________________
સુખનો ઉપાય
૨૯૭
અર્થાત “સંતોષી ડુક્કર થવા કરનાં અસંતુષ્ટ મનુષ્ય થવું વધારે સારું છે. સુખી મૂર્ણ કરતાં પણ દુઃખી સોક્રેટીસ (ગ્રીસ દેશમાં થઈ ગએલ એક વિદ્વાન પુરૂષ) વધારે સારે છે. મૂર્ખ અથવા ડુકકર આથી વિપરિત વિચાર ધરાવતા હેય, તે તેનું કારણ તેએાને કેવળ એક પિતાની બાજુનું જ્ઞાન છે તે જ છે. (અન્યથા દ્ધી તે વિચાર ધરાવે જ નહિ)”
તાપર્ય એ છે કે, કૂતરાં, બિલાડાં, ડુકકર વગેરે પશુઓને પણ ઈન્દ્રિમાં સુખોની મીઠાશ તે પ્રાસ્ત થાય છે. અને ઈન્દ્રિય-સુની મીઠાશ" અર્થાત્ વિષપગનો સ્વાદ” એ જે સાચું સુખ હેત; તે મનુષ્ય પશુ થવામાં પણ હરખાત. પરંતુ પશુનાં સુખ નિત્ય મળે તે પણ મનુષ્ય પશુ થવાને રાજી નથી, એ જ એમ બતાવી આપે છે કે, પશુ કરતાં મનુષ્યમાં કઈ ને કોઈ વિશેષતા અવશ્ય રહેલી જ છે.
એ વિશેષતા બીજી કેઈ નથી, પરંતુ મન અને બુદ્ધિ દ્વારા પોતાને તથા પરને (બાહ્ય સૃષ્ટિનો) જે પ્રકારને પ૪ વિચાર કરવાનું સામર્થ્ય મનુષ્ય ધરાવે છે, તે પશુઓમાં નથી–તે જ છે.
મન અને બુદ્ધિના અત્યંત ઉદાત્ત વ્યાપારથી જે અત્યંત અને શ્રેષ્ઠ સુખ મનુષ્યને પ્રાપ્ત થાય છે. તેની
