________________
૧૨૨
આસ્તિકતાનો આદર્શ
અનાદિના મોડાયાસથી વિપરીત શ્રદ્ધા અને વિપરીત વર્તનને પરવશ બનેલો આત્મા, પિતાના સ્વાભાવિક આનંદને પામી શકતો નથી. એટલું જ નહિ પણ વિપરીત શ્રદ્ધા અને વિપરીત વર્તનથી દુઃખ અને શોકના મહાસાગરમાં સદાય ડૂબેલું રહે છે.
આનંદ, એ આત્માનો સ્વભાવ છે, એ વાતને અધિક પષ્ટતાથી સમજવા માટે રડતા મનુષ્યનું દષ્ટાન્ત ઉપયોગી છે.
કોઈ મનુષ્ય રડતે નજરે પડે છે, ત્યારે લેકે તેની પાસે જઈને પૂછે છે કે, “તું કેમ રડે છે? પરંતુ નહિ રોનાર પાસે જઈને કોઈ એમ નથી પૂછતું કે, “તું કેમ નથી રડતો ? એ જ બતાવે છે કે રૂદન એ આત્માન સ્વભાવ નહિ હોવાથી, એનું કારણ જાણવાની આવશ્યકતા રહે છે અને “નહિ રવું” એ આત્માનો સ્વભાવ હોવાથી, એનું કારણ જાણવાની આવશ્યકતા રહેતી નથી.
આથી એ સિદ્ધ થયું કે દુઃખી થવું એ આત્માનું લક્ષણ નથી કિન્તુ કે તેવા પ્રકારના તાત્કાલિક બાહ્ય કારણરૂપ ઉપાધિથી ઉત્પન્ન થયેલ ઉપલક્ષણ માત્ર છે. આગળ વધીને વિચારીએ તો જે મનુષ્ય સ્ત્રીપુત્રાદિકના વિગ વખતે એટલા બધા દુઃખને અનુભવે છે કે, હવે મારું જીવન અંધકારમય બની ગયું, હું લૂંટાઈ ગયો.” તે જ માણસ દિવસો વીતતાં આ શેકને સર્વથા વિસરી જાય છે. એ દૃષ્ટિએ, શું દુઃખ એ જળની
