________________
૨૦૪
આસ્તિકતાના આદ
* ધર્મોની નિત્યતાની સિદ્ધિ
પરંતુ એ મત સિદ્ધ થયા પછી, એ પ્રકન ઊભે જ રહે છે કે, ‘માણસાઈ અથવા મનુષ્યપણું શામાં માનવુ' ?” આ પ્રનના ઝીણવટપૂર્વક વિચાર કરવા માંડયે, એટલે તરત જ આત્મા તત્ત્વની ચિંતા આવીને ઊભી રહેવાની છે.
આ રીતે આધિભૌતિક--મતવાદની પૂર્ણાહૂતિ આધ્યા ત્મિકવાદની નિકટ આવીને ચેલે છે. તફાવત માત્ર એટલે છે કે, આધિભૌતિક-મતવાદીઓની દૃષ્ટિ, ‘માણસાઈ’માં પણ કેવળ સર્વ લેાકેાનાં બાહ્ય સુખાની ચિંતા કરે છે. અંત:સુખ કે 'તઃશુદ્ધિના વિચાર સુધી તે પહોંચી શકતી નથી.
પ્રાણીમાત્રની સર્વ પ્રવૃત્તિ સુખપ્રાપ્તિ અને દુઃખનિવારણ માટે છે. એ સામાન્ય તત્ત્વ ત્યાં કબૂલ થયુ, ત્યાં સત્ય સુખ આધિભૌતિક એટલે વિષયપભાગ છે કે અન્ય કઈ છે, એને વિચાર કર્યા સિવાય ચાલે તેમ છે જ નહિ,
શારીરિક સુખ કરતાં માનસિક સુખની ચેાગ્યતા અધિક છે, એ વાત તે આધિભૌતિક-મતવાદીઓને પણ કબૂલ કર્યા સિવાય ચાલતું નથી.
તત્ત્વજ્ઞાનના ગહન વિચારથી બુધ્ધિને જે એ પ્રકારની શાન્તિ મળે છે, તેનુ મૂલ્ય અહિક સ ંપત્તિ અને
