________________
૩98
આસ્તિકતાનો આદર્શ
જાળવી શકે તો તે સુખી જ છે. આ રીતે માનસિક સ્વ
સ્થતા કે અસ્વસ્થતા એ જ સુખ દુઃખ છે, એવે છેવટને નિર્ણધ એ જ સ્વીકાર્ય છે. - કવિ ભતૃહરિજી પણ અન્યત્ર એ જ વસ્તુનો પરિચય કરાવે છે. કહે છે કે,
"वयमिह परितुष्टा वल्कलैस्त्वं दुकूलैः, सम इह परितोष निविशेषो विशेषः । स भवतु दरिद्रो यस्य तृष्णा विशाला, मनसि च परितुष्टे कोऽर्थवान को दरिद्रः ॥१॥" ‘મનને પરિતિષ (સષ) છે, તો કોણ દરિદ્ર અને કોણ ધનવાન? અર્થાત ઉભય ધનવાન છે. મનનો તેષ (સંતોષ) નથી તે ધનવાન પણ દરિદ્ર છે અને મન સંતુષ્ટ છે તે દરિદ્રિ પણ ધનવાન છે. જેની તૃષ્ણા વિશાળ છે, તે સદા દરિદ્ર છે અને જેની તૃણ છેદાઈ ગઈ છે તે સદા સુખી છે. મનથી પરિતુષ્ટ આત્માઓ માટે ઝાડની છાલ કે દુકૂલ રેશમી વસ્ત્રો) ઉભય સમાન છે. પરિતેષ સમાન છે તો સુખ પણ સમાન છે. * મન દ્વારા જ મનના સ્વાધ્યની શેાધ *
સુખ અને દુઃખનું આ છેવટનું સત્ય લક્ષણ છે. એ કારણ જે રીતે મનને પરિતેષ થાય એ રીતે વર્તવું એ જ એક કર્તવ્ય બને છે.
