________________
આસ્તિકતાના આદર્શ
મનુષ્યના અંગમાં જન્મની સાથે જ નિર્માણ થએલી છે. પરોપકાર એ દઈ દષ્ટિપૂર્વકને સ્વાર્થ નથી. કિન્તુ તે એક સ્વતંત્ર વૃત્તિ છે. એ વાર્થ એટલે વસુખ અને પરાર્થ એટલે પરનું સુખ–એ બે ત જગતમાં વિદ્યમાન છે, તે એ બંનેને અનુકૂળ માનસિક વૃત્તિઓ પણ વિદ્યમાન છે, માટે કાર્યાકાર્યની વ્યવસ્થા, એ બંને તો ઉપર દષ્ટિ રાખીને જ થવી જોઈએ.'
પહેલા બે મતથી આ મત જ પડે છે. છતાં સ્વાર્થ અને પરાર્થ બંને કેવળ એહિક સુખવાચક છે, એ માન્યતા આ મતમાં પણ ચાલુ છે. અર્થાત ઐહિક સુખની પેલી પાર બીજું કંઈ નથી, એ આધિભૌતિક મત આ પક્ષમાં પણ કાયમ રહે છે. ભેદ એટલે જ છે કે, આ પક્ષમાં સ્વાર્થ બુદ્ધિની જેમ પરમાથી બુદ્ધિ પણ નૈસર્ગિક હોવાને ખ્યાલ પ્રવને છે, તેથી નીતિ-અનીતિનો વિચાર કરવામાં સ્વાર્થ સાથે પરમાર્થ પણ સચવાય એમ વર્તવું એ કર્તવ્ય છે.” એમ માને છે.
સ્વાર્થ અને પરાર્થ, એ બેઉમાં જે વિરોધ થતું ન હોય, તે સ્વાર્થનું કાર્ય પણ સમાજને જ હિતકારક છે, એમ આ પંથનું માનવું છે
સમાજ એટલે અનેક વ્યકિત ઓને સમૂહ, તેમાંની પ્રત્યેક વ્યકિત બીજાને નુકશાન ન કરતાં પિતાને ફાયદે કરતી હોય, તો તેમાં એકંદર સમાજનું જ કલ્યાણ થાય છે. તેથી પિતાના સુખને હાનિ ન પહોંચાડતાં જે ઃ
