________________
આરિતકતાને આદર્શ
પિતાની ભ્રાન્તિ છે, ત્યાં સુધી તે બીજ પદાર્થોનું અધ્યાત જ્ઞાન કયાંથી કરી શકવાનો હતો ?
ઘટ. પટાદિ અન્ય પદાર્થોનું જ્ઞાન આમાને અબ્રાન રીતે થઈ શકે છે, એજ એમ બતાવે છે કે તેને પિતાનું જ્ઞાન તે સુતરાં અબ્રાન્ત છે. આત્મા જે સ્વસંવેદન પ્રત્યક્ષ ન હોય તે “હું છું કે નથી? એ સંશય પણ ઘટે નહિ. જેને એ પ્રકારને સંશય થાય છે, તે જ આત્મા છે.
- આ છ દસ્થ પ્રત્યક્ષ કે છધસ્થ (કેવળજ્ઞાની નહિ તે બધા) ને સર્વ વરતુ દેશથી જ પ્રત્યક્ષ થાય છે. તેનો અર્થ એટલો જ છે કે, ચૂલ પદાર્થોના રૂપને જ માત્ર એક દેશથી પ્રત્યક્ષ કહેવાય છે, સર્વ વસ્તુનો સર્વ પ્રકારે પ્રત્યક્ષ થવે એ કેવળજ્ઞાન સિવાય સંભવિત નથી.
રૂપી પદાર્થોનું પ્રત્યક્ષ જેમ તેના રૂપ-રસાદિ અમુક ગુણે દ્વારા થાય છે, તેમ અરૂપી આત્માદિ પદાર્થોનું પ્રત્યક્ષ પણ તેના ગુણેના પ્રત્યક્ષ દ્વારા જ થઈ શકે છે. એ નિયમ છઘ માટે સર્વસામાન્ય છે, અનિવાર્ય છે, નિરપવાદ છે.
છદ્મસ્થ આમાં જે કોઈ વસ્તુને પ્રત્યક્ષ કરે છે તેના કેટલાક ગુણે કે પયનું જ પ્રત્યક્ષ કરે છે. છતાં તે પ્રત્યક્ષ વસ્તુનું જ પ્રત્યક્ષ માનવામાં આવે છે. કારણ કે પર્યાય કે ગુણેથી વસ્તુ એ કોઈ ભિન્ન પદાર્થ નથી.
