte kameSa vidhI tathA niSedhe ca / mAhamatizuddhodho vidhUtavizvopadhinityam // 30 // 628 ) pAhyAyAmapi vikRtI mohI jAgarti sadArameti / kiM mopabhuktahemo 'hama prAyANamapi manute // 31 // 629) sati dvitIye cintA karma tatastena vartate janma / 'pako 'smi sakalacintArahito'smi mumukSuriti niyatam // 32 // mahatasyAt / mama vizudasya nimit api kutaH // 15 // pharma para milam / tatkArya tasma karmaNaH kArya para bhinam / sukham / vA bhAvA / asukha duHkham / tadeva para milam / tasmin sukhaduHkhe / mohI jIvaH haviSAdI vidadhAti karoti / mala nidhihasAmanyaH mammA viSAdaunakaroti // 20 // vathA karmakharUpaM mamedama tathA taskAryakalpanAjAla tasya karmaNaH kArya kalpanAjAlam / mameve ma / rAgadevAvivikalpa mama ma / tatra karmakArya AtmamaviviDImaH mamasvarahitaH / mumukSuH AtmA mukhI bhavati // 19 // karmakatakArya rAmadveSAdiH tayoH rAgadveSayoH jAve carapo kAraNevidhau kamaira / tathA karma kArmanivedhavidhI kameva / karmaNaH pampamokSaH kAragaM niSayena maham ma / kilakSaNo'ham / bhvishukhbossH| nityaM sadaiva vidhUtavizva-upadhiH skeTitaupapiH // 3 // mohI jIvaH sarvathA bAhyAyAmapi vistau mAramA iti bicArya jAgarti / tatra raTAntamAha / upabhukadamaH bhattUrabhakSakA hemaphalabhakSaka nrH| prAvANaM pASANam / api / hema suvarNam / kiM na mante / api tu manute // 1 // dvitIye vastuni sati cintA bhavet / tataH cintAyAH sakAzAt karma / vena samegA kRtvA janma sAraH vasate / iti hetoH / niyata nizcitam / nahIM ho sakatA hai // 27 // karma bhinna hai tathA usake kAryabhUta jo sukha aura dukha haiM ve bhI bhinna haiN| karmake kAryabhUta una sukha aura dukhameM nizcayase ajJAnI jIva hI harSa aura viSAda karatA hai, na ki jJAnI jIva / / 28 / / jisa prakAra karma AtmAkA svarUpa nahIM hai usI prakAra usake kAryabhUta vikalpoMkA samUha mI AtmAphA svarUpa nahIM hai / isIliye unameM Atmamati arthAt mamatvabuddhise rahita huA mokSAbhilASI jIva sukhI hotA hai // 22 // karmakRta kAryasamUha ( rAga-dveSAdi) va usakI vidhi aura niSedha karma hI kAraNa hai, maiM (AtmA) nahIM huuN| maiM to sadA atizaya nirmala jJAnasvarUpa hokara samasta upAdhise rahita hUM // 30 // ajJAnI jIva karmakRta bAhya bhI vikArameM nirantara 'AtmA' aisA mAnatA hai / ThIka hai-jisane dhatUreke phalako khAyA hai vaha kyA pattharako bhI suvarNa nahIM mAnatA hai| mAnatA hI hai| vizeSArtha-jisa prakAra dhatUreke phalako khAkara manuSya usake unmAdase pattharako bhI suvarNa mAnatA hai usI prakAra mithyAjJAnI jIva mithyAtvake prabhAvase jo bAhya vikAra ( rAga-dveSa, strI, putra evaM dhana Adi ) karmajanita hokara AtmAse bhinna haiM unheM vaha apane mAnatA hai / / 31 // AtmAse bhinna kisI dUsare padArthake honepara usake liye cintA utpanna hotI hai, usase karmakA bandha hotA hai, tathA usa karmabandhase phira janmaparamparA calatI hai| parantu maiM nizcayase eka hUM aura isIliye samasta cintAoMse rahita hotA huA mokSakA abhilASI hUM / / 32 / / 10 hemN| 2 zatakA' naasti| 3za 'kArya' naasti| 4 utp| 5za krnn| 6za sphoTita /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ -686:31-32] 11. pAt 680) yAmapi vAsyapi pacintA karoti m kiM mamatAsuH parena kiM sarvakalpaM // 33 // 691) ati pAta paraM karma mitiH| kiM tena nirvikAraH kevalamahamamalabodhAtmA // 24 // 692) svAjyA sarvA cinteti buddhirAviSkaroti tacayam / candrodayAyate yacaitanyamahodadhau zamiti 35 689) caitanyamasaMpUtaM karmanikAreNa yattadevAdham / tasya ca saMsRtijanmaprabhRti na kiMcitkutacintA // 363 694) cicena karmaNA svaM baddho yadi badhyate svayA tataH / pratibandIkRtamAtman mocayati tvAM na saMdeha // 37 685) nRtyatarorviSayasukhacchAyAlAmena kiM manaHpAntha / te: pIDita tuTo 'si gRhANa phalamasRtam // 38 // tee 1 maham / eko'smi sakalAntArahi'smi / ahaM sumukhaH sukiH // 32 // mAsI api tArasI napi / parataH parasmAt / cintA / baha iti nizcitam / bandhaM karoti / bhrama tathA cintayA ki prayojanam / kimapi kArya na / ekasya mama mumulo parena vastunA ki prayojanam / kimapi prayojanaM naiM // 32 // mayi viSaye cetaH parajAtaM parotpannam ca punaH cittaM prm| chat *maiM param / mataH kAraNAt / tacittaM karma ca / vikRtihetuH vikAramayam / tena vitena tena krameNa prayojanam / kimapi prayojanaM / ahaM kevalaM nirvikAraH samalazedhAtmA // 34 // sarvA cintA tyAjyA / iti hetoH / buddhiH tattattvam / Adikaroti prakaTIkaroti / yattatvaM caitanyamahodabhI caitanyasamudre / samiti zIghreNa / candrodayAmate candrodaya ivAcarati // 15 // yat caitanyaM karmanikAreNa / ase [kam amilitam / tadeva aham ca punaH / tasya mama caitamyasya / janmaprati kiMcita na mama kutazcintA // 36 // bho Atman / vittena karmaNA tvaM vaH / ataH kAraNAt yadi met / tat mandaH svayA cya tadA mo Atman / pratibandIkRtaM vA mocayati na saMdehaH // 37 // bho manaH pAmya bhI bhavaduH katpIti / tRtvataroH manuSyapadaanya padArtha nimittase jisa kisI bhI prakArakI cintA hotI hai vaha nizcayase karmabandhako karatI hai| mokSake icchuka mujhako usa cintAse tathA para vastuoMse bhI kyA prayojana hai ! arthAt inase mujhe kucha bhI prayojana nahIM hai| kAraNa yaha ki maiM inase bhinna hokara sarvadA ekasvarUpa hUM // 33 // mujhameM jo cita hai vaha parase utpanna huA hai aura vaha para ( jisase citta utpanna huA hai) karma hai o ki vikArakA kAraNa hai / isaliye mujhe usase kyA prayojana hai ! kucha bhI nahIM / kAraNa ki maiM vikArase rahita, eka aura nirmala jJAna svarUpa hUM // 34 // saba cintA tyAganeke yogya hai, isa prakArakI buddhi usa tatvako pragaTa karatI hai jo ki caitanyarUpa mahAsamudrakI vRddhi meM zIghra hI candramAkA kAma karatA hai || vizeSArya -- abhiprAya yaha hai ki jisa prakAra candramAkA udaya honepara samudra vRddhiko prApta hotA hai usI prakAra 'saba prakArakI cintA deya hai| isa bhAvanA se caitanya svarUpa bhI vRddhiko prApta hotA hai || 35 || jo cetana tattva dharmakRta vikArake saMsargase rahita hai vahI maiM hUM / usake ( caitanyasvarUpa AtmAke) saMsAra evaM janma maraNAdi kucha bhI nahIM hai / phira bhalA mujhe ( AtmA ) cintA kahAM se ho sakatI hai ? arthAt nahIM ho sakatI hai || 36 || he Atman / tuma manake dvArA karmase bAMdhe gaye ho / yadi tuma usa manako bAMdha dete ho arthAt use kzameM kara lete ho to isase vaha pratibandIsvarUpa hokara tumako chur3A degA, isameM sandeha nahIM hai // 37 // hai sAMsArika dukharUpa kSudhAse pIr3ita manarUpa pathika ! tU manuSya paryAyarUpaM vRkSakI viSayasukharUpa chAyAkI prAptise hI kyoM santuSTa hotA hai ! usase tU amRtarUpa phalako grahaNa kara // vizeSArtha 1 pareNa kiM prayojanaM na / 2 mA saTiti / mumuddha' masti / 4. bastubhA kiM prayoga ga
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 padmagandhi-patrAviMzatiH 636 ) svAntaM dhvAntamazeSaM doSohitamarkavimbamiva mArge / vinihanti nirAlambe saMcaradanizaM yatIzAnAm // 39 // 697 ) saMvinA gakhite tanumUSAkarmamamamayavapuSi / svama evaM dvipaM pazyan yogI bhavati likhaH // 40 // 688 ) mahameva citsvarUpavidrUpasyAzrayo mama sa eva / nAmyat kimapi javAraprItiH sadRzeSu kalyANI // 41 // 699) khaparavibhAgAvagame jAte samyaka pare parityake / lajaikavodharUpe tisyAtmA svayaM siddha // 42 // [636:11-11 sva / viSamacchAyAmAmena kiM tuSTo'si mamutaphalaM gRhANa mokSaphale grahaNa // 38 // matIyAnAM svAntaM manaH / nirAkhambe mArge ani saMcarat / azeSaM samattam / dhvAntam andhakAram vinihanti spheTayati / kiMlakSaNaM manA / dolin / barkavimbamiva sUryavimbamiva // 39 // yogI svaM cihna pazyan siddhaH bhavati / ka savi / tanu-zarIramUSA-si (1) / madanamayavapuSi karmamayaNamaye zarIre / saMvicchisimA zAnAbhinA / galite sati yogI siddhaH bhavati // 40 // naI cinUpaH ena cisvarUpaH / mama cidrUpasya / sa eva citsvarUpaH AzrayaH / kimapi dhanyat na / kasmAt / jaDatvAt / prautiH saseSu kalyANI // 41 // svaparavibhAga - avagame medajJAne jAte sati utpanne sati / paravastuni parityake sati / jisa prakAra sUryake tApase santapta koI pathika mArgameM chAyAyukta vRkSako pAkara usakI kevala chAyAse hI santuSTa ho jAtA hai, yadi vaha usameM lage hue phalako grahaNa karanekA prayatna karatA to use isase bhI kahIM adhika sukha prApta ho sakatA thaa| ThIka isI prakArase vaha jIva manuSya paryAyako pAkara usase prApta honevAle viSayasukhakA anubhava karatA huA itane mAtra se hI santuSTa ho jAtA hai / parantu vaha ajJAnatAvaza yaha nahIM socatA ki isa manuSya paryAyase to vaha ajara-amara pada (mokSa) prApta kiyA jA sakatA hai jo ki anya devAdi paryAyase durlama hai / isIliye yahAM manako sambodhita karake yaha upadeza diyA gayA hai ki tU isa durlabha manuSya paryAyakoM pAkara usa asthira viSayasukhameM hI santuSTa na ho, kintu sthira mokSasulako prApta karanekA udyama kara || 38 // muniyoMkA mana sUryanimbake samAna Alambana rahita mArga meM nirantara saMcAra karatA huA doSoMse rahita hokara samasta ajJAnarUpa andhakArako naSTa karatA hai / vizeSArtha - jisa prakAra sUryakA vimba nirAdhAra AkAzamArgameM gamana karatA huA doSA ( rAtri ) ke sambandhase rahita hokara samasta andhakArako naSTa kara detA hai usI prakAra muniyoMkA mana aneka prakAra ke sakalpa-vikalpoMrUpa Azrama se rahita mokSamArga meM pravRta hokara doSoMke saMsargase rahita hotA huA samasta ajJAnako naSTa kara detA hai // 39 // samyagjJAnarUpa amike nimittase zarIrarUpa sAMcemese karmarUpa mainamama zarIrake gala jAnepara AkAzake samAna apane caitanya svarUpako dekhanevAlA yogI siddha ho jAtA hai // vizeSArtha - jisa prakAra anike sambandhase sAMcaike bhItara sthita maineke gala jAnepara vahA~ zuddha AkAza hI zeSa raha jAtA hai usI prakAra samyanjJAnake dvArA zarIrameMse kArmaNa piNDake nirjINa ho jAnepara apanA zuddha caitanya svarUpa pragaTa ho jAtA hai / usakA avalokana karatA huA yogI siddha avasthAko prApta ho jAtA hai // 40 // maiM hI citsvarUpa hUM, aura citsvarUpa jo maiM hUM so merA Azraya bhI vIra hai / usako chor3akara jar3a honese aura koI dUsarA merA Azraya nahIM ho sakatA hai / yaha ThIka bhI hai, kyoMki, samAna vyaktiyoMmeM jo prema hotA hai vahI kalyANakAraka hotA hai // 41 // maura para vibhAga (meda ) kA jJAna ho jAnepara yaha AtmA bhalI bhAMti parako chor3akara svayaM siddha 1vA sphoTa 2 kamana - pravipATho'yam / 1
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ AVAN -644:11-47 12 pAyA 640 ) heyopAdeyadhibhAgabhASanAkathyamAnamapi tasvam / heyopadiya vibhAgabhAvanAvarjitaM viddhi // 4 // 641) pratipacamAnamapi ca bhUtAdvizuddha parAtmanastasvam / urarIkarotu cetastadapi na totaso gamyam // 7 // 642 ) aimekAphyAta dvaitamahaM karmakalita iti yuddh| AyamanapAyi mukeritaravikalpa bhavasya parama // 45 // 643 ) baddho mukto'hamatha baite sati jAyate nanu chaitam / mokSAyetyubhayamamoSikalparahito bhavati muktaH // 4 // 644) gatamAvibhavadbhAvAbhAvapratibhAvabhAvitaM ghisam / abhyAsAzcivUpaM paramAnandAnvitaM kurute // 47n sabai viddhaH bhAramA sahajaikabodharUpe viSThati // 42 // heyaM yAjyam upAdeyaM prahaNImai tayoH vayoH heyopAdeyayoH vaya vibhAgabhAvanayA bhedabhAvanayA kRtvA kadhyamAnam api / tatvaM heyopAdeyamedabhAvanayA varjitam / tattvaM visi // 3 // ra punaH / parAtmanaH vizuddha sastham / zrutAt zAstrAt / pratipadyamAnamapi pharamAnamapi / cetaH urIkarotu anggiikro| sadapi tatvam / khetasaH gamyaM gocara ma // 4 // aham ekAkI idi mujheH sakAzAt badvaitam / baha kakalitaH iti de tm| Artha maraH anapAya vivarahitama / itarata taM para bhavasya saMsArasa kAraNaM vikalpam // 15 // maIpakSa bhaya mahe mucaH te sati manu daita jAyate / iti hetoH| mokSAya ubhayamanovikalparahitaH mujaH bhavati ||46gtmaanimrdaanaaH teSAm mabhAvaH SavItabhaviSyartamAmAH bhASAH teSAm abhAvaH tasya pratibhAvaH saMbhAvana tena bhAvita ji medahotA huA eka apane svAbhAvika jJAnasvarUpameM sthita ho jAtA hai // 42 // heya aura upAdeyake vibhAgakI bhAvanAse kahA jAnevAlA bhI tattva usa heya-upAdeyavibhAgakI bhAvanAse rahita hai, aisA jAnanA cAhiye / vizeSArtha-para padArtha heya haiM aura caitanyamaya AtmAkA svarUpa upAdeya hai, isa prakAra vyavahAranayakI apekSA heya-upAdeyavibhAgakI bhAvanAse hI yadyapi AtmatattakA varNana kiyA jAtA hai| phira bhI nidhayanayakI apekSA vaha samata vikalpoMse rahita honeke kAraNa ukta heya-upAdeyavibhAgakI bhAvanAse bhI rahita hai||| 13 // yadyapi mana AgamakI sahAyatAse vizuddha paramAtmAke svarUpako jAnakara hI use svIkAra karatA hai, phira bhI baha Atmatattva vAstavameM usa manakA viSaya nahIM hai // vizeSArtha- abhiprAya yaha hai ki AtmatatvakA parijJAna Agamake dvArA hotA hai aura usa Agamake vicArameM mana kAraNa hai, kyoMki, manake binA kisI prakArakA bhI vicAra sambhava nahIM hai| isa prakAra usa Atmatatvake svIkAra karanemeM yadyapi mana kAraNa hotA hai, phira bhI nizcayanayakI apekSA yaha Atmatattva kevala khAnubhavake dvArA hI gamya hai, na ki anya mana Adike dvArA // 14 // maiM akelA hUM' isa prakArakI buddhise advaita tathA maiM karmase saMyukta I' isa prakArakI buddhise dvaita hotA hai / ina donoMmeMse prathama vikalpa (advaita) avinazvara muktikA kAraNa aura dvitIya (dvaita) vikalpa kevala saMsArakA kAraNa hai // 15 // maiM baddha hUM athavA mukta hUM, isa prakAra dvitvabuddhike honepara nizcayase dvaita hotA hai / isaliye jo yogI momake nimita ina donoM vikalpoMse rahita ho gayA hai vaha mukta ho jAtA hai / / 46 // bhUta, bhaviSyat evaM vartamAna padArthoke abhAvakI bhAvanAse paripUrNa cipa abhyAsakeM balase caitanya svarUpako utkRSTa Anandase yukta kara detA hai // vizeSArtha-nizcayase maiM zuddha musaraviNApapara scetrviklp| 5ka bar3Ikaroddha bhaarit| itH| sa kaarnnviklp| rvivaatri| .
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAgandi-pazivira 1845811-08645) ba para do mukha mukko bhavetsadAtmAnam / pAti vadIyena pathA vadeva puramabhute pAyA 48 // 546) Kailwal saaymaapaanvaabhivaanny| bhAssa parasyeva ca vikAraparivarjitaH satatam // 49 // 647 ) takhApati patra samdhe bhusabhuvi msyaapgaaliyaavtii| vinitacA dUrAdapi jhagiti' sthAnamAzrayati // 50 // 648 ) tanamata grahItAkhisakAutrayagatajamadhyavyApti / / mAstameti sahasA sakalo 'pi hi vaakprispndH||51|| 549) mata dinAkhisavikalpajAladrumANi parikalite / yatra vahandhi vidagdhA gbhavanAnIva dayAni // 5 // nAmamAsAt visaM pharamAnandAmbita karate // 47 // sadA sarvadA bhAramAna parva paraman paraH bhavet / mukha pazmana mukkA bhavet / pAnyA pavikaH / vana patha mArgema bAvi tadeva purai nagaram / mabhute prApnoti // 45 // bahiH vAgham / mantaH ambantaram / mA gA mA mayA / bho sAmpasupApAmavArSitAnancha / tapA kArakha sidh| tayA kapam / yathA vikAraparivarjitaH satavaM bhavati / tasara jayati / kA vo sAle sati / masyApaNA matinI / bhutabhuvi bhAgamabhUmau / matidhAyantA, irAdapi vinitA myAdhuTitA / viti degena / sthAnam bhAzrayati / / 5. // tat bhAsmajyotiH se rokAH yUrya namata / janA maatmmmotivi| samto'pi vAparispandaH pavanasamUhaH / sahasA makham eti astai gacchati / vilakSaNaM jyotiH / rahIta kimayamatajamAyala myAptiH masmin tat myAti // 51 // mo bhavyAH / tamatvam / sUrya namata / vatra Atmani vAle parikalite sati jhAve sati / vidagdhAH paSitAH / vanavanAni isa hadayAni vahanti dhArayanti / 'kastAni hRdayAnAni / baitanyasAI, usake sivAya dUsarA koI bhI padArtha merA na to bhUta kAlameM mA, ma vartamAnameM hai, aura na bhaviSya meM hogaa| isa prakAra jara yaha mana advaitakI bhAvanAse rakhatAko prApta ho jAtA hai taba jIvako paramAnandasvarUpa pada prApta hotA hai / / 17 // jo jIva bhAtmAko nirantara karmase baddha dekhatA hai vaha karmabaddha hI rahatA hai, kintu jo use mukta dekhatA hai vaha murU ho jAtA hai / ThIka hai-pathika jisa nagarake mArgase jAtA hai usI nagarako vaha prApta hotA hai // 18 // he samatArUpa amRtake pAnase vRddhiMgata Anandako prAya gAraman / tU bApa tattva athavA antastattvameM mata jaa| tU jisa prakArase bhI nirantara vikAroM se rahita hotA hai usI prakArase sthita ho jya // 19 // jisa caitanyasvarUpake prApta honepara AgamarUpa pUbhivIke Upara vegase daur3anevAlI buddhirUpI nadI dUrase lauTakara zIghra hI apane sthAnakA Azraya letI hai vaha caitanya svarUpa jayavanta rahe / / vizeSArtha-abhiprAya yaha hai ki jaba taka caitanya svarUpakI upalabdhi nahIM hotI hai sabhI taka buddhi Agamake abhyAsameM pravRtta hotI hai| kintu jaise hI ukta caitanya svarUpakA anubhava prApta hotA hai vaise hI vaha buddhi mAgamakI orase vimula hokara usa caitanya svarUpameM hI rama jAtI hai| isIse jokko sAdhatika sukhakI prApti hotI hai // 50 // jisa AtmajyotimeM tInoM kAla aura tInoM lokoMka saba hI padArtha pratimAsita hote hai tathA jisake pragaTa honepara samasta hI vacanapravRtti sahasA naSTa ho jAtI hai usa Atmajyotiko namaskAra karo / / 51 // jisa Atmatejake Ana lenepara catura jana jale hue vanoMke samAna vinAzako prApta hue samasta vikalpasamUharUpa vRkSoMse yukta hRdayoMko dhAraNa karate haiM usa aAtmatejake liye namaskAra karo // vizeSArtha-jisa prakAra banameM amike lA jAnepara saba vRkSa jalakara naSTa shmukh| 2za ttidi| masAna' pati naasti| mAmI naasti| 5 'masta naasti| - bhUtAni isAvi saMdoM nArikha /
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ sara -655:15-58] 11. nizcayapaJcAzat 650) yo thA mukto vA cidrUpI nayavicAravidhireSaH / sarvanayapakSarahito bhavati hi sAkSAtsamayasAraH / / 53 // 631) nayanikSepapramitiprabhRtivikalpojjhitaM paraM zAntam / zuddhAnubhUtimocaramahamekaM dhAma cidrUpam // 54 // 652) zAte zAtamazeSa haTeSTa sa shuddhcibuupe|| nizeSayodhyaviSayau ragbodhau yatra tadvinau // 55 // 653 ) bhAve manohare 'pi ca kAciniyatA va jAyate priitiH| api saH paramAtmani hetu svayaM samApyate // 56 // 654 sannadhyasaniya sidA janasAmAnyo 'pi karmaNo yogH| taraNapaTUnAmazaH pathikAnAmiva saritpUraH // 57 // 655) mRgayamANena suciraM roSaNabhuvi rakhamIpsitaM prApya / heyAiyazrutirapi vilokyate lagyatasyema // 58 // vinavAsilavikalpajAlAmANi // 52 // viSaH payaH vA mukaH vA eSaH namavicAravidhiH / hi yataH / sAlAsamayasAraH savanayapakSarahitaH bhavati // 55 // aham eka' vidUpam / dhAma gRham / kilakSaNaM cipam / mayanikSepachIvi-pramASapramatibAdivikalpojiptataM rahitam / punaH kiMlakSaNa cibUpam / zAnsam / para zreSTham / punaH zuzAnubhUtigocaram // 54 / vidUpe jAte sati bhazeSa jJAtam / ca punaH / zuddhacidrape rahe sati bhayaM dRssm| sNghmaaskaarnnaad| rambodho / tadviAna samAda cidrUpAn bhibho na / kiMlakSaNo ramodhI / niHzeSamodhyaviSayo niHzeSayagocarau // 55 // ca punaH / manohare'pi mA sati / kAcit niyatA nikhitaa| prItiH / jAyate utpadyate / api / khayam bhAramamA paramAtmani daSTe sati sarvAH prItamaH smaapynte| yasmin paramAtmani rahe sati sarvapadArthAH razyante / savoM mohoM vinAzaM gacchati // 55 // vidA pnndditaanaam|rmnye zekA san api asan iva |trnnpttttno pathikAno saritsaraH sA kilakSagaH srisrH| janasAmAnyo'pi janatulyaH bAsamata // 57 // sandhataspena munimA / heya-aheyazrutiH api vilokyte| rohaNabhuvi rohaNAcale / sudhira pirvtm| manamAnena ho jAte haiM usI prakAra vivekI janake hRdayameM Atmatejake pragaTa ho jAnepara samasta vikalpasamUha naSTa ho jAte haiN| aise Atmatejako namaskAra karanA cAhiye // 52 // caitanyasvarUpa baddha hai athavA mukta hai, yaha to nayoMke Azrita vicArakA vidhAna hai / vAstavameM samayasAra (AtmasvarUpa) sAkSAt ina saba nayapakSoMse rahita hai / / 53 / / jo caitanyarUpa teja naya, nikSepa aura pramANa Adi vikalpoMse rahita; utkRSTa, zAnta, eka evaM zuddha anubhavakA viSaya hai vahI maiM hUM // 54 // zuddha caitanyasvarUpake jJAta ho jAnepara saba kucha jJAta ho jAtA hai tathA usake dekha lenepara saba kucha dekhanemeM A jAtA hai| kAraNa yaha ki samasta jJeya padArthoMko viSaya karanevAle darzana aura jJAna ukta caitanya svarUpase bhinna nahIM haiM // 55 // manohara bhI padArthake viSayameM kucha niyamita hI prIti utpanna hotI hai| parantu paramAtmAkA darzana honepara saba hI prakArako prIti svayameva naSTa ho jAtI hai ! 56 // jisa prakAra tairanemeM nipuNa pavikoMke liye pRddhiMgata nadIkA pravAha ho karake bhI nahIMke samAna hotA hai-use ve kucha bhI bAdhaka nahIM mAnate haiM-usI prakAra vidvajjanoMke liye janasAdhAraNameM rahanevAlA karmakA sambandha vidyamAna hokara bhI avidyamAnake samAna pratIta hotA hai / / 57 // jisa prakAra cira kAlase roNa parvatakI bhUmimeM icchita ratnako khojanevAla manuSya use prApta karake heya aura upAdeyakI zrutikA bhI avalokana karatA hai-yaha grahaNa karaneke yogya hai yA tyAganeke yogya, isa prakArakA vicAra karatA hai- usI prakAra tattvajJa puruSa AtmArUpa rohaNamimeM cira kAlase icchita AtmatattvarUpa ralako khojatA huA use prApta karake heya-upAdeya zruvikA bhI kavaI mAsti / - 2 za eka aam| vAmamohare bhaave| sA moha ! -
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacamandi-pazcazitiH [65611151658) karmakalito 'pi mukA sazrIko durgato'pyahamatISa / tapasA husyApi ca sukhI zrIgurupAdaprasAdena // 59 // 657 pArita garidipAya gAne lAttanme / / AruSTapatrasUtrAhAranaraH sphurati naTakAnAm // 10 // 658) nimayapazcAzata pamanandinaM sarimAdhibhiH kaidhit| zaH spezaktisUcitavastuguNairviraciteyamiti // 11 // 659) puNe nRpazrI kimu vacmi tasyAM na kAryamAkhaNDalasaMpado'pi / bhazeSaSAzAvilayaikarUpaM tasvaM paraM cetasi mamAste // 2 // avalokyamAnena / ipsita meM prApya vilospate / / 58 // zrIgurupAdaprasAdena aha karmakalito'pi muktaH / zrIgurupAdaprasAdena bhaI durgato'pi daridro'pi atIva sazrIkaH zrImAn / punaH / tapasA duHkhI api zrIgurupAdaprasAdena bhaI sukhI / / 59 / / me mama bodhAt zAnAt / kicit aparam / kArya na asti / yat pazyate sat / malAt karmaglAt dRzyate / naTakAnAm / dArumaraH kAThaputalikA / AkRSTayanAsUtrAt dhAkarSitasUtrAt / naTati nRtyati // 10 // ivi amunA prakAreNa / iyaM nizcayapacAzat kaizcit zampaiH / viracitA ktaa| kilakSaNaH zabdaH / padmanandinam / sUrim AcAryam / mAzribhiH mAzritaH / punaH kilakSaNaH shbd|| 'vakisUcitavastuguNaiH // 61 // vedydi| mama cetasi / param' bhAsmatatvam / zrAste tiSThati / kiMlakSaNaM para takham / bhazeSavAJchAvilayekarUpa sarvavAbhlArahitam / nRpazrIH tRNam / tasyAM rAjalakSmyAm / kimu nacima kiM kathayAmi / mama bhAkhaNDalasaMpado'pi ma kAryam // 12 // iti nizcayapacAzat samAptA // 1 // avalokana karatA hai // 58 // maiM karmase saMyukta ho karake bhI zrIgurudeyake caraNoMke prasAdase mukta jaisA hI hUM, atyanta daridra hokara bhI lakSmIvAn I, tathA tapase duHkhI hokara bhI sukhI hUM // vizeSArthatatvajJa jIva vicAra karatA hai ki yadyapi maiM paryAyakI apekSA karmase sambaddha hUM, daridrI hUM, aura tapase duHkhI bhI hUM tathApi gurune jo mujhe zuddha AtmasvarUpakA bodha karAyA hai usase maiM yaha jAna cukAhUM ki vAstavameM na maiM pharmase sambaddha I, ma daridrI I, aura na tapase duHkhI hI hUM / kAraNa yaha ki nizcayase maiM pharmabandhase rahita, anantacatuSTayarUpa lakSmIse sahita, evaM paramAnandase paripUrNa hUM / ye para padArtha zuddha AtmasarUpapara kucha bhI prabhAva nahIM DAla sakate haiM // 59 // mujhe jJAnake sivAya anya kucha bhI kArya nahIM hai| anya jo kucha bhI dikhatA hai vaha pharmamalase dikhatA hai / jaise- naToMkA phASThamaya puruSa (kaThaputalI) yaMtrakI DorIke khIMcanese nAcatA hai / vizeSArtha-jisa prakAra naTake dvArA kaThaputalIke yaMtrakI DorIke khIMce jAnepara vaha phaThaputalI nAcA karatI hai usI prakAra prANI karmarUpa DorIse prerita hokara caturgatisvarUpa saMsArameM paribhramaNa kiyA karatA hai, nizcayase dekhA jAya to zIba pharmabandhase rahita zuddha jJAsA draSTA hai, usakA kisI bhI bAhya para padArthase prayojana nahIM hai // 60 ) pAnandI sUrikA Azraya lekara apanI zakti ( vAcaka zakti) se bastuke guNoMko sUcita karanevAle kucha zabdoMke dvArA yaha nizcayapaMcAzat' prakaraNa racA gayA hai / / 61 // yadi mere manameM samasta icchAoMke abhAvarUpa anupama svarUpavAlA utkRSTa Atmatattva sthita hai to phira rAjalakSmI tRNake samAna tuccha hai / usake viSayameM to kyA kahUM, kintu mujhe to saba indrakI sampattise bhI kucha prayojana nahIM hai // 62 // isa prakAra nizcayapaMcAzat adhikAra samApta huA // 11 // 1bhARSiyama, mAnabhavaNa / 2za khmtironmmaa1i.bhaatti| 5.zasati mama mantakaraNe paraM |shbhsti /
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ amaramnrn-in-anuaww.samannaanwr [12. brahmacaryarakSAvartiH] 660) bhogya jamti ke ripuna lokAvimA yojana zAka teSAmapi yama pasasi ra 5H samArotaH / so'pi protavikramaH smaramaTaH zAntAtmamilIlayA thaiH zanAmavarjitairapi jitalebhyo yatibhyo namaH // 1 // 661 ) zrAtmA prama viviktabodhanilayo yattatra carya para _svAhAsaMgavivarjitakamanasatahamacarya muneH| evaM satyabaLAH svamAvabhaginIpurIsamAH prekSate vRddhAcA vijitendriyo yadi savA samasArI mavet // 2 // 662) svapne syAdaticAritA yadi tavA tacApi zAsrodita prAyazcittavidhi karoti rajanIbhAgAnugatyA muniH / tebhyaH yatibhyaH / namaH namaskAro'stu / yaiH yatibhiH / so'pi / prayedtavikamaH utpamavikramaH / smarabhaTaH lIlayA jitaH / #lakSaNairya tibhiH / zAntAtmabhiH kSamAyuktaH / punaH kilakSaNaiH / zabaprahaparjitaiH api kAmo jitaH / yena kAmena / sevA rAjJAm / api / vakSasi hRdaye / vRta kaThinaM ropaH bANaH / samAropitaH sthApitaH / teSAM kevaam| ye kSecana rAjAnaH mAzepeNa ripukulaM jayanti / kiMlakSaNAH rAjAnaH lokAdhipAH // // AtmA brahma viviyodhanilayaH / tatra Atmani / yanmuneH / carya pravartanam / tatparaM brahmacaryam / kiMlakSaNasya muneH / kha-asma zarIrasya 1 AsaMgAt nikaTAt / vivarjitakamanasaH / evaM sati avalAH addhAzcAH yadi khamAtRbhaginIputrIsamarAH prekSate tadA sa muniH agravArI bhavet / DilakSaNaH muniH vijitendriyaH // 2 // tatra brahmacarye / yadi khapi bhaticAritA / sthAnavet / tadA muniH / rajanIbhAgAnugatyA rAzriprahara-manusAreNa zAstrovirta prAyavittavidhi karoti / pumaH / yadi cet / jAprato'piharAgovekatayA durAzayatayA bo kitane hI rAjA bhUkaTikI kuTilatAse hI zatrasamUhako jIta lete hai unake bhI vAsa sthaloM jisane dRr3hatAse bANakA AyAta kiyA hai aise usa parAkramI kAmadevarUpa sumaTako bina zAnta muniyoMne vinA zasake hI anAyAsa jIta liyA hai una muniyoM ke liye namaskAra ho // 1 // mama zabdakA artha nirmala jJAnasvarUpa AtmA hai, usa AtmAmeM lIna honekA nAma brahmacarya hai / jisa munikA mana apane zarIrake bhI sambandhameM nirmamatva ho cukA hai usIke vaha pramacarya hotA hai / pesA honepara yadi indriyavijayI hokara vRddhA Adi (yuktI, vAlA ) niyoko kramase apanI mAtA, bahina aura putrIke samAna samajhatA hai to vaha brahmacArI hotA hai / vizeSArtha-vyavahAra aura nizcamakI apekSA pramacaryake do meda kiye jA sakate haiM / inameM maithuna kriyAke tyAgako vyavahAra pramacarya kahA jAtA hai / vaha bhI aNuvata aura mahAnatake bhedase do prakArakA hai / apanI patnIko chor3a zeSa saba siyoMko yathAyogya mAtA, bahina aura putrIke samAna mAnakara unameM rAgapUrNa vyavahAra na karanA; ise bramacaryANuvrata athavA svadArasantoSa mI kahA jAtA hai / tathA zeSa niyoMke samAna apanI patnIke viSayameM bhI anurAgabuddhi na rakhanA, yaha AcaryamahAnata kahalAtA hai jo munike hotA hai / apane vizuddha AtmasvarUpameM hI ramaNa karanekA nAma nidhaya asacarya hai| yaha una mahAmuniyoMke hotA hai jo anya bAya padArthoke viSayameM to kyA, kintu apane zarIrake mI viSayameM niHspRha ho cuke haiM / isa prakArake amacaryakA hI svarUpa prastuta lokameM nirdiDa kiyA gayA hai // 2 // yadi svamameM bhI kadAcit bramacaryake viSaya meM aticAra (voSa ) utpana hotA hai to muni usake 1 shstrmaannvrjitaiH| 2ASA kevaamnaakhi| pAna. 15
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 pamanandi-paJcaviMzatiH [662:12-3rAgodrekatayA durAzayatayA sA gauravAt karmaNaH sasya syAdi jAgrato 'pi hi punastasyAM mahacchodhanam // 3 // 663) nityaM khAdati hastisUkarapala siMho balI tati varSeNaikadhine zilAkaNacare pArAvate sA sadA / na mAnasameti nAzamathavA syAtraiva bhukterguNA rAmaza : paya kurute sAyaminAsaMyamaH // 4 // 664 ) cetaHsaMyamanaM yathAvadadhanaM mUlavatAnA mataM zeSANAM ca yathAparka pramavatAM bAhya muneAninaH / sajanya punarAntaraM samarasImAvena ciyataso nityAnamvavidhAyi kAryajanaka' sarvatra heturdvayam // 5 // 665) khetobhrAntikarI narasya madirApItirthayA strI tathA sarasaMgena kuvo munetratavidhiH stoko 'pi saMbhAvyate / vA karmaNaH gauravAta / so aticaaritaa| tasma muneH / syAt bhavet / tadA / tasyAm bhaticAritAyAm / mahat zodhanam // 3 // siMho balI nitya sadaiva hastisUkarapalaM mAMsa khAdati / tAtiH tasya siMhasya ratiH kAmaH / varSeNa ekadine bhavati / sA ratiH / pArAbave kapotayugale sadA / kiMlakSaNe pArAbate / zilAkaNacare pASANakhaNDacare / tataH mukteH mAhArasya guNAt amAnata nAzaM na eti ma gachati / athavA abhurguNAta. abhojanAt namanata ma bhavet / sAdhoH muneH / eka eva manaHsaMyamaH mnonirodhH| sadrakSA tassa kAmasma rakSA kurute // 4 // zAninaH muneH mUlavatAnAm / ca punaH / zeSANAm uttaraguNAnAm / yathAvat yathokam / aknaM rakSaNam / bAhyaM cetaHsaMyamanai matam / kiMlakSaNAnAm uttarazuNAnAm / yathAyalaM prabhavato yasopha-utpayamAnAnAm / punaH / vivetasaH samarasImAnena ekIbhAvena / Antaram abhyantaram / tajanyaM tasmAt mULottaraguNapratipAlanAt / kiNlkssnnmuumbhyntrsmrsm| nityAnandavidhAyikAyajanakam / sarvatra vidhau / hetAhaya bAhya-abhyantarakariNama // 5 // narasya vadhA madirApItiH madirApAnam / cetobhrAntikarI bhavet tathA zrI cetobhrAntikarI bhaveta. 1 muneH / tatsaMgena tasyAH liyAH saMgena nikaTena / svoko'pi pratavidhiH kutaH saMbhAvyate / api tu na saMbhAvyate / tattasmAtkAraNAt / atibhiH samastaviSayameM bhI rAtrivibhAgake anusAra vidhipUrvaka prAyazcittako karate haiM / phira yadi karmodayavaza rAgakI pramalatAse athavA duSTa abhiprAyase jAgRta avasthAmeM vaisA aticAra hotA hai taba to unheM mahAn prAyazcita karanA par3atA hai // 3 // jo balavAna siMha nirantara hASI aura zUkarake mAMsako khAtA hai usakA anurAga (saMbhoga ) varSa meM kevala eka dinake liye hotA hai / isake viparIta jo kabUtara kaMkar3oMko khAtA hai usakA vaha anurAga nirantara banA rahatA hai| athavA, bhojanake guNase- gariSTha bhojana yA rUkhA-sUkhA bhojana karane athavA upavAsa karanese- usa brahmacaryakA na to nAza hotA hai aura na rakSA hI hotI hai| usakI rakSA to dRr3hatAse nigrahako prAsa karAyA gayA eka sAdhukA mana hI karatA hai // 4 // mUlaguNoMkA tathA zaktike anusAra utpanna honevAle zeSa (uttara) guNoMkA vidhipUrvaka rakSaNa karanA, yaha jJAnI munikA bAjha manaHsaMyama kahA jAtA hai / isase phira vaha antaraMga saMyama utpanna hotA hai jo caitanya aura cittake ekarUpa ho jAnese zAzvatipha sukhako utpanna karatA hai / ThIka hai- sarvatra pAla aura Abhyantara ye donoM hI kAraNa kAryaka janaka hote haiM // 5 // jisa prakAra madyapAna manuSyake cittako bhrAntiyukta kara detA hai usI prakAra strI bhI usake cisako prAntiyukta kara detI hai / phira bhalA usakI saMgatise munike thor3e-se bhI vratAcaraNakI sambhAvanA kahAMse ho sakatI hai ! nahIM ho sakatI hai| isaliye jinakI buddhi saMsAraparizramaNase bhayako 1 ka baajhe| 2 ka kmjnk| 3 / 'sA' naasti| 4 tadakSA' naasti| 5. matam naasti| (ma ekIbhAvena nAsti /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ -668 : 12.1] 10. mAcaryarajhApatiH tasmAtsaMsUtipAtamItamatibhiH prAptastapobhUmikA kartavyo prasibhiH samastayuSatityAge prayatno mahAn // 6 // 666) muktAri DaDhArgalA bhavataroH seke unA sAriNI / mohalyAyinirmitA naramRgasyASandhane vaaguraa| yassaMgena satAmapi prasarati prANAtipAtAdi tat tadvArtApi yaterabadala kurmANa ke mA gunA 667) tAvatpUjyapadasthitiH parilasattAvadhazo vRmbhate tAvaccatarA guNAH zucimanastAvattapo mirmalam / tApasamakathApi rAjati yatestAvatsa dRzyo maveda yAvatra sarakAri hAri yuvate rAgAnmukhaM vIkSate // 8 // 668 ) tejohAnimapUsato vatahatiM pApaM prapAtaM patho mukte rAgitayAganAsmRtirapi klezaM karoti bhuvam / yuvatisyAge mahAn prathamaH kartavyaH / milakSaNeH pratimiH / saMsatipAvena bhItamatibhiH / punaH kisakSaNaiH pratibhiH / tapobhUmikA praamH||6||bhaanaa shrii| mudati rAgelA / aJjanA bhavataroH saMsArapakSasyA seke siDane sAriNI aldhornnii| aarnaa| maramRgasya bhaavndhne| mohadhyApana milana vinirmitA kaaguro| yassaMgena yasyAH zriyAH saMgena / satAmapi / tat prANAtipAtAdi prasarati prANanAzobUrva pApaM prasarati / tadvArtApi / yateH muneH / yatisvahataye bhavet / punaH sA zrI pratyakSa yatityapavanAze kina kuryAt / api tu karyAt // // yAvat kAlam / rAgAt yukteH murkha na vIkSate / kilakSaNaM musvam / sarakAri kAmotpAdakam / punaH hAli manoharam / tApakAlam / pUjyapadasthitiH / parilasat vItiyukta yazaH tAvat kRmbhate / zubhratarAH guNAH tApat snti| tApat manaH zuciH / tAvat tapo nirmalam / tAvatkAla mateH dharmakathApi / rAmate zobhate / sa yatiH / tAvatkAlam / dRzyaH naSTa yogyaH bhavet / yAvatkAlaM yuvateH mukham / na vIkSate na avalokayati // 4 ||raagilyaa aGganAsmRtiH zrIsmaraNam / api nuvaM nikSitam / veohAni karoti apavitratA karoti / bataiti karoti vratavinAzaM karoti / pApaM karoti / strIsmaraNa mukto payA prApta huI hai tathA jo tapakA anuSThAna karanevAle haiM una saMyamI banoMko samasta khIjanake tyAgameM mahAn prayatna karanA cAhiye // 6 // jo zrI mokSarUpa mahalake dvArakI dRr3ha argalA ( donoM kapAToMko rokanevAlA kAThavizeSa-beTA) ke samAna hai, jo saMsArarUpa vRkSake sIMcaneke liye sAriNI ( choTI nadI yA siMcanapAtra) ke sahaza hai, jo puruSarUpa hiraNake bAMdhaneke liye vAgurA (jAla) ke samAna hai, tathA jisakI saMgatise sajanoMke mI prANaghAtAdi ( hiMsAdi) doSa vistArako prApta hote haiM; usa cIkA nAma lenA bhI jaba munibatake nAzakA kAraNa hotA hai taba malA vaha svayaM kyA nahIM kara sakatI hai ! arthAt vaha sabhI vrata-niyamAdiko naSTa karanevAlI hai||| 7 // jaba taka kAmako uddIpita karanevAlA yuvatI zrIkA manohara mukha anurAgapUrNa dRSTise nahIM dekhatA hai taba taka hI munikI pUjya padameM sthiti raha sakatI hai, taba taka hI usakI manohara kIrtikA vistAra hotA hai, taba taka hI usake nirmala guNa vidyamAna rahate haiM, taba taka hI usakA mana pavitra rahatA hai, taba taka hI nirmala tapa rahatA hai, taba taka hI dharmakI kathA suzomita hotI hai, aura taba taka hI vaha darzanake yogya hotA hai // 8 // rAmabuddhise kiyA gayA sIkA smaraNa bhI jaba nizcayase munike tejakI hAni, apavitratA, vratakA vinAza, pApa, mokSamArgase patana tathA dezako karatA hai taba bhalA usakI samIpatA, darzana, vArtAlApa aura sparza Adi kyA anoMkI. paramparAko nahIM karate hai ! arthAt pazakucha sAla punH| gAerA vinimitaa|
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 // -IAMMA... padyamandi-paJcaviMzatiH [668 : 12-1tatsAnidhyaSilokanaprativayAsparzAdayaH kurvate ki nAnarthaparaMparAmiti yatestyAjyAbalA duurtH||9|| 669) ghezyA syAdanatastadasti na yatecedasti sA syAt kuto nAtmIyA yuvatiyatitvamabhavasasyAgato yrpuraa| puMso 'myasya ca poSito yadi ratipichalo nRpAttatpateH svAdApajananayakSayakarI tyAjyaiva yoSA yateH // 10 // 670)dvArA pavanarakacitaM vargastho bhaveta tasyAge yatirAvadhAti niyataM sa brahmacarya param / vaikalya kila tatra cesabaparaM sarve vinaSTa vrata puMsastena vinA tadA tadubhayabhraSTatvamApate // 11 // 671) saMpadheta dinadayaM yadi sukhaM no bhojanAdestavA strINAmapyasiddhadhamarSitapizAma zabAnAbaddha : mArgAt prapAtaM karoti / kleza karoti / tatsAnidhyasilokanapratiSacaHsparzAdayaH tasyAH yuvatyAH nikaTa vilokmprtissvnsprshaadyH| anarthaparaMparrA pApaparaMparAm / kina kurvate / api tu kurvate / iti hetoH / bho yate' / abalA dUrataH syAjyA syajanIyA // 9 // vezyA ghanataH syAt bhavet / taddhanaM yateH mAsti / cet yadi / kaliprabhAvAt yatibhiH dhanaM gRhItaM taddhanaM yateH asti tadA sA vezyA kRtaH kasmAt prApyate / tasya yateH AtmIyA api yuvatiH na / saiva tyaktA / yat yasmAt / purA pUrvam / tatyAgataH zrotyAgataH / yatistvam abhavat / ca punaH / anyasya puMsaH puruSasya / yoSitaH sakAzAt / yadi / ratiH kiittaa| syAt bhavet / tavA tatpateH tasyAH zriyAH pateH [patyuH ] pakSamAt / aSadhA nRpAt / chimaH hastapAdaindriyAvicheditaH / Apat syAt bhavet / tataH kAraNAt / yoSA amanadayakSayakarI ihlokprlekcykssykrii| yateH tyAjyA // 10 // dArAH sI evaM gRham / ca punaH / iSTakathitaM vyApta gRha rAhaM ma / loke iMTa: / tattasmAtkAraNAta / taiH kalatraiH kRtyA / gRhasthaH bhavet / tasyAge zrItyAge sati / sa yatiH niyata nizcitam / paraM brahmacaryam AdadhAti mAcarati cet yadi / tatra brahmacarya vaikalyam / kila iti satye / aparaM sarva sakala vratam / vibhaSTam / tena brahmacaryeNa vinA tadA puMsaH puruSasya / tadubhayaprayatvam Apayate prApyate ihaloke paraloke bhraSTaM bhavet // 15 // yadi zrINAm / bhojanAdeH sakAzAt / dinadvayaM mukha no saMpadheta sukhaM na utpadyate / tadA brINAm avazya karate haiM / isaliye sAdhuko aisI slIkA dUrase hI tyAga karanA cAhiye // 9 // vezyA dhanase prApta hotI hai, so vaha dhana munike pAsa hai nahIM / yadi kadAcit vaha dhana bhI usake pAsa ho to bhI vaha prApta kahAMse hogI ! arthAt usakI prApti durlabha hai / isake atirikta yadi apanI hI strI munike pAsa ho, so yaha bhI sambhava nahIM hai| kyoMki, pUrvameM usakA tyAga karake hI to munidharma svIkAra kiyA hai ! yadi kisI dUsare puruSakI sIse anurAga kiyA jAya to rAjAke dvArA tathA usa strIke patike dvArA bhI indriyachedana Adike kaSTako prApta hotA hai / isaliye sAdhuke liye donoM lokoMko naSTa karanevAlI usa sIkA tyAga hI karanA cAhiye / / 10||dhii hI ghara hai, IToMse nirmita ghara vAstavameM ghara nahIM hai / usa strIrUpa gRhake sambandhase hI zrAvaka gRhaspa hotA hai / aura usakA tyAga karake sAdhu niyamita utkRSTa brahmacaryako dhAraNa karatA hai / yadi usa brahmacaryake viSayameM vikalatA (doSa) ho to phira anya saba vrata naSTa ho jAtA hai / isa prakAra usa amaryake vinA puruSa donoM hI lokoMse praSTa hotA hai, arthAt usake yaha loka aura paraloka donoM hI bigar3ate haiM / / 11 // yadi do dina hI bhojana AdikA sukha na prApta ho to apane saundaryapara atyanta abhimAna karanevAlI una striyoMkA zarIra mRta zarIrake samAna ho jAtA hai / strIke zarIrameM sambaddha lAvaNya zaapi tu kurvate naasti| 2 ka 'bho yate' naasti| 3 vA bhavet' naasti| 4 / 5 ka sa naasti| 6 za 'sakasa' naasti| shhlokprloknaaii|
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 874 : 12-15 ] 12. brahmacaryarakSAvartiH lAvaNyAdyapi tatra cazcalamiti ziSTaM ca taptata dRSTvA majalAdirakhanAM mA gaccha mohaM sune // 12 // 672 ) rambhAstambhamRNAlahemazaza bhRnIlotpalAcaiH purA yasye strIputraH puraH parimataiH prAptA pratiSThA na hi / tatparyantadazAM gataM vidhivazAtkSiptaM kSataM pakSibhi chAdita nAsikaH pitRvane dRSTaM laghu syajyate // 13 // 673 ) anaM yadyapi yoSitAM pravilasattAruNyalAvaNyavad bhUSAvattadapi pramodajanakaM mUDhAtmanAM mo latAm / ucchUnairyanubhiH zacairatitarAM kIrNe imazAnasthala lagdhvA tuSyati kRSNakAkanikaro to rAjahaMsaH // 14 // 674 ) yUkAdhAma kacAH kapAlamajinAcchanaM mukhaM yoSitAM chidre mayane kucau palabharI bAhra tase kI phase / 197 anaM zarIram | zabAnAyate zavamRtaka - annam iva Acarati / kiMlakSagAna / strINAm / bhatirUpagarvitadhiyAm / ca punaH / tatra triyAH atre lAvaNyAdi api camalam / zrihaM baddham / tattasmAtkAraNAt / bho mune kukumakajjalAdiracanAm / tadgato" tasyAM triyogatA prAptAm / dRSTvA mohaM mA gaccha // 12 // yasyAH [spa] strIvapuSaH / puraH chamaye / rambhAstambhamRNAla demazazabhRmIlotpalAH puraiHparigataiH prAptaiH / prati na hi prAptoM / taccharIram / vidhivazAt karmavazAt / paryantadazAM gataM maraNaM prAptam / pitRvane kSiptam / patibhiH khanyaH janaiH / bhItaiH chAditanAsikeH // 13 // yoSitAm bha yayapi pravilasatAruNyalAvaNyavatUSAbata AbharaNayuktazarIraM mUDhAtmanAM pramodajanakaM bhavati / sato sAdhUna pramodajanakaM no / yathA zmazAnasthalaM labdhvA kRSNakA kanikaraH tuSyati / rAjahaMsavaH no tudhyati / kiMlakSaNaM zmazAnam / vacchanaiH bahubhiH zanaiH mRtaka / atitarAm / kIrNa vyAptam // 14 // yoSitAM khINAm / kacAH kezAH / yUkAdhAma gRham / zrI murkha kapAlam ajinena Acchannam AcchAditam / nayane dve tacchidre tasya mukhasya chite / strINAM kucau paLabharI bhAsapiNDI / zAhU tate bhujau varSe kIkase' asthirUpe / strINAM tundam udaram / mUtramalAdisana viSThAgRham / jaghanaM prasyandi kSaraNakhabhAvaM 1 Adi bhI vinazvara haiN| isaliye he mune / usake zarIrameM saMlama kuMkuma aura kAjala AdikI racanAko dekhakara tU mohako prApta mata ho // 12 // pUrva samaya meM jisa strIzarIrake Age kadalIstambha, kamalanAla, suvarNa, candramA aura nIla kamala Adi pratiSThAko nahIM prApta ho sake haiM vaha zarIra jana daivavaza maraNa avasthAko prApta honepara smazAnameM pheMka diyA jAtA hai aura pakSI use idhara udhara noMcakara kSata-vikSata kara DAlate haiM taba aisI avasthAmeM use dekhakara bhayako prApta hue loga nAkako baMda karake zIghra hI chor3a dete haiM - taba usase anurAga karanA to dUra rahA kintu usa avasthA meM ve use dekha bhI nahIM sakate haiM // 13 // yadyapi zobhAyamAna yauvana evaM saundaryase paripUrNa striyoMkA zarIra AbhUSaNoMse vibhUSita hai to bhI hI Anandako utpanna karatA hai, na ki sajjana manuSyoMke liye / ThIka hai - bahuta-se atizaya vyAsa smazAnabhUmiko pAkara kAle kauvoMkA samudAya hI santuSTa hotA hai, na ki rAjahaMsoM kA samudAya // 14 // striyoMke bAla juaki ghara haiM, mastaka evaM mukha camar3ese AcchAdita hai, donoM netra usa mukhake chidra haiM, donoM stana mAMsase paripUrNa haiM, donoM bhujAyeM laMbI haDDiyAM haiM, udara mala-mUtrAdikA sthAna hai / jaghana I 1 ka tadvatAm ca va tadgatam / 2 ma ka sa 'pura' nAsti 7kra prAptAH / ma pratiSThAM / vaha mUrkhajanoMke liye sar3e-gale mRta zarIroMse yasyAH / 2 za prAptAH pratiSThAM ka bhAsAH pratiSThA / 4 ka tadUtAM / 5 kaza 8 ka 'yathA' nAsti / 9 za dIrghakIkase /
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ [674:12-15 pAnavi-pazivira tunda mUtramalAdisama adharma prasyandiSacaugAI pAraspamidaM kimatra mahato rAgAya saMbhAgyate // 15 // 675) kAryAkAryavicArazUnyamanaso lokasya kiM mahe yo rAgAndhatapAdareNa vanitApatrasya lAlAM pibet / sAdhyAle kaSayaH zazApapiti pravyaktavAglambarai zarmAndakapALametadapi pairapre satAM varNyate // 13 // 676) eSa zrIviSaye binApi hi paraprokopadeza bhRzaM rAgAndhI madanAdayAvanucita puryAsanaH / apyetatparamArthabodhavikalA praude karoti sphurat cAra pravidhAya kAvyamasAllokasya kazcitkaviH // 17 // 677) dArAparyAdipariprahara tahalyApArasAro 'pi san devaH so'pi gRhI naraH parathamastrImispRhaH sarvadA / mmnawwamanam dIrmaniHsaraNasthAnam / baraoNgraha purISagRham / pAvasthUNam / atra bhre| mahatA rAgAva idaM ki saMbhAmyate / zrIzarIre rAgAya kimapi na samAmyate // 15 // tasya lokasma garma ki mhe| vilakSaNasya lokasya / kAryAnvaryavicAre zUnyamanasaH / yaH bhayaM lokaH / rAgAndhatayA bhAdareNa vanisAvaktrasya lAlA pibet / te phAyaH sAdhyAH iti ko'rthaH ninyaaH| yaH kavibhiH / etadapi zrImukham / satAM sAdhamAm bhane prazAivat candravat iti vrmyte| kilakSaNa mukham / sAmasakapAlam / kilakSaNaH kavibhiH / prampacazammammaraH // 16 // eva janaH lokaH / madanovayAt kAmodayAt / bhRzam atizayena / rAgAndhaH api parapropha-upadeza binApi hi nIviSaye ki kim anucitam ayogyakArya ma pharyAda / api tu kuryAt / viskaviH etat sphurayAhAra kArya praudam / pravidhAyasvA ! masAt nirantaram / lokasya paramAryodhavikAlaH karoti // 17 // so'pi gRhI maraH bhavyaH devaH kathyate / vikSaNaH bhanyaH / vArA zrI artha-mya-parigrahayukaH / punaH kRtagRhalyApArasAraH api san sa bhavyaH paradhanaparalIniHspRhaH / sakdA / tu punaH / sa muniH / devAnAm api devaH eva |bhtr loke / kena ghusA puruSeNa no manyate / api tu savaiH manyate / yasta Ana annon- in paite hue maLakA ghara hai, tathA paira stambha (dhuniyA ) ke samAna hai| aisI avasthAmeM yaha svIkA zarIra yahAM kyA mahAn puruSoMke liye anurAgakA kAraNa ho sakatA hai ! arthAt unake liye vaha anurAgakA kAraNa kabhI bhI nahIM hotA hai // 15 // jisakA mana kartavya aura akartavyake vicArase rahita hai, tathA isIliye jo rAgameM andhA hokara utsukatAse strIke mukhakI lArako pItA hai, usa manuSyake viSayameM hama kyA kheN| kintu jo kavijana apane spaSTa vacanoMke vistArase sajjanoMke Age camar3ese AcchAdita isa kapAsa yukta mukhako candramAke samAna sundara batalAte haiM ve bhI prazaMsanIya samajhe jAte haiM-jo vAstavameM nindAke pAtra haiM / / 16 // yaha janasamUha dUsaroMke upadezake vinA bhI kAmake uddIpta honese rAgase andhA hokara bIke viSayameM kauna kauna-sA nindha kArya nahIM karatA hai ? arthAt vinA upadezake hI vaha sIke sAtha aneka prakArakI nindanIya ceSThAoko karatA hai| phira heya-upAdeyake jJAnase rahita koI kavi nirantara zRMgAra rasase paripUrNa kAvyako sthakara una logoMke cicako aura bhI rAgase puSTa karatA hai / / 17 // jo gRhasa sI evaM dhana Adi pariprahase sahita hokara gharake uttama vyApAra Adi kAryoko karatA huA bhI kamI paradhana bhaura parastrIkI icchA nahIM karatA hai vaha gRhastha manuSya bhI deva (prazaMsanIya ) hai / phira 10 vikA paramAhApA! raamaadyH| sa 'candravat' iti nAti 5 parimahamyApArasAraH /
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 680 : 12-21] 12. brahmacaryarakSApartiH yasya strI na tu sarvathA na ca dharma rakSAlaGkRto devAnAmapi deva eva sa muniH kenAtha no mamyate // 18 // 678) kAminyAdi vinAtra duHkhahataye svIkurta taca ye lokAsta sukhaM parAzritatayA taduHkhameva dhruvam / hitvA tadviSayotthamantavirasaM stokaM yadAdhyAtmikaM tatastaikadazAM sukhaM nirupamaM nityaM nijaM nIrajam // 19 // 679 ) saubhAgyAdiguNapramodasadanaiH puNyairyutAste hRdi strINAM ye suciraM vasanti vilasattAruNyapuNyazriyAm / jyotirbodhamayaM tadantaraddazA kAyAtpRthak pazyatAM yeSAM tAnatu jAtu te 'pi tinastebhyo namaH kurvate // 20 // 680) duSprApaM bahuduH kharAzirazuci lokAyurarUpatAzAtamAntadinaM jarAhatamatiH prAyo naratvaM bhave / 199 1 muneH / sarvathA prakAreNa / na tu strI na ca dhanam / sa muniH mantraya - alaGkRtaH // 18 // lokAH kAminyAdi binA / atra loke / duHkhahataye duHkhanAzAya / tat strI Adi / svIkuvaite azIkurvanti / ca punaH sanna strISu yatsukhaM tatsukhaM parAzritatamA duHkhameva dhruvam / tat viSayotthaM viSayotram / antavirasaM stokam / hitvA parityajya madhyaH / yatsukham samvaikadazAm AdhyAtmikaM tatsukham / aGgIkurute / tatsukhaM tattvaikadRzAM sukham / kiMlakSaNaM sukham / nirupamam / nijaM svakIyam / nityaM zAzvatam / nIraja rajorahitam // 19 // ye narAH strINAM hRdi / suciraM cirakAlaM vasanti / te narAH puNyaiH yutA vartante / kiMlakSaNaH puSyaiH / saubhAgyAdiguNa pramodasadanaiH saubhAgyamandiraiH / kiMlakSaNAnA striinnaam| vilasattAruNya puNyazriyAm / yeSAM yatInAM hRdi / tAH striyaH / jAtu kadAcit / na santi / se'pi yatayaH / kRtinaH puNyayuktAH / tebhyaH namaH kurvate / soma jyotiH / antarazA kAyAt pRthak pazyato zAnanetreNa padayatAm // 20 // bhave saMkhAre / naratvaM manuSyapadam / prAyaH bAhulyena / duSprApam / ivaM naratvam / bahuduHkhararAziH anuciH / idaM naratvaM syokAyuH / alpazatayA annAsaprAntadinam ajJAtamaraNadinam / idaM naratvam | jarAhatamatiH / asmin jisake pAsa sarvathA na to strI hai aura na dhana hI hai tathA jo ratnatrayase vibhUSita hai vaha muni to devoMkA bhI deva ( devoMse bhI pUjya ) hai / vaha bhalA yahAM kisake dvArA nahIM mAnA jAtA hai ? arthAt usakI saba hI pUjA karate haiM || 18 | yahAM zrI Adike vinA o duHkha hotA hai usako naSTa karaneke liye loga ukta Adiko svIkAra karate haiN| parantu una strI Adike nimittase jo sukha hotA hai vaha vAstava meM parake adhIna honese duHkha hI hai / isaliye vivekI jana pariNAma meM ahitakAraka evaM pramANameM alpa usa viSayajanya sunako chor3akara tattvadarziyoMke usa anupama sukhako svIkAra karate haiM jo AtmAdhIna, nitya, AtmIka (svAdhIna ) evaM pApase rahita hai // 19 // jo manuSya zobhAyamAna yauvanakI pavitra zobhAse sampanna aisI striyoMke hRdayameM cirakAla taka nivAsa karate haiM ve saubhAgya Adi guNoM evaM Ananda ke sthAnabhUta puNya se yukta hote haiM, arthAt jinheM uttama striyAM cAhatI haiM ve puNyAtmA puruSa haiM / kintu abhyantara netrase jJAnamaya jyotiko zarIrase bhinna dekhanevAle jina sAdhuoMke hRdayameM ve striyAM kabhI bhI nivAsa nahIM karatI haiM una puNyazAlI muniyoMke liye ve pUrvokta ( striyoMke hRdayameM rahanevAle ) puNyAtmA puruSa bhI namaskAra $rate haiM // 20 // saMsArameM jo manuSyaparyAya durlabha hai, bahuta duHkhoMke samUhase vyApta hai, apavitra hai, alpa Ayu se sahita hai, jisake anta ( maraNa) kA dina alpajJatA ke kAraNa jJAta nahIM kiyA jA sakatA 1ka strISu' nAsti / 2 ka kham AdhyAtmikaM sura
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ paanandi-paJcaviMzatiH [680 : 12-21asmibheSa tapastataH zivapada tatraiva sAkSAtsukhaM saukhyArthIti vicintya cetasi tapaH kuryAro nirmalam // 21 // ... .. 681) upa muniyamanandibhipajAdvAbhyAM yutAyAH zumA savRttISaSavizatekavitadhAgammitA prtitaa| nindhaiH paralokadarzanAte propatapovArdhakai zvetazcakSaramarogazamanI vartiH sadA sevyatAm // 22 // naratve / tapaH kAryam / saptaH tapasaH sakAzAt / zivapadaM bhavet / saMtra zivapaye / sAkSAt sukham / saukhyAyA~ naraiH / cetasmi iti vicintya nirmala tapaH kuryAt // 21 // prodyattapovAkaH prakAzataporadaiH / ninpaiH munibhiH / paralokadarzanakRte kAraNAya / maesauSadhaviMzataH vartiH sadA sevyatAm / hilakSaNAyAH saJcAritrauSadhavizateH / dvAbhyo yutAyAH / sA iyaM vartiH / munipagranandibhiSajA vacana / utA kyitaa| zubhA zreSThA / punaH kilakSaNA basiH / ucitavAk ardhAmbhasA vartitA marditA / punaH kiMlakSaNA vartiH / vetazcakSuranArogazamanI manonetrasaMvandhina kandarpa vinAzanazIlA // 22 // iti zrIbrahmacaryarakSAvartiH samAptA // 12 // hai, tathA jisameM vRddhAvasthAke kAraNa buddhi prAyaH kuNThita ho jAtI hai; usa manuSya paryAyameM hI tapa kiyA jA sakatA hai / tathA mokSapadakI prApti isa tapase hotI hai aura vAstavika sukha usa mokSameM hI hai| yaha manameM vicAra karake mokSasukhAbhilASI manuSyako isa durlabha manuSya paryAyameM nirmala tapa karanA cAhiye // 21 // dose adhika uttama bIsa chandoM ( padyoM) rUpa auSadhi (bAIsa zlokoMmeM racita yaha brahmacarya prakaraNa ) kI jo yaha battI muni padmanandIrUpa vaidyake dvArA batalAyI gaI hai, zreSTha hai, yogya zabda evaM arthataya jalase jisakA udvartana kiyA gayA hai, tathA jo cittarUpa cakSuke kAmarUpa rogako zAnta karanevAlI hai usakA sevana tapovRddha sAdhuoMko paralokake darzana ke liye nirantara karanA cAhiye // vizeSArthayahAM zrI padmanandI munine jo yaha bAIsa zlokamaya brahmacarya prakaraNa racA hai usake liye unhoMne auSadhikI battI (eImeM auSadhikA prayoga kara AMkhameM lagAne ke liye banAI gaI battI athavA aMjana lagAnekI zalAI) kI upamA dI hai / abhiprAya usakA yaha hai ki jisa prakAra uttama vaidyake dvArA batalAye gaye zreSTha maMjanako zalAkAke dvArA AkhoMmeM lagAnepara manuSyakI AkhoMkA roga ( phulI Adi) dUra ho jAtA hai aura taba yaha dUsare logoMko spaSTa dekhane lagatA hai, isI prakAra jo bhanya jIva muni pamanandIke dvArA uttamottama zabdoM aura arthakA Azraya lekara race gaye isa praznacarya prakaraNakA manana karate haiM unake cittakA kAmaroga (viSayavAMchA ) naSTa ho jAtA hai aura taba ve munivratako dhAraNa karake paraloka ( dUsare bhava ) ke dekhanemeM samartha ho jAte haiM / tAtparya yaha ki aisA karanese durgatikA duHkha naSTa hokara unheM yA to mokSakI prApti ho jAtI hai yA phira dUsare bhavameM devAdikI uttama paryAya prApta hotI hai // 22 // isa prakAra nAmacaryarakSAvartI nAmakA adhikAra samApta huA // 12 // 1 mokSArthIti / 2 mokSArthInaram /
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ [13. RSabhastotram 682 ) jaya isaha jAhiNaMdaNa tiSaNANalaekadIya titthayara / jaya saralajISaSacchala NimmalaguNarayaNaNihi jaad|1|| 683 ) sayalamurAsuramaNimaurakiraNakamyuriyapAyapIda tum| bhaNNA peccheti dhuNeti jati mAyati jimavAda / 25 684) ammacchiNA vi ghiDhe tA sailoSaNa mAra mhhriso| NANachiNA uNo jiNa pa-yANimo ki pariSphurada 3 // 685) meM jiNa NANamataM visiiphysylvaasthvisthaar| jo dhuNA so payAsA samuhakahamavAsAlUro // 4 // 686) amhArisANa tuhagottakittaNeNa vi jiNesa sNcaa| ApasaM maggaMtI puramo hiyAmichayA lacchI // 5 // bho usaha bho RSabha / bho NAhiNadaNa bho nAbhinandana / bho tribhuvananilayaekoSa tribhuvamagRharIpa / bho tIrthakara / mo skljiivbtsl| bho nirmalaguNarAnidhe / bho bhASa / vaMjaya ||1||mo jinanAtha / mo sakalasurAsuramaNimukuTakiraleH karmuritapAdapITha / tvA jina dhanyA marAH prekSante stuvanti apanti dhyAyanti / / 2 // bho jina / lagi carmanetreNApi raSTa sati mahAirSaH pralokye na mAti / punaH jJAnanetreNa tvayi daSTe sAta kiyat bhAnanda parispharati tat vayaM na bAnImaH // 3 // jina / yaH pumAna sarvopadezena vA stauti / kilakSaNe svAm / sAnamayam anantam / punaH vilakSaNa tvAm / viSayItasakala bastubistAra gocarIkRtamrakalapadArtham / sa pumAn bhavaTakUpamaNakA buraH / samuhako prakAzayati // 4 // bho jineza / bho zrIsapaika / mama sadRzAno [ bhasmAzAnA ] janAnAm / taba gotrakIrtanena tava nAmasmaraNema / hapayasthitA [dapsitA ] mano __ he RSabha jinendra ! nAmi rAjAke putra Apa tIna lokarUpa gRhako prakAzita karaneke liye advitIya dIpakake samAna haiM, dharmatIrthake pravartaka haiM, samasta prANiyoMke viSayameM vAtsalya bhAvako dhAraNa karate haiM, tathA nirmala guNoMrUpa ratnoMke sthAna haiM / Apa jayavanta hoveM // 1 // namaskAra karate hue samasta devoM evaM asuroMke maNimaya mukuTokI kiraNoMse jinakA pAdapITha (paira rakhanekA Asana ) vicitra varNakA ho rahA hai aise he RSabha jinendra ! puNyAtmA jIva ApakA darzana karate hai, stuti karate haiM, japa karate haiM, aura dhyAna bhI karate haiM // 2 // he jina ! carmamaya netrase bhI ApakA darzana honepara jo mahAn harSa utpanna hotA hai vaha tInoM lokoMmeM nahIM samAtA hai / phira jhAnarUpa netrase ApakA darzana honepara kitanA Ananda prApta hogA, yaha hama nahIM jAnate haiM // 3 // he jinendra ! jo jIva samasta vastuoMke vistArako viSaya karanevAle Apake ananta jJAnakI stuti karatA hai vaha apaneko usa kUpamaNDDaka (kue~ meM rahanevAlA meMDhaka ) ke samAna pragaTa karatA hai jo kueM meM rahatA huA bhI samudrake vRttAnta ( vistArAdi) ko batalAtA hai| vizeSArtha-jisa prakAra kueNmeM rahanevAlA kSudra meMDhaka kabhI samudrake vistAra Adiko nahIM batalA sakatA hai usI prakAra alpajJa manuSya Apake usa ananta jJAnakI stuti nahIM kara sakatA hai jisameM ki samasta dravye evaM unake ananta guma aura paryAyeM yugapat pratibhAsita ho rahI hai // 4 // he jinendra ! Apake nAmake kIrtanase-kevala nAmake smaraNa mAtrase-- bhI hama jaise manuSyoMke sAmane manacAhI lakSmI AjJA mAMgatI 11 jamAvanti / paprana015
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 pacanandi-pavizatiH [687:136687 ) jAsi sirI taha saMte nuva avANNammi tI gtttthaa| saMke aNiyANiTA viTThA sabaTThasiddhI vi // 6 // 688) NAhighare suhArAparaNaM ja muharamiha tuhoyrnnaa| bhAsi mahAhi jiNesara teNa gharA pasumaI jAyA // 7 // 689 ) sa ziya suraNaviyapayA marUpayI paDu tiyo si jaMgamme / purayo paTTI bajyA majjhe se pulavaMtINaM // 8 // 690) akarathe tA diTe jaMteNa surAyala surideNa / / aNimesaptabahuttaM sayalaM NayaNANa paDiSaNaM // 9 // vAdhyiA mIH / mama purataH bane / mAdeza prAyantI saMcarati pravartate / / 5 // zake aham / evaM manye / mo zrIsarvatra / yA zrIH lakSmI tathA zrIH bomA / svayi sati sarvArthasiddhau / bhAsi pUrvam AsIt / tvayi avatIrNe sati tasyAH lakSmyAH naSTA zobhA sarvArthasidau api na dRSTA / anitAniSTA // 6 // bho jinezvara / saba avataraNAt / nAbhigRhe [ iha ) pRdhinyAm / nabhasaH bhAmAzAt / yadyasmAt / suciracirakAlam / vasudhArApatamam mAsIt tena hetunA sA pRthvI vasumatI jAtA dravyavatItvamU upagatA // 7 // bho prabho / marudevI seMcI sura-deva-indrANI va punaH [ sa ciya sA eva ] devaiH namitapadA jAtA / satyaM yasyAH marudevyA: garbha va sthito'si tasyAH marudevyAH mastake putravatIno madhe aprataH paTTaH madhyate / putravatI marudevI pradhAnA tassadRzA anyA ma // 8 // bho jindeza / bhAstha tvayi dRSTe sati surendreNa / netrANAm animeSanAmAsvaM saphala pratipalaM saphala zAtam / kiMlakSaNena huI upasita hotI hai // 5 // he bhagavan / Apake sarvArthasiddhimeM sthita rahanepara jo usa samaya usakI zobhA thI yaha Apake yahA bhavatAra lenepara naSTa ho gaI / isase mujhe aisI AzaMkA hotI hai ki isIliye usa samaya sarvArthasiddhi bhI aisI dekhI gaI mAnoM unakA aniSTa hI ho gayA hai| vizeSArtha-jisa samaya bhagavAn RSabha jinendrakA jIva sarvArthasiddhimeM vidyamAna thA usa samaya bhAvI tIrthakarake vahAM rahanase usakI zobhA nirAlI hI thii| phira jaba vaha vahAMse cyuta hokara mAtA marudevIke garbha meM avatIrNa huA taba sarvArthasiddhikI vaha zobhA naSTa ho gaI thI / isapara yahAM yaha utprekSA kI gaI hai ki bhagavAn RSabha jinendrake cyuta honepara vaha sarvArthasiddhi mAno vidhayA hI ho gaI thI, isIliye vaha usa samaya saubhAgyazrIse rahita dekhI gaI // 6 // he jinezvara ! Apake avatAra lenese nAmi rAjAke gharapara AkAzase jo cira kAla (pandraha mAsa) taka dhanakI dhArAkA patana huA- ratnoMkI varSA huI-usase yaha pRthivI 'vasumatI ( dhanavAlI) isa sArthaka nAmase yukta huI // 7 // he bhagavan ! jisa marudevIke garbhamai tuma jaisA prabhu sthita thA usIke caraNoM meM usa samaya devoMne namaskAra kiyA thA / tava putravatI striyoMke madhyameM unake samakSa usake liye paTTa bAMdhA gayA thA, arthAt samasta putravatI striyoMke bIcameM tIrthakara jaise putraratnako janma denevAlI eka vahI marudevI putravatI prasiddha kI gaI thI / / 8 // he jinendra ! sumerupara jAte hue indrako godameM khita ApakA darzana honepara usane apane netroMkI nirnimeSatA (apakanakA abhAva) aura adhikatA (sahana saMkhyA) ko saphala samajhA // vizeSArtha- yaha Agamaprasiddha bAta hai ki devoMke netra nirnimeSa ( palakoMkI jhapakanase rahita ) hote haiN| tadanusAra indrake netra nirnimeSa to the hI, sAthameM ve saMkhyAmeM bhI eka hajAra the / indrane jaba ina netroMse prabhukA darzana kiyA taba usane unako saphala samajhA / yaha suyoga anya manuSya Adiko prApta nahIM hotA hai / kAraNa ki unake do hI netra hote haiM aura ve bhI sanimeSa / isaliye ve aba trilokInAthakA darzana karate haiM taba unheM bIca bIcameM palakoMke jhapakanese vyavadhAna bhI hotA hai| ve una devoMke samAna bahuta samaya taka TakaTakI lagAkara bhagavAnkA darzana nahIM kara pAte haiM / / 9 // kaza yAsi / 2 na akmaNami tIye, ka avayaNAmi siye, shbhbynnmitiiye| 3 kA gtttthaaye| 4 kA siddhaadi| para suramara, suparamika sudhrmhi| kshmrnnii| pa-pratipATho'yam, za surAlaya mAsIya parne aasii| bhAnadha yA shomaa| 1.kaashcii|
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 +Andamannanawanrnwwmmermanananananaamaaran -524:113] 13. bAbAmastotram 691) tisthattaNamAmapaNo meka tuha ammaNahANajalajoe / se tassa sUrapamuhI payAhi miNa kupati sayA // 10 // 692) mesire paDaNucchaliyaNIratAraNapaNaDadevANa / ta vi tuha hANaM taha jaha sAhamAsi saMkiraNe // 11 // EAR ) NA ha jamA digo zAniya nmaannst| vellirabhuyAhi bhaggA taba aSi bhaMgurA mehA // 12 // 694) jANa pahupahiM vittI jAyA kappaDumehi tehi viNA / pakeNa vi tANa tae payANa parikappiyA gAha // 13 // indreNa / surarAlaya mandira / surAcalaM ] gamatA // 9 // bho jina / tava janmalAnajalayogena mestrIyatvam mApanaH prAtaH / tat tasmAt kAraNAt / sUra-sUrgapramukhAH devAH sadAkAle tasya meroH pradakSiNAM kurvanti // 10 // mezirasi mastake saba tat janmamAna tathA se jAtaM yathA patanocchalananIratAunavazAt praNaSTadevAnAM namaH kIrNam AzritaM myAptaM jAtam // 1 // bho nAca / tagha janmanAne merau hareH indrasya nRtyamAnasya sphAlitabhujAbhiH tadA bhAmAH meyAH adyApi marAH khaNDitA ramante / / 12 // bho nApa / yAsA prajAnA bahubhiH kalpahamaiH kRttirjAtA udarapUrNa jAtam / tairbinA kalpadrumaiH vinaa| tAsAM prajAnAm / ekenApi hai jina 1 usa samaya cUMki meru parvata Apake janmAbhiSekake jalake sambandhase tIrthasvarUpako prApta / ho cukA thA, isIliye hI mAno sUrya-candrAdi jyotiSI deva nirantara usakI pradakSiNA kiyA karate haiM // 10 // janmAbhiSekake samaya meru parvatake zikharapara nIce girakara Upara ucchalate hue jalake abhighAtase kucha khedako prApta hue devoMke dvArA ApakA yaha jammAbhiSeka isa prakArase sampanna huA ki jisase AkAza una devoM aura jalase vyApta ho gayA / / 11 / / he nAtha ! Apake janmAbhiSekamahotsavameM meruke Upara nRtya karanevAle indrakI kampita (caMcala) bhujAoMse nAzako prApta hue megha isa samaya mI maMgura (vinAdhara , dekhe jAte haiM // 12 // he nAtha ! bhogabhUmike samaya jina prajAjanoMkI AjIvikA bahuta-se kalpavRkSoMke dvArA sampanna huI thI unakI vaha AjIvikA una kalpavRkSoMke abhAvameM eka mAtra Apake dvArA sampanna (pradarzita ) kI gaI yI // vizeSArtha- pUrvameM yahAM ( bharatakSetrameM ) jaba bhogabhUmikI pravRtti thI taba prajAjanakI AjIvikA bahuta-se ( dasa prakArake ) kalpavRkSoMke dvArA sampanna hotI thI / parantu jaba tIsare kAlakA anta honemeM palyakA AThavAM bhAga zeSa rahA thA taba ve kalpavRkSa dhIre dhIre naSTa ho gaye the| usa samaya bhagavAn Adi jinendrane unheM karmabhUmike yobhya asi-masi Adi AjIvikAke sAdhanoMkI zikSA dI thii| jaisA ki khAmI samantabhadrAcAryane kahA bhI hai-prajApatiryA prathamaM jijIviSaH zazAsa kRSyAdiSu karmasu prajAH / prabuddhatattvaH punaraddhRtodayo mamatvato nirvivide vidAMvaraH / / abhiprAya yaha hai ki jina RSabha jinendrane pahile kalpavRkSoMke naSTa ho jAnepara AjIvikAke nimitta vyAkulatAko prApta huI prajAko prajApatike rUpameM kRSi Adi chaha karmokI zikSA dI thI ve hI RSabha jinendra phira vastusvarUpako jAnakara saMsAra, zarIra evaM mogoMse virakta hote hue Azcaryajanaka abhyutyako prApta hue aura samasta vidvAnoMmeM agresara ho gaye // 7. sva. sto. 2. isa prakArase jo prajAjana bhogabhUmike kAlameM aneka kalpavRkSoMse AjIvikAko sampanna karate the unhoMne karmabhUmike prArambhameM eka mAtra ukta RSabha jinendrase hI usa AjIvikAko sampanna kiyA thAve RSabha jinendrase asi, masi va kRSi Adi karmoM kI zikSA pAkara AnandapUrvaka AjIvikA karane lage kaza traas| 2ka surpmuraa| pratipATho'yam / mamamAsivaM ki, 'mAsiya viSNaM ca mAsiya kiNaM / 4 mshmuvaadi| 5ksursuuryprmukhaa|
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 paananvi-paJcaviMzatiH [695: 13-14695) pahuNA sapa saNAhA parAsi tIe kahANahI cuudo| vaghaNasamayasamullasiyasAsachammeNa romaco // 14 // 626zima ghalegeniTrapaNaTThA paNadhirI amrii| jayA taiyA vitae rAyasirI tArisI viTThA // 15 // 697) dheragaviNe sahasA suhA juNNaM tirNa va mukkA / deSa tapa sA anna pi vilayA sarijalaraSA barAI // 16 // 698} Asohio si tathA kAussaggaDio turma nnaad| ghammikagharArame umbhIkaryamUlakhaMbho bva // 17 // 699) hiyayasthazANasihiDajhamANa sahasA sarIradhUmo mSa / sahaI jiNa tujya sIse mahuyarakulasaMNiho kesbhro|| 18 // tvayA pattiH parikalpitA // 16 // bho prabho tvayA prabhuNA kRtyA dharA pRthvI sanAcA AsIt / anyathA tasyA dharAyAH mavacana-meghasamayasamulasitambAsa-sasya-] chana [panA] prAdurbhUtaH romAghaH kathaM bhavet / / 14 // yadA yasmin kAle / svayA mRtyazAlA pravRtyantI amarI devAzanA nIlAMjasA praNA dRSTA tathA kAle rAjanIH api sArisI tAdazI" devAzanAsadazI minazvarA haTA / kasmin pheva / meghe vidyudiya // 15 // bho deva / vairAgyavine tvayA sahasA yA vasudhA jINetRNam iva mukkA sA basudhA mayApi saritAjamaravAta vyAjena varAkinI [parAphI ] vilapati rudana karoti // 16 // bho nAtha / taM sadA kAyotsargasvitaH bhatilomitaH AsIt [ masi ] dharmagRhArambha kIkRtamUlasvambhavat tvaM rAjase // 17 // bhI jina / tava zIrSe mastake phezasamra: zomate / kiMlakSaNaH kezabharaH / madhukara kulasanimaH kezabharaH / kiMvat / hRdayasthatryAnazividayamAnazarIradhUmavet // 18 // ye // 13 // he bhagavan ! usa samaya pRthivI Apa jaise prabhuko pAkara sanAtha huI thii| yadi aisA na huA hotA to phira vaha navIna varSAkAlake samaya pragaTa hue dhAnyAMkuroMke chalase romAMcako kaise dhAraNa kara sakatI thii| / / 14 // he bhagavan ! jaba Apane meSake madhyameM kSaNameM naSTa honevAlI bijalIke samAna raMgabhUmimai dekhate hI dekhate maraNako prApta honevAlI nRtya karatI huI nIlAMjanA apsarAko dekhA thA tabhI Apane rAjalakSmIko bhI isI prakAra kSaNabhaMgura samajha liyA thA // vizeSArtha-kisI samaya bhagavAn RSabha jinendra aneka rAjA-mahArAoMse veSTita hokara siMhAsanapara virAjamAna the| usa samaya unakI sevA karaneke liye indra aneka gandhavoM aura apsarAoMke sAtha vahAM AyA / usane bhaktivaza vahAM apsarAoMkA nRtya prArambha karAyA / usane bhagavAnako rAjya-bhogase virakta karanekI icchAse isa kAryameM aise pAtra (nIlAMjanA) ko niyukta kiyA jisakI ki Ayu zIghra hI samApta honevAlI thI / tadanusAra nIlAMjanA rasa, bhAva aura layake sAtha nRtya kara hI rahI thI ki itanemeM usakI Ayu samApta ho gaI aura vaha dekhate hI dekhate kSaNabharameM adRzya ho gaI / yadyapi indrane rasabhaMgake bhayase vahAM dUsarI vaisI hI apsarAko tatkAla khar3A kara diyA thA, phira bhI bhagavAn RSabha jinendra isase anabhijJa nahIM rhe| isase unake hRdaya meM bar3A vairAgya huA (A. pu. 17, 1-11.) // 1- he deva ! Apane vairAmyake dina cUMki pRthivIko jIrNa haNake samAna akasmAt hI chor3a diyA thA, isIliye yaha vecArI Aja bhI nadIjalakI dhvanike miSase vilApa kara rahI hai // 16 // he nAtha ! Apa kAyotsargase sthita hokara pese atizaya zobhAyamAna hote the jaise mAno dharmasapI advitIya prAsAdake nirmANa meM Upara khar3A kiyA gayA mUla skhammA hI ho // 17 // he jina ! Apake zirapara jo amarasamUhake samAna kAle kezoMkA bhAra hai vaha aisA zobhita hotA hai kaI ho, va kaIlAI / 22 pr| 3 pratipATho'yam / zazIkaya / 4 ka za sohara, sui| 50 nvmedh| ksvaas| kapi saadshii| mazahadana krotinaasti| 9. kAyotsaMga 15madagdhamAnazIpazarIraSada dhUmravadaka dabhamAnazarIrabhUmavara, dandhamAnaSizarIrabhUmavat /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 - 704: 13-23] 13. RSabhastotram 700 ) kammakalaMka gaThThe nimmalasamAhibhUya / tu NANadapaNe ci loyAloya paDipphaliyaM // 19 // 701 ) AvaraNANi tapa samUlamummUligAi daNa / kammaNa muyaM Sa NAha bhIeNa seseNa // 20 // 702) NANAmaNiNimANe deva Thio sahasi samavasaraNa smi / jaba saMNiviTTo jiyANa joINa savvANaM // 21 // 703 ) louttarA visA samavasaraNa lohA jiNesa tudda pAe / lahiUNa lahara mahimaM rayiNo Naliji va kusumaDa|[hA] // 22 // 704 ) Niddoso akalaMko ajaDo caMdo vva sahasi taM taha vi / sIdAsapaNAtyo jiNi kayakuvalayANaMdo // 23 // 205 bho arcya pUjya / nirmalasamAdhibhUtyA dharmakalaGkacatuSke naSTe sati sava jJAnadarpaNe lokAlokaM pratibimbitam // 19 // bho nAtha / AvaraNAdIni tvayA samUlam unmUlitAni utpAditAni / mItena zeSeNa adhAtikarma catuSkena sRDDAsa aticatuSkaH sutavat [ tat aghAtiyatuSkaM mRtavat ] tvayi viSaye sthitam // 20 // bho deva / samavasaraNe nAnAmaNinirmANa evaM sthitaH zobhase / kiMlakSaNasvam / yAvato [jitAnA ] sarveSI nasalele // 39 bho jineza / sA samavasaraNazobhA lokottarA api taba pAdI labhyA prApya mahimAnaM labhate / yathA sUryasya pAdapAn [ pAdAn ] yA kamalinI virAkhate / kiMlakSaNA kamalinI / kuTumasthA kusumeSu tiSThatIti kusumasthA // 22 // bho jinendra | svaM candravat zobhate tathApi candrAt adhikaH / yatastvaM nirdoSaH / punaH kiMlakSaNaH tvam | akalaGkaH kalaGkarahitaH 1 ajaDaH jJAnavAn / punaH kiMmAno hRdayameM sthita dhyAnarUpI abhise sahasA jalanevAle zarIrakA dhuAM hI ho // 18 // he bhagavan | nirmala dhyAnarUpa sampadAse cAra ghAtiyA karmarUpa kalaMkake naSTa hojAnepara pragaTa hue Apake jJAna (kevalajJAna ) rUpa darpaNa meM hI loka aura aloka pratibimbita hone lage the // 19 // he nAtha ! usa samaya jJAnAvaraNAdi nAra ghAtiyA karmoMko samUla naSTa hue dekhakara zeSa ( vedanIya, Ayu, nAma aura gotra ) cAra aghAtiyA karma bhayase hI mAno mare hueke samAna ( anubhAgase kSINa ) ho gaye the || 20 || he deva ! vividha prakArakI maNiyoMse nirmita samavasaraNa meM sthita Apa jIte gaye saba yogiyoMke Upara baiThe hueke samAna suzobhita hote haiM // vizeSArtha--- bhagavAn jinendra samavasaraNasabhA meM gandhakuTIhI bhItara svabhAvase hI sarvopari virAjamAna rahate haiN| isake upara yahAM yaha utprekSA kI gaI hai ki unhoMne cUMki apanI Abhyantara va bAhya lakSmI ke dvArA saba hI yogIjanoM ko jIta liyA thA, isIliye ve mAno una saba yogiyoMke Upara sthita the // 21 // he jineza ! vaha samavasaraNakI zobhA yadyapi alaukika thI, phira bhI vaha Apake pAdoM ( caraNoM) ko prApta karake aisI mahimAko prApta huI jaisI ki puSpoMse vyApta kamalinI sUryake pAdoM (kiraNoM ) ko prApta karake mahimAko prApta hotI hai // 22 // he jinendra ! siMhAsanarUpa udayAcalapara sthita Apa cUMki candramA ke samAna kuvalaya ( pRthivImaNDala, candrapakSa meM kumuda ) ko Anandita karate haiM; ata eva usa candramAke samAna suzobhita hote haiM, to bhI ApameM usa candramAkI apekSA vizeSatA hai kAraNa ki jisa prakAra Apa ajJAnAdi doSoMse rahita honeke kAraNa nirdoSa haiM usa prakAra candramA nirdoSa nahIM hai - vaha sadoSa hai, kyoMki vaha doSA (rAtri ) se sambandha rakhatA hai / Apa karmamalase rahita honeke kAraNa akalaMka haiM, parantu candramA kalaMka ( kAlA cihna) se hI sahita] hai / tathA Apa jar3atA ( ajJAnatA ) se rahita honeke kAraNa ajaDa haiM / parantu candramA ajar3a nahIM hai, 1 ka mU, aza sugaM / 2 va sudasi, za sohasi / 3 uvaribhva, va za uvari ya / 4 - pratipATho'm bha ka sa ji 5 sugavat / 6 ka akSarasya sarveSAM / 7 jin|
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 pAnandi-paJcaviMzatiH [705 : 13-24705) acchaMtu tAva itharA phuriyaviveyA nnrmtsirsihraa| hoi asoo' rukkho vi NAha tuha saMNihANaratho // 24 // 706) chattattayamAlaMpiyaNimmalamuttAhalacchalA tujma / jaNaloyaNesu carisada amaya pi va jAha vidUhi // 25 // 707) kayaloyaloyaNuppalaharisAha suresAhatthaca liyAI / / tuha kSeSa sarayasasAharakiraNakayAI va camarAI // 26 // 708) vihalIphayapaMcasare paMcasaro jiNa tumammi kAUNa / - amarakayapuSkaSiTTinchalA bara muha kusumasare // 27 // lakSaNastvam / siMhAsanAcalasthaH / punaH kiMlakSaNastvam / kRtakuvalayAnandaH // 23 // bho nAtha / tAvat itare mampAH hare sivntu|| kiviziSTA bhavyAH / sphuritvivekaaH| punaH namrIbhatazira:zikharAH / tava saMnidhAnA taba nikaTasthapakSaH bhazokaH zekarahitaH : bhavati / bhanyajIvasma kA vArtA // 24 // bho nApa / tava natrayam mAlambitanirmalamuktAphalacchalAt janalocaneSu masta / bindubhiH varSeti iva // 25 // bho deva / tava camarANi zazadharakiraNakRtAni iva / punaH kilakSaNAni cmraavi| italokalocanotpalaharSANi / punaH kiMlakSaNAni camarANi / indrahavaicAlitAni // 26 // bho jina / parazaraH kAmaH tvayi viSaye amaradevakRtapuSpavRSTirachalAt / bahUn kusumArAn puSpasta rakAn mukhati / kiMlakSaNasvam / viphalIkRtapayazaraH nirjitakAmaH / / 17 kintu jaDa hai-himase prasta hai / / 23 // he nAtha ! jinake viveka pragaTa huA hai tayA jinakA zirarUpa zikhara Apako namaskAra karane meM namrIbhUta hotA hai aise dUsare bhavya jIva to dUra hI raheM, kintu Apake samIpameM sthita vRkSa bhI azoka ho jAtA hai / vizeSArtha-yahAM granthakartA bhagavAn RSabha jinendrakI stuti karate hue unake samIpameM sthita ATha prAtihAryoMmeMse prathama azoka vRkSakA ullekha karate haiM / vaha vRkSa yadyapi nAmase hI 'azoka' prasiddha hai, phira bhI ve apane zabdacAturyase yaha vyakta karate haiM ki jaba jinendra bhagavAnakI kevala samIpatAko hI pAkara vaha sthAvara vRkSa bhI azoka ( zoka rahita ) ho jAtA hai taba bhalA jo vivekI jIva unake samIpameM sthita hokara unheM bhaktipUrvaka namaskAra Adi karate haiM ve zoka rahita kaise na hoMge ! avazya hI ve zokase rahita hokara anupama sukhako prApta kareMge ||24||he nAtha ! Apake tIna chatra laTakate hue nirmala motiyoMke chalase mAno binduoMke dvArA bhavyajanoMke netroM meM amRtakI varSA hI karate haiN| vizeSArtha- bhagavAn RSama jinendra ke zirake Upara jo tIna chatra avasthita the unake saba ora jo sundara motI laTaka rahe the ve logoMke netromeM aise dikhate the jaise ki mAno ve tIna chatra una motiyoMke miSase amRtabinduoMkI varSA hI kara rahe hoM // 25 // he deva ! logoMke netroMrUpa nIla kamaloMko harSita karanevAle jo camara indra ke hAthoMse Apake Upara dore jA rahe the ve zaratkAlIna candramAkI kiraNoMse kiye gayeke samAna pratIta hote the // 26|| he jina ! Apake viSayameM apane pAMca ghANoMko vyartha dekhakara vaha kAmadeva devoMke dvArA kI jAnevAlI puSpa vRSTike chalase mAno Apake Upara bahuta se puSpamaya bANoMko chor3a rahA hai | vizeSArtha-kAmadevakA eka nAma paMcazara bhI hai, jisakA artha hotA hai pAMca bANoMvAlA / ye bANa bhI usake lohamaya na hokara puSpamaya mAne jAte haiN| vaha inhIM bANoMke dvArA kitane hI avivekI prANiyoMko jItakara unheM viSayAsakta kiyA karatA hai / prakRtameM yahAM bhagavAn RSabha jinendrake upara jo devoMke dvArA puSpoMkI varSA kI jA rahI thI usake Upara yaha utprekSA kI gaI hai ki vaha puSyavarSA nahIM hai, balki jaba bhagavAnako apane vazameM karaneke liye usa kAmadevane unake Upara apane pAMcoM bANoMko calA diyA aura phira bhI ve usake vazameM nahIM hue, taba usane mAno unake Upara eka sAtha bahuta-se bANoMko hI chor3anA prArambha kara diyA thA // 27 // 1 za in;tu| 2 ka asozI, maza msovo| 15 pratipATho'yam / akasaro / 4sana milii| 55hastena /
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 -712:1-31] 13. RSabhastotram 709) esa jiNo paramappA gANI aNNANe suNaha mA vayaNaM / tumha huMduhI rasaMto kahA va sijayassa miliyassa // 28 // 710) raviNo saMtAvayaraM sasiNo upA jayAyaraM deva / saMtAvajaIsaha sujha thiya pahu pahAyalayaM // 29 // 711) maMdaramahijamANaburAsiNigyosasaMNihA tujya / vANI suhA Na aNNA saMsArabisassa NAsayarI // 30 // 712) pacANa sAraNi piva sujjha giraM sA gaI jahANa pi| jA mokkhasaTTANe asarisaphalakAraNaM hoha // 31 // tava dundubhiH rasana zabdaM kurvan san militasya vijagata evaM kathayatIveM / evaM ki phayayati / eSa jinaH paramAtmA jJAnI / bho lokAH anyeSo kudevAnAM paranaM mA zRNuta // 28 // bho deva arye / bho prabho / raveH sUryasya prabhAvalayaM saMtApakaram / punaH zazinaH candrasya prabhAvalayaM jabatAkara zItakaram / bho jina / tara prabhAvalaye saMtApajahabaharam // 29 // bho deva / tava vA sudhA amRtm| saMsAraviSasya nAzakarI anyA kuravasya vANI saMsAravinAzakarI na bhavati / kiMlakSaNA tava vANI / mandareNa bheruNA madhyamAna-ambarAzinipoSasaMnibhA sadRzI // 30 // bho jina / tava giraM vANI prAptAnAM jaDAnAm api sA taba gIH vaagii| teSAM ahAnA gatiH sumArgagA / tatra vANI mokSatarusthAne asadRzaphalakAraNaM bhavati / sA vANI kevala jaladhoraNIya // 3 // he bhagavan ! zabda karatI huI tumhArI bherI tInoM lokoMke sammilita prANiyoMko mAno yaha kara rahI thI ki he bhavya jIvo! yaha jinadeva hI jJAnI paramAtmA hai, dUsarA koI paramAtmA nahIM hai| ata eva eka jinendra devako chor3akara tuma loga dUsaroMke upadezako mata suno||| 28 // he deva ! sUryakA prabhAmaNDala to santApako karanevAlA hai aura candrakA prabhAmaNDala jaDatA (zaitya) ko utpanna karanevAlA hai| kintu he prabho! santApa aura jaDatA ( ajJAnatA) ina donoMko dUra karanevAlA prabhAmaNDala eka ApakA hI hai // 29 // meru parvatake dvArA mathe jAnevAle samudrakI dhvanike samAna gambhIra ApakI uttama vANI amRtasvarUpa hokara saMsArarUpa viSako naSTa karanevAlI hai, isako chor3akara aura kisIkI vANI usa saMsArarUpa viSako naSTa nahIM kara sakatI hai // vizeSArtha-jinendra bhagavAnkI jo divyadhvani khiratI hai vaha tAla, kaNTha evaM oSTha Adike vyApArase rahita nirakSara hotI hai| usakI AvAja samudra athavA meghakI garjanAke samAna gambhIra hotI hai| usameM eka yaha vizeSatA hotI hai ki jisase zrotA. gaNoMko pesA pratIta hotA hai ki bhagavAna hamArI bhASA hI upadeza de rahe haiN| kahIMpara aisA bhI ullekha pAyA jAtA hai ki yaha divyadhvani hotI to nirakSara hI hai, kintu use mAgadha deva ardhamAgadhI bhASAmeM pariNamAtA hai| vaha divyadhvani khabhAvataH tInoM sandhyAkAloMmeM nau muhUrta taka khiratI hai / parantu gaNadhara, indra evaM cakravartI Adike praznake anusAra kabhI vaha anya samayameM bhI khiratI hai / vaha eka yojana taka sunI jAtI hai / bhagavAn jinendra cUMki vItarAga aura sarvajJa hote haiM ata eva unake dvArA nirdiSTa tatva ke viSayameM kisI prakArakA sandeha Adi nahIM kiyA jA sakatA hai| kAraNa yaha ki vacanameM asatyatA yA to kaSAyavaza dekhI jAtI hai yA alpajJatAke kAraNa, so vaha jinendra bhagavAna meM rahI nahIM hai| ata evaM unakI vANIko yahAM amRtake samAna saMsAraviSanAzaka batAyA gayA hai / / 30 / / he jinendra deva! kyArIke samAna tumhArI vANIko prApta hue ajJAnI jIvoMkI bhI vaha avasthA hotI hai jo mokSarUpa vRkSake sthAnameM anupama phalakA kAraNa hotI hai| vizeSArtha-jisa prakAra uttama kyArIko banAkara usameM lAyA gayA vRkSa jalasiMcanako pAkara abhISTa phala detA hai usI prakAra jo bhavya jIya mokSarUpa vRkSakI kyArIke samAna usa jinavANIko pAkara (sunakara) tadanusAra mokSamArgameM pravRtta hote haiM unheM karaNANo NANaM, ca NA goSNApaM, ma za nnaannonnyaanN| 2 bhabanayAratha, za javArayaM / 35 za maMdira / 46za 'mANAM / 5 kthyti| maMdireNa / -.--. -. -..
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 [713:18. pacanandi-paJcaviMzatiH 718) poya piva tuhAvaraNa saMlINA phuraamhokyjaaddoh| helAe biya jIvA taraMti bhavasAyaramaNa // 32 // 714) tupayaNaM ciya sAhA gaNamaNetabAdaSiyaDabaI / taha hiyayAiara savvattaNamappaNo NAha / 33 / 715) vipaDivajaha jo tuha girApa mahasuibaleNa kevlinno| paradiTiviTThaNaharjatapakkhigaNaNe vi so aMdho // 34 // 716) bhiNyAja paraNayANe ekekamasaMgayA gayA tujya / pArvati jayammi jayaM majamima riUNa kiM cittaM // 35 // 717) aNNassa japa jIhA kassa sayANassa baNeNe tum| - jaratha jiNa te vi jAyA suragurupamuhA kaI kuMThA // 36 // aho ityAcayeM / mo pUjya / sphuTaM vyaktam / jIvAH helayA bhanantabhavasAgaraM taranti / kiMlakSaNA bhavyAH / saba prAye salamAH / yayA narAH potaM pratrahaNam Azritya alIpaM samudra taranti // 32 // bho maay| bho arghya / tama varana na nikhitam anekAntavAdavikaTaparya sAdhayati / tathA AtmajJAninA sarveSAM hRdayapradIpakara taba vacanam // 15 // bhokha / yaH mU: saba kevalinaH bAyo itizrutiSalena giniyAro saMzayaM role| Ara mAsiena bhavAmnanigaNane saMkhya karoti // 3 // bho deva / tavaM nayAH bhiSAna parabhayAnAM ripUNAM madhye jagAye jayaM pAvaMti prAmuvanti / tAki citram / kilakSaNAddhaba nyaaH| ekam ekam asaMgatAH amilitAH // 35 // mo jina / jagati sNsaare| tava varNane anyasa sajhAnasa pravINasya kasya jilA vartate / api tu na kasyApi / yatra tava varNane suragurupramukhAH kavayaH devAH kuNThA mULaH jAtAH / mansa avazya hI usase anupama phala ( mokSasukha ) prApta hotA hai // 31 / / jisa prakAra jaDauSa ( jalauSa ) arthAt balakI rAziko adhaHkRta (nIce karanevAlI) nAyakA Azraya lekara prANI anAyAsa hI apAra samakke pAra ho jAte haiM, usI prakAra jaDautra arthAt ajJAnasamUhako adhaHkRta (tiraskRta ) karanevAlI ApakI vANIrUpa nAkakA Azraya lekara bhanya jIva bhI anAyAsa hI ananta saMsArarUpa samudrake pAra ho jAte haiM, yaha spaSTa hai // 32 // he nAtha ! hRdayameM pratItiko utpanna karanevAlI ApakI vANI hI nizcayase anekAntavAdarUpa kaThina mArgako tathA apane sarvajJatvako bhI siddha karatI hai // 33 // he bhagavan ! jo manuSya apane matijJAna aura zrutajJAnake balapara Apa jaise kevalIkI vANIke viSayameM- usake dvArA nirUpita tattvasvarUpamaivivAda (sandehAdi) ko prApta hotA hai, usakA yaha AcaraNa usa andhe manuSyake samAna hai jo kisI nirmala netroMvAle anya manuSyake dvArA dekhe gaye aise AkAzameM saMcAra karate hue pakSiyoMkI gaNanA ( saMkhyA meM vivAda karatA hai // 34 // he bhagavan ! jagatmeM Apake pRthak pRthak eka eka naya zatrubhUta bhinna mina paramataMki madhyameM yadi jayako prApta karate haiM to isameM Azcarya kyA hai ? kucha bhI nahIM // 35 // he jin| jagatmeM jisa tumhAre varNanameM bRhaspati Adi kavi bhI kuNThita ( asamartha ) ho cuke haiM usameM bhalA anya kisa buddhimAnkI jihvA samartha ho sakatI hai| arthAt Apake guNoMkA kIrtana jaba vRhaspati Adi bhI nahIM kara sake haiM taba phira anya kauna-sA aisA kavi hai jo Apake una guNoMkA pUrNatayA kIrtana kara sake ! // 36 // kassAisamAna 1sasvipi pratiSu 'pabayaNami paatthH| 2ca-pratipATho'yam / makaza paIyaare 1 3za pakva / ma vaNage, karasAyasayANa vagaNe /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ -721:13-40] 13. RSabhastotram 718) so mohayeNarahio payAsimo padu supaho tapa taayaa| teNaje vi rayaNajuyA NizvigghaM ti NivyANa // 37 // 719) ummuhiyammi sammie mokkhaNihANammi guNaNihANa tr| kehiM Na juNNatiNAiva iyaraNihANehiM bhuvaNammi // 38 // 720) mohamahAphaNiko jaNo ghirAya tuma pmuttuunn| iyarANApa kaha pA vidheyaNo dheyarNa lahaha // 39 // 721) bhaSasAyarammi dhammo dharA parata jaNaM tumaya / amaralA na paramAraNAramiyarANa jiNaNAda // 40 // www.san.-.--.--.mamnnnnnnine kA kArvA // 16 // bho prabho / tadA tasmin kAle / svayA suparthaH sumArgaH / prakAzitaH / vilakSaNaH mArgaH / moiyorega rahitaH / tena pathA mArgeNa / bhavyajIvAH adyApi ramayutAH darzanAdiyutAH / nirvighnaM vinarahitam / nirvANa mokSa prayAnti // 30 // bho guNanidhAna / strayA / ( sphuTam / tasmin mokSanighAne udghATite sati / ke bhavyajIvaiH / bhuvane trailokye / itaranidhAnAni suvarNAdijIrNatRNa iva na tyakAni / api tu bhamyaiH itaradevyANi saktAni // 38 // he prbho| mohamahAmaNidaSTaH vicetanaH gatazcetanaH jnH| kho vItarAgagaruhaM pramukhatA [pramuthya ] isarakudevAjJayA ghetanA kaSaM labhate // 39 // bho jinanAtha / teva amaH bhavasAgare saMsArasamudre patantaM jana dhArayati / itareSAM miyAdRSTInA dharmaH paramAraNakAramaM abarAmA bhillAmA dharma he prabho ! usa samaya Apane moharUpa corase rahita usa sumArga ( mokSamArga) ko pragaTa kiyA thA ki jisase Aja bhI manuSya ranoM ( ranatraya) se yukta hokara nirbAdha mokSako jAte haiM / vizeSArtha-jisa prakAra zAsanake suprabandhase coroMse rahita kiye gaye mArgameM manuSya icchita dhanako lekara nirbAdha gamanAgamana karate haiM, usI prakAra bhagavAn RSabha devane apane divya upadezake dvArA jisa mokSamArgako moharUpa corase rahita kara diyA thA usase saMcAra karate hue sAdhujana abhI bhI samyagdarzanAdirUpa anupama raloMke sAtha nirvina abhISTa sthAna (mokSa) ko prApta karate haiM // 37 // he guNanidhAna ! Apake dvArA usa mokSarUpa nidhi (khajAnA) ke khola denepara lokameM kina bhavya jIvoMne rama-suvarNAdirUpa dUsarI nidhiyoMko jIrNa tRNake samAna nahIM chor3a diyA thA ! arthAt bahutoMne unheM chor3a kara jinadIkSA svIkAra kI thI / / 38 // he prabho ! moharUpI mahAn sarpake dvArA kATA jAkara mUrchAko prApta huA manuSya Apa vItarAmako chor3akara dUsarekI AjJA ( upadeza) se kaise cetanAko prApta ho sakatA hai! arthAt nahIM ho sakatA // vizeSArtha-jisa prakAra sarpake kATanese mUrchAko prApta huA manuSya mAvikake upadezase nirviSa hokara cetanatAko pA letA hai usI prakAra mohase grasita saMsArI prANI Apake sadupadezase avivekako chor3akara apane caitanyasvarUpako pA lete haiM // 39 // he jinendra | saMsArarUpa samudra meM girate hue prANIkI rakSA ApakA hI dharma karatA hai / dUsaroMkA dharma to bhIlake dharma (dhanuSa) ke samAna anya jIvoMke mAranekA hI kAraNa hotA hai // 40 // he jina! 1 ca pratipATho'yam / makaza mohtyenn| 2kaka teNAnna / na juSNataNyAiyamiyara, 6 juNatimA hava, ghANa juNyAtaNAiyamiyara / 4ca diho, vko| 5 kaayr| salavA saasupssH| kamosvairiNA / 8kdi| 9kaamyaadi| 10za prmukhaa| 11zatavaidha / papane. 15
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 pacanandi-paJcaviMzatiH 722 ) aNNo ko suha purao dhaNga garuyanttaNaM payAsaMto / ammita paramiyantaM kesaNahANaM pi jiNa jAyaM // 41 // 728) saha sarIraM tuha patru tihuyaNajaNaNayArthiva vicchuriye / paDhisamayamaciyaM cAstaralaNIluppalehiM vai // 42 // 724 ) ahamahamiyA nivaDati NAha chuhiyAliNo vya haricaphlU / tujjha thiya mahapahasaramajya dviye khalaNakamalesuM // 43 // 725) kaNayakamalANamuri sevA suha vibuhakappiyANa tuI / ahiya sirINaM tato jubhaM caraNANa saMcaraNaM // 44 // 726 ) - harikayakaNNasu ho gikhA amarehiM tuha jaso sagge / bhaNNe somaNo hariNo hariNakamallINo // 45 // [722: I iva // 40 // bho jina / tava purataH agre anyaH kaH balAti gurutvaM prakAzayan yasmin tvayi kezanakhAnAm api pramA jAtam // 49 // bho prabho / saba zarIra zobhate / kiMlakSaNaM zarIram / tribhuvanajananayana bimmeSu visphuritaM pratibimbitam punH| kiMlakSaNaM zarIram / cArutaralanIlotpalaiH kamalaiH pratisamayam arcitam // 42 // bho nAtha bhI aye / taba bha kharomadhyasthitacaraNakamaleSu / haricakSUMSi indranayanAni / ahamahamikayA ahaM prathamam Agatam / nipatanti / kSAni nAni / kSudhitA bhramarA iva // 43 // tattasmAtkAraNAt / tava bharaNAnAM kanakakamalAnAm upari saMvaraNaM gamanaM yuktam / lakSaNAnAM caraNAnAm / adhika shriinnaam| punaH kiMlakSaNAnAm / kanakakamalAnAM saba sevAnimittaM vivudhadevakalpitAnaca nAm / vizudhaiH devaiH sthApitAnAm // 44 // bho deva / tava yazaH devaiH svarge giiyte| kiMlakSaNaM yazaH / zacI-indraku zacIindrayoH kRtakarNemukham / aham evaM manye / tadyazaH zrotumanAH hariSyaH mRgaH candrakamalInaH [ candramAlInaH ] // 450) jina ApameM bAla aura nakha bhI parimitatAko prApta arthAt vRddhise rahita ho gaye the una Apake bhA dUsarA kauna apanI mahimAko pragaTa karate hue jA sakatA hai ! arthAt koI nahIM // vizeSArtha - kevalAna pragaTa ho jAnepara nala aura bAloMkI vRddhi nahIM hotI / isake Upara yahAM yaha utprekSA kI gaI hai ki nakha - kezoMkI vRddhikA abhAva mAno yaha sUcanA hI karatA thA ki ye jinendra bhagavAn sarvazreSTha haiM, ina Age kisI dUsarekA prabhAva nahIM raha sakatA hai || 41 // he prabho ! Apake zarIrapara jo tInoM lo prANiyoM ke netroMkA pratibimba par3a rahA thA usase vyApta vaha zarIra aisA pratIta hotA thA mAno vaha nira sundara evaM caMcala nIla kamaloMke dvArA pUjAko hI prApta ho rahA hai / / 42 / / he nAtha ! tumhAre hI loga kAntirUpa sarovarake madhyameM sthita caraNarUpa kamaloMke Upara jo indrake netra girate haiM ve aise dikhate haiM jo mAno ahamahamikA arthAt maiM pahile pahuMcUM, maiM pahile pahuMcUM, isa rUpase bhUkhe bhramara hI unapara gira rahe haiN| // 43 // he bhagavan ! tumhArI sevAke liye devoMke dvArA race gaye suvarNamaya kamaloMke Upara jo caraNakA saMcAra hotA thA vaha yogya hI thA, kyoMki, Apake caraNoMkI zobhA una kamaloMse adhika // 44 // he jinendra ! svargameM indrANI aura indrake kAnoMko sukha denevAlA jo devoMke dvArA A yazogAna kiyA jAtA hai usako sunaneke liye utsuka hokara hI mAno hiraNane candrakA Aka liyA hai, aisA maiM samajhatA hUM // 45 // he jinendra ! kamalameM lakSmI rahatI hai, yaha kahanA masala hai; kAraNa ki vaha to Apake caraNakamalamai rahatI hai / tabhI to namaskAra karate hue janoMke umara 1 ka za sohara / 2 - pratipATho'yam / aphaza'' | 3 ka mazadvaya / 4 a 'ahaM pratharma Aya' nAsti / 4'R devakalpitAnAM racitAnA' nAsti / 6 candramAlInaH /
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 211 -780:13-49] 11. prAmastotram 727) aliyaM kamale kamalA kamakamale suha jimida sA bsaa| pahakiraNaNiNa gharaMti payajaNe se kaDAsA // 46 // 728) be kayakuvalapaharise tumammi videsiNo sa tANa pi / doso sasimmi vA mAhayANa jAha vAhimAparaNe // 7 // 729) ko iha hi DabbaraMto jiNa jysNhrnnmrnnvnnsihinno| tuda payAmijharaNI vAraNamiNamo pajA hoti / 48 // 780) karajughalakamalamaule bhAlarathe tuha puro kapa bsaa| saggApaSaggakamalA purNati' teNa sappurisA // 19 // bho jinendra / kamalA lakSmIH kamale yasati iti alIkam asatyam / sA kamalA lakSmIH tava kramajhamale vasati, anyathA natabane tasyAH lakSmmAH kaTAkSacchaTAH nasakiraNavyAjena kathaM pabanti // 4 // bho jina / kRtakuvalaya-bhUvalayaharSe svari ye vivakkiH bartante sa doSasteSAM vidveSiNAm api masti / yathA zazini banne dhUlo AhatAnA puruSANAM tamUlI vAvaraNaM teSAm api bhara III bho bina / hi yamaH / 16 mAti a mApa simAsamA uddhareta / yadi chet / idaM tava padastAviniriNIvAri jala na bhaviSyati // 40 // bho jina / bhAlathe karayagalakamalamakale svargApavargakamalA lakSmI karakamale / taba purataH agre mukulIhateM / tena kAraNena saputrAH tatkarakamalaM tava aprataH kurvanti // 49 // mo jina / tana purataH Apake nasoMkI dinoM chalase usake netrakaTAkSoMkI kAnti saMgatiko prApta ho sakatI hai||16|| he jinendra ! kuvalaya arthAt bhUmaNDalako harSita karanevAle Apake viSayameM jo vidveSa rakhate hai vaha unakA hI doSa hai / jaise-kuvalaya (kumuda ) ko praphullita karanevAle candra ke viSayameM jo mUrkha bAhirI AvaraNa karate haiM to vaha unakA hI doSa hotA hai, na ki candrakA | abhiprAya yaha hai ki jaise koI candrake prakAza (cAMdanI) ko rokaneke liye yadi bAba AvaraNa karatA hai to vaha usakA hI doSa samajhA jAtA hai, ki usa candrakA / kAraNa ki vaha to svabhAvataH prakAzaka va AlhAdajanaka hI hai| isI prakAra yadi koI ajJAnI jIva Apako pA karake bhI Atmahita nahIM karatA hai to yaha usakA hI doSa hai, na ki Apatra / kAraNa ki Apa to svabhAvataH saba hI prANiyoMke hitakAraka hai||47||he jina | yadi Apake caraNoMkI stutirUpa yaha nadI rokanevAlI (bujhAnevAlI ) na hotI to phira yahAM jagatkA saMhAra karanevAlI mRtyurUpa dAvAmise kauna baca sakatA thA! arthAt koI nahIM zeSa raha sakatA thA // 18||he bhagavan ! tumhAre Age namaskAra karate samaya mastakake Upara khita donoM hAthoMrUpa kamalakI kalImeM cUMki svarga aura mokSakI lakSmI nivAsa karatI hai, isIliye sajjana puruSa use (donoM hAthoMko mAlasa) kiyA karate haiM ||19|| he jinendra! tumhAre Age namrIbhUta hue sirase cUMki moharUpa Thagake dvArA sthApita kI gaI moinali ( mohako prApta karAnevAlI dhUli ) nAzako prApta ho jAtI hai, isIliye vidvAn jana zira jhukAkara Apako namaskAra kiyA karate haiM // 50 // he bhagavan ! jo loga tumhAre namA Adi saba nAmoMko dUsaroM (vidhAtA Adi) ke salAte haiM ve mUrkha mAno candrakI cAMdanIko jugunameM jor3ate haiM / / vizeSArtha-jisa prakAra jagunakA prakAza kamI cAMdanIke samAna nahIM ho sakatA hai usI prakAra brahmA, viSNu aura maheza ityAdi jo Apake sArthaka nAma haiM ve devasvarUpase mAne jAnevAle dUsaroMke kabhI nahIM ho sakate-de saba to Apake hI nAma haiN| bathA vrnnti| 2sasahita 3 jAna tara ti| 4 kakavena /
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 [731:13-50 pananandi-paJcaviMzatiH 781 ) viyalA mohaNadhUlI tuha puraSo mohaThagapariTuviyA / paNaSiyasIsAo tamo paNaviyasIsA khudA hoti // 50 // 782 ) bamappamuhA saNyA sadhyA tue je bhaNati annnnss| sasijohA khajoe jaDehi joDijae tehiM 551 / / 798)* va moklAyatI ne triya maraNaM jaNamala mayassa | seNikAraNavijo jAjarAmaraNavAhiharo // 52 // 734) kicchAhi samuvalakhe kayakicA ammi jodaNo hoti / te paramakAraNaM jiNa Ne tumAhito paro asthi // 53 / / 785) muhamo si tahaNa dIsasi jAha pahu paramANupecchapahi" pi guruvoM vaha bohamae jaha taI saba pi saMmAya // 54 // 786) NIsesaMvatthulatthe heyamaheyaM nnirussmaannss| taM paramappA sAro sesamasAraM palAlaM vA // 55 // aprataH praNamitazIrSAt mohunadhUktiH niyamati patati / kiMlakSaNA dhUliH / mohaThagasthApitA / tattasmAtkAraNAt / yuvAH paNitA praNamitazIrSA bhavanti // 50 // bho jina ye pumAsaH bhanyadevastha brahmA [] pramumhAH sarvAH saMjJAH nAnaH [nAmAni ] tadeva bhaNanti / taiH jahaiH zazijyotsnAkiraNAH khadyote yojyate [ yojyante] // 51 // bho jina / tvameva mokSapadavI / mo jin| ravameva janasa zaraNam / sarvasva anasya zaraNam / bho jina / svameva niHkAraNavaiyaH / svameva jAtiyarAmaragamyAdhiharaH // 52 // bho jina / yasmin tvayi machAtsamupalambe saci yoginaH ktakasyA bhavanti / tattasmAtkAraNAt / tvattaH sakAzAt / amaH paramapadakAraNa ma asti / / 53 // bho prabho / tathA tena prakAreNa sUkSmo'si yathA paramANuprekSakaiH munibhiH na dRzyase / bho jina tvaM tathA gariSThaH yathA svayi jJAnamaye sarva prativimbita saMmAtam // 54 // bho dena / niHzeSavastuzAne / heya tyAjyam / bhaI prAyam / nirUpyamANaspa madhye tvaM paramAtmA sAraH prAyaH / zevaM vastu svataH anyat asAraM vA / palAla taNam // 55 // bho deva / arwwwwwimanmanarayerwwwkammarwar rrrramanane tyAmavyayaM vibhumacintyamasaMkhyamAcaM pramANamIzvaramanansamanaGgaketum / yogIzvaraM viditayogamanekamekaM jJAnasvarUpamamalaM pravadanti santaH // buddhastvameva vidudhArcitabuddhibodhAttvaM zaMkaro'si bhuvanatrayazaMkaratvAt / dhAtAsi dhIra zivamArgavidhervidhAnAd vyaktaM svameva bhagavan puruSottamo'si [bhaktAmara0 24-25] // 51 // he jinendra 1 tuma hI mokSake mArga ho, tuma hI saba prANiyoMke liye zaraNabhUta ho; tathA tuma hI janma, jarA aura maraNarUpa vyAdhiko naSTa karanevAle niHsvArtha vaidya ho // 52 // he aIn ! jisa Apako kaSTapUrvaka prApta (zAta) karake yogIjana kRtakRtya ho jAte haiM vaha tuma hI usa kRtakRtyatAke utkRSTa kAraNa ho, tumhAre sivAya dUsarA koI usakA kAraNa nahIM ho sakatA hai // 53 // he prabho | tuma aise sUkSma ho ki jisase paramANuko dekhanevAle bhI tumheM nahIM dekha pAte haiN| tathA tuma aise sthUla ho ki jisase anantajJAnasvarUpa ApameM saba hI vizva samA jAtA hai / / 54 // he bhagavan ! samasta vastuoMke samUhameM yaha heya hai aura yaha upAdeya hai, aisA nirUpaNa karanevAle zAstrakA sAra tuma paramAtmA hI ho / zeSa saba palAla (puAla) ke samAna niHsAra hai / / 55 // he sarvajJa ! jisa AkAzake garbha meM tInoM hI loka paramANukI lIlAko dhAraNa karate hai, arthAt paramANuke samAna pratIta hote haiM, vaha AkAza bhI Apake jJAnake bhItara shm| makaviyo, ma vido / 3 kapa nAsti / 4 pcchpaaii| 5 gyo| tara, mata kaNissesa /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ -741:13-60] 13. RSamastotram 213 787) dharaha paramANulIle jaggaSme tihuyaNa pita pi paaii| aMto NANassa tuha iyarassa Na parisI mahimA // 56 // 738 ) bhuvaNatthuya thuNai jajae sarassaI saMtaye tuI taha vi / Na guNaMtaM lahai tahiM ko taraha jaDo jaNo apaNo / / 57 // 739) khayari vya saMcaraMtI tiTuyaNaguru tuha guNohagayaNammi / sUra pi gayA suire kassa girA pattaperaMtA // 58 // 740 ) jattha asakko sako anIsaro Isaro phaNIso vi| tuha thotte tattha kaI ahamamaI ta khamijAsu // 59 // 741 ) taM bhavyapomaNedI tepaNihI saranya nnihoso| mohaMdhayAraharaNe tuha pAyA mama pasIyaMtu // 6 // yasya AkAzasya garne madhye tribhuvanemapi paramANulIlA maryAdA ghrti| tat namaH tana jJAnasya antaH madhye paramANulIlA bharati / itarasya kadevasya bazI mahimA na // 56 // bho bhuvanassulma / jagatraye sarasvatI satata svAti tava suti kroti| tapApi saba guNAntaM pAraM na labhate / tasmin tava guNasamudre anyaH ahaH mUDhaH kaH tarati / api tu na ko'pi // 55 // bho tribhuvnguro| sama guNoghAgane AkAze / kasya gIH vANI / praaptpryntaa| sudhiraM cirakAlam / saMcarantI gacchantI dUra matA kapi / kA is| khacarI iva pakSiNI iv| api tu na kasyApi gIH prAptaparyantA // 58 // bho deva / yatra tava stotre / zakaH indraH azakaH asamarthaH / Izvaro'pi anIzvaraH / phaNIzo'pi nAgAdhipo'pi khodum anIzvaraH asasarthaH / tasmin stotra bhaI kaviH amatiH mtirhitH| tadaparAdhe kSamasa // 59 // bho deva / tava pAdau mama prasrIyatAm / kiMlakSaNaH svam / madhyapAnandI / punaH kilakSaNaH svam / tejonidhiH / punaH kilakSaNaH lam / sUryavat nirdoSaH / / / mohaMdhabhAraharaNe mohAndhakAraharaNe jJAnasUryaH // 60 // iti RSabhastotram // 1 // paramANu jaisA pratIta hotA hai| aisI mahimA brahmA-viSNu Adi kisI dUsarekI nahIM hai // 56 // he bhuvanastuta ! yadi saMsAramai tumhArI stuti sarasvatI bhI nirantara kare to vaha bhI jaba tumhAre guNoMkA anta nahIM pAtI hai taba phira anya kauna-sA bhUkha manuSya usa guNasamudra ke bhItara taira sakatA hai! arthAt Apake sampUrNa guNoMkI stuti koI bhI nahIM kara sakatA hai // 57 // he tribhuvanapate / Apake guNasamUhurUpa AkAzameM pakSiNI (athavA vidyAdharI) ke samAna cira kAlase saMcAra karanevAlI kisIkI vANIne dUra jAkara bhI kyA usake (AkAzake, guNasamUhake) antako pAyA hai ! abhiprAya yaha hai ki jisa prakAra pakSI cira kAla taka gamana karake bhI AkAzake antako nahIM pAtA hai usI prakAra cira kAla taka stuti karake bhI kisIkI vANI Apake guNoM kA anta nahIM pA sakatI hai / / 58 / / he bhagavan ! jisa tere stotrake viSayameM indra azakta ( asamartha) hai, Izvara ( mahAdeva) anIzvara (asamartha) hai, tathA dharaNendra bhI asamartha hai; usa tere strotrake viSayameM maiM nirbuddhi kavi [ kaise ] samartha ho sakatA hUM. arthAt nahIM ho sktaa| isaliye kSamA karo // 59 // he jina! tuma sUryake samAna padmanandI arthAt bhavya jIvorupa kamaloMko Anandita karanevAle, tejake bhaNDAra aura nirdoSa arthAt ajJAnAdi doSoMse rahita (sUryapakSameM-doSAse rahita ) ho / tumhAre pAda (caraNa) sUryake pAdoM ( kiraNoM) ke samAna mere moharUpa andhakArake naSTa karane meM prasanna hoveM // 60 // isa prakAra RSamastotra samApta huA // 13 // 1kasa gmme| 2kazAha / 3maza teyANihI saJca, bAyabIhI iNaM sruuv| 4. 'yaza' nAsti / 50 tribhuvnptiH| 6.'mA naasti| kakarSi nAsti /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ [14. jinavarastavanam] 742) bihe tumammi jigara sahalI mAI majA bhayaNAI / vigabAI mAmipaNe va siMciyaM jApa 1 // 748) diDe tumammi jiNavara dihiharAsesamoitimireNa / vara? jara viI jahaDiye hai mae tathaM // 2 // 74) viDhe tumammi jiNavara paramANadeNa pUriya hiyayaM / manyA sahA jahamale mokvaM piva esamappA // 3 // 745) mammi pipara ziva mariNa mArAya; raviggame NisApa ThAi tamo kittiyaM kAlaM // 4 // 746) viDhe tumammi jiNavara sijhai so ko bi pugnnpmbhaaro| hoI jaNo jeNa para ihaparaloyatyasimINaM // 5 // 747 ) diDe tumammi jiNavara mapaNe saM appaNo sukyalAI / hohI khojeNAsarisamudApihI akhAo mokkho // 6 // 748) dive tumammi jiNavara saMtoso majma taha paro jaao| diviDayo vi amaha Na taNholesaM pijada hiyae // 7 // mo jinavara / savirale sati mama netrANi saphalIbhUtAni / mama vita manaH / ca punaH / gAtram mamRtena sivitamiva bAtam // 1 // bho vinabAra / khavi ha sati daSTiAra- cAra-mazeSamohatimireNa tathA naSTaM yathA maza yamAsthitaM tavaM pam // 1 // mo jinapara tvayi ra sati mama hRdayaM tayA paramAnandena paritaM yathA AtmAnaM mokSa prAptam isa manye / bho binavara tvayi ghaTe sati mahApApaM naSTamiva manye / yapA ravi-udgame sari naizaM tamaH nizodbhavaM tamaH andhakAraH kiyantaM kAla viSThati // 4 // bho jinapara / svayi dRSTe sati se ko'pi puNyaprArabhAraH sidhyati yena puNyasamUhena anaH prabhuH bhvti| - lokaparalokasimInA pAtra bhavati // 5 // bho jinapara tvayi ho sati AtmanaH taM suhatalAma mnye| yena sukRtalAbhena puNya lAmena sa mokSA bhaviSyati / vilakSaNaH mokSaH / basAzanidhiH / punaH akSayaH vinAzarahitaH // 6 // bho jinavara svivi ce sati sama tathA paraH zreSaH saMtoSaH jAtaH yathA indravibhayo'pi hRdaye sRSNAlezaM na janapati notpAdayati // 5 // he jinendra ! bhApakA darzana honepara mere netra saphala ho gaye tathA mana aura zarIra zIghra hI amRtase sIMce gameke samAna zAnta ho gaye haiM // 1 // he jinendra ! ApakA darzana honepara darzanameM bAdhA pahuMcAnevANa samasta moha ( darzanamoha)rUpa andhakAra isa prakAra naSTa ho gayA ki jisase maiMne yathAvasthita sattvako dekha liyA hai- samyagdarzanako prAdha kara liyA hai ||2||he jinendra ! ApakA darzana honepara meya antaHkaraNa aise utkRSTa Anandase paripUrNa ho gayA hai ki jisase maiM apaneko muktiko prApta huA hI samajhatA hUM // 3 // he jinendra! ApakA darzana honepara meM mahApApako naSTa huA hI mAnatA huuN| ThIka hai-sUryakA udaya ho jAnepara rAtrikA andhakAra malA kitane samaya Thahara sakatA hai ? arthAt nahIM ThaharatA, vaha sUryake udita hote hI naSTa ho jAtA hai / / 4 // he jinendra ! ApakA darzana honepara vaha koI apUrva puNyakA samUha siddha hotA hai ki jisase prANI isa loka tathA paraloka sambandhI abhISTa sidriyoM kA svAmI ho jAtA hai // 5 // hai jinendra ! ApakA darzana honepara meM apane usa puNyalAbhako mAnatA hUM jisase ki mujhe manuphma sulake bhaNDArasvarUpa yaha avinazvara mokSa prApta hogA // 6 // he jinendra ! ApakA darzana honepara mujhe aisA kA santoSa utpanna huA hai ki jisase mere hRdayameM indrakA vaibhava mI lezamAtra tRSNAko nahI 1mama mmpnn| 2 ka shii| eka saH' naasti| 4 mAzamAna na karayati /
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ -755: 1554] 15. jinaparastavanam 749) dive tumammi jiNavara viyAraparivajie prmsNte| jassa ja hiTThI diTTI tassa Na Navajammaipiccheo // 8 // 750) dihe tumammi jiNavara ja maha karjatarAula hiyry| kaDyA vi havA puaniyassa kammarasa so doso||9|| 751) viDDhe tumammi jiNavara acchA jammataraM mmehaavi| __ sahasA suhehiM ghaDiyaM dukkhehi palAyaM pUrva // 10 // 752 ) diDhe tumammi ziNavara bajA paTTo diNammi ajAyaNe / sahalasaNeNa mAjhe sabyAdiNANaM pi sesANaM // 11 // 758) viDhe tumammi jiNavara bhaSaNamiNe tujya maha mahammataraM / sadhyANa pi sirINaM saMkeyadharava paDihAhA 12 // 754) diDhe tumammi jiNavara masijalola samAsidai ch| pulapamisA puSaNabIyarmakuriyamiya sahA // 13 // 755) viDhe tumammi jiNavara samayAmayasAyare ghiirmmi| gayAiyosakalase deve ko maNNae syaanno||14|| bho jinavara / tvayi daSTe sati yasya dRSTiH harSitA na tasya navajanmavicchedaH ma / kilakSaNe svami / vikAraparivarjite paramadhAnte ||8||bho jinavara / tvayi dRSTe sati kadApi sammama pradarya kAryAntarAphale bhavati sa parvAcitakarmaNo dossH||9|| bho jinavara / svami dRSTe sati janmAntare'pi mama vAmama dUre tidhatu / idAnI sahasA zIghram / ahaM sukhaiH paritam bhASitam / darambha tishyen| saH palAyita rakam // 1. // bho jinavara / svayi paSTe sati janaH kokaH maJcadine bhiyatane] savaidinAnA kSeSANAM madhye saphalatvena para banAti // 11 // bho jinavara / tvayi iSTe sati idaM tara bhavana samavasaraNaM mahata maha [hA ] aMtare pratimAti zobhate / kiMlakSaNaM samavasaraNam / sarvAsA zrINAM saMketagRhamiva // 12 // bho jinavara / tvapi dRSTale sati yat zarIra majijalena myA smaashritm| tat zarIra pulakitamiSeNa byAjena puNyapIjam mahAratam sa sahA zomate puNyAharamiva // 1 // bho jimavara / tvayi iSTe sati rAgAvidoSakatuSe deve kA sasAnaH anurAga prIti manyate / api tu sabhAmaH utpanna karatA hai // 7 // he jinendra / rAgAdi vikAroMse rahita evaM atizaya zAnta pese ApakA darzana honepara jisakI dRSTi harSako prApta nahIM hotI hai usake navIna janmakA nAza nahIM ho sakatA hai, arthAta usakI saMsAraparamparA calatI hI rahegI // 8 // he jinendra ! ApakA darzana honepara yadi merA idaya kamI dUsare kisI mahAna kAryase vyAkula hotA hai to vaha pUrvopArjita karmake doSase hotA hai // 9 // he jinendra / ApakA darzana honepara janmAntarake sukhakI icchA to dUra rahe, kintu usase isa lokameM bhI mujhe akasmAta sukha prApta huA hai aura dula saba dUra bhAga gaye haiN||| 10 // he jinendra ! AphkA darzana honepara zeSa saba hI dinoMke madhyameM Ajake dina saphalatAkA paTTa bAMdhA gayA hai / abhiprAya yaha hai ki itane dinoMmeM AjakA yaha merA dina saphala huA hai, kyoMki, Aja mujhe cirasaMcita pApako naSTa karanevAlA ApakA darzana prApta huA hai / / 11 // he jinendra / ApakA darzana honepara yaha tumhArA mahA-mUlyavAn ghara ( jinamandira) mujhe sabhI lakSmiyoMke saMketagRhake samAna pratibhAsita hotA hai| abhiprAya yaha ki yahAM ApakA darzana karanepara | mujhe saba prakArakI lakSmI prApta honevAlI hai||12|| he jinendra ! ApakA darzana honepara bhaktirUpa jalase AI hue kheta (zarIra) ko jo puNyarUpa bIja prApta huA thA vaha mAno romAMcake miSase aMkurita hokara hI zobhAyamAna ho rahA hai // 13 // he jinendra ! siddhAntarUpa amRtake samudra evaM gammIra aise ApakA darzana honepara phidi| 2 za Na nniyjmm| 3za nijjnm0| 4 janai lokaiH| 5ka pratAvasyA gAbhAyATIka vipAtikhaci minavara bhavanamidaM taka mama madhyataraM pratibhAti zobhate samavazaraNa sarvAsAmapi bhINAM saMketagRhamiva /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa pacanandi-paJcaviMzatiH 756 ) diTThe sumammi jiNabara mokkho adullado vi saMpaDacha / mimalakalaMkI maNo Na jai hoi purisassa // 15 // 757) he tumasi jiyAra nammaraNacchiNA vi taM puNNaM / jaM jaNa puro kevaladaMsaNaNANAI payaNAI // 16 // 758) bihe tumammi jiNavara sukayattho maNikoNa jeNappA / so kuNA bhavasAyare kAhI // 17 // 759 ) diTThe tumammi jiNavara NicchayavidvIpa hoha jaM kiM pi / Na girAe gocaraM taM sAnubhavatthaM pi kiM bhaNimo // 18 // 760 ) dihe tumammi jiNavara duvyAvaiddivisesacammi saNasukhI gayaM dANiM maI pasthi samdhatthA // 19 // 761) vidve tumammi jiNavara ahiye suhiyA samujjalA hoha / jaNaviTThI ko peccha taIsaNasutyaraM sUraM // 20 // 762 ) vidve tumammi jiNavara buhammi dosojhiyasmi vIrammi / phassa kira ramai diTTI jaDammi dosAyare khatthe // 21 // [736: 14-15 www na kiMlakSaNe tvayi / samayAmRtasAgare gaMbhIre // 14 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati puruSasya atidurlabho'pi mokSaH padma utpadyate / yadi cenmanaH midhyAtvamalakala ina bhavati // 15 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati carmamayanetreNApi tatpu janmate apayate yatpuNyaM puraH apre kevaladarzanazAnAni nayanAni janayati utpAdayati // 16 // bho jinavara / tvayi dRSTe Tha yena janena AtmA sukRtArthaH na mAnitaH sa naraH bhavasAgare samudre majjanonmajjanAni kariSyati // 17 // bho jinavara / tvayi ra yati nizcaya yaskimapi bhavati tarasvAnubhavasthamapi' svakIya anubhavagocaramapi girA vANyA kRtvA gocaraM na tarikaM badhyate // 18 // bho jinavara / svaSTei sati / idAnIM darzanazuddhayA eksvaM gataM prApta sarvathA na asti / api tu asti / kiMlakSaNe svayi / avadhivizeSarUpe kevalayukte // 19 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati janaSTiH adhikaM suhitA samujvalA bhavati / tattasmAtkAraNAt / tava darzanaM sukhakaraM sUrya kaH na prekSate / api tu sarvaH prekSate // 20 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati kila iti satye / kasya janassI kauna-sA buddhimAna manuSya zamAdi- doSoMse malinatAko prApta hue devoMko mAnatA hai ? arthAt koI mI buddhimAna puruSa unheM deva nahIM mAnatA hai || 14 || he jinendra ! yadi puruSakA mana midhyAtvarUpa malase malina nahIM hotA hai to ApakA darzana honepara atyanta durlabha mokSa bhI prApta ho sakatA hai // 15 // he jinendra | carmamaya netrase bhI ApakA darzana honepara vaha puNya prApta hotA hai jo ki bhaviSyameM kevaladarzana aura kevalajJAna rUpa netroMko utpanna karatA hai // 16 // he jinendra ! ApakA darzana honepara jo jIva apaneko atizaya kRtArtha ( kRtakRtya ) nahIM mAnatA hai vaha saMsArarUpa samudrameM bahuta vAra gotA lagAyegA // 17 // he jinendra ! ApakA darzana honepara jo kucha bhI hotA hai vaha nizcayadRSTise vacanakA vizva nahIM hai, vaha to kevala svAnubhavakA hI viSaya hai / ata eva usake viSaya meM bhalA hama kyA kaha sakate haiM! arthAt kucha nahIM kaha sakate haiM - yaha anirvacanIya hai // 18 // he jinendra ! dekhane yogya padArthoMke sImAvizeSa svarUpa ( sarvAdhika darzanIya) ApakA darzana honepara jo darzanavizuddhi huI hai usase isa samaya yaha nizcaya huA hai ki saba bAgha padArtha mere nahIM haiM 19 // he jinendra ! ApakA darzana honepara logoMkI dRSTi atizaya sukhayukta aura ujjvala ho jAtI hai| phira bhalA kauna-sA buddhimAn manuSva usa dRSTiko sukhakAraka aise sUryakA darzana karatA hai ? arthAt koI nahIM karatA || 20 || he jinendra | jJAnI, // 1 sArAt saMzodhane have mUlapratipATho biskhalito jAtaH / 2 kuSNAeM, bahuguNakuNAI 1 4 vihi 45. va zvAnamA 6 sa ato'ye 'giro mANyAH kRtvA goraM tvakImAnubhavagocaramapi na parava vibhaH pATho'sti / ka 'janastha' nAti /
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ -768: 14-271 14. jinavarastavanam 768) viDe tumammi Nivara ciMtAmaNikAmadheNukappatarU / khajjoya thva pahAya majjha maNe ziSpadA jAyA // 22 // 764) vidve tumammi jiNavara rahasaraso maha maNammi jo jAo / sumisa so taso NIhara bahiraMto // 23 // 765 ) diDe tumammi jiNavara kalANaparaMparA puro purise / saMcaraha mAiyA vi sasahare kiraNamAla // 24 // 766 ) diTThe tumammi jipavara disaballIo phalaMti sambAdha / daI ahuliyA vi hu parisai suSNaM pi rayaNehiM // 25 // 767 ) diTThe tumammi jinavara bhavyo bhayapajio hame NavaraM / gayahiM ciye jAya jodApasare' sare kumurya * // 26 // 768) viDe tumammi jiNavara hiyapaNaM madda jhuhaM samullasiyaM / sariNAheNiva sahasA uggamie puNNimAiMde // 27 // 217 1 I dRSTiH / doSAkare jar3e / khasthe AkAzasthe / candre ramate / kiMlakSaNe tvayi / zAmavati jJAnayukte punaH doojisase tuma // 21 // mo jinavara / tvayi dRSTe sati cintAmaNiratnaka, madhenu kalpataravaH maga manasi niHprabhA jAtAH / svadyota va prabhAte jyotiriMgaca iva || 22 || mo jinavara / tvayi dRSTe sati / mama manasi gaH rahasya [ rabhasa ] rasaH / jAtaH utpannaH / sa rahasyarasaiH / tasmAtkAraNAt / AnandAmiSAt vyAjAt bahirantaH niHsarati // 23 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati kalyANaparamparA mAtApi acintitA api puruSasya atre saMcarati Agacchati / zazadhare candre kiraNamAlAvata // 24 || bho jinavara / tvami dRSTe sati sarvAH digbalyaH phalanti dRSTaM sukhaM phalanti / kiMlakSaNA digdArthaH / akuSThitA api / hu sphuTam / AkAzaM ratnaiH varSati // 25 // bho jinavara 1 yi dRSTe sati bhavyaH bhagavAto bhavet / navaraM zIghram sare sarovare / kumudaM candrodaye sati gatani jAyate // 26 // bho * jinavara / tvayi raTe sati mama hRdayena sukhaM samuhasitaM zIdhreNa yathA pUrNimA candre uddvamite sati prakaTite sati / sarinAthena iva doSoMse rahita aura vIra aise Apako dekha lenepara phira kisakI dRSTi candramAkI aura ramatI hai ? arthAt ApakA varzana karake phira kisIko bhI candramA darzanakI icchA nahIM rahatI / kAraNa ki usakA svarUpa Apase viparIta hai - Apa jJAnI haiM, parantu vaha jaDa (mUrkha, zItala ) hai / Apa doSojjhita arthAt ajJAnAdi doSoMse rahita haiM, parantu vaha doSAkara ( doSoMkI khAna, rAtrikA karanevAlA) hai| tathA Apa vIra arthAt karma -zatruoMko jItanevAle subhaTa haiM, parantu yaha svastha ( AkAza meM sthita ) arthAt bhayabhIta hokara AkAzameM chipakara rahanevAlA hai || 21 || hai jinendra ! ApakA darzana honepara mere manameM cintAmaNi, kAmadhenu aura kalpavRkSa bhI isa prakAra kAntihIna (phI) ho gaye haiM jisa prakAra ki prabhAtake ho jAnepara juganU kAntihIna ho jAtI hai // 22 // he jinendra ! ApakA darzana honepara mere manameM jo harSarUpa jala utpanna huA hai vaha mAno harSake kAraNa utpanna hue AMsuoM miSase bhItara se bAhara hI nikala rahA hai // 23 // he jinendra | ApakA darzana honepara kalyANakI paramparA (samUha) binA bulAye hI puruSake Age isa prakArase calatI hai jisa prakAra ki candramAke Age usakI kiraNoMkA samUha calatA hai || 24 || he jinendra ! ApakA darzana honepara saba dizArUpa beleM phUloMke binA bhI amISTa phala detI haiM, tathA rikta bhI AkAza stokI varSA karatA hai / / 25 / / he jinendra ! ApakA darzana honepara bhavya jIva sahasA bhaya aura nidrAse isa prakAra rahita ( prabuddha ) ho jAtA hai jisa prakAra ki cAMdanIkA vistAra honepara sarovara meM kumuda (sapheda kamala) nidrA se rahita (praphullita ) ho jAtA hai || 26 // he jinendra ! ApakA darzana hone para merA hRdaya sahasA isa prakAra sukhapUrvaka harSako prApta huA hai jisa prakAra ki pUrNimAke candrakA sumitA / 2 gamaNiraciya va gaNayi * aka jo pasare / 4 kusumaM kumurya, zakumudavya 5 za 'jAtaH utpaH sa rahasyarasaH' nAsti / 6Ni dizaH / padmane 28 1 ca pratipATho'yam /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ - war r -anwar 218 pamamandi-paJcaviMzatiH [769: 14-28763) dive tumammi jiNavara dohimi akkhUhi taha suhI ahiyaM / hiyapa jaha sahasacchohomi timaNoraho jaao| 28 // 770) biTTe tumammi jiNavara bhavo vi mittattaNaM gao pso| eyammi Thiyassa jamao jAyaM tuha IsaNaM mama // 29 / / 771) dive tumammi jiNavara bhavyANaM bhUribhatijuttANa / sadhyAbho siddhIo hoti' puro pAlIlAe // 30 // raNavara suhgisNsaahnneshbiiymmi| kaMThagayajIviyassa vi dhIraM saMpanaeM paramaM // 31 // 773) vidde tamammi jivara kamammi siddhe Na kiM puNo siddha / siniyara ko bANa maharaNa tujha sayasamhA // 32 // 774) diDe tumammi jiNavara pommakayaM dasaNasthura' tujkss| jo pahuM pahA tiyAlaM bhavajAle so samosaraha // 33 // 775) viTe sumammi jiNaghara bhaNiyamiNaM jaNiyajaNamaNANaMda / sambehi padijaMtaM pavana suire dharAvIhe // 34 // samudreNa iva / sukha samulasitam // 27 // bho jinavara / tvayi hoSTe sati sahasrAkSaH dvAbhyAM cakSubhyAM tathA adhika suSTI ataH yathA hatyena atimanoratho jAtaH asyAnando jaatH|| 28 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati eSa bhavaH saMsAro'pi mitratvaM gataH / yataH yasmAtkAraNAt / etasmin bhave saMsAre sthitasya mama tava darzanaM jAtaM prAmam / / 29 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati bhUribhaktiyuktAmA bhavyAnAM sabo siddhayaH ekalIlayA puraH agre bhavanti // 30 // bho jinavara / tvayi haTe sati kAragatajIvitasyApi paramaM dhairya saMpadyate / kilakSaNe tvayi / sugatisaMsAdhanakamIje // 31 // bho jinavara / svayi dRSTe sati tava kamakamale siddhe sati kina sisam / apitu sarva siddham / tasmAt kAraNAt kaH jJAnI tava darzanaM na mahati bAmchati // 11 // bho jinavara / svayi haTe sati / bho prabho panananditaM tava darzanastavaM yaH trikAla paThati sa bhavyaH bhavajAla saMsArasamUha epheTayati 33 // bho jinavara tvayi saSTe sati idaM bhaNite kathita tava stotram / suciraM bahukAlam / dharApIThe bhuumnnH| nandatu vRdi gacchatu / karyabhUtaM stotram / anitajamamano-Anandam / punaH kilakSaNa stotram 1 sabaiH madhyaiH pacyamAnam // 34 // iti jinavaradarzanastavanam // 14 // udaya honepara samudra Ananda (vRddhi) ko prApta hotA hai // 27 // he jinendra ! do hI netroMse ApakA darzana honepara maiM itanA adhika sukhI huA hUM ki jisase mere hRdayameM aisA manoratha utpanna huA hai ki maiM sahasrAkSa (hajAra netroMvAlA) arthAt indra hoUMgA // 28 // he jinendra! ApakA darzana honepara yaha saMsAra bhI mitratAko prApta huA hai / yahI kAraNa hai jo isameM sthita rahanepara bhI mere liye ApakA darzana prApta huA hai // 29 / / he jinendra ! ApakA darzana honepara atizaya bhaktise yukta bhavya jIvoMke Age saba siddhiyAM eka krIr3AmAtrase (anAyAsa) hI Akara prApta hotI haiM // 30 // he jinendra ! zubha gatike sAdhanemeM anupama bIjamUta mese ApakA varzana honepara maraNonmukha prANIko bhI uskRSTa dhairya prApta hotA hai / / 31 // he jinendra ! Apake darzanase Apake caraNake siddha ho jAnepara kyA nahIM siddha huA ? arthAt Apake caraNoMke prasAdase saba kucha siddha ho jAtA hai / isaliye kauna-sA jJAnavAn puruSa siddhiko karanevAle Apake darzanako nahIM cAhatA hai ! arthAt saba hI vivekI jana Apake darzanakI abhilASA karate haiM // 32 // he jinendra ! ApakA darzana honepara jo bhavya jIva pamanandI munike dvArA racI gaI ApakI isa darzanastutiko tInoM saMdhyAkAloMmeM par3hatA hai vaha he prabho ! apane saMsArasamUhako naSTa karatA hai // 33 // he jinendra ApakA darzana karake maiMne bhavya janoMke manako Anandita karanevAle jisa darzanastotrako kahA hai vaha sabake par3hanekA viSaya banakara pRthivItalapara cira kAla taka samRddhiko prApta ho // 34 // isa prakAra jinadarzanastuti samApta huI // 14 // kdohii| 2 pratipATho'yam / akama hoti / sa biirisa sNpnp| za side ga ka sikha, rasidama * purA sid| 5g, dhurva, murya, vA pur|.66sh paDhanAMta /
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka . [15. zrutadevatAstutiH] 776) jayasyazeSAmaramaulilAlitaM sarasvasi svaspadapaGkajavayam / di sthitaM yajanajADyanAzanaM rajoSimuktaM yatItyapUrvatAm // 1 // 777) apekSate yanna dina ma yAminI na cAnsaraM naiva pahica bhArati / na tApakabAyakara na sanmahaH stuve bhavasyAH sakalaprakAzakam // 2 // 778) tava save yaskavirasmi sAMprataM bhavatprasAdAdapi labdhapATavaH / savitri gaGgAsarite 'rdhadAyako bhavAmi tattajalapUritAliH // 3 // mo sarasvati / tvatpadapajadayaM caraNakamaladvayam / jayati / kilakSaNaM caraNakamalabUyame / azeSa-amarANA devAmA maulibhiH sAhita svitama / yattava caraNakamalamUrya hadi likhatAm / janajAyanAzanaM janasya mUrkhatvanAzanam / iti hetoH / apUrvA bhrayati / itIti kim / rajodhimukaM tava caraNakamaladvayaM pAparajorahitam // 1 // bho bhArati bho sarasvati / bhavatyAH taba mahA stuve / yanmahaH dinaM na apekSate dinaM na pAchate / yanmahaH yAminI na apekSave rAtri na vaanychte| yanmahaH antaram abhyantaraM bha / yanmahaH / mahiH bAhye na / vA mahA sApa ca punaH / yasa maha jAyakara bhUlatvakArakam / na / kiMlakSaNaM mahaH / sakalaprakAzakam / bho maatH| bhavatyAH tanmahaH / stuve bhaI taumi // 2 // bho savitri bho mAtaH / yat yasmAtkAraNAt / I tava stave / kapaH asmikavirbhavAmi / sapritam idAnIm / aham / landharATavaH prAptapANDityaH / bhavatprasAdAt / tatra dRSTAnta. mAha / maha gakSAsarite nau arthadAyako bhavAmi / kiMlakSaNaH aham / tammalena tasyAH gaGgAyAH jalena ritAliH // 3 // he sarasvatI ! jo tere donoM caraNa-kamala hRdayameM sthita hokara logoM kI jar3atA ( ajJAnatA) ko naSTa karanevAle tathA raja ( pAparUe dhUli ) se rahita hote hue usa jar3a aura dhUliyukta kamalakI apekSA apUrvatA (vizeSatA ) ko prApta hote haiM ghe tere donoM caraNa-kamala samasta devoMke mukuToMse sparzita hote hue jayavanta hoveM ||1||he sarasvatI! jo terA teja na dinakI apekSA karatA hai aura na rAtrikI bhI apekSA karatA hai, na abhyantarakI apekSA karatA hai aura na bAyakI bhI apekSA karatA hai, tathA na santApako karatA hai aura na jar3atAko bhI karatA hai| usa samasta padArthoM ko prakAzita karanevAle tere tejakI maiM stuti karatA hUM // vizeSArthaabhiprAya yaha hai ki sarakhatIkA teja sUrya aura candrake tejakI apekSA bhI adhika zreSTha hai / isakA kAraNa yaha hai ki sUryakA teja jahAM dinakI apekSA karatA hai vahAM candramAkA teja rAtrikI apekSA karatA hai, isI prakAra sUryakA teja yadi santApakSo karatA hai to candrakA teja jar3atA ( zItalatA ) ko karatA hai / isake atirikta ye donoM hI teja kevala bAhma arthako aura use bhI alpa mAtrAmeM hI prakAzita karate haiM, na ki antastattvako bhI / parantu sarasvatIkA teja dina aura rAtrikI apekSA na karake sarvadA hI vastuoMko prakAzita karatA hai / vaha na to sUryatejake samAna janako santapta karatA hai aura na candratejake samAna janatAko hI karatA hai, barika vaha logoMke santApako naSTa karake unakI jar3atA ( ajJAnatA) ko bhI dUra karatA hai| isake atirikta vaha jaise bAjha padArthoMko prakAzita karatA hai vaise hI antastattvako bhI pragaTa karatA hai| isIliye vaha sarasvatIkA teja sUrya evaM candrake tejakI apekSA adhika zreSTha honeke kAraNa stuti karaneke yogya hai // 2 // he sarasvatI mAtA ! tere hI prasAdase nipuNatAko prApta karake jo maiM isa samaya terI stutike viSayameM kavi huA hUM arthAt kavitA karaneke liye udyata huA hUM vaha isa prakAra hai jaise ki mAno maiM kalatpAdapaMkajaM tava caraNakamaLa / 2 ka kamasam / 3 ma sarite napAH, ka saritaH natyAH /
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 padmanamdi-paJcaviMzatiH [779:15-4779) zrutAdikevalyapi tAvakI zriyaM stuvanazakto 'hamiti prapadyate / jayeti varNajayameva mAhazA vadanti yahevi tadeva sAhasam // 4 // 780) tvamatra lokatrayasaani sthitA pradIpikA bodhamagrI srsvtii| sadastarasthAkhilabastusaMcayaM janAH prapazyanti saraSTayo 'pyataH // 5 // 781) nabhaHsamaM vartma tavAtinirmalaM pRthu prayAsa vibudhairna kairiha / pArivi pratibhAsamo tasaM yadetadakSuNNamitra kSaNena tu // 6 // bho devi / bho mAtaH / bhutAvikecalI api tAbakI trimaM stuvan san aham bhazakA, sa zrutavalI iti pratipadyate iti pravIti / yasmArakAraNAt / bho deyi| mAdazAH puruSAH / tvaM jaya ravi varNadvayam / eka nizcayena / badanti / tadeva sAhasam akurta gariSTham // 4 // bho sarasvati bho mAtaH / tvam atra lokatrayasapani gRhe| bodhamayI jnyaanmyii| pradIpikA sthitA api vrtte| zrataH bodhamayIpIpikAyAH sakAzAt / jamAH lokaaH| tadantarasthAkhilavastusaMvayaM tasya lokatrayasma antarastha bhakhilavastu nta avalocyanti / kilakSaNA anAH / sahayaH darzanayakAH bhvyaaH||5|| bho debi / tava vama mArgaH / namaHsamam AkAzavat atinimalabhU / tu punaH / yat taba atinimaile mArga [rgaH] / pRthu vistIrNa vartate / iha saba varmani maageN| kairvisudhaiH na prayAsa guhatA prAptam / tathApi kSaNena / tarAm atizayena / etat sava mArgam madhuNyam avAhitam iva prtibhaaste| gaMgA nadIke pAnIko aMjulImeM bharakara usase usI gaMgA nadIko ardha deneke liye hI unata huA hUM // 3 // he devI / jaba terI lakSmIkI stuti karate hue zrutakevalI bhI yaha svIkAra karate haiM ki 'hama stuti karanemeM asamartha haiM' taba phira mujha jaise alpajJa manuSya jo tere viSayameM 'jaya' arthAt tU jayavanta ho, aise do hI akSara kahate haiM usako bhI sAisa hI samajhanA cAhiye // 5 // he sarasvatI! tuma tIna lokarUpa bhavanameM sthita yaha jJAnamaya dIpaka ho ki jisake dvArA dRSTihIna (andhe) manuSyoMke sAtha dRSTiyukta (sUjhatA ) manuSya bhI ukta tIna lokarUpa bhavanake bhItara sthita samasta vastuoMke samUhako dekhate haiN| vizeSArthayahA~ sarasvatI ke liye dIpakakI upamA de karake usase bhI kucha vizeSatA pragaTa kI gaI hai / vaha isa prakArase-- dIpakake dvArA kevala sadRSTi ( netrayukta) prANiyoMko hI padArthakA darzana hotA hai, na ki dRSTihIna manuSyoMko bhii| parantu sarasvatImeM yaha vizeSatA hai ki usake prasAdase jaise dRSTiyukta manuSya padArthakA jJAna prApta karate haiM vaise hI dRSTihIna (andha) manuSya bhI usake dvArA jJAna prApta karate haiM / yahAM taka ki sarasvatIkI utkarSatAse kevalajJAnako prApta karake jIva samasta vizvake bhI dekhane meM samartha ho jAtA hai jo ki dIpakake dvArA sambhava nahIM hai|||5|| he devI! terA mArga AkAzake samAna atyanta nirmala evaM vistRta hai, isa mArgase kauna-se vidvAnoMne gamana nahIM kiyA hai / arthAt usa mArgase bahuta se vidvAn jAte rahe haiM / phira bhI yaha kSaNabharake liye atizaya akSuNNa-sA ( anabhyasta-sA) hI pratibhAsita hotA hai // vizeSArtha- jaba kisI viziSTa nagara Adike pArthiva mArgase janasamudAya gamanAgamana karatA hai taba vaha akSuNNa na rahakara unake pAdacihAdise aMkita ho jAtA hai / isake atirikta usake saMkucita honese kucha hI manuSya usa parase A-jA sakate haiM, na ki eka sAtha bahuta-se / kintu sarasvatIkA mArga AkAzake samAna nirmala evaM vizAla hai / jisa prakAra AkAzamArgase yadyapi aneko vibudha ( deva ) va pakSI Adi eka sAtha pratidina nirvAdhasvarUpase gamanAgamana karate haiM, phira bhI vaha TUTane phUTane Adise rahita honeke kAraNa vikRta nahIM hotA, aura isIliye aisA pratibhAsa hotA hai ki mAno yahA~se kisIkA saMcAra hI nahIM huA hai| isI prakAra sarasvatIkA bhI mArga itanA vizAla hai ki usa parase aneka vidvajjana kitanI bhI dUra taka kyoM na jAveM, phira bhI usakA na to anta hI
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221 -787 : 15-12] 15 zrutadevatAstutiH 782 ) sadastu sAyakavitAdikaM nRNAM taba prabhAvAtkRtalokavismayam / ___bhavettadapyAzu padaM yadIkSate tapobhiruprairmunibhirmahAtmabhiH // 7 // 783 ) bhavatkalA yatra na pANi mAnuSe na vetti zArsa sa ciraM paThanapi / nAgarimIniyusena yajuSA yamIkSase kairna guNaiH sa bhUSyate // 8 // 784) sa saryavitpazyati desi cAkhilaM na vA bhavatyA rahito 'pi budhyate / bana tasyApi jagaJjayaprabhostvameva devi pratipacikAraNam // 9 // 785) cirAdatiklezazatairmavAmbudhau paribhraman bhUri nrvmbhute|| tanUbhRdetatpuruSArthasAdhanaM tvayA vinA devi punaH praNazyati / / 10 // 786) kAcidamba tvadanugraha vinA zrute papIte 'pi na tattvanizcayaH / tataH kutaH pusi bhavedvivekitA tvayA vimuktasya tu janma niSphalam // 11 // 787) vidhAya mAtaH prathamaM tvadAzrayaM zrayanti tammokSapadaM mhrssyH| pradIpamAzrisya gRhe tamastate yadIpsitaM vastu labheta mAnaSaH // 12 // etAvatA ki sUcitam / taba mArgo gahana ityathaiH // 6 // bho devi / tava prabhAvAt tRNAM kavitAdikaM bhavet / sikSaNaM kavitAdikam / kRtalokavismayam / tatkavitAdikaM tAvat dUre tiSThatu / tava prabhAvAt / tatpadam api / mAzu zIghraNa / bhavet / yatpadaM mahAtmabhiH munibhiH / upaH tapobhiH / Izyate avalokyate // 7 // bho vANi bho devi / yatra yasmin mAnuSe bhavakalA na vartate sa naraH / vira cirakAlam / paThamapi zAstra na vetti na jAnAti / bho devi / prItiyutena cakSuSA manAm api ma naram IkSase tvaM bilokapati sa naraH ke guNairna bhUSyate / api tu sarveH bhUSyate // 8 // bho devi / atra loke / sa dhumAna sarvakti yaHvo smarati / bhaktyA tvyaa| rahitaH sarvavit na / tvayA yuktaH akhilaM samastaM pshyti| ca punaH / bakhilaM veti jAnAti / vA tasyApi jagatprabhoH vItarAgasya / pratipattikAraNe zamasa kAraNa svamera // 9 // bho deSi / sanubhUt jIvaH / bhavAmbudhau saMsArasamudre / bhUri cirakAlam / paribhraman virAt atilezazataiH kRtvA narasvam azrute prAmoti / punaH svayA vinA etatpuruSArthasAdhanam / praNazyati vinAzaM gacchati // 10 // bho samba bho mAtaH / tvadanubhaI vinA tava prasAdena vimA / hi yataH zruite adhIte'pi zAsne paThite bhapi / taravanikSayaH kadAcit na bhavet / tataH kAraNAt / puMsi puruSa vivekitA kusaH bhavet / tu punaH / khayA vimuktasya jIvasya / janma manuSyazvam / niSphalaM bhavet // 11 // bho mAtaH / maharSayaH prathama svavAAtA hai aura na usameM kisI prakArakA vikAra bhI ho pAtA hai / isIliye yaha sadA akSuNNa banA rahatA hai // 6 // he devI! tere prabhAyase manuSya jo logoMko Azcarya utpanna karanevAlI kavitA Adi karate hai vaha to dUra hI rahe, kAraNa phi usase to vaha pada ( mokSa ) bhI zIghra prApta ho jAtA hai jise ki mahAtmA munijana tIna tapazcaraNake dvArA dekha pAte haiM / / 7 // he vANI ! jisa manuSyameM ApakI kalA nahIM hai vaha cira kAla taka par3hatA huA bhI zAstrako nahIM jAna pAtA hai / aura tuma jisakI ora prItiyukta netrase thor3A bhI dekhatI ho vaha kina kina guNoMse vibhUSita nahIM hotA hai, arthAt vaha aneka guNoMse suzobhita ho jAtA hai // 8 // he devI ! jo sarvajJa samasta padArthoMko dekhatA aura jAnatA hai vaha bhI tumase rahita hokara nahIM jAnatAdekhatA hai| isaliye tInoM lokoMki adhipati usa saryajJake bhI jJAnakA kAraNa tuma hI ho ||9||he devI! cira kAlase saMsArarUpa samudra meM paribhramaNa karatA huA prANI saikaDo mahAn kaSToMko sahakara puruSArtha (dharma, artha, kAma va mokSa) kI sAdhanabhUta jisa manuSya paryAyako prApta karatA hai vaha bhI tere vinA naSTa ho jAtI hai // 10 // he mAtA ! yadi kadAcit manuSya tere anugrahake vinA zAstrakA adhyayana bhI karatA hai to bhI use tatvakA nizcaya nahIM ho pAtA / taba aisI avasthAmeM bhalA use vivekabuddhi kahAMse ho sakatI hai ? arthAt nahIM ho sakatI / he devI! tujhase rahita prANIkA janma niSphala hotA hai // 11 // he maataa| wa
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 [788 : 1513 parAnandi-paJcaviMzatiH 788 ) tvayi prabhUtAni padAni dehinAM padaM tadekaM tadapi prayacchasi / samastazuklApi suvarNaviprA svamatra mAtaH kRtacitraceSTitA // 13 // 789 ) samudraghoSAkRti Iti prabhau yadA svamutkarSamupAgatA bhRzam / azeSabhASAtmatayA tvayA tadA kRtaM na keSAM hRdi mAtaradbhutam // 14 // 790) sacakSurapyeSa janastvayA vinA yantra eveti vibhAvyate budhaiH / tadasya chokatritayasya locanaM sarasvati zvaM paramArthadarzane // 15 // ayam / vidhAya kRtvA / mokSapadaM dhAyanti prApnuvanti / yat mAnavaH naraH / tamastate tamobhyAse gRhe pradIpa Azritya / IpsitaM vAJchitaM vastu / lameta prApnoti // 12 // bho mAtaH / atra jagati / tvaM kRtAMcetraceSTitA / tvayi viSaye / prabhUtAni padAni tadapi dehinAM jIvAnAM tadekaM padaM prayacchasi dadAsi / kiMlakSaNA tvm| samastacApi suvarNavimA su[]] varNa suvarNe' zarIraM yasyAH sA / vyavahAreNa suvarNamayacchavizarIrA ityarthaH // 13 // bho bhAtaH / yadA kAle tvam arhati prabhau sarvajJe / mRnam atyartham / uttam upAgatA utkarSatA prAptA / kiMlakSaNA tvam / samudraghoSAkRtiH / tadA svayA azeSabhASAtmatayA sarvabhASA svarUpeNa / keSAM jIvAnAM hRdi adbhutam zrAzvaryaM na vRtam / api tu sarveSAM hRdi bhAvaryaM kRtam // 14 // bho sarakhati / yat eSa janaH / svayA vinA / sacakSurapi netrayukto'pi jana: budhaiH anya iti vibhAvyate kadhyate / tattasmAtkAraNAt / asya mahAmuni jaba pahile terA abalambana lete haiM taba kahIM usa mokSapadakA Azraya le pAte haiN| ThIka bhI haimanuSya andhakAra se vyApta gharamai dIpakakA avalambana lekara hI icchita vastuko prApta karatA hai // 12 // he mAtA ! tumhAre viSaya meM prANiyoM ke bahuta se pada haiM, arthAt prANI aneka padoMke dvArA tumhArI stuti karate haiM, to bhI tuma unheM usa eka hI pada (mokSa ko detI ho| tuma pUrNatayA dhavala ho karake bhI uttama varNamaya (akArAdi akSara svarUpa ) zarIrakhAlI ho / he devI! tumhArI yaha pravRtti yahAM Azcaryako utpanna karatI haiM // vizeSArtha - sarasvatIke pAsa manuSyoM ke bahuta pada haiM, paraMtu vaha unheM eka hI pada detI hai; isa prakAra yadyapi yahAM zabda se vizeSa pratIta hotA hai, parantu yathArthataH virodha nahIM hai| kAraNa yaha ki yahAM 'pada' zabda ke do artha haiM- zabda aura sthAna | isase yahAM vaha bhAva nikalatA hai ki manuSya bahuta-se zabdoM dvArA jo sarasvatIkI stuti karate haiM usase vaha unheM advitIya mokSapadako pradAna karatI hai / isI prakAra jo sarasvatI pUrNatayA ghavala ( zveta ) hai vaha suvarNa jaise zarIravAlI kaise ho sakatI hai ? yaha bhI yadyapi virodha pratIta hotA hai, parantu vAstava meM virodha yahAM kucha bhI nahIM hai / kAraNa yaha ki zukla zabdase abhiprAya yahAM nirmalakA tathA varNa zabdase abhiprAya akArAdi akSaroMkA hai / ata eva bhAva isakA yaha huA ki akArAdi uttama varNoMrUpa zarIravAlI vaha sarasvatI pUrNatayA nirmala hai // 13 // he mAtA ! jaba tuma bhagavAn arahantake viSaya meM samudrake zabda ke samAna AkArako dharaNa karake atizaya utkarSako prApta hotI ho taba samasta bhASAoM meM pariNata hokara tuma kina jIvoMke hRdayameM Azcaryako nahIM karatI ho? arthAt sabhI jIvoMko AzcaryAnvita karatI ho // vizeSArtha -- jinendra bhagavAnkI jo samudrake zabda samAna gambhIra divyadhvani khiratI hai yahI vAstavameM sarasvatIkI sarvotkRSTatA hai / ise hI gaNadhara deva bAraha aMgoMmeM grathita karate haiM / usameM yaha atizayavizeSa hai ki jisase vaha samudrake zabda ke samAna akSaramaya na hokara bhI zrotAjanako apanI apanI bhASAsvarUpa pratIta hotI hai aura isIliye use sarvabhASAtmaka kahA jAtA hai || 14 || he sarasvati / cUMki yaha manuSya tumhAre binA AMkhoMse sahita hokara 1 " za Azramanti / 2 zamuvaNa suvarNa /
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 223 -794 : 15-19] 15. zrutadevatAstutiH 791) girA naraprANitameti sAratAM kavitvavaktRtvaguNena sA ca gIH / idaM vayaM durlabhameva te punaH prasAdalezAdapi Ayate nRNAm // 16 // 792) nRNA bhavatsanidhisaMskRtaM zravo vihAya nAnyaddhitamakSayaM ca tat / bhavedikArthamidaM paraM punaviyUdatArtha viSayaM svamarpagata // 17 // 793) katApi tAlyoSThapuTAdibhirnRNAM tvamAdiparyantavivarjitasthitiH / iti tvayApIzadharmayusayA sa sarvathaikAntavidhivicUrNitaH // 18 // 794) api prayAtA vazamekajanmani yudhenucintaamnniklppaadpaaH| phalanti hi tvaM punaratra vA pare bhave kathaM tairupamIyale budhaiH // 19 // lokapitayasya / paramArthadarzane tvaM locanam // 15 // bho devi / tava girA vANyA kRtvA / narasya prANitaM jIvitam / sAratA saphalatAm / eti gacchati / ca punaH / sA gIH / kavitvavaktRtvaguNena shresstth| vartate / idaM dvaya kaviraSa-vaktRtvam / durlabham eva / punH| te tava / prasAdAta prasAdalezAt api nRNAM dvayaM jAyate // 16 // nRNA puruSANAm / bho devi / bhavatsaMnidhi saMskRtam / tava nekaTyaM tamasamaSam / zravaH tava zravaNam / vihAya tyaktvA / anyat zravaNam / akSayam / hitaM hitakArakaM na / tattasyAskAraNAt / tatra pravaNena idaM vivekArtha bhavet 1 punaH param anyat zrayaNam / vimUDhatArtham / svamU AtmAnaM viSaya jaDatvagocaram / arpayata dadat // 17 // iti amunA prakAreNa / tvaM nRNo tAtvopapuTAdibhiH kRtApi / bho devi / tvam zrAdi-paryantaantavivarjita-rahita-sthitiH vartase / tvayA IdRzadharmayuktayA AyantarahitayA / sa sarvathA ekAnta vidhiH vicUrNitaH spheritaH // 18 // bho devi / dudhenucintAmaNikalpapAdapAH kAmadhenucintAmaNiratnakalpavRkSAH / varza prayAtAH / ekajanmani phalanti / punaH tvam / bhI vidvAnoMke dvArA andhA ( ajJAna ) hI samajhA jAtA hai, isIliye tInoM lokoMke prANiyoMke liye yathArtha tatvakA darzana ( jJAna ) karAnemeM tuma anupama netrake samAna ho|| 15 // jisa prakAra vANIke dvArA manuSyoMkA jIvana zreSThatAko prApta hotA hai usI prakAra vaha vANI bhI kavitva aura vaktRtva guNoM ke dvArA zreSThatAko prApta hotI hai / ye donoM ( kavitva aura vaktatva ) yadyapi durlabha hI hai, to bhI he devI! terI thor3I-sI bhI prasannatAse ve donoM guNa manuSyoMko prApta ho jAte haiM // 16 // he sarasvatI ! tumhArI samIpatAse saMskArako prApta hue zravaNa (kAna) ko chor3akara manuSyoMkA dUsarA koI avinazvara hita nahIM hai / tumhArI sabhIpatAse saMskRta yaha zravaNa vivekakA kAraNa hotA hai tathA apaneko viSayakI ora pravRtta karAnevAlA dUsarA zravaNa avivekakA kAraNa hotA hai / / vizeSArtha-abhiprAya isakA yaha hai ki jo manuSya apane kAnoMse jinavANIkA zravaNa karate haiM unake kAna saphala haiM / isase unako avinazcara sukhakI prApti hotI hai / parantu jo manuSya una kAnoMse jinavANIko na sunakara anya rAgavardhaka kathAoM Adiko sunate haiM ve vivekase rahita hokara viSayabhogameM pravRtta hote haiM aura isa prakArase antameM asahya dukhako bhogate haiM // 17 // he bhAratI ! yadyapi tU manuSyoM ke tAla aura oSTapuTa Adike dvArA utpanna kI gaI hai to bhI terI sthiti Adi aura antase rahita hai, arthAt tU anAdinidhana hai| isa prakArake dharma (anekAnta) se saMyukta tUne sarvathA ekAntavidhAnako naSTa kara diyA hai| vizeSArtha-yANI kathaMcit nitya aura kathaMcit anitya bhI hai / vaha varNa-pada-vAkyarUpa vANI cUMki tAlu aura oSTha Adi sthAnoMse utpanna hotI hai ata eva paryAyasvarUpase anitya hai| sAtha hI dravyasvarUpase cUMki usakA vinAza sambhava nahIM hai ata eva dravyasvarUpase athavA anAdipravAhase vaha nitya bhI hai| isa prakAra anekAntasvarUpa vaha vANI samasta ekAnta matoMkA nirAkaraNa karatI hai // 18 // kAmadhenu, cintAmaNi aura kalpavRkSa ye adhInatAko prApta hokara eka janmameM hI phala dete haiN| parantu 1za baapre| 2za prasAdAt prasAralezAt /
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Pld winner- namenomenamurnimore 224 pAnanchi-paJcaviMzatiH [795:11. 795) agocaro ghAsarakannizAkatorjanasya yazcetasi vartate tmH| vibhidyate vAgadhidevate tvayA ghamustamajyotiriti praNIyase // 20 // 796) jinezvarasvacchasarAsarojinI tvamapUrSAdisarojarAjitA / gaNezahasanajasevitA sadA karoSi keSAM na mudaM parAmiha // 26 // 797) parAtmatatvamatipattipUrvakaM paraM paraM yatra sati prasiddhyati / kiyattataste sphurataH prabhAyato tRpatvasaubhAgyavarAGganAdikam // 22 // 798) tvadalipapadayabhakibhAvite tRtIyamunmIlati yodhalocanam / ___ girAmadhIze saha phevalena yat samAzritaM spardhamivekSate 'khilam // 23 // atra janmani / apare bhave aparajanmani phalasi / taiH kalpavRkSAdibhiH / katham upamIyase // 19 // bho vAgadhidevate bho maasH| svayA tamaH vibhidyate dUrIkriyate / yattamaH janasya cesasi vartate / yattamaH / vAsarakRnizAkRtoH sryaacnmsoH| agocaraH agamyaH iti hetoH tvam / tamajyotiH / pramIyase kathyase / / 2. // bho devisvama / iha loke / keSA' jIvAnAm / paro marda hai na karopi / api tu sarveSAM prANinAM muI karoSi / kiMlakSaNA svam |jinevrkhrchsrovrsy sarojinI kamalinI vartase / punaH kilakSaNA svam / manapUrvAdisarojakamalAni taiH rAjitA zobhitA / punaH kiMlakSaNA svam / gaNeza-gaNadharadeva-Isabraja-samUba sevitA / sadAkAle // 21 // tataH kAraNAt / te phurataH prasAda rAkapA / hAvana nAmAdika kiyanmAtram / yatra taba prabhAve sati paraM padaM prasidhyati / kiMlakSaNa padam / parAramatattvapratipaktipUrvaka medajJAnapUrvakam // 22 // bho devi / vadanipAyabhaktibhAvite mare tava caraNakamalabharika yuke nre| tRtIya bodhalocanaM zAnanetramU / unmIlati pragaTIbhavati / yattava bodhalocanam 1 girAm adhIze sarvahe / kevalena saha sarva samAzritam iva / yatRtIyalocanam / akhila he devI! tU isa bhavameM aura parabhavameM bhI phala detI hai| phira bhalA vidvAn manuSya tere liye inakI upamA kaise dete haiM / arthAt tU inakI upamAke yogya nahIM hai-unase zreSTha hai |19|| he vAgadhidevate ! logoMke cittameM jo andhakAra (ajJAna ) sthita hai vaha sUrya aura candrakA viSaya nahIM hai, arthAt use na to sUrya naSTa R sakatA hai aura na candra bhI / parantu he devI ! use ( ajJAnAndhakArako) tU naSTa karatI hai / isaliye tujhe 'uttamajyoti' arthAt sUrya-candrase bhI zreSTha dIptiko dhAraNa karanevAlI kahA jAtA hai / / 2. // he sarasvatI! tuma jinendrarUpa sarovarakI kamalinI hokara aMga-pUrvAdirUpa kamaloMse zobhAyamAna tathA nirantara gaNadhararUpa haMsoMke samUhase sevita hotI huI yahAM kina jIvoM ke liye utkRSTa harSako nahIM karatI ho? arthAt saba hI janoMko Anandita karatI ho // 21 // he devI! jahAM tere prabhAvase AtmA aura para ( zarIrAdi) kA jJAna ho jAnese prANIko utkRSTa pada (mokSa) siddha ho jAtA hai vahAM usa tere daidIpyamAna prabhAvake Age rAjApana, subhagatA evaM sundara strI Adi kyA cIja haiM ! arthAt kucha mI nahIM hai / vizeSArtha- abhiprAya yaha hai ki jinavANIkI upAsanAse jIvako hita evaM ahitakA viveka utpanna hotA hai aura isase use sarvotkRSTa mokSapada bhI prApta ho jAtA hai| aisI avasthAmeM usakI upAsanAse rAjapada Adike prApta honemeM bhalA kauna-sI kaThinAI hai ? kucha bhI nahIM / / 22 / / he vacanoMkI adhIzvarI ! jo tere donoM caraNoMrUpa kamaloMkI bhaktise paripUrNa hai usake pUrNa zrutajJAnarUpa vaha tIsarA netra pragaTa hotA hai jo ki mAno kevala jJAnake sAtha spardhAko hI prApta ho karake usake viSayabhUta samasta vizvako dekhatA hai / vizeSArtha- abhiprAya yaha hai ki jinavANIkI ArAdhanAse dvAdazAMgarUpa pUrNa zrutakA jJAna prApta hotA hai jo viSayakI apekSA kevalajJAnake hI samAna hai| vizeSatA donoMmeM kevala yahI hai ki jahAM zrutajJAna una saba padArthoMko parokSa 1 me /
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ R -80Bire 15. bhutadevatAstuti 799 ) svameva tIrya zudhibodhavArimat samastalokatrayazuddhikAraNam / tvameva cAnamdasamudravardhane mugAGkamUrtiH paramArthadarzinAm // 24 // 800 ) svayAdibodhaH balu saMskRto prajet pareSu mogheNyakhileSu hetutAm / svamakSi puMsAmatidUravarzane svameSa saMsArataroH kuThArikA // 25 // 801) yathAvidhAna svamanusmRtA satI gurUpadezo 'ymvrnnmedtH| na tAH bhiyaste na guNAma taspada mayacchasi prANabhRte na yacchume // 26 // 802 ) mArjiApoTohiyoga sa na miyte|| bhavApu-zAsaghanAbhireti tatsadarthavAkyAmRtamAramadurAt // 27 // 803) tamAMsi tejAsi vijisya vAkArya prakAzayayatparama mhnmhH| na lupyate te barI:prakAzyate svataH prakAzAtmakameva nambatu // 28 // samastam / Izave pazyati // 23 // bho dedhi / tvameva tIrtha zudhiyoSadhArimat / strameva samaskhalokatragazuddhikaraNam / tvameva mAnandasamudravardhane paramArthadarzinI mRgAimUrtiH // 24 // khallu iti sale / bhI devi / svayA AdivopaH matimAnam / saMsAtaH bajeTa alekRtH| pareSu akhileSu zutajJAnAdiyodhepu hetuso bajeTa / bho dehi| tvaM puMsAm bhatievasame akSi netram / svameva saMvArataroH kulArikA // 15 // bho zubha manohe bho devi| bharya gurUpavedhaH / tvaMyapAvidhAnam / avarNamedataH bhakSaramedarahitAt bhaSavA akArAdi-akSaramezAt / bhanusmRtA saptI ArAdhitA satI / tatpadaM na yaraparda prANamate jIvAma na prayacchasi ma dadAsi / tAH zriyaHmate guNAH vayAH zriyaH mAn guNAn na prayacchati // 26 // bho devi|s bhanekajanmanA bharjitaH pApaparvataH yeSa vivekabajega midyate sadvivekAnAm / bhavapuHzAsAcanAt-meghAt nireti nirAti / kiMlakSaNAt mAdapuHzASanAt / samayavAkyAmatamArameburAta smAdAvAmRtapuSTAt // 27 // bArya mahan mahaH tejA nandana yanmahaH tamAdhi mandhakArANi / jAti (avizada ) varUpase jAnatA hai vahAM kevalajJAna unheM pratyakSa (vizada ) svarUpase jAnatA hai| isI bAtako lakSyameM rakhakara yahAM yaha kahA gayA hai ki yaha bhutajJAnarUpa tIsarA netra mAno kevalajhAnake sAtha spardhA hI karatA hai // 23 // he devi ! nirmala zAnalae jalase paripUrNa tuma hI vaha tIrtha ho jo ki tInoM lokoMke samasta prANiyoMko zuddha karanevAlA hai / tathA tasvake yathArthasvarUpako dekhanevAle jIvoMke zrAnandarUpa samudra ke bar3hAne meM candramAkI mUrtiko dhAraNa karanevAlI bhI tuma hI ho // 24 // he vANI! tumhAre dvArA saMskArako prApta huA prathama jJAna (matijJAna) yA akSarabodha dUsare samasta (zrutajJAnAdi) zAnoM meM kAraNatAko prAsa hotA hai| he devi! tuma manuSyoM ke liye dUradezala vastuoMke dikhalAnemeM netrake samAna hokara unake saMsArarUpa vRkSako kATaneke liye kuThArakA kAma karatI ho // 25 // he zubhe ! jo prANI terA vidhipUrvaka saraNa karatA hai- adhyayana karatA hai- usake liye aisI koI lakSmI nahIM hai, aise koI guNa nahIM haiM, tathA aisA koI pada nahIM hai, jise tU varNabhedake vinA-prAmaNatva AdikI apekSA na karake na detI ho / yaha gurukA upadeza hai| abhiprAya yaha hai ki tU apanA saraNa karanevAloM (jinavANIbhaktoM) ke liye samAnarUpase aneka prakArakI lakSmI, aneka guNoM aura uttama padako pradAna karatI hai // 26 // he bhAratI! jisa vivekarUpa vanake dvArA aneka janmoM meM kamAyA huA yaha pAparUpa parvata khaNDita kiyA jAtA hai vaha vivekarUpa vana samIcIna arthase sampanna vAkyorapa amRtake bhArase paripUrNa aise tere zrutamaya zarIrarUpa meSase pragaTa hotA hai / vizeSArtha-yahAM vivekameM vanakA Aropa karake yaha batalAyA gayA hai ki jisa prakAra banake dvArA bar3e bar3e parvata khaNDita kara diye Ate haiM usI prakAra vivekarUpa vajake dvArA balavAn karmarUpa parvata naSTa kara diye jAte hai| vana jaise jalase paripUrNa meghase utpanna hotA hai vaise hI yaha viveka bhI samIcIna artha ke bodhaka vAkyarUpa jalase paripUrNa aise sarasvatIke zarIrabhUta zAstrarUpa mevase utpanna hotA hai| tAtparya yaha ki jinavANIke parizIlanase yaha vivekabuddhi pragaTa hotI hai jisake prabhAvase navIna koMkA saMvara tathA pUrvasaMcita koMkI nirjarA hokara avinazcara sukha prApta ho jAtA hai // 27 // zabdamaya zAma (dravyabhUta ) andhakAra padmanaM 27
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ wor- A NANJ AAAAAAAA 226 padmanandi-paJcaviMzatiH [804:15-29804) saya prasAda kavitAM karotthataH karA ghaTe maarshH| prasIda tathApi mayi svanandane na jAtu mAtA viguNe 'pi niSThurA // 29 // 805 ) imAmadhIte zrutadevatAstutiM kRti pumAn yo munipapranandinaH / sa yAti pAraM kavitAdisadguNaprabandhasindhoH kramato bhavasya ca // 30 // 806) kuNThAste 'pi vRhaspatiprabhUtayo yasmin bhavanti bhuvaM tasmina devi tava stativyasikare mamdA narAke khayam / tAkcApalametavazrutavatAmasmAkamamba skhayA kSantavya mukharasvakAraNamasau yenAsibhakigrahaH // 31 // sUryAmI vejAsi / vijitya prakAzayAt / punaH paramaM zreSam / yanmahaH / taiH tamomiH / na labhyate / va punaH / taiH tejomiH / na prkaashyte| vilakSaNe mahaH / khataH prakAzAtmakam // 18 // bho mAtaH / mayaM taba prasAdaH / maraH kavitA karoti / ataH taba prasAdAt / tatra kvitthe| mAdazaH janaH karavaTeta--samaskhana kaI ghaTeta / tatrApi mayi prsiid| jaavcit| lipuNe guNahiteM api sanandane mAtA nicarA kaThorA bha bhavet // 29 // yaH pumAn imAM zrutadevatAstutim adhIte ptthti| kiMlakSaNA stutim / munipayanandinaH Rtim / sa mrH| kavitAdisaNaprabandhasindhoH kavisAdiguNarabamAsamudrasya pAra yAti / ca punaH / kramataH bhavasya pAra yAti saMsArasya pAraM gacchati // 30 // bho devi yasmin tava stutimpatiko stutisamUche / te'pi bRhaspatiprabhUtayaH devAH nuvam / kuNThAH mUrkhAH bhavanti / tasmin tava stone / vayaM mandAH mUrjAH marA ke| tasmAtkAraNAt / bho aba bho mAtaH / bhasmAkam etatU vAkUcApalaM vacanacAlatvaM tvayA kSantavyam / vilakSaNAnAm asmAkam / anutavatA shutrhiptaanaam| yena kAraNena / mukharasvakAraNaM apalatyakANam / aso atibhatigrahaH atIva bhaktiSazaH // 21 // iti sarakhatIstavanam // 15 // aura teja (sUrya-candrAdikI prabhA) ko jItakara jisa utkRSTa mahAn tejako pragaTa karatA hai vaha na andhakArake dvArA lupta kiyA jA sakatA hai aura na anya tejake dvArA prakAzita bhI kiyA jA sakatA hai| vaha svasaMvedanasvarUpa teja vRddhiko prApta hove // vizeSArtha-jinavANIke abhyAsase ajJAnabhAva naSTa hokara kevalajJAnarUpa jo apUrva jyoti pragaTa hotI hai vaha sUrya candrAdike prakAzakI apekSA utkRSTa hai / isakA kAraNa yaha hai ki sUrya-candrAdikA prakAza niyamita (kramazaH dina aura rAtri) samayameM rahakara sImita padArthoMko hI pragaTa karatA hai| parantu vaha kevalajJAnarUpa prakAza dina va rAtrikI apekSA na karake-sarvakAla rahakara-tInoM lokoM va tInoM kAloke samasta padArthoMko pragaTa karatA hai / isa kevalajJAnarUpa prakAzako naSTa karane meM andhakAra (karma) samartha nahIM hai vaha sva-paraprakAzakasvarUpase sadA sthira rahanevAlA hai||| 28 // he sarasvatI ! terI prasannatA hI kavitAko karatI hai, kyoMki, mujha jaisA mUrkha puruSa bhalA usa kavitAko karaneke liye kaise yogya ho sakatA hai ? nahIM ho sktaa| isaliye tU mujha mUrkhake Upara bhI prasanna ho, kyoMki, mAtA guNahIna bhI apane putrake viSayameM kaThora nahIM huA karatI hai ! / / 29 / / jo puruSa muni padmanandIkI kRtisvarUpa isa zrutadevatAkI stutiko par3hatA hai vaha kavitA Adi uttamottama guNoM ke vistArarUpa samudrake tathA kramase saMsArake bhI pArako prApta ho jAtA hai ||30||he devI! jisa tere stutisamUhake viSayameM nizcayase ve bRhaspati Adi bhI kuNThita (asamartha) ho jAte haiM usake viSayameM hama jaise mandabuddhi manuSya kauna ho sakate haiM ? arthAt hama jaise to terI stuti karanemeM sarvathA asamartha haiM / isaliye.he mAtA! zAstrajJAnase rahita hamArI jo yaha vacanoMkI caMcalatA, arthAt stutirUpa yacanapravRtti hai, use tU kSamAphara / kAraNa yaha ki isa vAcAlatA ( bakavAda ) kA kAraNa vaha terI atizaya bhaktirUpa maha (pizAca ) hai| abhiprAya yaha ki maiMne isa yogya na hote hue bhI jo yaha stuti kI hai vaha kevala terI bhaktike vaza hokara hI kI hai // 31 // isa prakAra sarasvatIstotra samApta huA // 15 // saca sAmastena /
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ [16. svayaMbhUstutiH] 807) svayaMbhavA yena samuddhRtaM jagajaDatyaka patitaM prmaadtH| parAtmatatvapratipAdanolasahayogaNairAvijinaHsa sevyatAmA 808) bhavArireko na paro'sti dehinAM suhaza rakhatrayameka eva hi / sa durjayo thena jitastavAzrayArato 'jitAmme jinato 'stu satsukham // 2 // 809) punAtu naH saMbhavatIrthakRjinaH punaH punaH saMbhavadukha duHkhitaaH| tavartinAzAya dhimuktivarmanaH prakAzakaM yaM zaraNaM prapedire // 3 // 810) nijairguNairapatimairmahAnajo na tu trilokIjanatArcanena yH| thato hi vizvaM laghu taM vimuktaye namAmi sAkSAdabhinandanaM jinam // 4 // sa AdijinaH sarvajJaH RSabhadevaH sevyatAm / yena Adijinena / parAtmatattvapratipAdanema ullasantaH ye kcoguNAH saH coguNeH / jagat samuddhatam / kiMlakSaNena Adijinena / svayaMbhuvA svayaMprabuddhajJAnena / kilakSaNe agat / pramAdataH jaDatvakRpe patitam ||1||hi yasaH / dehinA jIvAnAm / eka bhavaH saMsAraH ! ariH zatruH / aparaH zatrune asti| ca punaH / eka eva rasmannartha suhat asti / mena ajitena / sa 'saMsArazatruH / tadAzrayAt tasya ratnatrayasya AzrayAt / jitH| kiMlakSaNaH saMsAra zatruH / durjayaH / tataH kAraNAt / ajitAt jinataH sakAzAt / me mama / satsukham astu // 2 // saMbhavatIrthakRt jinaH / naH asmAkam / punaH punaH punAtu pavitrIkarotu / saMbhavaH saMsAraH tasyai duHkhena duHkhitAH prANinaH / ye zaraNaM prapedire ye saMbhavatIrthakara prAptAH / kasmai / tadartinAzAya saMsAranAzAya / kiMlakSaNaM tIrthakaram / vimuktivarmanaH mokSamArgasya / prakAzakam // 3 // tamU abhinandanaM jinam / vimupaye mokSAya / sAkSAt manovacamakAyai namAmi / yaH abhinndnH| nijaH guNaH / apratimaH asamAnaiH / mahAn vartate / tu punaH ! trilokI janasamUha-arcanena pUjanena / mahAn na / kiMlakSaNaH abhinandanaH / ajaH janma svayambhU arthAt svayaM hI prabodhako prApta hue jisa Adi (RSama ) jinendrane pramAdake vaza hokara ajJAnatArUpa kueM meM gire hue jagatke prANiyoMkA para-tattva aura Asmatattva ( athavA utkRSTa Atmatatva) ke upadezameM zobhAyamAna vacanarUpa guNoMse uddhAra kiyA hai usa Adi jinendrakI ArAdhanA karanA cAhiye / / vizeSArtha- yahAM zlokameM prayukta guNa zabdake do artha haiM-hitakArakatva Adi guNa tathA rassI / usakA abhiprAya yaha hai ki jisa prakAra koI manuSya yadi asAvadhAnIse kueM meM gira jAtA hai to itara dayAlu manuSya kuema rassiyoMko DAlakara unake sahArese use bAhira nikAla lete haiN| isI prakAra bhagavAn Adi jinendrane jo bahuta-se prANI ajJAnatAke vaza hokara dharmake mArgase vimukha hote hue kaSTa bhoga rahe the unakA hitopadezake dvArA uddhAra kiyA thA--- unheM mokSamArga meM lagAyA thaa| unhoMne unako aise vacanoM dvArA padArthakA svarUpa samajhAyA thA jo ki hitakAraka hote hue unheM manohara bhI pratIta hote the| 'hitaM manohAri ca durlabha vacaH' isa uktike anusAra yaha sarvasAdhAraNako sulabha nahIM hai // 1 // prANiyoMkA saMsAra hI eka utkRSTa zatru tathA rakhatraya hI eka utkRSTa mitra hai, inake sivAya dUsarA koI zatru athavA mitra nahIM hai / jisane usa ratnatrayarUpa mitrake abalambanase usa durjaya saMsArarUpa zatruko jIta liyA hai usa ajita jinendrase mujhe samIcIna sukha prApta hove // 2 // bAra vAra janma-maraNarUpa saMsArake duHkhase pIr3ita prANI usa pIDAko dUra karaneke liye mokSamArgako prakAzita karanevAle jisa sambhavanAtha tIrthakarakI zaraNameM prApta hue the vaha sambhava jinendra hamako pavitra kare // 3 // aja arthAt janma-maraNase rahita jo abhinandana jinendra apane anupama guNoMke dvArA mahimAko prApta huA hai, na ki tInoM lokoMke prANiyoM dvArA kI jAnevAlI pUjAse; tathA jisake Age vizva tuccha hai arthAt jo apane anantajJAnake dvArA samasta vizvako sAkSAt jAnatA-dekhatA hai usa 1kSa bhaborireko / 2 sa saH' nAsti / 3 za asmAn naH punAtu pavitrIkarotu punaH punH| 4 ka saMbhavasya saMsArasya /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 pacanandi-paJcaviMzatiH [811 : 165811) nayapramANAdividhAnasabarTa prakAzita tasvamatIya nirmlm| yatastvayA tatsumate 'tra tApakaM tadanvayaM nAma namo'stu te jina // 5 // 812 ) rarAja pacapramatIrthakatsadasyazeSalokatrayalokamabhyagaH / nabhasyunAtayutaH zazI yathA paco 'mRtavarSati yaH sa pAtu naH // 6 // 813) narAmarAhIzvarapIsane ayI ghRtAyudho dhIramanA padhdha vinApi sakhInaMnu yena nirjito jinaM supArzva praNamAmi taM sadA // 7 // 814) zazimamoM vAgavRtAMzubhiH zazI paraM kadAcina klngksNgtH| ma cApi dopAkaratAM yayau yatiJjayatyaso saMsatitApanAzanaH // 8 // rahitaH / yataH kAraNAt / vizva samaskham / lA sokam // 4 // mo sumave bho jina / nayA yataH avIva nirmalaM tasvaM prakAzitam / kiMlakSaNaM saMtam / nayapramANAdividhAnasada my-prmaannaaviyukaa| tttsmaatkaarnnaa| batra jagati / tAbaI nAma / tadanvayaM napA pratA] mAtam / te tubhyaM namo'stu // 5 // pApamatIrthakt jinaH / sapati samavasaraNasabhAmAm / mazeSarokAyalokamadhyayaH bhadhyaktI / rarAja shrme| sapA nabhasi saakaashe| samAtayataH taaraagnnyuktH| zakI candraH / rarAvA yaH paaprmaapaaco'mRte| pati sapanaprabhA nAmasmAna pAtu rakSatu taM supArtha jina sadA praNamAmi / nanu iti vitH| yena supArena / zarvinApi / saSaSpaje kAmaH / nirjitaH / vilakSaNaH kAmaH / nara-amara-bahIvaranandradharaNendracakriNAM pIbane / jayI jetA ! punaH vilakSaNaH kAmaH / pratAyudhaH dhIramanAH // 7 // masau zaziprabhaH patiH jayati / vilakSagaH zrIcanapramaH / saMzatitApanAzanaH / yaH candraprabhaH mAk-vacana-amRta-aMzubhiH kiramaH / para zreSTham / zazI yaH candraH kadAcita kalA abhinaMdana jinake liye maiM muktike prAptyartha namaskAra karatA hUM // 4 // he samuti jinendra ! cUMki Apane naya evaM pramANa AdikI vidhise saMgata tattva ( bastu svarUpa) ko atizaya niSi rItisa prakAzita kiyA thA, ata eva ApakA sumati (sU zobhanA matiryasyAsau subhatiH uttama buddhivAlA) yaha nAma sArthaka hai| he jina ! Apako namaskAra ho // 5 // jisa prakAra AkAzameM tArAsamUhale saMyukta hokara candra zobhAyamAna hotA hai usI prakAra jo padmaprabha tIrthakara samavasaraNasamAmeM tInoM lokoMke samasta prANiyoM ke madhyameM sthita hokara zobhAyamAna huA tathA jisane vahAM vacanarUpa amRtakI varSA kI thI vaha pamapama jinendra hamArI rakSA kare // 6 // jo sAhasI mInaketu (kAmadeva ) zakhako dhAraNa karake cakravartI, indra aura dharaNendrako bhI pIr3ita karake unake Upara vijaya prApta karatA hai aise usa kAmadeva subhaTako bhI jisane vinA zastrake hI jIta liyA hai usa supA jinake liye maiM sadA praNAma karatA hUM // vizeSArtha---saMsArameM kAmadeva (viSayavAsanA) atyanta pravala mAnA jAtA hai| dUsaroMkI to bAta hI kyA hai, kintu indra, dharaNendra aura cakravartI Adi bhI usake vazameM dekhe jAte haiN| aise subhaTa usa kAmadevake Upara ve hI vijaya prApta kara sakate haiM jinake hRdayameM Atma-paraviveka jAgRta hai / bhagavAn supAce aise hI vivekI mahApuruSa the | ata eva unheM ukta kAmadevapara vijaya prApta karaneke liye kisI zastrAdikI bhI AvazyakatA nahIM huii| unhoMne eka mAtra vivekabujhise use parAjita kara diyA thA / ata eva ve namaskAra karaneke yogya haiM // 7 // candramAke samAna prabhAvAle candramA jinendra yadyapi bacanarUpa amRtakI kiraNoMse candramA the, parantu jaise candramA kalaMka (kAlA ciha) se sahita hai vaise ve kalaMka ( pApa-mala) se sahita kabhI nahIM the| tathA jaise candramA doSAkara (rAtriko karanevAlA) hai vaise ve doSAkara ( doSoMkI khAni ) nahIM ye arthAt ve ajJAnAdi saga doSoMse rahita the| ve saMsArake kama ra prtimo'nm| kA prmugaam| sa pApa 4 myH| 5 paap| (sa'masUrI ksi|
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ -819116-13] 16. svayaMbhUstutiH 239 815) yadIyapAdadvitayapraNAmataH patasyadho mohanadhUliraGginAm / zirogatA mohaTakaprayogataH sa puSpadantaH satataM praNamyate // 9 // 816 ) satAM yadIya vacana suzItalaM yadeva candrAdapi cndnaadpi| tavatra loke bhavatApahAri yat praNamyate kiM na sa zItalo jinaH // 10 // 817) jagAye zreya to payAditi prasiddhanAmA jina eSa bnyte|| ___ yato janAnAM pahubhaktizAlinAM bhavanti sadhaiM saphalA manorathAH // 11 // 818) pavAjayugme taSa vAsupUjya rAjanasyaM puNyaM praNataspa tadbhavet / yato na sA zrIrida hi triviSTape na tatsukhaM pama puraH pradhAvati // 12 // 819 ) malairvimukto vimalo na kairjino yathArthanAmA mukne namaskRtaH / sadasya nAmasmRtirapyasaMzayaM karoti vaimasyamadhAramanAmapi // 13 // bhagataH saMyutaH na / ca punaH / yaH tIrthakaraH doSAkaratAm api / na yamau na yAtavAn // 8 // sa puSpadantaH jinaH satata praNamyate / yavIyapAdAdvitayapraNAmataH yasya puSpadantasya pAdayasya prnnaamtH| amino praanninaamuu| mohanadhUliH adhaH patati / philakSaNA mohanadhUliH / mobaThakaprayogataH zirogalA ||9| sItalaH jinaH kina prnnmyte| api tu praNabhyate / yadhIya pavamam / satAM sAdhUnAm / candAdapi candanAyapi muzItalam / yadeva vayaH / atra loke / bhavatApahAri saMsAratApanAzanam // 10 // eSaH yaH iti prasiddhanAmA jinaH vndyte| hi yataH / jagatraye / itaH zreyasaH sakAzAt / janaH / zreyaH sukham / bhayAt / yataH zreyasaH / janAnI lokAnAm / sarve manorathAH saphalA bhavanti / kiMlakSagAnAM janAnAm / bahubhaktizAlinA bahubhASiyukAnAm // 11 // mo vAsupUzya / tava padAmjayumme praNatasya janasya / tattatpuNyaM bhavet / yataH puNyAt / ida hi| trivikSape loke / sA zrIH na satsukhaM na yA zrIH yatsukhaM puraH apre na pradhAvati na Agaschati // 12 // vimala: jinaH / mukne triloke / ke bhavyaiH / na namaskRtaH / api tu sarveH namaskRtaH / kilakSaNaH vimalaH / malaivimukaH yathArthanAmA / tatta. santApako naSTa karanevAle candraprabha munIndra jayavanta hoveM // 8 // jisake donoM caraNoMmeM namaskAra karate samaya moharUpa Thagake prayatnase prANiyoMke zirameM sthita huI mohanadhUli (moinajanaka pAparaja) nIce gira jAtI hai use puSpavanta bhagavAnko maiM nirantara praNAma karatA hUM // vizeSArtha-prANiyoMke mastaka ( mastiSka ) meM jo ajJAnatAke kAraNa aneka prakArake durvicAra utpanna hote haiM ve jinendra bhagavAnke nAmasmaraNa, cintana evaM bandanase naSTa ho jAte haiN| yahAM uparyukta durvicAroMmeM mohake dvArA sthApita dhUlikA Aropa karake yaha utprekSA kI gaI hai ki mohake dvArA jo prANiyoMke mastakapara mohanadhUli sthApita kI jAtI hai vaha mAno puSpadanta jinendrako praNAma karanese ( mastaka jhukAnese ) anAyAsa hI naSTa ho jAtI hai // 9 // lokau jisake vacana sajana puruSoM ke liye candramA aura candanase bhI adhika zItala tathA saMsArake tApako naSTa karanevAle haiM usa zItala jinako kyA praNAma nahIM karanA cAhiye ! arthAt avazya hI baha praNAma karaneke yomma hai // 10 // tInoM lokoMmeM prAppisamUha cUMki isa zreyAMsa jinase zreya arthAt kalyANako prApta huA hai isaliye jo 'zreyAn' isa sArthaka nAmase prasiddha hai tathA jisake nimisase bahuta bhakti karanevAle janoMke saba manoratha (abhilASA) | saphala hote haiM usa zreyAn jinendrako praNAma karatA hUM // 11 // he vAsupUjya ! tere caraNayugalameM praNAma karate hue prANIke vaha puNya utpanna hotA hai jisase.tInoM lokoMmeM yahAM vaha koI lakSmI nahIM tathA vaha koI sukha bhI nahIM hai jo ki usake Age na daur3atA ho // vizeSArtha- abhiprAya yaha hai ki vAsupUjya jinendrake caraNa-kamalameM namaskAra karanese jo puNyabandha hotA hai usase saba prakArakI lakSmI aura uttama sukha prApta hotA hai|| 12 // jo vimala jinendra karma-malase rahita hokara 'vimala' isa sArthaka nAmako dhAraNa karate haiM unako kheko mantra kina bhavya jIvoMne namaskAra nahIM kiyA hai ! arthAt sabhI bhavya jIvoMne unheM namaskAra kiyA g| 2 pAbAcA pampayanasa /
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 nadi pazcaviMzatiH [ 820: 16-14 820) anantayodhAdicatuSTayAtmakaM dadhAmyanantaM hRdi tadguNAzayA / educa nanu tena sevyate tadavito bhUritRpeva sarasaraH // 14 // 821 ) namo'stu dharmAya jinAya muktaye sudharmatIrthapravidhAyine sadA / yamAzrito bhavyajano 'tidurlabha labheta kalyANaparaMparAM parAm // 15 // 822 ) vidhAya karmakSayamAtmazAntikRjjagatsu yA zAntikarastato 'bhavat / iti svamanyaM prati zAnti kAraNaM' namAmi zAnti jinasunatazriyam // 16 // GgAM cid dvitayaM vimuktaye paribhadvandva vimocanena tat / vizuddhamAsIdiha yasya mAdazAM sa kunthunAtho 'stu bhavaprazAntaye // 17 // 824 ) vibhAnti yasyAGghrinakhA namaHsurasphuraddhirorakSamaho 'dhikaprabhAH / agagRhe pApatamovinAzanA iva pradIpAH sa jino jayatyaraH // 18 // 823) smArakAraNAt / asya vimalasya / nAmasmaraNam / asaMzayaM saMzayarahitam / aghAtmanAm api vaimatyaM karoti nirmaM nairmalyaM ] karoti // 13 // ahaM zrI - anantatIrthaMkara hRdi dadhAmi / kayA / guNAzayA tasya anantanAthatIrthaMkarasya guNAnAm AzA tathA / kiMlakSaNam anantam / anantayodhAdicatuSTayAtmakam anantajJAnAdicatuSTayamyarUpam / nanu iti vitarke / yadoM bhavet yaH guNagrAhI bhavet / tena puMsA / tadanvitaH sevyate tena guNagrAhiNA puruSeya sadanvitaH guNayuktaH naraH sevyate / dRSTAntamAha 1 bhUritRSAyukena puruSeNa yathA saraH sevyate // 14 // dharmAya jinAya muktaye mokSAya namo'stu / kilkSaNAya dharmAya / suSThadharmatIrthapravidhAyine dharmavIrthaMkarAya / yaM dharmanAtham / sadAkAle bhanyajanaH AzritaH / klyaannprmpr| pa11 sukhazreNIvarAm / atidurlabhAm / labheta prAmuyAt // 15 // ahaM zrazAnti jinam unnatazriyaM namAmi iti / svam AtmAnam / ca / anyaM prati zAntikAraNam / yaH zrIzAntinAthaH / karmakSayaM nAzam / vidhAya kRtvA / AtmazAntikRt abhavat / tataH kAraNAt jagatsu zAntikaraH // 16 // aGganAM dayA / vi jJAnam / dvitayam / vimuktaye mokSAya / kAraNam / iha loke / parigrahahnandravimocanena / tat dvitayaM dayAjJAnaM ca vizuddham mAsIt / sa kunthunAthaH / mAdRzau narAgAm / bhavaprazAntaye saMsAranAzAya / astu bhavatu // 17 // saH araH jinaH jayati / yasya bharamAthasya amitakhAH / vibhAnti zobhante / kiMlakSaNAH bhakhAH samantaH ye surA devAH teSAM devAnAM sphurantaH [ nti ] ziroratnAni teSAM ratnAnAM mahasA tejasA adhikA prabhA yatra te namatsura hai / isIliye unake nAmakA smaraNa bhI nizvayase pApiSTha janoMke bhI usa pApa bhalako naSTa karake unheM vimala ( nirmala) karatA hai // 13 // jo ananta jina anantajJAna, anantadarzana, anantasukha aura anantavIrya ina anantacatuSTayasvarUpa hai usako maiM unhIM guNoM ( anantacatuSTaya ) ko prApta karanekI icchAse hRdaya meM dhAraNa karatA hUM / ThIka bhI hai--- jo jisa guNakA abhilASI hotA hai vaha usI guNase yukta manuSyakI sevA karatA hai / jaise- atizaya pyAsase yukta arthAt pAnIkA abhilASI manuSya uttama tAlAba kI sevA karatA hai // 14 // jisa dharmanAtha jinendrakI zaraNa meM gayA huA bhavya jIva atizaya durlabha utkRSTa kalyANakI paramparAko prApta karatA hai aise usa usama dharmatIrtha ke pravartaka dharmanAtha jinendrake liye maiM muktiprAsikI icchAse namaskAra karatA hUM // 15 // jo zAntinAtha jinendra karmo ko naSTa karake prathama to apane ApakI zAntiko karanevAlA huA aura tatpazcAt jagat ke dUsare prANiyoMke liye bhI zAntikA kAraNa huA, isa prakAra se jo sva aura para donoM kI hI zAntikA kAraNa hai usa utkRSTa lakSmI ( samavasaraNAdirUpa bAca tathA anantacatuSTayasvarUpa antaraMga lakSmI ) se yukta zAntinAtha jinendrako maiM namaskAra karatA hUM // 16 // saMsArameM jisa kunthunAtha jinendrako muktike nimitta antaraMga aura bAhya donoM hI prakArakI parigrahako chor3a denese prANiyoMkI dayA aura caitanya (kevalajJAna ) ye do vizuddha guNa pragaTa hue the vaha kunthunAtha jinendra mujha jaise chamastha prANiyoMke liye saMsArakI zAnti (nAza ) kA kAraNa hove || 17 || namaskAra karate hue devoMke prakAzamAna zirorala ( cUDAmaNi ) kI kAntise adhika kAntivAle jisake pairoM ke nakha saMsArarUpa gharameM pAparUpa andhakArako naSTa 1 zAntikAriNan / 2 ka Azritya /
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ -828:16-22] 16. svayaMbhUstuti 825) suratsukhI syAdahitaH suduHkhitaH svato'pyudAsInatamAdapi prmoH| pataH sa jIyAjinamallirekatAM gato jagadisayakAriveSTitaH // 19 // 826) vihAya nUnaM tRNavatsyasaMpada muniyoM 'bhavatra suntH| jagAma tamAma virAmavarjitaM sabopanako samina sIpa na 827) paraM parAyattatayAtidurbala valaM khasaukhyaM yadasaukhyameva tat / avApramucyAtmasukha kRtAro namisino yaH sa mamAstu mukaye // 21 // 828) bhariesaMkartanacakranemitAm upAgato bhavyajaneSu yo jinH| sphurcchirorlmhodhikprbhoH| jagadguI prabIpA iva / kilakSaNA nahAH / pApatamovinAzanAH // 18 // sa jinaH maliH jIyAta / kilakSaNaH mahiH / AtmanA saha ekatA yamaH / jagavismayakArI-AzcaryakArI cessttitH| yataH ysmaadetoH| sAta mitrH[mitrm| khataH AtmanaH sakAzAt / sukhI bhavet / ahitaH suduHkhitaH bhavet / kasmAt prabhoH mazinAthasya naayaa| udAsInatamAt // 15 // sa suvrataH jinaH / me mama prasIdatu prasanno bhvtu| atra loke / yaH munisuvrataH / nUnaM svasaMpadaM tRNavat / vihAya parityajya / prataiH muniH abhavat / tat mokSadhAma gRham / jagAma agamat / kilakSaNaM mokSagRham / virAmavarjitaM vinAzarahitam / punaH kilakSaNo jinaH / subodharA // 20 // sa namirjinaH mama muktaye'stu / yaH nmiH| adaH svasaukhya indriyasUtram 1 pramugya parityajya / Atmasukhe kRtAdaraH Atmasukhe AvaraH kRtaH / vilakSaNam indriyamukham / parAyattatayA parAdhInatayA / para bhigam / punaH yatsaukhyam / atidurvala hInam / calaM vinazvaram / tatsaukhyam asaukhyameva // 21 // sa jinaH jayatAt / yaH jinaH / bhavyajaneSu / ariSTasaMkartanacakramitAm upAgataH / azubhakarmaNaH kartane chedanaM tasmin chedane cakranemitA karanevAle dIpakoMke samAna zobhAyamAna hote haiM vaha aranAtha jinendra jayavaMta hove // 18 // atyanta udAsInatA ( vItarAgatA ) ko prApta hue bhI jisa malli prabhuke nimittase mitra svayaM sukhI aura zatru svayaM atizaya duHkhI hotA hai, isa prakArase jisakI pravRtti vizvake liye Azcaryajanaka hai, tathA jo advaitabhAvako prApta huA hai vaha malli jinendra jayavanta ho / vizeSArtha- jo prANI zatruko duHkhI aura mitrako sukhI karatA hai vaha kabhI udAsIna nahIM raha sakatA hai| kintu malli jinendra na to zatruse dveSa rakhate the aura na mitrase anurAga bhii| phira bhI unake utkarSako dekhakara ve svabhAvataH kramase duHkhI aura sukhI hote the| isIliye yahAM unakI pravRttiko AzcaryakArI kahA gayA hai || 19 / / jo munisuvrata yahAM apanI sampattiko tRNake samAna chor3a karake pratoM (mahAnatoM) ke dvArA suvrata ( uttama vratoMke dhAraka) muni hue the aura tatpazcAt usa avinazvara pada (mokSa) ko bhI prApta hue the ve samyagjJAna aura samyagdarzanase vibhUSita munisuvrata jinendra mere upara prasanna hoveM // 20 // jo indriyasukha para (karma) ke adhIna honeke kAraNa AtmAse para arthAt bhinna hai, atizaya durbala hai, tathA vinazvara hai vaha vAstavameM duHvarUpa hI hai / jisane usa indriyasukhako chor3akara AtmIka mukhake viSayameM Adara kiyA thA vaha neminAtha jinendra mere liye muktikA kAraNa hove // 21 // jo azubha karmako 12 svasaukhyaM / 21 yatra te adhiprmaaH| 3 OM kaarii| 4 ca munigaryo /
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 pAnandi-paJcaviMzatiH [0122bhariSTanemirjagavIti vizrutaH saUrjavamte jayatAdisaH ziSam // 22 // 829) yadUdeze namasi bhaNAvahi: pramoH phaNAratnakarai prabhAvitam / padAtibhirSA kamaThAIte ko karotu pArzvaHsa jino mamAmRtam // 23 // 830) vinokaLokezaratAM gato'pi yaH khakIyakAye'pi tathApi ni:spRhH| sa varSamAno antyajino matAya me / pAtu mokSa munipacanambine // 24 // pAmArAvaM prAtaH / iti detoH / jagati vikthe / bhariTanemiH / vizrutaH vikhyAtaH / abhavat / punaH Urjayante raivatake / livam itaH mokSaM gataH // 12 // sa pArthaH jinaH mama amRtaM karotu mohA karotu / barSadejhe yasya pAryanApasya udeze / namasi bhaatro| kSaNAt zIghrAt / mahipramoH dharaNendrasma / phaNAra makaraH / prabhAvitaM prasAritam / kamaThAhateH' kamaLapIranasa / te kAraNAva / padAsimiH sa // 4 // sa vardhamAnaH manyajimaH / me manam / mokSaM dadAtu / me papranandine / natAma namAya mokSa karotu / yaH zrIvarSamAnaH trilokalovaratAM gato'pi tapApi sakIyakAde zArIre niHsahaH // 24 // iti sarmabhUsvatiH samAptA // 6 // kATaneke liye cakrakI dhArake samAna honese jagatmeM bhavya anoMke bIca 'ariSTanemi' isa sArthaka nAmase prasiddha hokara giranAra parvatase muktiko prApta huA hai vaha neminAtha jinendra jayavaMta hove // 22 // jisake Upara AkAzamai gharaNendra ke phoM sambandhI ratnoMke kiraNa kamaThake ApAtake liye arthAt usake upadramako vyartha karaneke liye kSaNabharameM pAdacArI senAke samAna daure ye vaha pArzvanAtha jinendra mere liye amRta arthAt mokSako kare // 23 // tIna lokake prANiyoMmeM prabhutAko prApta hokara mI jo apane zarIrake viSaya meM bhI mamatva bhAvase rahita hai vaha vardhamAna antima tIrthakara namrIbhUta hue mujha pamanandI munike liye mokSa pradAna kare / / 24 // isa prakAra svayaMbhUstotra samAsa huA // 16 // 1 ka kmtthaahte| 2 bha vikSAtaH, ra vijnyaatH| daka kSaNAt mhiprbhoH| 4za kamaThasya Ahata /
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ me [17. suprabhAtASTakam ] 831) niHzeSAparaNayasthitimizAsAmte 'tapayakSapAyo dhote mohakate gate ca sahasA nijhAmare daratA / sampanzAnadagadhiyugmamabhito visphArita yAta. hA yairiha suprabhAtamapalaM tebhyo jinebhyo namaH // 1 // 832 ) yassAphasukhapradaM yavamalaM bhAnaprabhAmAsura lokAlokapathaprakAzanaviSimA prA sAt / use sati yatra jIvitamiva prAsaM paraM prANimiH trailokyAdhipatejinasa satata tatsuprabhAta stuce // 2 // 833) ekAntosatapAdikauzikazanaSTa bhayAvAkulai jatiM yatra vizukhobaranutiSpAhArakolAhalam / temmo jinebhyo namaH / yeH jinaiH / isa moke / tat acala zAzvatam / suprabhAtam / kArya prAram / yatra suprbhaate| sampahAnagajhiyummai zAnadarzananeyam / abhitaH samantAt / miskAritaM vistAritam / ka sati / niHzeSAvaraNadvayasvivinizAprAnve mahote (1) sAmAvaraNAviniyAvimAce sati / kasmAt mantarAyakSayAt / ca punaH / mohakate / nidAmare dhamahe / sahasA dUrataH mate sti||1|| lokyAdhipaH zimaspa tassuprabhAta stuvaibhaI khomi| yat suprabhAtam / sacakrasukhAdaM bhavyacakravAkamumhapradam / yat amaI nirmalam / yatsuprabhAtam / jJAnaprabhAbhAsura viisivntm| yassuprabhAta loka-zralokaprakAvidhioI prAtham / yatra suzmAte / sakata, ekabAram / uyUte sati / prANibhiH jIvaiH / para bheem / jIvitamiva prAptam // 2 // mahatparamezinaH tatsuprabhAtam / para bheSTham mA mamye / yatsuprabhAtam / saddharmavibhipravardhanakaram / punaH nirupamam apamArahitam / punaH jisa suprabhAtameM samasta jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNa inako AvasA pAnIkI sthitirUpa rAtrikA anta hokara antarAya karmake kSayarUpI prakAzake ho jAnepara tathA zIghra hI moha karmase nirmita nidrAbhArake sahasA dUra ho jAnepara samIcIna zAna aura darzanarUpa netrayugala saba ora vistArako prApta hue haiM arthAt khula gaye hai pese usa sthira suprabhAtako jinhoMne prApta kara liyA hai una jinendra devoMko namaskAra ho / vizeSArthajisa prakAra prabhAtake ho jAnepara rAtrikA anta hokara dhIre dhIre sUrya kA prakAza phailane lAtA hai tathA logoMkI nidrA dUra hokara unake netrayugala khula jAte haiM jisase ki ve saba ora dekhane laga Ate haiM / ThIka isI prakArase jinendra devoMke liye jisa apUrva prabhAtakA lAbha huA karatA hai usameM rAtrike samAna unake jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNa koMkI sthitikA anta hotA hai, antarAyakarmakA kSaya hI prakAra hai, mohakarmajanita avivekarUpa nidrAkA bhAra naSTa ho jAtA hai / taba unake kevalajJAna aura phevaladarzanarUpa donoM netra khula jAte haiM jisase the samasta hI vizvako spaSTatayA jAnane aura dekhane gate haiN| aise una alaukika bhavinazvara suprabhAtako prApta karanevAle jinendroMke liye yahA~ namaskAra kiyA gayA hai // 1 // jo suprabhAta sacakra arthAt sajjanasamUhako mukha denevAlA ( athavA uttama cakravAka pakSiyoM ke liye sukha denevAlA, athavA samIcIna pArasako dhAraNa karanevAle cakravartaka sukhako denevAlA ), nirmala, jAnakI prabhAse prakAzamAna, loka evaM aloka rUpa sthAnake prakAzita karanekI vidhimeM catura aura utkRSTa hai tathA jisake eka vAra prakaTa honepara mAno prANI utkRSTa jIranako hI prApta kara lete haiN| aise usa tIna lokake adhipatisvarUpa jinendra bhagavAna ke suprabhAtakI meM nirantara stuti karatA hai / / 2 // jisa suprabhAtameM sarvathA ekAntavAvase uddhata saikar3oM.prathAdIsapa ulla panI bhayase mAda mote, mjyopaate| 25 yAmamAna / pArma..
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ paanandi-paJcaviMzatiH [839 : 17-3parasaddharmaviSipravarSamakara utsuprabhAtaM para manye 'IsparameSThino nivapamaM saMsArasaMtApAt // 3 // 884) sAnandaM surasundarIbhirabhitaH zAyadA gIyate prAtaH bhAtaradhIzvara yavatulaM patAsika pacyate / pavAbhAvi nareza phaNibhiH kanyAjanAdAyata stadande jinasuprabhAtamakhilatrailokyAirSapradam // 4 // 835) udhote sati patra nazyati sarAM choke upacAro'ciraM doSezo 'taratIca yatra malino mandaprabho jAyate / yatrAnItitamastatervighaTanAjAtA dizo nirmalA bandha nandatu zAzvata jinapatessassuprabhAta param // 5 // saMsArasaMtApahat saMsArAsApanAzanam / yatra suprabhAte / ekAnta-uddhatavAvikauzikapAteH ekAndamithyAtvavArikauzikasahanaiH / bhayAt / mAkulaH vyAkulaH / maSTaM jAtam / yatra sapramAte vizuddhobaratutimyAhArakolAhalaM jAtaM becarastutivacanaiH kolAhala jAtam // 1 // tabimasuprabhAtamahaM vande / kiMlakSaNaM suprabhAtam / masilatrailokyaharSapradam / maramAsaH surasundarImiH / sArdham / zakaH indraH / abhitaH samantAt / sAnandaM yathA sAtayA bhAgIyate / yat prAtaH / adhIzvara svAminam udizya / atulaM yathA syAttathA / betAsika bandijanaH pavate / va punaH / yatprAtaH / nabharaH vidyAdharaiH pkssibhiH| phaNibhiH dharaNendraH / azrAvi zrutam / yatprAtaHkanyAjanAt nAgasammAjamAtU gAyataH / trilokaniSAsijanaH bhUtam // 4 // jinapateH zrIsarvazasya / rusa prabhAtaM nandatu / kisANaM suprabhAtam / vandham / zAcatam / para prakRSTam / yatra suprabhAte upote sati / loke sekssissye| apacauraH pApacauraH / tarAma atizayena / nazyati bilIyate / yatra supramAte / doSezaH mohaH / mandaprabhaH Ayate / yatazca mandapramaH jAyate / kilakSaNo mohabarama / antaH madhye / atIramalinaH / yatra suprabhAte / anItitamasvataH varNayatamaHsamasyai vighaTanAt vyAkula hokara naSTa ho cuke haiM, jo AkAzagAmI vidhAgharoM evaM devoM ke dvArA kI jAnevAlI vizuddha stuti ke zabdase zabdApamAna hai, jo samIcIna dharmavidhiko bar3hAnevAlA hai, upamAse rahita arthAt anupama hai, tathA saMsArake sansArako naSTa karanevAlA hai, aise usa arahaMta parameSThIke suprabhAtako hI maiM utkRSTa suprabhAta mAnatA haM // 3 // indroM ke sAtha devAMganAeM jisa suprabhAtakA AnandapUrvaka saba ora gAna karatI haiM, baMdIjana apane svAmIko lakSya karake jisa anupama suprabhAtakI stuti karate haiM, tathA jisa suprabhAtako vidyAdhara aura nAgakumAra jAtike dena gAtI huI kanyAjanoMse sunate haiN| isa prakAra samasta tInoM bhI lokoMko harSita karanevAle usa jina bhagavAnke suprabhAtakI meM bandanA karatA hUM // 1 // jisa suprabhAtakA prakAza ho jAnepara lokameM pAparUpa cora bhatizaya kSINa na ho jAtA hai, jisa suprabhAtake prakAzameM doSeza arthAt moharUpa candramA bhItara atizaya malina hokara mandaprabhAvAla ho jAtA hai, tathA jisa suprabhAtake honepara anyAyarUpa andhakArasamUhake naSTa ho jAnese dizAyeM nirmala ho jAtI haiN| aisA vaha vandanIya va avinazvara jina bhagavAnkA utkRSTa suprabhAta vRddhiko prApta hove || vizeSArtha-prabhAta samayake ho jAnepara rAtrimeM saMcAra karanevAle cora bhAga jAte haiM, doSeza (rAtrikA svAmI candramA) malina vaM mandaprabhAvAlA ( phIkA) ho jAtA hai, tathA rAtrijanita andhakArake naSTa ho jAnese dizAyeM nirmala ho jAtI haiN| isI prakAra jina bhagavAnko jisa anupama suprabhAtakA lAbha hotA hai usake honepara corake samAna cirakAlIna pApa zIghra hI naSTa ho jAtA hai, doSeza ( dopoMkA svAmI moha) kAntihIna hokara dUra bhAga jAtA hai, tathA anyAya va atyAcArake naSTa ho jAnese saba ora prasannatA chya 1za vajhimiH / 2sa cauramri / matamosamUhasya /
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ -897:177] 17. suprabhAtATakam 836 ) mAge yatprakaTIkaroti harate doganuSAsthiti lokAnAM vidadhAti rASTimacirAvarthAvalokakSamAm / kAmAsadhiyAmapi kazayati prIti priyAyAmiti prAtastulyatayApi ko 'pi mahimApUrvaH pramAto'hatAm // 6 // 837) yAnorapi gocaraM na gatavAn cice sthita tattamo bhavyAnAM valayattathA kupalaye kuryAdvikArAdhiyam / divAH nirmalAH jAtAH / pakSe upadezaH // 5 // aItA sarvajJAnAm / prabhAtaH / iti amunA prakAreNa / prAtastulyatayApi ze'pi apUrvamahimA vartate / yatsuprabhAta mArga prakaTIkaroti / doSAnuSA sthiti doSasaMsargasthitim / irate spheTapati / lokAnAM dRSTim , avirAta aryAvalokakSamAm / vivadhAti karoti / yarasuprabhAta kAmAsaktadhiyAm api priyAyA prIti kazayati / pakSe rAmAviprIti zayati kSINAM ] karoti / iti hetoH apUrvamahimA prabhAtaH vartate // ||jenN zrIsuprabhAta sadA kAle / vaH yupmAkam / kSema vivadhAtu karotu / vilakSaNa prabhAtam / avamam asAzam / yassuprabhAtam / bhamyAnA tattamaH dalapyat, spheTayat yAmaH bhAnorapi sUryasyApi / gocaraM gamyam / ma gatavat na prAptam / yattamaH zisa sthitam / yatprabhAta kuvalaye bhUmaNDa vikAtriya puvat / yadida jAtI hai| vaha jinendra devakA suprabhAta vandanIya hai / / 5 // arahaMtoMkA prabhAta mArgako pragaTa karatA hai, doSoMke sambandhakI sthitiko naSTa karatA hai, logoMkI dRSTiko zIghra hI padArthake dekhanameM samartha karatA hai, tathA viSayabhogameM Asaktabuddhi prANiyoMkI strIviSayaka prItiko kRza (nirbala) karatA hai| isa prakAra vaha arahaMtoMkA prabhAta yadhapi prabhAtakAlake tulya hI hai, phira bhI usakI koI apUrva hI mahimA hai| vizeSArtha--jisa prakAra prabhAtake ho jAnepara mArga pragaTa dikhane lagatA hai usI prakAra arahantoMke isa prabhAtameM prANiyoMko mokSakA mArga dikhane lagatA hai, jisa prakAra prabhAta doSA (rAtri) kI saMgatiko naSTa karatA hai usI prakAra yaha ahaMtoMkA prabhAta rAga-dveSAdirUpa doSoMkI saMgatiko naSTa karatA hai, jisa prakAra prabhAta logoMkI dRSTiko zIghra hI ghaTa-paTAdi padArthoke dekhanemeM samartha kara detA hai usI prakAra yaha arahaMtoMkA prabhAta prANiyoMkI dRSTi (jJAna) ko jIvAdi sAta tattvoMke yathArtha svarUpake dekhane-jAnanemeM samartha kara detA hai, tathA jisa prakAra prabhAta ho jAnepara kAmI janakI strIviSayaka prIti kama ho jAtI hai usI prakAra usa arahaMtoMke prabhAtameM mI kAmI janakI viSayecchA kama ho jAtI hai / isa prakAra arahaMtoMkA vaha prabhAta prasiddha pramAtake samAna hokara bhI apUrva hI mahimAko dhAraNa karatA hai / / 6 // bhanya jIvoMke hRdayameM sthita jo andhakAra sUryake gocara nahIM huA hai arthAt jise sUrya bhI naSTa nahIM kara sakA hai usako jo jina bhagavAnkA suprabhAta naSTa karatA hai, jo kuvalaya ( bhUmaNDala) ke viSayamai vikAzalakSmI (pramoda ) ko karatA hai - lokake saba prANiyoMko harSita karatA hai, tathA jo nizAcaroM (candra evaM rAkSasa Adi) ke bhI teja aura sukhakA pAta nahIM karatA hai; vaha jina bhagavAnkA anupama suprabhAta sarvadA Apa sabakA kalyANa kare // vizeSArtha-- lokamasiddha prabhAtakI apekSA jina bhagavAna ke isa suprabhAtameM apUrvatA hai| vaha isa prakArase-prabhAtakA samaya kevala rAtrike andhakAra ko naSTa karatA hai, vaha jIvoMke abhyantara andhakAra (ajJAna )ko naSTa nahIM kara sakatA hai| parantu jina bhagavAn kA yaha suprabhAta bhavya jIvoMke hRdayameM sthita usa ajJAnAndhakArako bhI naSTa karatA hai| lokamasiddha prabhAta 14 pUrvaprabhAto, ra puurvprmaave|
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 Aurnwww.r pamanandi-pazcaviMzatiH [898 : 177tejasaulyAhaterakarTa yadi nakaMcarANAmapi kSemaM vo vidadhAtu jainamasamaM zrIsuprabhAtaM sadA / 898 ) bhavyAmbhoradanandikevalaraviH nAmoti patrovarSa duSkodayanidyA pariSkRtaM jAgarti sarSe agat / nityaM yaiH paripaThyate jinapateretatprabhAtASTakaM veSAmAzu vinAzameti duritaM dharmaH sukhaM vardhate // 8 // suprabhAtam / nataMcarANA devacandrarAkSasArImAm / saulyaiteH tejA bharna 'hana hiMsAgayoH devAdInA mulena gamanasya tejaH tasya tejasaH akA bhakArakam // 7 // yatra suprbhaate| bhaThyAmmohanandikevalaraviH udaya prAmoti / yatra yasmin pramAte / savite sati / sarva jagat duSkarmodayaniyA parihataM stm| jAgati etat jinapateH prabhAtASTakam / yaiH bhavyaiH / nitya sadaiva / paripatyate / teSA bhavyAnAm / durita pApam 1 bhAzu shiighrnn| vinAzam eti vilayaM gacchati / dharmaH sukhaM vardhate // 8 // iti suprabhAtASTakam // 14 // kuvalaya (sapheTa kamala) ko vikasita nahIM karatA, balki use mukulita hI karatA hai parantu jina bhagavAnkA suprabhAta usa kuvalayako ( bhUmaNDalake samasta jIvoMko) vikasita (pramudita) hI karatA hai| lokaprasiddha prabhAta nizAcaroM (candra, cora evaM ulUka Adi) ke teja aura sukhako naSTa karatA hai, parantu jina bhagavAnkA vaha suprabhAta unake teja aura sukhako naSTa nahIM karatA hai| isa prakAra vaha jina bhagavAnkA apUrva supramAta sabhI prANiyoMke liye kalyANakArI hai // 7 // jisa suprabhAtameM mavya jIvorupa kamaloMko Anandita karanevAlA kevalapa Darayo rApta hogA tathA sampUrNa jagat ( jagatke jIva) pApa karmake udayarUpa nidAse chuTakArA pAkara jAgatA hai arthAt prabodhako prApta hotA hai usa jina bhagavAnke suprabhAtakI stutisvarUpa isa prabhAtASTakako jo jIva nirantara par3hate haiM unakA pApa zIghra hI nAzako prApta hotA hai tathA dharma evaM sukha vRddhiMgata hotA hai| vizeSArtha-jisa prakAra prabhAtake ho jAnepara kamaloMko praphullita karanevAlA sUrya udayako prApta hotA hai usI prakAra jina bhagavAnke usa suprabhAtameM bhavya jIvoMko praphullita karanevAlA kevalajJAnarUpa sUrya udayako prApta hotA hai tathA jisa prakAra prabhAtake ho jAnepara jagatke prANI nidrAse rahita hokara jAga uThate haiM usI prakAra jina bhagavAna ke prabhAtameM jagatke saba prANI pApakarmake udayasvarUpa nidvAse rahita hokara jAga uThate haiM-prabodhako prApta ho jAte haiN| isa prakAra yaha jina bhagavAnkA suprabhAta anupama hai| usake viSayameM jo zrImuni padmanandIne ATha zlokoMmeM yaha stuti kI hai usake par3hanese prANiyoMke pApakA vinAza aura dharma evaM sukhakI abhivRddhi hotI hai // 8 // isa prakAra suprabhAtASTaka samApta huA // 17 // 4000 - - - 11cA sdid| 12 /
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ : marwA [ 18. zAntinAthastotram] 889 } trailokyAdhipasinvasUcanapara lokezvarairuddhata yasyoparyuparIndumaNDalAMne chanaSayaM raajte| azrAntodgatakevalojvalaruvA nirbhatsitArma so 'smAn pAtu nirajano jinapatiH zrIzAntinAthaH sadA // 1 // 840) veSaH sarva videSa paSa paramo nAsyatrilokIpatiH / santyasyaiva samastatattvaviSayA pAcaH satAM sNmtaaH| etaddhoSayatIva yasya vibudhairAsphAlito dundubhiH so'smAn pAtu niraJjano jinapatiH zrIzAntinAtha sadA // 2 // 841) divyatrImukhapakajaikamukuraprollAsinAnAmaki sphaariibhuutvicitrrshmircitaannaamrendraayukaiH| sacitrIkRtavAtavarmani lasasihAsane yaH tiH so'smAn pAtu niraano jinapatiH zrIzAntinAya sadA // 3 // 842) gamdhAkRSThamadhumatajastApAritA kurvtii| stotrANIdha vidhaH suraiH sumanasA vRSTiryadane 'bhavat / sa zrIzAntinAthaH amAn sadA pAtu rksstu| kiMlakSaNaH shriishaantinaassH| nirbhvH| jinapani kamIzAntiI nAyasya / uparyapari chaatrym| rAjate zobhate / kilakSaNaM chAtrayam / lokyAdhipavitvamA , yasapAsamAmilAyAcanAm / / punaH vilakSaNa evatrayam / lokezvaraiH ustam indrAdibhiH dhRtm| punaH kilakSa patrakAra indumAkarizmAmbAlasadazam / punaH kiMlakSaNaM chatratrayam / avAntam anavaratam / udtakevaloUvalASA rIplA slA niyamita pryaasptisytejH||||s shriishaantinaathH| sadA srvkaale| asmAm pAtu rakSatA kilakSaSaH zAmiAnyAmA nisAna binApati yasya zrIzAntinAthasya dundubhiH| vidhudhaiH devaiH / AsphAlitaH tADitaH / etaddhoSayatIva / mati / eSA zrImAntimA sarvavit / paramaH zreSTha: / trilokiiptiH| anyaH m| asma zrIzAntinAthasya / vaacH| sa khAnAm |maaabiighaa kathitAH santi / vilakSaNA pAca / samastatatvaviSayAH // 2 // zrIzAntinAthaH samAna panu sAta mIzAnti siMhAsane sthitaH1 kilakSaNe siMhAsane / vikhyatrImukhapajekamukuraprogrAsimAnAmaNisArI nAmivicAlimAvidhAnamanAstApAyA kRtvA sacitrIkRtavAttavarmani kuryurIkRta-AkAze // 3 // sa zrIzAntinAthaH asmAna pAta rakhanu / yo yAtmA zAntiAnAsa jisa zAntinAtha bhagavAna ke eka ekake Upara idroMke dvArA dhAraNa ki mameM candramAmA ke samAna tIna chana tInoM lokoMkI prabhutAko sUcita karate hue nirantara udita hanevAle kevalAnaramA nirmaka jyotike dvArA sUryakI prabhAko tiraskRta karake suzobhita hote haiM vaha pAparUpa kAlimA mahilA prIzAntinAtha jinendra hama logoMkI sadA rakSA kare // 1 // jisakI merI devoM dvArA vAdita hokara mAno yahI ghoSaNA karatI hai ki tInoM lokoMkA svAmI aura sarvajJa yaha zAntinAtha jinendra hI uttara deva hai aura dUsarA nAhI hai| tathA samasta tatvoMke yathArtha svarUpako pragaTa karanevAle isIke vacana sambanIko abhISTa hai, dUsare kisIke bhI bacana unheM abhISTa nahIM hai; yaha pAparUpa kAlimAse rahita zrIzAntinAba jinendra hama AgoMkI sadA smA kare // 2 // jo zAntinAtha jinendra devAMganAoMke mukhakamalarUpa anupama darpaNameM daidIpyamAna kaka mANiyoMkI phailanevAlI vicitra kiraNoMke dvArA race gaye kucha namrIbhUta indradhanuSoMne aAkAzako sanAtanatAppA vicitra (aneka varNamaya) karanevAle siMhAsanapara sthita hai vaha pAparUpa kAlimAse rahita zAntinAma bhAmatyAna sadA hama logoMkI rakSA kre.|| 3 // jisa zAntinAtha jinendrake Age devoMka dvAkhA jyAparitA huI ArthAta eka sciriikt|
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 pasanandi-paJcaviMzatiH [842:184sevAyAtasamastaviSTapapatistusyAzrayasparsayA so'smAn pAtu nirajano jinapatiH zrIzAntinAthaH sadA // 4 // 843) khadyotI kimutAnalasya kaNike zubhrAbhalezAvatha, sUryAcandramasAviti praguNitau lokAliyugmaiH suraiH| satyete hi yadaprato 'tivizadaM sadyasya bhAmaNDala so'smAn pAtu nirajano jinapatiH zrIzAntinAthaH sadA 5 // 84) yasyAzokataruvinidasumanogucchaprasaktaiH kaNa zrIbhaktiyutaH prabhoraharahargAyanivAste yshH| zubhra sAbhinayo maruSalalatAparyantapANizriyA so'smAn pAtu nirajano jinapatiH zrIzAntinAthA sadA // 6 // 845) vistIrNAkhilavastutattvaphathanApArapravAhojavalA mizeSArthiniSeSitAtizizirA zailAdiSotugataH / apre / divaH AkAzAt / saraiH devaiH / kuutaa| sumanasA puSmANAm / vRSTiH abhavat / kiMlakSaNA paSTiH / gandhASTamadhunatamastaiH zabdaiH / vyApAritA shmdaaymaanaa| svotrApi kRtiiy| kayA / sevAbhAyAsasamasta viSTapapatistusthAzrayasparvayA // 4 // sa zrIzAntimAthaH asmAn pAda rakSatu / yasya dhIzAntinApasya tat bhAmaNDalamativizada vartate / yadamataH yasya bhAmaNDalasya bhane / hi yataH / suraiH devaiH| sUryAcandramasau takyette iti / kim / sdyotii| usa maho / analasya raimA / kaNike de| bhaya zubhaabhradezI loke 'bhoDalakhaNDau' / lokAkSiyummaiH iti / praNitI vidyAritI // 5 // sa zrIzAntinAyaH asmAn / pAtu rahanu / yasya zrIzAntimAyasya / azokatahaH vaNavA / prabhoH zrIzAntinAthasya / hu yakSaH / ahaH ahaH pratidinam / gAyatriva / bhAve siSThati / kilakSaNaiH mujhe| vinidrasumanogucchaprasastaH vikasitapuSpaguNeSu bhAsaH / kiMlakSaNaH azokatamaH / bhaphiyutaH / punaH kilakSaNaH zokataruH / marucalalatAparyantapANiniyA maktA pavanena cala cancalIkRta latAparyanta satAnta tadeva pANiH havaM tasya ciyA kRsvaa| sAbhinayaH martanayuktaH // // zrIzAntimAyaH asmAn pAtu rakSatu / yataH zrIzAntinAyAt / srkhtii| probhUtA utpnnaa| kiMlakSaNA srkhtii| puranutA devaiH vanditA / punaH kilakSaNA sarasvatI / vizvaM trilokam / punAnA pavitrI kI gaI jo AkAzase puSpoMkI varSA huI thI vaha gandhake dvArA khIMce gaye amarasamUhake zabdoMse mAnoM sevAke nimitta Aye hue samasta lokake svAmiyoM dvArA kI jAnevAlI stuti ke nimittase spardhAko prApta ho karake stutiyoM ko hI kara rahI thI, vaha pAparUpa kAlimAse rahita zAntinAtha jinendra hama logoMkI rakSA kare|4| jisa zAntinAtha bhagavAnakA atyanta nirmala yaha bhAmaNDala hai jisake ki Age logoMke donoM netra tathA deva sUrya aura candramAke.viSayameM aisI kalpanA karate haiM ki ye kyA do juganU haiM, athavA agnike do kaNa haiM, athavA sapheda medhake do TukaDe haiM; vaha pAparUpa kAlimAse rahita zAntinAtha jinendra hama logoMkI rakSA kreN| vizeSArtha-- abhiprAya yaha hai ki bhagavAn zAntinAtha jinendrakA prabhAmaNDala itanA nirmala aura dedIpyamAna thA ki usake Age sUrya-candra logoMko juganU, agnikaNa athavA dhavala meghake khaNDake samAna kAntihIna pratIta hote the / 5 // jisa zAntinAtha jinendrakA azokavRkSa vikasita puSpoMke gucchoMmeM Asakta hokara zabda karanevAle bhoroMke dvArA mAno bhaktiyukta hokara pratidina prabhuke dhavala yazakA gAna karatA huA tathA vAyuse caMcala latAoMke paryantabhAgarUpa bhujAoMkI zobhAse mAno abhinaya (nRtya) karatA huA hI sthita hai vaha pAparUpa kAlimAse rahita zAntinAtha jinendra hama lonoMkI sadA rakSA kare // 6 // unnata parvatake samAna jisa zAntinAtha jinendrase utpanna huI divya vANIrUpa sarakhatI nAmaka nadI ( athavA gaMgA) vistIrNa samasta vastukharUpake vyAkhyAnarUpa apAra pravAhase ujvala, sampUrNa arthI janoMse sevita, atizaya zItala, devoMse stuta tathA vizvako pavitra karanevAlI hai| yaha pAparUpa kAlimAse rahita zAntinAtha jinendra hama logoMjhI 1ka ame: nAsti / 2 'lasAnta' nAsti /
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ -847:181 18. zAntinAthastotram 239 prodbhUtA hi sarasvatI suranutA vizvaM punAnA yataH so 'smAn pAtu niraJjano jinapatiH zrIzAntinAthaH sadA // 7 // 846) lIlodvelitabAhukaraNaraNatkAramahaSTaiH muraiH ccshcndrmriicisNcysmaakaaraishclcaamraiH| nityaM yaH parivIjyate trijagatAM nAthastathApyaspRhaH so 'smAn pAtu nirajano jinapatiH zrIzAntinAthaH sadA // 8 // 847 ) niHzeSathutabodhavRyamatibhiH prAjyairuvArairapi stotrairyasya guNArNavasya haribhiH pAro na saMprApyate / bhanyAmbhoruhanandikevalaravirmapatyA mayApi stutaH / so 'smAn pAtu nirajano jinapatiH zrIzAntinAthaH sadA // 9 // kurvANA punaH kilakSaNA vaannii| vistiirnn| bhakhilavastutatvakapanaapArapravAhena ujvalA punaH kilakSaNA vaannii| niHzeSArSiniSeSitAH niHzeSayAcakaiH sevitA / punaH kiMlakSaNA vaannii| atizizirA atizItalA / uttutaH zailAt himAlayAt / utpakA manA iva // 7 // sa zrIzAntinAthaH asmAn pAtu rakSatu / yaH shriishaantinaathH| suraiH devH| caamraiH| nityaM sadaiva / priviijyte| kilakSaNaH surai|| lIlayA udvelitAni yAhukaraNAni teSAM bAhukaNAnAM raNakAreNa prahRSTaiH harSitaH / kilakSaNaH cAmaraiH / caka bandamarIcisaMcayasamAkAre candrakiraNasamAmaH / trijagatAM nAthaH tathApi aspRhaH vaasschaarhitH||4||s dhIzAntinAthaH masmAn pAtu rakSatu / kilakSaNaH dhiishaantinaathH| niraJjanaH / jinapatiH / yasya zrIzAntinAthasya / guNArNavasya guNasamudrasya / haribhiH indrH| stotraiH kRtvA pAraH na saMprApyate / kiMlakSaNaH indraH / niHzeSazrutabodhayuddhamatibhiH dvAdazAzana puurnnmtibhiH| kiMlakSaNaH ho| prAjyaiH udAraiH / gambhIraiH pracuraiH / sa zrIzAntinAthaH bhaktyA kRtvA / mayA papanandinA stutaH / kiMlakSaNaH sa zrIzAntinAthaH / bhavyAmbhohanandikevalaraviH bhavyakamalaprakAzana karaviH sUryaH // 9 // iti zrIzAntinAthastotram // 18 // sadA rakSA kare // vizeSArtha--yahAM bhagavAn zAntinAthakI vANIkI sarasvatI nadIse tulanA karate hue yaha batalAyA gayA hai ki jisa prakAra sarasvatI nadI apAra nirmala jalapravAhase saMyukta hai usI prakAra bhagavAnkI vANI vistIrNa samasta padArthoke svarUpake kathanarUpa pravAhase saMyukta hai, jisa prakAra sAnAdike abhilASI jana usa nadIkI sevA karate haiM usI prakAra tattvake jijJAsu jana bhagavAnkI usa vANIkI bhI sevA karate haiM, jisa prakAra nadI garmasei pIr3ita prANiyoMko svabhAvase zItala karanevAlI hotI hai usI prakAra magavAnkI vaha vANI bhI prANiyoMke saMsArarUpa santApako naSTa karake unheM zItala karanevAlI hai, nadI yadi UMce parvatase utpanna hotI hai to vaha vANI mI parvatake samAna guNoM se unnatiko prApta hue jinendra bhagavAnase utpanna huI hai, yadi deva nadIkI stuti karate haiM to ve bhagavAnkI usa vANIkI bhI stuti karate haiM; tathA yadi nadI zArIrika bAsa malako dUra karake vizvako pavitra karatI hai to vaha bhagavAnkI vANI prANiyoMke abhyantara mala ( ajJAna evaM rAga-dveSa Adi) ko dUra karake unheM pavitra karatI hai| isa prakAra vaha zAntinAtha jinendrakI yANI nadIke samAna hokara bhI usase utkRSTatAko prApta hai| kAraNa ki vaha to kevala prANiyoM ke bAda malako hI dUra kara sakatI hai, parantu baha bhagavAnkI vANI unake abhyantara malake bhI dUra karatI hai // 7 // tInoM lokoMke svAmI jisa zAntinAtha jinendra ke Upara lIlAse uThAyI gaI bhujAoMmeM sthita kaMkaNake zabdase harSako prApta hue deva sadA prakAzamAna candrakiraNoMke samUha ke samAna AkArakhAle caMcala cAmaroMko dorate haiM, to bhI jo icchAse rahita hai| vaha pAparUpa kAlimAse rahita zAntinAtha jinendra hama logoMkI sadA rakSA kare // 8 // samasta zAstrajJAnase vRddhiMgata buddhivAle indra bhI bahutase mahAn stotroM ke dvArA jisa zAntinAtha jinendrake guNasamUhakA pAra nahIM pA pAte haiM usa bhavya jIvorUpa kamaloMko praphullita karanevAle aise kevalajJAnarUpa sUryase saMyukta jinendrakI maiMne jo bhI stuti kI hai vaha kevala bhaktike vaza hokara hI kI hai| vaha pAparUpa kAlimAse rahita zrI zAntinAtha jinendra hama logoMkI sadA rakSA kare // 9 // isa prakAra zAntinAtha stotra samApta huA.. 18 / / -... ...... - --- 1caki
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ [19. zrIjinapUjASTakam ] 848) jAtiyamaraNamityanakAyasya jIvAmitasya tApakato yathAvat / viNyApanAya jinapAvayugAprabhUmI bhArAtraya prabaravArikataM kSipAmi 1 // 849) padAcI binapadabhavatApahA nAda suzotalamapoha bhayAmi tadvat / / karpUrasambana mitISa mayArpitaM sat svarapAdapaGkajasamAzrayaNaM karoti // 2 // 850) rAjapasau zucitarAkSatapujayajivacAdhikasya jinamakSatamamadhUtaH / vIrasya metarajanasya tu pIrapaTo padaH zirasyAsita bhiyamAtanoti // 3 // 851) sAkSAyapuSpazara evaM jimastavenaM saMpUjayAmi shucipusspshraimnoh|| nAmyaM tadAzrayatayA kila pana yatra sacama bhyamadhikAM kuyate ca lakSmIm // 4 // jinapAvayugAmabhUmau / pravarasAritaM malakata bhArAvayaM kSipAmi / aham iti bhaSyAhAraH / prAviH janma jarA maraNam iti anarUtrayasya / sthAvat vidhipUrvakam / viSyApanAra zAntaye / kilakSaNasya analatrayasya / jIveSu mAzritasya / punaH bahutApAhatA bhAtApacArakasya jaladhArI racandanaM svatpAdapahajasamAzrayaNaM kroti| bho deva / pUrabamvanaM tava varaNa-bhAzraya moti| bhayA pUjakena / marpita itam / sat samIcInam / itIva / isIti kim / iha loke| yaha muzItalamapi tadvat zIta ma bhavAmi yat bigapateH paraH / bhavatApahAra saMsAratApaharaNakSIyam / karpUra candanam iti isoH sarvajJasya caraNakamalam bAdhayati // 1 // pasabhAmA aso citraashtpcraavi|| rAjati zobhate / lakSaNA bhkhtpraajiH| ghinama madhisatyatA jinam / mamataH indriyabhUtaH kRtvA / nakSataM na pIcitam / pajhe intrikampaTama pAtitam / mahAvIrasya / zirasi mastake paTTaH / matitarAm atizayena / bhivaM zcobhAm / Atanoti vistArayati / tu punH| itarasma jamasma kuvaivasma kA kaatrjmsy| pahaH bayAna mate // 3 // akSatam / eSa binA sAkSAt / apuSpazaraH kandarparahitaH / tattasmAt / enaM zrIsarvazam / manoha-zanipuzmazaH kasumyAmamiH / gaI pUjakaH saMpUjayAmi / anya na pUjayAmi / kyaa| tadAzrayatayA / kAmAlamatkena manya na vrssyaami| __ janma, jarA aura maraNa ye jIvake Azrayase rahanevAlI tIna agniyAM bahuta santApako karanevAlI haiN| maiM unako zAnta karane ke liye bina bhagavAnke caraNayugalake Age vidhipUrvaka uttama jalase nirmita tIna dhArAoMkA kSeSaNa karatA huuN||1|| jisa prakAra jina bhagavAnkI vANI saMsArake santApako dUra karanevAlI hai usa prakAra zItala ho karake bhI maiM usa santApako dUra nahIM kara sakatA hUM, isa prakArake vicArase hI mAnoM mere dvArA bheMTa kiyA gayA amUramizrita vaha candana he bhagavan ! Apake caraNakamaloMkA Azraya karatA hai // 2 // indriyarUpa ghUtoMka dvArA bAdhAko nahIM prApta hue aise jina bhagavAnke Azmase dI gaI vaha atizaya pavitra akSatoMke puMjoMkI paMkti suzobhita hotI hai| ThIka hai- parAkramI puruSake virapara bAMdhA gayA vIrapaTTa jaise atyanta zomAko vistRta karatA hai vaise kAyara puruSake zirapara bAMdhA gayA yaha usa zobhAko vistRta nahIM karatA // 3 // yaha jinendra pratyakSameM apuSpazara arthAt puSpazara (kAma) se rahita hai, isaliye maiM isakI manohara pavitra puSpazaroM (puSpahAroM ) se pUjA karatA huuN| anya (brahmA Adi) kisIkI mI maiM unase pUjA nahIM karatA hUM, kyoMki, vaha puSpazara arthAt kAmake adhIna hai| ThIka hai--jo ramaNIya vastu jahAM nahIM hotI hai vaha vahAM adhika lakSmIko karatI hai| vizeSArtha- puSpazara zanake do artha hote haiM, puSparUpa bhoMkA dhAraka kAmadeva tathA puSpamAlA / yahA~ zleSakI pradhAnatAse ukta donoM arthokI vivakSA karake yaha batalAyA gayA hai jina bhagavAnake pAsa puSpazara (kAmavAsanA) nahIM hai, isaliye maiM usakI samAdhArA candanaM mayataelAdizabdAra TIkAyAH prArambhe likhitAH santi / 2 za kapUracanvana naasti| samatala na bhavAmi yat svetAvAn pATho naasti|
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ -855 : 19-8] 19. zrIjinapUjASTakam 241 852 ) devo 'yamindriyavalapralayaM karoti naivedyamindriyabalamadakhAdyametat / citra tathApi purataH sthitamahato 'sya zobhA bimati jagato nayanotsavAya // 5 // 853) ArArtikaM taralapatizikhaM vibhAti svaccha jinasya vapuSi prativimbitaM sat / dhyAnAnalo mRgayamANa davAvaziSTaM dagdhaM paribhramati karmavayaM pracaNDaH // 6 // 854) kastUrikArasamayIriSa patrapallI: kupen mukheSu calanairiha digvadhUnAm / harSAdiya prabhujinAzrayaNema pAtazayapurnaTati pazyata dhUpadhUmaH // 7 // 855) umphalAya paramAmRtasaMzakAya nAnAphalairjinapatiM paripUjayAmi / satira saphalAni phalAni bhokSamA sasadapi yAcata eva lokaH / / 8 // yahamyaM vastu yatra na vidyate tadvastu tatra 'yojitam adhiko lakSmI kSobhA kurute // 4 // puSpam / zrayaM devaH sarvazaH / indriyapale. pralayaM karoti / etat naivedya indriyabalapadasvAyam indiyAlapoSakam / citram Azcaryam / tabhApi asya arhataH sarvazasya / purataH agrataH sthitaM zobhA vibharsi / kasma / jagataH nayanotsavAya AnandAya // 5 // naivedyam / Atatika dIvApaH ] jinasya vapuSi zarIre svaccha pratibimbita sat vidyamAnaM vibhAti 1 kilakSaNa aipam [bhArArtikam taralA camalA vali zikhA yatra tat taralavADe zikham / utpreksste| dhyAna-anala: amiH paribhramati iva / kiM katam itra / avaziTam upadvaritam / karmacayaM karmasamUham / dagdhum / mRgayamANaH avalokyamAna iva / kiMlakSaNaH dhyAnAnalaH / prAyaH // // dIpam / bho bhbyaaH| yUyaM pazyata / kam / dhuupdhuumm| jinAzrayaNena harSAt naTati mRtyati iva / kilakSaNaM dhUpama] bAtena presavapuH kampamAnazarIram / iha smye| digvadhUno dizAstrINAm / mukheSu / calanaiH paribhramaNaH patravalI kurvan itra / kiMlakSaNAH patravANIH 1 kastUrikArasamayIH / / . // dhUpam / ahaM zrAraka jinapati nAnAphalaH paripUjayAmi / kasmai / upaH phalamaya parama-amRtasaMjJakAya mokSAya / tadbhaktiH tasma jinasya bhaphiH puSpazaroM (puSpamAlAoMse) se pUjA karatA hUM / anya hari, hara aura brahmA Adi cUMki puSpazarase sahita haiM; ata eva unakI puSpazaroMse pUjA karanemeM kucha bhI zobhA nahIM hai / isI bAtako puSTa karaneke liye yaha bhI kaha diyA hai ki jahAMpara jo vastu nahIM hai vahIMpara usa vastuke rakhanemeM zobhA hotI hai, na ki jahAMpara vaha vastu vidyamAna hai / tAtparya yaha hai ki jinendra bhagavAn hI jagadvijayI kAmadevase rahita honeke kAraNa puppodvArA pUjaneke yogya haiM, na ki ukta kAmase pIr3ita hari-hara Adi / kAraNa yaha ki pUjaka jisa prakAra kAmase rahita jinendrakI pUjAse svayaM bhI kAmarahita ho jAtA hai usa prakAra kAmase pIr3ita anyakI pUjA karanese vaha kabhI bhI usase rahita nahIM ho sakatA hai / / 4 // yaha bhagavAn indriyabalako naSTa karatA hai aura yaha naivedya indriyabalako denevAlA khAdya (bhakSya) hai| phira bhI Azcarya hai ki isa arahaMta bhagavAnke Age sthita vaha naivedya jagatake prANiyoMke netroMko AnandadAyaka zobhAko dhAraNa karatA hai | // 5 // caMcala amizikhAse saMyukta AratIkA dIpaka jina bhagavAnke svaccha zarIrameM prativimbita hokara pese zobhAyamAna hotA hai jaise mAno vaha avazeSa (aghAti) karmasamUhako jalAneke liye khojatI huI tIna dhyAnarUpa ani hI ghUma rahI ho // 6 // dekho vAyuse kampamAna zarIravAlA dhUpakA dhuA~ apane kampana (caMcalatA ) se mAnoM yahAM dizAoMrUpa striyoM ke mukhoMmeM kastUrIke rasase nirmita patraballI (kapolopara kI jAnevAlI racanA ) ko karatA huA jina bhagavAnke Azrayase prApta hue harSase nAca hI rahA hai||| 7 // maiM utkRSTa amRta nAmaka unnata phala (mokSa) ko prApta karaneke liye aneka phaloMse jinendra devakI pUjA karatA hUM / yadyapi jinendrakI bhakti hI samasta phaloMko detI hai, to bhI manuSya ajJAnatAse phalakI yAcanA shblN| 2 ca-pratipAso'yam / bhakaza dhUmam / 3za yad amb| 4majoSita, zoSitaM / 50 uddharitaM / pAna."
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 panamandi-paJcaviMzatiH [856:19-9856) pUjAvidhi vidhivadA vidhAya deve stotraM ca smvrsaashritcistvRttiH| puSpAJjaliM vimalapheSalalocanAya yacchAmi sarvajanazAntikarAya tasmai // 9 // 857 ) zvIpamananditaguNauSa ma kAryamasti pUjAdimA padapi te itksytaayaaH| svapase tavapi takRyate jano'In kAryA kaviH phalahama tu bhUpakasyai // 10 // eva sakalAni phalAni ite / tadapi lokaH mohena tanmokSamA yAcate eva // // phalam / atra dekheN| vidhivat vidhipUrvakam / pUjAvidhim / ca punaH / stotram / vidhAya malA / tI sarvajJAya / pubhAjaliM yacchAmi vadAmi / kilakSaNo'haM zrAvaka / saMmadarasAzritacittavRttiH sAmandacittaH / dikSaNAya devAya / vimajhakevalalocanAya / punaH sabaijanazAntikarAya // 5 // artham / bho mAn / bho zrIphrananditaguNauSa / yadapi / te taba takRtstAyAH kRtakAryatvAt / pUjAvinA kArya ma asti / tadapi / khatreyase karANAya! amaH tatpUjAdika kahate / tatra rAtamAha / kRSiH phalakRte-karaNAya kArvA karsamyA, ma tu bhUpAla / sko'yam mAtmanaH hetave harSa karoti, natu rAzaH mubaheta . // iti dhISinapUjASTakam // 17 // kiyA karatA hai / / 8 / / harSaspa jalase paripUrNa manovyApArase sahita meM yahAM vidhipUrvaka jina bhagavAnake viSayamai pUjAvidhAna tathA stutiko karake nirmala kevalajJAnarUpa netrase saMyukta hokara saba jIvoMko zAnti pradAna karanevAle usa jinendrake liye puSpAMjali detA hUM // 9 // muni pana (pAnandI) ke dvArA jisake guNasamUhakI stuti kI gaI hai aise he arahaMta deva ! yadyapi kRtakRtyatAko prApta ho jAnese tumheM pUjA Adise kucha bhI prayojana nahIM rahA hai, to bhI manuSya apane kalyANake liye tumhArI pUjA karate haiN| ThIka bhI hai khetI apane hI prayojanako siddha karaneke liye kI jAtI hai, na ki rAjAke prayojanako siddha karaneke liye| vizeSArtha jisa prakAra kisAna jo khetIko karatA hai usameM se baha kucha bhAga yadyapi karake rUpameM rAjAko bhI detA hai to bhI vaha rAjAke nimita kucha khetI nahIM karatA, kintu apane hI prayojana ( kuTumbaparipAlana Adi) ke sAdhanArtha use karatA hai| ThIka isI prakArase bhakta jana jo jinendra AdikI pUjA karate haiM vaha kucha unako prasanna karane ke liye nahIM karate haiM, kintu apane AtmapariNAmoMkI nirmalatAke liye hI karate haiN| kAraNa yaha ki jina bhagavAn to vItarAga ( rAga-dveSa rahita ) haiM, ata: usase unakI prasannatA to sambhava nahIM hai| phira bhI usase pUjakake pariNAmoM meM bo nirmalatA utpanna hotI hai usase usake pApa karmAkA rasa kSINa hotA hai aura puNya karmokA anubhAga vRddhiko prApta hotA hai / isa prakAra dukhakA vinAza hokara use sukhakI prApti svayameva hotI hai / AcAryapravara zrI samantabhadra svAmIne bhI aisA hI kahA hai-na pUjayArthastvayi vItarAge na nindayA nAtha vivAntavere / tathApi te puNyaguNasmRtirnaH punAtu cittaM duritAJjanebhyaH / arthAt he bhagavan ! Apa cUMki vItarAga haiM, isaliye Apako pUjAse kucha prayojana nahIM rahA hai / tathA Apa cUMki vairabhAva (dveSabuddhi) se bhI rahita haiM, isaliye nindAse bhI Apako kucha prayojana nahIM rahA hai| phira bhI pUMjA Adike dvArA honevAle aApake pavitra guNoMkA smaraNa hamAre cittako pAparUpa kAlimAse bacAtA hai [kha. sto. 57. ] // 10 // isa prakAra jinapUmASTaka samApta huA // 19 // kmH|
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ [20. zrIkaruNASTakam ] B58) tribhuvanaguro jinezvara paramAnandaikakAraNa kuruSva / mayi kiMkare'tra karuNA tayA yathA jAyase muktiH // 1 // 859) nirviNNo'haM nitapa maIna bahutumkhayA bhvsthityaa| bhapunarbhadhAya bhavahara kuru karaNAmatra mayi dIne // 2 // 860) udara mA pasitamato viSamAjhayapataH kRpAM chatvA / acalamukharaNe svamasIti punaH punarvami // 3 // 861) yaM kAruNikA svAmI svameva zaraNaM jineza nAham / moharipudalitamAmaH pUtkAraM taba purA kurve // 4 // bho tribhuvnguro| bho jinevr| bho prmaanndaikkaarnn| atra mayi kiMkare sekke / tathA karanA dayAM kuruSva yathA muktiH Ayate utpayate // // bho bhaIn / bho bhavahara saMsAranAzaka / bahuduHkhayukayA bhavasthityA bahaM nitarAm atizayena / nirdiNNaH udAsInaH / atra mAmi shne| karaNa dayAM kuru / apunarbhavAya bhavanAzanAya // 1 // bho bhaIn / pUrNa kRtvA zrataH viSamAt kUpataH patitaM mAm asara / udaraNe tvam asaM samarSaH bhasi / iti hetoH / punaH punaH taba ame / vacmi kapayAmi // 3 // bho jineza / khai kAraNikaH khAmI / mama tvamera zaraNam / tena kAraNena AMtara puraH ame| pUtkAra meN| kilakSaNo'ham / moharipudalitamAnaH // 4 // bho jin| prAmapateH manAyakasya / parega kenApi upate puMsi piiritpurke| karuNA jAyate tInoM lokoMke guru aura uskRSTa sukhake advitIya kAraNa aise he jinezvara ! isa mujha dAsake Upara aisI kRpA kIjiye ki jisase mujhe mukti prApta ho jAya // 1 // he saMsArake nAzaka araiMta! maiM bahuta duHkhako utpanna karanevAle isa saMsAravAsase atyanta virakta huA huuN| Apa isa mujha dInake Upara aisI kRpA kIjiye ki jisase mujhe punaH janma na lenA par3e, arthAt maiM mukta ho jAUM // 2 / / he arahaMta! Apa kRpA karake isa mayAnaka saMsArarUpa kueMmeM par3e hue merA usase uddhAra kIjiye / Apa usase uddhAra karaneke liye samartha haiM, isIliye maiM vAra vAra Apase nivedana karatA hUM // 3 // he jineza! tuma hI dayAla ho, tuma hI prabhu ho, aura tuma hI rakSaka ho / isIliye jisakA moharUpa zatruke dvArA mAnamardana kiyA gayA hai aisA vaha maiM Apake Age pukAra kara kahatA ii|| 4 // he jina! jo eka gAMvakA svAmI hotA hai vaha bhI kisI 1za 'apunarbhavAya mavanAzanAya' naastri| 2za purape prAmanAyakasya kArama /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 panamandi-paJcaviMzatiH [862:20-5. 862) prAmapaterapi karuNA pareNa kenApyupagute puli| jagatA pramorma ki tava jina mami salakarmabhiH prahate // 5 // 863) apahara mama janma vayA~ karavespekA kyAsiSaktavye / senAtidagdha iti me deSa bhUva pralApisvam // 6 // 864) taba jinaparaNAmayurga karaNAmRtasaMpAtala yAvara / saMsArAtapataptaH karomi hadi tAvadeva sukhI // 7 // 865) jagadekara bhagavatra smdhiipynmdisgunniidh| kiMbahunA kuru karuNAm ana jane zaraNamApane // 8 // dayA utpadyate / khalakarmamiH mayi prAve vyaSite / jagatAM prabhoH tava yayA ki na Ayate / api tu jAyate // 5 // bho deva / dayAM kRtvA mama janma apadara saMsAranAzanaM kuru / ekatvavacasi vaktavye iti nizcayaH / tena janmanA / aham atidagdhaH / iti hetoH / me mama / pralApisaM karatvaM babhUva / / 6 // bho jina / saMsAra-Atapatama ahaM tava caraNAjayuge yAkkAla hadi karomi tAvakAlam eva sukhii| kilakSaNaM caraNakamalam / karuNA-amRtasaigavat zItalam // 7 // bho jagadevazaraNa / bho bhagavan / bho asamazrIpayananvitaguNauSa / atra mayi / jne| karuNA kuru / bahunA akena kim / kiMlakSaNe mayi / zaraNam Apane prAp // 8 // iti zrIkaruNASTakam // 20 // dusareke dvArA pIr3ita manuSyake Upara dayA karatA hai | phira jaba Apa tInoM hI lokoMke svAmI haiM taba kyA duSTa kA~ke dvArA pIr3ita mere Upara dayA nahIM kareMge? arthAt avazya kareMge // 5 // he deva ! Apa kRpA karake mere janma (janma-maraNarUpa saMsAra) ko naSTa kara dIjiye, yahI eka bAta mujhe Apase kahanI hai / parantu cUMki maiM usa janmase atizaya jalA huA hUM arthAt pIr3ita hUM, isIliye maiM bahuta bakavAdI huA hUM // 6 // he jina / saMsArarUpa Atapase santApako prApta huA maiM jaba taka dayArUpa amRtakI saMgatise zItalatAko prAsa hue tumhAre donoM caraNa kamaloMko hRdayameM dhAraNa karatA hUM tabhI taka sukhI rahatA hUM ||7|| jagatke prANiyoMke advitIya rakSaka tathA asAdhAraNa lakSmIse sampanna aura muni padmanandIke dvArA stuta guNasamUhase sahita aise he bhagavan ! maiM bahuta kyA kahUM, zaraNameM Aye hue isa janake (mere) Upara Apa dayA kareM // 8 // isa prakAra karuNAdhaka samApta huA / / 20 // 1ca pratipATho'yam / ma ksvvcni| 2za sNsaartaaptmH| / sama /
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ [21. kriyAkANDacUlikA ] 866 ) samyagdarzanayodhavRttasamatAzIlabhamAdhairdhanaiH saMketAzrayavajinezvara bhavAn sadhairguNairAzcitaH / manye tvayyavakAzalabdhirahitaH sarvatra loke vayaM saMgrAhyA iti garSitaiH parihato doSairazedhairapi // 1 // 867 ) yasyAmanantaguNamekavibhuM trilokyAH stauti prbhuutkvitaagunngrvitaatmaa| Arohati dumaziraH sa naro namo 'ntaM gantuM jinendra mAsivibhramato khuSo 'pi // 2 // 868) zaknoti kartumiha kA stavanaM samastavidyAdhipasya bhavaso vibudhaarthitaa| tatrApi tajinapatte jAmahe so yat rAtidAyamA sannimivAya // 6 // bho jinezvara / bhavAn tvam / sarvaiH guNaiH AzritaH samyagdarzanamodhavRtta-cAritrasamasAzIlakSamAdyaiH / dhanaiH nivid| tvam AzritaH / kiMvat / sahetAzrathavat saMketagRhavat / bho jineza / tvam bhazevaiH samastaiH doSaiH parivataH tyajaH / aham evaM manye / kilakSaNe doSaH / svayi viSaye avkaashlbdhirhitH| punaH kilakSaNaH dovaiH / iti hetoH| garvitaiH / itIti kim / sarvatra loke barya saMprAyAH saMgrahaNIyAH // bho jinend| yaH nrH| tvostiiti| kiMlakSaNaM svAm / manantaguNam / trimokyA evaM vibhum / kiMlakSaNaH semrH| prabhUna-utpA-kavitAguNaH tena kavitAguNena garvitAtmA / samaraHnabho'ntaM gantuM masivizramataH emaziraH bhArohati / pudho'pi caturo'pi // 2 // bho jinapate / iha loke saMsAre / bhaktaH taba / stAna pharnu kaH zakroti / kinakSamasa bhavataH / samasta vidyAdhipasya / punaH kiMlakSaNasya bhavataH / vigupaiH devaiH arthitA / satrApi tvayi viSaye / anaH tat khanana krte| he jinezvara! samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra, samatA, zIla aura kSamA Adi saba guNoMne jo saMketagRhake samAna ApakA saghanarUpase Azraya kiyA hai| isase mujhe aisA pratIta hotA hai ki ApameM khAna prApta na honese 'lokameM hama sarvatra saMgraha kiye jAneke yogya haiN| isa prakArake abhimAnako hI mAnoM prApta hokara saba doSoMne Apako chor3a diyA hai // vizeSArtha-jina bhagavAnmeM samyagdarzana Adi sabhI uttamottama guNa hote haiM, parantu doSa unameM eka bhI nahIM hotA hai| isake liye andhakArane yahAM yaha utprekSA kI hai ki unake bhItara itane adhika guNa praviSTa ho cuke the ki doSoMko vahAM sthAna hI nahIM rahA thaa| isIliye mAnoM unase tiraskRta honeke kAraNa doSoMko yaha abhimAna hI utpanna huA thA ki lokameM hamArA saMgraha to saba hI karanA cAhate haiM, phira yadi ye jina hamArI upekSA karate haiM to hama inake pAsa kabhI bhI na jaaveNge| isa abhimAnake kAraNa hI una doSoMne jinendra devako chor3a diyA thA // 1 // he jinendra! kavitA karane yogya bahuta se guNoMke honese abhimAnako prApta huA jo manuSya ananta guNoMse sahita evaM tInoM lokoMke advitIya prabhusvarUpa tumhArI stuti karatA hai vaha vidvAn hokara bhI mAnoM buddhikI viparItatAse ( mUrkhatAse) AkAzake antako pAneke liye vRkSake zikharapara hI car3hatA hai| vizeSArtha-- jisa prakAra ananta AkAzakA anta pAnA asambhava hai usI prakAra trilokInAtha (jinendra) ke ananta guNoMkA bhI stutike dvArA anta pAnA asambhava hI hai| phira bhI jo vidvAn kavi stutike dvArA unake ananta guNoMkara kIrtana karanA cAhatva hai, yaha samajhanA cAhiye ki vaha apane kavitva guNake abhimAnase hI vaisA karaneke liye udyata hotA hai // 2 // jo samasta vidyAki svAmI haiM tathA jinake caraNa devoM dvArA pUje gaye haiM aise ApakI stuti karaneke liye yahAM phauna samartha hai ! arthAt koI bhI samartha nahIM hai| phira bhI he jinendr| manuSya jo ApakI stuti karatA hai vaha apane cittameM rahanevAlI bhaktiko pragaTa karaneke liye hI use karatA hai // 3 // bhasa shmtaa| za sa nAsti /
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 paenandi-paJcaviMzatiH [86921-4869 ) nAmApi deSa bhavataH smRtigodharasvaM dhAggocaratvamatha yena subhktibhaajaa| nIta lameta sa naro nikhilArthasiddhi sAdhvI stutirbhavatu mA 'kila kA cintA / 870) patAvataiva mama pUryata para deva sevA karomi bhavatazcaraNadvayasya / apraiSa janmani paratra va saryakAla na svAmitaH paramahaM jina yAcayAmi / / 5 // 871) sarvAgamASagamataH khalu tasvayodho mokSAya vRttamapi saMprati durghttnaa| jADyAttathA kutanutastvayi bhaktireya devAsti saiva bhavatu phamatastadartham // 6 // 872) harati haratu vRddhaM vArdhaka kAyakAnti dadhati dadhatu dUraM mandatAmindriyANi / bhavati bhavatu duHkha jAyatAM vA vinAzaH paramiha jinanAye bhaktirekA mamAstu // 7 // 878) astu ayaM mama sudarzanavodhavRttasaMbandhi yAntu ca samastadurIhitAni / yAthena kiMcidaparaM bhagavan bhavantaM nAprAptamasti kimapIha ytkhilokyaam||8|| yat yasmAtkAraNAt / tat khotram / vitamadhyagatabhaktinivedanAya manogatabhakiprakaTanAya // 3 // bho deva / yena puMsA narega / bhavataH tava / nAmApi smRtigovarasvaM smaraNagocaratvam / adha vAggocaratvaM nItaM kRtam / vilakSaNena mareNa / subhaktibhAjA bhakiyukena / sa nr:| nikila-arthasiddhim / lameta praadhyaat| kila iti stye| sAdhvI satibhavatu / bhanna tvayi vissye| maukA cintaa| nApi // 4 // bho deva / atraiva jnmni| ca punaH / paratra jnmni| sarvakAlam / bhavataH taba / caraNadyasya sevA karomi / etAvatA sevAmAtreNa / mama pUrI eka bholikA gAI gAnA : :ti detoapara na yaacyaami||5|| bho deva / mala nissitm| tatvamodhaH mokSAya / kasmAt / sarva-Agama-avagamataH sarva-Agama-dvAdazAtram avalokanAda / tat jJAnam / pUrNa cAritram / zrapi / maH asmAkam / saMprati idAnIm / durghaTam / kasmAt jAjyAta mUrkhatvAt / tathA kRtaktaH sindha. zarIrAt / svayi viSaye bhaktireva asti / saica bhtiH| kamataH tadartha mokSArtha bhavatu // 6 // vRddhavRddhapadam / bAdheka kAyakAnti irati sahi hrtu| indriyANi ram atizayena mandatA vadhati cet dadhatu / cet duHkhaM bhavati tadA duHkha bhavatu vA vinAza jAyatAm / iha loke| mama jinanAye param ekA maphirastu bhavatu // 4 // bho bhagavan / mama sudarzanayodhapatasaMbandhi trayamba kh| va punaH / samastadurI hitAni yAntuM / aparaM kiMcit na yAce bhavantam aparaM na prArthayAmi / yataH yasmAtkAraNAt / iha trilokA he deva! jo manuSya atizaya bhaktise yukta hokara Apake nAmako bhI smRtikA viSaya athavA vacanakA viSaya karatA hai-manase Apake nAmakA cintana tathA vacanase kevala usakA uccAraNa hI karatA haiusake sabhI prakArake prayojana siddha hote haiM ! aisI avasthAmeM mujhe kyA cintA hai| arthAt kucha bhI nahIM / vaha uttama stuti hI prayojanako siddha karanevAlI hove / / 4 // he deva! maiM isa janmameM tathA dUsare janmameM bhI nirantara Apake caraNayugalakI sevA karatA rahUM, itane mAnase hI merA prayojana pUrNa ho jAtA hai / he jinendra isase adhika maiM Apase aura kucha nahIM mAgatA hUM // 5 // he deva! muktikA kAraNIbhUta jo tatvajJAna hai vaha nizcayataH samasta Agamake jAna lenepara prApta hotA hai, so vaha jaDabuddhi honese hamAre liye durlabha hI hai / isI prakAra usa mokSakA kAraNIbhUta jo cAritra hai vaha bhI zarIrakI durbalatAse isa samaya hameM nahIM prApta ho sakatA hai / isa kAraNa Apake viSayameM jo merI bhakti hai vahI kramase mujhe muktikA kAraNa hove // 6 // vRddhiko prApta huA bur3hApA yadi zarIrakI kAntiko naSTa karatA hai to kare, yadi indriyAM atyanta zithilatAko dhAraNa karatI haiM to kareM, yadi duHkha hotA hai to hove, tathA yadi vinAza hotA hai to vaha bhI bhale hove / parantu yahAM merI eka mAtra jinendrake viSayameM bhakti banI rahe // 7 // he bhagavan ! mujhe samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra sambandhI tIna arthAt ratnatraya prApta hove tathA merI samasta duzceSTAyeM naSTa ho jAveM, 1. za maa| 2za viSaye mA bhavatu kaa| 3 za pUryatAm / 4maka sarvabhAgamaavagamanaH sbvilovnaat| 5ka viSaye evaM bhacirasti / 6 ka vinaashH| 7za hitAni nAze yAntu /
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ -877 :21-12] 21. kriyAkANDacUlikA 247 874 ) dhanyo 'smi puNyanilayo 'smi nirAkulo 'smi zAmto 'si navipadasi vismi deva / zrImajjinendra bhavato 'priyugaM zaraNyaM prApto'smi cedahamatIndriyasaukhyakAri // 9 // 875) ratnatraye tapasi pajividhe ca dharme mUlostareSu ca guNeSvatha guptikaayeN| darpAtpramAdata utAgasi me pravRse mithyAstu nAtha jinadeva tava prasAdAt // 10 // 876) manovaco 'haiH kRtamaGgipIDanaM pramoditaM kAritamatra ynmyaa| pramAvato darpata etadAzrayaM tadastu mithyA jima duSkRtaM mama // 11 // 877) cintAduSpariNAmasaMtatiSazAvunmArgagAyA girara phAyAtsaMvRtivarjitAvanucitaM karmArjitaM yanmayA / kimapi aprApta asti| sarva prApta darzanAdi cinA // 8 // bho deva / bho zrImajinendra / cet aham / bhavataH tH| abhiyurga zaraNya prApto'smi tadA ahaM dhanyo'smi / aI punnynilyo'smi| tadA aDhU nirAkulyo'smi / ahaM zAnto'smi / ahaM maSTavipadAma aapdrhito'smi| ahaM vidasmi vidvAn asti / bho deva / tava caramazaraNa zo'smi / kilakSaNe caraNazaraNam / atIndriyasaukhyakAri // 5 // bho naath| bho veda / rasatraye mArga / dAt / uta mho| pramAdataH / Agati ahaMkAre / atha dothe| aba apraadhe| me mama pravRte sati / taya prasAdAt / sarva doSe [ sarvo doSaH] mithyA astu / tpsi| punH| paddhividhe" te dharme / aya mUlottareSu guNeSu / adhikAra ho / sImiyA yA astu // 10 // bho jina / mayA pramAdataH / atra loke| darpataH yat manopayo'auH aGgipIDanaM pApaM kRtam / anyeSAM kaaritm| pramoditama / mama / etadAzraya manoparanakAmaH Azritam / durukRtaM nApam / miramA kRthA / bastu bhavatu // 113 bho prbho| bho jimayate / mayA jiivn| cintAduSpariNAmasaMtatikzAt / giraH vacanAt / kAyAt / matu anucitam ayogyam / karma arjitam upArjitam / vilakSaNAyA isase adhika maiM Apase aura kucha nahIM mAgatA iM; kyoMki, tInoM lokoMmeM abhI taka jo prApta na huA ho, aisA anya kucha bhI nahIM hai / / vizeSArtha-yahAM bhagavAn jinendrase kevala eka yahI yAcanA kI gaI hai ki Apake prasAdase merI duSTa vRtti naSTa hokara mujhe ratnatrayakI prApti hove, isake atirikta aura dUsarI kucha bhI yAcanA nahIM kI gaI hai| isakA kAraNa yaha diyA gayA hai ki ananta kAlase isa saMsArameM parizramaNa karate hue mANIne indra va cakravartI Adike pada to aneka vAra prApta kara liye, kintu ratnatrayakI prApti use abhI taka kabhI nahIM huI / isIliye usa aprAptapUrva ratnatrayakI hI yahAM yAcanA kI gaI hai / nItikAra bhI yahI kahate haiM ki 'loko abhinavapriyaH' arthAt janasamudAya navIna navIna vastuse hI anurAga kiyA karatA hai // 8 // he zrImajinendra deva ! cUMki maiM atIndriya sukha ( mokSasukha ) ko karanevAle Apake caraNayugalakI zaramako prApta kara cukA hUM; ata eva maiM dhanya I, puNyakA sthAna hUM, AkulatAse rahita hUM, zAnta hUM, vipaciyoMse rahita hUM, tathA jJAtA bhI hUM // 9 // he nAtha! he jina deva ! ratnatraya, tapa, dasa prakArakA dharma, mUlaguNa, uttaraguNa aura guptirUpa kArya; ina sabake viSayameM amimAnase athavA pramAdase merI sadoSa pravRtti huI ho vaha Apake prasAdase mithyA hove // 10 // he jina ! prabhArase athavA abhimAnase jo maiMne yahAM mana, vacana evaM zarIrake dvArA prANiyoMkA pIdana svayaM kiyA hai, dUsaroM se karAyA hai, athavA prANipIr3ana karate hue jIvako dekhakara harpa pragaTa kiyA hai; usake Azrayase honevAlA merA vaha pApa mithyA hove / / 11 // he jinendra prabho! cintAke kAraNa utpanna hue azubha pariNAmoMke vaza hokara arthAt manakI duSTa vRttise, kumArgameM pravRtta huI vANI arthAt sAvadha vacanake dvArA, tathA saMvarase rahita zarIrake dvArA jo maiMne anucita (pApa) karma utpanna kiyA hai satat / 2 'zarapa' mAsti / 3 // sarvadoSa / 4kSa vidhI / 50 pracateM, ka pravartite / 6 ka ' nAsti /
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ [878; 21-12 248 pacanandi-paJcaviMzatiH tamA bajatu prabho jinapate svasthAdapacasmRte. reSA mokSaphalAvA kisa kathaM nAmin samarthA bhavet // 12 // 878) pANI pramANamiha sarvamivatrilokI sAmyalI praparadIpazikhAsamAnA / sthAhAvakAsikalitA nasurAdviSanyA kAlatraye prakaTitAkhilavastutavA // 13 // 879) kSamasa mama vANi tajinapasidhutAdistutI pvuunmbhvaamnovcnkaayklptH| anekamavasaMbhavaiDimakAraNaH karmamiA kuto kila mAraze jamAni tAraze pATaSam // 14 // giraH / sanmArgagAthA pApayarame pravartanakSIkAmAH 1 kilakSaNAtkAyAt / saMvRtivarjitAt saMvararahitAt / tvatpAdapadmasthitveH mama / / saskamai nAkSa prajatu / eSA tava pAvapasthitiH / kila iti satye / mokSaphalapradA / asmin karmaNi samoM kathaM na bhavet / bhapi deta 12 // ihaloke / vANI / sarvaviyaH sarvazasya / pramAyAma / amau vANI / trilokIsavani prvrdiipshikhaasmaanaa| punaH svAdAdakAntikalitA / punaH kiMlakSaNA vANI / -mA-ahibanyA / punaH kAlatraye / prakaTitam akhilaM vastutasvaM yA sA prakaTitAkhilavastutaravA // 13 // bho bANi / jinapatizrutAdistutI stutiviSaye 1 manovacana kaayvaiklytH| yat akSaramAtrAdikam anam abhavat tat mama kSamasva / bho janani / kila iti stye| bhAjagati sNsaare| mArane jane / karmabhiH piiddite| tArI pAya kRtaH bhavena / lakSaNaiH karmabhiH / bhanekabhavasaMbhavaiH / jarima kAraNaH mUrkhatvakAraNaiH // 14 // amaM parayaH jIyAt / vaha tumhAre caraNa-kamalake maraNase nAzako prApta hove / ThIka bhI hai-- jo tumhAre caraNa-kamalakI smRti mokSarUpa phalako denevAlI hai vaha isa (yApavinAza) kAryameM kaise samartha nahIM hogI ? avazya hogI / / 12 / / jo sarvajJakI vANI (jinavANI) tIna lokarUpa dharameM uttama dIpakakI zikhAke samAna hokara syAdvAdarUpa pramAse sahita hai; manuSya, deva evaM nAgakumAroMse dhandanIya hai; tathA tInoM kAlaviSayaka vastuoMke svarUpako pragaTa karanevAlI hai; vaha yahAM pramANa (satya) hai | vizeSArtha- yahAM jinavANIko dIpazikhAke samAna batalAkara usase bhI usameM kucha vizeSatA pragaTa kI gaI hai| yathA-dIpazikhA jahA~ gharake bhItarakI hI vastuoMko prakAzita karatI hai vahAM jinavANI tInoM lokoMke mItarakI samasta hI vastuoMko prakAzita karatI hai, dIpaka yadi prabhAse sahita hotA hai to vaha vANI bhI anekAntarUpa prabhAse sahita hai, dIpazikhAkI yadi kucha manuSya hI vandanA karate haiM to jinavANIkI vandanA manuSya, deva evaM asura bhI karate haiM; tathA dIpazikhA yadi vartamAna kucha hI vastuoMko pragaTa karatI hai to vaha jinavANI tInoM hI kAloMkI samasta vastuoMko pragaTa karatI hai| isa prakAra dIpazikhAke samAna hokara bhI usa jinavANIkA svarUpa apUrva hI hai / / 13 // he vANI ! jinendra aura sarasvatI AdikI stuti ke viSayameM mana, vacana evaM zarIrakI vikalatAke kAraNa jo kucha kamI huI hai use he mAtA! tU kSamA kara / kAraNa yaha ki aneka bhavoMmeM upArjita evaM ajJAnatAko utpanna karanevAle kokA udaya rahanese mujha jaise manuSyameM vaisI nipuNatA kahAMse ho sakatI hai ! arthAt nahIM ho sakatI hai // 14 // samasta bhavya jIvoM ke liye abhISTa phalako denevAlA yaha kriyAkANDarUpa kalpavRkSakI 1-pratipATho'yam kA asthit /
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ -888:21-<] 21. kriyAkANDacUlikA 880) pallavo 'yaM kriyAkANDaka spazAkhAprasaMgataH / jIyAdazeSamanyAnAM prAkala // 153 881) kriyAkANDasaMbandhinI cUlikeyaM naraiH pazyate trisaMdhyaM ca teSAm / dharbhAratacitavaikalyato yA na pUrNa kriyA sApi pUrNatvameti // 16 // 882) jinezvara namo'stu te tribhuvanaikacUDAmaNe gato 'smi zaraNaM vibho bhavabhiyA bhavantaM prati / tadAha tikRte budhairakaci tatvametanmayA bhitaM sutasA bhavahara stvamevAtra yat // 17 // 883) bhaIn sabhAzrita samastanarAmarAdimadhyAjjanandivamvamAMzuradhestathA / maukharyametadbudhena mayA kRtaM yattadbhUribhaktirabhasasthitamAnalena // 18 // 249 kiMlakSaNaH pallavaH / kima kANDa karUpakSAlAyasaMgataH kriyAkANDa evaM kalpavRkSazAstrAmaM tatra saMgataH prAptaH / punaH kiMlakSaNaH / azeSabhamyAna prArthita arthapradaH phalapradeH // 15 // iyaM kriyAkANDasaMbandhinI dhUlikA yaiH naraiH trisaMdhyaM pavyate / ca punaH / teSAM pAThakAnAm / vapuHbhAratIcitavaikalyato manovacanakA yavaikalyataH / yA kiyA pUrNA na sApi kriyA pUrNasvam eti gacchati // 16 // bho jinezvara / bho tribhuvanaikacUDAmaNe / te tubhym| namo'stu / bho vibho| bhavaniyA saMsAramItyA / bhavantaM prati zaraNaM gato'smi / bhaH paNDitaiH / tAdavikRte tasma saMsArasya AitikRte nAzAya / etattastram akathi kathitaH [tm]| mayA suratacetasA Azritam : yat yasmAtkAraNAt / atra saMsAre / bhavaddaraH saMsAranAzakaH tvameva // 17 // bho ardvan / tavAme / mayA padhanandinA / yat etat / maukharthe vAcAlatvaM kRtam / tat idam / bhUribhaktirasa sthitamAnasena bhUribhaktipreritena mayA kRtam / kiMlakSaNasya tava / samAzritasamavanaraamara Adi bhavya kamaleSu vacanAMzuraH sUryasya / kiMlakSaNena mayA / abudhena jJAnarahitena // 18 // iti kriyAkANDa dhUlikA // 21 // I l zAkhAke agrabhAgameM lagA huA navIna patra jayavanta hove || 15 || jo manuSya kriyAkANDa sambandhI isa cUlikAko tInoM sandhyAkAloMmeM par3hate haiM unakI zarIra, vANI aura manakI vikalatAke kAraNa jo kriyA pUrNa nahIM huI hai vaha bhI pUrNa ho jAtI hai // 16 // he jinezvara ! he tIna lokake cUDAmaNi vibho ! tumhAre liye namaskAra ho / maiM saMsArake bhayase ApakI zaraNa meM AyA hUM / vidvAnoMne usa saMsArako naSTa karane ke liye yahI ta batalAyA hai, isIliye maiMne dRr3hacitta hokara isIkA Alambana liyA hai| kAraNa yaha ki yahAM saMsArako naSTa karanevAle tuma hI ho // 17 // he arahaMta ! jisa prakAra sUrya apanI kiraNoMke dvArA samasta kamaloMko praphullita karatA hai usI prakAra Apa bhI sabhA ( samavasaraNa ) meM Aye hue samasta manuSya evaM deva Adi bhavya jIvoM rUpa kamaloMko apane vacanarUpa kiraNoMke dvArA praphullita ( Anandita ) karate haiN| Apake Age jo vidvattAse vihIna maiMne yaha vAcAlatA (stuti) kI hai vaha kevala ApakI mahatI bhaktike vegameM manake sthita honese arthAt manameM atizaya bhaktike honese hI kI hai / / 18 / / isa prakAra kriyAkANDacUlikA samApta huI // 21 // ---- kavitasavametanmayA ca rakavitaM tvameva tanmayA 2 ca pratipATho'yam / samAtietaca akathitaH manA / padmane 39
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ [22. ekatvabhAvanAdazakam ] 884 ) svAnubhUtyaiva yamya ramya yazAtmavevinAm / jarUpe tatparamaM jyotiravAzAmasagocaraMm // 1 // 885) ekatvaikapadaprAptamAtmataraNamavaiti yH| ArAdhyate sa evAmyastasyArAbhyo na vidyte||2|| 886) ekatvako bahubhyo 'pi karmabhyo na vimeti sH| yogI sunaugato 'mbhodhijalebhya iva pIrapIH // 3 // 887 ) caitanyaikatvasaMvittidurlabhA saiva mokSadA / labdhA kathaM kathaMciocintanIyA muhUrmuhuH // 4 // 888) mokSa pava sukhaM sAkSAtsaba sAdhya mumukssubhiH|| saMsAre 'tra tu sanmAsti yadasti skhalu tanna tat // 5 // ___ tatparama jyotiH ahaM jlp| kiMlakSaNaM paramajyotiH / avAmyAnasagocaraM manovacanakAyaiH agamyam / yat paramaM jyotiH khAnubhUyA eva gmym| ca punaH / yajyotiH aAtmadinA ramyaM manozam // 1 // yaH ekatvaikapadaprAmam ekasvarUpapadaM prAptam Atmatasvam / abaiti jAnAti / sa jJAnavAn eva anyaiH ArAdhyate / tasya jJAnavataH bhArAdhyaH na vidyate // 2 // sa ekasvazaH yogI bahubhyo'pi karmabhyaH na bibheti bhayaM na karoti / munaugataH sudha-zobhanaukAyAM gataH pumAn / dhIradhIH 1 sambhodhijaLebhyaH sakAzAt bhayaM na karoti // 3 // caitanye ekatrasaMcittiH durlabhA / sA eva ekatvabhAvanA mokSadA / cetkayaMkayaMcilabdhA muhuH muhuH vAre vAraM cintanIyA // 4 // sAkSAtsukhaM mojhe vartate / ca punaH / tatsukhaM munIzvaraiH sAyam / punaH / mAtra saMsAre / tat mokSasurasa na asti / yat sukhaM saMsAre asti / khalu nizcitam / tasmukhaM tat mokSasukha na // 5 // saMsArasaMbandhi vastu kicit / jo parama jyoti kevala svAnubhavase hI gamya (prApta karane yogya ) tathA AtmajJAniyoM ke liye ramaNIya hai usa vacana evaM manake aviSayabhUta parama ( utkRSTa ) jyotike viSayoM meM kucha kahatA hUM / / 1 / / jo bhavya jIva ekatva (advaita ) rUpa advitIya padako prApta hue Atmatattvako jAnatA hai vaha svayaM hI dUsaroM ke dvArA ArAdhA jAtA hai arthAt dUsare prANI usakI hI ArAdhanA karate haiM, usakA ArAdhya (pUjanIya) dUsarA koI nahIM rahatA hai // 2 // jisa prakAra utkRSTa nAvako prApta huA dhIrabuddhi ( sAhasI) manuSya samudrake aparimita jalase nahIM DaratA hai usI prakAra ekatvakA jAnakAra vaha yogI bahuta-se bhI kAmese nahIM DaratA hai // 3 // caitanyarUpa ekatvakA jJAna durlabha hai, parantu mokSako denevAlA vahI hai / yadi vaha jisa kisI prakArase prApta ho jAtA hai to usakA bAra bAra cintana karanA cAhiye / / 4 // vAstavika sukha mokSameM hai aura vaha mumukSu janoMke dvArA siddha karaneke yogya hai / yahA~ saMsArameM vaha sukha nahIM hai / yahA~ jo sukha hai vaha nizcayase yathArtha sukha nahIM hai | // 5 // saMsAra sambandhI koI bhI vastu ramaNIya nahIM hai, isa prakAra hameM guruke upadezase nizcaya ho azA paramajyoti paramAM nyoti / 2 sacaca mnsgocrm| 11 suTA zobhana saya shomnaa| karoca / 4't'naasti|
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 -rnmA -894122-11] 22. pakatvabhASanAvazakam 889) kiMdhisaMsArasaMpandhi bandhuraM neti nibdhayAt / gurUpadezato'smAkaM niHzreyasapadaM priyam // 6 // 890) mohovayaviSAkrAntamapi svargasukhaM calam / kA kathAparasaulyAnAmala bhaSasulema me // 7 // 891) lakSyIkasya sadAtmAnaM zuddhayodhamayaM muniH| bhAste yaH sumatizcAce so'pyamutra kharapi // 8 // 892) bItarAgapathe svasthaH prasthito munipurussH| tasya muktisukhaprApta' kA matyUho jagatyaye // 2 // 898) ityekAnamanA nityaM bhAvayan bhAvanApavam / mokSalakSmIkaTAlAlimAlAsamma sajAyate // 10 // 894) patajammaphalaM dharmaH sa cedasti mamAmalaH / thApayapi kutazcintA mRtyorapi kuto bhayam // 11 // bandhurai na manoharaM na / iti nizcayAt / gurUpadezataH asmAkam / niHzreyasapadaM mokSapadam / priyam em // 6 khargasukham api| calaM vinazvaram / mohodayaviSAkrAntam asti / aparasAkhyAnA kA kayA / me mama / bhavasuoga bhalaM pUrvatAm // 7 // yaH muniH sat [sadA ] AramAnaM pazyIkRtya / Asle tivati / kilakSaNam AtmAnam / zuddhabodhamayam / sa bhumatiH / atra loke / samutra paraloke / gharan api gacchan api / sukhI bhavati // // vItarAgapathe prasthitaH munipuzaya svasthaH / tasya munipAvana / mutisukhaprApte jagatraye kA pratyUhaH kaH vighnaH // 5 // iti ekAgramanA muniH / nirsa sadaiva / bhAvanApadaM bhAvayan cintayan / / bhanyA / mokSalakSmIkAlAlimAlA-mAmAlAsamUha-saba-gRham jAyate // 1. // cet yadi / sa dharmaH mama asti / kiMlakSaNaH dharmaH / zramalaH / etat janmaphalaM manuSyapada saphalam / mApavi satyo kutacintA / mRtyoH api bhayaM kutaH // 11 // iti ekasvabhAvanAdazakam // 22 // gayA hai / isI kAraNa hamako mokSapada ghyArA hai / / 6 // mohaka udayarUpa viSase mizrita svargakA sukha bhI jaba nazvara hai taba bhalA aura dUsare tuccha sukhoMke sambandhameM kyA kahA jAya ? arthAt ve to atyanta vinazvara aura heya haiM hI / isaliye mujhe aise saMsArasukhase vasa ho-maiM aise saMsAramukhako nahIM cAhatA hUM // 7 // jo nirmala buddhiko dhAraNa karanevAlA muni isa lokameM nirantara zuddha jJAnasvarUpa AtmAko lakSya karake rahatA hai vaha paralokameM saMcAra karatA huA bhI usI prakArase rahatA hai // 8 // jo zreSTha muni AtmalIna hokara vItarAgamArga arthAt mokSamArga meM prasthAna kara rahA hai usake liye mokSasukhakI prAptimeM tInoM lokoMmeM koI bhI vina upasthita nahIM ho sakatA hai // 9 // isa prakAra ekAgramana hokara jo muni sarvadA isa bhAvanApada (ekatvabhAvanA ) ko bhAtA hai vaha muktirUpa lakSmIke kaTAkSapaMktiyoMkI mAlAkA sthAna ho jAtA hai, arthAt use mokSa prApta ho jAtA hai // 10 // isa manuSyajanmakA phala dharmakI prApti hai / so vaha nirmala dharma yadi mere pAsa hai to phira mujhe Apattike viSayameM bhI kyA cintA hai, tathA mRtyuse bhI kyA ura hai ! arthAt usa dharmake honepara na to ApattikI cintA rahatI hai aura na maraNakA Dara bhI rahatA hai / / 11 // isa prakAra ekatvabhAvanAdazaka adhikAra samApta huA / / 22 / / 1ca smitiptr| 21carallapi / kpaase| 4za kttaakssaalimaalaasmuuhH| 5gRhH|
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ [23. paramArthAvezAMtaH] 895) mohaveparatibhitA vikRtayo eSTAH zrutAH sevitAH vAraMvAramanantakAlavicarassarvAGgibhiH sNstau| madvaita punarAtmamo bhagavato durlakSyamekaM paraM bIjaM mokSataroridaM vijayate bhavyAramabhinditam // 1 // 896) antarvAzavikalpajAlarahitAM zukacipiNI ghamde to paramAtmanaH praNayinI kRtyAntA syasthatAm / yatrAmantavatuSyAmRtasarityAsmAnamantargata napAmoti jarAdiduHsahazikho janmopadAvAnalaH // 2 // 897) ekarapasthitaye matirthanizaM saMjAyate me tayA pyAnandaH paramAtmasaMnidhigataH kiMcitsamunmIlati / kiMcitkAlamavApya saiva samalaiH zIlaguNairAdhitAM tAmAnamvakalAM vizAlavilasadvodhAM kariSyasyasau // 3 // saMsatau saMsAre / anantakAle vicarat anantakAle bhramat / sarvAjhibhiH sarvamIvaiH / mohadveSaratibhittA vikRtayaH syAH sutA sevitAH bAravAram ityarthaH / punaH AtmanaH advaitaM durlakSyam / kilakSaNam advaitam / bhagavataH tara ekaM para mokSataroH bIjam / idam bhAramatattvam advaitaM vijayate / punaH / bhavyAtmabhiH bhavyajIvaH / vanditam // 1 // tA svasthatAm aham / anre namAmi / kiMlakSaNo khasthatAm / antaryAlavikalpavAla-samUharahitAm / punaH zuddhabhibUpiNIm / punaH kilakSaNA vasthatAm / paramAtmanaH praNAyinIm / punaH / kRtyAntagAM kRtakRtyAm / yatra svasthatAyA madhye / antargatam AtmAnaM janmopadAvAnalaH na prAmati / kiNlkssnnsvsthtaayaam| anantayamuSTayAmRtasariti nadyAm / kiMlakSaNa: saMsArAmiH / jarAdi shshikhH||2|| me mama / matiH ekatva sthitaye yat anizaM saMjAyate / tayA sdhyaa| paramAtmasaMnidhigataH AnandaH / kiMcit / samunmIlavi prakaTIbhavet / saiva asau zreSThamatiH + kiMcitkAlam / avApya prApya / tAm AnandakalA kariSyati / kilakSaNAM phalAm / vizAlavilasadodhAm / punaH kilakSaNAM kalAm / zrIla: guNaiH sakaleH AnitAm // 3 // saMsArameM ananta kAlase vicaraNa karanevAle saba prANiyoMne moha, dveSa aura rAgake nimittase honevAle vikAroMko vAra vAra dekhA hai, sunA hai aura sevana bhI kiyA hai| parantu bhagavAn AtmAkA eka advaita hI kevala durlakSya hai arthAt use abhI taka na dekhA hai, na sunA hai, aura na sevana bhI kiyA hai / bhanya jIvoMse bandita aura mokSarUpa vRkSakA bIjabhUta yaha advaita jayavanta hove // 1 // jo svasthatA antaraMga aura bApa vikalpoMke samUhase rahita hai, zuddha eka caitanyasvarUpase sahita hai, paramAtmAkI ballabhA (priyatamA) hai, kRtya (kArya) ke antako prApta ho cukI hai arthAt kRtakRtya hai, tathA anantacatuSTayarUpa amRtakI nadIka samAna honese jisake bhItara prApta hue AtmAko jarA ( vRddhatva ) AdirUpa asahya jvAlAyAlI janma (saMsAra) rUpa tIkSNa vanAmi nahIM prApta hotI hai| aisI usa anantacatuSTayasvarUpa svasthatAko maiM namaskAra karatA hUM // 2 // ekatva ( advaita) meM sthiti ke liye jo merI nirantara buddhi hotI hai usake nimittase paramAtmAkI samIpatAko prApta huA Ananda kucha thor3A-sA pragaTa hotA hai / yahI buddhi kucha kAlako prApta hokara arthAt kucha hI samayameM samasta zIloM aura guNoM ke AdhArabhUta evaM pragaTa hue vipula jJAna (kevalajJAna ) se 1 anntkaalN| 2za vikalpasamUha / 3 za-pratI 'kiMjamaNAM svasthatAm' ityetasmAsti /
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ -901 : 23-74 23. paramArthaviMzatiH 898 ) kemApyasti ma kAryamAbhitaSatA mitreNa cAmyena vA premAhe 'pi na me 'smi saMpati sukhI tiSThAmyaI vaalaa| saMyogena yadA kaSTamabhavatsaMsAracake cira nirSiNaH khalu tena sena nitarAmekAkitA rocate // 4 // 899) yo jAnAti sa eva pazyati savA cidrUpatAM ma syajet so'haM nAparamasti kiMcidapi me tavaM sadetasparam / yacAnyattavazeSamamyamanita krodhAdi kAyAdi' vA zrutvA zAkhazatAni saMprati manasyetataM vartate // 5 // 900) hIna saMhanane parISAsaha nAbhadiI sAMprata kAle duHkha[]masaMzaye 'tra yadapi prAyo na tI spH| kazcinnAtizayastathApi yadasAyAte hi duSkarmaNA manta zuddhacidAramaguptamanasaH sarve para tena kim // 6 // 901 ) sahagyodhamayaM vihAya paramAnandasvarUpaM para jyoti myadahaM vicitravilasatkarmakatAyAmapi / me mama / kenApi mizreNa saha / ca punH| anyena vo| AzritavatA sevakAdinA yA1 kimapi kArya na asti| maima bho'pi prema / masti / saMprati bhaha kevalaH sukhI tiSyAmi / atra saMsArabake saMyogena yatkaSTam abhavat / ciraM bahukAlam / tena kaTena / manu iti salle / aham / nirviNaH parAmukhaH / tena kAraNena / nitarAm atizayena / ekAkitA rocate // 4 // yA jAnAti paramAta sa eva jJAnavAn sadA cidrUpatA na yajet / so'ham apara kiMcidapi etat paraM tasvaM na asti / sadvidyamAnamapi / ca punH| yat anyat tan azeSama / anya anile koSAdikarmakAryAdi kriyAkAraNama anyajanitaM karmabanitam asti| zAkhANi atyA saMprati etat zrutaM manasi vartate / pUrvoka jJAnarahasyaM idi vartate // 5 // atra duHsvamasaMjJake kAle / yat yasmAtkAraNAt / saMhanana hInam / idaM zarIre sAMprata parIvahasaI nAbhUt / mana paramakAle tIna sapaH api na vartate / prAyaH bhatizayena / tapaH nAsti / yat yasmAtkAraNAt / asau kazcit atizayaH na / tathApi duSkarmaNa Artam antaHzuddhacidAtmaguptamanasaH muneH sarvam / para bhinnam / tena kAlena bhAtena / kiM prayojanam // 6 // parajyotiH sambodhamayaM paramAnandasvarUpam / bihAya syaktA / manmata sampanna usa AnandakI kalA ko utpanna karegI / / 3 || mujhe AzrayameM prApta hue kisI bhI mitra athavA aghuse prayojana nahIM hai, mujhe isa zarIrameM bhI prema nahIM rahA hai, isa samaya maiM akelA hI sukhI huuN| yahAM saMsAraparibhramaNameM cira kAlase jo mujhe saMyogake nimittase kaSTa huA hai usase maiM virakta huA hUM, isIliye aba mujhe ekAkIpana ( advaita) atyanta rucatA hai // 4 // jo jAnatA hai vahI dekhatA hai aura vaha nirantara caitanyasvarUpako nahIM chor3atA hai / yahI maiM hUM, isase bhinna aura merA koI svarUpa nahIM hai / yaha samIcIna utkRSTa tatva hai| caitanya svarUpase bhinna jo krotra Adi vibhAyabhAva athavA zarIra Adi haiM ve satra anya arthAt karmase utpanna hue haiM / saikaDoM zAstroMko suna karake isa samaya mere manameM yahI eka zAstra ( advaitatatva) vartamAna hai // 5 / / yadyapi isa samaya yaha saMhanana ( haDDiyoMkA bandhana) parISahoM (kSudhA-tRSA Adi) ko nahIM saha sakatA hai aura isa duHSamA nAmaka paMcama kAlameM tIna tapa bhI sambhava nahIM hai, to bhI yaha koI khedakI bAta nahIM hai, kyoMki, yaha azubha karmoMkI pIr3A hai / bhItara zuddha caitanyasvarUAra AtmAmeM manako surakSita karanevAle mujhe usa karmakRta pIr3Ase kyA prayojana hai ! arthAt kucha bhI nahIM hai // 6 // aneka prakArake vilAsavAle kA~ka sAtha merI ekatAke honepara bhI jo utkRSTa jyoti samyagdarzana, samyagjJAna evaM utkRSTa AnandasvarUpa hai vahI maiM hUM, usako chor3akara maiM anya nahIM huuN| ThIka bhI hai- sphaTika maNimeM kAle padArthake sambandhase 1ca pravipATho'yam / ma ka sa kAryAdi / 2 ka 'vA' naasti| 3 kA 'mama aGge'pi prema na bhasti' ityetAvAn pATho naasti|
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 pacanandi-paJcaviMzatira [90123-7kANI pyapadArthasaMnidhivazAjAte maNau sphATike pattasmAtpRthageSa sa tayAlama loke vikAro bhaveta // 7 // 902) ApatsApi yateH pareNa saha yA saMgo mavekenacit sApatsuSu garIyasI punaraho yaH zrImatI saMgamaH / pastu zrImadamadyapAnavikalairuttAnitAsyairnRpaiH saMparkaH sa mumukSuvetasi sadA mRtyorapi klezakRt // 8 // 903) migdhA mA mumayo bhayantu gRhiNo yacchantu mA bhojana mA kiMcijUnamastu mA pariva rugdharjitaM jAyatAm / nanaM mAmavalokya nindatu janastatrApi khedo na me nisvAnandapavana guruyaco jAmati cetasi // 9 // ahaM na / vicitravilasaskarbhakatAyAmapi / yadyasmAskAraNAt / sphATike maNau kRSNapadArthasanidhivazAt kANe jIte sati / tasmAt kRSNapadArthAt sa maNiH pRthageva bhinnaH / loke saMsAre / vikAraH yakRtaH bhavet // 7 // aho iti saMbodhane / yatteH munIzvarasya / pareNa kenacirasaha yaH saMgaH saMyogaH bhavet / sApi Apat bhApadA kaSTam / punaH yaH zrImatA adhyayuktAnAm / saMgamaH sA sudha garIyasI Apat ! tu punaH / yAnRpaiH sh| saMparkaH saMyogaH / sa rAjasaMyogaH mumukSucetasi municetasi / sdaakaale| mUsyoH maraNAs / api kezakUt / kilakSaNeH mRH / zrImadamadyapAna vikalaiH / punaH uttAnitAsyaiH ardhvmukheH| gArvetaiH // 8 // bedi / meretasi guruvayaH jAgarti / kilakSaNaM gudhvacaH 1 nityAnandapadapradam / tadA munayaH / sigvAH snehakAriNaH mA bhavantu / sadA gRhiNaH zrAvakAH bhojanaM mA yacchantu / tadA dhanaM kiMcita mA astu / tadA idaM vapuH zarIre madarjita mA jAyatAm / mAM namam avalokya janaH nindatu / tatra laukikaduHkhe meM khedaH na duHkhaM meM // 9 // kAlepanake utpanna honepara bhI vaha usa maNise pRthak hI hotA hai| kAraNa yaha ki lokameM jo bhI vikAra hotA hai vaha do padAthoMke nimittase hI hotA hai / vizeSArtha-- yadyapi sphaTika maNimeM kisI dUsare kAle padArthake nimittase kAlimA aura japApuSpake saMsargase lAlimA avazya dekhI jAtI hai, parantu vaha vastutaH usakI nahIM hotI hai / vaha svabhAvase nirmala va dhabalavarNa hI rahanA hai | jaba taka usake pAsameM kisI anya raMgakI vastu rahatI hai tabhI taka usameM dUsarA raMga dekhanemeM AtA hai aura usake vahAse haTa jAnepara phira sphaTika maNimeM vaha vikRta raMga nahIM rahatA hai| ThIka isI prakArase AtmAke sAtha jJAnAvaraNAdi aneka karmoM kA saMyoga rahanepara hI usameM ajJAnatA evaM rAga-dvepa Adi vikArabhAva dekhe jAte haiN| parantu ve vAstavameM usake nahIM haiM, vaha to svabhAvase zuddha jJAna-darzanasvarUpa hI hai / vastumeM jo vikArabhAva hotA hai vaha kisI dUsare padArthake nimittase hI hotA hai / ata eva vaha usakA nahIM kahA jA sakatA hai, kyoMki, vaha kucha hI kAla taka rahanevAlA hai| jaise- Agake saMyogase jalameM honevAlI uSNatA kucha samaya ( amisaMyoga ) taka hI rahatI hai, tatpazcAt zItalatA hI usameM rahatI hai jo sadA rahanevAlI hai // 7 / sAdhukA kisI para vastuke sAtha jo saMyoga hotA hai yaha bhI usake liye ApattisvarUpa pratIta hotA hai, phira jo zrImAnoM ( dhanavAnoM) ke sAtha usakA samAgama hotA hai vaha to usake liye atizaya mahAn ApattisvarUra hotA hai, isake atirikta sampattike abhimAnarUpa madyapAnase vikala hokara Upara mukhako karanevAle aise rAjA logoM ke sAtha jo saMyoga hotA hai vaha to usa mokSAbhilApI sAdhuke manameM nirantara mRtyuse bhI adhika kaSTakAraka hotA hai // 8 // yadi mere hRdayameM nitya Anandapada arthAt mokSapadako denevAlI gurukI vANI jAgatI hai to munijana sneha karanevAle bhale hI na ho, gRhastha jana yadi bhojana nahIM dete haiM to na deM, mere pAsa kucha bhI dhana na ho, yaha zarIra rogase rahita na ho arthAt saroga bhI ho, tathA mujhe nagna dekhakara loga nindA bhI kare, to bhI mere 1 ka kANe va kAvyaM / 2 nazAt kRNave jaate| 3 taba loke khedaH /
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ -906 : 23-12] 23, paramArthaviMzatiH 904) duHkhanyAlasamAphule mavayane hiMsAdidoSadrume nityaM durgatipallipAtikupathe bhrAmyanti sadhai jinaH / tanmadhye suguruprakAzitapathe prArampayAno janaH yAtyAnandakaraM paraM sthirataraM nirvANamekaM param // 10 // 905) parasAtaM yadasAtamaNiSu bhavettatkarmakArya tata. stakamavatanyadAtmana ijAnanti ye yoginH| IvambhavavibhAvanAzritadhiyAM teSAM kuto 'haM sukhI duHkhI ceti vikalpakalmaSakalA phuryAspadaM ghetasi // 11 // 906) devaM tatpratimAM guruM munijana zAstrAdi manyAmahe sarve bhaktiparA vayaM vyavahate mArga sthitA nizcayAt / bhakvane sarva aniH jIvAH / bhrAmyanti / kiMlakSaNe bhavakne / duHsvyaal-dussttyj-srpsmaakule| punaH hiNsaadidossmeN| punaH vilakSaNe sNsaarbne| durgatipalipAtikupaye durgatibhilapraumasadRze kupaye / tanmadhye tasya saMsArasya madhye / sugurumanirAmayeravadAnaH prArambamamamaH janaH / nityaM sadaiva / eka nirvANa puraM yAti / kiMlakSaNaM nirvANam / AnandakaraM param / sthirataraM zAdhatam // 1.1 adhiSu jIveSu / yatsAtaM zubhakarma / yat asAtam azubhakarma bhavet / saMsAre / tatsarva karmakAryam / tataH karmakAryAt / tatkamaiva tatkarma angat AtmanaH sakAzAt bhinam / ye yoginaH idaM bhedazAnaM jAnanti teSAM IragmedavibhAvanA-Atritadhiyo munInA vetasi mahaM sustI bhaI duHkhI iti vikalpakalmaSakalA paapklaa| padaM sthAnam / kutaH kuryAt kathaM kuryAt / api tu na kuryAna // 11 // yAvat vayaM vyabaste mArge vyavahAramArge sthitAH / bhaktiparA varga sarve manyAmahe / devaM tarapratimAM guru munijanaM grAnAdi sarva manyAmahe / nizcayAta punaH ekatAzrayaNataH asmAkam Atmaiva paraM tatvaM liye usameM kucha kheda nahIM hotA // 9 // jo saMsArarUpI vana duHkhopa sapoM ( athavA hAthiyoM ) se vyApta hai, hiMsA Adi doSoMrUpa vRkSoMse sahita hai, tathA narakAdi durgatirUpa bhIlavastIkI ora jAnevAle kumArgase yukta hai, usameM saba prANI sadAse paribhramaNa karate haiN| ukta saMsArarUpa unake bhItara jo manuSya uttama guruke dvArA dikhalAye gaye mArgameM ( mokSamArgameM ) gamana prArambha kara detA hai vaha usa advitIya mokSarUpa purako prApta hotA hai jo Anandako karanevAlA hai, utkRSTa hai, tathA atyanta sthira ( avinazvara ) bhI hai // 10 // prANiyoMko jo sukha-dukhakA anubhava hotA hai vaha karma ( sAtA aura asAtA vedanIya ) kA kArya hai, isIliye vaha karma hI hai aura vaha AtmAse bhinna hai| isa bAtako jo yogI jAnate haiM tathA jinakI buddhi isa prakArake bhedakI bhAvanAkA Azraya le cukI hai una yogiyoMke mana meM - maiM sukhI hUM, athavA duHkhI hUM' isa prakArake vikalpase malina kalA kahAse sthAna prApta kara sakatI hai ! arthAt una yogiyoMke manameM vaisA vikalpa kabhI nahIM udita hotA // 11 // vyavahAra mArga meM sthita hama loga bhaktimeM tatpara hokara jina deva, jinapratimA, guru, munijana aura zAstra Adi sabako mAnate haiN| parantu nizcayase abheda (advaita ) kA Azraya lenese pragaTa hue caitanya guNase prakAzameM AI huI buddhike vistArarUpa tejase sahita hamAre liye kevala Atma: hI utkRSTa tatva rahatA hai| vizeSArtha-jIva jaba taka vyavahAramArgameM sthita rahatA hai taba taka vaha jina bhagavAn aura unakI pratimA Adiko pUjya mAnakara yathAyogya unakI pUjA Adi karatA hai| isase usake puNya karmakA bandha hotA hai jo nizcayamArgakI prAptikA sAdhana hotA hai / pazcAt jaba vaha nizcayamArgapara ArUr3ha ho jAtA hai taba usakI buddhi abheda ( advaita) kA Azraya le letI hai| vaha yaha samajhane lagatA hai sherodgme| 2 'prAma' naasti| tataH tarakameva /
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 pAnandi-paJcarSizatiH [908:26-12asmAkaM punarekasAdhayaNato vyaktImavacihuNa sphArIbhUtamatimaSandhamahasAmAtmaiva tasvaM param // 12 // 907 ) varSe harSamapAkarotu tudatu sphItA himAnI tarnu dharmaH zarmaharo 'stu dezamazaka klezAya saMpadyatAm / ampardhA bahubhiH parISahamIrArabhyatA me mRti mokSaM pratyupadezanizcalamate trApi kiMcidrayam // 13 // 908) pazcarmuNyapIkakarSakamayo prAmo mRto manyate cepAvikRSisamA ghalaSatA bodhAriNA syaajitH| vartate / kilakSaNAnAm asmAkam / vyatIbhavat-prakaTIbhUtaviNa-jJAnaguNaH tena smArIbhUta matibandhamahaH yatra teSAM maisAm / / 12 // atra loke| varSa varSAkAlaH / harSam Anandam / apAkarotu dUrIkarotu / sphItA himAnI / tarnu zarIram / tudana pIcyatu / dharmaH zamaharaH saukhyaharaH mastu / dezamazaka zAya saMpadyatAm / vA anyaiH bahubhiH priiphaatteH| mRtiH mrnnm| mArabhyatAm / atrApi mRtyuviSaye / me mama / kiMcidraya m| kilakSaNasya mama / mokSaM pratyupadezanivAlamateH // 13 // yadi / prAtmA prabhuH / bacaNyApIkakarSakamayaH indriyAkasANamayaH / grAmaH mRtaH manyate / ca punaH / so'pi bhAtmA prabhuH zakimAn / tacintA na karoti sama indriyasya cintA ma NRNA Fri nindA mAnisamA rUpAdikRSipoSakAm / ki strI, putra aura mitra tathA jo zarIra nirantara AtmAse sambaddha rahatA hai vaha bhI merA nahIM hai| maiM caitanyakA eka piNDa hUM-usako chor3akara anya kucha bhI merA nahIM hai| isa avasthAmeM usake pUjya-pUjakabhAvakA bhI dvaita nahIM rhtaa| kAraNa yaha ki pUjya-pUjakabhAvarUpa buddhi bhI rAgakI pariNati hai jo puNyabandhakI kAraNa hotI hai| yaha puNya karma bhI jIyako devendra evaM cakravartI Adike padoMmeM sthita karake saMsArameM hI paratana rakhatA hai| ata eva isa dRSTise vaha pUjya-pUjaka bhAva bhI heya hai, upAdeya kevala eka sacidAnandamaya AtmA hI hai / parantu jaba taka prANIke isa prakArakI dRr3hatA prApta nahIM hotI taba taka use vyavahAramArgakA Alambana lekara jina pUjanAdi zubha kAryoMko karanA hI cAhiye, anyathA usakA saMsAra dIrgha ho sakatA hai // 12 // jaba maiM mokSaviSayaka upadezase buddhikI sthiratAko prApta kara letA hUM taba bhale hI varSAkAla mere harSako naSTa kare, vistRta mahAn zaitya zarIrako pIr3ita kare, ghAma ( sUryatApa ) sukhakA apaharaNa kare, DAMsa-macchara klezake kAraNa ho, athavA aura bhI bahuta-se parISaharUpa subhaTa mere maraNako bhI prArambha kara deM to bhI inase mujhe kucha bhI bhaya nahIM hai // 13 // jo zaktizAlI AtmArUpa prabhu cakSu Adi indriyoMrUpa kisAnoMse nirmita grAmako marA huA samajhatA hai tathA jo jJAnarUpa balavAn zatruke dvArA rUpAdi viSayarUpa kRSikI bhUmise bhraSTa karAyA jA cukA hai, phira mI jo kucha honevAlA hai usake viSayameM isa samaya cintA nahIM karatA hai| isa prakArase vaha saMsArako naSTa hueke samAna dekhatA hai / / vizeSArtha-- jisa prakAra kisI zaktizAlI gAMvake svAmIkI yadi anya prabala zatruke dvArA khetIke yogya bhUmi chIna lI jAtI hai to vaha apane kisAnoMse paripUrNa usa gAMrako marA huA-sA mAnatA hai| phira bhI vaha bhavitavyako pradhAna mAnakara usakI kucha cintA nahIM karatA hai / ThIka isI prakArase sarvazaktimAn AtmAko jara samyakSAnarUpa zatruphe dvArA rUpa-rasAdirUpa khetIke yogya bhUmise bhraSTa kara diyA jAtA hai-vivekabuddhike utpanna ho Anepara jaba vaha rUparasAdisvarUpa indriyaviSayoM meM anurAgase rahita ho jAtA hai, taba vaha bhI una indriyarUpa kisAnoMke gAMvako 1pacipAdikRdhi / 2 bhUtaH mArI, bhuutmti| 31 mAraNam /
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 257 -911:23-7] 23. paramArtharSizatiH sacintAM na ca so 'pi saMprati karosyAramA prabhu zaktimAna parikaciGgavitAtra vena ca bhaSo 'pyAloSayate naSat // 14 // 909) karmAtyAlA rijakAraNAlAnA zuno rAsmaikampavizubayodhamilayo niHzeSasaMgonimataH / zazvattadUtabhAvanAzritamanA loke vasan saMyamI mAvana sa lipyate 'sadalapattoyena panAkare // 15 // 910) gudrivyavasamuktipadadhImAptyarthanirmAtA jAtAnannavazAsmamendriyasukhaM duHkha mano manyate / sasvAda pratibhAsate kila khalastAvatsamAsAvito pAvabho lisazarkarAtimadhurA saMtarpiNI labhyate // 13 // 911) ninyasvamuvA mamojavalataradhyAnAbhitasphItayA duniAkSasukhaM punaH smRtipathamasthAsyapi syaaskutH| kiMlakSaNaH AtmA prabhuH / balavatA bodhAdimA lyAjitaH / tena AtmaprabhuNA / yatkiMcidavitApi taviSyati / tatkim / bhavaH sNsaarH| maSTapat vilokyate // 14 // sa saMsabhI / loke san tinchan / bhavadyena pApena ma lipyate / kilakSaNaH sNymii| karmakSati-vimAza-upazAntikAraNavazAt / guroH sadezanAyAH gurUpadezAt / bhaatmtvvishuddhbodhnilyH| punaH niHzeSasaMga-parigraharahitaH / punaH kilakSaNaH saMyamI / zazvatadrata-Atmagata-bhAvanAzritamanAH / tatra dRSTAntamAha / phyAkare sarovare / soyena jalena / ammadalavat kamalailavat // 15 // mama manaH indiyasukha duHkha mnyte| kasmAt / puddhimatamukipadavIprAptyarthanipranyatAjAtAnandavazAt / kila iti stye| tAvatkAlaM salaH piNyAkakhaNDa: loke miSTaH khalaH / samAsAditaH prAtaH sukhAyuH pratibhAsave yAvatkAla sitazarkarA 'mizrI' na labhyate / kiMlakSaNA zarkarA / matimadhurA saMtarpiNI // 11 // nirgranthatvamudA marA huA samajhatA hai aura usakI kucha bhI cintA nahIM karatA hai / bali taba vaha apane saMsArako naSTa huA-sA samajhane lAtA hai| tAtparya yaha ki ekatvabuddhike utpanna ho jAnepara jIvako indriyaviSayoMmeM anurAga nahIM rahatA hai / usa samaya vaha indriyoM ko naSTa huA-sA mAnakara muktiko hAthameM AyA hI samajhatA hai / / 14 // jo saMyamI karmake kSaya athavA upazamake kAraNa vaza tathA guruke sadupadezase AtmAkI ekatAviSayaka nirmala jhAnakA sthAna bana gayA hai, jisane samasta pariprahakA parityAga kara diyA hai, tathA jisakA mana nirantara AtmAkI ekatAkI bhAvanAke Azrita rahatA hai| vaha saMyamI puruSa lokameM rahatA huA bhI isa prekAra pApasa lipta nahIM hotA jisa prakAra ki tAlAbameM sthita kamalapatra pAnIse lipsa nahIM hotA hai // 15 // guruke caraNayugalake dvArA mukti padavIko prApta karaneke liye jo nirganthatA (digambaratva) dI gaI hai usake nimittase utpanna hue Anandake prabhAkse merA mana indriyaviSayajanita sukhako dukharUpa hI mAnatA hai / ThIka hai-prApta huA khala (telake nikAla lenepara jo tila AdikA bhAga zeSa rahatA hai) taba taka hI svAdiSTa pratIta hotA hai jaba taka ki atizaya mIThI sapheda zakkara ( mizrI ) tRptiko karanevAlI nahIM prApta hotI hai // 16 // atizaya nirmala dhyAnake Azrayase vistArako prApta hue nimranthatAjanita Anandake prApta ho jAnepara khoTe samayato'pi / 2 papame-33 valiH /
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 patanvipazvAviMzatiH nirgatyo tAtotizikhijvAlAkarAlAdvA sarai prApya ca vApikAM vizati kastatraiSa dhImAn naraH // 17 // 912 ) jAyeotamohato miLavitA mokSe 'pi sA siddhida tadbhUtArtha parigraho bhavati kiM kApi spRhAlurmuniH / ityAlocanasaMgata kamalA zuddhAtmasaMbandhinA tasyAnaparAyaNena satataM svAtavyamaprAhiNA // 18 // 918) jAyante virasA rasA vighaTate goSThIkathAkautukaM zIryante viSayAstathA viramati prItiH zarIre 'pi ca / [911:23-17 wwwww nirmanthatAnandena / punaH ujvalataradhyAna- mAtisphItamA kRtvA mama durSyAna asukham / smRtipathaprasthAyi smaraNagozvaram / kutaH syAt bhavet / udgatavAtabodhitazikhivAlAkarAlAta gRhAta nirgatya pacanaprerita aminA dagdhagRhAt nirNaya / ca punaH / zInA vApikAM prApya / tatraiva ucalitagRhe / kaH dhImAn caturaH naraH pravizati / api tu praveza na karoti // 17 // mokSe'pi aSatA uGgatamohRtaH / jAyeta utpadyeta / tasya mokSasya sA abhilaSitA / siddhihat mujhe niSedhikA / jAyate / kSatasmAtkAraNAt / bhUtArthaparigrahaH satyArthaparigrahaH muniH / kiM kApi vastuni / spRhAH bhavati / api tu na bhavati / iti AlocanasaMgataikamanasA / satataM nirantaram / agrAhiNA parigraharahitena zuddhAtmasaMbandhinA tatvajJAnaparAyaNena / sthAtavyam // 18 // citaH / cintAyAmapi / mumukSoH muneH / rasAH virasAH jAyante / goSThI kathAkautukaM vighttte| tathA viSayAH kIryante zaTanti / punaH / zarIre'pi prItiH viramati / ca punaH / maunaM pratibhAsate / rahaH ekAnte prAptaH / prAyaH bAhulyena doSaiH samaM sArdham / dhyAnase utpanna indriyasukha smRtikA viSaya kahAMse ho sakatA hai ? arthAt nirmanyatAjanya sukhake sAmane indriyaviSayajanya sukha tuccha pratIta hotA hai, ataH usakI cAha naSTa ho jAtI hai / ThIka hai - utpanna huI vAyuke dvArA pragaTa kI gaI amikI jvAlA se bhayAnaka aise gharake bhItara se nikala kara zItala bAvar3Iko prApta karatA huA kauna-sA buddhimAn puruSa phirase usI jalate hue gharameM praveza karatA hai? arthAt koI nahIM karatA hai // 17 // mohake udayase jo mokSake viSayameM bhI abhilASA hotI hai vaha siddhi (mukti) ko naSTa karanevAlI hai / isaliye bhUtArtha ( satyArtha ) arthAt nizcaya nayako grahaNa karanevAlA muni kyA kisI bhI padArthake viSaya meM icchAyukta hotA hai ? arthAt nahIM hotA / isa prakAra manameM upayukta vicAra karake zuddha AtmA se sambandha rakhate hue sAdhuko parigrahase rahita hokara nirambara tattvajJAnameM tatpara rahanA cAhiye // 18 // caitanyasvarUpa AtmA cintanameM mumukSa janake rasa nIrasa ho jAte haiM, sammilita hokara paraspara calanevAlI kathAoMkA kautUhala naSTa ho jAtA hai, indriyaviSaya bilIna ho jAte haiM, zarIrake bhI viSaya premakA anta ho jAtA hai, ekAntameM mauna pratibhAsita hotA hai, tathA vaisI avasthA meM doSoMke sAtha mana bhI maranekI icchA karatA hai // vizeSArtha - abhiprAya yaha hai ki jaba taka prANIkA AtmasvarUpakI ora lakSya nahIM hotA hai tabhI taka use saMgIta sunane meM, nRtyaparipUrNa nATaka Adike dekhanemeM, paraspara kathA vArtA karanemeM tathA zaMgArAdipUrNa upanyAsa Adike par3hane-sunanameM Ananda AtA hai| kintu jaise hI usake hRdayameM AtmasvarUpakA bodha udita hotA hai vaise hI use uparyukta indriyaviSayoMke nimicase prApta honevAlA rasa ( Ananda ) nIrasa pratibhAsita hone lagatA hai / anya indriyaviSayoMkI to bAta hI kyA, kintu usa samaya usakA apane zarIra ke viSayameM 1 a za abhilAvitA
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 259 23. paramArthavizatiH maunaM ca pratibhAsate 'pi ca rahA prAyo mumukSobhitaH vimtAyAmapi yAtumimAtI para ghoSairmagA / RH 914) tavaM vAgativarti zudhanagato yassarvapakSacyuta tabAdhya vyavahAramArgapatitaM ziyArpaNe jApate / prAgalbhyama tathAsti tA vikRtI poSo na sAigvidhara senAya manu mAro jagamatimInAbhitastiSThati // 20 // arma manaH paddhatA mAtum icchati vinAza gati // 19 // zamanayataH yattatvam / vAk-ativati vacanarakSitam / punaH vilakSama talam / sarvapakSamyukte navampAsarahitam / tatattvaM vyavahAramArgapavitam / ziSyArpaNe vAvya vacanagocaram / bAbate / tatra aatmttii| tathA prAmala mai mAtra aatmtrve| vieto vicArage / tAmniSaH podhA zAnaM na! manu iti bitaka / tena kArana / bhamai bArajanaH baramatiH maumAzritaH viti||20|| iti zrIparamArthavivAtiH // 23 // mI anurAga nahIM rahatA / vaha pakAnta sthAnameM maunapUrvaka sthita hokara AtmAnandameM mama rahatA hai aura isa prakArase vaha ajJAnAdi doSoM evaM samasta mAnasika vikalpoMse rahita hokara ajara-amara bana jAta hai|| 19 // jo tattva zuddha nizcayanayakI apekSA vacanakA aviSaya (avatavya ) tathA nityatvAdi saba vikalpoMse rahita hai vahI ziSyoM ko deneke viSayoM arthAt ziSyoMko prabodha karAneke liye vyavahAramArgameM par3akara vacanakA viSaya bhI hotA hai / usa AtmatatvakA vivaraNa karaneke liye na to mujhameM vaisI pratibhAzAlitA ( nipuNatA) hai aura na usa prakArakA jJAna hI hai / ata eva mujha jaisA mandabuddhi manuSya maunakA avalambana lekara hI khita rahatA hai / / vizeSArtha- yadi zuddha nizcayanaya kI apekSA vastuke zuddha svarUpakA vicAra kiyA jAya taba to vaha vacanoM dvArA kahA hI nahIM jA sakatA hai / parantu usakA parijJAna ziSyoM ko prApta ho, isake liye vacanoMkA Azraya lekara unake dvArA unheM bodha karAyA jAtA hai / yaha vyavahAramArga hai, kyoMki, vAthyapAcakakA yaha dvaitabhAva vahAM hI sambhava hai, na ki nizcayamArgameM / granthakartA zrI muni emamandI apanI laghutA pragaTa karate hue yahAM kahate haiM ki vyavahAramArgakA avalambana lekara bhI jisa pratibhA athavA mAnake dvArA ziSyoMko usa AtmatattvakA bodha karAyA jA sakatA hai vaha mujhameM nahIM hai, isaliye maiM usakA vizeSa vivaraNa na karake maunakA hI Azraya letA ii|| 20 // isa prakAra paramArthaviMzati adhikAra samApta huA // 23 //
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ [24. zarIrASTakam ] 15) turgandhAzucidhAtubhittikalita saMchAditaM carmaNA piNmUlAdibhRtaM sudhAdivilasadukhAkhubhirichadritam / kliSTaM kAyakuTIraka svayamapi prAptaM jarAvalinA detacadapi sthiraM zucitaraM mUDho jano manyate // 1 // 916) durgandha kRmikITajAlakalitaM nityaM bhavaharasaM zoSamAnavidhAnavArivihitaprakSAlana bhRtam / etasya yadIraka mUhaH janaH / sthira zAzvatam / zucitare zreSTham / mnyte| kilakSaNaM kaaykttiirkm| durgandhAzuvidhAtubhitikalitam / punaH kilajhaNaM zarIram / carmaNA saMchAditam / punaH idaM zarIraM vivAdibhUtAdimRtam / kSudhA-AdiduHkhamUSakAH saH chidrita pIDitamA punaH izArIra jarA-aminA khayamapi dagdha praaptm| kliSTa kezamUtam / tattasmAtkAraNAt / tadapi mUrkhaH janaHzarIra sthira manyate // 1 // umataSiyaH munayaH mAnuSya vapuH zarIram nADIvraNa sphoTakam / bAhuH kathayanti / tatra zarIravraNemanaM bheSajam / vasanAni vANi padakaM loke sphoTako parivasAmandhAnam / tatrApi zarIramaNe / anaH rAgI mamatvaM karoti / aho iti bhAvayeM / jo zarIrarUpa jhopaDI durgandhayukta apavitra rasa, rudhira evaM asthi Adi dhAtuoMrUpa bhittiyoM (dIvAloM ) ke Azrita hai, camar3ese veSTita hai, viSThA evaM mUtra Adise paripUrNa hai tathA pragaTa hue mUkha-pyAsa Adika duHkhorUma cUhoMka dvArA chedoMyukta kI gaI hai| aisI vaha zarIrarUpa jhopaDI yadyapi svayaM hI vRddhasvarUpa agnise prApta kI jAtI hai to bhI ajJAnI manuSya use sthira evaM atizaya pavitra mAnate haiM / vizeSArtha- yahAM zarIrake liye jhoMpaDIkI upamA dekara yaha batalAyA hai ki jisa prakAra bAMsa Adise nirmita bhItoMke Azrayase rahanevAlI jhopar3I ghAsa yA pattoMse AcchAdita rahatI hai / isameM cUhoMke dvArA jo yatra tatra cheda kiye jAte haiM unase vaha kamajora ho jAtI hai| usameM yadi kadAcit Aga laga jAtI hai to vaha dekhate hI dekhate bhasma ho jAtI hai / ThIka isI prakArakA yaha zarIra bhI hai- isameM bhItoMke sthAnapara durgandhita evaM apavitra rasa-rudhirAdi dhAtueM haiM, ghAsa Adike sthAnameM isako AcchAdita karanevAlA camar3A hai, tathA yahAM cUhaki sthAnameM bhUkha-pyAsa Adise honevAle vipula duHkha haiM jo use nirantara nirbala karate haiM / isa prakAra jhopar3Ike samAna honepara bhI usase zarIrameM yaha vizeSatA hai ki vaha to samayAnusAra niyamase vRddhatva (duDhApA) se vyApta hokara nAzako prApta honevAlA hai, parantu yaha jhopar3I kadAcit hI asAvadhAnIke kAraNa ami Adise vyAsa hokara naSTa hotI hai| aisI avasthAke honepara bhI Azcarya yahI hai ki ajJAnI prANI use sthira aura pavitra samajha kara usake nimittase aneka prakArake duHkhoMko sahate haiM / / 1 / / jo yaha manuSyakA zarIra durgandhase sahita hai, laToM evaM anya kSudra kIr3oMke samUhase vyApta hai, nirantara bahanevAle esInA evaM nAsikA Adike dUSita rasase paripUrNa hai, pavitratAke sUcaka nAnako siddha karanevAle jalase jisako dhoyA jAtA hai, phira bhI o rogoMse paripUrNa hai| aise usa manuSyake zarIrako utkRSTa buddhike dhAraka vidvAn nasase sambaddha phoSA Adike pAvake samAna batalAte haiN| usameM ana (AhAra) to auSadhake samAna hai tathA vana
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ --918:24] 24. zarIrakam 261 mAnuSya bapurAhunataziyo nArIvarSa meSarja tathA vasanAni parakamaho tatrApi rAgI janaH // 2 // 917) nRNAmazeSANi sadaiva sarvathA dhaSi sarSAzudhibhAji nizcitam / tataH ka pateSu puSaH prapadyate zucitvamambukhaticandamAdibhiH // 3 // 918) tiktezyAI kSvAkuphalopamaM vapurida maicopabhogya nRNAM sAdhemohaphujammaradharahitaM zuSka tpodhrmtH| kilakSaNaM zarIratraNam / durgandham / punaH kRmikITajAlakalitaM vyAptam / punaH kiMlakSaNe zarIrapaNam / nityamnavat-kSarata dUrasaM nindhrsm| punaH vilakSaNa zarIravraNam / zau yasnAnavidhAnema vAriNA vihitaprakSAlanam / punaH mamUrta myAdhimRtam // 2 // nRNAm / bhazepAni samastAni / baSi zarIrANi / sadaiva sarvathA / nizcitam / avibhAji azucilaM bhajanti / tataH kAraNAt / kaH sudhaH / eteSu zarIreSu / bhamyuuticandanAdiH jalasnAnacandanAdibhiH zucitvaM pratipadyate // 3 // mRNAm idaM vapuH / tikteSvA phaloparma kaTukaDemIphalasarazaM vrtte| cevdi| tapodharmataH zuSkam / sthAt bhavet / tadA bhavanahI-saMsAranadItAre kSamaM samartha jAyate / upabhogya naiva / idaM vapuH / tumbIphalAm / antaH madhye gauravita na madhye gurutvarahitam / pakSe tapogauravazAnagavarahitam / paTTIke samAna hai / phira bhI Azcarya hai ki usameM bhI manuSya anurAga karatA hai| vizeSArtha- yahAM manuSyake zarIrako pAvake samAna batalAkara donoM meM samAnatA sucita kI gaI hai| yathA-jaise ghAva durgandhase sahita hotA hai vaise hI yaha zarIra bhI durgandhayukta hai, pAva jisa prakAra laToM evaM anya choTe choTe kIr3oMkA samUha rahatA hai usI prakAra zarIrameM bhI vaha rahatA hI hai, pAvase yadi nirantara pIva aura khUna Adi bahatA rahatA hai to isa zarIrase bhI nirantara pasInA Adi bahatA hI rahatA hai, dhAvako yadi jalase dhokara svaccha kiyA jAtA hai to isa zarIrako bhI jalase snAna karAkara svaccha kiyA jAtA hai, dhAva jaise rogase pUrNa hai vaise hI zarIra bhI rogoMse paripUrNa hai, dhAvako ThIka karaneke liye yadi auSadha lagAyI jAtI hai to zarIrako bhojana diyA jAtA hai, tathA yadi dhAvako paTTIse bAMdhA jAtA hai to isa zarIrako bhI vastroMse veSTita kiyA jAtA hai| isa prakAra zarIrameM dhAvakI samAnatA honepara bhI Azcarya eka yahI hai ki ghAvako to manuSya nahIM cAhatA hai, parantu isa zarIrameM vaha anurAga karatA hai // 2 // manuSyoM ke samasta zarIra sadA aura saba prakArase niyamataH apavitra rahate haiM / isaliye ina zarIroMke viSayameM kauna-sA buddhimAn manuSya jalanirmita sAna evaM candana Adike dvArA pavitratAko svIkAra karatA hai| arthAt koI bhI buddhimAn manuSya svabhAvataH apavitra usa zarIrako nAnAdike dvArA zuddha nahIM mAna sakatA hai // 3 // yaha manuSyoMkA zarIra kaDavI tuMbIke samAna hai, isaliye vaha upayogake yogya nahIM hai| yadi vaha moha aura kujanmarUpa chidroMse rahita, tapasya ghAma (dhUpa) se zuSka (sUkhA huA) tathA bhItara gurutAse rahita ho to saMsArarUpa nadIke pAra karAnemeM samartha hotA hai| ata eva use moha evaM kujammase rahita karake tapameM lagAnA uttama hai / isake vinA vaha sadA aura saba prakArase niHsAra hai / vizeSArtha-- yahAM manuSya ke zarIrako kaDavI tuMbIkI upamA dekara yaha batalAyA hai ki jisa prakAra kaDavI tuMtrI khAneke yogya nahIM hotI hai usI prakAra yaha zarIra bhI anurAgake yogya nahIM hai| yadi yaha tuMbI chedoMse rahita, dhUpase sUkhI aura madhyameM gaurava (bhArIpana) se rahita hai to nadImeM tairaneke kAmameM AtI hai / ThIka isI prakArase yadi yaha zarIra bhI moha evaM duSkularUpa chedoMse rahita, tapase kSINa zakadevAku / 2 ka vihita prakSAlanam /
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 pacanandiviMzatiH mAntagauravitaM tadA madhanadItAre' kSamaM jAyate tasaca niyojita paramadhAsAraM sadA sarvathA // 4 // 919 ) bhavatu bhavatu pAtAlapu hadi guruvacanaM bhedasti tacasvadarzi / svaritamalamalArAmandakandAyamAnA bhavati yavanubhAvAdasayA mokSalakSmIH // 5 // 920) paryante kRmayo 'tha vahniSazato bhIrthe matsyAdanAt viThA svAdathavA vapuHpariNatistasyeDazI Ayate / nityaM maiva rasAyanAdibhirapi kSayyeva yacatkRte kaH pApaM kudate budho 'tra bhavitA kaSTA yato durgatiH // 6 // 921 ) saMsArastayoge parSada dug lauha samAzritasya ghanato ghAtAdyato niThurAt / ' tapotharmitaH zuSkaM zarIram / atha tatra zarIrambIphale tattadeva camaniyojita varam / anyathA tapodharmataH zuSkaM na tadA / sadA sAraM sarvathA // 4 // vedyadi me hRdi guruvacanam asti etadvapuH yAikU tArak bhavatu bhavatazvacarma svaritaM tatvadarzi yadanubhAvAt yasya guroH prabhAvAt akSayA mokSalakSmIH bhavati : kilakSaNA mokSalakSmIH / asamasArAnandakandAyamAnA asadRza-AnandayuktA // 5 // idaM vapuH paryante vinAzakALe kRmayaH bhavet / atha vazitaH bhasme bhavet / ca putraH / matsvAdamAt matsyabhakSa gAt / viSThA syAt bhavet / tasya zarIrasya IdRzI pariNatiH sNjaayte| bhayamA nityaM naiva zAzvataM naiva / rasAyanAdibhiH mahArogAdibhiH kSayi vinazvaram / yat yasmAtkAraNAt / tasya zarIrasya kRte karaNAya / kaH zubhaH atra pAeM kurvate / yataH durgatiH kaSTA bhavitA // 6 // eSaH tanuyogaH zarIrayogaH / viSayaH saMsAraH / bhataH zarIrayogataH / dehinaH jIvasya duHkhAni / yathA rahe lohasamAzritasya niThurAva canataH mAtAt duHkhaM jAyate / kiMlakSaNasya ameH / mohasamAdhitasya / sena kAraNena sumukhubhiH| i [918: 244 aura gaurava (abhimAna) se rahita ho to vaha saMsArarUpa nadIke pAra hone meM sahAyaka hotA hai| isIliye jo bhavya prANI saMsArarUpa nadIke pAra hokara zAzvatika sukhako prApta karanA cAhate haiM unheM isa durlabha manuSyazarIrako tapa AdimeM lagAnA cAhiye / anyathA usako phirase prApta karanA bahuta kaThina hogA // 4 // yadi hRdayameM jIvAdi padArthoMke yathArtha svarUpako pragaTa karanevAlA gurukA upadeza sthita hai to merA jaisA kucha yaha zarIra hai vaha vaisA banA rahe, arthAt usase mujhe kisI prakArakA kheda nahIM hai| isakA kAraNa yaha hai ki ukta guruke upadezake prabhAvase asAdhAraNa evaM utkRSTa AnandakI kAraNIbhUta avinazvara mokSalakSmI zIghra hI prApta hotI hai // 5 // yaha zarIra antameM arthAt prANarahita honepara kIr3oMsvarUpa, athavA anike vaza hokara bhasmasvarUpa, athavA machaliyoMke khAnese viSThA (mala) svarUpa ho jAtA hai| usa zarIrakA pariNamana aisA hI hotA hai| auSadhi Adike dvArA bhI nitya nahIM haiM, kintu vinazvara hI hai, taba bhalA kauna-sA vidvAn manuSya isake viSayameM pApakArya karatA hai? arthAt koI bhI vidvAn usake nimti pApakarmako nahIM karatA hai / kAraNa yaha ki usa pApase narakAdi durgati hI prApta hogI // 6 // yaha zarIrakA sambandha hI saMsAra hai, isase viSaya meM pravRtti hotI hai jisase prANIko dukha hote haiN| ThIka hai -- lohakA Azraya lenevAlI amiko kaThora banake bAta Adi sahane par3ate haiM / isaliye mokSArthI bhavya jIvoMko isa zarIrako bhasmamdha, ca bhasmava / 5 tanuroga 6 eva / 1 nAntaM gauravita / 2ba tIre 3 va bhavati / 4 7 ka bhasmaH / 4 tanurogaH zarIragaH /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 261 24. zarIrASTakam sthAjyA sena tanurmumukSubhiriyaM yuktyA mahasyA tayA mo bhUyo 'pi yayAtmano bhavakate tasanidhirjAyate // 7 // 922 ) rakSApopavidhau jamo 'sya sapuSaH sarvaH sadaivodyataH kAlAdiSTajarA karotyanudinaM tArjara paanyoH| spardhAmAbhitayoIyorSijayinI saikA jarA Ayate sAkSAtkAlapurAsarA yadi tavA kAsthA sthiratthe mRNAm // 8 // == tanuH / tayA mahatyA yuktyA paravA tyAjyA yayA yuktyA bhUyo'pi / bhavakRte' kAraNAya / AtmanaH / sasya zarIrasma / saMnidhiH nikaram / na jAyate // // sarvaH janaH / asya vapuSaH zarIramA rakSApoSavidhau sadA udyataH / anudinam / kAlAdiSTajarA kAlena preritA jarA / tat zarIram / arjara karoti / ma punaH / anayoH janajarayoH dvayoH / spardAm IyAm AzritayoH madhye yadi sA ekA jarA sAkSAt vijaminI jAyate tadA nRNAM sthiratne kA AsthA |sdhNbhuutaa jarA / kAlapurusarA // 8 // iti zarIrASTakam // 24 // Mna aisI mahatI yuktise chor3anA cAhiye ki jisase saMsArake kAraNIbhUta usa zarIrakA sambandha AtmAke sAtha phirase na ho sake // vizeSArtha--prathamataH lohako amimeM khUba tapAyA jAtA hai| phira use ghanase ThokapITakara usake upakaraNa banAye jAte haiN| isa kAryameM jisa prakAra lohekI saMgatise vyarthameM agniko bhI ghanakRta ghAtoMko sahanA par3atA hai usI prakAra zarIrakI saMgatise AtmAko bhI usake sAtha aneka prakArake dusa sahane par3ate haiN| isaliye andhakAra kahate haiM ki tapa Adike dvArA usa zarIrako isa prakArase choinephA prayatna karanA cAhiye ki jisase punaH usakI prApti na ho| kAraNa yaha ki isa manuSyazarIrako prApta karake yadi usake dvArA sAdhya saMyama evaM tapa AdikA AcaraNa na kiyA to praNIko vaha zarIra punaH punaH prApta hotA hI rahegA aura isase zarIrake sAthamai kaSToMko bhI sahanA hI par3egA / / 7 / / saba prANI isa zarIrake rakSaNa aura poSaNameM nirantara hI prayatnazIla rahate haiM, udhara kAlake dvArA AdiSTa jarA- mRtyuse prerita budApA-use pratidina nirbala karatA hai / isa prakAra mAnoM parasparameM spardhAko hI prApta hue ina donoMmeM eka vaha bur3hApA hI vijayI hotA hai, kyoMki, usake Age sAkSAt kAla ( yamarAja) sthita hai / aisI avasthAmeM jaba zarIrakI yaha sthiti hai to phira usakI sthiratAmeM manuSyoMkA kyA prayatna cala sakatA hai / arthAt kucha bhI unakA prayAsa nahIM cala sakatA hai / / 8 // isa prakAra zarIrATaka adhikAra samApta huA // 24 // 16 bhUyo'pi vAle saMsArako /
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ [25. snAnASTakam ] 928) sammAkhyAdi yadIyasanidhivazAdaspRzyatAmAzrayeda viNmUnAdibhRtaM rasAdighaTitaM bImatsu yatpUti ca / AramA malina karotyapi zuci lAMzubInAmidaM saMketakagRhaM nRNAM yapuraSAM mAmAskathaM zumati // 1 // 924) AtmAptIva zuciH syamAvata iti mAna vRthAlin pare kAyadhAzucireSa tena zucitAmabhyeti no jAcit / mRNAm idaM vapuH zarIram / apAM jalAnAm / nAnAtvartha zurUpati / yahIyasanidhivazAt yasya zarIrasya saMnidhiyazAta nikaTayazAta / sanmAlyAdi puSpamAlAdi aspRzyatAm mAtrayet / ca punaH / mada zarI bida-vidhAmUtrAvimRtam / punaH rasAdighaTitam / punaH bIbhatsu bhayAnakam / punaH pUti durgandham / zudhim mAtmAnaM malina karoti idaM shriirm| punaH kiMlakSaNam / sarvAzucInI saMketakagRham / tata zarIraM jalAtna sumyati / / // bhAramA sabhAvataHmatIva zuciH pavitraH / iti to asmin pare he mAtmani / snAna kathA aphalam / va punH| kAyaH sadaiva azubhiH em| tene jalena / zucitA pavitratAm / jAcit jisa zarIrakI samIpatAke kAraNa uttama mAlA Adi chaneke bhI yogya nahIM rahatI hai, jo mala evaM mUtra Adise bharA huA hai, rasa evaM rudhira Adi sAta dhAtuoMse racA gayA hai, bhayAnaka hai, durgandhase yukta hai, tathA jo nirmala AtmAko bhI malina karatA hai| aisA samasta apavitratAoMke eka saMketagRhake samAna yaha manuSyoMkA zarIra jalake khAnase kaise zuddha ho sakatA hai| arthAt nahIM ho sakatA hai // 1 // AtmA to svabhAvase atyanta pavitra hai, isaliye usa utkRSTa mAtmAke viSayameM sAna vyartha hI hai; tathA zarIra svamAvase apavitra hI hai, isaliye vaha bhI kabhI usa mAnake dvArA pavitra nahIM ho sakatA hai / isa prakAra khAnakI vyarthatA donoM hI prakArase siddha hotI hai| phira bhI jo loga usa mAnako karate haiM vaha unake liye karor3oM pRthivIkAyika, jalakAyika evaM anya kIr3oMkI hiMsAkA kAraNa honese pApa aura rAgakA hI kAraNa hotA hai| vizeSArtha- yahAM jJAnakI AvazyakatAkA vicAra karate hue yaha prazna upasthita hotA hai ki usase kyA AtmA pavitra hotI hai yA zarIra ! isake uttarameM vicAra karanepara yaha nizrita pratIta hotA hai ki ukta mAnake dvArA AtmA to pavitra hotI nahIM hai, kyoMki, vaha svayaM hI pavitra hai / phira usase zarIrakI zuddhi hotI ho, so yaha bhI nahIM kahA jA sakatA hai; kyoMki vaha svabhAvase hI apavitra hai / jisa prakAra koyaleko jalase ragar3a ragar3akara dhonepara bhI vaha kabhI kAlepanako nahIM chor3a sakatA hai, athavA malase bharA huA ghaTa kabhI bAhira mAMjanese zuddha nahIM ho sakatA hai; usI prakAra mala-mUtrAdise paripUrNa yaha saptadhAtumaya zarIra bhI kabhI mAnake dvArA zuddha nahIM ho sakatA hai| isa taraha donoM hI prakArase khAnakI vyarthatA siddha hotI hai| phira bhI jo loga khAna karate haiM ve cUMki jalakA yika, pRthivIkAyika tathA anya prasa jIvoMkA bhI usake dvArA ghAta karate haiM; ata eva ve kevala hiMsAjanita pApake bhAgI hote haiN| isake atirikta ve zarIrakI bApa svacchatAmeM rAga bhI rakhate haiM, yaha bhI pApakA hI kAraNa hai / abhiprAya yaha hai 1maH vinn| 2 ka kAyarA adhiH tena /
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ -~-926:25-4] 265 25. mAnASTakam mAnasyobhayathesyabhUtiphalatA ye kurvate tatpunas teSAM bhUjalakITakoTihananAtpApAya rAgAya ca // 2 // 925) citte prAgbhavakoTisaMcitarajAsaMbandhitAvirbhavana mithyAtvAdimalavyapAyajanaka mAnaM vivekaH satAm / anyadvArikRtaM tu antunikaravyApAyanAspApaka mo dho zijatA sa sAla mAre zahAra zudhau / / / 926) samyagbodhavizuddhadhAriNi lasatsadarzanomimaje nisyAnandavizeSazaityasubhage niHzeSapApahi / sattIrtha paramAtmanAmani sadA khAnaM kurubhyaM ghudhAra zuddhayarthe kimu ghAyata tripathagAmAlaprayAsAkulAH // 4 // kadAcit / mo abhyeti na prApnoti / iti hetoH / snAnasya ubhayapA dviprakAram / viphalatA abhUt / punaH ye munamaH tat mAna kurvate teSAM yatInA bhUjalakITakoTiInanAt tatsnAnaM pApAya rAgAya ca // 2 // sato satpuruSANAm / vivekaH mAnam / kiMlakSaNaH bibekavite manati / prAgbhava-pUrvaparyAya-koTisaMcitarajaHsaMbandhitAvirbhavanmidhyAsvAdimalavyapAyajanaka nAzakAraka: vivekaH / punH| khalu iti nizcitam / khabhASAzucI svabhAvAt apavitre kAye / anyadvArikRta mAnaM jantunikaraNyApAdanAt jantusamUhavinAzanAda pApakRt / tataH pApAt no dharmaH / khalu nizcitam / khabhAvAzucau kAye pavitratA na // 3 // bho budhAH tripayA gaGgAm / zukArya kimu bhArata bhAlaprayAsAlAH / mo mgyaaH| paramAtmanAmani sanI mAna kuruthvam / kilakSaNe snii| sambandhoSa evaM surajale yatra tattasmin samyambodhavizuddhavAriNi / punaH kiMlakSaNe paramAtmanAmani vIrSe / lasasthAnomibaje / punaH nityAnanda. monmenunmmmmmmmmmmananer ki nizcaya dRSTise vicAra karanepara snAnake dvArA zarIra to zuddha nahIM hotA hai, pratyuta jIvahiMsA evaM Aramma Adi hI usase hotA hai| yahI kAraNa hai jo muniyoM ke mUlaguNoM meM hI usakA niSedha kiyA gayA hai| parantu vyavahArakI apekSA vaha anAvazyaka nahIM hai, balki gRhasthake liye vaha Avazyaka bhI hai| kAraNa ki usake vinA zarIra to malina rahatA hI hai, sAthameM mana bhI malina rahatA hai| vinA mAnake jinapUjanAdi zubha kAryoM meM prasannatA bhI nahIM rahatI / hAM, yaha avazya hai ki bAya zuddhike sAtha hI Abhyantara zuddhikA bhI dhyAna avazya rakhanA cAhiye / yadi antaraMgameM mada-mAtsaryAdi bhAva haiM to kevala yaha bAhya zuddhi kAryakArI nahIM hogI || 2 | cittameM pUrvake karor3oM bhavoMmeM saMcita hue pApa karmarUpa dhUlike sambandhase pragaTa honevAle mithyAtva AdirUpa malako naSTa karanevAlI jo vivekabuddhi utpanna hotI hai vahI vAstava meM sAdhu janoMkA mAna hai / isase bhinna jo jalakRta snAna hai vaha prANisamUhako pIDAjanaka honese pApako karanevAlA hai| usase na to dharma hI sambhava hai aura na svabhAvase apavitra zarIrakI pavitratA bhI sambhava hai || 3 // he vidvAno! jo paramAtmA nAmaka samIcIna tIrtha samyagjJAnarUpa nirmala jalase paripUrNa hai, zobhAyamAna samyagdarzanarUpa laharoM ke samUhase vyApta hai, avinazvara AnandavizeSarUpa ( anantasukha) zaityase manohara hai, tathA samasta pApoMko naSTa karanevAlA hai| usameM Apa loga nirantara snAna kareM / vyarthaka parizramase vyAkula hokara zuddhike liye gaMgAkI ora kyoM daur3ate haiM / arthAt gaMgA AdimeM snAna karanese kucha antaraMga zuddhi nahIM ho sakatI hai, vaha to paramAtmAke smaraNa evaM usake svarUpake cintana Adise hI ho sakatI hai, ata evaM usImeM avagAhana 1pA kottikiitt| 2ka zuddhajalam / manana 34
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 [927:255 pacananvi-pazipiMzatiH 927 ) no iSTaH zucitasvanimayanado nasAmarakSAkara pApaiH kApi na pazyate va samatAnAmAtizuddhA mdii| senaitAni vihAya pApaharaNe sasyAmi tIrthAni te tIryAmAsasurAgAdiSu ajha mAnti tubhyanti ca // 5 // 928) no sIyeM na jale tasti bhuvane nAnyaskimapyasti tat niHzeSAzudhi yena mAnuzvayuH lAkSAvida zuddhyati / bhAbhiyAdhijarAmAptipanimiyA tathaitatpunaH' zazvattApakaraM yathAsya vapuSo nAmAppasahyaM satAm // 6 // 929 ) sabaistIrtha alairapi pratidina sAta na zuddha bhavet karAdivilepanairapi sadA liptaM ca dugdhabhut / ponApi ca rakSitaM zayapathamasthAyi dumsaprada yattasmAdapuSaH kimayAzubha kara ca kiM prANimAm // 7 // vizeSazailasubhage / punaH niHzeSapApahAra pApaspheTake ||paapaiH pApayuktaH puruSaiH / vApi kasmin kAle / zucitatvanikSayanadaH na rASTaH / punaH taiH pApaiH sAnarajAkaraH na : 1 ra punaH / samatA nAma nadI na dRshyte| tena kaarnnen| etAni satyAni sI ni pApaharaNe samarthAni / bihAya parityajya / te jaDAH mUrkhaH / vIrdhAbhAsasurApagAdiSu gaGgAditIrtheSu majanti tuSyanti cai // 5 // bhuvane saMsAre / yena vstunaa| idaM mAnuSavapuH sAkSAt zubhyati sattIrtha no / takhala na asti| tadanyat kimapi na bhasti / niHzeSAzuci sarvam azuci / punaH dhimyAdhijarAmRtiprabhUtibhiH / tat zarIram / syAptam zazvat tApakaram / yathA asya vapuSaH naam| bhasAmA yavapuH saH tIrthajalaiH api pratidina sAta zuddha na bhavet / yaddapaH karmarAdikleipanaiH sadA lizam api durgandhamRt / ca punaH / yonApi rakSitam / kSayapayaprasthAyi kSayapathagamanazIlam / punaH duHkhapradam / karanA cAhiye // 4 // pApI jIvoMne na to tatvake nizcayarUpa pavitra nada (nadIvizeSa ) ko dekhA hai aura na jJAnarUpa samudrako hI dekhA hai / ve samatA nAmaka atizaya pavitra nadIko bhI kahIMpara nahIM dekhate haiN| isaliye ve mUrkha pApako naSTa karaneke viSayameM yathArthabhUta ina samIcIna tIthoMko chor3akara tIrthake samAna pratibhAsita honevAle gaMgA Adi tIrthAbhAsoMmeM snAna karake santuSTa hote haiM // 5 / / saMsArameM vaha koI tIrtha nahIM hai, vaha koI jala nahIM hai, tathA anya bhI vaha koI vastu nahIM hai| jisake dvArA pUrNarUpase apavitra yaha manuSyakA zarIra pratyakSameM zuddha ho ske| Adhi ( mAnasika kaSTa), vyAdhi ( zArIrika kaSTa ), bur3hApA aura maraNa Adise vyApta yaha zarIra nirantara itanA santApakAraka hai ki sajjanoMko usakA nAma lenA bhI asA pratIta hotA hai / / 6 / / yadi isa zarIrako pratidina samasta tIrthoke jalase bhI mAna karAyA jAya to bhI vaha zuddha nahIM ho sakatA hai, yadi isakA kapUra va kuMkuma Adi ubaTanoMke dvArA nirantara lepana bhI kiyA jAya to bhI vaha durgandhako dhAraNa karatA hai, tathA yadi isakI prayatnapUrvaka rakSA bhI kI jAya to bhI vaha kSayake mArgameM hI prasthAna karanevAlA arthAt naSTa honevAlA hai| isa prakAra jo zarIra saba prakArase dukha denevAlA hai usase adhika prANiyoMko aura dUsarA kauna-sA azubha va kauna-sA kRSTa ho sakatA hai ! arthAt prANiyoMko sabase adhika azubha aura kaSTa denevAlA yaha zarIra hI 1 pratipATho'yam / ka nyAptaM tadA tatpunaH bhyApta yetvnH| ra za 'ca' naasti| 3 astri bhanyaskimapi /
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ -930:25-8] 25. sAnAekam 930 ) bhavyA bhUribhavArjitoditamahadramohasollasan mithyAbodhaviSamasaMgavikalA mandImayadRSTayaH / zrImatpaGkajanamdivArAzadimbhaprasUtaM paraM pItvA karNapuTairbhavantu sukhinaH sAnAyakANyAmRtam // 8 // tasmAnapuSaH sakAzAt anyatkaSTaM kim / prANinAm anyat azubha kim // 7 // bho bhavyAH / mAnASTakArakhyAmRtaM karNapuraiH pIvA sukhinaH bhavan / kilakSaNA yUyam / bhUrimArjita-uvita-mahAdhamohasarpa-pulasanmidhyAgodhaviSaprasaMgena vikalAH / mandIbhavaddRSTayaH / kiMlakSaNam amRtam / zrImatpAja-payanandivatrazazabhUt-candranimbAt prasUtam / / para zreSTham // 8 // iti snAnASTaka samAptam // 25 // hai, anya koI nahIM hai // 7 // jo bhavya jISa aneka janmoM meM upArjita hokara udayako prApta hue aise darzanamohanIyarUpa mahAsarpase pragaTa hue mithyAjJAnarUpa viSake saMsargase vyAkula haiM tathA isI kAraNase jinakI samyagdarzanarUpa dRSTi atizaya manda ho gaI hai ve bhavya jIva zrImAn pAnandI munike mukharUpa candrabimbase utpanna hue isa utkRSTa 'sAnASTaka' nAmaka amRtako kAnoMse paoNkara sukhI hove // vizeSArtha-yati kabhI kisI prANIko viSailA sarpa kATa letA hai to vaha zarIrameM phailanevAle usake viSase atyanta vyAkula ho jAtA hai tathA usakI dRSTi ( nigAha ) manda par3a jAtI hai / saubhAgyase yadi usa samaya use candrabimbase utpanna amRtakI prApti ho jAtI hai, to vaha use pIkara nirviSa hotA huA pUrva cetanAko prApta kara letA hai| ThIka isI prakAra jo prANI sarpake samAna aneka bhavoMmeM upArjita darzanamohanIyake udaya se mithyAbhAvako prApta hue jJAna (mithyAjJAna ) ke dvArA vivekazUnya ho gaye haiM tathA jinakA samyagdarzana manda par3a gayA hai ve yadi padmanandI munike dvArA racita isa 'khAnASTaka' prakaraNako kAnoMse suneMge to usa avivekake naSTa ho jAnese the avazya hI prabodhako prApta ho jAyeMge, kyoMki, yaha mAnASTaka prakaraNa amRtake samAna sukha denevAlA hai // 8 // isa prakAra khAnASTaka adhikAra samApta huA // 24 / / ema sarAni, zazibhIna, va zazibhUmi / 2kama pAbakacandra /
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ [26. brahmacaryASTakam ] 981) bhavavidhaEmameva yato bhavedadhikaduHkhakaraM ciramazinAm / iti nijAnayApi ma tammataM matimatAM surataM kimuto'nyathA // 1 // 982) pazaSa papa rate ratamAnasA isibudhaH pazukarma tadukhyate / abhiSayA manu sArthakyAnayA pazugatiH purato 'sya phalaM bhavet // 2 // 983) yadi bhavedavalAsu ratiH zubhA kila nijAsu satAmiha sarvathA / kimiti parvasu sA parivarjitA kimiti yA tapase satataM budhaiH // 3 // tatpuratam / matimatA zAnavatAm / nizAnayApi saha na mataM na kathitam / iti detoH / utta bhaho / anyathA parAgalayA kim / kimapi na / yataH yasmAtkAraNAt / surataM bhavavivardhanam eva saMsAravardhakam eva bhavet / mazinA prANinAm / ciracirakAlam / bhadhikayuHkhAram // 1 ||rte surte| ratamAnasaH prAtacittAH narAH / pazara eva / tasmarasa budhaiH pazukarma iti ucyate kamyate / nanu iti vitakeM / manayA abhidhayA sArthakayA nAnA / purataH amataH / asya jIvasya / pazugatiH pharma bhavet // 2 // yadi pet / apalAsu ratiH zubhA bhavet / nikAsa khakIyatrISu ratiH zreSTha! bhakt tadA iha loke sarSayA satA sAdhUnAm / munibhiH sA ratiH maithuna ( strIsevana ) cUMki prANiyoMke saMsArako bar3hAkara unheM cirakAla taka adhika dukha denevAlA hai, isIliye buddhimAn manuSyoMko aba apanI bIke bhI sAtha vaha maithunakarma abhISTa nahIM hai taba bhalA anya prakArase arthAt parastrI Adike sAtha to vaha unheM abhISTa kyoM hogA ? arthAt usakI lo buddhimAn manuSya kabhI icchA hI nahIM karate haiM // 1 // isa maithunakarmameM cUMki pazuoMkA hI mana anurakta rahatA hai, isIliye vidvAn manuSya usako pazukarma isa sArthaka nAmase kahate haiN| tathA Ageke bhavameM isakA phala bhI pazugati arthAt tiryacagatikI prApti hotA hai // vizeSArtha- abhiprAya isakA yaha hai ki jo manuSya nirantara viSayAsakta rahate haiM ve pazuoMse bhI gaye-bIte haiM, kyoMki, pazuoMkA to prAyaH isake liye kucha niyata hI samaya rahatA hai| kintu aise manuSyoMkA usake liye koI bhI samaya niyata nahIM rahatA-ve nirantara hI kAmAsakta rahate haiN| isakA phala yaha hotA hai ki AgAmI bhavameM unheM usa tiryaca paryAyakI prApti hI hotI hai jahAM prAyaH hitAhitakA kucha bhI viveka nahIM rhtaa| isIliye zAstrakAroMne parasparake virodhase rahita hI dharma, artha aura kAma ina tIna puruSArthoMke sevanakA vidhAna kiyA hai // 2 // yadi lokameM sajjana puruSoMko apanI khiyoMke viSayameM bhI kiyA jAnevAlA anurAga zreSTha pratIta hotA to phira vidvAn parva (aSTamIva caturdazI Adi) ke dinoMmeM athavA tapake nimitta usakA nirantara tyAga kyoM karAte ! arthAt nahIM karAte // vizeSArtha-abhiprAya yaha hai ki parasI Adike sAtha kiyA jAnevAlA maithunakarma to sarvathA nindanIya hai hI, kintu svastrIke sAtha bhI kiyA jAnevAlA vaha karma nindanIya hI hai| hAM, itanA avazya hai ki vaha parastrI AdikI apekSA kucha kama nindanIya hai / yahI kAraNa hai jo vivekI gRhastha aSTamI-caturdazI Adi parvake dinoMmeM svalIsevanakA bhI parityAga kiyA karate haiM, tathA mumukSu jana to usakA sarvathA hI tyAga karake tapako
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ -998 : 26-8 ] 23. brahmacaryASTakam 934 ) ratipadArayoSitorazucinorvapuSoH parighaTTanAt / azuci suSThutaraM tadito bhavetsukhalave viduSaH kathamAdaraH // 4 // 935 ) azucini prasabhaM ratakarmaNi pratizarIri ratiryadapi sthitA | cidarimo vijugbhaNadUSaNAdiyamaho bhavatIti nivodhitA' // 5 // 936 ) niravazeSayamadrumakhaNDane zitakuThAraha tirnanu maithunam / satatamAtmahitaM zubhamicchatA parihatisinAsya vidhIyate // 6 // 937) madhu yathA pivato vikRtistathA vRjinakarmabhRtaH surate matiH / na punaretabhISTamihAGginAM na ca paratra yadAyati duHkhadam // 7 // 938 ) ratiniSedhavidhau yatatAM bhavezcapalatAM pravihAya manaH sadA / trisauSyamidaM vivasaMnibhaM kuzalamasti na bhuktavatastava // 8 // 269 aSTamyAdiSu kathaM parivarjitA / yA bukeoSitoH dvayoH / ratipateH kAmasya udayAn / azucinoH vaduSoH parighaTTamAt parigharSayAt / tat azuci sunutaraM nidhaM phalaM bhavet / itaH asmAt kAraNAt / viduSaH paNDitasya / sukhalave stokasukhe AdaraH katham api paNDitaH AdaraM na karoti // 4 // aho iti Azvarye / yadapi pratizarIri jIvaM jIvaM prati / azuvini / ratakarmaNi rAgakarmaNi sthite sati ratiH sthitA prasabhaM balAtkAreNa / iti vit-arimovijRmbhaNa - prasaraNa dUSaNAt / iyaM ratiH nibodhitA bhavati prakaTIbhavati // 5 // nanu iti vitrke| maithunaM niravazeSaya mahamakhaNDane / cita tIkSNa kuThArahatiH / bratinA yatinA / asya maithunasya / parivRtiH tyAgaH / vidhIyate kriyate / kiMlakSaNena vratinA / satatam AtmahitaM zubhaM hitam icchatA // 6 // yathA / madhu mayaM pibataH vikRtiH bhavet tathA vRjinakarmabhRtaH pApakarma mRtaH jIvasya surate matiH / punaH etat suratam / ida loke ahinAm abhISTaM na ca punaH paratra paraloke / yatsuratam bhAyati AggamikAle | duHkhadaM surataM vartate // 7 // he manaH / capalatAM vihAya tyakvA / ratiniSedhavidhI / yatato balaM kutAm / idaM grahaNa karate haiM || 3 || kAma (veda) ke udayase puruSa aura strIke apavitra zarIroM (jananendriyoM) ke ragar3ane se jo atyanta apavitra maithunakarma tathA usase jo alpa sukha hotA hai usake viSayameM bhalA vivekI jIvako kaise Adara ho sakatA hai ! arthAt nahIM ho sakatA // 4 // pratyeka prANImeM jo apavitra maithunakarmake viSaya meM balAt anurAga sthita rahatA hai vaha cetanatA ke zatrubhUta mohake vistArarUpa doSase hotA hai / isakA kAraNa aviveka hai // 5 // nizcayase yaha maithunakarma samasta saMyamarUpa vRkSake khaNDita karanemeM tIkSNa kuThArake AghAta ke samAna hai / isIliye nirantara uttama AtmahitakI icchA karanevAlA sAdhu isakA tyAga karatA hai || 6 || jisa prakAra madyake pInevAle puruSako vikAra hotA hai usI prakAra pApa karmako dhAraNa karanevAle prANIkI maithunake viSayameM buddhi hotI hai / parantu yaha prANiyoMko na isa lokameM abhISTa hai aura na paralokameM bhI, kyoMki vaha bhaviSya meM dukhadAyaka hai // // he mana ! tU caMcalatAko chor3akara nirantara maithunake parityAgakI vidhimeM prayatna kara, kyoMki, yaha viSayasukha viSake samAna dukhadAyaka hai / isaliye isako bhogate hue terA kalyANa nahIM ho sakatA hai // vizeSArtha- jisa prakAra viSake bhakSaNase prANIko maraNajanya dukhako bhoganA par3atA hai usI prakAra isa maithunaviSayaka anurAgase bhI prANIko janmamaraNake aneka duHkha sahane par3ate haiM / isIliye yahAM manako saMbodhita karake yaha kaha gayA hai ki he mana ! tU isa loka aura paraloka donoM hI lokoMmeM dukha denevAle usa viSayabhogako chor3anekA prayatna kara, anyathA tairA 1za pratizarIra / 2 a za nibodhatA ca nibodhito, va nibodhataH [ niSedhitA ] / 3 satataM kiM / 4 rAgakamaiNi ratiH sthitA satI prasabhaM / 5 ka a za nibodhatA bhavet prakaTIbhavati / tathA tapase kiM thA tathA tapase 6 ke dukhada vartate /
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 pacanandi-paJcaviMzatiH [999:265989 ) yuvatisaMgativarjanamaka prati mumukSujana bhaNitaM myaa| suratarAgasamunagatA janAH kuruta mA kudhamatra munI mAthi // 9 // viSayasaukhya viSasainimaM maket / tava viSayAn bhukhataH kuzala na asti // 8 // mayA papramandimuninA / mumudhujanaM prati / yubati-chIsaMgativarjanam aSTakam / bhagita apitam / suratarAgasamuhagatAH prAtaH / jamAH lokAH / atra mayi munI muniishvre| kruSaM kopam / mA kulata mA kurvantu / mavi pananandisunau ||||mcryaassttkN samAtama // 16 // ___ // iti padmamanyAcAryaviracitA pamamandipaJcaviMzatiH // ahita anivArya hai / / 8 // maiMne strIsaMsargake parityAgaviSayaka jo yaha ATha zlokoMkA prakaraNa racA hai vaha mokSAbhilASI janako lakSya karake racA hai| isaliye jo prANI maithunake anurAgarUpa samudrameM mama ho rahe hai the mujha ( pasandI) munika mAra ko kareM. 9 // isa prakAra brahmacaryASTaka samApta huA // 26 // isa prakAra padmanandI munike dvArA viracita 'padmanandi-paJcaviMzati' prantha samApta huA / 1ka saMgaSivarnana / 2-pratAvidhAspasya sokasva TIkA-mayA emanandinA muninA / bubatisaMgavivarjana abakam / prati mumukSunane munijanaM prati / bhaNitam asti / punaH suratarAmasamudra gatAH prAptAH / janAH lokaaH| atra mavi munau / kudha kopam / mA kula 39 // - -
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ padyAnukramaNikA a | bhaliyaM kamale kamalA "-4, 727 ! bhASAte'numA bhavAti -:04, 108 bahasohimo si tayA 13-10,698 | alpAyuSAmalpadhiyA~ 1.110, 127 | mAsakoTibhirupA- 2-42, 205 bhakSayasvAkSayAnam- -50, 357 maciratamida tAvat 1-105, 105 | mAyAsakorimirupA- 2-7, 240 magocaro vAsarakRnizAna 15-20,795 mazucini prasana 25-5, 985 | bhAyuHkSatiH pratikSaNam 3-28,280 manASiyopasamAvaH 11-11, 611 astu ayaM mama sudarzana-2.8, 878 prArAdhyaste jinennA 1-11,13 maga yapi yoSitAM 12-1, 673 aspRSTamabamanapA 11-10,614mArArtika saralavahiNi 11-6,858 acchatu tAva iyarA 13-25,705 ahamahamiyAe Nivati 13-03,724 | AvaraNAINi tae 13.20, 701 ajamekaM paraM jJAta -18,325 mahamekAtyadvaisa 11-14,642 mAzritya vyavahAramArga 9-9,528 majho. yajayakoTibhiH 1-130, 130 mahameva visarUpaH 1.-81,638 | pAlAmamyagato pratikSaNa-102.142 maha caitambhamebaikyaM aNustAni paJcaiva 25, 420 4-54, 361 | mAjhAmasya vidhAmatA 1.196, 196 kasye nA viDhe 3.1, 690 | maNassa jahA johA 15.36,717 | bhAkhAmetadamutra stRta 1-25, 93 maNo ko taha purabho 1,722 bhAratAmetapadiha apanI 1-21, 22 atisUkSmamatisthUlaM 4-58, 365 "-4, 602 bhAkAkSa evaM zazisUrya-1-11.283 | mAsto arAviduHkheM adhuvANi samastAni 6-45, 441 | bhAkramdaM kurute yanna 1-21, 2751 mAstAM saba sthito mastu .12,869 madhuvAzaraNe caiva da.13, 439 | AdhArazna tadevaka bhAstA bAhirupAdhiSayaH 11-27,624 11,84814 anantabodhAvi- 16-14, 820 | bhAcAro madharmasaMghama- 1-38, 38 | | mAhArAsyukhitoSabhA -2, 470 bhanaya rakhatraya -58, 58 mAjAte stvamasi 72,172 bhanuprekSA imAH sadbhiH 6.54, 454 bhAramana nizcayabodha- 11-12, 609 | iti kSeyaM tadevaka -1, 328 anekajanmArjitapApa- 15-27, 802 mAramodhamdhitIrtha- 10-28, 575 | ityatra pahane'tyanta -61, 868 anaupamyamanidezya 4-59, 366 | mAramabhuvi karmatrIjAt 112.,617 ityAdidharma eSaH kSitipa-160,164 antaramavahiraGgayogataH 1.44, 591 kAsmAtIva suciH 25-2,924 / isyAsthAya havi sthiraM 9-28, 542 bhantaryAbikalpamAla- 23-2,896 bhAramAnamevamadhigamya 1-139 139 ityupAsakasaMskAraH -12, 48 antastasvamupAdhivarmita- 5.8, 395 | bhaarm| prAviviktabodha-12-2, 661 isyekAnamanA nitya 22-1.,893 antasmasvaM vizudvAtmA 6-60, 456 | mAramA bhitrastadanugati-.-15,386 | indravaM ca nigodatAM ca 9-20,544 bhanyo'hamanyametat 15-22,619 bhAramA mUrtivivarjito 1-12,136 | indrasya praNatasya -9, 4 bhapahara mama janma dayA 20.6, 863 | AtmA paramIkSate 1-152, 152 | imAmadhIte zrutadevatA- 15-10,805 apArajagmasaMtAna- 4.57,364 Arameka: sopayogI mama-155,155 iSTakSayo yadi te 3.4, 266 api prayAtA cazameka-15-15,794 ] bhAramottAgRI .27, 512 | iha varamanubhUtaM bhUri 1-7, 37 apekSate yatra dinaM na 15-2, 777 / bhAdAya vratamAtmataraka- 5-1, 388 -1129 | mAdI darzanamasa 1114 | ukta jinavizameda 1-126, 126 bhabhyasthatAntarasaM -50, 50 | mAthA sadtasaMcayasva 11,8 ukkeyaM munipabhanandi- 12-22,681 bhamalAramajalaM samalaM 11-11,618 bhAyo jino nRpaH zreyAnU.1,397 umagrISmaravipratApa-1-12, 192 ammohadasaMnibhA 3-1,256 mAthottamakSamA yatra -55,455 uH phalAya paramAmRta. 19-6,855 mamhArisAga suI gola- 35, 686 | AdhimyAdhijarAmRti 9-21, 535 ujhodIraNA satA 4-34, 341 ariSTasaMkartanacakra- 16-22, 828 | ApatsApi yateH pareNa 25-4,902 udeti pAtAyaM ravidhA 3-7, 259 mAdA pracuraprapaJca- 1-28,28 | bhApataSu rAgaroSa 1-10, 112 | utkRSTapAnamanagAra- 2-18,246 mAInasamAzritasamasta-2114,888 | bhApagmayasaMsAre 2-11, 298 | ubara mA pativamato 20-3, 860
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 pabhanandi-pAvizatiH aiyote sati yantra nazyati 4.5,835 1 karma para kArya susa-11-14, 625 yA kAryazatAni -1, 421 ummuccAlAdhanAvapi 1-62, 62 karmabandhakalito- 10-, 560 | kepikiMcitparizAma 1-4, 315 ummuhimammi tammiya 1-14,719 | karmabhivamanizaM svato. 10-21, 568 | kepiskenApi kAruNyAt 5-6, 813 usa limiH 1-191, 194 karmabhyaH karmakArpebhyaH 4-11, 457 | kenApi hi pareNa sAt 4-15, 332 karmamalavikarahetoH 1-98,98 | kemAppalina kArya. 22-, 898 masAle myAdi ... barmazummAzi- 34, 581 | vasAhanasksokya. -20, 327 ekasvasaptatiriyaM sura- 4-75, 384 | karmAdhIsavicitroSaya-1-121,181 | ko iha umbaraMto 21, 729 ekasvasthitaye 25.3, 897 baniyAnarodhotra 1-52, 448 | kopyandho'pi -189, 189 ekatvaikapadaprApta 21.2, 885 lAyeka sAdhubhavati 14, 36 | ziyAkANDasaMbadhimI 2-11,881 emadhume nizi samti 3-11,268 | kaSAyaviSayonjara- 1.99, 99 ! kriyAkArakasaMbandha- 1-14, 345 ekameva hi caitamya -15, 322 | kaTikArasa- 15-1, 854 koSAvikarmayoge'pi -35, 342 ekasyApi mamatvamAtma- 1.4,43 | kAkiNyA bhapi saMgraho, 1-12,42 | yAmaH kiM kurmaH .-122, 122 ekAkSAkarmasaMvRta- -4, 493 | kAdAcirako 1-51,54 kAkItika parivratA 1.10, 18 ekAntodatavAviaumika 1833 | kAmasAramamaiSNimulya- 2-5,203 bAramA siSThati kIrazaH 1-114,135 eko'pyantra baroti yA ..2, 460 kAminyAdi vinAbadusa 12-19,678 kSamasva mama vANi sa-11,879 ekajanmaphaLaM dharmaH 22.11,894 | kAyotsargApA -1,1zrIranIravadekhatra -19,445 etammohakaprayoga- 1-11, 119 kArya tapaH paramiha 2-25,223 | tasmRspIha 1-100,177 etAvateka mama pUrvata 21-5, 870 |kAryAkAryavicArazumma 12-11,675 eseneva vidutiH ....,534 | kAlave bahiravAsthiti 1-6, 67 | khagoDoM kimutAmalasya 10-4, 848 enaHsvAvalamopamogataH 9-10, 532 | bAhAdapi prasRtamoha 1-14, 113 khabAra va saMvaratI 13-50,739 evaM sati padevAti 4-56, 363 | kAle duHkhamasaMjhake jina-7-21.479 ! khAvipakanirmukta -2, 309 eSa bIviSaye vinApihi11.10,676 3 kAlema prastyaM brajanti 5-51, 303 esa jiyo paramappA 13-18, 709 kAsthA samani sundare'pi 1-44,88 gAsAgarapuSkarAdiSu 1-55, 95 kizAhi samubalaDe 13-55, 734 | gatabhAvibhavanAva- 10, 644 aizvaryAdiguNaprakAzana- 1-18, 121 kimAsakolAhoramala- 1-10, 144 gaso jJAtiH kavihirapi 1-20, 20 kiMcissaMsArasaMdhi 22-1,889 | gAdhAkRSTamadhuvrata- 1-4,842 maudAryayuktamamabasa- 2-57, 245 ki jAnAti na ki 3.12, 264 girA naramANisameti 15-14,791 kiM jAnAsina vItarAga-1-86,86 | gIrvANAmaNisAdisvastha- 3.33,285 RSA yUkAvAsA 15 kijIvitena kRpaNasya 2.46, 244 guNAH zIlAni sarvANi -42,349 kaNayakamalANamuvari 13.54, 725 | kiM te guNAH krimiha 2-19,217 | gurUpadezato'bhyAsAt 5-22, 329 kani ma kati na dhArAn 4, 47 / kiM se gRhaH kimiha te 2.17, 215 guroreva prasAdena 6-18, 414 kadAcidamba svadanugrahaM 15-11,786 | kiM devaH kimu devatA 3-32, 284 | gurvaziddhayaktamukti- 23-16,910 kammalakapaDale 13.19, 700 ki bAyarDa pareSu vastuSu 5-27, 541 | guvI bhrAntiriyaM jabarava- 3-24, 276 kAyaloyaloyaNuppala 13-26, 707 |- kiM meM kariSyataH karo -28, 335 ; prAmaetarapi karuNA 20-5, 862 karajubalakamalamaule 11-19,780 kilokana kimAzrayeNa 1-119,149 aAmAnsa prajAti yaH 2-26, 224 karmakalito'pi muktaH 71.59,666 | kilokana kimAzrayeNa 1-24. 598 grAsatadardhamapi meya- 2-32,230 karmakRtakAryajAse 21-30, 627 | kuNThAse'pi vRhaspati-15-11,806 grISme bhUdharamastakAnita- 5-6, 993 karmakSatyupazAntikAraNa-23-14,909 | kuryArakarma zubhAzubhaM 1-138,138 karma cAhamiti ca ye 10.19, 566 ! kuryAskarma vikalpaM 11-23, 633 / cakSurmulyAhapIkakarSaka- 23.15,908 karma ma yathA svarUpa 15-29, 626 | sApi tAbodhapuTAdi 15-16,793 vAri pAmpamayameSaka- 2-50, 248
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacAnukramaNikA 203 mAAi i1,684 | jApApahi nitI -11,690 | varSa bAgativati 11-10,607 pAri paramAni 1,544bAsirAmaraka- 1,848vabhAgavivarti 40,914 pita samAtimAni 11 | jAviti mAyA . tet, 109 | samAcAsatapobhUna 101,72 kimAna 15, 582 | bAbo mano niyata eSa -11,265 | AtparaH paramaboga- 1,657 niyAmakaraNI 13,579 | mAvo'yAta 20, 238 | tyatimIsivina 16, 350 visanagAva -3.,684 | bAnata paraba -10,100 | yA spa kAyA 440, 446 prAmavAdi- 15.1, 925] bAnIte kApa 25, 881 | vastu bAbakavitA 15-1, 782 pilsayumabyAha 15-29,576] bAyante jilajabarSi-2-10, 179 | vade para kAma 15,346 risarUpagagane 10-20,594 | bAbata virasA rasA -153, 154 | deramAtI bicA -19956 simapadalIma- 1,590 jAyante virasA sA 25-11,913 khadekara varSa 17, 351 svipido pare -1,880 | jAvetopamohayo 25.16, 912 tadevaika para durga- -14, 355 vidAmadevAvAvaM .1,308 jAti tirI tai te 1-1, 687 tadeva para se 1-2,850 cintAmariNAma- 1-18,877 ] nitvA mohamahAma -195, 163 | bar3aka para didi 51,858 marsumukAma- 19, 477! jinadharmo'yamakhada 555, 452 sApa sApAMt 1-29, 129 pilAnyAkulatA- 1-29, 29 | binezvara namo'stu te 0-10,882 blurapi yadi mA 121, 26 virAtisamataH 10,785binerAsara 1511,796 sabamava gRhItAvika-11-41, 648 taso naso'pi 10,554 | bImAjino jagati 20 199 vanamata vinahAkhila-11-59, 649 bevAsayamana vayAt 12-5, 664 bIbapoto avAmbhojI 151, 447 samAti tejosi vijina 14.28,809 somAntikArI marala 1.1,665 | jIvA hiMsAdisaMkalauH 5-11) 437 | ava jina paraNAmba- R.1,864 vocinirodhanena +2,389 | jIvAcIvavidhitAkha -10, 147 | taba prasAdA kavitA 15-29, 804 lambamasaMka 1-11,683 zugupsate saMmatimana 1-51, 51 sandevAsavitiH samasta pakaviyi 15-1,778 151, 887 je kayamacyArise . 15-50, 728 mailAune jinahi- 2-11, 235 jhAte hAtamazeSa 1.55,652 veSa moksAnI 1, 783 jAlanyotilati -101,146 biNajANamarNavaM 11-, 685 de zAna darzanamaya- ra 5-5,519 pacavamAkavidha ta -25, 706 -21, 422 zAna zeSamayazeSa- 1-144, 158 | mammapomadI 1-10,741 zAnimomavasaMgAla 1,378 sAvatpUjyapAlitira 12,667 jagAve va ivo -11,817 vAmadeva mativAhinI 1.15,589 bagadekarama bhagavan 20-8, 865 bApati vairikA -104,175 samyA divasAtaH 11, 528 aDavAstavAcA- 1-82,82 tikenyAkuphakopamai 15-1,918 kAya jaso so 3-59,740 siyataNamAraNo 1-1.,691 pAvimanasaH 55,96 | mANAmalinimmANe 1,702 tihatyApuratIya 1-10-170 pansa bArate dharmaH 5, 316 mAha raha jammanhANe 13.12, 693 timo apamukhyalekha ter,84 janma mAya mare 1-%, 169 jAhidhare suhArA- 1, 688 | 7.varNa civa sAhaha 11-14,714 sammoH eSa 1-101, 184 nidoso jameko 15-23, 704 epanI kimu 11.659 aba usaha mAhiNavaNa 1.5, 682 gosesapAyusaraye 13-55, 786 | pUrNa mAramA ripuraNa 14, 45 se bAibalamArigve'pi 125,482 bapati jino pratiSanuSA 1,253 pati patra so 50, 647 ! sebohAnimapUtaso 125, 668 apati sutanidhAna 1-17 caDidiva sameta 3-21, 278 | tembA pravacamiha , 247 apasmovAsaramaukhi 15.1,776 pAnasupANace 1.10,597 1 se yA pAca mumukSakaH 141764 parisarova gumA -1, 588 | mAlamatameva 14, 556 | sivA paramehino 25, 514 ja
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacanandi-paJcaviMzatiH 11-1,598 jayati paraM kSye'pi cidAtmani 1-110, 110 dudhyAnaviyatA 1-5, 261 durgArArjitakarmakAraNa- 3-3, 258 beTA kRtakarmasipi 3-19, 291 dudha bahuduHsrAkSa 12-11, 680 duHkhaprAigajAkIrNe | duHkhampAlasamAku 4-40, 453 1-1, 269 duHkhampAkSasamAkule duHkhaM kiMcit susaM 23-10, 904 *-*,381 duHkhe vA samupakhite'ya 35, 257 dUrAdabhISTamadhigacchati 1 188, 188 igavagamacaritrAkSaM kutaH 104, 74 mahaH - 491 | 274 taireva pratipacate'na 22,507 | 10-48, 595 svatAzeSaparigrahaH yA dUraM vidhurappAso 1-108, 178 tyaktvA myAsanavapramANa 8- 21, 506 syA sau ma6-21, 419 AjyA sarvA vimveti 11 35, 632 tribhuvanaguro jinezvara 10 - 1 trilokakocaraat 858 11-24, 830 | kokyaprabhAvato 10, 10 kopAnipatitva- 18-1 889 trailokye kimihAsti 10 49, 596 svadaGghripadmadvayabhakti- 15-23, 798 tvamatra lokaprayasani 1505 780 tvameva tIrtha 1-24 799 vayAdibodhaH khalu 1474, 800 yi prabhUtAni padAni 15- 13, 788 2004,861 9-19, 526 6520 tvaM kAruNikA svAmI svAmAsAdya purAkRtena svAmekaM trijagatpi isa mauSadhamasya naiga 3-48, 300 butAnanvamapArasaMbhUti] 3 198, 198 dayAnAM ci dvitayaM 16-17, 823 | dhanazAna caritra mUtamaSTabhA svasamo zeyo dRSTimiNatirazmA dama nikAya puMsi damaprakAzanamAobhanadAnaM yena prayacchanti dAnasya yasya na dharma bAnAtha yasya na samutsAite 2-34, 292 dAnenaiva gRhasyatA - 18,472 dAnopadezanamidaM 1-53,251 dArA eva gRI na +4-11, 670 18-94, 677 dArAryAdiparigrahaH viDe tumammi dinAni khaNDAni gurUNi 3050, 302 dipakhImukhapaGkajaika- 1803, 841 durgandhaM kRmikITA- 24- 2, 916 durgandhAzuvidhA 3- 255 durgandhAzuvidhAtuH 24-1, 915 durvyAnArthamavadhakaraNa- 153 58 hAsyavidaH devapUjA gurUpAtiH devaguru devaH sa kiM bhavati devaH sarvavideSa eva devArAma mapUjanAdi veo'yamiti maba 6- 10, 426 dezamatAnusAreNaM 4-14, 321 | 5052, 250 6-2, 428 *-*1, 219 doSAmAghucya loke dhUtamasirAhA bhUtamasasurAvezyA 19-4, 852 1-22, 418 1-4, 85 1 - 16, 16 E-10, 406 1-11, 31 cUtAdarmasutaH pAhi hAdasApi satA vimyAH 6-42, 438 | dvaitato dvaivamadvaivala 4-3, 888 saMsRtireva 9-29 543 | marAmarAhI zvarapIDa me nahaM ranamivAmbudhau 4-4, 463 6-35 481 1-61, 81 mahA maNIriva cirAt no bastuni dyobhane mAkRtirmAkSaraM varNo 6-94, 500 6-7, 408 | mAnazyati karA13-12, 906 | mAnAjAtipari2-14, 216 18- 2, 840 4-7, 465 Mei 14-16,742 - dhanyo'smi puNyanikayo i-pha 7 dharmodayA gRhasthadharmo rakSati rakSitaH 1 -182, 182 bhikAmdA ratanamaNDarka 1 132, 162 cikU tatpaudavamAsato bhUmedhUsariyaM nimukta 1-2-, 30 4,390 21-9, 874 3-56,737 ghara paramANulIla dharmazatruvinAzArthaM dharmaH zrIvazamana eSa dharmAnametadiha mAya dharmAdharmanAMsi 6- 13, 409 3-195, 195 1-87, 87 1025,589 dharmArthino'pi hokasya 11, 407 na bha paramiyanti bhavanti manaHsamaM vadharma mamatvaM ca tadeveka namo'stu dharmAca mayanikSepapramitinayapramANAdividhAna 1-32, 92 144,781 nirviNNo'haM zivarAM nirvinAzamaNi nizramapazcAzat nizcayAmagamanasthiti nikhavena devama likhakarazA nilaM *-90, 347 14-14, 821 11-4, 651 14-4, 811 14-9, 818 7-44, 372 2-13 211 *-1, 204 tkveiusfru 1-141,183 nAmamAtrakathA nAmApi deva bhavataH mAmApi yaH smarati 10-22, 589 *1-8, 869 2-14, 214 bhAmApi hi paraM tasmAda 4-36, 343 mArgaH padAtpadamapi nijairguNairapratimaiH 2-43,241 11-,810 nityaM khAvRti istiskara 12-4 668 nityAnityatayA mahat 10-2, 549 nizvazeSayamaGkumala 25-1, 986 nirUpyatA sthiratA nirmanyatvamudA nirjarA ca tathA koko nirjarAkSAta prokA nirdoSatacakSuSA 1-c., 80 22-10, 911 6-44, 440 *-42, 449 6-4, 501 20-2, 859 1-144, 166 2-35, 233 1-14, 267 16-9, 561 11-41, 658 10.30, 57.7 4-31 989 -9, 324
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacAnukramaNikA 275 nitamyo jinendrasvaba-1-11, 128 | pApArikamakAsi 5.1, 396 ! poSarUpamAkhalelpAdhi 10-25, 572 niHzarI nirAlamba 60,967 | puNyakSapakSayamupaiti 2-14,236 1 bodhAdazima kiMcit "-40.657 niHzeSayutbodhavRtta- 18-9,847 | putrAdizokazikhizAnti -55, 307. | | bodhenApi yutistasya -10,344 vizeSazrutasaMpadA 8-19, 504 / pune rAmyamazeSamarSiSu 5-16, 474 podho'pi patra virako 11.7, 604 niHzemarazekharA 82, 487 punAtu naH saMbhavatIrtha 16-1, 809 nizeSAmalazIka- 100, 107 | puMso'yeSu caturyu 25, 483 2 bhavatu bhavatu yAharu 24.5, 919 lAzeSAvaraNApa 10.1, 881 | pUjA na jimapateH 2-24, 222 bhavakalA yatra na vANa 15-8,788 niHsaMgatvamAgitAya 9-2, 516 | pUjAvidhi vidhivatra 19-9, 856 bhavanamidamakItaH 10,17 niHspRhAmANimAca- 1.00, 377 1 pUrvopArjitakarmaNA 3.10,262 bhavanti vRzeSu patasti 3.8, 260 nanamatra parAtmani sthitaM 1.6, 555 poya piva tuivaNa 13-12, 713 bhavabhujaganAgadamanI 3-4, 78 mUna mRtyumupaiti 9.15, 529 pratikSaNamaya jano 1151, 151 bhavaripuriha tAvaduHkha-1-110, 140 praNAmazeSANi sadaiva 25-3, 917 | pratikSaNamiva di 1-14, 48 | bhavavivardhanameva yato 25.1, 931 nRmo bhavatsaniSisaMskRtaM 15-15,792 pratipanamAnamapi ca 11-19, 641 bhavasAyasamma dhammo 15.10, 721 mRtvataroviSayasukha 11.18,685 1 prathamamudayamuraH 3.30, 2825 mavArireko na paro'sti 16.2, 808 mevAramano vikAraH 11-25, 622 prapazyanti jinaM bharavA i-19,410 bhayAnAmabhivataH 7-21, 484 mo kiMcitrakAryamati 12,2 | prapodho nIra 1-49, 49 bhamyA bhUribhavArjito- 25-8, 930 motIrtha na jara tadakhi 25-1, 928 pramANanavanimepAH 4-11, 323 bhabhyAmbhovahanandi- 18, 838 mo zucitA .25-5, 927 | prAtakSAya kartapa -11,412 bhAvAntaHkaraNetripANi 9-11, 525 mo vikamparahitaM .-4, 553 | mAtamadalAmakoTi-1-10, 174 bhAve manohareapi ca 12-56,653 bho zUnyo ma jona 1-11, 134 prApte janmani tapaH 2.22, 220 mikSA vara parissA 2-13, 221 myAvAdambakavatakIvaka 1-140,167 prApte'pi duIbhatare'pi 2-4, 202 miSNANa paraNayANa 5-15,716 pAsa satramANaM 2-15,243 | prAyaH kuto gRhagate ' 2.15,213 bhiSo'haM vapuSo gahi- 1-11, 148 priyajanamutimokaH 1-25,279 bhuktyAdimiH pratidinaM 1-4, 206 preritAH bhutaguNena 10-11, 578 bhuvaNaradhupa dhuNai jaha 1355, 738 pattANa sAraNi piva 12-11,712 mottimmapharopratejati 115, 65 bhUridharmayutamapyabuddhi 10.12, 559 padAmjayugme taba 11-12,818 bhUridharmAmakaM tArya -1, 314 paramadharmanadAjana- 1-114,116 bhUkAH puSpitaketakI- 1-185, 185 paramAnandAgarasaM 1-153, 158 | pazyan gaddho -14, 645 medazAmavizeSasahata 5-7, 394 para parAyayAti 11.21, 827 | baho mukto'hamatha 11-36, 643 bhogopabhogasaMsthAna -20, 423 para maravA sarva1-101, 103 | bar3o vA muko pA 11.53, 650 bhramati mamAsa pAyAH 3-25, 277 parAmavAtipatti 15-22, 797 | bamdhamokSau ratidveSau -1,840 bhramato'pi sadA mAya- 5.5, 312 parigrahavatA zive yadi 1-56,56 pampaskandhasamAzritA 1.190, 190 bhrAntipradeSu bahuvaramaisu 1.10.60 parvate kimayo'tha pazi 24-1, 920 | bahirviSayasabandhaH -11,318 mAmman kAlamlamtamatra 3-20,272 pasvApa yayAti 5-25, 421 bahubhirapi kimanyaiH 11, 76 makSepeja japanti the 12-1, 660 palitakadarzavAdapi 101,171 sappaDadA saNa 13-41, 732 bahano'ma jiyA 1.15, 880 | pAsamAgahane 1.18, 585 pasava eva rate ratamAnasA-26-3,982 bAbAmbavarasaMga- 1,459 madhu yathA pivato 26-7, 937 pavAda yAni kAryANi 4-10,415 bAyAyAmapi vikalo 11.81,628 | manaso'pinya 11-2,599 pANA sara sajAdA 11-14,695 vimbAerezati .-22, 480 | manovos: .11,876 pAtrANAmupayoga yat ..14,473 | pI mokSataroza 1,461 | manovAkAyacehAbhiH 130, 397 pA kAritavAn madana 9-.,521 bIrabhasuHprANiyAyo 19, 19 | manthAvate va za dAna- 2-11, 229
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ pamAni-pArivAti manye ma prAraNApA 55, 117 para.pA. -11, 197 , para bAnti para lipati 111, 29 maditaH parajAta 11.1,631 pAyokaM pratimAbhirAni- 1-14, 15 | bude tAvada rathema- 11, 293 maharSimukto vimako 11-11,819 yA abakoka epa 20,478 yuvatisaMgakvina 15-1,939 madaramahibamApAMku-1-1.711 yatpasaNDamahI1-101,181 pUjAdhAmakatA pAya 12-14,674 mAmA bAhirasA -19, 646 patsaMgAcArametapati 1-1.1, 104 ye guru nai mampante 19, 415 mAnasasa gasirati 12,569 | bhatsavakasurada 4-2, 832 ye jilA nijakarmakkama 6-1,489 mAnubhakika dulama 194, 97 | | matsA padasAtam -11,905 the jinendrana pazyasti -15,41I mAnuSya prAppa puNyAt 101,71 | yasukha sasukhAmAsa -10, 449 dedharmakAraNasamusitA 220, 228 mAnuSyaM sarakule amma .72, 379 - matssma mahama -11, 498 | meneI jAvApadampaSi 1-10 117 mAyitvaM kuko kRtaM 1-10, 90 | mathAvidhAna bamanusmRtA / 5-15,801 paThanti na samasAra 6.20,416 mArga samakaTIkaroti 11,836 | padaNyakamabodhAmA -1, 810 yenyAsayanti kathamanti80,387 mithyAvAdeva viha 100, 100 yadi mavedAlAsu ratiH 25.1,993 | the mULa muSi te'pi 1,268 mipyAzI visaramA 1-14, 34 padIyapAdAdima 19,815 mojha prtimoctaa| 16,475 miyo'pi kariva 2-11, 231 | parSadeze nabhasi 15-23, 829 vekokApraSikambinaH 8-1,488 muka ityapi na 10.14, 565 | yadeva caitamyamaI tadeva -04. 383 beSAM karmanidAnAmya -1,496 mukkebArihArgakA 12-7, 666 | yahIyate jinagRhAya 2.51, 249 | meSAM binopadezena 10,433 mullA mUlaguNAn ..40 pada rahe bahiraGgAnAdi :-101, 143 | ye sAdhAramapArasauSapa 1-55, 59 musmopacAraviti 11,608 | pahAnorapi gocaraM na 10-7, 987 | mairyuHkhAni samAnupati 8.7, 492 mumukSUNAM tadaivaika 14, 353 yamadeva manapti sthita 1.-11, 569 niyama vilokyate 18, 478 mULa dhamatarorAcA -16, 434 | anantanihitAni khAni :-144, 156 | paiva svakarmAtakAla 1-14, 270 mUle tamukhadara dhAvati 2-19, 212 | pacAna inidhi 1,515 | pogato himabhate 1.25, 578 agalamANena mudhira 11-58,655 | bachekana dine 2.254 | rojAnAti mutyocaramAgate 3-14, 297 | bayevalA mama 9.1, 517 | yo dattavAniha mumukSu 2-5, 207 merusire parazumAliya 1-11,692 | mAco bhinapateH 11-1, 849 | yo mAtra gocaraM mRtyoH 1.29, 281 mokSa paba sukha sAkSAt 22-5, 888 | cAmsana bahismita 1155, 159 po yenaiva itaH 1-20, 27 mokSasa kAraNamani- 5-12, 210 | pAcana bahi:sthita 5.15,538 | po hevevarabodhasaMbhRta 410,502 mokSe'pi mohAdamivAya- 1-55,55 bastu hebamivaraNa 1.15,586 mohoparatibhitA 25-1,895 | basvAmanamvaguNa 21.2, 867 rakSApopavidhI jano 248, 922 mohamahAphaniko 5-19, 720 | vahAkokatarvinim- 10-1,844 sAyate pariNajodi .175, 173 mohabArabhadena saMhati -14,118 | pakhAlino dhanavataH 11, 234 rajAzivAsAzImiH .24, 24 mohocavavivAda- 12-1,890 | NH kalpayekimapi 1-115,125 ratijalaramamANo 100, 176 mhAne zAsanAkusA 11, 41 | paH kazmibhipuNo 1-5, 518 ratiniveSavidhau 25-6, 938 mahApakokanade'pi 1-41,68 yA kaSAyazvanaiH 10-20,584 ratipakSamAcara- 15,934 mAnApyatigAvagAha- 8-1,494 rakhanayapariprAptiH 3-55, 451 pajAmapi purimAmapi ...1, 548| yaH zakapiNDamapi -10, 208 janayAmake mAge , 899 pajAyate kimapi4-111,161 yaH sire paramAtmani 8-21, 509 rakhanayAbharaNavIra 254, 252 patIlA mArakANAM ca 4-6, 436 | mAnAbhiH sapanamahotsava -23, 481 rakhatravAzmayaH kAryaH 1-24, 424 ekamANaparaMparArpaNa- 15, 435 | pAdukavitA 125, 25 rakhatrave tapasi pani 21-1.,875 yo'pi madamArtha- 1-20, 225 | pAsayapi vArazyapi 11-11, 630 smbhAtambhamalAla 12-11, 672 matparadArAvi 1.14,94 | bAvanme likhatibhojame'sti 1-1,43 | rarAja pAmabhavIrSahata 1.1, 812
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ paraja raviNo saMtAvara 19,710, bihAmanyatayA sadaspa-1-111,111 ! purva bAgativati 1.14, 157 rAgadvepatairyadhA -21, 540 | vidhAya karmakSayamAtma- 11.15,822 | zurAkulamakhuda -14,615 rAgo basama vidyate |vidhAma mAtaH prathama 15-12,787 | zRNvantakayocare 318,290 rAjapasau pucitA 15-, 850 | dina yathAyogya 1-29, 425 | bhAmaNyapugyatAruka 1-03, 83 rAjApi kSamamarasato 3-52, 294 | viSpaDiyada jo tuda 13-20,715 | zrIpaananditaguNauSa 19-10, 857 khajArAvivikRtinaM 10-25, 570 | vibhAmviyatyAzinasA 11-14, 824 | zrIvIreNa mama prassA 5-16, 546 vimohAmozAya svahita 1-102,102 bhutaparicitamanubhUta 1-4,603 lakSmI bAtharApImatIva-1-15,296 vipalA mohaNadhUlI 13-50,731 | zrutAvikevalayapi 14-1,779 pakSIhatya sadAyamA 22-8,891 vidhavastuvidhatikSama 1.4, 552 | zreyAsapo jyti| basyAte janAvamA 3-22,274 | viyaM pazyati veti zarma 8-20, 505 | zreyo'bhiyasya nRpateH. 2-2, 200 samvA zrIzivarAmimA -10,292 | vistIrNAsilavastu- 10.0,845 | vApi ziterapi 21, 239 karizpavAsAmagrI -12,319 | vismRtAryaparimArgaNa 1..15,562 | saba kaya kayamapIha 1-64, 168 / vihalIkapapaMcasaro 13-27, 708 sA hamakayANasujhe 1-45, 726 sAdhyA janma kule pucI 5-5, 392 | vihAya nUnaM tRNavat 15-20,826 | 26 sa evAmukhamArgasthaH -19, 326 kIloTekSitabA- 144,846 vihAya vyAmoha 21, 123 samasapuruSadharma- 21, 21 louttarAlisA 15-21,709 | vihinAbhyAsA bahirartha-11-14,612 sacakSurapyeSa jana- 15-15,790 lokapara bahamAba- .-15,592 vItarAgapace sasthA 22-9, 8921 saciva saraNaviyapA 11-6,689 Dokavanabita1.11.141| akSAzmabhivAyajA .11,271 | sabasi guhArIbAlU 11-1601 loka soDaritra -51.450/ paramgaviNe sahasA 3-1, 697 | sajayati binadevaH -16 chokA gapriyatamA- 1-48.3061 vazyA sAbanavAva- 12-16,669 | savatAbhvastabhogAna 1-150, 150 kolokamatapaya 58, 522 myasyAgavAnaka-1-106,106 satI padI vana 13-10,816 DokAvati 5.905 | myavahAro'mUsApoM 11-9, 606 khasi hitIye simtA 1112,629 madadavirodhajana 11.4, 605 sati samti tAmvega 1-21, 92 myAlpA pustakadAmamukhata -10,468 bacanivitadopacate 1-49, 79 satpAtradAnajanitInava- 120, 218 vyAhavyA bat kriyate 1-101,101 bane patasyapi satpAtreSu yathAzakti -1,427 1-1,631 myAnaNAnAtakAyala 14,442 pakSimini stomA 75,75 | satsamAdhisaza- 10-11,580 myAvinAmamibhUgate 1.25, 571 | sammAna guNilasA evaM 8.23, 508 | mAvistadati zarIraM 11-23, 620 ] sambodhamaya bihAya sakhA sukharAmaNIpaka 1-140,180 apurAviparityakte 11.40 600/vyApI naiva zarIra eka 1.13, 137 | 25-1, 901 bapurAtritamidamakhila -24, 621 | samAgate kila vipakSa 2-28, 226 bapatiha nijapUSA 11, 46| samva surAsurenya 12, 12 varSa varSamapAkarotu 21.11, 907 | bAkosi katamihaH 213, 8681 samapyasavira vidAM 10,654 pAvasasya pramANa va i-11,124| zarIrAdivahibinA 4-55, 862 sammAtyAdi padIya 25.1, 923 vAmasyeva sukha sadana 1-81,288 pAkSipabho vAgamavAyu 118,814 | sahava marANi syuH 6-12, 408 pAnI pramANamiha 27.11,878|sacajanmajayantakA- 1-135, 165 samatA sarvabhUteSu 4-6,404 bAtamyAsasamagravAra 1.15, 581 sacammohamahAndhakAra 19, 182 samayaspeSu vAsakya -11,432 bAdala puSa kimu ki 1,299 | sAnte manyucita 1-133, 133 samartho'pi na yo damAda 5-64, 430 bAsaH zunyamaThe pit 5-1, 391 | zAma azmatakavi 15,852 | samuhapoSAkRtiraIti 15-14,789 vikalpormimirayatA 121, 39viSyANAmapahAya 41,61 | samyakasubodhaDA 11-11,610 vimma dhaNe raMge 1-14,696 | zudoSamayamasi 10-20, 574 | samyagdarzanabodhata- 2-1,866 vikimisakase 1-111,114 | zudavadeva caitamme -52, 359 | samyagdarzanabodhavRti 10,70
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ pasalaspizitiH sambagaramomacAriSa -11, 320 | sabinudaparamAtma 1.20, 567 | saumAgIpatikAminI- 1101,186 sampagamyopacAritra -2,398 | saMsAraporadharmeNa -14, 354 saubhAgyazaurSasula- -17, 242 samyagyodhavizuzvAriNi 15-4, 926 | saMsArasAgara- 14 loga mAnisanmayoga- .2.,679 sayalasurAsuramaNi 11-2, 688 | saMsArakhanuyoga puSa 21, 921 | sthira sadApi sarmadA 1,278 sapo hAralatA mavaraNa- 1-191, 191 / saMsArAtaparasamAna 1-12, 536 | siyA mA munayo bhavantu 23.1,908 sarvahaH kurute paraM . 8-10,495 | saMsAreDApanAdabI- 12%, 120 | | vivarapi mata mA 25, 35 sarvatra vyutakarma- 8-21, 511 | saMsAre bhramatabira 19,9 spRhA patra mahI sadati 1.69, 69 sarvanodgatazokavASa 3-35, 286 | saMsAro gahuduHkhadaH 9-13, 527 : spRhA moze'pi mohorayA -55, 360 sarvabhAvabilaye vibhA- .., 551 | saMhArogasamIrasaMhati 1-193, 193 maramapizAva yeSA 1.50, 57 sarvamibhirasaMsAraiH 13, 370 | saMhateSu samano'nileSu ...", 664 | sAlAdAratagarbhitA 6-10, 499 sarvavidvItarAgokare -10,917 | sAkSamAmamidaM mano -11, 597 smakarmammAneNa sphurita 5-19, 301 samimaNimAdipaka 11, 550 1 sAkSAdapuSpacAra eva 11, 851 ! svajano vA pado vApi 4-14,444 sarvAgamASagamataH 25-4,871 sAkSAmmanovacamakAya 11, 209 svaparavibhAgAvagane -1,639 sarSANi passanAli durgati 1,83 | sAGgopAGgamapi evaM 16,503 saparahitameva munibhiH 151,91 sarvAn guNAniha pAtra 2-11,297 | sAdhulakSyamanavAppa 10-11, 558 | svame svAdaticAritA 111,682 sameM jIvadayApArAH 19,435 | sAmAI surasundarImiH 1-5, 834 svapamuvA pema samuca 15-1,807 sarveSAmapi karmaNAm 18, 590 | sAnudhAnavide 11-19, 616 vargAcAmasino'pi 10, 11 sarveSAmabhayaM pramukha- 11, 469 ! sAmAyika jAyeta 6.9, 405 | vasukhpapasi dImsampatyu -10,289 sarvazIrthajAharapi 25-0, 929 | sAmyameka para kArya 4-65973 | saMpura pravihAya viNa -19: 39 sarvo'pyatra murmuhuH 9-10, 524 | sArma niHzeSazAyANAM -44,875 sAnubhUtyaiva pagamba 29.1,884 so mAmati solpameva 2,466 | sAmpa zaramamityAH 19, 376 | svAnta bAtamazeSa -19, 686 sa sarvavipazyati veti 15.1,784 sAmya lodhanirmANa -40,374 | khepAhAravihAra -1, 467 sahA sarIraM suha pahu 11-12, 728j sAmya svAsyaM samAdhiba-14,371 saMSTha kamarApi 100, 187 | sibajyotiratIba nirmakAra,497nti mpoma sa muhinA 1-55, 295 saMpacArukataH priyA- 1-15, 287 | sivAmA pAmaH paraM 4-25, 510 inti sthAvaradehinaH -6, 464 saMpata dimayaM yadi 12-12, 671 | sido ropamitiH 8-5, 490 | harati haratu ra 2.7, 872 saMpUrNadezamedAmyA - 6-4, 400 | susa puSa bahumoha 100, 587 | hiyamasthamANasihi- 15.14, 699 saMprasyantra kalau kAle -1,402 | supta eSa bahumohaniyA :1-41, 599 | hiMsA prANi kalama 1.55, 52 saMpratyapi pravateta dharmakhanava 6-5, 401 | suhamo si saNa 154, 735 . hiMsojjhita ekAkI 11-14, 613 saMprasyasti na kevalI -11,68 | sukhasukhI spAvahitaH 16-19, 825 | hInaM saMhanane parISada- 23.6, 900 saMprAkSetra bhaSe kathaM 2, 462 srumasvAdazudarzino -1, 486 | ipayamuvi rake 11,73 saMbara'pi sati tyAjyau 4-29, 386 sUnomaterapi dinaM 1-29, 227 | idi yattadAdi bahiH 149, 89 saMyogena yadAyAta 4.27, 334 | sUreH pAjanandinaH 9-11, 547 : revaH kimu jIva 1145, 145 saMyogo yadi viprayoga 3-52, 304 | saivaikA sugatimradeva 28, 513 | iyaM hi karma rAgAvi 5-75, 382 saviiilanA galiye 1180,637 | so mohayeNarahimo 15-15,718 | heyopApavibhAga- 11-14,640
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSa-zanva-sUcI | apariyA uma 3 / ucamakSamA 25,13. 2.,10,27 215 madhira avinati 11,14:|mazanadAna vIpaNA dumbarapaMcaka idiSTavirati 150 bacaudhi mAnita ganimAvi mAnata aNuvratadhArI aNunadI baticAritA mora 58,169 mamopayoga HD,9,116sazoka 115masAta net masAta karma 255 upAzabhuta upAdhyAya (adhyApaka) upAsaka upAsakAdhyamama 251 10,252 mAhisA 14,15 159 bhASAyuprekSA jananumati samansa 23 2.. bhanamtabodhAdi manambasaulpa bhayuprekSA santarAya 9.1 1 .-1 19,25 bambAvartakIma banyAmibidhi 11,123 |mAcArma (sari) ekAdazasthAna 1952bAmA 56-55,52,15,1101 mAtmotya sukha 15. ekAntabAsa pAvidhina 120 ekAntavidhi bAmanina naupavAna 2,19,263 | bhAvAbhimukha nAntarasamasa 165 kali bhArambhapirati mArAmA 3,15. karapAlima " mAI 118 svAmanigraha 215 250 kAma mAvaraNa kAmago kAmadhenu bhAsada mamba kApalesa 216mAhAravAma kAyotsarga 250 iyajAka 23 51,11. pA . 24 abhayadAna abhinandana 17,12 // gambhojanAndI sammokadamAdI 1,204 barineti ame
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 1 kAma 11 23.cAca 11 15,141 pAmatIrtha 1 125 kekI 2.6,990 chanatraya mAlavA jAnya pAtra vivAha divyacati (pAnI) bubhumi dubArita . maNeha bAbabAsI nAtyAdigaI sAvitraca mAIstha devapUjA bahanA binadeva prati jinapati 105,10 guru 2,81,25,255,25" jinavANI gurumAthi kisana jinAkRti prahalavA bIviyadAna desvAvadhArI jailI bAra mahidharma 1,10,114144 . " pApavit 11, 414,2: 11180... sita divasa moca prAmapati sakatI cArya caturpacAramA barSiyavAna vIrya | dharmarasAvana tIrthatva pAga dharmAnuzA mAgakarma namas 250 31,34,114,1 ,iNDabajana 3.183 bajhA 2.1,59 darSana 5 ,119 cAmara .,42,111,114,1421
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAbda navanidhi mavatvAnova nADISaNa nAbhi gAminandana bhAbhinarendra mAmila namma nikSepa ligoda milya nityacatuDava nirdhanyA nirjarA mizraya niva ni dAsa pacandI patra padmamandi padmanI pacaprama paraMjyoti parameDI parAdhanA parimahapirati parISada kividha pAtra pazcadAna pAnI pUraka puparna nchint punadRSTi IT l 71 zaktimA 150 | prabodha 230 pramANa 1,202 pramAda 101 pramiti 78 , 149 56,114,193 zabda 198 52,55 149 baiM 15 vizeSAndasUcI pramodita prANAtipAva prANimA prAyavita prAyazvitanidhi procaca -moza 25,150 120 mRt 155 bahirAmA 216 mA 3 154 bAlasaMyama bRhaspati 127, 148, 168 118 po bodhi 242, 140 70,12,110,114,bodhidurkama $20,3#5,188,200, | W 223, 223,232 mAcarya 11cArI 24, 311, 15 majhA 133 8,12 bharatakSetra 253,256 bhAsaNDaka 247 bhAva-hamtA karaNa 11 bhASendriya 88-89 muktidAna jha 0,155 56, 114, 151, 220 36,104,10,140 232 mUTha 165 bUDhArtha 61,161 bhogabhUmi 129 megA 206, 137 | mogopabhogaNyAca mati 20 mA 191 247 195 mahAsa 6 maMgaLa 1 mAnasa 193 mArbuda 039 mAMsa 15,34 dAkha 12 midhyAguru miSyA madhyamapAtra mamas marAdevI mahi 117 | mithyAD Brandt "" 156 mimbAvema 155 suktipatha 13 sukSa 190 suni 21 sunidharma 114 munivRti 19 136 mUkaguNa * 42,193, 195 193 14 191,160 3. 115 207238 141 mUlabarA sUjaharadaNDa yugamA meSa mobA moha mIna yati banasUna pAdaya boga 51 91 51,54 bogA 158 87 yoginAyaka bhogI 125 132 | rAma 21 TV 33.208 6,90 91 160 205 231 1463 118 70 35 4,8 57 66 415 12 31 189 28,30, 31, 325 20 1 20, 130, 160, 147 194 21 12 203 16,130 42,49,132, 133,133 35,139 30 192 14 28, 11, 149, 174-76,178 51 178 2, 115118, 173, 109 12, 199,247
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 panavani-pakSAvidhatiH samyagdarzana rakhasaMditi rasAyana rAtribhojana rAtribhojamavarSana 75 | pAtandri 27 132 zikSArata niyamUti zItaka zI zrIsvasa rAma rohaNa 11 aura savidhapatraka choka suddhamaya sampAyodha 131,118 sampanca 14 sarasvatI 221 sarvArthasiddhi 5,01,152 saMbhava 15 saMghama 11,18-11,12,130 saMghamasAdhana saMyamI 104,250 100 saMbara "" saMsAra 11-4 saMhanana 122, sAdhu * 52 sAmAyika 198 sAmma 1,22,28 sAmpasarovara vardhamAna vasumatI vArasakva vAsupUjya vikAra vikRti | animaya bAdeza pukhopayoga | bhopayoga sAta 15. kimaka zakAra zArAvirasa cauca 23 18 154 sibajyoti 14. 105,95. pIvarAga bIra mIranAmcI parisunImana vedanIya FREERFEEEEEEEE zusadevatA bhUti zreyas premAna zreyA rAjA sudarzana sukha supAko 228 bezyA " 83 subodha sumati padakarma 202 225 vyavahAramaya vyavahAramArga vyavahAmArga gyasana bdasanivAsyAga vyasanI myAkaraNa vyApI savittasyAga [sacA 155 satpAtradAna 248 227 194139 155 sunata sthitimojana svAhA svayam khasaMvedana saralatA 12-21 svAdhyAya svAdhubhUti 205 121,19. himavara 18 hiMsA 114,128 5,7,20,18. saMtAnAca samatA samasAra 213 | samavasaraNa 10samAdhi pratatIrSa bravI zaka zarama pramiyama 51,12 229 | samiti
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ andhagata vRttoMkI saMkhyA 1.zAlavikroDita (vR.ra.3-136)-2-1, -12, 11-14, 16, 26, 2-11,1,38-44, 52-56, 55, 11-12,64-66,68-50, 72,83,85,88, 90, 93,95, 90,01,07-12, 114,11-21.10, 112,13-18, 14-1. 135-59. 152, 154, 156-60, 112-13, 195-40, 199-70, 104-75, 100, 108-40, 189-93, 195-96, 19, 255-58, 21-4,290,299, 271-12, 274-01, 284-88, 290-97, 100, .3-5, 188-56, 159-79, 481-550, 595-95, 160-81,806, 821-47, 866 870, 895-915, 918, 920-103.9. isake pratyeka caraNameM magaNa, saMgama, jagaNa, sagaNa, tagaNa, sagaNa bhaura. amtame varNa guru hotA hai| yati 12 aura * varNopara hotI hai| 2. AryA-24, 62, 54, 8, 85, 9, 95, 16, 18, 129, 153,101, 253, 280, 298, 598-150, 982-075, 858-15-104. isake prathama aura hatIya caraName 12 mAtrAyeM, dvitIya caraNameM 18 tathA aturtha caraNameM 15 mAtrAyeM hotI hai (ayodh)| 3. zloka (anuSTum )-14, 12, 150, 28, 204-42, 397-18, 880, 885-94=153. isake cAroM caraNoM meM pAMcavAM garna sambA guru hotA hai / dvitIya va caturtha caraNameM sAtavA varNa ava hotA hai(dhutpodh)| 4. basantatilakA (7. ra. 3-96)-1-25, 50, 30, 3, 67, 83, 87, 13, 125, 139, 1, 573, 8, 19, 199-252, 215-66, 298, 270, 201, 299, 306-., 184-85, 387,480, 814-50,897-04,006, 6833101. isake pratyeka baraNameM jagaNa, bhagaNa, jagaNa, jagaNa aura dhamtameM 2 varSa guru hote hai| 5.paMzastha (pR.83-59)-41,60, 159, 2.2.-805, 800-30, 876, 9.uata. isake pratyeka karaNameM jagana, tagaNa, jagaNa aura ragaNa hotA hai| 6. rathoDatA (pR.83-51)-551-1574. isake pratyeka caraNameM ragaNa, nagaNa, gaNa aura tatpazcAt kramase : madhu va / vIrya varNa hotA hai| 7. mAlinI (bR. ra. 3-110)-5, 6, 7, 9, 16, 17, 15-17, 57, 2-1, , 12, 105, 14., 14, 207-09, 289, 265, 5. 25. isake pratyeka gharaNAmeM magaNa, nagaNa, magaNa, magaNa maura bhagaNa kyA 6 va 7 varNopara pati hotI hai| 8. snagdharA (pR. 83-142)-1, 13, 19, 25, .1, 81, 85, 104, 01, 125, 28, 11, 1,55, 16, 194-19. isake pratyeka caraNa meM magaNa, (gaNa, bhagama, nagaNa, aura phira / yagaNa hote hai| pati , * . varNopara
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ paanandhi pApiyati 9.zikhariNI (pU. 25-223)-10,11,15,, ..,., 15, 122-23, 3.11. isake prasmeka caraName magala, mANa, nAga, samana, magaNa aura phira kramase / varSa bhupa barSa dIrya hotA hai| 10. dusavilambita (1.83-62)-11151-1931.. isake pratyeka caraNameM nagaNa, magaNa, bhagaNa aura egaNa hote hai| 11. pRthbI (...3.124)-48, 56, 19, 10, 151, 201, 8.9, 8536. isake pratyeka bhaNameM jagaNa, sagama, jagaNa, saMgaNa, pagaNa maura kamase / varNa kA gaura / guru hotA hai| pati 89 vApara hotI hai| 12. mandAkAntA (pU.83-127)-21, 100, 8, 10, 100, 18tt. isake pratyeka vANa magaNa, bhagaNa, nagala, bagala, sagaNa aura anta meM vIrya varNa hote haiN| pati, . aura boMpara hotI hai| 13. upendravajA (e.85-42)-58, 203565. isake prateka pAne vagaNa, baganabAra sambane guru do / 14. indravajA (3.83-41)-55, 15-10-.. isake mAtA mameM samala, phira vagaNa, bagala aura pavane va puru hote haiN| 15. bhujaMgaprapAta (.8-70)-41. isake pratyeka ko 4 pagala hote hai|