________________
આત્મતત્ત્વને માનવુ જ પડે
જતાં ખીજાં એવે! પ્રશ્ન એની સામે ઉત્પન્ન થાય છે કે, પરોપકાર યુધ્ધ એ એક જ સદ્ગુણુ મનુષ્યમાં ઉત્ક પામ્યા છે કે તેની સાથે ન્યાયમુષ્ઠિ, દયા, વિવેક, દી કૃષિ તર્કશકિત, શૌય, ધૈય, શાતિ, ઇન્દ્રિયનિગ્રહાર્દિ બીજા પશુ અનેક સદ્ગુણેાની વૃદ્ધિ થયેલી છે? જે બીજા પણ સદ્દગુણેાની વૃદ્ધિ થયેલી હાય,તે! ઈતર સજીવ પ્રાણીએના મુકાબલે મનુષ્યમા એકલેા પરોપકાર જ નહિ, કિન્તુ સ સદગુણાના ઉ થયેલે છે, એમ કહેવુ પ્રાપ્ત થાય છે. આ સાત્ત્વિક ગુણાના ઉત્કષના મેગે ‘મનુષ્યત્વ’ એ વિશેષણને લાયક મનુષ્ય ઠરે છે,
093
પરોપકાર કરતાં આ રીતે ‘મનુષ્યત્વ’ યાને ‘માણસાઈ’ એ જ જે શ્રેષ્ઠ કરે તે પછી કાઈ પણ કમ”ની ચેન્ગ્રા– ચેાગ્યતા અથવા નીતિમત્તાના નિર્ણય તે માણસાઈના આધારે જ થવે જોઈ એ. અર્થાત્ એકલી પરોપકાર બુદ્ધિ ઉપર ભાર દેવાં કરતાં, માણસાઈ ને શેાલે તે જ સુકૃત્ય' એ નીતિનું' ધારણ ઠરાવવું' એ જ ન્યાયયુક્ત
વાત છે.
આ વ્યાપક દૃષ્ટિ એક વાર સ્વીકારી લીધી એટલે ઘણાનું ઘણું સુખ' એ આ દૃષ્ટિને એક અલ્પ વિભાગ થઈ જાય છે. અને તેથી કૃત્યાની ધોધમ્ય તા તે જ એક દૃષ્ટિએ જોવી જોઈએ, એ મત અકબંધ રહેતા નથી, કિન્તુ ‘માણસાઇ’ને વિચાર કરીને નીતિનું તરવ નક્કી થવુ જોઈએ, એ જ એક મત સિષ થાય છે
.
