________________
અસ્તિકતાના આદશ
આથી એ સિદ્ધ થાય છે કે, સુખ-દુઃખ એ બાહ્ય સંચાગેાના જ કેવળ વિષય છે એવુ નથી, પરંતુ ખાદ્ય સયેાગે ઉપરથી થનારી માનસિક કલ્પનાએ, એ જ ખરેખર સુખદુઃખનેા વિષય છે.
પ્રેય સુખ અને શ્રેયસુખ
માદ્ય વિપરિત સયાગામાં પણ સુખને અનુભવનારા અને બાહ્ય અનુકૂળ સંચાગેમાં પણ દુ:ખને અનુભવનારા, આ જગતમાં ઠેર-ઠેર જોવા મળે છે એ વાત જે સત્ય હાય તે, ઘણાનુ ઘણુ સુખ' એ સૂત્રમાં વપરાએલે ‘સુખ' શબ્દ કેવળ ‘બાહ્ય-સુખ’ એ અર્થમાં વાપરવા કરતાં બાહ્ય અને અભ્યંતર ઉભય પ્રકારનાં સુખ, એ અર્થમાં વાપરવા એજ ન્યાયયુક્ત ઠરે છે. અને જયાં અભ્ય તર સુખને સ્વીકાર કરવામાં આવ્યા, ત્યાં આધિભૌતિકવાદ પેાતાની પ્રતિષ્ઠા ગુમાવી બેસે છે.
૨૯૬
*
*
આધિભૌતિકવાદના એક પડિત નામે મીલ (Mill) પેાતાના એકગ્રન્થમાં ઉપરની વાત એક ચા ખીજી રીતે કબુલ કરે છે. તે કહે છે કે,
"It is better to be a human being dissatisfied than a pig satisfied, batter to be socrates dissatisfied than a fool satisfied Ard it the fool or the pig is of a different opinion it his beacause they only know their own side of the question.''
